Ulusal Teknoloji Politikaları Teknoloji ve İnovasyon Yönetimi Mustafa Değerli 2014
Ulusal Teknoloji Politikaları
Teknoloji ve İnovasyon Yönetimi
Mustafa Değerli
2014
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 1
İÇERİK
GİRİŞ ............................................................................................................................................................. 2
TEKNOLOJİ POLİTİKASI ........................................................................................................................... 3
BİLİM VE TEKNOLOJİ YÜKSEK KURULU (BTYK) ................................................................................. 7
TÜRKİYE’DE BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARI’NIN TARİHÇESİ ............................................... 9
VİZYON 2023 - BİLİM VE TEKNOLOJİ STRATEJİLERİ ..................................................................... 12
ULUSAL BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK STRATEJİSİ - 2011-2016 ............................................ 19
BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK İSTATİSTİKLERİ ............................................................................... 30
REFERANSLAR .......................................................................................................................................... 39
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 2
GİRİŞ
Bu rapor, “Ulusal Teknoloji Politikaları” hakkında yapılan bir dizi araştırmalar
sonucunda edinilen bilgileri içermektedir.
Bu raporda,
Öncelikle, “Teknoloji Politikası” ile ilgili temel kavramlar verilmiştir,
Ardından, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında önemli ve
belirleyici bir organizasyon olan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)
hakkında bilgi verilmiştir,
Sonrasında, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında Türkiye’de Bilim
ve Teknoloji Politikaları’nın Tarihçesi içerilmiştir,
Ardından, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından çok büyük bir
öneme sahip olan VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri hakkında
bilgiler içerilmiştir,
Sonrasında, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından günümüzdeki
uygulamalar bağlamında çok büyük bir öneme sahip olan Ulusal Bilim,
Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016 hakkında bilgiler içerilmiştir,
Ardından, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından dikkate değer olan
bir takım Bilim, Teknoloji ve Yenilik İstatistikleri içerilmiştir ve
Son olarak, bu çalışma kapsamında yararlanılan kaynaklar listelenmiştir.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 3
TEKNOLOJİ POLİTİKASI
Bu bölümde “Teknoloji Politikası” ile ilgili temel kavramlar verilmiştir. Ana teması
“Ulusal Teknoloji Politikaları” olan bu çalışmanın tam olarak anlaşılabilmesi için bu
bölümde yer alan temel kavramlar okuyucular için çoğunlukla gerekli ve önemli olarak
değerlendirilmektedir.
Teknolojik gelişme sürecinin hızı ve yönünü etkilemek amacıyla bu sürecin tüm
aşamalarına (bilimsel buluş, teknolojik yenilik, teknolojik yayılma) yönelik politikalar
teknoloji politikası olarak tanımlanır (Taymaz, 2001).
Genel olarak bakıldığında iki tür teknoloji politikası mevcuttur. Bunlardan birincisi
Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Fransa’nın temsil ettiği misyon odaklı teknoloji
politikası, diğeri ise Almanya ve Japonya gibi ülkelerin temsil ettiği yayılma odaklı
teknoloji politikasıdır. Misyon odaklı teknoloji politikaları daha çok askeri amaçlı
teknoloji geliştirirken, yayılma odaklı teknoloji politikaları ise sivil tüketime yönelik
mal ve hizmetleri karşılamaya yöneliktir (Seyrek ve Sarıkaya, 2008).
Bilim ve teknoloji politikaları, bütün dünyada ülkelerin refah seviyesini doğrudan
etkileyen, sosyal ve siyasi gidişine yön veren, gelişim ve değişim şartlarını ortaya
çıkaran politikalar olmuştur. Teknolojinin bu etkinliği nedeniyle bütün ülkeler
teknolojiyi üretmek, elde etmek, kullanmak ve yaymak için her türlü çabayı
göstermektedirler (Yücel, 1997). Ayrıca gelişmiş ülkelerde hükümet politikaları
teknoloji oluşumuna katkı sağlayan fikirlerin yayılmasını ve üretimin teşvik edilmesini
sağlayacak şekilde düzenlenmektedir (Seyrek ve Sarıkaya, 2008).
Seyrek ve Sarıkaya (2008) tarafından etkin bir teknoloji politikası oluşturulması için
politikaların aşağıdaki özelliklere sahip olması gerektiği belirtilmiştir. Seyrek ve
Sarıkaya bu tespitlerini Porter’ın 1990 yılındaki çalışmasına dayandırmaktadırlar:
Ulusal sanayide bilimsel politikalarla rekabetçi avantajlar arasında bir uyum
ortamı sağlanmalıdır.
Kamu ve üniversite bünyesindeki araştırma birimleri, devlet-üniversite-sanayi
ilişkisi üzerine tahsis edilmelidir.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 4
Ticari ilişkisi olan teknolojilere öncelik verilmelidir.
Sanayi ve araştırma kurumları arasında güçlü finansal ve organik bağ
kurulmalıdır.
Endüstriler üzerine yoğunlaşmış, uzmanlaşmış araştırma kurumları
oluşturulmalıdır.
Ar-Ge faaliyetleri hükümetlerin yasal düzenlemeleri içerisinde yapılmalıdır.
Firmalar Ar-Ge faaliyetlerini teşvik edici yöntemler geliştirmelidirler.
Yayılmanın engellenmesinden çok, yenilik hızının artırılmasına çalışılmalıdır.
Politika dokümanlarının gerçek birer stratejik belge niteliği alabilmesi raporların
hazırlanmasından farklı bir eylemi gerekli kılar. Strateji dokümanın eylem planı dünya
ile entegrasyondaki adaptasyon sorunlarının da stratejik planını yapabilmelidir
(Yamaç, 2008).
Özellikle gelişmekte olan ülkeler için teknoloji politikalarının kapsamı alışılagelmiş
anlayıştan farklıdır ve daha fazla anlam ifade etmektedir. Alışılagelmiş anlayış Ar-Ge
ve patent odaklı iken olması gereken bunlara ek olarak eğitim, öğretim, genç
endüstrinin tutundurulması ve fikri hakların da dikkate alınmasıdır (Chang, 2002).
Günümüz koşullarında bir ülkenin uluslararası platformda rekabet edebilmesi ve
kalkınması; Ar-Ge’ye GSYH’den ayrılan pay, araştırmacı sayısı, bilimsel yayın,
teknolojik performans, patent sayısı ve ileri teknoloji ihracatı gibi verilere bağlıdır
(Pınar, Boran ve Sevilmiş, 2013).
Gelişmekte olan ülkelerin bilim ve teknoloji politikaları, daha çok dünyada mevcut
teknolojilerin ithalini ve yerli koşullara uydurulmasından oluşmaktadır. Çünkü yeni
teknolojiyi geliştirmek zor ve bir o kadar da pahalıdır. Öte yandan, başarılı bir
teknoloji transferi için asgari bir bilimsel ve teknolojik altyapının da gerekliliği şarttır
(Ağır, 2010).
Khan (2007) ulusal yatırım ve teknoloji politikaları geliştirilmesi bağlamı için üç adımlı
bir yapı önermektedir (Şekil 1).
