-
Bu kitap okuyucularn elektronik ortamda kitaptan daha hzl
yararlanabilmeleri amacyla taranmtr.Ticari bir amacmz yoktur. Kitap
hounuza giderse ltfen basl olanndan sata bir sre iinde bunu silin.
Zahmet edip eksikleri giderirseniz ltfen bize bildirin.
[email protected]
MUHAMMEDiki tasavvur bir gerekMustafa slmolu
NDEKLERNSZ
YERNE..............................................................................................................8BRNC
BLM AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURU- Bakn, tebli ettim mi?- ittik
ve itaat ettik ya Rasulallah!- ahid ol ya Rab!(Veda
hutbelerinden)Ondan 14 yzyl soma gelen ve kendisine mmet olmay
hayatnn en byk bahtiyarl bilen bdin ehadeti, Sevgili Nebi iin bir
deer ifade ederse, Allah ahid olsun ki o, risalet grevini hakkyla
yapmtr.Bu kitab, ehadetimin bir belgesi olmak zere, o insanlk gzeli
NSAN'a, EFENDM'e ithaf eyorum.A. AIRI YCELTMEC PEYGAMBER
TASAVVURU..........................................................171
nsan ve
Bilgi..........................................................................:....................................212
Anlama problemi insanolunun en ezeli
problemidir...............................................223 Ar
yceltmenin sonucu "hayattan
dlama"dr.....................................................264
"Yatay iliki"den "dikey iliki"ye, "makul"den
"mahsus"a.........................................28I. AIRI
YCELTMENN PSKOLOJK ARKA
PLNI..........................................................31a.
bn Sayyad
rnei..................................................................................................31b.
Deerleri tketmeli mi, retmeli
mi?.....................................................................34II.
AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA
PLNI........................................................36a.
Cahiliyye
akl..........................................................................................................36b.
Cahiliyye akl "makul" olana deil "mahsus" olana
arr..................................37c. Kur'an "seicilik"e,
cahiliyye "toptanclk"a
arr.............................................39B. BR
'HIRSTYANLAMA TEMAYL' OLARAK AIRI
YCELTME..................'...........431 Hz. sa rnek
olay......................................................................................................442
Kur'an ve Meryem olu
sa.........................................................................................453
ncil ve sa'ya kar "nciller" ve "Tanr
sa".............................................................474
Mecazdan hakikate:
"Baba-Oul"...............................................................................51
-
5 "Makyavel'den nce Pavlus
vard".............................................................................536
Gnah zerine din, zulm zerine iman ina
etmek...............................................577 Kilise:
sa'y ldrdk, yaasn
'sa'.......................................................................608
Kilisenin topra ateist
yetitirir..................................................................................619
Hristiyanlama bir
eilimdir.......................................................................................63C.
HZ. PEYGAMBER VE AIRI YCELTME................................1
Kur'an'da geen be put, balangta be veli miydi?........2 "Efdaliyet"
dncesi ve Hz. Peygamber'in tavr...............3 Hz. Peygamber'den
sonra ortaya kan ar yceltme......a. lk nesiller arasndaki anlay ve
kavray farkllklar..b. Akl anlamaya mukabil "hissi anlama"..c.
Mslman olan ve olmayan kitap ehlinin slm'a tad eski kltr.........d.
Siyas rivayetlerin peygamber tasavvuru alannda
kullanlmas...................4 Peygamber tasavvurunu ina eden
literatrn olumas ve iki
kitap........................64........64........66........67........67........72...77
...80FA VE HASAS'N ZD PEYGAMBER
PORTRES................................................1
Haberlercleki mteabih sembollerin yceltmeci manta
tahvili............................912 Hz. Peygamber'in beden
atklarnn ar yceltmeye konu edilmesi..........:...........923 Irk ve
beer niteliklerinin ar yceltmeye konu
edilmesi....................................964 Cinselliinin ar
yceltmeye konu
edilmesi.............................................................995
Her peygamberin mucizesine bir nazire
aray.......................................................1016
"Mucize olarak, bu kitab sana indirmemiz onlara yetmedi
mi?".............................1047 Peygamber: Yaam bir kii mi,
"oluturulmu bir imaj" m?................................1099
"Mirata ne oldu?" zerine kadim bir
polemik.........................................................11510
Kur'an ayetlerinin ar yceltmeye uygun
yorumlanmas.....................................119SONU...............................................................................................................................121KNC
BOLUM NDRGEMEC PEYGAMBER TASAVVURUA. NDRGEMEC AKLA GENEL BR
BAKI.....................................................................1251
nsan ve
indirgemecilik.............................................................................................1252
ndirgemecilik neden bir anlama
problemidir.........................................................1273
Hibir peygamber bir "iletiim leti"
deildir...........................................................1294
An yceltmecilik gibi indirgemcilik de bir hayattan
dlama'dr..........................130B. PARANTEZ BR KONU:
AAILAMA....................................................................1331
Bir "yahudileme eilimi" olarak
aalama.............................................
-
...............1332 Mekke tipi aalama
rnekleri.................................................................................1353
Medine tipi aalama
rnekleri...............................................................................1394
Sahici talebe sahte arz: yalanc
peygamberlik..........................................................140C.
RFAN VE BURHANI
NDRGEMECLK.....................................................................1441
Hermetik kkenli
irfan-indirgeme...........................................................................1442
bn Arabi ve Hermetik irfan okulunun peygamber
tasavvuru................................1463 Pozitivist ve
rasyonalist peygamber
tasavvuru.........................................................149D.
YAYGIN BR NDRGEME TR OLARAK SNNET
KARITLII............................1521 Kur'n'n Peygamber'e
ykledii
misyon.................................................................1522
Snnet nedir ve nasl
anlalmaldr?.........................................................................1543
Hadis nedir ve hadise nasl
yaklalmalclr?.............................................................1594
Hariclerden oryantalistlere snnet
kartl........................................................1615
ndirgemeci tasavvurun tipik rnei: Hinci Kur'aniyyun
akm...............................1646 Kur'anclkla snneti-hadisilik
kar karya...................................................167E.
HND KUR'ANYYUN AKIMININ NDRGEMEC
SERVEN.....................................1731 Her tepkisel arlk
bir baka arln rndr......................................2 Abdullah
ekralevi: Hadisilikten
Kur'ancla........................................................1763
Peygambersiz Kur'an, snnetsiz
namaz...................................................................1774
Ahmecluddin
Amritsari..............................................................................................1815
nayetullah Han el-Meriki: Cambridge'li
mfessir..................................................1846
Guhlam Ahmed Perviz: Pozitivist
mfessir................................................................1857
"Kur'n namaz" ya da dinin direi nasl
yklr?.....................................................188a.
Abdullah ekralevi grubunun
namaz................................................................189b.
Ahmeduddin'in
namaz.......................................................................................191c.
Seyyid Refiudclin grubunun
namaz....................................................................192d.
Mcmiln grubunun
namaz................................................................................192F.
DSPLN VE AYRI PEYGAMBER
TASAVVURU..............................................41
Haclis.ilerin peygamber
tasavvuru...........................................................................1952
Fkhlarn peygamber
tasavvuru............................................................................1983
Mistik peygamber
tasavvuru.....................................................................................203SONU..................................................................V............................................................207
-
NC BOLUM KUR'N'IN PEYGAMBERA. KUR'N'IN TANITTII
PEYGAMBER..........................................................................2111.
NTELKLER..............................................................................................................213a.
Beer - nsan Peygamber (abduhu: O'nun
kulu)...............................................213b. Nebi
-Rasl (ve rasuluhu: ve O'nun
Rasul).....................................................218c.
Hayranlk verici bir ahlk (l hulukin
azm)....................................................224d.
lemlere rahmet (rahmeten
li'1-lemin).............................................................230e.
Gzel bir rnek (usvetun
hasenetun).................................................................2332
GREVLER................................................................................................................239a.
Hitab ile ilgili
grevler.........................................................................................2391
Verilen mesaj alma (ittiba ve
istikra).............................................................2392
lahi mesaj eksiksiz iletme
(tebli)................................................................2443
lahi mesaj aklama (beyan ve
tebyin).........................................................246b.
Muhatab ile ilgili
grevler...................................................................................2501
nsan ilh mesaja tama
(davet)..................................................................2502
nsana mesaj yaayarak retme
(talim).......................................................2573
nsan, bilin, duygu ve eylem dzeyinde arndrma
(tezkiye)...................262B. KUR'N'IN OLUTURDUU PEYGAMBER
AHSYET.............................................2071 KENDSYLE
LKSNE AT
TALMATLAR.......................................................267a.
Oku-dnerek oku-gzlem yap-hatrla
(ikra'-rattil-unzur-uzkur)....................267b. Temizle
(tahhir)...................................................................................................268c.
Dosdoru ol
(istakim)..........................................................................................269d.
Tbi ol - rnek al (ittebi' -
iktedi)......................................................................269e.
Diren
(sbir)..........................................................................................................2702
ALLAH LE LKSNE AT
TALMATLAR............................................................272a.
O'nu vekil edin (fettahizhu
vekila)......................................................................272b.
O'na kulluk et - O'nu ycelt (va'bucl -
kebbirhu).............................................272c. O'nu
tebih et
(sebbihhu)....................................................................................273
Allaha sn (istaiz
billah)....................................................................................273e.
Uykuyu ibadet iin bl (fetehecced
)..................................................................275f.
Gnahna af dile (vesta'fir li
zenbik)....................................................................275g.
Allah'a kar sorumluluunun bilincinde ol
(ittekillah).....................................2763 EVRESYLE
LKSNE AT
TALMATLAR.....................................................
-
..277a. Marufu emret (ve'mur
bi'l-urf)............................................................................277b.
Ailene namaz emret (ve'mur elleke
bissalati)..................................................277c.
Bala - dan (fa'fu -
avirhum)........................................................................277d.
Mminleri yreklendir
(harrd'l-mu'minn)........................................................278e.
Hatrlat - onlar brak (zekkir -
zerhum)............................................................279f.
Onlarla en gzel biimde tart - sert ol - cihad et(cadilhum billeti
hiye ahsen - valuz -
cahidhum)...........................................280SONSZ.............................................................................................................................281KAYNAKA........................................................................................................................284DZN.................................................................................................................................292NSZ
YERNEKonumac heyecanl bir ses tonuyla tezini sunuyordu:"Allahmz
bir! Kitabmz bir! Peygamberimiz bir!"te tam burada durmutum. Bu
duru hayli uzun srd. zerinden yedi yl geti. Elinizde tutbu kitap,
ite bu duruun haslatdr. ncitmeden brakyorum akleden kalbinizin
nazik kolla.O ses hl kulaklarmda nlyor: "Peygamberimiz bir!.." Bu
ne gzel temenni; fakat yaanan tekabl ediyor mu? Bu temenninin aktel
karl var m? Sahi, bir mi Peygamberimiz?Sorular bunlarla snrl
deildi: Mslmanlarn tm ayn peygambere mi inanyorlard? Farz-lar
peygamber kabrinden kalkp gelse, "Peygamberimiz bir!" diyenler ona
kar ka tr tavrrtaya ko-yard? Bir tel alabilmek iin sana sakalna
hcum edenlerin yzdesi, bir para kobilmek iin elbisesine enlerin
oran ne kadar olurdu?Ya hi tanmayacak olanlarn yzdesi? Yoksa,
"benim zihnimde oluturduum imaj aslndan dahayi" deyip gereine srt m
dnerlerdi? Peygamberlerini talayarak ldren srailoullar gilar da kar
myd?Her ey iin geerlidir: Bir eyin gerei kaybolunca, imaj
olutum-NSZ YERNElur. Oluturulan imaja "tasavvur" denir. Mslmanlann
zihninde oluan peygamber tasavvurlarn merak edip aratrsak,
birbirine hi uymayan ka peygamber tasavvuru kard dersinizMelek
peygamber?Yeryznde deil gkyznde yaayan, dolaysyla iz brakmayan, iz
brakmad iin de izlenltme bahanesiyle dlanm, dolaysyla hayata tanmas
mmkn olmayan, bir masal kuu gibimesken tutan, hayatn iinde ve
hayata mdahil olmayan bir peygamber...Ya da "vahiy postacs"?Kur'n'
bir ara kablosu hviyetiyle iletip, mminlerin hayatndan usulca geri
ekilen bir peygamber... Bu durumda o, artk tarihin maldr. Misyonu
yaamyla snrldr. Dolaysyla b tanmas, yaanmas, retilmesi, ihya
edilmesi, rnek alnmas sz konusu deildir.kisi de ayn kapya kmyor mu:
Hayattan dlamak... Ne ki, birincisi bu sonucu yceltme akletirirken,
ikincisi indirgeme adna gerekletiriyor.Birinciler peygamberlerine,
Hz. sa'y ycelteceim derken yar ilh hline getiren Hristiyrn yaklamn
sergilerken, ikinciler peygamberlerini talayarak ldren, iftira
eden, onlaalayan ve onlara sradan biri muamelesi yapan Yahudilerin
yaklamn sergiliyor.u bir gerek ki, bir peygamber iki tr yaar:
Birincisi fizik varlyla, ikincisi misyonu Bir peygamber iki kez
ldrlebilir: Birincisi fizik varlm ortadan kaldrarak, ikincisiyonunu
ortadan kaldrarak.Eer peygamberin fizik varl ortadan kaldrlm fakat
misyonu ya-. yorsa, o gerekte y nk peygamberi peygamber yapan
bedeni deil mesajdr. Fakat, eer ortadan kaldrlan misse, ite
peygamber asl o zaman lm ve ldrlm demektir.Birincisini genellikle
peygamber dmanlar yapar, fakat ikincisini peygambere dost olduunu
syleyenler yaparlar. Bu nasl dostluktur ki, dost olduklar
peygambere onun dmanla
-
rndan daha beter fenalk ederler?!"Uhud'a vardmzda ... Efendi
dedi ki: "Sizden, Rasulllah Efendimizin gezip dolat bu sol
ellerinizi gizlemenizi rica ediyorum. " Kendisi, gmleinin tek
dmesini zerek elini gsnde saklad, bizler de yle yaptk."Yllar nce bu
hatrasn bana anlatan muhatabm, akliyyet sahibi, kelimenin gerek
anlamnyan okutan biri olarak biliyordum. "ok byk bir zatn hem irad
hem soyca varisi" olarak niteledii kiinin sz konusu davranndan
ylesine etkilenmiti ki, kendisine, Medine'de et ettiini bildiim
rehberinin sol elini Peygamber Mescidi'nde nereye koyduunu,
Rasulllah'n makberinin hemen yanbanda namaz klanla- MUHAMMED rn bu
tr bir "edeb"i uygulamalar durumunda manzarann nasl bir hl alacan,
byle bir 'sayg' trnn eer yaasayd bizzat Hz.dan nasl karlanacan,
bylesi bir edep ve sayg tanmnn nasl bir Peygamber tasavvuruandm, bu
tasavvurun hangi sorumluluklarn zerini rtp hangi zaaflar ne kardn
soMesele, sadece "Sol elimizi ne yapmal?" meselesi deildi.Mesele,
sadece 'sekin' ve snrl bir grubu ilgilendiren bir mesele de
deildi.Mesele, ok daha derinlerde yatan "peygamber tasavvuru" ve
"mslman akl"yla ilgiliydi. mmet-i Muhammed'i ilgilendiriyordu ve
varl, hayat, insan, kutsal ve dini nasl okudun da bir gstergesiydi.
