Muğla Yöresi Çam Ballarındaki Eser Element İçeriğinin İki Farklı Spektroskopik Yöntem ile Analizi

8/7/2019 Mula Yresi am Ballarndaki Eser Element eriinin ki Farkl Spektroskopik Yntem ile Analizi

1/125

T.CMULA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KMYA ANABLMDALI

MULA YRES AM BALLARINDAK ESER ELEMENT ERNN

K FARKLI SPEKTROSKOPK YNTEM LE ANALZ

YKSEK LSANS TEZ

BERRN TOSMUR

HAZRAN 2004MULA


2/125

T.CMULA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KMYA ANABLMDALI

MULA YRES AM BALLARINDAK ESER ELEMENT ERNN

K FARKLI SPEKTROSKOPK YNTEM LE ANALZ

YKSEK LSANS TEZ

Berrin TOSMUR

MULA 2004


3/125

I

.danmanlnda.tarafndan

hazrlanan bu alma ././. tarihinde aadaki jri tarafndan Kimya Anabilim

Dalnda yksek lisans tezi olarak oy birlii / oy okluu ile kabul edilmitir.

Bakan :..mza :

ye :..mza :

ye :mza :

ye :..mza :

ye :mza :


4/125


5/125

III

NDEKLER Sayfa No

NSZ

NDEKLER III

ZET

ABSTRACT V

EKLLER DZN IX

TABLOLAR DZN X

SEMBOLLER ve KISALTMALAR DZN XI

1.GR 1

1.1.1.BAL 1.1.1. Baln Kimyasal zellikleri 8

1.1.1.1. Nem

1.1.1.2. ekerler 9

1.1.1.3. Asitler 10

1.1.1.4. Proteinler ve aminoasitler 11

1.1.1.5. Enzimler 11

1.1.1.6. Mineral maddeler 12

1.1.1.7. Vitaminler 13

1.1.1.8. Bitki fenolleri, fitonsitler 13

1.1.1.9. Dier maddeler

1.1.2. Baln Fiziksel zellikleri 13

1.1.2.1. Kl

1.1.2.2. Nem ekme

1.1.2.3. Viskozite 15

1.1.2.4. zgl arl 151.1.2.5. Krlma says 15

1.1.2.6. Renk

1.1.2.7. I evirme 16

1.1.3. Baln Farmakolojik zellikleri 16

1.1.4. Baln Ar Metal, Eser Element ve Mineral Maddeerii 17

1.1.4.1. Kurun (Pb)

1.1.4.2. Kadmiyum (Cd) 20


6/125

IV

1.1.4.3. Demir (Fe)

1.1.4.4. Bakr (Cu)

1.1.4.5. Nikel (Ni)

1.1.4.6. Mangan (Mn)

1.1.4.7. inko (Zn)

1.1.5. rnek Hazrlama Yntemleri

1.1.5.1. Organik yapnn paralanmas 23

1.1.5.1.1. Kuru yakma teknii

1.1.5.1.2. Ya Yakma Teknii 2

1.1.5.1.3. znrletirme in Kullanlan Reaktifler 27

1.1.5.1.3.1. Hidroklorik asit (HCl) 2

1.1.5.1.3.2. Nitrik asit (HNO3) 2

1.1.5.1.3.3. Perklorik asit (HClO4) 2

1.1.5.1.3.4. Hidroflorik asit (HF) 2

1.1.5.1.3.5. Slfirik asit (H2SO4) 28

1.1.5.1.3.6. Hidrojen peroksit (H2O2) 29

1.1.5.1.3.7. Kral suyu ( HCl/HNO3 ) 29

1.1.5.1.3.8. HClO4/HNO3/H2SO4 ile znrletirme 291.1.6. almada Kullanlan Spektroskopik Yntemler 29

1.1.6.1. Atomik Spektroskopi 2

1.1.6.1.1. Alevli Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi 33

1.1.6.1.1.1. Spektral Giriimler 3

1.1.6.1.1.2. Kimyasal Giriimler 3

1.1.6.1.1.3. yonlama Etkileri 3

1.1.6.1.2. Endktif iftlemi Plazma (ICP)Spektroskopisi 371.1.6.1.2.1. ICP'yi Karakterize Eden zellikler 40

1.1.6.1.2.2. Giriimler

1.1.6.1.2.2.1. Kimyasal giriimler 4

1.1.6.1.2.2.2. Spektral giriimler 42

2. KAYNAK ZETLER 43

2.1. Baldaki Ar Metal erii zerine Yaplm almalar

2.2. Baln Fizikokimyasal zellikleri zerine Yaplm almalar 50


7/125

V

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. alma Blgesinin Seimi

3.1.1. Termik santral blgesi

3.1.2. Trafik younluunun fazla olduu ve termik santraletkisindeki blge

3.1.3. Referans blgesi

3.2. rneklerin Toplanmas 54

3.3. rneklerin Analize Hazrlanmas 54

3.4. rneklerin Analiz Edilmesi 5

3.4.1. Spektroskopik Analizler 5

3.4.1.1. Hazrlanan rneklerin AAS ile analizi 55

3.4.1.1.1. Zn (inko) analizi 5

3.4.1.1.2. Mn (Mangan) analizi 5

3.4.1.1.3. Fe (Demir) analizi 5

3.4.1.1.4. Cu (Bakr) analizi 5

3.4.1.1.5. Ni (Nikel) analizi

3.4.1.2. Hazrlanan rneklerin ICP ile analizi 58

3.4.2. Fizikokimyasal Analizler 5

3.4.2.1. Nem miktarnn belirlenmesi 59

3.4.2.2. Kl miktarnn belirlenmesi 59

3.4.2.3. pH Deeri - Serbest asitlik - Lakton ve Formolsaylar belirlenmesi 6

3.4.2.4. Titre edilebilen toplam asitlik 60

3.4.2.5. Lakton ierii

3.4.2.6. Formol titrilemesi

3.4.2.7. Diastaz says analizi 63.4.2.8. Hidroksimetilfurfural (HMF) analizi 62

3.4.2.9. nvert eker Analizi 6

3.4.2.10. Sakkaroz analizi

4. ARATIRMA BULGULARI

4.1. Ar Metal ve Eser Element Analiz Bulgular 65

4.2. Fizikokimyasal Analiz Bulgular 72


8/125

VI

5. SONULAR ve TARTIMA 74

5.1. Ar Metal erii 74

5.1.1. Fe (Demir)

5.1.2. Cu (Bakr)

5.1.3. Mn (Mangan)

5.1.4. Ni (Nikel)

5.1.5. Zn (inko)

5.1.6. Pb (Kurun)

5.1.7. Cd (Kadmiyum)

5.2. Fizikokimyasal erik

5.2.1. Kl

5.2.2. Nem

5.2.3. HMF

5.2.4. Diyastaz 98

5.2.5. nvert eker

5.2.6. Sakaroz

5.2.7. Asitlik

5.2.8. pH 5.2.9. Lakton

5.2.10. Formol

KAYNAKLAR 10

ZGEM 111


9/125

VII

MULA YRES AM BALLARINDAK ESER ELEMENT ERNN K

FARKLI SPEKTROSKOPK YNTEM LE ANALZ

(Yksek Lisans Tezi)Berrin TOSMUR

MULA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

2004

ZET

Bu almada Mula ve yresindeki am ballarnn ar metal ierikleri iki farkl

spektroskopik yntem ile analiz edilmitir. Ayrca bal rneklerinin fizikokimyasal

analizleri de yaplmtr.