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 5
Şekil 1 - Ulusal Yatırım ve Teknoloji Politikası Geliştirmek için Adımlar
Khan’ın önerdiği adımlar aşağıda listelenmiştir:
1. Adım: Desteklenecek Sektörlerin Belirlenmesi
Veri Gereksinimleri
Kritik Ekonomik Sektörler ve Teknolojiler Hakkında Veriler
Yatırım ve Yatırım Performansları Hakkında Veriler
Kısıtlar Hakkında Bilgiler
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 6
2. Adım: Etkin Uygulama için Enstrümanların ve Politikaların Belirlenmesi
Firmalar ve Sektörler Arasında Teknoloji Tedariki Koordinasyonu
Risklerin Paylaşılması ve Yatırımların Finansmanı
İş Öğretim ve Öğrenim Süreçlerindeki Risklerin Paylaşılması
Kritik Sektörlere Gerekli Altyapıların Sağlanması
Rekabeti Sağlamak ve İyileştirmek Üzere Düzenlemelerin Yapılması
3. Adım: Kurumsal ve Yönetsel Kapasite Yeterliliğinin Etkin Uygulama için
Sorgulanması
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 7
BİLİM VE TEKNOLOJİ YÜKSEK KURULU (BTYK)
Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında önemli ve belirleyici
bir organizasyon olan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) hakkında bilgi
verilmektedir. BTYK ile ilgili bu bilgiler Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Kurumu (TÜBİTAK)’nun Kurumsal İnternet Sitesi’nden alınmıştır.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) 4 Ekim 1983 tarih ve 77 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname (KHK) ile kurulmuştur.
Yüksek Kurulun KHK ile belirlenen görevleri:
Uzun vadeli bilim ve teknoloji politikalarının tespitinde hükümete yardımcı
olunması,
Hedeflerin saptanması,
Öncelikli alanların belirlenmesi,
Plan ve programların hazırlanması,
Kamu kuruluşlarının görevlendirilmesi,
Özel kuruluşlarla işbirliği sağlanması,
Gerekli yasa tasarıları ve mevzuatın hazırlanması,
Araştırıcı insan gücünün yetiştirilmesinin sağlanması,
Özel sektör araştırma merkezlerinin kurulması için tedbirler alınması ve
Sektörler ve kuruluşlar arasında koordinasyonunun sağlanmasıdır.
BTYK, 77 sayılı KHK’nin 3. Maddesi çerçevesinde, 8 Haziran 2011 ve 4 Temmuz 2011
tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan KHK’lerle Bakanlık teşkilatlarında yapılan
değişiklikler dikkate alınarak, Başbakanın başkanlığında, Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı, Gümrük ve
Ticaret Bakanı, Maliye Bakanı, Milli Eğitim Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Sağlık Bakanı,
Orman ve Su İşleri Bakanı ile YÖK Başkanı, Hazine Müsteşarı, Ekonomi Bakanlığı
Müsteşarı, Kalkınma Bakanlığı Müsteşarı, TAEK Başkanı, TÜBİTAK Başkanı ile bir
yardımcısı, TRT Genel Müdürü, TOBB Başkanı ve YÖK’ün belirleyeceği, konu ile ilgili
gelişmiş bir üniversitenin seçeceği bir üyeden oluşur.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 8
Gerektiğinde diğer Bakanlar ile araştırma kuruluşlarının sorumluları ve uzman kişiler
de BTYK’ye davetli sıfatıyla katılım sağlayabilirler.
20 yıllık sürede (1983 – 2004) 9 kez toplanan BTYK, 2004 – 2014 yılları arasında
düzenli olarak yılda iki kez olmak üzere toplam 18 kez toplanmıştır.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, Başbakan’ın başkanlığında,
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı
Gümrük ve Ticaret Bakanı
Maliye Bakanı
Milli Eğitim Bakanı
Milli Savunma Bakanı
Sağlık Bakanı
Orman ve Su İşleri Bakanı
Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Başkanı
Hazine Müsteşarı
Ekonomi Bakanlığı Müsteşarı
Kalkınma Bakanlığı Müsteşarı
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanı
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Başkanı ile bir
Yardımcısı
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Genel Müdürü
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı
YÖK’ün belirlediği bir üniversitenin seçeceği bir üyeden oluşur.
Ayrıca, ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri de BTYK’de davetli sıfatıyla yer alırlar.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 9
TÜRKİYE’DE BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARI’NIN TARİHÇESİ
Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında Türkiye’de Bilim ve
Teknoloji Politikaları’nın Tarihçesi içerilmiştir. Ulusal Teknoloji Politikaları açısından
mevcut duruma nasıl gelindiğinin ve hangi önemli kilometre taşlarından geçildiğinin
anlaşılması için bu bölüm önemli olarak değerlendirilmektedir.
Cumhuriyet Öncesi Dönem: 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa
arasında bilim ve teknik yönünden ortaya çıkan farklılık oldukça belirginleşmiştir. 18.
yüzyıldan itibaren bu durumun farkına varılmış ve bu olumsuzluğu ortadan kaldırmaya
yönelik çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Ancak 17. yüzyıla kadar olan dönemde
devlet tarafından bilime ve bilim adamına verilen değerin bu dönem sürecinde
zamanla azaldığı görülmektedir. Batı’daki Rönesans ve yenileşme hareketlerinin
yaşandığı, on beş, on altı ve on yedinci yüzyıllarda gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar
Avrupa’yı on sekizinci yüzyılda aydınlanma dönemine ulaştırırken, aynı yüzyıllar içinde
Osmanlı İmparatorluğu’nda bunun tam tersi gelişmeler yaşanmaktaydı (Yücel, 1997 ve
Yıldız, Ilgaz ve Seferoğlu, 2010).
1920-1950 Dönemi: Bu dönemin başlangıcında Osmanlı İmparatorluğu yıkılmış ve
arkasında her şeye yeniden başlama mücadelesi veren bir ulus bırakmıştır. Yeni bir
devletin kurulmasından sonra ilk önce ekonomiyi düzeltme kararı verilmiştir. Bu
amaçla yapılan ilk çalışmalardan birisi sanayiye ağırlık verilmesi olmuştur. Teknoloji
transferi yoluyla şeker ve çimento sanayinin kurulması ile ekonomi iki önemli ürüne
kavuşmuştur. Teknolojik gelişim için gerekli olan kültürel, bilimsel ve ekonomik alt
yapının çok zayıf olduğu Cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında ilerleme oldukça yavaş
olmuştur. Bu arada ilk defa Planlı Kalkınma modeli uygulamaya konulmuş ve 1933-38
yıllarını kapsayan Beş Yıllık Kalkınma Planında maden, kâğıt, seramik, cam ve kimya
sanayisinde yatırımların düzenlenmesi ele alınmıştır (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve
Seferoğlu, 2010).
Planlı kalkınma modelinin uygulamaya konulduğu bu yıllarda Batı’da yoğun bir şekilde
yaşanan siyasi huzursuzluklardan dolayı rahatsız olan birçok bilim adamı Türkiye’ye
gelerek Türk bilimine katkıda bulunmuşlardır. Özellikle 1933 yılı yabancı bilim
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 10
adamlarının yoğun bir şekilde Türk üniversitelerinde eğitime ve bilime katkıda
bulunmak için istihdam edildikleri bir yıl olmuştur. Üniversitelerde istihdam edilen
yabancı bilim adamları yeni kurulan üniversitelerin gelişmesine ve bilimsel düşüncenin
üniversitelerde yerleşmesine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Ancak öte yandan, bu
dönemde uygulamaya konulan varlık ve muamele vergisi gibi vergiler, sermaye
birikimi ve teknoloji üretme kabiliyeti olmayan daha emekleme çağındaki sanayinin
gelişmesini olumsuz yönde etkileyen unsurlar olmuştur (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve
Seferoğlu, 2010).