Daha dorusu, bata peygamberlik kurumu olmak zere, mslmanlarn kdi
deerlerini ve inan sistemlerini anlama ve anlamlandrma konusunda
cidd bir krizle yz yze olduklarnn saysz rneklerinden sadece biriydi
bu.Tm peygamberlerin gnderili amac, insann kendisini, evresini,
hayat, varl ve Allah'masn salamaktr. O yzden peygamberler, hep
anlamn kaybolduu, ortal yanl anlamann ve zeminde gelmilerdir.
Kendisini, evresini, hayat, varl ve Allah' yanl anlayan, bonucunda
da hayatn anlamm kaybeden insanla doru anlamann en kalc yntemini
bizzat yagstermilerdir.nsanla rahmet pnar olarak gnderilen son
peygamber Hz. Muhammed aleyhisselamn evrenselisyonu da budur.Fakat,
ite tam da bu noktada korkun bir anlama problemiyle yzyze
gelinmitir. Gnderilimac "doru anlamay" temin olan Hz. Peygamber ve
onun temsilcisi olduu peygamberlik kurumu, bizzat "yanl anlamann"
konusu olup kmtr. Sorunu karmaldatran ve krize dnPeygamber
sayesinde anlama sorununu zmesi ve hayat tekrar anlamlandrmas
gerekenler, bizzat peygamberin kendisini yanl anlam-larsa, ne
yapacaklard? Nitekim yle de olmutur.elinizdeki kitap,
mslmanlarn-peygamberlik kurumuna ve Hz. Peygamber'in misyonuna
ilikin anlama sorununu irdelemektedir.Kitabn ad, kitab oluturan ana
konuya bir atftr:1 An yceltmeci peygamber tasavvuru.2 indirgemeci
peygamber tasavvuru.3 Kur'n'n peygamberi.Bu ana balklardan da
anlalaca gibi kitap, ikisi de birbirinin zdd fakat ikisi de birama
probleminin sonucu olan iki peygamber tasavvurunu, Kur'n'n tantt
peygambere arz etmektedir.Kur'an'a arz edilen bu tasavvurlardan
birincisini ilerken, nce genel manada anlama sorunu zerinde durduk.
Sonra bu sorunu peygamber ta-10NSZ YERNEsavvuru zelinde ele aldk.
Ar yceltmeci peygamber tasavvurunun tarihsel kklerini, psikojik ve
sosyolojik arka plann, "cahil-bedev Arap akl" ekseninde tahlil
etmeye altk.Peygamberlik kurumuna ilikin tarihteki en tipik anlama
problemi Hz. sa rneinde yaanmtz. sa'nn peygamberlik misyonunun,
Pav-lus ve kurduu Kilise tarafndan nasl bir anlama problemine
kurban edildiini ayrntl olarak ele aldk. nk bu tarihsel sapma,
mslmanla bir ibret vesikasyd. Bu vesikada "nsanolu sa"nn "Tanr olu"
ve "Tanr" olarak kurgulokunuyordu. Gerekte olan, sa Peygamber
hakikatinin Tanr sa imajnda armha gerilmesiy-dDaha sonra,
mslmanlarn hristiyanlamas anlamna gelen eilimin tarihsel kklerini
bulmaz. Peygamber'i anlama noktasnda istikamet ve sapma alarn doru
tesbit edebilmek iin, mn aklnn akt iki yata iyi tanmak gerekiyordu.
Bunun iin anahtar ilevi gren kavram landk: Makul ve mahsus, logos
ve mitos ya da gerek ve efsane gibi.Gerek peygamber bilincinin,
kurgusal peygamber tasavvuruna d-nmesiyle, doal olarak muazzam bir
edebiyat olumutu. Ar yceltmeci tasavvurdan beslenen ve onu besleyip
byten debiyatn ierisinden iki rnei ele aldk: Kad lyaz'n e-ifa ve
Syuti'nin el-Hasaisu'l-li eserleri. Nisbeten ayrntl bir tahlile tbi
tuttuumuz bu eserler, gncel ar yceltm
-
ltyapsn oluturan eserlerdi. Bu eserlerden yaptmz alntlarla
mslman kitlelerin peyvuru karlatrldnda, bu eserlerin aktel deeri ve
peygamber tasavvurunun olumasndakez rol daha bir anlalm olacaktr.Bu
kitapta ele aldmz ikinci tasavvur, indirgemeci peygamber anlaydr.
Bu anlay, yuk tam zddna, Hz. Peygamber'in peygamberliini srf
"habercilie" indirgemek isteyen bir yaklamdr. Onun rneklik
misyonunu grmezden gelen ya da hafife alan bu anlayn a-mzd
temsilcileri, Hind Kur'aniyyun akm olmutur. Snneti ve hadisi tmyle
reddeden, yaklameygambersiz bir Kur'an tasarmna kadar gtren bu
anlay, bu yzyln ilk yarsnda Hindisr arasnda cidd bir taraftar
kitlesi kazanm, deta frtnalar estirmitir.."Kur'an, sadece Kur'an!"
sloganyla kan Hind Kur'anclk akmnn hemen hepsi de dnemleri nde
gelen lim ve mf essirlerinden oluan nderleri, ok gemeden kendi
kadrolarn ve cerini oluturmular ve birbirinden farkl ekoller hlini
almlardr. Hind Kur'aniyyun akmnn farkl ekolleri, hem birbirine kar
hem de mslman cemaatin kendileri dnda kalan bylk kez krize sokan
konu "namaz" olmutur. Hind Kur'aniyyun akmn oluturan fraksiyonlarn
her biri, kendilerine zg "snnetsiz namaz" yntemleri gelitirmeye
kalkmlar, fakat Alta zamanda etkisi altna alan hareket, namaz
konusunda girdii krizden kamayarak, ykseldii hzla d- MUHAMMEDsse
gemitir. ndirgemeci Peygamber Tasavvuru blmnde, msl manlarn bu
yzylda yaadi ayrntl olarak i lemeye altk. Bunun ardndan slm
disiplinin ayr peygamber anlayna y verdik: Hadisilerin hep konuan
peygamber anlay s, Fkhlarn, Hz. Peygamber'in her sz ve davranna bir
hukukgibi baktklar kodlamac ve formel peygamber anlay ve Mist
sizm'in, Peygamber'i deta burlatrp bir "enerji bedene" dntre "Nur-
lyiuhammed" felsefesine dayal irfan peygaBu iki tasavvur,
birbiriyle taban tabana zt yaklamlard. Fakat, b1 ztla ramen garip
biimde birbirine benziyorlard. nk ikisi de bi anlama probleminin
rnydler. Bu iki eianl anlamaya d& yanyorlard. Bu bakmdan ikisi
de sapma asn temsil ediyorlard. H2 Pei anlama konusunda bir sapma
asndan sz edebilmek iin bir istikamet asnn olmas gere kitabn son
blm ilk ik blmndeki tasavvurlar kendisine arz edeceimiz gerek
bilinci : Kur'n'n PeygamberiNeden Kur'n'n Peygamberi?..nk biz
Kur'n' Peygamberle tanmtk. Kur'n' Peygamber' gzard ederek anlamaya
alanlama so rununa yol aacan sylemitik. Ayn srarla diyoruz ki:
Peygamber'i ta nyaca, en birincil ve en apl kaynak Kur'an'dr. Nasl
ki Kur'n' peygambersiz anlamaya almama sorununa yol ayorsa,
Peygamber'i Kur'ansz anlamaya almak da ayn soruna yol aacaktKur'n'n
Peygamberi ana bal altnda, Kur'n' referans alarak Hz. Peygamber iin
vahyin belirledii Nitelikler, Grevler ve Ta-limatlar' tek tek
tesbit etmeye altk. Bunun biz iin ok farkl bir nemi daha vard: Hz.
Peygamber'in ahsnda, vahyin bir insann kiiliina ettiini renmek. te
bu motif, bu blmn tamamnn eksenini tekil eden en belirginKitabn
referans erevesi iinde yer alan baat unsurlardan biri, snnet ve
hadis edebiyat nemli ya da kritik bulduumuz kimi metinleri,
evirisinin yannda vermeyi uygun bulduk. Hadis kaynaklarna
bavururken, yer yer ift nsha kullanmak zorunda kaldk. Bunlardan
biri her zaman olduu gibi basl eserler, dieri de artk ilim hayatmzn
kanlmaz bir paler idi. Eer ift nsha kullanmak zorunda kalmsak,
kaynakada ikisine ait bilgilere de yer verdik.Bu kitab kaleme
almaktaki amacmz, Hz. Peygamber'in ebed risa-letinin doru
anlalmasnakda bulunmaktr. Bunun iin yaplmas gereken ilk i, mevcut
peygamber anlaylarn Kur'ande sorgulamakt. Bu sorgulama yapldnda
ortaya kan manzara, ne yazk ki hi de i acu gerek, ona mmet olma
iddiasndaki dev bir kitlenin mevcut hlinden de anlalabilir.O,
tarihin ender ahit olduu insanlk hamlelerinden birini gerek-12NSZ
YERiNEletirmiti. Onun misyonunu srdrme ykmll ise, slm mme-ti'ne ait
bir ykmllkt.rumuyla bu sorumluluktan ne kadar da uzak grnmektedir!
Bu tr abalarn, bu uzakl bir n de olsa gidermeye yardmc olmas, en
byk temennimizdir.Ele aldmz konunun, nazik ve netameli bir konu
olduunu biliyoruz. Bu nedenledir ki, eseri kaleme alrken en ok
zorlandmz husus, slp ve dil meselesi olmutur. Bylesine haskonuyu
ilerken ne kadar titiz ve dikkatli olmaya alsak da, slbumuz ya da
kullandmz ksm okuyucuya yabanc gelebilir. Herkese, "cama" deil
"camdan" bakmalarn teklif etmekt
-
en baka ne yapabiliriz ki!Kul kusursuz, insan rn hatasz olmaz.
Bu eserin daha da gzellemesi iin ilim ve hikmet li her okurun
yapaca katk, bu satrlarn sahibi tarafndan bir teekkr olarak
alglanacaHibir abay karlksz brakmayacak olan Allah'tr. O hlde tm
hamd ve senamz da O'na y. Hi kuku yok ki, bu kitabn yazl vesilesi
O'nun Elisi, bizim sevgili Peygamberimiz'di Kur'an, "Allah ve
meleklerinin ona salat ettiklerini" ifade etmekte ve mminlere de
ona "salat etmeyi" emretmektedir.Bu emir, bir fiili yapma emridir.
Ben de ona saltm fiil olarak yapmak isterdim. Bu isteimin "kitap
suretinde" gereklemi olmas, benim iin byk bahtiyarlktr. Bu fiil
sahunu ad etmesi, en byk dileimdir.Mustafa slmolu Maltepe, 25 Kasm
200013KsaltmalarAge.Ay.bkz.dn.Hz.h.
nu...kr.ks.ner.nkl.l.s.tah.trc.ty.vd.yay.: Ad geen eser : Ayn yer :
baknz : dipnot : Hazret-i... : hadis numaras : sa'dan ncearlatrnz :
ksm : nereden : nakleden : lm : sayfa : tahkik : tercme : tarih yok
yaynlarBRNC BLMAIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURU"Muhammed sadece bir
elidir. Ondan nce de eliler gelip gitmitir. O lr ya da ldrlrsizin
zerine geri mi dneceksiniz} Kim keleri zerine geri dnerse, iyi
bilsin ki Allah'a hi bir zarar vermi olmaz."Kur'n- Kerim
(3.144)"Beni, Hristiyanlarn Meryem'in olunu ycelttikleri gibi
yceltmeye kalkmayn: Ben yalnzcbir kulum. Benim iin yle deyin: O,
Allah'n kulu ve Elisidir."Hz. Peygamber (sav.)A. AIRI YCELTME
PEYGAMBER TASAVVURUKonunun nemini ve gncelliini vurgulamak iin; Hac
ibadetini ifa ede/ken gzlemlediim bir rnei naklederek girmek
istiyorum. Bu rnek zerinde dnldnde, olayn mslmanlar a ve "akl"
problemi olduu ok daha iyi kavranlacaktr.Hz. Peygamber'in
hicretinin ilk dura Sevr Maarasndayz. Orada, bizden nce oraya kan K
Afrikal olduunu tahmin ettiim bir grup daha var. Grup bakan manzum
bir eyler okumakta ve kafileden kimileri de buna youn bir duyguyla
itirak etmekte. Hatta gruptan bazlar oradaki talan kucaklamakta ve
teberrken takkelerini, tebihlerini srmekte.Okunan manzume bir
yerden itibaren Sevr Maarasnda, hicretin ilk gecesi getii iddia
edilen ylan hikayesini anlatyordu. Dndkten sonra bu hikayenin asln
aramaya koyuldum. Sadece sahih deil, zayf haberler ieren hadis
derlemelerine de gz gezdirdim. 400.000 hadisi barndran bini akn
snnet-hadis kaynan ieren CD'lerde yaptm tm taramalara ra. Hikaye
farkl biimlerde ve ksmen Taberi Tarihi, el-Mevahib'1-Ledunniyye vs.
gibi muahhar tarih ve siret kitaplarna girebilmiti. Fakat hikayenin
en renkli son versiyonuyla Trke bir eserde karlatm. Anlalan o ki,
efsaneletirilen her haber gibi, bu habeendi kendini oaltmay gnmze
kadar srdrmt. Hikaye yle kurgulanm:
-
"Gece karanlnda Sevr Maarasna vardlar... Maara; haerat ve vahi
hayvanlarn yuvas iSddik- Ekber, ieride Allah Resul'ne zarar
verebilecek ylan ve akrep gibi hayvanlarn olabileceini hesap ederek
kainatn fahrinin oraya girmesine gnl raz olmad:-Ey Allah'n Resul,
dedi; Allah akna ben girmedike, sen girme! Eer ieride zarar dokun
bir ey varsa, onun zarar sana dokunmadan bana dokunsun...Ve
maaradan ieri szld... Elleriyle yerleri yoklad, dzledi, ufak tefek
talar bir kent... Bu arada maarann bir kesinde bir delik buldu.