almada Mula evresindeki farkl blgeden ve 10 farkl rnekleme

noktasndan nisan, temmuz ve ekim dnemlerinde toplanan rnekler analiz

edilmitir.

Toplanan 30 adet am bal rneinin Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi ve

Indktif Elemi Plazma Spektroskopisi ile analizleri yaplm, bulunan sonular

karlatrlm ve deerlendirilmitir. Elde edilen bulgular her iki yntem iin

ortalama olaraku ekildedir. Fe; 10.92 mg/kg, Cu; 2.46 mg/kg, Mn; 1.06 mg/kg,

Zn; 0.95 mg/kg, Ni; 0.91 mg/kg, Pb; 0.25 mg/kg, Cd; 0.013 mg/kg dr.

Bulunan bu deerlerin FAO ve WHO tarafndan belirlenen aralklarn ierisinde

olduu saptanmtr.

Anahtar kelimeler : am bal, ar metal, atomik absorpsiyon spektroskopisi indktif

iftlemi plazma spektroskopisi.

Sayfa adedi :122

Tez yneticisi : Prof. Dr. Ahmet BALCI


10/125

VIII

THE ANALYSIS of TRACE METAL CONTENT in HONEYDEW HONEY in

MULA REGION with TWO DIFFERENT SPECTROSCOPIC METODS

(M.Sc.Thesis)

MULA UNIVERSITY

INSTITUTE of SCIENCE and TECHNOLOGY

2004

ABSTRACT

In this study the honeydew, that were supplied from Mula region, were analyzed

in terms of trace metal content by two different spectroscopic methods. In addition to

this, physicochemical analysis of the samples were also done.

The samples that were collected in April, July and October from three different

regions and 10 different station point in Mula were analyzed.

Collected 30 honeydew samples were analyzed by Atomic Absorption

Spectroscopy and Inductive Couple Plazma and their results were discussed and

compared. The results for the two analyzes were approximately as follows: Fe; 10.92

mg/kg, Cu; 2.46 mg/kg, Mn; 1.06 mg/kg, Zn; 0.95 mg/kg, Ni; 0.91 mg/kg, Pb; 0.25

mg/kg, Cd; 0.013 mg/kg.It is determined that, the values are in the interval which are assigned by FAO

and WHO.

Key Words: Honeydew honey, heavy metal, atomic absorption spectroscopy.

inductive couple plazma spectrometry.

Page Number :122Adviser: Prof. Dr. Ahmet BALCI


11/125

IX

EKLLER DZN

ekil No ekil 1.1 Vcut svsndaki konsantrasyona bal olarak ar metallerin etkileri 2

ekil 1.2 ematik olarak ar metallerin doaya yaylmlar 4

ekil 1.1.1 Bir atomun absorpsiyon ve emisyon spektrumlar 31

ekil 1.1.2 Alevli Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi cihaznn genel hatlar 33

ekil 1.1.3 ICP Plazma kayna 39

ekil 1.1.4 Plazma iinde iyon oluumunun emas 40

ekil 1.1.5. (a) 5 Mhz ve (b) 27 Mhz'de Plazma ekilleri ekil 3.1 Bal rneklerinin topland Mula ve yresinin genel grnm

ekil 5.1 AAS ile llen metallerin blgelere gre ortalama deerleri

ekil 5.2 ICP ile llen metallerin blgelere gre ortalama deerleri

ekil 5.3 ICP ile llen Pb ve Cd metallerinin blgelere gre ortalama deerleri

ekil 5.4 AAS ve ICP de llen Fe deerlerinin karlatrlmas 79

ekil 5.5 AAS ile llen Fe deerlerinin dnemsel grafii 80

ekil 5.6 AAS ve ICP de llen Cu deerlerinin karlatrlmas 82

ekil 5.7 AAS ile llen Cu deerlerinin dnemsel grafii 83

ekil 5.8 AAS ve ICP de llen Mn deerlerinin karlatrlmas 85

ekil 5.9 AAS ile llen Mn deerlerinin dnemsel grafii 86

ekil 5.10 AAS ve ICP de llen Ni deerlerinin karlatrlmas 88

ekil 5.11 AAS ile llen Ni deerlerinin dnemsel grafii 89

ekil 5.12 AAS ve ICP de llen Zn deerlerinin karlatrlmas 90

ekil 5.13 ICP ile llen Zn deerlerinin dnemsel grafii 91ekil 5.14 ICP ile llen Pb deerlerinin dnemsel grafii 93

ekil 5.15 ICP ile llen Cd deerlerinin dnemsel grafii 95


12/125

X

TABLOLAR DZN

Tablo No

Tablo 1.1 Temel endstrilerden atlan metal trleri 3

Tablo 1.1.1 am ballar ile iek ballarnn bileimleri

Tablo 1.1.2 Baldaki mineral maddelerin dalm 12

Tablo 1.1.3 FAO-WHO Birleik Gda Kodeksinin nerdii ar metalmiktarlar

Tablo 1.1.4 Atomik spektroskopi metotlarnn snflandrlmas 32

Tablo 3.1 AAS cihazndaki analizler iin alma koullar 57

Tablo 3.2 ICP cihazndaki analizler iin alma koullar 58

Tablo 4.1 Nisan dnemi AAS sonular (mg/kg) 66

Tablo 4.2 Temmuz dnemi AAS sonular (mg/kg) 67

Tablo 4.3 Ekim dnemi AAS sonular (mg/kg) 68

Tablo 4.4 Nisan dnemi ICP sonular (mg/kg) 69

Tablo 4.5 Temmuz dnemi ICP sonular (mg/kg) 70

Tablo 4.6 Ekim dnemi ICP sonular (mg/kg) 71

Tablo 4.7 am ballarnn fizikokimyasal ierikleri 73Tablo 5.1 Bal rneklerindeki ar metal ierii ile ilgili olarak 75