1950-1960 Dönemi: Bu dönemde devlet daha çok yol, baraj, liman gibi altyapı
yatırımlarına ağırlık verirken, teknoloji transferi ağırlıklı yatırımların özel sektör
tarafından üstlenmesi şeklinde bir teşvik politikası uygulamaya konmuştur. Bu
politikalara karşın kamu iktisadi kuruluşları gelişmelerine devam etmiştir. Kamu
iktisadi kuruluşlarının yatırımlarının devam etmesinin arkasında gelişmeyi hızlandırma
arzusu yanında özel teşebbüsün yatırım yapacak sermaye birikimine sahip olmasının
da bu uygulamada önemi büyük olmuştur. Bu dönemde Türk Sanayi Kalkınma Bankası
kurulmuş, özel kesime dış kaynaklı krediler sağlanmış ve iç kredi hacmi enflasyonist
bir para politikası ile desteklenerek sanayinin yatırımlarının finansmanı için gereken
tasarruf sağlanmaya çalışılmıştır (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve Seferoğlu, 2010).
1960-1980 Dönemi: Planlı kalkınma sürecine 1960’lardan sonra yeniden geri
dönülmüştür. Bu süreci yönetmek üzere Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)
görevlendirilmiştir. Modern teknolojinin temin edilmesinde güçlüklerle karşılaşılmış,
bazı sektörlerde ise rekabet amacıyla küçük ölçekli verimsiz tesisler kurulmuştur.
Başka bir ifadeyle teşvik politikaları seçici olamamıştır. Ekonomik politikada ithal
ikameci, özellikle aşırı değerlenmiş kur politikaları uygulanmış ve yüksek gümrük
duvarları ve korumacılık ön plana çıkmıştır. Bu durum bilim ve teknoloji politikalarının
uygulanmasında aksamalara yol açmıştır. Düşük bütçeli araştırma-geliştirme
çalışmaları yüksek gümrük vergileriyle birleşince yeni teknolojik gelişmelerin
gereğince izlenebilmesi, uyarlanması, ulusal pazarda üretilmesi ve verimlilik artışı
yeterli düzeyde sağlanamamış daha da kötüsü bunlar gereksiz çabalar olarak
algılanmıştır. Bunların yanı sıra bu dönemde 4. Beş yıllık kalkınma planında Teknoloji
Politikaları’na ilk kez yer verildiği gözlenmiştir (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve
Seferoğlu, 2010).
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 11
1980 Sonrası Dönem: 1970’lerin sonunda ülkenin girdiği sıkışık dönemi rahatlatmak
için 24 Ocak kararları adıyla bilinen bir politika ile dışa açılmaya karar verilmiştir. Bu
politika ile gelişme sürecindeki ülkelerde yerli üretimin, ithalatın yerini alması
beklentisi gerçekleştirilmeye çalışılmış ve “ithal ikamesi” işletilmeye başlanmıştır.
Ancak ihracat yapılmamış, dışarıda gelişen teknolojiler de takip edilerek ülkeye
getirilememiştir. Ülke içinde de rekabetçi bir ortam oluşturulamadığı için istenen
hedeflere ulaşılamamıştır. 70’lerin sonunda teknoloji politikalarından ilk kez
bahsedilmeye başlanmış ve 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda “bilim teknoloji politikası”
öncelikli ele alınması gereken Bilim Teknoloji Atılım Projesi ile Plan’a girmiştir (Yücel,
1997 ve Yıldız, Ilgaz ve Seferoğlu, 2010).
1980’li yılların başlarında Türkiye yoğun bir şekilde sanayi sektörüne yatırım
yapmaktaydı. Ancak 1990’lı yıllara gelindiğinde bu yatırımların daha çok hizmetler
sektörüne kaydığı görülmektedir. Özellikle haberleşme, konut yatırımları gibi
alanlarda yatırımların arttırılması da tarım kesimi yatırımlarını büyük ölçüde
düşürmüştür. Üniversite sanayi işbirliğinin de öneminin fark edilmesi ile 2001 yılında
Teknokent yasası olarak da bilinen “Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu”
çıkarılmıştır. Bu yasa ile teknoloji geliştirme bölgelerinde akademisyenlerin de
çalışmaları ve teknoloji üretimine katkı sağlayabilmeleri kolaylaştırılmıştır (Yıldız, Ilgaz
ve Seferoğlu, 2010).
Günümüzde Ulusal Teknoloji Politikaları açısından Türkiye için belirleyici ve
düzenleyici olan iki temel doküman söz konusudur:
VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri
Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016
Bu iki doküman çalışmanın devam eden bölümlerinde ayrı ayrı ve detaylı bir şekilde
ele alınmaktadır.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 12
VİZYON 2023 - BİLİM VE TEKNOLOJİ STRATEJİLERİ
Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından çok büyük bir öneme
sahip olan VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri hakkında bilgiler içerilmiştir.
Bu bölümde içerilen bilgiler çoğunlukla VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri
dokümanından ve TÜBİTAK’ın Resmi İnternet Sayfası’ndan edinilmiştir.
Türkiye’de 1960’larda Planlı Dönem ile başlayan Bilim ve Teknoloji (B&T) politikaları
oluşturma çalışmaları özellikle "Türk Bilim Politikası 1983-2003" ve "Türk Bilim ve
Teknoloji Politikası 1993-2003" dokümanlarıyla önemli bir boyut kazanmıştır.
Refah toplumuna ulaşma sürecinde bilim ve teknolojiden etkin bir araç olarak
yararlanılmasını sağlamak üzere, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 13 Aralık 2000
tarihli toplantısında 2003-2023 yılları için Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Stratejileri
Belgesi’nin hazırlanması kararını almıştır.
Yaklaşık bir yıl süren hazırlık çalışmaları ardından, 24 Aralık 2001 tarihli Yedinci Bilim
ve Teknoloji Yüksek Kurulu toplantısında, Projenin adı "Vizyon 2023: Bilim ve
Teknoloji Stratejileri" olarak belirlenmiş; projenin ana teması, temel yaklaşımı ve bu
kapsamda yürütülecek alt projelerin ayrıntılı içeriği ile yürütme planı ve yönetim şekli
onaylanmıştır.
Vizyon 2023 Projesinin ana teması; Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılında, Atatürk’ün
işaret ettiği muasır medeniyet seviyesine ulaşma hedefi doğrultusunda
bilim ve teknolojiye hakim,
teknolojiyi bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler üretebilen ve
teknolojik gelişmeleri toplumsal ve ekonomik faydaya dönüştürme yeteneği
kazanmış bir "refah toplumu" yaratmak olarak belirlenmiştir.
Projede aşağıdaki çalışmaların kapsanması planlanmıştır:
Türkiye’nin bilim ve teknoloji alanında mevcut konumunun saptanması,
Dünyada bilim ve teknoloji alanındaki uzun dönemli gelişmelerin saptanması,
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 13
Türkiye’nin 2023 hedefleri bağlamında, bilim ve teknoloji taleplerinin
belirlenmesi,
Bu hedeflere ulaşılabilmesi için gerekli stratejik teknolojilerinin saptanması ve
Bu teknolojilerin geliştirilmesi ve/veya edinilmesine yönelik politikaların
önerilmesi.