Elbisesinden bir para yrtp oray ri kalan ksmna da ayaklarn dayad.
Ve seslendi:-Ey Allah'n Resul, buyurunuz! Nebiler nebisi ieri
girdiler...Nihayetsiz olan mlkn seyyidi ve Kevser havuzunun sahibi
Cenab- Mustafa js.a.v.), mukaddes ban, cihann en byk peygamber
dostu ve en iddetli hak sevdals Hazret-i Ebu Be.a.)'in kucana
koymu, gzlerini yummu, "Gzlerim uyur, kalbim uyumaz" dedii
uykusundala..Hilm alemi yce Sddik (r.a.), nur- cihann mbarek yzne
nazar ediyor... Gne gne prllah sevgilisinin yz..- ' .? MUHAMMEDte o
an, maarann deliklerinden birinde kk bir ylan ba grnd... Hemen plak
aya Bekir'in ayana incecik bir neter gibi ylann zehirli dii girip
kt. Cihan Sddik' aa yrei kaynad... Fakat Allah'n Resul uyanmasn
diye hi kprdamad. O kadar yand ki, iplik iplik ya boand ve p, p
alemin fahrinin yzne damlad...Nebiyyi Muhterem uyandlar:-Ne oldu,
sana ya Eba Bekir?-Ayam bir ey soktu ama beis yok siz rahatnza
baknz...Kainatn Efendisi oraya tkrklerinden srdler ve acdan yanan
ayak birden ifaya kavutu.Hikayenin, son zamanlara kadar kendi
kendini yazmay srdrdnn en ak gstergesi, tasavid Badadi ile girdii
bilinen sistematik rabtay, Sevr maarasnda balatan ve bu sayede
stten bir de delil vaz etmi olan u ilavedir:"Sddik- Ekber'i karsna
ald, dizleri st oturttu, gzlerini yumdurdu ve kendisine gizli talim
etti:-Ya Eba Bekir! Dilini damana yaptr, hi hareket ettirme, btn
cann kalbinde topla veen gizlice haykr:-ALLAH, ALLAH, ALLAH!.. Ve
Hazret-i Ebu Bekir haykrd: -Allah, Allah, Allah...Her dalndan
binlerce kol budak fkrm olan ve binlerce hakikat meyvesi vermi
bulunan erler aac t o vakit dikilmiti.Hazret-i Ebu Bekir (r.a.)
geidinden Allah sevgilisinin ruhaniyetine varan yolun, hi
bozulmadan t o gnden bugne kadar gelmi bir mektebi vardr... "Altn
Silsile"2Vurguladmz gibi bu rivayet, hibir muteber hadis kaynanda
yer almamaktadr. Hakim'in Mek'i (3/6), Beyhaki'nin
Delil'n-N-bvve'si (2/290), Ebu'l-Fida'nn el-Bidaye ve'n-Nihaye'si
(3/180) ve bunlardan nakil yapan bn Hacer'iri el-sabe fi
Temyizi's-Sahabe'si gibi kendi alanlarnn ikincil ve daha aa
derecedeki kaynaklarnda sadece u cmle bulunmdr: "Rasulullah'la
Ebbekir, Hicret gn Sevr Dandaki maaraya ulanca Ebbekir ona
dediRasulallah! Sen bekle, ben ierisini temizleyip dzenleyeyim."Kim
ve hangi gerekeyle kurgulam olursa olsun, uydurma olduu su gtrmez
olan bu rivayetin shhatiyle ilgili tartma, konumuzu birinci
dereceden ilgilendirmemektedir-3 Asl bizi ilgilendiren, Hicret'in
ans-1. M. Necati Bursal, Alemlere Rahmet Hz. Muhammed Aleyhisselam,
s. 257-260 elik yay.stanbul -1998.2. Age.,261.3. lmnden uzun yllar
nce bu rivayetin shhatini kendisine sorduum yerli siyer
otori-18AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUn dimdik ayakta tutan Sevr
Maarasnn mslmanlara verdii mesaj, onlann zihninde uyandrdembolize
ettii deerlerdir.Peygamberlik kurumunu "mitolojik" bir yceltmeye
tbi tutan bu tasavvurun, sahibine neler kazandrd ya da
kazandrabilecei ortadaj His, heyecan... Onlara dayal youn
duyguhayranlk...Peki, ya neler kaybettirdii?..Bunu tesbit edebilmek
iin, bu kurgusal yknn tasavvur analizini yapmak arttr.
-
1 Bu yky kurgulayan ve onu ylece kabul eden mantk, insan "zne"
kabul eden aktif kadeanlay yerine, insan "nesne/figran" kabul eden
pasif kader anlay zerine kurgulamt2 Dolaysyla, insan iradesi, olay
anlama ve anlamlandrmada hibir rol stlenmemektedir. olayn
kahramanlarnn iradesinin hibir rol stlenmedii bir noktada olay
anlatan ve anlaylarn irade ve akllarn ie bulatrmalar abes olurdu.
Ylann da dahil olduu bu senaryoipleri, sadece kendilerine ezelden
biilen rolleri oynamaktadrlar.3 "Ezelden biilen roller"dir, nk
hikyenin halk dilindeki versiyonuna gre, ylan oradailmem ka yldan
beri beklemektedir. Tabiki ylann bildiini Hz. Ebu Bekir'in, hatta
Hz. Peygamber'in bilmemesi, kurgulanan yknn es getii zayf
noktalardr.Byle bir tasavvur neleri gzden karr:1 Elli yandaki bir
iman eri olan Hz. Peygamber'i, yaad topraklardan gizlice karar ban
kemie dayandm. Yani, Muhammedi davetin dnm noktas olan Hicret'in
mantn.2 O yata, deme delikanlnn kmaya cesaret edemedii ve her kann
ittifakla "bittim nokak kabul ettii blgenin bu en yksek tepesine k
nedenini ya da nedenlerini.3 Orada gelen yardmn, bunca zahmeti
ekmeden, dan eteklerinde de gelip gelmeyeceinin muhasebesini.
Dolaysyla empati yaparak, yaanan bu tarih olaydan kendisi ve ait
olduu medeniyet iin uygulanabilir dersler karlmasn.Byle bir
tasavvur insan nelerden mahrum eder:l Peygamberlik kurumunun
rneklik misyonundan mahrum eder. nk, byle bir mantkta ortada nek
alnacak bir ey yoktur,- sadece hayran olunacak bir ey vardr ve sonu
adl-i ilh ileeil srr- sbhan ile aklanmak durumundadr. Oysaki, rnek
almak bir anlamda retmek demle bir tasavvura gre, bu rnek olayda
retilecek bir ey yoktur. Makam hayret makamdr, zahmet makam
deildir.tesi M. Asm Koksal, "Evet, ben de merak edip aratrdm, deil
sahih, uydurma kaynaklarda dahi rastlamadm" cevahm vermiti. Ayn
rivayete, bir eserinde kaynak gstermeksizin deinen uluslararas
otorite Muhammed Hamidullah'a Paris'teki evinde rivayetin sahih bir
kayna olup olmadm sormu, ondan da tatmin edici bir cevap alamamtm.
MUHAMMED2 lah yasalar okumaktan ve anlamaktan mahrum eder: nk, byle
bir tasavvura gre "baalarndan" sz etmek abestir. Dolaysyla "nsan
iin ancak almasnn karl vardr!" (a yardm ederseniz, Allah da size
yardm eder" (47.7) gibi ilh yasalara atf yapan ayetler, bu trden
olaylara uygulanamazlar.3 Hepsinden nemlisi, son peygamber Hz.
Muhammed Aleyhisse-lam'n, insanln tand bu bhamlecisinin rnekliinden
mahrum eder. Kur'n'n onu "gzel rnek" gsterdii alanlarda yen
'retilmesi' imknndan mahrum eder. Onu, akl (logos) ina eden bir zne
deil, efsaneyi (tos) kuran 'kutsal' bir 'nesne' konumuna
indirger."Mitos"u "logos"un karsna yerletiren, doru bir tasnif
yapmtr; evet, efsanenin karsrdr. Kur'an, Mekke muhalefetinin vahye
kar karken gelitirdii "esatiru'l-evvelin: ncerin efsaneleri"
sylemini kesin ve net bir biimde reddedip dlar. Kur'n'n bu
hassasiyeti, vahyin "mitos" karsnda "logos"tan yana olduunun da ak
bir gstergesidir.Mitolojik peygamber tasavvuru, salt zihinlerde
kalmayarak Hz. Peygamberle ilintili sanlan her eye peresti ve
fetiizme kadar vard. Aslnda dikkatimizi eken ey, fetiidar varan bu
tavrlarn Hz. Peygamber'in iinde yaad ada sadece mnafklarn ba Abdu
Sell'n peygamber tasavvuruyla hayret edilecek derecede birbiriyle
r-tmesiydi. nce Msm ve Nesi'nin naklettii u haberi
okuyalm:"Cbir'den: Mnafklarn eleba, ldnde namazn Rasulllah'n
kldrmasn vasiyet etmive dedi ki: "Babam, senin gmleinle
kefenlenmeyi vasiyet etti..."4Burada dikkatimizi eken ey, Mnafklarn
eteba Abdullah b. Ubeyy b. Sell'n Rasulllahedii anlam ve
Rasulllah'n ahsnda sergiledii "peygamber tasavvum"dur. Bir mr Hz.
Peygr'e kar en irkin yollarla savaan, eine iftira etmek de dahil
slm toplumunu iinden yv bilen bu adamn, Hz. Peygamber'in hrkasna
duyduu 'sayg' ve ona ykledii 'kutsal anlamortada. yle ki, Peygamber
hrkasnn kefeni olmasn vasiyet ediyor. Belli ki, bu hrkayla fakn
rtmeye, onun 'bereketiyle' kendini kurtarmaya alyor. Rasulllah'n,
namazn klvayette elleriyle kabre indirmesinin- kendisini kurtaracam
sanyor.Fakat ilh vahiy, onu dlamakta gecikmiyor. Gerekte Tevbe
Sure-si'nin 80 ve 84. ayetlerinin kesin bir dille reddettii ey, bn
Ubey tarz "peygamber tasavvuru"dur. Bu tasavvur, mnafklarn
elebanda, eyaya tamad anlamlan yklemek ve hayatn rnek alp reteuu
Hz. Peygamber'i, lmn frsat bilerek 'tketmeye' kalkmak eklinde
tezahr etmitir.4. ibn Kesir, Tefsir, 9.84'n tefsirinde.20
-
AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUl nsan ve Bilginsan, anlayabilen
ve anlamlandrabilen bir varlktr. Kendi varoluu dahil, farkna vardar
bilmek, tanmak, anlamak ve anlamlandrmak ister. Kendi varlyla dier
varlklar arasilikiyi, akln kapasitesi ve dncenin yasalar dahilinde
zmeye ve bir yere oturtmaya aBu ilikiyi zmede insann ilk bavuru
kayna " tasavvur" dur. nk, kelimeler ieriklerimlarn nce insann
zihin dnyasnda kazanr. nsann tasavvurunu oluturan bilgi ya doruda
da sonradan kazanlm bilgilerdir. slm bilgi felsefesinde, birinci tr
bilgiye "hudur lgi", ikinci tr bilgiye "husul bilgi" denir.5Hudur
bilgi, insann bata kendi varl hakkndaki dorudan bilgi-sidir ki,
insan bu bilgioutan sahiptir. Bu nedenle, aklm kaybetse dahi insan
kendisi hakkndaki bilgileri kaybetmez. Aznn yemeye, burnunun
solumaya, elinin tutmaya, ayann yrmeye yaradn biliHusul bilgi,
insann sonradan elde ettii bilgilerdir ki, bu bilgiler ya gzlem
yoluyla elde edilmi tecrb bilgilerdir, ya da bilgi arac olan dil ve
yaz kullanlarak elde edilen "mdevven bilgi"lerdir. nsan bilgisi,
hem "bilen zne"ye bilginin katksna, hem de "bilinen obje"nin
niteliine gre kymetlendirilir. Bilginin en aa derecesi insann
biyoloj varlna, en st derecesi ise ruhuna hayat verir.Husul
bilginin hangi tr olursa olsun, bir hammadde olan bu bilginin
mutlaka 'ilenmesi', yani 'anlamlandrlmas' gerekmektedir. te bu
"anlamlandrma" sayesinde "bilen zne" orak insan, ayn bilgilerin
depoland bilgisayardan, insan bilgisi de bilgisayar bilgisinden
ayrlr. nsan iin o bilgi, artk 'anlamann' ve 'anlam'n konusudur. Ve
bu yeteneiynsan, bilginin sadece taycs ve alcs deil reticisidir
de.Doaldr ki, doru bilinci doru bilgi kurar. Fakat insann problemi,
yalnzca doru bilgiyelamak deildir. Bununla her i bitmemektedir.
Doru bilginin doru anlalmas gerekmektedioru bilgi yanl anlalrsa,
elde edilen netice yanl bilgiyle elde edilen neticenin aynktr. Doru
bilginin peindeki her insan teselli eden en byk unsur, "yanl
bilginin" ya yanl anlamann", bilgi objesinin hakikatini etkilemiyor
oluudur. Bizim eyann hakikati konusundaki yanl bilgimiz ya da yanl
anlamamz, eya zerinde hibir etkiye sahip deildiorada, konulduu gibi
durmakta, kendi duruu hakkndaki doru bilgiyi vermeye her zaman hazr
ve nazr bulunmaktadr. Tpk "bilgi ikin deil, akn ve ontolojiktir"
tezini savunan filozof Nikolai Hartmann |1882-1950)'m dedii gibi:
"Bilginin doruluu ya da yanll, i zne-5. Kindi, el-Fehefeu'1-l
-Resailu'l-Kind el-Fekefiyye- s. 165 vd. tah. M. Abdulhadi Ebu Rde,
Daru'l-Fikri'l-Arabi, Kahire; Nesefi-Taftazani,
erhu'l-Akaidi'n-Nesefiyye, 9-11, tah. Ahmed Hicazi es-Sekka, M.