lkemizde ve dnyada yaplm almalar


13/125

XI

SEMBOLLER ve KISALTMALAR

AAS Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi

ICP ndktif Elemi Plazma Spektroskopisi

AES Atomik Emisyon (yaynm) Spektroskopisi

TSE Trk Standartlar Enstits

HMF Hidroksimetilfurfural

FOA Gda-Tarm rgt

WHO Dnya Salk rgt

APDC Amonyum pirolidin ditiyokarbamat

EDTA Etilen diamin tetra asetik asit

PCP Pentaklorofenol

CCA Kromat bakr arsenat

ACC Asit bakr kromat

TBTO Tri btil kalay oksit

PNAA n ayrml ntron aktivasyon enerjisi

ETAAS Grafit Frn Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi


14/125

1

1.GR

Antik alarda metal cevherleri ilenmeye balandndan beri metaller insan

faaliyetleri sonucu olarak doal evrimler dnda atmosfere, hidrosfere ve pedosfere

yaylmaya balamlardr. Yzyllar boyunca insanlar ar metalleri etkilerini

bilmeden tak, silah, su borusu gibi amalar iin kullanmlardr. Sanayileme ile

birlikte ar metal ieren kmrlerin yaklmaya balanmas endstri blgelerindeki

ar metal kirliliini ar boyutlara ulatrm ve ar metal kirliliinden kaynaklanan

zehirlenmeler ortaya kmtr.

Gerekte ar metal tanm fiziksel zellik asndan younluu 5 g/cm3 den daha

yksek olan metaller iin kullanlr. Bu gruba kurun, kadmiyum, krom, demir,

kobalt, bakr nikel, civa ve inko olmak zere 60dan fazla metal dahildir. Bu

elementler doalar gerei yer krede genellikle karbonat, oksit, silikat ve slfrleri

halinde bulunduu gibi silikatlar iinde hapsedilmi olarak da bulunurlar. Her ne

kadar metallerin younluk deerinden hareketle ekolojik sistem zerindeki etkileri

tanmlanmaya allyorsa da gerekte metallerin younluk deerleri onlarn

biyolojik etkilerini tanmlamaktan ok uzaktr. rnein younluu 3.65 g/cm3 olan

baryumun veya 4.51 g/cm3

olan titanyumun biyolojik sistemlere kadmiyum (8.65g/cm3), kurun (11.34 g/cm3) veya lantanit grubu metallerden (5.25 - 9.84 g/cm3) ok

daha farkl etkilerde bulunduu kesindir. Bir elementin younluu aslnda periyodik

sistemdeki (grup ve gruptaki sra) yerinin, kimyasal zellikleri de elementin ait

olduu grubun fonksiyonudur. Metallerin ekolojik sistem zerine etkilerinden

bahsederken aslnda metalin ait olduu grubun ele alnmas ve bu zelliin

vurgulanmas biyolojik etki asndan ok daha anlamldr.

A

r Metallerin Etkileri: A

r metaller biyolojik proseslere kat

lma derecelerinegre yaamsal ve yaamsal olmayan olarak snflandrlrlar. Yaamsal olanlarn

organizma yapsnda belirli bir konsantrasyonda bulunmalar gereklidir ve bu

metaller biyolojik reaksiyonlara katldklarndan, besinler yoluyla dzenli olarak

alnmalar zorunludur. rnein bakr hayvanlarda ve insanlarda krmz kan

hcrelerinin, bir ok oksidasyon ve redksiyon prosesinin vazgeilmez parasdr

(Bigersson, 1988). Buna karn yaamsal olmayan ar metaller, ok dk


15/125

2

konsantrasyonda bile psikolojik yapy etkileyerek salk problemlerine yol

amaktadr. Buna en iyi rnek kkrtl enzimlere balanan civadr (Duffus, 1996).

Bir ar metalin yaamsal olup olmad dikkate alnan organizmaya da baldr.

rnein nikel bitkiler asndan toksik etki gsterirken, hayvanlarda iz element

olarak bulunmas gerekir.

Baz sistemlerde ar metallerin etki mekanizmas konsantrasyona bal olarak

deiir. Bu tr organizmalarda metallerin konsantrasyonu dikkate alnmaldr. ekil

1.1de ar metallerin vcut svsndaki konsantrasyonuna bal olarak etkileri

ematik olarak verilmitir. Ar metaller konsantrasyon snrn atklar zaman

toksik olarak etki gsterirler. Fakat ar metaller canl bnyelerde sadece

konsantrasyonlarna bal olarak etki gstermezler, ayrca canl trne ve metal

iyonunun yapsna (znrlk deeri, kimyasal yaps, redoks ve kompleks

oluturma yetenei, vcuda alnekline, evrede bulunma sklna, lokal pH vb)

bal olarakta etki gsterirler. Bu nedenle dzenli olarak tketildiinden dolay ime

sularnn ve yiyeceklerin ierebilecei maksimum ar metal konsantrasyon deerleri

snrlandrlmtr.

ekil 1.1. Vcut svsndaki konsantrasyona bal olarak ar metallerin etkileri

nsanlarn tkettii doal gdalarn yaps endstrinin gelimesi ile gn getike

bozulmaktadr. Topran, havann ve suyun kirlenmesine bal bir takm bulamalar


16/125

3

yolu ile bitkisel ve hayvansal gdalarnda bileimi deimektedir. Gda maddelerine

bulaan toksik maddeler iinde insan saln en fazla tehdit eden ve zararl olarak

bilinenler ise ar metallerdir (Vercruysse, 1984).

Ar metallerin su kaynaklarna geii endstriyel atklar veya asit yamurlarnn

topra dolays ile de bileiminde bulunan ar metalleri zmesi, znen bu ar

metallerin rmak, gl ve yeralt sularna ulamas ile olmaktadr. Sulara tanan ar

metaller ar derecede seyrelirler ve ksmen karbonat, slfat, slfr olarak kat

bileik oluturmak sureti ile su tabanna ker ve bu blgede zenginleirler. Sediment

tabakasnn adsorpsiyon kapasitesi snrl olduundan dolay da sularn ar metal

konsantrasyonu srekli olarak ykselmektedir. lkemizde de bata tuz ihtiyacn

karladmz tuz gl gibi kapal gllerimizde yeterli evresel nlem

alnmadndan ve su havzalarnda kontrolsz sanayilemeye izin verilmesinden

dolay bu blgede ar metal konsantrasyonu srekli ykselmektedir.