Vizyon 2023 Projesi aşağıdaki Alt Projelerden oluşmaktadır:
Teknoloji Öngörü Projesi
Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi
Araştırmacı Bilgi Sistemi (ARBİS)
TÜBİTAK Ulusal Araştırma Altyapısı Bilgi Sistemi (TARABİS)
TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜ PROJESİ
TÜBİTAK’ın koordinasyonunda, ilgili kamu ve özel kuruluşlar, üniversiteler ve sivil
toplum kuruluşlarıyla eşgüdüm içinde yürütülmesi planlanan Vizyon 2023 Projesi’nin
temel eksenini, Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilen “Teknoloji Öngörü″ alt projesi
oluşturmuştur.
Teknoloji Öngörü Projesi ile ilgili bütün kesimlerin geniş katılımıyla ve sistematik bir
yöntemle, istenen bir geleceğe ulaşmak için bilim ve teknoloji alanında neler yapılması
gerektiği konusunda görüş toplanması ve bu görüşlerin derlenmesi amaçlanmıştır.
Proje sonucunda elde edilen bulgular ve kazanımlar:
Türkiye için stratejik teknolojiler ile öncelikli Ar-Gr alanlarının belirlenmesi,
B&T’nin ülke gündemine girmesi, farkındalığın arttırılması,
Sürece geniş ve etkin katılım.
ULUSAL TEKNOLOJİK YETENEK PROJESİ
Ulusal Teknoloji Yetenek Projesi ile Türkiye’de ilk kez uluslararası normlarda kapsamlı
bir teknolojik yetenek düzeyi saptanması hedeflenmiştir. Proje sonucu ortaya konan
Türkiye’nin teknolojik yetenek envanteri, hem "Teknoloji Öngörüsü Projesi"ne hem de
"2003-2023 Strateji Belgesi"nin hazırlanmasına girdi oluşturmuştur.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 14
Teknolojik yetenek, bir işletmenin stratejik rekabet avantajı yaratmak için gerekli
teknolojileri kullanma, seçme ve geliştirme faaliyetlerinin bütününü ifade eder:
Teknoloji kullanma (üretim yeteneği): Verili bir teknolojiyi etkin kullanabilme
yeteneği;
Teknoloji seçme (yatırım yeteneği): Teknoloji seçenekleri arasından mevcut
koşullara en uygun olanını seçebilme yeteneği;
Teknoloji geliştirme (yenilik yeteneği): Yeni teknoloji seçenekleri geliştirme
yeteneği.
Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi ile aşağıda sıralanan göstergelerin, ekonomik,
yapısal, politik (yenilik politikası kapsamında), sektörsel vb. parametrelerle ilişkilerinin
analiz edilmesi amaçlanmıştır:
İmalat sanayisinde ve yazılım sektöründe (panel faaliyet konuları ayrımında)
teknolojik yetenek düzeyinin ölçülmesi
Teknoloji ödemeler dengesinin hesaplanması
İmalat sanayisinde teknoloji stokunun saptanması
TÜBİTAK, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)
tarafından yürütülen projede, Türkiye’nin teknolojik yetenek düzeyinin saptanmasına
yönelik çalışmanın, aşağıda tanımlanan kategorilerde yaklaşık 2500 firmayı
kapsamasına karar verilmiştir:
Ar-Ge yapan / TİDEB veya TTGV’den Ae-Ge desteği almış olan imalat sanayisi
işyerleri [yaklaşık 750 firma]
100 ve daha fazla kişi çalıştıran imalat sanayisi işyerlerinden çekilen örneklem
[yaklaşık 700 firma]
10-99 kişi çalıştıran imalat sanayisi işyerlerinden çekilen örneklem [yaklaşık
1000 firma]
Yazılım sektöründeki işyerleri [yaklaşık 250 firma]
Bu projenin sonucunda Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi Raporu ortaya çıkmıştır.
Rapor ODTÜ’den Erol Taymaz tarafından 2004 yılında tamamlanmıştır.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 15
Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi Raporu’nun sonucunda aşağıdaki tespitlere yer
verilmiştir:
Bu çalışmada elde edilen sonuçlara göre, Türkiye imalat sanayisinde yenilik
yeteneği geliştirebilmiş işyeri sayısı oldukça düşüktür. İşyerlerinin ancak
%10’dan azı yeni teknolojiler geliştirebilmekte, ürün ve proses teknolojisi
geliştirilmesinde dünya ölçeğinde ileri ülkeler arasında yer alabilmektedir.
Yenilik yeteneğine sahip olan işyerlerinin sayısının az olmasına ve Ar-Ge
harcamalarına ayrılan kaynakların yetersizliğine karşın, teknolojik
yetenek/teknolojik faaliyetler ve ekonomik performans göstergeleri arasında
güçlü bir ilişki saptanmıştır. Teknolojik yeteneğini geliştirebilmiş işyerleri,
teknolojik ve ekonomik performans göstergeleri açısından başarılı olmaktadır.
Bu durum, teknolojik yeteneğin, ülkenin rekabetçi gücünü geliştirebilmesi
açısından ne kadar önemli olduğunu açıkça göstermektedir.
Genel olarak bakıldığında, imalat sanayisindeki işyerlerinin ürün geliştirme
yeteneğinin, proses geliştirme yeteneğinden daha gelişmiş olduğu
görülmektedir. Teknolojik yeniliklerin önemli bir kısmı ürün yeniliklerinden
oluşmakta, işyerleri ürün tasarımını geliştirebilme açısından kendilerini daha
başarılı görmektedir. Bu doğrultuda, proses teknolojisi geliştirebilen işyerleri
genellikle ürün teknolojisi de geliştirebilmekte, fakat bunun tersi geçerli
olmamaktadır. Yani, ürün teknolojisi geliştirebilen işyerleri arasında proses
teknoloji geliştirebilenlerin oranı daha düşüktür.
Ürün teknolojisi geliştirme yeteneği daha gelişmiş olmakla birlikte, işyerlerinin
önemli bir kısmı fikri mülkiyet hakları, marka ve sertifikasyon konularında
önemli sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu durum, imalat sanayisindeki işyerlerinin
bir kesiminin ürün teknolojisi geliştirilmesi açısından gelişmiş ülkelerdeki
rakipleri ile arasındaki farkı önemli ölçüde kapattığını ve kritik bir eşiğe
geldiğini göstermektedir. Bu kritik eşik, işyerlerinin tersine mühendislikten
özgün tasarım yapmasını ve yeniliklerini patent ve marka gibi fikri mülkiyet
hakları ile güvence almasını sağlayacak bir teknolojik atılım ile aşılabilir. Bu
teknolojik atılımın gerçekleşmesi için hem işyerlerinin Ar-Ge başta olmak üzere
teknolojik faaliyetlerini geliştirmeleri, hem de standartlar ve belgelendirme gibi
düzenlemeler ile desteklenmeleri gereklidir.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 16
Proses teknolojilerinin geliştirilmesindeki yetersizlik sonucu işyerleri proses
tasarımının elde edilmesi için içerilmiş teknolojiye ve yurt dışındaki
tedarikçilere bağımlı olmakta, yatırım yeteneği gelişememektedir. Bu durum,
yurt içinde proses geliştirebilecek (yatırım malı ve sistem entegrasyonu
sağlayan) tedarikçilerin yeterince gelişememesinin bir sonucu olarak
görülmektedir. Gelecekte rekabet gücünün artması açısından proses
teknolojilerinin daha önem kazanacağı açıktır. Bu nedenle yerel tedarikçilerin
teknolojik yeteneğinin geliştirilmesi de önemli bir politika konusu haline
gelmektedir.