Klliyat el-Ezheriyye, Kahire 1407; slam bilgi felsefesiyle ilgili
derli toplu bir zet iin bkz. el-Gannuci, Ebcedu'1-Ulum, 1-3521
MUHAMMED ''sinin doruluuna ilikin bir bilincinin olup olmamasndan,
hatta bi. kiinin, kendi bilgisinin doruluunu yanllndan
ayramamasndan bamszdr."6Hartmann'a gre doru bilgi, bilinteki
nesnenin tasarmnn nesi ye uygun dmesidir: "Bili tasarm nesneye
uygun ise bilgi do deilse yanltr. ...Doru ya da yanl olan ey
nesneun bilgi dir... Bu nedenle doruluk, doruluk bilincinden bamsz
olarak varl n srdrr. kesinlik bir bilginin doruluunu etkilemez. \
rolan bir olgunun ifadesi olan bir tmcenin doruluu, onun doruluu]
baka hi kimse dnmemi ya da dile getirmemi olsa da do Onun geerlii
de zaman st, sonsuz ve saltktr."72 Anlama problemi insanolunun en
ezeli problemidirVarlk ve bilgi insan iin nasl en ezel
problematikse, anlama ve a\ lamlandrma da insanln en eskimez
problemidir. Bu nedenledir ki "a lama sorunu", insanolunun en temel
sorunlarndan birini tekil ede Anlama, kendi bana bir sorun olmad
hlde, anlamay bir sor getiren ey, "yanl anlama" ya da "anlamama"dr.
Anlama sorunu, elbe te ounlukla yanl ma biiminde tezahr eder ve her
yanl anlann gerekte bir anlamamadr.nsanolunun en ok yanl anlad
eyler, en ok deer verdii e) lerdir. Bunlarn banddi z varl ve
varoluun O'nsuz anlamlandrmasnn mmkn olmad mutlak varlk olan
Yaraslm'n son vahyinin "oku" diye balam olmas, bir bakma ina
nolunun ezel anlama soruikkat ekiti. "Oku" emrinin, ayn anda "anla"
ve "anlamlandr" da ierdii msellem bir hakattir. t yandan, eer
anlama sorunuyla deilse, birden fazla peygamber ve kitaj
gnderiliinin hikmetim neyle izah edebilirdik? Rahatlkla
syleyebiliri: ki, tm vahiyler ve onlar tebli eden eliler, insann
kendisini, Allah' ve eyay doru anlayp anlamlandrabil
- gnderilmilerdir.Elbette, Son Eli Hz. Muhammed'in misyonu da,
insana kaybettii anlamn yeniden kazandrmak ve doru anlamann tm
zamanlarda ve meknlarda geerli olan koordinatlarn gstermekti.bu ulv
grevini yapt ve her lml varlk gibi dnyay terk etti. Geriye
insanolunun z bllahla ve eyayla ilikisini en makul bir biimde nasl
kurabileceinin, btn bunlar nasl hayatn ne ekilde anlamlandracann
"gzel bir rneini" brakt. . !Genelde tm elilerin, zelde Son Eli Hz.
Muhammed'in gnderili6. Hartmann, Ontolojinin Inda Bilgi, XVII.7.
Age., s. XVI.22AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUamacnn, kendisini,
Allah' ve eyay yanl anlayan, bunun sonucunda hayatn anlamn
kaybanla, ikin gerekleri ve akn hakikatleri doru anlamann en kalc
ve evrensel ynteminaayarak gstermek olduunu sylemitik. Fakat, ite
tam da bu noktada korkun bir anlama prlemiyle yzyze geldik.
Gnderili amac "doru anlamay" temin olan Hz. Peygamber ve onun
tsilcisi olduu peygamberlik kurumu, bizzat "yanl anlamann" konusu
olmutu.te sorunu karmaklatran ve krize dntren de burasyd. Peygamber
sayesinde anlama soe hayat tekrar anlamlandrmas gerekenler, bizzat
Peygamber'in kendisini yanl anlamlars ne yapacaklard? Nitekim yle
de olmutu. Gnderili amac doru anlamay temin olan Son Peber,
kendisini ona nisbet edenler tarafndan yanl anlamann nesnesi
klnmt.Bylesi bir ortamda, peygamberlik kurumunun misyonunu hl ifa
etmesini beklemenin, abesle itigal etmek anlamna gelecei aikr. Bu
ilh messesenin misyonunu tam anlamyla ifsi, "rnek" klnan evrensel
nebevi deerlerin yeniden retilmesiyle mmkndr. Bu formasyonazanlmas
iin de, bir rneklik kurumu olan peygamberlik kurumunu
mitosa/efsaneye mahkm edip insanstletiren, ya da indirgemeci bir
mantkla tarihe mahkm eden peygamber tasavvurlarnn tehir edilmesi
arttr.Tarihte, Hz. Peygamber'i ve peygamberlik kurumunu yanl
anlamann nesnesi klan bir ok d, ekol, tavr ve davran olmutur.
Bunlar ierisinde, Rasulllah'n peygamberliine inandsadece blge
Araplarnn peygamberi kabul eden indirgemeci frkalar olduu gibi, Hz.
Peygamber'in ldkten sonra yeniden dirildiini ve aramzda yaadn iddia
eden ar yceltme olmutur. Syuti'nin Tenviru'l-Halek fi mkan
Ru'yeti'n-Nebiyyi ve'1-Melek adl risalesinde yazdklar bunun tipik
bir rneidir.8Risale, kadim polemik trnn tipik bir rneidir. Syuti,
bu konuda gelen sorular ve yaplaitirazlar zerine kaleme aldn
syledii bu risalesinde, tm abasyla Rasulllah'n haleduu ve aramzda
dolat tezini isbata alr. Ne ki, bunu pek de becerdii sylenemez.
lile dayanmamaktadr. Tezini, ya simgesel bir iki rivayetin en uuk
yorumlarna, ya da ad san duyulmam 'ermi' menkbelerine
dayandrmaktadr. Serdettii en sahih senetli rivBu-hari'nin naklettii
"Kim beni ryasnda grmse, iyi bilsin ki o beni uyanklnda da g eytan
benim klma giremez' hadisidir."98. Celaleddin es-Syuti, erh ve
tahkik: Sa'id Muhammed el-Liham (Resailu's-Syuti 13), lemu'l-Kutub
1417-1996, Beyrut.9. Buhari, Ta'btr 95.10, 6/2567; Mslim, Ru'ya 42,
4/1775. Mslim'deki metin ^i ** ; "Beni gerekte grm gibi olur"
eklindedir. bn Hibban'n naklettii metin ise (13/" j *^s " CHk^J \
jJ- i#>j .a flit t) yij &" f oranndadr. Metindeki " ^ s?'/'
ifadesn Hibban "Gerekten grm gibi olur" eklinde aklar. Zaten bn
Cuhayfe'den naklettii met" &&)! aij \df " ("Sanki beni
uyankken grm gibi olur.") rivayetidir.23 MUHAMMEDHadisin en cidd
problemi "lai^l
-
halde yeryznn her bir tarafnda ve semav alemde tasarrufta
bulunmakta, istedii gibi gezip dolamaktadr. Ne ki o, cesediyle diri
ve hayatta olmasna ramen, tpk melekler gibi g grnmemektedir. Allah,
onu grmeyi ikram ettii kullarna onu gstermek istedii zaman peryi
kaldrr; o da onu gerek kimliiyle grr. Buna herhangi bir engel
yoktur. Onu grmeyi (dlkahirel-Badadi gibi) misal alemine tahsis
etmenin de gerei yoktur."10Ayn risalesinde Syuti, kaynak
gstermeksizin, Ebu Mansur Abdlkahir b. Tahir el-Badadi (l. 429/1037
m.j'nin tamamen sbjektif yorum ve speklasyona dayal olan u szlerini
nakleder:"Dostlarmzdan muhakkik kelmclar Peygamberimiz'in vefatndan
sonra da diri olduu grn. Yine o, mmetinin taatna sevinmekte, onlar
ierisinden asi olanlara zlmektedir... Msa, kendi anda lmt. Fakat
Peygamberimiz, onu kabrinde namaz klarken grd. Mira hadisidnc kat
semada grdn haber verdi. O, Adem ve brahim'i de grd. Bu asln bizim
iin staya kt zaman deriz ki: Peygamberimiz sallallahu aleyhi
vesellem, vefatndan sonra da yaamaktadr ve o peygamberliini
srdrmektedir."11lgin olan ey, tarihsel varl Snn ve i ilahiyatlar
arasnda tartlan Abdullah b'n ldkten sonra geri dneceine (ric'at)
inand ve buna Kur'n'dan alkasz bir ayeti ddii rivayetidir.
Taberi'nin nakli yle:"Suriye halkndan istediini elde edemeyince,
onu kardlar. Msr'a gitti, orada yerleti.ara yle dedi: "sa'nn
dneceini iddia edene ve Muhammed'in dneceine inanmayana alre
buyurmutur: "Kur'an'a uymay sana farz klan Allah seni dnecein yere
dn-10. Syuti, Tenvir, 35. 11,. Age.,30.24AIRI YCELTME PEYGAMBER
TASAVVURUdikecektir." (28.85) Muhammed dne sa'dan daha lyktr." yle
diyor: "Bunu kabul ettilera kabul ettirdi. Bu konuda
konutular."12Hz. Peygamber'in lmediini ya da ldkten sonra cesedinin
diriltilip aynen eski bedeniyle aramzda dolatn iddia eden kimseler,
bu iddialarnn doal bir uzants olarak Rasuledenen grtklerini de
iddia etmilerdir.13 Ancak, Rasulllah'n vefat gn Rasulllah'n lerle
kabullenmek istemeyen (bir ihtimal siyas birtakm sakncalarla
duyulmasn istemeyen) Hz. mer'e hatrlatld gibi, bu insanlara da ilh
yasann herkes iin geerli olduunutlaka olmutur:"Muhammed sadece bir
elidir. Ondan nce de eliler gelip gitmitir. O, lr ya da ldrlrnizin
zerine geri mi dneceksiniz? Kim keleri zerine geri dnerse, iyi
bilsin ki Allah'a hibir zarar vermi olmaz." (3.144)Her canlya
ilikin ilh yasay hatrlatan u ayeti 'te'vil' etmek mmkn m:"Her canl
lm tadcdr." (3.185)Hayr. Bu hatrlamak ya da hatrlatmakla ilgili
deildir. Bu bir "tasavvurdur" ve bu tasavvur daha temelde bir
anlama sorunuyla ilgilidir. Bilgi, "ilgi" ve "btncl bir varlk
formu" hline dnmeden malmat olarak kalmsa, anlama sorununu zmek iin
yeterli olmamk Heideg-ger'in dedii gibi "Bilmek, bir kimsenin bilin
dolabna ganimetle dnmesi deildir. Aksine bilmek bir birliktelik,
bir varlk formudur ve ilgidir. "14Anlama sorunu, yukarda rneini
verdiimiz yanl anlamayla snrl kalmamtr. Bu sorununr arasndan,
peygamber tasavvurunu en u noktaya gtrerek onu ilahlatranlar da
kmtr.med Ali bn Hazm (384-456 h.), dinler ve mezhepler tarihi
alannda hatr saylr bir yeri olan el-Fasl fi'1-Milel ve'1-Ehvai
ve'n-Nihal adl eserinde, Hz. Peygamber'in tanr olduuna inananlarn
varln dile getirir:"Muhammediyye adyla tannan bu frka mensuplar
'Muhammed aleyhisselam, Allahn ta kendisidir' iddiasndadrlar.
Allah'n an onlarn kfrnden beri ve ycedir. El-Behneki ve Feyyali
onlardandr. Bu ikincisinin, bu manada el-Kstas diye adlandrd bir de
kitab vardr. Eyyuh da onlardandr. Yneticilii dneminde shak b.
Kindac'a ktiplik yapmtr... el-FeyBu Allah'n lanetine urayascay,
Mu'te-zid dneminde faaliyet gsteren bir gruba mensup olduundan
dolay el-Kasm b. Abdullah b. Sleyman b. Vehb (l. 291 h.)
katlettirmitir."1512. Taberi, Tarih, 2/615.13. Bunu aka
syleyenlerin banda Rasulullah' bir zaman eyhi Ceberti suretinde,
bir baman e-ibli suretinde grdn syleyen el-Cl gelir.
el-nsanu'1-Kmil, 2/46. Aktan su'l-Halek adl kitabndaki mlardan yola
karak, Syu-ti'yi de bunlar arasnda sayabiliriz114. George Steiner,
Heidegger, Vadi yay., s.95. j 15. el-Fasl, 5/47-48.25 MUHAMMED
-
Bu konuda ok farkl rnekleri, kitabn ilerleyen blmlerinde bu
alann en muteber kabul eden eserlerini referans gstererek vermeye
ve bu alandaki "anlama" probleminin nasl vahim noktalara vardn
belgelemeye alacaz.3 Ar yceltmenin sonucu "hayattan dlama" dirHz.
Peygamber'in anlalmasn zorlatran tarihsel yanl anlamay iki balk
altnda irdel1 Ar yceltmeci yanl anlama.2 ndirgemeci yanl anlama.Bu
iki tavr, grnrde birbirinin tam zttdr. Bu tavrlar, mmet-i
Muhammed'in ondrt asin belli dnemlerine has deildir. Bu iki tavr,
her dnemde u ya da bu ierik ve form alta varln srdrm, bugnlerde de
cari olan iki izgidir. lgin olan, grnrde birbiriniki izginin, ayn
sonucu istihsal etmesidir: Peygamberi hayattan dlama.Peygamber'i ve
misyonunu hayattan dlama, Hz. Peygamber'i ve peygamberlik kurumunu
yanl anlamann en vahim sonularndan biri, belki de birincisidir.Ar
yceltme, farknda olunsun ya da olunmasn, ou kez insans-tletirmeyle
sonulanan r tr insanstletirme ise, Hz. Peygamber'in rneklik
misyonunu boa karan bir yaklamdnledir ki, kendilerine gnderilen
peygamberlerin mesajlarna srt eviren hemen tm asi toplumlarn ileri
srd ilk gereke "melek bir peygamber" istemek olmutur.Mekke
mrikleri, Hz. Peygamber'in getirdii mesajn ieriine bir bahane
bulamaynca, "Alla bir insan m eli gnderdi?" (17.94, kr 25.21)
gerekesine snmlardr. Bu aslnda kaunla, kendilerine gnderilenin bir
melek olmas durumunda vahye kulak vereceklerini ima ediyor grnseler
de, aslnda, insanla melein farkl varlk kategorilerine ait
olduunuilmiyor deillerdi. Asl skntlar, gelen mesajn aralarnda
yaayan bir "insan peygamber"dan hayata dntrlebilir olmasyd ve Hz.