Ar metallerin ekolojik sistemde yaynmlar dikkate alndnda doal

evrimlerden daha ok insann neden olduu etkiler nedeniyle evreye yaylmn sz

konusudur. Kullanma bal kirlenmenin yan sra kazalar sonucu da ar metallerin

evreye yaynm nemli miktarlara ulamaktadr. Yllk olarak doal evrimler

sonucu 7.600 ton Cd 18.800 ton As, 3.600 ton Hg 332.000 ton Pb atmosfereatlmaktayken insan faaliyetleri sonucu dearj edilen miktarlar ise Se (19 kat), Cd (8

kat), Hg, Pb, Sn (6 kat), As, Ni ve Cr (3 kat) ) daha fazladr(Rether, 2002)

Ar metallerin evreye yaynmn da etken olan en nemli endstriyel faaliyetler

imento retimi, demir elik sanayi, termik santraller, cam retimi, p yakma

tesisleridir. Tablo 1.1de temel endstrilerden atlan metal trleri genel olarak

gsterilmitir.

Tablo 1.1. Temel endstrilerden atlan metal trleri(Rether, 2002)

Endstri Cd Cr Cu Hg Pb Ni Sn

Kat Endstrisi - +

Petrokimya +

Klor-alkali retimi + +

Demir-elik San + +

Enerji retimi (Termik) + + +


17/125

4

Gdalara toksik element bulamalar ok eitli kaynaklardan olmaktadr. Bu

kirletici kaynaklardan doaya yaylan toksik metaller doadan bitkiye gemekte,

insanlar ve hayvanlar tarafndan gdalarla birlikte alnmakta, uygulanan deiik

teknik srelerle yeniden doaya dnmekte veya canl bnyesinde birikim

yapmaktadr. Endstri ve teknolojinin gelimesine paralel olarak gerekli nlemler

alnmazsa bu ember ierisinde dolaan metal miktarnn giderek artaca

belirtilmektedir (Eki, 1981).ekil 1.2de farkl sektrlerden biyosfere ar metal

yaynmematik olarak verilmitir.

ekil 1.2. ematik olarak ar metallerin doaya yaylmlar (Rether, 2002).

Bal ile ar metal ilikisi: Dnyann birok yerinde baldaki ar metal ieriinin

evre kirliliini belirlemede bir kriter olarak kullanlabilecei ynnde almalar

yaplmaktadr. Ar kolonilerinin ok farkl bitkisel kaynaa yaylm gstermeleri

nedeni ile, son yllarda evresel bulama almalarnda arlarn ve ar rnlerinin


18/125

5

indikatr olarak kullanlmas ynnde almalar yaygnlamaktadr. Bylece

lkemizde ve dnyada birok aratrmac evre kirliliinin ve kimyasal bulamann

bir gstergesi olarak arlarda ve ar rnlerinde eser element ve ar metal

kalntlarn aratrm ve aratrmaya da devam etmektedir.

lkemizin deiik blgelerinde sahip olduklar floraya bal olarak farkl ballar

retilmektedir. Mula ve yresinde am bal, Akdeniz blgesi ve civarnda narenciye

bal, dier illerimiz de ise iek bal retilmektedir (Kayral ve Kayral, 1984).

retilen bu ballar yurt iinde tketildii gibi yurt dna da ihra edilmektedir.

Bata Almanya olmak zere eitli lkelere am bal ihra edilmektedir. am bal

retiminde ilk sralarda olunmasna ramen, bal ihracatnda zellikle son yllarda

belirgin bir azalmann balad gzlenmektedir. zellikle yurt dna ihra

edilmesinde son yllarda ciddi sorunlar yaanmaktadr. Trkiyenin bal ihracat 1997

yl Devlet statistik Enstits verilerine gre 7.000 ton civarndadr. Ancak bu

miktarn bal retimindeki kademeli azalmaya paralel olarak 2001 ylnda 536 tona

kadar dt grlmektedir (Kalpakolu, 2000).

Dnyada sadece lkemizde, Bat Akdeniz ve Ege blgesinde, youn olarak da

Mula ve yresinde elde edilen ve dnya retiminin %90n karlayan am bal

retimimizde bu sorun ok daha ileri boyutlardadr (Tolon, 1999). Avrupa Birliininyapt sk biyokimyasal denetimler sonucunda ihra edilen ballarn ounun

standartlara uymad, ierisinde ila ve metal kalntlar saptand rapor edilmitir

(ahinler ve ahinler, 2001).

Tolon (1999) tarafndan Mula ve yresi am ballarnn biyokimyasal

zelliklerine ynelik yaplan aratrmada blgedeki termik santrallerin evreyi

kirletmekte olduu, dolaysyla doal yapnn bozulduu ve bu bozulmaya bal

olarak bal retimi ve kalitesinin olumsuz ynde etkilendii tespit edilmitir. Yine bualmada bal ierisindeki baz ar metaller ve mineral deerlerinin, Gda

Kodeksinde belirtilen st snrlarn zerinde olduu rapor edilmektedir. alma

sonularna gre balda bulunan metal ieriklerine, hava koullar, toprak yaps, iklim

etkileri, bitki rts gibi faktrler etki etmektedir.

Bu alma iki temel olguya dayanmaktadr. Birincisi blge iin ekonomik

deeri byk olan am ballnn retiminin azalmas ikincisi ise, blgedeki am

ballarnn ar metal ierikleridir. Bu amala zellikle Mula ve yresi ile Yataan


19/125

6

Termik Santrali etkisinde kalan am ballarnn ar metal analizleri ve fizikokimyasal

ierikleri referans bir am bal ile birlikte deerlendirilerek Yataan Termik

Santralinin ve tat trafiinin neden olabilecei evre kirliliinin bal ieriini ne

lde etkilendiinin belirlenmesi amalanmtr. Bu amala yl iinde drt aylk

periyotlarda defa on farkl yerden am bal rnekleri alnm ve ballardaki ar

metal miktarlar hem eskiden beri gvenilir bir yntem olarak kullanlan Alevli

Atomik Absorpsiyon (AAS) teknii hem de yeni, hzl ve daha hassas bir cihaz olan

ndktif iftlemi Plazma (ICP) teknii ile belirlenmitir.


20/125

7

1.1. BAL

Bal, arlarnn ieklerden topladklar nektarn fiziksel ve kimyasal deiikliklere

uratldktan sonra kendi yaptklar veya hazr olarak verilen petek gzlerine

depoladklar tatl ve ok deerli bir besindir (Gen, 1993).