Sektörsel düzeyde bakıldığında, Türkiye’nin ihracat gelirleri ve istihdam
yaratma kapasitesi açısından önemli olan gıda, tekstil ve ulaşım araçları
sektörlerinde teknolojik yetenek düzeyinin kaygı verici durumda olduğu
görülmektedir. Özellikle ulaşım araçları sektörünün rekabet gücünü
geliştirebilmesi için teknolojik yeteneğini hızla geliştirmesi gerekmektedir.
Makine, ilaç ve BİT gibi sektörlerde yenilikçi firma oranları göreli olarak yüksek
olmakla birlikte, bu sektörlerdeki yenilikçi firmaların diğer firma ve kuruluşlarla
ilişkileri çok zayıftır. Bir başka deyişle, yenilikçi firma oranlarının yüksek olduğu
sektörlerde henüz araştırma ağı geliştirme yeteneği kazanılamamıştır. Bu
sektörlerdeki teknolojik yeteneğin geliştirilmesi açısından, ulusal yenilik
sisteminin etkin olarak çalışması ve firmaları işbirliği yapmaya yöneltecek
büyük araştırma programlarının oluşturulması önem kazanmaktadır.
Teknolojik Yetenek Anketi ile teknolojik yeteneği oluşturan unsurlara ilişkin
sektörsel düzeyde kapsamlı bir veri tabanı oluşturulmuştur. Bu verilerin, Vizyon
2023 çalışması kapsamında derlenen veriler ile karşılaştırılması, mevcut
teknolojik konumun ve potansiyelin saptanması açısından çok yararlı olacaktır.
ARAŞTIRMACI BİLGİ SİSTEMİ (ARBİS)
Türkiye’de üniversite, kamu ve özel sektör kuruluşlarında çalışan araştırmacı personel
ve yurt dışında çalışan Türk araştırmacılarına yönelik bir sistem olarak tasarlanmıştır.
ARBİS, araştırmacı bilgilerinin toplanması, toplanan verilerin sürekli güncellenmesi ve
bu verilerin farklı kuruluşlarca farklı amaçlarla kullanılmak üzere değerlendirilmesine
olanak sağlayan, dinamik bir sistemdir.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 17
Bu sistemle;
Yurt içi ve yurt dışındaki araştırmacıların bilimsel faaliyet alanları, yürüttükleri
Ar-Ge çalışmalarının uygulanabileceği endüstriyel iş kolları ve bu çalışmalar
sonucu geliştirilen ürün ve teknolojiler hakkında kodlanmış bilgi derlenmesi,
Ulusal bilim insanları veritabanı oluşturulması ve
Bibliyometrik analiz yapılması planlanmıştır.
Bu sistemle kullanıcılar;
TÜBİTAK Araştırma Grupları, TÜBİTAK-TEYDEB tarafından yürütülen proje
destek ve kariyer programları için hakem ve izleyici havuzları,
AB Çerçeve Programları için ortak bulma, tartışma forumlarına katılma, e-ileti
alma ve yazma iletişim platformları gibi farklı amaçlı veritabanlarında da yer
alabilmektedirler.
Sorgu yapabilme, bilim ve teknoloji göstergelerine ulaşabilme servislerden
yararlanabilmektedirler.
ARBİS’te onaylı kayıt sahibi olmak araştırmacılar için TÜBİTAK projelerine başvurma ve
hakem-izleyici hizmeti verme gibi etkinliklerde bulunabilmenin bir ön koşulu olarak
kabul edilmiştir.
Sonuç olarak, ARBİS sayesinde hem değişmeyen bilgilerin her seferinde
tekrarlanmasının önüne geçilmesi, hem de bilgilerin sürekli olarak güncellenmesi
mümkün olmaktadır.
TÜBİTAK ULUSAL ARAŞTIRMA ALTYAPISI BİLGİ SİSTEMİ (TARABİS)
Türkiye’de araştırma, deneysel geliştirme, test/analiz ve tanı çalışmalarına yönelik
kullanılan makine/sistem/cihaz stokuyla Ar-Ge proje birikiminin veritabanını
oluşturmak amacıyla, TÜBİTAK tarafından tasarlanan ve geliştirilen web tabanlı bir
uygulamadır. TARABİS makine/sistem/cihaz stoku ve proje birikimi bilgilerinin
toplanması, toplanan verilerin sürekli güncellenmesi ve bu verilerin farklı amaçlarla
kullanılmak üzere değerlendirilmesine olanak sağlayan, dinamik bir sistem olarak
tasarlanmıştır.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 18
Bu sistem;
Birim/Bölüm yöneticilerinin izin verdiği ölçüde, gereksinim sahiplerince
sorgulanabilecek,
Ürün ve teknoloji geliştirme çalışmalarında, laboratuarlarla endüstri arasında
işbirliği ve iletişim ortamı sağlayacak,
Laboratuarların kapasite ve yeteneklerinin artması için gerekli kaynağın
bulunmasında yardımcı olabilecek,
Laboratuarlarda gerçekleşecek ortak projelerin artmasına yol açabilecektir.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 19
ULUSAL BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK STRATEJİSİ - 2011-2016
Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından günümüzdeki
uygulamalar bağlamında çok büyük bir öneme sahip olan Ulusal Bilim, Teknoloji ve
Yenilik Stratejisi - 2011-2016 hakkında bilgiler içerilmiştir. Bu bölümde içerilen
bilgiler çoğunlukla Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016
dokümanından ve TÜBİTAK’ın Resmi İnternet Sayfası’ndan edinilmiştir.
Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016, altı yıllık dönem için,
Türkiye’nin BTY vizyonunu, önceliklerini ve ana hedeflerini içeren temel strateji
belgesidir. Bu strateji belgesi ile Türkiye’nin 2023 yılına yönelik olarak bilim, teknoloji
ve yenilik (BTY) atılımının zeminini oluşturan Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama
Planı (BTP-UP) 2005-2010 aracılığıyla yakalanan ivmenin sürdürülebilirliğinin
sağlanması hedeflenmiştir
Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016’nın Kapsamı
UBTYS 2011-2016’da Türkiye’nin BTY vizyonunun gerçekleştirilmesinde, Ar-Ge ve
yenilik sistemindeki temel dinamiklerin işlevselliğini artıracak stratejiler anahtar
niteliğindedir. Bu bağlamda, BTP-UP 2005-2010 aracılığıyla Ar-Ge ve yenilik
kapasitesinin önemli düzeyde geliştirilmesine yönelik yakalanan başarının 2011-2016
döneminde ivmelenerek sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedef
doğrultusunda, yeni dönemde önem taşıyan gereksiminler arasında:
BTY insan kaynaklarının geliştirilmesi
Araştırma sonuçlarının ticari ürün ve hizmete dönüşümünün teşvik edilmesi
Çok ortaklı ve çok disiplinli Ar-Ge ve yenilik işbirliği kültürünün
yaygınlaştırılması
KOBİ’lerin yenilik sisteminde daha güçlü aktörler olmalarının teşvik edilmesi
Araştırma altyapılarının bilgi üretme gücüne katkısının artırılması
Türkiye’nin çıkarları doğrultusunda uluslararası BTY işbirliğinin etkinleştirilmesi
bulunmaktadır.
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 20
Aynı zamanda,
Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda hedef odaklı yaklaşımlar,
İvme kazanmamız gereken alanlarda ihtiyaç odaklı yaklaşımlar,
Çeşitli alanlarda yaratıcılığın destekleneceği tabandan yukarı yaklaşımların
hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.