Peygamber'in nlerine yaanabilir ve retilebilek koymasyd. Eer melek
olsayd, i kolayd. nk, melein "rneklii" sz konusu olamazdn melek
olamayaca iin gelen mesajn hayata dnmesi, dolaysyla 'keyfe keder'
olmas slmayacakt. Onlarn bu kaamaklarnn arkasnda yatan gerek nedeni
deifre edip yzlerine va hi tereddt etmeyecekti Kur'an: "De ki: Eer
yeryznde salna salna dolaan melekler ol o zaman onlara eli olarak
phesiz gkten bir melek indirirdik." (17.95)Mekke mrik toplumunun
"melek peygamber" istemesi, vahyi ha-26AIRI YCELTME PEYGAMBER
TASAVVURUyattan dlamann bahanesiydi. Kur'an, onlarn taleplerinin
yerine gelmesi durumunda yine inanmamakta direneceklerini aka haber
vermekteydi (6.111).Vahyi hayattan dlamak iin "melek peygamber"
gerekesinin ardna snan sadece Mekke mreildi. Ayn eyi ok daha
nceleri Nuh Kavmi de yapmt: "Bu adam, kendine sizin stnzdealamak
isteyen, sizin gibi lml bir kiiden baka biri deil ki!" dediler, "nk
Allah ebir mesaj vermek) isteseydi, herhalde melekleri gnderirdi."
(23.24)Ayn kaama, kendilerine gelen mesajlara srt dndkleri iin
uygarlklar yok olup giden niyet olan Ad ve Semud da yapmt: "Onlara
'Yalnz Allah'a kulluk edin!' diye nlerinden ve arkalarndan eliler
gelmiti de, demilerdi ki: "Eer Allah (bize bir mesaj vermek)
isteseydi, her halkrda melek gnderirdi." (41.14 kr. 26.154) Ad ve
Se-mud'un bu mantna, nlardan sonra gelen ve haberini Allah'tan baka
kimsenin bilmedii" saysz kavmin de ortak olduunu Kur'an haber
vermektedir. (14.9-10)Eyke Ahalisi de Hz. uayb'in mesajna kar
muhalefet sergilerken "Sen de bizim gibi bir insansn" (26.154)
gerekesinin ardna snmlard.Firavun'un Hz. Musa'nn getirdii mesaj
reddedi gerekesine baktmzda, benzer bir kaam gryoruz. (43.53)zetle,
Teabun Suresinde isim belirtilmeden vurguland gibi, vahyin hayat
dntrmesineavimlerin ortak sylemi bu olmutur:"Bir insan m bize yol
gsterecek?" (54.6)Btn bu rneklerin birletii nokta ayn: Vahyi hayata
dntrmek istemeyen toplumlar, ittnsan peygambere kar kyorlar ve onun
yerine melek peygamber talep ediyorlar. nsan peygambere kar kn
bilin altndaki en temel gerekesi, "rnek alnmas mmkn olmayan"
biramber istemenin mant da ayn: nsan peygamber gibi hayatn iinde,
hayat dntren zne-ve hatta stnde-, hayata ku bak bakan, rnek
alnamaz, retilemez, sadece 'bereketindeifade edilir ve kutsanr bir
peygamber tasavvuru...Bugn, mmet-i Muhammed, kendinden nceki Nuh,
Ad, Semud ve Firavun toplumlar gibi bir melek peygamber isteme
imkanndan 'mah-rum'dur. Fakat bu mahrumiyetin an, kendilerine ek
insan olarak gnderilen bir peygamberi melekletirerek kapatmaya
almakla, aslnda Kur'an'da geen vahye srt dnm toplumlarn suuna ortak
olmaktadr.
-
Melekletirmenin arka plnnda yatan tek saik de, hayattan dla-\
madr. Gerek ar yceltekse onun zdd gibi duran indirgemeci
|yaklamlarm her ikisi de gelip hayattan dlama gzinde
bulumakta-ular. Biz, bu blmde ar yceltmeci tavr ileyeceiz.
ndirgemeci tav-. . Peygamber'in insan rnekliini nasl dladn gelecek
lmde ele alacaz.27 MUHAMMED "Ar yceltmenin, hayattan dlama demeye
geldii ak. Ancak, b tr bir yanl anlamay ier ve evreler, elbette bu
tav laryla Hz. Peygamber'i ve onun rneklik misyonunu dlama amac g
myorlar. Yukarda verdiimiz ayetlerde ad geen rneklerle, bu mm<
tin ar ycesndaki bu temel fark kim grmezden geleb lir? Fakat, sonu
istemeden de olsa ayn kapya . -.tnk ar yceltme sonucunda, yceltenle
yceltilen arasndal iliki, "insan-insan ilikisy iliki olmaktan kp
"insan-a km/lhut ilikisi" olan dikey ilikiye geiyor. Yatay
iliategori dekilerin arasndaki ikin iliki iken, dikey iliki ayr
kategori ve dzlem ler arasndaki akn iliki biimidir. Bu ilikinin
niteliini ortaya koymak tm peygamberlerin yapolmu ve hepsi de
davetlerine kend "beerliklerine/insanlklarna" vurgu yaparak
balamlar tpk Hz Peygamber'e emredildii gibi:"De ki: Ben de sadece
sizin gibi lml bir insanm. Bana, ilahnz! bir tek ilah olduu
vaunuyor." (18.110, 41.6) *Musa Carullah (1874-1949) bu ayeti
yorumlarken u sarsc tesbit] yapar: "Bu ayette Hz. Peygamber
kendisini mmetin bir ferdi gibi takdim ediyor. yleyse mmetin her
ferdi de Peygamber gibidir. Bu varlabilecek en yksek kemal
derecesidir."164 "Yatay iliki"den "dikey iliki"ye, "makul"den
"mahsus"a ;Bir mminin peygamberiyle kuraca iliki, daha tasavvur
dzeyinde, yatay iliki (insan-insan ilikisi) formundan karlp da
dikey iliki (insan-akn ilikisi) formuna dntrlrsaren insan tasavvuru
sadece biimsel olarak deil mahiyet olarak da deiir. likinin
mahiyeti deiince, bak as, alglama biimi, alglayan zne zerindeki
etki ve onun vereceiar nitelik asndan deiiklie urar. Girite
verdiimiz yaanm Sevr Da rneinde oldulglad eyi "kendi insan dnyasna
ait bir olgu" olarak deil, kendi dndaki "akn ve bir olgu" olarak
grr.O andan itibaren alglayan znenin duruu makul deil mahsus bir16.
Msa Carullah, Kitabu's-Snne, 84. Bu surenin tefsirini yaparken dtm
u notu okuyucla paylamak isterim: Kehf Suresi bu ayetle son
buluyor. Bu sure, Kur'an sureleri ierisinde simgesel ve metaforik
anlatmyla ne kan bir suredir. Surede ele alnan kehf, sa-bir kul ve
Zlkarneyn kssalar ile iki bahe sahibi zengin - yoksul adam meseli,
hep hakikatin iki kutupluluu zerinde younlamaktadr. Bu iki
kutupluluk kehf kssasnda "inatoplumun iinde direnerek yaamak -
toplumdan teberri ederek yaamak" ikilemi erevesinde ilenirken,
zengin-yoksul meselinde "varlkla snanmak - yoklukla snanmak"
dilemmas etrafnda dnmekte. Musa-bir kul kssas "zahir - batn"
olgusunu ilerken, Zlkarneyn kssas ar - bilgi/hikmet" kutuplarn
birbirine balamaktadr. Surenin bu sylemine uygun olarak son ayetini
yorumlamak gerekirse, bu balamda bu ayetin "abduhu - rasuluhu" yani
"kul - eli" kutuplarn birbirine mkemmel bir biimde balayan bir
mesaj olduunu sylemek281AIRI YCELTME PEYGAMBER TASAVVURUdurutur,-
yani, akll bir duru deil hiss bir durutur. Logosa deil mitosa
teslim olmakhazrdr,- anlamaya deil hayran olmaya mheyyadr. Bu ruh
haliyle, makul olan her eyi mahsus olana evirir; kolayca
anlalabilecek eyler dahi artk srrna enlemeyecek "esrar" hlilr.
"Kim, ne, nerede, niin, nasl, neden?" gibi anlamann temellerini
oluturan sorular, o kimse iin anlamn kaybeder. Artk o, deyimin tam
anlamyla anlamaya kapaldr.liki istikametinin saptrlmas,
peygamberlik kurumunun misyonunu tl hle getirir. Yukarr'n'dan
rneklerini sergilediimiz kavimlerin bilinli olarak oluturmak
istedikleri netice, bu tr bir tasavvurla kendiliinden istihsal
edilmi olur. Sonu, peygamberin rneklik misyonunun "tl" hle
getirilmesidir. Peygamberiyle ilikisini "dikey iliki" biimine dnbir
mmini, o misyonun "yeniden retilebileceine" inandrmak mmkn deildir.
Brakalm inabunun mmkn olduunun sylenmesine dahi tahamml yoktur. O
peygamberini ve peygamberlik kurumunu, hayalinde oluturduu
"efsaneler lkesine" mahkm etmi ve -tabiri caizse- topu havadan saha
dna atmtr. Bu, iin en zahmetsiz olandr. Bu tavryla, misyonu devam
ettirluluundan da 'kurnazca' kurtulmutur.Geriye, peygamberin
misyonunu manen ldrmenin diyetini demek kalmtr ki, onun yntemi
za
-
n bellidir: nsanstletirme ve efsaneletirme yar... Kimi zaman bu
yar, mitosun logos olduu evrelerde bir ak artrmaya dnr. Allah'n
peygamberlere ve zelde Hz. Peygambemucizeler, gzellikler ve
zelliklerle yetinmeyen kimselerin oluturduu talebi karlamak in, arz
mekanizmas devreye girer. Daha hayretengiz, daha artc, daha
afallatc mucize vlikler aranp bulunmaya, piyasadaki talep bu yolla
karlanmaya allr. Eer bulunamazsa,le aklanan naslar mahsus alanna
tanr, zorlama yorumlarla kanna girilir. O da kurtarmaa, bu kez
'nazireler' ve retim-oaltm yntemleri devreye sokulur. Elde mevcut
Delil, Hasais, Hilye ve email kitaplarnda bunun rneklerine oka
rastlamak mmkndr. Bu blmn ilyfalarnda, yzyllar boyunca mmet-i
Muhammed'in peygamber tasavvurunun olumasnda nemli ri olan e-ifa ve
el-Hasaisu 1-Kbra'y bu adan tahlil edeceiz.Mminlerin
peygamberleriyle girdikleri ilikideki bu istikamet sapmasnn belki
de en vahim sonucu, insan anlaynda at onulmaz yaradr. Peygamberiyle
ilikisi makul, insan vr zeminden mahsus lht ve akn bir zemine kayan
insanlar, peygamberlerin varisleri olarak grmek istedii limler,
arifler ve tm nc ahsiyetlerle olan ilikilerinde de ayn tas
dayanmaktadrlar. Peygamberini efsaneletiren bir mmini, ayn
efsaneletirme ameliyesini sevdii bir lim, bir arif ya da bir kanaat
nderi iin uygulamaya koymaktan ne alkoyabilir ki? Etrafmza baktmzda
bunun saysz rneklerini grebiliriz. Eer bir cemaate menst nderini,
hatta mensubu olduu bir siyasal hareketin liderini, makuln deil
mahsusun alanna tayacak ve onunla olan ilikisini de yatay iliki'den
dikey iliki'ye tayacaktrurum,29U MUHAMMEDmmetin nderlik sorununun
bir daha kmamacasna krize girmesi anlamn tar.Bunun, biri
"efsaneletiren takipiler"le, dieri "efsaneletirilen n-cler"le
ilgili olan iki vahim sonucu vardr:1. Efsaneletiren kii akl deil
hissi olduu iin, onun desteine gvenen nc hemen tm anlarda hayal
krklna urar. nk mitoloji hayatn gerei karsnda gne grm kar ji tm
tlsmn yitirir.2. Efsaneletirme, efsaneletirilen rehberlerin ahlkn
bozar. nk, takipileriyle ilikitay ilikiden dikey ilikiye kaymasna
izin veren bir nc, olduu gibi grnme imknndan mlmad gibi grnmeye ise
mahkm olmutur. O, takipileriyle olan ilikisini artk rol yapak
zorundadr. Kametiyle kymeti arasndaki, baka bir ifadeyle, takvasyla
karizmas arasndi fark, birtakm sahici olmayan aralarla kapatmaya
alacaktr.Hepsinden te, byle bir zemine oturtulmu takip eden-takip
edilen ilikisi, doru ilikilerin nn tamamen tkar. Bu tr dikey
ilikilerin geerli olduu bir toplumda "kendisi olan" insanlar
"sradan insan" muamelesi grerek kmsenirler. nk onlarn "efsanesi"
yoktur. Oe denli rnek, bilgili, liyakatli olurlarsa olsunlar,
mahsusun batac edilip makuln dland ve hor grld byle bir 'piyasada'
talep oluturamazlar. Dolaysyla efsane, rakipsidrr.Efsanenin hkim
olduu akln insan tasavvuru tamamen altst olmutur. nsan tasavvuru
alabora olan bir akl, Kur'n'n ifadesiyle, "kendi kendine zulmeden"
bir akldr. Hikmetini yitirdii iin, eyay yerine koyma adna hep
yerinden eder. Kendisine sorarsanz, o "yanl dr". Gerekte, gmleinin
ilk dmesini yanl ilikledii iin gerisini doru iliklemesi mmkiri
gibi, nceki yanl sonraki yanlnn referans hline gelmitir. Bu yanllar
teker alkmak mmkn deildir,- ta ki, ilk yanl doru tesbit edip
dzeltince-ye kadar.lk yanl, insann bilincinden nce bilinaltnda
oluur. Bilinaltnda oluan yanln ikiri bireysel/psikolojik, dieri
toplumsal/sosyolojik arka pln. Ar yceltmenin bireysel/psikolojik
arka pln zerinde ksaca duralm.30L Affil YCELTMENN PSKOLOJK ARKA
PLANIa. bn Sayyad rneibn mer'den: "Peygamber'le birlikte mer,
beraberlerinde bir grup olduu hlde, bn Sayyad' bulunduu tarafa
yrdler. Onu, Muale-oullar'mn kalesinde ocuklarla birlikte oynar
bulr. bn Sayyad, henz ergenlik ana ulamam fakat yaklamt. Peygamber
(habersizce) srSayyad'a dedi ki: 'Sen, benim Allah'n elisi olduuma
ehadet ediyor musun?' bn Sayyad ona bakt ve dedi ki: 'ehadet ederim
ki, sen mmilerin (Araplarn) elisisin!' bn Sayyad Peygamber'e 'Sen
de benim Allah'n elisi olduuma ehadet eder misin?' dedi. Ona
aldrmad ve dedi ki: 'Ben Allah'a ve elilerine iman ettim!' Ona,
'(Dnde) ne gryorsun?' diye sordu. bn Sayyad dedi ki: 'Doru da
geliyor, yalan da.' Peygamber 'Senin iin pek kark' dedi ve ekledi:
'Ben iimden bir ey tuttum, bil bakalm!' bn Sayyad 'O duh... tur'
der deme
-
z Peygamber hemen 'Hadi ordan! Haddini ama!' diye tersledi. mer,
'zin ver ey Allah'n Rasul, boynunu uuraym!' deyince Rasulllah'n
cevab u oldu: 'Eer o (kendisinde) ise oaleyhinde hkm verilmez, eer
o (kendisinde) deilse onu ldrmek senin iyiliine olmaz!"17Saf isimli
bir Yahudi ocuu bn Sayyad. Ksa bir aratrma, bn Say-yad'n ocukluunun
Ras sonuna denk geldiini gstermeye yeter. bn Haldun'un da doru
tehis ettii gibi Arabistan Yahudilii, Yahudiliin en avam ve dk
kltrn temsil ediyordu.18 Bu da,17. Buhari, Cenaiz 29.78, 1/454;
Mslim, Fiten 52.19, 4/2244. Buhari, bu haberi iki yerde alm.