TSE 3036e gre ise bal bitkilerin ieklerinde bulunan nektarn veya bitkilerin

canl ksmlaryla baz ekanatl bceklerin salgladklar tatl maddelerin bal arlar

tarafndan toplanmas, vcutlarnda bileimlerinin deitirilip petek gzlerinde depo

edilmesi ve burada olgunlamas sonucu meydana gelen koyu kvamda tatl bir

rndr(Anonim, 1990).

A.B.D Gda ve la Kontrol Komisyonu yaynlad ynetmelikte de, baln

tanmnu ekilde verilmektedir; Bal; bal arlarnn (Apis Mellifera ve Apis dorsata)

bitki nektar ve sakarin rnlerini olgunlatrp, gmelerde depolamas ile oluan,

polarize sola eviren, %25ten fazla nem, %25ten fazla kl, %8den fazla

sakkaroz iermeyen bir gda maddesidir. (Anonim, 1989).

Ballar arlarn yararland kaynaa gre ikiye ayrlr.

iek Bal: Arlarn genellikle bitkilerin nektarlarndan yaptklar baldr. rnein:

kekik bal, yonca bal, narenciye bal, pamuk bal vb(Gemici, 1992).

Salg Bal: Arlarn genellikle bitkilerin veya baz bceklerin salglarndan yaptklar

baldr. rnein; am bal, yaprak bal, (Anonim, 1990)

Pazarlama ekillerine gre ise balca tipe ayrlmaktadr.

Petekli bal: Petei ile birlikte piyasaya arz edilen baldr. ereveli petekli bal, tabii

petekli bal, para petekli bal, blme petekli bal, kara kovan bal.

Szme bal: Szme bal, petekli ballarn oda scaklnda (20-35o

C) santrifj yolu ileveya hibir ilem yapmakszn kendiliinden peteinden ayrlmas ile elde edilen

peteksiz baldr. Kristallemi szme bal, krema szme bal.

Pres bal: Pres bal, yavrusuz (larvasz) peteklerin preslenmesi ile elde edilen baldr.

(Ceyhan, 2000)

Bal ierdii maddelerin eitlilii nedeniyle olduka karmak bir yap gsterdii

gibi, eitli yrelere ve elde edili zamanlarna gre de olduka farkl yaplar


21/125

8

gsterebilmektedir. Crane (1975)de yapt bir aratrmada am ballar ile iek

balnn bileimini tablo halinde vermitir.

Tablo 1.1.1. am ballar ile iek ballarnn bileimleri (Crane, 1975)

iek bal am balBileen

Ort Min-Max Ort Min-Max

Su % 17.2 13.4-22.9 16.3 12.2-18.2

Fruktoz,% 38.19 27.25-44.26 31.80 23.91-38.12

Glukoz, % 31.28 22.03-40.75 26.08 19.23-31.86

Sakaroz, % 1.31 0.25-7.57 0.80 0.44-1.14

Maltoz,% 7.31 2.74-15.98 8.80 5.11-12.48

Yksekekerler, % 1.50 0.13-8.49 4.70 1.28-11.50

Tayin edilemeyen, % 3.1 0-13.2 10.1 2.7-22.4

pH 3.91 3.42-6.10 4.45 3.90-4.88

Serbest asitlik 22.03 6.74-47.19 49.07 30.29-66.02

Lakton 7.11 0-18.76 5.80 0.36-14.09

Total asitlik 29.12 8.68-59.49 54.88 34.62-76.49

Lakton/serbest asitlik 0.335 0-0.950 0.127 0.007-0.385

Kl,% 0.169 0.020-1.028 0.730 0.212-1.185

Azot,% 0.041 0-0133 0.100 0.047-0.223

Diyastaz 20.8 2.1-61.2 31.9 6.7-48.4

1.1.1. Baln Kimyasal zellikleri

Baln kimyasal ierii sayesinde baln besleyici, iyiletirici ve hastalklardan

koruyucu zellikleri olduu ifade edilmektedir (Sorkun, 1987; Przybylowski, 2001)

Kimyasal analizler sonunda balda, elementlerden kalsiyum, sodyum, potasyum,

magnezyum, aliminyum, krom, mangan, nikel, silikon, titanyum, inko; enzimlerden

diyastaz, invertaz, katalaz, peroksidaz, lipaz, amilaz, asitlerden formik asit, sitrik asit,

tartarik asit, okzalik asit; vitaminlerden B1, B2, B3, B5, B6, C, E, K ya rastlanmtr.


22/125

9

Ancak tm bunlar tek bir bal rneinde bulunmayp, baln yapld bitkinin

kaynana gre de, baln kimyasal ierii farkllklar gstermektedir (Sorkun, 1987).

1.1.1.1. Nem

Balda nem miktar ok nemli bir faktrdr. nk baln z, youn eker

solsyonu olduundan, zgl arl ve bozulmadan kalabilmesi yapsndaki su

miktar ile yakndan ilgilidir (Dustmann, 1979). Baln nem miktarna; bitki kayna,

scaklk, ya, srlama durumu, szme ve pazarlama srasndaki ilemler, baln

olgunlama derecesi, depolanan odann rutubeti etkili olmaktadr (Tolon, 1999).

Dnya standartlarna gre, olgunlam bir balda nem orannn %20yi gememesi

gerekmektedir. iek ballar ortalama %17.2, salg ballar ise ortalama %16.3 nem

iermektedir (Hl, 1984). Fakat depolama srasnda bir glkle (fermantasyon)

karlamamak iin en ideali, baldaki su miktarnn %15-18 dolaynda olmasdr

(Keskin, 1982; Doarolu, 1999).

1.1.1.2. ekerler

Genel yap itibariyle karbonhidratl bir madde olan baln, kuru maddesinin %95-

99 unu ekerler oluturur. Baln ierisinde on be eit eker tespit edilmi olup

bunlardan bazlarunlardr. Fruktoz, glikoz, sakkaroz, maltoz, izomaltoz, erloz,

kestoz, melezitoz refinoz ve dekstrozdur. ekerler genellikle vizkozite, nem ekme

zellii, enerji deeri, kristalizasyon gibi baln fiziksel yapsn belirler.rnein bal,

iindeki dekstrozun fazlasnn kristallemesi ile ekerlenir. Baz ballar petek iindekristalleebilirken, bazlar hi kristallemezler. Baln kristallenmesine neden olan

scaklk 13.8 oCdir. Yaplan aratrmalarda, bu derecenin altnda ve stndeki

scaklklarda kristallenme daha yava olur. Kristallenen baln 60-65,5 oCde 30

dakika stlmas gerekir (Anonim, 1988).