UBTYS 2011-2016’nın yapısı Şekil 2’de verilmiştir.
Şekil 2 - UBTYS 2011-2016 Yapısı
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 21
UBTYS 2011-2016’nın yönetişim yapısı Şekil 3’te verilmiştir.
Şekil 3 - UBTYS 2011-2016 Yönetişim Yapısı
UBTYS 2011-2016 Vizyonu: “Ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke ve
insanlığın yararına yenilikçi ürün, süreç ve hizmetlere dönüştürebilen Türkiye.”
UBTYS 2011-2016 Strateji Belgesi 2011-2016 dönemindeki bilim, teknoloji ve yenilik
faaliyetleriyle ulaşılması istenen vizyonun gerçekleştirilmesine hizmet eden eksenler
üzerine inşa edilmiştir.
Bu eksenler (stratejik amaçlar), UBTYS 2011-2016 Stratejik Çerçevesi içerisinde
izlenecek olan yaklaşımları temsil eden dikey eksenler (stratejik amaçlar D1-D3) ve
bunlara hizmet edecek olan yatay eksenler (stratejik amaçlar Y1-Y6) bazında
verilmektedir (Şekil 4).
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 22
Şekil 4 - UBTYS 2011-2016 Stratejik Çerçevesi
Aşağıda UBTYS 2011-2016’da yer alan her bir amaç ve bu amaçlara ulaşmak için
yapılacak işleri ifade eden stratejiler listelenmiştir.
Amaç D1.1: Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda Ar-Ge ve yenilik
kaynaklı ekonomik kazanımların artırılması
Stratejiler:
Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda;
D1.1.1 Derinlemesine analizlerin alt sektörleri de kapsayacak şekilde
gerçekleştirilmesi
D1.1.2 Hedef odaklı yaklaşımlarla insan kaynaklarının geliştirilmesi
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 23
D1.1.3 Bilginin yayılımını ve ticarileşmesini artırmak amacıyla paydaşların
(üniversite-kamu-sanayi) bir araya geldiği platformların etkinleştirilmesi,
disiplinlerarası araştırmaların artırılması ve araştırma sonuçlarının paylaşımının
teşvik edilmesi
D1.1.4 Farklı öncelikli sektörler (ve alt sektörler) arasında Ar-Ge ve yenilik
eksenli işbirliğinin ve kilit teknolojilerin çift amaçlı kullanımının artırılması
yoluyla farklı sektörlerin birikimlerinin harmanlanmasının teşvik edilmesi
D1.1.5 Ülkenin ekonomik ve teknolojik gelişmesine hizmet edecek nitelikteki
güdümlü ve sonuç-odaklı projeleri destekleyecek programların geliştirilmesi
D1.1.6 Mevcut fiziki araştırma altyapılarının analiz edilerek ihtiyaç duyulan
altyapıların geliştirilmesinin teşvik edilmesi
D1.1.7 Günümüzde paradigma değişikliği olarak kabul edilen açık yeniliğin
teşvik edilmesi yoluyla sektörlerin üretim zincirini oluşturan aktörlerin Ar-Ge ve
yenilik tabanlı rollerinin güçlendirilmesi
Amaç D2.1: İhtiyaç-Odaklı Alanlarda Ar-Ge ve Yenilik Kapasitesinin İvmelenmesi
Stratejiler:
Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin ivme kazanması gereken ihtiyaç-odaklı alanlarda;
D2.1.1. Ülke ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte Ar-Ge ve yenilik eksenli bilgi
üretiminin artırılması ve sonuç-odaklı araştırmaların desteklenmesi
D2.1.2. BT insan kaynaklarının geliştirilmesi ve disiplinlerarası yaklaşımlar ile
etkileşiminin sağlanması
D2.1.3. Bilim toplum etkinlikleri aracılığıyla gençler arasında disiplinlerarası
yaklaşımların benimsenmesi
D2.1.4. Özel sektörün Ar-Ge ve yenilik yapabilme yetkinliğinin geliştirilmesi ve
üretim zincirinde Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin yoğunluğunun artırılması
D2.1.5. Araştırma altyapılarının (araştırma merkezleri, vb.) kurumlararası
eşgüdüm içinde geliştirilmesi ile ulusal ve yerel ihtiyaçlar doğrultusunda etkin
kullanımının sağlanması
D2.1.6. Sektörler ve disiplinlerarası bilginin yayılımını destekleyecek şekilde çok
paydaşlı Ar-Ge projelerinin artırılması
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 24
D2.1.7. İhtiyaç-odaklı alanların arasındaki etkileşimi arttıracak yönetişim
mekanizmalarının oluşturulması
Amaç D3.1: Tabandan yukarı yaklaşımların desteklenmesine yönelik mevcut
desteklerin iyileştirilmesi
Stratejiler:
D3.1.1 Disiplinlerarası alanlarda bilimsel boşlukları doldurmak üzere evrensel
boyutta katkı yapacak araştırmaların teşvik edilmesi
D3.1.2 Sanayicilerin ihtiyaçlarına cevap verecek temel ve uygulamalı araştırma
projelerinin teşvik edilmesi
Amaç D3.2: Yeni gelişmekte olan teknolojilere temel oluşturacak araştırmaların
desteklenmesi
Stratejiler:
D3.2.1. Akademik yetkinliği yüksek olan13 Türkiye’deki yerleşik
araştırmacıların bilimin sınırındaki olan öncül araştırmalarının desteklenmesi
D3.2.2. Öncül araştırmalara yönelik destek programlarında, araştırma yetkinliği
konusunda uluslararası üne sahip yurtdışındaki Türk ve uluslararası bilim
insanlarının Türkiye’ye çekilebilmesine yönelik proaktif yaklaşım ve
mekanizmaların geliştirilmesi
D3.2.3. Öncül araştırmalara yönelik Ar-Ge ve altyapı desteklerinin
kurumlararası eşgüdümün içerisinde geliştirilmesi
Stratejik Amaç Y1. BTY İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi
Amaç Y1.1: BT İK Sayısının Artırılması ve Sektörel Dağılımın İyileştirilmesi
Stratejiler:
Y1.1.1. Gençlerin Ar-Ge alanlarına yönlendirilmesi
Y1.1.2. Kariyer imkânlarının geliştirilmesi ve gelirlerin iyileştirilmesi
Y1.1.3. Özel sektörün Ar-Ge ihtiyaçları doğrultusunda BT İK yetişmesine
yönelik programlar tasarlanması
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 25
Y1.1.4. Teknisyen ve dengi personelin istihdamının artırılması
Y1.1.5. Ülkemizin önceliklerine ve ihtiyaç duyduğu alanlara yönelik BT İK
personeli yetiştirilmesi
Y1.1.6. Toplumda bilim ve teknoloji kültürünün yaygınlaştırılması
Amaç Y1.2: Araştırma kültürünün, araştırmacıların yetenek ve deneyimlerinin
geliştirilmesi
Stratejiler:
Y1.2.1. Araştırma yeteneğinin geliştirilmesini teşvik eden mekanizmalar
tasarlanması
Y1.2.2. Doktora sonrası araştırma (post-doc) uygulamasının hayata geçirilmesi
Y1.2.3. Disiplinlerarası çalışma ve işbirliklerinin desteklenmesi
Y1.2.4. Başarılı genç araştırmacılara kendi araştırma gruplarını kurmalarına
yönelik destek mekanizmalarının geliştirilmesi
Amaç Y1.3: BT İK personelinin çalışma ortamlarının iyileştirilmesi
Stratejiler:
Y1.3.1. Üniversitelerdeki çalışma ortamının iyileştirilmesi
Y1.3.2. Üniversitelerdeki Ar-Ge altyapısının geliştirilmesi
Y1.3.3. Üniversitelerdeki yönetişimin iyileştirilmesi
Y1.3.4. Özel sektördeki araştırmacıların çalışma koşullarının iyileştirilmesi
Y1.3.5. Sektörlerarası işbirliğinin geliştirilmesi
Y1.3.6. Kamu araştırma merkezlerindeki çalışma koşullarının iyileştirilmesi
Amaç Y1.4: Araştırmacıların Dolaşımının Artırılması
Stratejiler:
Y1.4.1. Ulusal, sektörlerarası ve uluslararası dolaşım mekanizmalarının
geliştirilmesi