Birincisinin bab bal ocuk slam'a Davet Edilir Mi!, ikincisi ocuk
slamavet Edilir! Bu balklarla, bn Ebi eybe (159-235 h.)'nin
Musanne/'inde konuyu ele al tarz birletirilince (7/493), bu haberin
siyas alanda malzeme olarak kullanld aka anlaliyyet" bahsinde
kullanlmak zere, ia Hz. Ali'nin ilk erkek mslman olduunu, rakipleri
de Hz. Ebubekir'in ilk erkek mslman olduunu isbat-lama
peindeydiler. kinci gr savunbirincilerin delilini 'O bir ocuktu'
diye rtyorlard. Bu polemik srasnda, ocuklarn et edilip edilmeyecei
de tartma konusu oldu. Sz konusu polemik srasnda bu hadisin de bir
'malzeme' olarak kullanlm olduu anlalyor. Hadiste "deccal" hi
gememesine ramen,m olmak zere hadis musannifleri bu hadisi kyamet
almetleri ve Deccalle ilgili haberler arasnda nakletmilerdir.
Yahudiler arasnda popler bir konu olan Deccal konusu, Medine'deki
m'minlerin de gndeminde n sralarda yer alm, yoruma msait her haber
Deccallester istemez ilikilendirilmitir. Bu ilikilendirmeyi,
haberin sonunda yer alan iUy'U*^ijli))jt ibaresindeki belirsizlik
cesaretlendirmitir. Bizce bu-rada Deccal'e aka dellet eden bir
anlam yoktur. Bu cmle, tekin olmad, gaipten haber veiddia edilen bu
Yahudi ocuunun ruh hlinin peygamber tarafndan gzel bir tahlilidir
ve muhtemel alm yledir: "Eer o kendinde olarak konuuyorsa, o bir
ocuktur; aleyhinde hez; nk ocuk olduu iin ceza ehliyeti yoktur.
Yok, kendinden gemi, hallsinasyon ve siriyse, ona dokunmak
yararszdr, bu durumda da sonu ayndr, kimseye bir yarar olmaz."18.
ibn Haldun, Arabistan Yahudilerin! ve Hristiyanlarm, Yahudilerin ve
Hristiyanlarn bedevileri olarak niteler ve der ki: "Bunlardan ou,
halkn bildii sradan bilgilerden fazlasn bilmiyorlard ve Arabistan
Yahudilerinin ou da Yahudilemi Himyerlilerdi. Msllduklarnda, eriat
hkmlerine taallk eden hususlarda, mevcut anlaylar MUHAMMEDYahudi
kltrnn aslnda zaten var olan gizemci ve mistik yapy daha da
belirgin hle getirdu. Kitap ehlinin artk bedevlemi hurafev kltr
yaps, miladi 7. yzyl Arabistanndaaayan hermetik kkenli yalanc
peygamberlik, khinlik, yldz falcl ve arraflkla birliin inan haritas
az ok belli olacaktr. te bylesine her trl istismara ak bir ortamd
olanlar ya da birazck yetenei olan madrabazlar, kendilerine piyasa
bulabiliyorlard. bn Sayyad da, muhtemelen, yaratltan gelen kimi
anormalliklerini annesinin pazarladr ocuktu.Buhari ve Mslim'in
aldmz rivayetlerinde yer almamakla birlikte, Ezdi, bn Ebi eybe,
EbDavud, Tirmizi vd. musanniflerin aktard varyantlar, khin ocuun
Rasulllah'n aklnda ti bildiini sylyorlar. Bu ey "duhan" imi ve
Rasulllah da Duhan Suresinin, ierisinde su adnn getii 10. ayetini
aklnda tutmu imi. Bu varyantlar, olay zerine yaplan yorumldan
rivayetin iine idhal edilmi ekli olarak da dnebiliriz. Fakat, ocuun
kehanetlerindnemin Medinesi'nde gndem oluturduu kesin.mdi, sorulmas
gereken soru udur: Bu olayda ar yceltmenin psikolojik arka plnna
ilii unsur vardr?Bu rnek, Kur'n'n terbiyesini alan Peygamber
neslinin, khinlerin ve arraflarn toplumun en hatrllar sayld bir
kltrel ortamda nasl salam bir muhakemeye sahip olduklarn o dnemin
insanlarn, kendisini "insanlk aklnn zirvesi" iln eden modern
zamanlarn modinsanlarn dahi ardna dkecek bylesi birine sahabe nasl
muamele etmitir sizce? Haddini lah'n hududuna tecavz ettii
gerekesiyle, bn Sayyad byyp iman ettii hlde yzne bakler Deccali,
olaanst eyler sergileyen insanlarla zdeletirmiler, insanst
yetenekler iddia etmeyi, bir bakma Dec-callik iddiasyla e
tutmulardr.Sahabe'den Ebu Said el-Hudri, adn mslman olduktan sonra
bn Sid olarak deitiren bn Sla ilgili, hacc yolculuuna ilikin bir
ansn naklediyor: "bn Said'le birlikte Mekke'ye kadar arkadalk
ettim. Bana dert yand: 'Bak hele, insanlardan kimin yanna varsam,
beni Deccal sanyor. nsanlara gerekemi syledim. Bana kar bu sizin
tavrnz nedir ey Muhamme ashab? Allah'n Peygamberi 'O Yahudidir!'
demedi mi? Bense, ite mslman oldum. Sen Rasulullah'tan zrriyyetinin
olmadn duymadn m?' Ben 'Elbette!' dedim. Dedi ki: 'Oysa benicuum
var!' Yine sordu: 'Sen Rasulullah'tan onun Medine ve Mekke'ye
giremeyeceini duymadn m?' Ben yine 'Evet!' dedim. O, 'Ben Medine'de
dodum ve u anda da Mekke yolund
-
aym.'19zere kaldlar. Yaratln balangc hakkndaki rivayetler,
gelecekte olmas beklenen olumere ynelik varsaymlar ve buna benzer
eylerle rl bir anlayt. Onlar arasnda Ka'bu'l-ehb b. Mnebbih,
Abdullah b. Selam ve benzerleri vard. Tefsir ilmi, bu isimlerin
yanlarnda tad rivayetlerle azna kadar dolmutur." bn Haldun,
Mukaddime, 439. 19. Msl52.19, 4/2241-42
AIRI YCELTMENN PSKOLOJK ARKA PLANIbn Sayyad, szlerinin sonunda
iinden geldii Yahudi kltrnden hala kurtulamadn bellierek Deccal'in
doum tarihini, doum yerini, u anda nerede bulunduunu, anne ve
babasnn bildiini syler.Sahabenin bn Sayyad'a gsterdii tavr,
olaanstletirmeye bak asn da vermektedir. menin kanlmaz sonularndan
biridir. Her olaanstletirme abas, gerekte bir "insansu abann
bilinli ya da bilinsiz, hangi drtlerin rn olduuna yukarda
deinmitik. Bun psikolojik/bireysel saikleri zerinde duruyoruz.bn
Sayyad rnek olay da aka gsteriyor ki, seyircisi olmayan oyun devam
edemez; alcs kalp mal piyasay uzun sre igal edemez. Kur'an sahabeye
bu terbiyeyi kazandrmt. Sahab bn Say-yad'n "gaybden haberlerine"
ilgi duymak yle dursun, onu Allah'n snrn tecave sulad ve yalnzla
mahkm etti. stelik o tm iddialarndan vazgemi ve 'Mslman' oldBylesi
bir evrede, bir daha bu tr iddialarla kmaya kim cesaret edebilir?
Zaten, Kur'n' terbiyesinden gemi insanlarn hkim olduu ortamlarda,
uzun sre bylesi eylere itibar eedi.Peki, bu nesil, Kur'n'n
kendisine kazandrd hangi vasf sayesinde byle bir
olaanstlnsanstletirmeye kar direnebil-miti? Elbette efsaneye kar
nass, mahsus olana kar mabul ederek. nsan-insan ilikisinin,
insan-Allah ilikisinden mahiyet asndan farkl ve yay bir iliki
olduunu benimseyerek. Bu benimseyiin insana kazandrd en byk ey
"zgvgven, aslnda insann kendi misyonuyla tatmin olmas, baka lemlere
ait varlklarn misyontelenmeye kalkmamas anlamna geliyordu. bn
Kesir'in mam afi'den aktard u gr, bu: "Eer bir adam su zerinde
yrrken ya da havada uarken grseniz, onun iini Kitab ve Se
arzetmeden ona yz vermeyiniz."20Szkonusu zgven olmazsa ne olur?
Kiiye zgveni inand deerler verir. zgveni olmayante inand deerlere
gvenmiyor demektir. nand deerlere gvenmeyen, ya da yeterince
gdeerlerin yeterince yce olduuna kendisini inandramam olmal ki,
onlara tasavvurunda ye ilveler yapar. Bunu yapmasnn psikolojik arka
plnnda, deerlerini deil egosunu yceltmrdr."Ben yleyim" dese hem
buna kimse inanmayacak, hem devgln olacaktr. Bu kez, arkasna
sendince 'yceltme' abalarna girer. te ar yceltmenin psikolojik arka
pln budur. tie, kendisine olan gvensizliinin sonucu giritii ar
yceltme operasyonunun muhtemel tmilerini kendi hanesine
kaydetmektedir. Bu adan bakldnda, her ar yceltme bir tahrifette,
her tahrifi-nin tahrif ettii deeri sevmediini iddia etmiyoruz.20.
Tefsir, 2.34'n tef s. 1/89 MUHAMMEDb. Deerleri tketmeli mi, retmeli
mi?Ar yceltme yanllar, ycelttikleri deeri elbette sevmektedirler.
Fakat bu sevgi, gereici deil tketici bir sevgidir. Sevginin tketici
olanna, aslnda "sevgi" deil "tutku" denir. Tutku tutuklar; sevgi
azad eder, zgr brakr. te girite rneini verdiimiz mnafullah b. Ubeyy
b. Selul'n ilgisi: lm deindeki bir adama Rasulllah'n hrkasyla
kefenvasiyet ettiren saik baka ne olabilir ki? Fakat bu "sayg" ve
"sevgi", tketime, istismara ynelik bir ilgi. Ta-biki buna 'tutku'
bile diyemeyiz; olsa olsa, mnafn yreinde uan iman ve inkr arasndaki
gelgitlerin iddetini gsteren bir gsterge olabilir.ibn Ubeyy rnei
bir yana, Hz. Peygamber'i ar ycelterek bilmeden hayattan dlayanlarn
nluu, gerekten de onu seven ve sevgisini nasl isbat edeceini
bilemeyen kimselerdir.Bu kitabn sayfalar arasnda ilerledike, bu
samimi fakat samimiyeti ve iyi niyeti yapt nl mazur gstermeyecek
olan sevginin, ne tr vahim sonular dourduu grlecektir. Sevgi deil
de tketici olanlar, sadece sevmenin yeterli olduunu sananlardr.
Onlar, sevmenin bir ak bir de karas olduunu dnmeden sevmilerdir. Ak
sevdann sevenin yzn, gznlattm, kara sevdann sevenin yzn, gzn, zn ve
akln kararttn ve yreini sev. Bedeli denmeyen sevginin "kalp para"
gibi "kalp sevgi" olduunu fark etmemilerdir.u ayet, Allah
sevgisinin dahi bir bedelinin olduunu ifade ediyor:"De ki: Eer
Allah' seviyorsanz, beni izleyin ki Allah da sizi sevsin ve sularnz
ba
-
a Allah ok affedicidir, rahmet membadr." (3.31)Ayet yle
yorumlanabilir: Allah' sevmenin bir bedeli vardr. Bu bedel, "tbi
olmak"tr. Sorunun can alc noktas, bu tebeiyyetin "kime" olacadr.
Ayet, Allah' sevmenin bedeli olak "zatna" deil, "Eli'ye tbi olmay"
gstermitir. Peki, neden? Ayette geen 'fettebiun'alamdaki anlam
genel bir 'itaat' deil, 'izleme, peinden gitme, takip etme'dir.