Balda bulunan ekerlerin nemli bir ksm ise glikoz ve fruktozdan oluan invert

ekerler meydana getirmektedir. Genel olarak fruktoz ekeri dierlerinden fazladr

(Anonim, 1988). Glukoz ve fruktozun ortalama oran

, 1.2/2 (White, 1978).


23/125

10

Bu iki eker nektarda fazla miktarda bulunan sakkarozun invertaz enzimi ile

inversiyona uramas ile meydana gelir. Sakkarozun baldaki miktar, baln

olgunlama derecesine ve nektarn bileimine gre deiir. ok erken hasat edilen

olgunlamam ballar fazla miktarda sakkaroz ierir.

1.1.1.3. Asitler

Bal asidik zellikte bir madde olup pHs 3.29-4.87 arasnda deimektedir

(Anonim 1988).Baln asitlik derecesi malik asit olarak hesaplanr ve genellikle %0.1

ve %0.4 aras deiir (Keskin, 1982).Bal iin TSE tarafndan belirtilen 4.2lik pH

dzeyinin salg bal iin dk bir snr olduu grlmtr (Temiz, 1981).

Baln tatll, asitliin fark edilmesini gletirmektedir. Balda bulunan asitler

sadece baln tat ve lezzetine katkda bulunmayp, balda mikroorganizma gelimesini

nleyici (inhibe edici) etkiye sahiptir (nltrk, 1998). Birok mikroorganizma asitli

ortam sevmemektedir. Baln olgunlamas sresi iinde arlar asitlii arttrmaktadr.

Balda kesin olarak tespit edilen asitleryle sralanabilir; Asetik asit (sirke asidi),

btirik asit (tereya asidi), sitrik asit (limon asidi), formik asit (karnca asidi), laktik

asit (st asidi), malik asit (elma asidi), sksinik asit (kehribar asidi), glikonik asit

(glikonik asit, eker veya glikozun oksitlenmesi ile oluur), oksalik asit (tle, 1995).

Glikonik asit hari, balda bulunan dier asitlerin kayna kesin olarak

bilinmemektedir. Glikonik asit ise, balda bulunan glikoza bir enzim etki etmesi

sonucu olumaktadr (White, 1963). zellikle malik ve sitrik asidin tat ve kokuda

etkili olduu bilinmektedir. iek ballarnn asitlik dzeyi am ballarna gre daha

yksektir (Crane, 1975). Salg ve karm ballarnda, topraktaki tampon, tuz ve demir

miktarnn yksekliine bal olarak, asitlik dzeyi dk, dolays ile pH dahayksektir (Keskin, 1982).Bunun yan sra baln uzun sre inko galvanize kaplarda

depolanmas asitlii ykseltir ve pH drr (Kleinschmidt, 1997).Balda mineral

maddenin artmas da asitlii azaltr ve pH ykseltir(Gnbey-erifolu, 1993).


24/125

11

1.1.1.4. Proteinler ve aminoasitler

Baldaki proteinlerin belirlenmesi, baln doal veya yapay olup olmadnn

anlalmas asndan nemli olduu gibi, beslenme ynnden de nemlidir. Ballarda

protein ierii normalde %0.5 den daha azdr.

Doada buluna 20 eit aminoasitten 18 tanesi balda bulunur. Bunlar; Lisin,

histidin, arginin, aspartik asit, treonin, sistin, valin, metionin, lsin, izolsin, serin,

glutamik asit, prolin, glisin, alanin, tirozin, fenilalanin, triptolin. Bu aminoasitlerin

kaynan nektar ve polenler tekil etmektedir (Anonim, 1988).

1.1.1.5. Enzimler

Balda bulunan maddeler arasnda enzimler en ilgin olandr. Isya kar olan

hassasiyetlerinden dolay enzimler zellikle beslenme asndan bal kalitesinin

belirleyicisidirler. nk baln biyolojik ve besleyici kalitesi, yapsnda bulunan

enzimlerin tahrip edilip edilmemesi ile yakndan ilgilidir.

Bal enzimlerinin ilgin bir zellii de, doal ve yapay ballar arasndaki

farkllklar iin belirleyici olmasdr. Balda en fazla rastlanan enzimler diastaz,invertaz ve katalazdr. Bunun yan sra maltaz, laktaz, proteaz, oksidaz gibi

enzimlerin de balda belli deerlerde bulunduu saptanmtr.Bu enzimler iinde en

aktif olan invertazdr (Huidobro vd, 1995).Bu enzimin etkisi ile sakkaroz daha basit

ve kolay sindirilebilen glikoz ve fruktoza dnr (Muller ve Tobin, 1980).Katalaz

yalnzca doal balda bulunur(Crane, 1975; Maurizio, 1975; Enitegil, 1977).

Saf ve hibirekilde stlmam balda enzim miktar olduka fazladr. zellikle

diastaz enzimi

s

ya kar

dayan

ks

z olduundan balda yap

labilecek herhangi birhile bu enzim miktarnda meydana gelen azalma ile belirlenebilir. Balda diastaz

saysnn azalmas ile invert eker dzeyi de azalmaktadr (Crane, 1975; Doarolu,

1999).


25/125

12

1.1.1.6. Mineral maddeler

Mineral ierii eidi renksiz balda %0.04 den baz koyu renkli ballarda %0.2ye

kadar eitlilik gsterir. Bu ierik nektarn topland bitkinin yetitii yerdeki

topran tipine, retim dnemine, retim yntemine, iklim eidine ve farkl corafik

kkene de baldr (White, 1984; Gen, 1993; Anklam, 1998; Doarolu, 1999).

Tablo 1.1.2 den de anlalaca gibi esmer ballar, beyaz ballara gre mineral

madde bakmndan daha zengindir (Tolon, 1999). Esmer ballarn zellikle Fe, Cu ve

Mg asndan olduka zengin olduklar bilinmektedir (White vd, 1962; der, 1988).

Tablo 1.1.2. Baldaki mineral maddelerin dalm(Tetik, 1968;Crane, 1975).

Beyaz ballar (mg/kg) Esmer ballar (mg/kg)Mineral madde

Ort Min-Max Ort Min-Max

Potasyum 205 100-538 1676 115-4733

Klor 52 23-75 113 48-201

Kkrt 58 36-108 100 56-126

Kalsiyum 49 23-68 51 5-266Sodyum 18 6-35 76 9-400

Fosfor 35 23-50 47 27-58

Manezyum 19 11-56 35 7-126

Silikat 22 14-36 36 13-72

Silisyum 8.9 7.2-11.7 14 5.4-28

Demir 2.4 1.2-4.8 9.4 0.7-33.5

Mangan 0.3 0.17-0.44 4.1 0.5-9.5Bakr 0.2 0.14-0.70 0.5 0.3-1.1


26/125

13

1.1.1.7. Vitaminler

Baln iindeki vitaminler canllarn gelimesinde bilinen fonksiyonlar

dolaysyla ok nemli maddelerdir. Bu maddeler bal iinde iz miktarda olmalarna

karlk, yaamsal fonksiyonlar bakmndan byk nem tamaktadr.