Y1.4.2. Yurtdışındaki nitelikli araştırmacıların, öncelikli alanlar başta olmak
üzere, yurt içinde istihdam edilmesi için gerekli imkânların sağlanması
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 26
Amaç Y1.5: Ar-Ge Personeli İstihdam Kapasitesinin Geliştirilmesi
Stratejiler:
Y1.5.1. Üniversitelerde nitelikli Ar-Ge personel istihdamı
Y1.5.2. Özel Sektörde Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi
Y1.5.3. Kamu Araştırma Merkezleri Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin
geliştirilmesi
Stratejik Amaç Y2. Araştırma Sonuçlarının Ticari Ürün ve Hizmete Dönüşümünün
Teşviki
Amaç Y2.1:Araştırma sonuçlarından yeni ürün, süreç ve hizmetlerin ekonomide katma
değer yaratması
Stratejiler:
Bilginin Yayılımı Boyutu
Y2.1.1. Sonuçlanan araştırma projelerinin sanayiye aktarımını hızlandıracak
mekanizmaların oluşturulması
Y2.1.2. Sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda yapılan doktora programlarının
yaygınlaştırılması ve çeşitlendirilmesi
Y2.1.3. Araştırmacıların Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarından daha etkin
yararlanılmasının sağlanması
Y2.1.4. Sanayide geliştirilmiş kilit teknolojilerin çift amaçlı kullanımının
yaygınlaştırılması
Talebin Artırılması Boyutu
Y2.1.5. Kamu tedarik yönetim sisteminin Ar-Ge ve yenilik unsurlarını içerecek
şekilde iyileştirilmesi
Y2.1.6. Ar-Ge ve yeniliğe dayalı firma başlangıç desteklerinin teşvik edilerek
bilgi ve teknolojilerin ticarileştirilme kapasitesinin artırılması
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 27
Stratejik Amaç Y3. Çok Ortaklı ve Çok Disiplinli Ar-Ge İşbirliği Kültürünün
Yaygınlaştırılması
Amaç Y3.1: Sistem etkileşimlerinin sektörler ve disiplinlerarası yöne çekilmesi
Stratejiler:
Yönetişim boyutu
Y3.1.1. Sektörel ve yerel boyutta paydaşlar arasındaki etkileşimleri tetikleyecek
Ar-Ge ve yenilik eksenli işbirliği kültürünün yaygınlaştırılması
Y3.1.2. Sektörel ve yerel boyuttaki yönetişim mekanizmaları ile ulusal boyuttaki
yönetişim mekanizmaları arasındaki eşgüdümün gelişmesi
Y3.1.3. Ulusal boyutta kamu kurumları arasında bilim ve teknoloji
konularındaki etkileşim ve bilgi alışverişinin iyileştirilmesi
Ortak Ar-Ge ve Yenilik İşbirlikleri Boyutu
Y3.1.4. Ar-Ge tabanlı dikey işbirliklerinin17 teşvik edilmesi yoluyla teknoloji
üretme kapasitesinin artırılması
Y3.1.5. Ülkemizin sahip olduğu farklı sınaî yetkinlikleri göz önünde
bulundurularak yatay ve dikey işbirliklerinde sektör içi ve sektörlerarası
işbirliklerinin artırılması
Y3.1.6. Araştırmacılar arasında disiplinlerarası ortak öğrenme ortamlarının
desteklenmesi
Y3.1.7. Üniversite, sanayi ve/veya kamu kuruluşlarının veya bireysel
araştırmacılar arasındaki Ar-Ge işbirliklerini teşvik eden mekanizmalarının
daha işlevsel hale getirilmesi
Y3.1.8. Yerel kaynak ve yetkinliklerden küresel ölçekte katma değer üretecek
araştırmaların desteklenmesi
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 28
Stratejik Amaç Y4. Ulusal Yenilik Sistemi İçerisindeki KOBİ’lerin Rolünün
Güçlendirilmesi
Amaç Y4.1: Daha çok KOBİ’nin Ar-Ge ve yenilik yapanlar halkasına eklenmesi
Stratejiler:
Y4.1.1. Kendi bünyesinde Ar-Ge yetkinliğine sahip olmayan KOBİ’lerin Ar-Ge
ihtiyaçlarının üniversite, kamu araştırma enstitüleri ve özel sektör
kuruluşlarından karşılanmasında kolaylaştırıcı mekanizmaların oluşturulması
Y4.1.2. Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini kendi bünyesinde gerçekleştiren
KOBİ’lerin üniversite ve araştırma kurumlarıyla ortak proje üretme kapasitesinin
artırılması
Y4.1.3. KOBİ’lerin teknoloji yönelimi ve yönetimi yeteneğinin geliştirilmesi
Y4.1.4. KOBİ Ar-Ge ve yenilik destekleri ile fikri ve sınai mülkiyet hakları
konusunda bilgiye ulaşımının kolaylaştırılması, bilgilendirme faaliyetlerinin
yaygınlaştırılması ve çeşitlendirilmesi
Y4.1.5. KOBİ’lerde Ar-Ge ve yenilik insan kaynağı istihdamının artırılmasına
yönelik mekanizmaların geliştirilmesi
Y4.1.6. Araştırma altyapılarında KOBİ’lerin ihtiyaçları dikkate alınarak KOBİ’lerin
bu altyapıları kullanmalarının etkinleştirilmesi
Stratejik Amaç Y5. Araştırma Altyapılarının TARAL’ın Bilgi Üretme Gücüne Katkısının
Artırılması
Amaç Y5.1: Mevcut ve yeni araştırma altyapılarının UBTYS 2011-2016’nın stratejik
yaklaşımına taban oluşturması
Stratejiler:
Y5.1.1. Mevcut araştırma altyapılarının sektörlerarası çok ortaklı araştırma
işbirliklerine de olanak tanıyacak şekilde, ülke öncelikleri20 doğrultusunda
etkin, verimli ve sürdürülebilir şekilde kullanılmasının sağlanması
Y5.1.2. İlgili tüm aktörlerin katılımı ile ülke öncelikleri doğrultusunda araştırma
altyapılarına yönelik olarak bir yol haritası aracılığıyla altyapıların performans
yönetimine dayalı izlenmesi ve altyapı mükerrerliğinin önlenmesi
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 29
Y5.1.3. AB katılım öncesi mali yardım programlarından araştırma altyapılarına
finansman ayrılması
Y5.1.4. Üniversitelerde sanayi ihtiyaçlarını ve yerel özellikleri de dikkate alan
tematik olarak yapılanmış araştırma merkezlerinin yaygınlaştırılması
Y5.1.5. Ülke önceliklerimiz ve bilimsel kapasite eşgüdümümüz doğrultusunda
stratejik olarak seçimi yapılacak uluslararası altyapı projelerine (ESFRI yol
haritası, vb.) katılım konusunda mekanizmaların iyileştirilmesi
Stratejik Amaç Y6. Ülkemizin Çıkarları Doğrultusunda Uluslararası BTY İşbirliklerinin
Etkinleştirilmesi
Amaç Y6.1: Uluslararası BTY işbirliklerinin ülkemizin çok taraflı taahhütleri de dikkate
alınarak UBTYS 2011-2016 stratejik çerçevesini desteklemesi
Stratejiler:
Y6.1.1. Uluslararası BTY işbirliklerinde UBTYS 2011-2016 stratejik çerçevesini
destekleyecek tematik yaklaşımlar doğrultusunda güçlü ve ihtiyaç odaklı
alanların ön plana çıkarılması
Y6.1.2. Güçlü ve ihtiyaç odaklı alanlara göre ülkelerin Ar-Ge ve yenilik
kapasitesi ve yetkinliği açısından analizlerinin yapılarak uluslararası
işbirliklerinde öncelikli ülkelerin belirlenmesi ve izlenmesi
Y6.1.3. Öncelikli ülkelerle politika öğrenmeye yönelik eylemlerin hayata
geçirilmesi
Y6.1.4. BTY ile alakalı uluslarüstü mekanizmalarda ülkemizden uzmanların
görev almasının teşvik edilmesi
Y6.1.5. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası BTY anlaşmalarının özel sektörün
daha çok yararlanabileceği duruma getirilmesi (mevzuat düzenlemeleri, kapsam
genişletilmesi)
Y6.1.6. Türkiye’nin uluslararası yardımlarında BTY’nin de kapsam içine alınması
Y6.1.7. Bilim diplomasisi faaliyetlerinin başlatılması ve yaygınlaştırılması (bilim
ataşeleri, vb.)