"Allah'n peinden gitmek" ya da "Allah' izlemek" mmkn deildir. nk
insan ve Allah mahiyet rkl varlklardr; insan ikin ve snrl, Allah
akn ve mutlaktr. Biri yaratlan, dieri . Bylesine mahiyet farkll
olan iki varlk arasndaki iliki, izle- \ yen-izlenen, takipn-takip
edilen ilikisi olamaz. Yaps gerei dikey; iliki tr olan insan-Allah
ilikisi bmmkn klmaz. Bunun mum- ] kn olabilmesi iin, izleyenin
izlenenle ayn dzlemde olmas, aay paylamas gerekir. Deil mi ama;
izlemek "iz srmek, izini takip etmek, izi sra gitmek"tir. zi
olmayann izini srmekten sz edilebilir mi?! z brakmayann "izi sra
gitmek" m 134AIRI YCELTMENN PSiKOLOJiK ARKA PLANIte bu nedenle
ayette Hz. Peygamber'e, "Allah' seviyorsanz beni izleyin" demesi
emredilmektedir. nk o, yolcu olan, yolda yryen ve iz brakan bir
insandr. Kendisini izleyec olanlarla ayn dzlemi paylamakta, ayn
dnyada yaamaktadr. O, Allah tarafndan kendisinmur edilen Cebrail
gibi bir klavuz, vahiy gibi bir yol haritas sayesinde yolculuunu
gvenlikli bir biimde srdrp tamamlamtr. Bize de onun izini, ayn yol
haritasyla sray onun okuduu kodlarla okumak tavsiye edilmekte,
bunun Allah sevgisinin bir bedeli olduu ima edilmektedir. Bunun
karlnda, Allah da insann bedelli sevgisine ayn ynterlk vereceini,
yani hem sevip hem de sevgisinin bedelini "Allah'a" deyeceini vaad
etmtedir. Seven ve sevgisinin bedelini "itaat" biiminde deyen bir
insana denen bu bedel, Gafur ve Rahim olan Allah'n "gnahlar
balamas"dr.H. AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLNIa. Cahiliyye
akl"Arap, peygamberlik veya velilikten, ya da genel anlamda dine
dayal byk bir etkiden yola karak din bir boyayla boyanmakszn, hibir
g ve iktidar oluturamaz."21bn Haldun, Mukaddime' sindeki blmlerden
birine bu bal uygun grmtr. Mukaddime 'ninrdii konularn harika birer
zeti olduu gz nne alnrsa, bn Haldun'un bu tesbitinin iduunu da
rahatlkla syleyebiliriz.Burada bn Haldun, Arap derken bedev Arab'
kastetmektedir. Fakat eer dikkat edilirse, bn Haldun'un eletirisini
yapt ey bir rk deil, bir akldr-, "bedev akl" ...Burada "bedev akl"
ya da "bedev Arap akl" ifadesindeki aklla kastedilen, bireysel akl
deildir. Burada kastedilen, "slm akl", "Yunan akl", "modern akl",
"meden akl" gibi tflerle eletirilebilecek bir alglama ve anlama
sistemidir, islm akl derken, bir mslmanllah-insan-kainat ilikisini,
koordinatlarn, inancnn oluturduu bir bilgi sistemiyle kaamasn
kasdetmi oluruz.bn Haldun Azap derken, kendisinin de Mukaddime'de
her frsatta ima ettii gibi bedev Arab' kastetmektedir. Bedev Arab'n
zellii, ln hain ve sert ikliminin onda bir ahlkar trl d etkilere
kapal kat bir karakter kazandrmasdr.Kur'an'da "A'rab" bedev
anlamnda kullanr. Rab el-Isfahani gibi kimi otoritelere gre "Arab"m
oulu olarak "Araplar" anlamna alnan szck, Muhtara's-Shah sahibine
gre "cins isir; kesinlikle oul deildir. Istlahta bu szck, bozulmam,
bedevliinden hibir ey ka iin kullanlr. Bu nedenle, eski etnologlar
Araplar "Ara-bu'1-ribe" (bedev/hakiki Araplar) ve
"Arabu'l-musta'rabe" (Araplam Araplar) diye ikiye ayrrlar.Kur'an'da
10 yerde geen "A'rab", ounlukla olumsuz zellikleriyle anlr. u
ayetler, bunldan ikisidir: "Bedev Araplar, inkr ve ikiyzllk asndan
(medenlerden) daha katdrlar"Bedev Araplar iman ettik dediler. De
ki': Siz inanmadnz, fakat 'teslim olduk' deyiniz. nk iman henz
kalplerinize girmedi. Eer Allah'a ve Elisi'ne uyarsanz, O hibir i
boa gitmesine izin vermez; nk kukusuz Allah ok balayandr, rahmetle
muamele edendi14)Kur'n'n bu ve buna benzer ayetlerde getirdii
eletiri, bedev Arab'n dnce ve alg biYukardaki ayette de grld gibi,
cahiliyye aklyla dnen bedev Arap, kendisini "mmin21. JJUA- ^ ojJt j
fjtf y jf Vj ji sy j* i,*j JMH -J) dUl ^ J** t ibn Haldun,
Mukaddime, 151.36AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLANIKur'an onun
cahil aklna itiraz eder. Gerekte bu cahil akl, Araba has deildir.
Her a
-
cahiliyyesi ve her cahiliyyenin de bir cahil akl vardr.Vahyin
ars, insan tabiatndan uzaklatran deforme olmu bir dnme biiminden
topyekni benimsemeyedir. Bu ar, slm'n tm zaman ve zeminlerdeki tek
ars olmutur. Tm peyinelemilerdir. Vahyin ard slam akl, kendi
elleriyle karartt dnyasnda yolunu im edilirken, slm aklnn dndaki tm
akllar "karanlklar" olarak nitelendirilir. Allahuna efkat ve
merhametinin en beli ifadesi olan u ayet, ite bu ardr:"Allah, iman
edenlerin velisidir; O, onlar karanlklardan aydnla karr. Kfrde
direneerin velileriyse, onlar aydnlktan karp karanla mahkm eden tm
eytans glerdir; ire atee mahkm olanlar da ite bunlardr." (2.257)b.
Cahiliyye akl "makul" olana deil "mahsus" olana arrlKur'n'n
karanlklar olarak niteledii ve kmaya ard ilk akl, elbette indii
zaman lan cahiliyye aklyd. nsanlar o aklla alglayp, o aklla
dnyorlard. Vahyi reddederkkullandlar. Cahiliyye akln terk edip slm
aklyla donanmak istemeyenler, Kur'n'n makulmesajna srt evirip,
cahiliyyenin mahsusa ve efsaneye dayal aklnda diretiyorlard.Girie
aldmz bn Haldun'un tesbiti, ite bu cahil/bedev akln g ve iktidar
anlama veifre ediyordu. Buna gre, cahili/bedev akl, bir sahte
kutsallk, bir efsanev olaansttmeden bir g ve iktidar elde edemiyor
ya da tutamyordu. O, elde ettii her eye sahte bir kutsiyyet izafe
etmeyi tabiat hline getirmiti. Bu sonu, bedev Arap aklnn logosa
deide mitosa itibar ettiini, akla deil efsaneye dayandn
gsteriyordu. Aslnda, putlara atlen "kutsal araclk" ilevi de sz
konusu cahiliyye aklnn bir rnyd. Bu akl putlara tekelendiriyordu:
"Biz bunlara, srf bizi Allah'a yaklatr-^snlar diye tapmyoruz!"
(39.3)Cahiliyye akln hasm iln edip ona kar slm akln yerletirmeye
alan Kur'an, Mehmetetle tehis ettii gibi, akletme, fiketme, fkhetme
gibi rasyonelliklerle dorudan doruya ilgili olan fiilleri olduka sk
kullanr ve kendine zg belirleyici vasflar olan bir 'raonellie' kap
aar. Daha da nemlisi, "Kur'an, balantlar insan ftrat-. na uygun
tarzdamam fikr abay 'akletmezlik' olarak deerlendirir."Bu anlamda,
cahiliyye aklnn en tipik mmessili Ebu Cehil'in akln tahlil eden
Aydn, bu akln slm aklyla atma noktalarn ele veren u tesbitleri
yapar:37 MUHAMMED"Sadece Kur'n'n mesajm reddetmekle yetinmeyen, o
mesaj getirene yok edici dmanln ibu Cehil, aslnda "ok akll" bir
insand. Ama onun ald Kur'n'n istedii manada balantnefiste (i
alemde), afakta (d dnyada) ve tarihte (insanolunun kollektif
baarsnda ve ) olup bitenleri gren, anlayan ve deerlendiren bir akl
deil, ufku, nefsin madd ihtiyalarn ve arzularn tatmin etmekle
snrlanan ve o snr iinde hesap kitap yapan ve hkimiyy neredeyse
yegne ama sayan bir akld. yle bir akl ki, enfs, afak ve tarihten
yola tlar kuramyor. Bilgide ulat basama son basamak sayyor. (53.30)
Doruya ulaamad rkl grler iine dp" (51.8) bir tarafa ekiliyor;
"dnyor, lp biiyor" (74.18-23Kendisini lem plnnda yle bir yere
oturtuyor ki, o yer kendi yeri deil. Bu yolla sadece episte-mik bir
hata ilemekle kalmyor, hem kendisine, hem de ilgili varlklara
zulmederek ahlki bir hata iliyor."^Alntda geen Ebu Cehil'in "cahil
akl"na atfedilen zulm, kelimenin tam anlamyla bir "eerinden etme"
ameliyesine dnyor. Cahil akln yerinden ettii eyay, slm akl yerine
Yerinden edilen eylerin banda insan-insan, mmin-peygamber ve insan
Allah ilikisi geliyor.lgintir ki, talara, aalara kutsallk atfeden
cahiliyyenin bedev akl, gerek kutsal, vuretinde tecelli edince ona
kar grlmemi bir direni sergiledi ve bu direniin merkezinee
"olaansty" oturttu. Cahil akl, ilh vahye kar karken bir yandan da
srekli mucirdu. O, tm zamanlarn en byk mucizesi olan Kur'n' grmek
istemiyordu. nk o olaanstrini. O gzler efsane araynday-dlar;
Kur'n'n mahsus olandan makul olana arsn bir stemiyorlard. Kur'an
onlar yzlerce kez taakkule, tefekkre, tedebbre, tefakkuha, tezekkre
aryordu. Bu arsn her vesileyle yineliyordu. Olaanst zerinde diretip
Kur'ana grmek istemeyen cahiliyyenin bedev akl, "Ona Rabbi'nden
mucizeler indirilmeli deil miydi?" (29.50) eklinde iliyordu. Bu
akla tokat gibi bir cevap geliyordu:"Kendilerine okunan Kitab' sana
indirmi olmamz onlara yetmedi m" (29.51)Kur'n'n "karanlk" olarak
niteledii cahiliyye aklnn makul olana deil mahsus olana, aklen
kalbe deil efsaneye dayandnn en gzel delili cahiliyye edebiyatyd.
Szl olan bu ehemen hepsi khin ve arraf olan 'airler', kas (ya da
kuss)'lar temsil ediyorlard. Toplumun ortak hafzasn temsil eden bu
zmreler, sz "anlam ncelikli" deil, "etki ncelik
-
arak kullanyorlard. Gerek manzum gerekse mensur olsun tm rnler,
dinleyenlere bir bilgiyi tamak iin deil, dinleyenler zerinde etki
uyandrmak iin "icra" ediliyordu. Yani ak deil, hisse hitap
ediyordu. Gerekten de "iki sz bir by" idi.22. M. S. Aydn, slm
Rasyonellik zerine Baz Dnceler, Uluslararas slm Dncesi Ko ;:i 38
']AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA PLANIc. Kur'an "seicilik"e,
cahiliyye "toptanchk"a arrPutperestin elinde puta dnen altnn bana
gelen, iirin de bana gelmi, iir, cahiliye bir geim ve sava letine
dnmt. iirin bedev akl zerindeki bask gcn Hz. Peygdu. u rnek, bunun
ahididir: Kaza umresinde Mekke'ye girerken bn Revaha, Rasulllah'n
huzurunda "Onun yolundan kfir ocuklarn temizleyin / Bugn onu
indirme urunda vururuz size" eklinde bir iir okur. Hz. mer buna kar
tepki gstererek "Allah'n huzurunda?! stelikem-i erifte ha?!" diye
kr. Rasulllah, "Onu serbest brak ey mer! phesiz ki iir onktan daha
fazla etki yapar" buyurur.23iirin en ok kullanlan tr, ya dirinin ar
yceltilmesine dayal methiye, ya lnn al mersiye ya da diri ve lnn ar
yerilmesine dayal hiciv idi. Dnemin bedev aklm en cahiliyye iirinin
en gzde rnlerinin bunlar olmas, ona temel olan cahiliyye aklnn
hisiteliini de ortaya sermektedir. Mersiye-met-hiye ile hiciv
arasnda skan iir, cahiliyye aklyla ilgili temel bir zellii daha ele
veriyordu: Bu akln da tm benzerlerinde olduu gibi seicilie deil
toptancla, tebyine (aklama) deil tazime (abartma, bytme)
dayalCahiliyye iirinin gzdesi olan methiye ve mersiye, ifadenin tam
anlamyla bir "ar ycelt" sanatyd. Cahilliyye airi, methiyesinde vg
dizdiini ne kadar yceltmise o kadar baae dl de o kadar bol alrd.
Zaten hemen tm methiyeler "ceza" (dl) iin yaplrd. Methenellikle g
ve iktidar elinde bulunduran biri olurdu. lmse mersiye (at) yaklr,
o m gklere karlrd. En iyi mersiye, lnn ardndan en ok andran
mersiyeydi.Hiciv de bunun tam tersiydi. Genellikle, ya hasm gler
birbirlerine kar silah olarak kullandklar hiciv iin aire sipari
verirler, ya da air umduunu bulamad birini hicvedikam alrd. Bu
arada hicveden airin hreti de nemliydi. Ayn airin, ayn kii iin hem
m de hiciv dizdii ender grlen bir ey deildi.Kur'an, toptanclk ve
tazime dayal bu akl iddetle eletirdi. Onun yerme seicilik ve tebne
dayal bir akl nerdi. Kur'n'n davet ettii slm akl, toptanc deil
semeci bir aktazime dayal cahiliyye akl, Rasulllah'n umre srasnda
Safa-Merve arasnda "sa'y" etmesi anlayamamt. Anlayamamt, nk seip
ayrma yeteneinden yoksundu; sprc ve toptancp verdi: "Safa ile Merve
Allah'n sembollerinden biridir." (2.158) slm aklnn kazandrdlik
yetenei sayesinde Hz. Peygamber, cahiliyye aklnn tahrif ettii
deerlerin hi birini feda etmiyor, onlar asl hline dntrerek teker
te-1 Tirmizi, Edcb 70; Ncsai, Hacc, 109,121. MUHAMMEDker almakta
tereddt gstermiyordu. Hac menasiki, l kefenleme, Hz. brahim'den
kalan snnet olma gibi uygulamalar bunlardan sadece birkayd. Hz.