Bal, bata B vitaminleri, C vitamini gibi bir ok vitamini ierdii iin nemli bir

vitamin kaynadr. Yaplan aratrmalar sonucunda balda Tiamin (B1), Riboflavin

(B2), Askorbikasit (C), Piridoksin (B6), Pantotenikasit (B5) ve Nikotinikasit (B3)

vitaminleri bulunmutur. Bu vitaminlerin kayna bitkilerden alnan nektardr.

Baldaki vitamin miktar ise nektar ve polen kaynaklarna bal olarak deiir

(Kemanc, 1999).

1.1.1.8. Bitki fenolleri, fitonsitler

Nektarda bulunan bitki fenolleri ve fitonsitleri bala gemekte ve baln bakterisit

zelliine katkda bulunmaktadrlar. Bunlar, balda bulunan hidrojen peroksitle

beraber baln farmakolojik zelliklerini belirleyici rol oynamaktadrlar.

1.1.1.9. Dier maddeler

Yukarda belirtilen maddelere ek olarak, balda s etkisi sonucunda

hidroksimetilfurfural (HMF) olumaktadr (tle, 1995). Ayrca balda baz toksik

maddeler, lipidler, karboniller, esterler, andromedotoksin alkaloidi, glikozidler ve

biyolojik aktivite gsteren pestisitler, mikroorganizmalar, maya sporlar, infeksiyon

hastal

klar

etkenleri de bulunmaktad

r.

1.1.2. Baln Fiziksel zellikleri

Bal, mikroorganizmalarn neden olduu bozunmalara kars gsterilen direnci

artran yksek ozmotik basnca sahiptir (Ferreres, 1993).


27/125

14

1.1.2.1. Kl

Baldaki kl kapsad mineral maddelerden yani fosfor, demir, potasyum,

magnezyum, mangan, sodyum, klor, kkrt, iyot ve dierlerinden olumaktadr

(Enitegil, 1977). Kln yapsnda yksek dzeyde mineral madde bulunmas nedeni

ile am ballarnn kl dzeyinin yksek olmasna bal olarak youn mineral madde

ierdii belirtilmitir(Crane, 1975; Eniteil, 1977). Ayrca baldaki kl, baln rengi

ve ieriindeki aminoasit/eker oran ile de yakndan ilgilidir (Thawley, 1969). Baln

renginin koyuluu ile kl miktar arasnda dorusal bir iliki vardr. Ayrca koyu

renkli ballarda aminoasitler ve ekerler arasnda youn bir etkileim olduu ne

srlmektedir.

1.1.2.2. Nem ekme

Bal, havadan nem alma zelliine sahiptir. Baln havadan nem almas onun zel

yapsna, eker ieriine ve ierisindeki su miktarna baldr. Havada %58 nem

olduu zaman balda su miktar %17.4 civarnda olmaktadr. Havann nemi %58in

altnda olursa bal ieriindeki su miktarndan biraz kaybeder, fazla olursa havadan

nem eker ve bylece ierisindeki su miktar ykselmi olur. Baln nem miktarna;

bitki kayna, scaklk, ya, srlama durumu, szme ve pazarlama srasndaki

ilemler, baln olgunlama derecesi, depolanan odann nemi etki etmektedir

(Anonim, 1988). Dnya standartlarna gre, olgunlam bir balda nem orannn

%20yi gememesi gerekmektedir (Anonim, 1980). nk su, baln zelliinin

bozulmamas, kristallenmesi gibi faktrler asndan olduka nemlidir.

erisinde su miktar yksek olan ballar daha abuk fermantasyona uramakta yani

ekime gstererek bozulmaktadr (Anklam, 1998).


28/125

15

1.1.2.3. Viskozite

Viskozite akcla kar koyma zelliini ifade eder. Bal, vizkozitesi yksekolmas sebebi ile 32-40 oC de saklanmas gerekir. Bu ekilde saklanan ballar

extraksiyonda, tekrar biim almada ve filtrelemede kolaylk salar (Anonim, 1988).

1.1.2.4. zgl arl

Baln zgl arl ierisindeki su miktar ve scakla gre deiir. 20 oC de

baln zgl arl 1.4225 g/mL bulunmutur (Anonim, 1988).

1.1.2.5. Krlma says

Krlma says baldaki nem miktarn tayin etmekte kullanlr. Krlma says

refraktometre ile llr. lm srasnda scaklk nemli rol oynadndan bu ilem

de 20 oC de yaplr. Baln bu zelliinden faydalanlarak pratikte el refraktometreleri

kullanarak bal ierisindeki su miktar tayin edilmektedir (Anonim, 1988).

1.1.2.6. Renk

Baln bir optik zellii olan renk ok deiiklik gsterir. Baln rengi su

beyazndan koyu kahve rengine kadar deiebilir (Anonim, 1990). Bu renk baln

yapsn oluturan elemanlarn farkl dalga boyundaki klar farklekilde absorbe

(emme) etmelerine, balznn topland ieklere ve topland blgeye balolarak renksizden koyu krmzya kadar sar, kehribar, kahverengi, yeilimsi ve

krmzms renklerde olmaktadr. Bala renk veren maddeler klorofil, karotin,

ksentofil ve bileimi bilinmeyen sar ve yeil rengi meydana getiren bitki

pigmentleridir (Anonim, 1988).


29/125

16

1.1.2.7. I evirme

Baln polarize k dndrmesi bal eitlerine gre deimektedir. ersinde

normal ekerler bulunduran ballar polarize sola, am ballar (salg ballar) ise

saa evirmektedir. Baln bu zelliinden faydalanlarakeker ierii aydnlatlr ve

salg bal olup olmad tespit edilir (Anonim, 1988).

1.1.3. Baln Farmakolojik zellikleri

Son zamanlarda ballar zerine yaplan almalarda baln sadece tatl bir besin

maddesi olmad

ayn

zamanda da insan sal

na yararl

yakla

k 181 madde ihtivaettii rapor edilmitir (Sarkrkc vd, 2003).

nsan sal bakmndan da nem tayan bal, eitli hastalklarn tedavisinde

kullanlmaktadr (Schmidt, 1997).Baln mide ve barsak zerine olan etkisi bugn

birok kii tarafndan kabul edilmektedir (Haffeejee ve Moosa, 1985; Ali 1995,

Ladas, 1995, Sarkrkc vd, 2003). Bal, kronik sindirim sistemi hastalklarndan

zellikle peptik lser ve hazmszla kar etkili bir tedavi amac ile kullanlmaktadr

(Molan, 1997; Schmidt, 1997; Al Somia vd, 1994).