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 30
BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK İSTATİSTİKLERİ
Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından dikkate değer olan bir
takım Bilim, Teknoloji ve Yenilik İstatistikleri içerilmiştir. Bu bölümde yer alan
istatistikler özel olarak Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları ve genel olarak
Türkiye’nin Bilim, Teknoloji ve Yenilik gerçeklerini yansıtmak üzere içerilmiştir.
Yenilik ekonomik performans ile doğrudan ilişkilendirilebilecek bir husustur (Şekil 5).
Şekil 5 - Yenilik ve Ekonomik Performans İlişkisi [Taymaz, E. (2001)]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 31
Türk Patent Enstitüsü’ne yapılan patent başvurularının yıllara göre arttığı
görülmektedir (Şekil 6).
Şekil 6 - TPE’ye Yapılan Patent Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 32
Bilimsel yayın sayısı bakımından Türkiye’nin dünya sıralamasındaki yerinin yıllara göre
iyileştiği görülmektedir (Şekil 7).
Şekil 7 - Bilimsel Yayın Sayısı Bakımından Türkiye’nin Dünya Sıralamasındaki Yeri [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 33
Tam zaman eşdeğer Ar-Ge insan kaynağı yıllara göre iyileştiği görülmektedir (Şekil 8).
Şekil 8 - Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge İnsan Kaynağı [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 34
Ar-Ge harcamalarının GSYİH’ye oranının yıllara göre iyileştiği görülmektedir (Şekil 9).
Şekil 9 - Ar-Ge Harcamalarının GSYİH’ye Oranı [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 35
Ar-Ge harcamalarının yıllara göre arttığı görülmektedir (Şekil 10).
Şekil 10 - Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 36
10.000 çalışan kişi başına düşen Ar-Ge insan kaynağının yıllara göre arttığı
görülmektedir (Şekil 11).
Şekil 11 - 10.000 Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge İnsan Kaynağı [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 37
Türkiye’de milyon kişi başına düşen bilimsel yayın sayısının yıllara göre arttığı
görülmektedir (Şekil 12).
Şekil 12 - Türkiye’de Milyon Kişi Başına Düşen Bilimsel Yayın Sayısı [TÜBİTAK, TÜİK]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 38
Tüm çalışanlar içindeki Ar-Ge personeli oranı açısından Türkiye’nin iyileşmeye açık
olduğu görülmektedir (Şekil 13).
Şekil 13 – Tüm Çalışanlar içindeki Ar-Ge Personeli Oranı [Eurostat, 2013]
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 39
REFERANSLAR
Bu bölümde bu çalışma kapsamında yararlanılan kaynaklar listelenmiştir. Bir kısmı
çevrimiçi (online) olarak erişilebilir olan bu kaynakların mümkün olduğu durumlarda
İnternet erişim adresleri de verilmiştir.
Ağır, H. (2010). Türkiye İle Güney Kore’de Bilim ve Teknoloji Politikalarının
Karşılaştırması, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi. Cilt: 5, Sayı: 2, Sayfa: 43-
55.
Chang, H. J. (2002). Who needs technology policy?, Technopolicy Brief 4,
African Technology Policy Studies Network, Nairobi, Kenya. ISBN: 9966-916-
18-0.
Eurostat. (2013). Science, Technology and Innovation in Europe. ISSN 1830-
754X.
Khan, M. H. (2007). Investment and Technology Policies, United Nations
Department for Economic And Social Affairs (UNDESA) – New York: USA.
Pınar, Ö., Boran, Ş. ve Sevilmiş, G. (2013). Dünyadaki Trendler Işığında
Türkiye’de Teknoloji Geliştirme Politikaları, Ar&Ge Bülten 2013 Şubat –
Sektörel, Sayfa: 19-34.
Seyrek, İ. ve Sarıkaya, M. (2008). Teknoloji Politikaları ve Türkiye: Bir İnceleme,
Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 15. Sayfa 53-79.
Taymaz, E. (2001). Ulusal Yenilik Sistemi Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik
Değişim ve Yenilik Süreçleri. TÜBİTAK / TTGV / DİE – Ankara.
Taymaz, E. (2004). Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik Yetenek. Ankara.
TÜBİTAK. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu.
http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/icerik-bilim-ve-teknoloji-yuksek-
kurulu
Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 40
TÜBİTAK (2004). Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri - Ulusal Bilim ve
Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik
Araştırma Kurumu – Ankara.
http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/politikalar/icerik-vizyon-2023
TÜBİTAK (2010). Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016.
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu – Ankara.
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/BTYPD/strateji_belgeleri/UBTY
S_2011-2016.pdf
TÜBİTAK (2014). Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik İstatistikleri.
http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/politikalar/icerik-bty-istatistikleri
Yamaç, K. (2008). Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikası Bilgi Toplumu ve Bilgiye
Dayalı Ekonomi Bağlamında Bazı Görüşler, Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık –
Türk Tıp Dizini, Sayfa 71-79.
Yıldız, B., Ilgaz, H. ve Seferoğlu, S. S. (2010). Türkiye’de Bilim ve Teknoloji
Politikaları: 1963’ten 2013’e Kalkınma Planlarına Genel Bir Bakış, Akademik
Bilişim 2010, 10-12 Şubat 2010 / Muğla Üniversitesi, Muğla.
Yücel, İ. H. (1997). Bilim-Teknoloji Politikaları ve 21. Yüzyılın Toplumu. Sosyal
Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı –
Ankara. ISBN 975-19-1806-5.