Peygamber, cahiliyye dneminde selden yklan Kabe'nin, malzeme
eksiklii yznden Hz. brahim'in temellerinden eksik yapliyordu. Fakat
toptan ykmak yerine, eksik olan yere duvar ektirmekle
yetindi.Elbette, slama giren herkes, hemen slm akln
iselletiremiyordu. Yukarda haklarnda inti aktardmz bedeviler
rneinde grld gibi kimi henz iman bile iselletirememi,
lletirememiti. Kur'an, cahiliyye aklnn tm tortularndan kurtarmak
iin mminlere ynelilik terbiyesini sonuna kadar srarla srdrmt.
Toptanc ve 'retoriksel' bedev Arap evrenseme ve deerlendirmeyi
reten Kur'an, "Muhammed sadece bir elidir; ondan nce de elilerelip
gemitir. O lr ya da ldrlrse, sizler keleriniz zre gerisin geri
dnecek misin diyordu. Bu mesaj, tazimci akla seicilik yeteneini
kazandrmak iindi. Kur'an, bizzat Hz. Peygamber'e "Ben de yalnzca
sizin gibi bir insanm; ne var ki bana vahyolunuyor..." (18.110)
dedirterek, mevcut akl terbiye ediyordu. Yine "Dorusu, Allah'n
Elisi'nde sizin iin gzel rneklik vardr; Allah' ve Ahiret G-n'n
umutla arzulayan herkes ii." (33.21) Ayet, "fi Rasulillahi"
lafzyla, Hz. Peygamber'in rnekliini makul ve mmkinle snrlandrm;
"Allah'n Elisi rnektir" demek yerine seici yaklamla "Allah'n Elis24
Bu da bir seiciliktir.Yine Kur'an, peygamberleri insanln en iyileri
olarak takdim ederken, bu alanda da d
-
uygusal bir toptancl nlemek amacyla Hz. Adem'in ilh emri
ineyiini (2.36 vd.), Hz.ygamber olmadan nce elinden kan lml kazay
(28.15) Hz. Yunus'un grev yerinden "kaHz. Nuh'un inkrda srar eden
olunu (11.42), Hz. brahim'in putyapmcs babasn (6.74), Hn asi karsn
(11.83) "ibret-i lem" olarak tehir etmesi, hep mahsus olan
sprclkten mn seicilie bir aryd.Kur'an ayn makul yaklam kitap ehli
hakknda da gsterir. Kitap ehlini top yekn deerleneyerek der ki:
"Kitap ehlinin hepsi bir deildir" (3.113). Bu semeci ve ayklamac
yaklama u ayetleri de eklemek gerek: "Kitap ehlinden yleleri vardr
ki, kendisine bir hazine emanet etsen (kuruuna dokunmadan) iade
eder; yleleri de vardr ki tek bir dinar emanet etsen, tepesine
dikilmedike sana geri vermez." (3.75); "Kesinlikle, btn insanlar
ierisinde, (bu mesaja) iman edenlere kar en ok dmanlk yapanlarn
Yahudiler ve All irk koanlar olduunu grrsn." (5.82)Ahlk Kur'an olan
Hz. Peygamber, slm aklnn zirvesiydi. Vahyin, toptancla dayal
mahsine koyduu seicilie dayal makule a-24. "Fi"cer harfinin btn
iinde belli paralara iaret eden (teb'd) bir kullanma sahip oas
mmkndr. Bu edatn "be" cer harfi anlamna kullanmyla ilgili rnekler
iin bk. ibn Misan 5/3505.40AIRI YCELTMENN SOSYOLOJK ARKA
PLANIgirmiti. O, hanif olarak devam edip "Allah dman" olarak biten
bir mrn sahibi olan airyye b. Ebi's-Salt es-Sekafi iin "Onun iiri
mslman olmutu" diyecektir.25 Yine o, Uhud Sava'nda slm ordusuna
katlp hayatn feda eden Yahudi iadam ve bilgini Muhayrk iinudilerin
en hayrlsyd"26 demitir. Savata vatana ihanet kapsamna giren bir su
ileyen Ebi Beltea iin, "O Allah ve Rasul'n seviyor" diyecektir.
Zina suunu itiraf eden Maiz b. Malik iin "O yle bir tevbe etti ki,
eer onun tevbesi mmet arasnda paylatrlsa hee yeterdi"27 sz de, onun
seicilie dayal uygulamasnn bir gstergesidir.Btn bunlar, ayrt
edemeyen mahsus bir akln deil seicilik kabiliyeti kazanm makul bir
ler ve bu yaklam Hz. Peygamber Kur'n'dan almtr. Rasulullah' rnek
alan sekin arkada rendikleri bu seicilik yeteneini, Raslullah'tan
yerli yersiz yaplan nakillere uygulayarak, makuln mahsusa dnmesine
engel olmaya abalamlardr. te arpc bir rnek:mer b. Ebi Kurre'den:
"Hzeyfe, Medain'deydi. Hz. Peygamber'in gazap halindeyken ashabndan
baz insanlar iin sylemi olduu eyleri zikrederdi. Huzeyfe'den bunu
iitenlerder grup insan ondan ayrldlar ve Selman'a gelerek ona
Huzeyfe'nin sylediklerini anlattlar. Selman, 'Hzeyfe ne sylediini
kendisi daha iyi bilir' dedi. Onlar Huzeyfe'ye tekrar dndler ve ona
'Szn Selman'a anlattk; o seni ne tasdik etti, ne de yalanlad'
dedir. Bunun zerine Hzeyfe Selman'a geldi, o bir bostandayd. Ona,
'Ey Selman! Benim Raslullah'tan iittiim eyi tasdik etmene engel
olan ey nedir?' diye sordu. Selman ona u cevab verdi: 'phesiz
Rasulllah kzar ve ashabndan baz insanlar iin bir eyler syler, h ve
honutluk hli ierisinde ashabndan baz kimseler hakknda bir eyler
syler. Sen bu yavazgemeyecek misin? Bak bunun sonunda sen,
insanlara baz insanlarn sevgisini, baz insanlarn da buzunu miras
brakacaksn, ihtilf ve ayrlklara neden olacaksn. yi biliyoru
Rasulllah bir defasnda hutbe irad etti ve 'fke halindeyken,
mmetimden her kime hakaret etmi veya lanette bulunmusam, bilinsin
ki ben de demolundanm, onlarn kzd gibi arm. Beni Allah, lemlere
ancak rahmet olmam iin gnderdi. Ve ben onu kyamet gnnde siziiin dua
(efaat) olarak kullanacam' buyurdu. Vallahi ya sen bu tutumundan
vazgeersin, ya da ben durumu mer'e yazarm."28Medine'de, kimi zaman
bedev aklnn ar yceltmeci mant geri dnyordu. Bu tr
olaylareygamber'in olu brahim'in vefatnda yaanmt. Hz. Peygamber'in
olu brahim'in ld glmas gerekleti. Bu beklenmeyen hadise, halk
tarafndan tabiatn da Peygamber'in yasna irak ettiine bir iaret
olarak kabul edildi. Fakat o, halkn "mahsus akln" eseri olan bu
dncesinin yanlln vakit geirmeden tashih etti. ok acil durumlarda
yapt eyi y25. Mslim, iir 41, 4/1767. Baz varyantlarnda "yekadu:
neredeyse" szc yer alr. 16. i, es-Sira 3/51; Taberi, Tarih, 2/73;
bn Sa'd, Tabakat, 1/501-502 ^.Mslim, Sahih 29.5, 3/1322 : Ebu
Davud, Snne 10; Ahmed 5/437. MUHAMMEDbeye kt ve insanlara u uyary
yapt: "Ay ve gne Allah'n ayetlerinden bir ayettir ve Muhammed'in
olunun lm, ne de bir baka faninin doumu iin ayetim deitirir."29Bu
rivayet, ayn zamanda Rasulllah'n tabiatn yasalarn okuyuunun da bir
gstergesidir. t ar yceltneci gelenek, bu tr "makul" ve "mansus" ile
rten rivayetleri deta boa in asrndan sonra u tr rivayetleri vaz
etmekten geri kalmamtr: Taberani Esma bt. Umeys'
-
ten: "Rasulllah'a vahiy iniyordu. Ba Ali'nin kucanday-d. kindi
namazn klamadan gnlllah dedi ki: 'Allah'm, o senin ve Eli'nin emri
altndadr, gnei geri evir.' Esma ded: nce battn grdm, ardndan
doduunu."30Burada cevab verilmesi gereken kimi sorular vardr ki,
aslnda onlarn cevab bellidir. Hendek Sava srasnda, hem Rasulllah
hem de tm savaa katlan mminler birden fazla vaktir ve akam olunca
hepsini birlikte kaza etmilerdi. Faili dahi net belli olmayan bu
haber de daha ncekiler gibi siyas taraftarlk kokuyor. Rivayetin her
halkrda Ali ismine vurgusu bu zannmz pekitiriyor.te bir baka rnek:
Ensar hanmlarndan mm'1-Al anlatyor: "Muhacirlerden hangisinin kie
yerleecei konusunda Ensar arasnda ekilen kurada Osman b. Maz'un
bize dt. nce iky sonra hastaland ve en sonunda vefat etti. Onu
elbiseleriyle kefcnlemitik ki Rasulllah kageldi. Ben 'Allah sana
rahmet etsin ey Ebu Saib! Sana ahidim,- kesinlikle Allah sana ikram
edecektir' dedim. Peygamber 'Nereden biliyorsun?' diye sordu, ben
de 'Bilmem ki vallahi!' dedim. yle dedi: 'Ona gelince,- ite imdi
kendisine yakin gelmi, gerei grmtr. Bense, onun iin Allah'tan
yalnzca hayr dilenirim. Ama, vallahi, b'n Elisi olduum hlde,
Allah'n bana ve size ne yapacan bilemem!"31Aslnda onun bu tavr,
kiiliini ina eden Kur'an'da, ok daha nceden yer alan bir
talimatdayanmaktadr (Bkz. 46.9).29. Ebu Avanc, Msecl, 2/371.30.
Syuti, d-Hsais 2/83 Taherani'deki rivayette Hz. Ali'nin namaz kld
aktarlyor.31. Bubari, Tabir 95.27, 6/2575; Beyhaki; bn Hanbel vd.
Haberin sonunda, mm'l-Al'mn, bu tecrbeden sonra yle dedii
nakledilir: "Vallahi, bundan byle kimseyi tezkiye etmem!" ,.......
^42B. BR 'HIRSTYANLAMA TEMAYL' OLARAK AIRI YCELTMEPeygamberlik
kurumu, insanlk tarihi boyunca iki tr tehditle kar karya gelmitir.
Birinsi, grmezden gelme, onu tahkir etme, tehdit ve tacizle yldrma
ve en nihayet hayatna kasdetme eklinde gerekleen peygamberin fizik
varlna ynelik tehditlerdir. kincisi isirdii mesajn zn bozma,
eksiltme ve artrma yoluyla onu tahrif etme eklinde
gerekleenygamberin fizik varlndan ok onun tebli ettii vahye ynelik
tehditlerdir. Biz daha ncme aldmz bir eserimizde, bu sapmann adn
Yahudileme Temayl koymutuk.32lh mesaj saptrmaya ynelik en tehlikeli
abalar, onu anlalr ve yaanr olmaktan uzak Bu abalarn hemen
farkedilen biri vardr ki, yahudileme temayl adn verdiimiz de
itesajn zn bozmaya, onu tahrif ve tahrip etmeye ynelik ak
tehdittir. Fakat bir de, grnesaja ve onunla bizi buluturan
peygamberlik kurumuna sayg ve sevgiye dayalym gibi duran, fakat
sonucu itibaryla Yahudemeden daha vahim olan gizli ve zor fark
edilir tr vardr bu tehdidin. Biz, onun adn "Hristiyanlama temayl"
koyabiliriz.Her mminin kld her vakit namazda okuduu Fatiha'mn son
ayetinde Allah'a snd iki tma asndan ikincisidir "Hristiyanlama".33
Yahudileme, peygamberlerin mesajna aka ka hayatlarna ve mesajlarna
kasdetme biiminde 'ak dmanlk' eklinde tezahr ederken, Ha, bunun tam
tersine peygamberi sevme ve yceltme eklinde tezahr etmektedir.Bu,
her peygamberi ve getirdii ilh mesaj bekleyen en sinsi ve yakn
tehlikedir. te bu hlike dolaysyladr ki, peygamberler dost dman
herkese iki eyi hatrlatarak davete koyulardr: l Kendilerinin de
birer insan olduklarn ve dolaysyla ardklar eyle nce kendur
olduklarn. 2 Bu grevlerine karlk hibir cret talep etmediklerim. Son
Peygamber'e bi mesaj, bizzat Kur'n'n talimatyla tekrar tekrar
verdirilmektedir. (18.110; 41.6 ve 34.47; 42.23)Tarihin her
dneminde ve her peygamberin mmetinde rastlanabilecek bir sapmaya
"Hristiyanlama" adn vermemizin nedeni, bu sapma trnn tarihteki en
tipik ve ar rneinin Hipisi olma iddiasndaki Hristiyanlar arasndan
kmasdr. Kendisinden nceki peygamberin eri arasndan kan bu vahim
sapma rnei Hz. Peygam-ber'i de ok tedirgin etmi olsa gerek , u
kesin ve keskin talimat, kendisini sevenlere bir peygamber vasiyeti
olarak brakmtr:32. Bkz. hrailoullanndan mmet-i Muhammed'e Yahudeme
Temayl, 7. bask, Denge Yaynlan, ul.33. Hz. Peygamber'in p&*
-~>^OM (:kendilerine gazaplamlan