Bal, yara ve yanklarn tedavisinde de kullanlmaktadr (Efem, 1988;

Subrahmanyam, 1991; Postmes vd, 1997;Tossoun, 1997).Yara ve yanklarn

tedavisinde kullanlan krem ve antibiyotikler, yara izi ve yara kabuu gibi olumsuz

etkilere sebep olmakta, bal kullanlmas ile bu olumsuz etkiler engellenmekte ve

iyileme daha ksa bir sre ierisinde gereklemektedir (Schmidt, 1997). Ndaysoba

ve arkadalar (1992), ballarn yara tedavisindeki etkilerini incelemilerdir. Baln,

enfekte yanklara ve yaralara uygulanmas olduka olumlu sonular vermitir. Kolay

bulunmas ve ucuz olmas nedeni ile antiseptik rnler listesine ilave edilebileceini

kantlamlardr.

Bal, antibakteriyel zellii ile az, boaz ve bron enfeksiyonlarna kar

kullanlmaktadr (Ladas, 1995; Ali, 1991; Krell, 1996;Rosenblat vd, 1997). Bunlarn

yannda bal cildi besleyici ve nemlendirici krem olarak eitli lser, yara ve yanklara

kar ila olarak kullanlmaktadr (Hutton, 1996;Armon, 1980; Dumronglert, 1983).

Baln gzde, katarakt hastalna, eitli kornea rahatszlklarna kar, direkt gzn

iine uygulanarak kullanld bildirilmektedir (Krell, 1996).


30/125

17

Bal, yksekeker ieriine sahiptir fakat baln eker hastalar iin ekerli bir

rnden daha iyi olduu bildirilmitir (Katsilambros vd, 1988). Eit kaloriye sahip

dier gdalarla bal karlatrldnda baln daha az inslin ierdii ancak

tketildikten ksa bir sre sonra kandaki eker orannn ayn kald veya biraz daha

yksek olduu belirlenmitir. Bal ve ayn miktarda sakkaroz tketimi

karlatrldnda kan eker orannn bal tketimi ile daha dk olduu

belirlenmitir (Shambough vd, 1990).

Baln, bbrek fonksiyonlarn dzenleyici, uykusuzluu giderici, ate drc

etkileri bulunmakta, kalp, dolam sistemi hastalklar, karacier rahatszlklarna

kar kullanlmaktadr. Nekahet durumundaki hastalara %20-40 ball su solsyonu

enjekte edildikten sonra genel durumun iyiletii bildirilmektedir (Krell, 1996).

Baln zelliklerinden biri de antibiyotik zelliidir. Baln antibakteriyel zellii

ile ilgili ou aratrma bal ierisindeki glukoz oksidaz aktivitesi zerinedir ( Cocker,

1951; White, 1963). Buna ilaveten, farkl tip ballardan bir ok doal bileik

aydnlatlmtr ve bu bileikler antibakteriyel aktiviteye sahip flavonoidleri

iermektedir (Russel, 1983; Bogdanov, 1986). Doal antioksidantlar zellikle de

flavonoidler; anti allerjik, antitrombotik gibi olduka geni bir biyolojik etkiye

sahiptirler (Cook, 1996).

Baln, son yllarda travmatolojik hastalklara kar tedavide de kullanld

bildirilmektedir (Feraboli, 1997).

1.1.4. Baln Ar Metal, Eser Element ve Mineral Maddeerii

Yerkrede bulunan 90 elementten 60 tanesi insan ve hayvan vcudunda

bulunmaktadr. Fizyolojik faaliyetlerin devam iin gerekli olan makro elementlerkalsiyum(Ca), magnezyum (Mg), potasyum (K), sodyum (Na); eser elementler ise

demir (Fe), iyot (I), bakr (Cu), inko (Zn), mangan (Mn), kobalt (Co), molibden

(Mo), selenyum (Se), krom (Cr) ve kalay (Sn) dr (Underwood, 1971).Bunlarn

yannda nikel (Ni), flor (F), brom (Br), arsenik (As), vanadyum (Vd), kadmiyum

(Cd), baryum (Ba) ve stronsiyum (Sr) gibi elementlerin organizmadaki fonksiyonlar

ise tam olarak bilinmemektedir. Arsenik (As), kurun (Pb), kadmiyum (Cd), civa

(Hg) gibi elementler de toksik olarak bilinmekte, vcutta birikim yaparak


31/125

18

zehirlenmelere yol amaktadrlar. Bu elementlere toksik metal veya ar metal ad

verilmektedir (Forstner ve Wittmann, 1981).

inko (Zn), bakr (Cu), demir (Fe) gibi belirli miktarlarn altnda toksik olmayan

ve vcut iin gerekli olan baz elementler ise fazla miktarda veya uzun sreli

alndklarnda toksik etki gstermektedirler. Ayrca ikinci gruptaki bu elementler

yetersiz yada eksik miktarda alnmalar halinde de vcutta birtakm hastalklara

neden olmaktadrlar. Bu nedenle toksik veya toksik olmayan elementlerin

snflandrlmas kesin olarak yaplamamaktadr (Gnbey-erifolu, 1993).

Gda maddelerinde doal halde bulunan toksik elementler genellikle insan

salna zararl olacak dzeyde deildir. Sz konusu bu elementlerle zehirlenme

olaylar, doal miktarlarnn bulama yoluyla ykselmesinden ileri gelmektedir.

Kimyasal bulamalar doal, evresel ve teknolojik kaynakl olabilmektedir.

(olakolu vd, 1986)

Baldaki ar metal konsantrasyonunun deiiminde kirletici kaynaklarn, bitki

trnn, arlarn, nektar toplama zaman ve sklnn, su kaynaklarnn, mevsimlerin,

yamurlarn, ieklerin atmosferdeki partiklleri hapsetmelerinin nemli etkileri

bulunmaktadr(Jones, 1987).

Balda en fazla bulunan mineral maddeler srasyla; potasyum (K), kalsiyum oksit(CaO), kkrt (S), klor (Cl), kalsiyum (Ca), fosfor (P), magnezyum (Mg) ve silisyum

oksittir(Anonim, 1988).Ayrca canllar iin byk nem tayan eser elementlerden

bakr (Cu), iyot (I), demir (Fe), inko (Zn), kobalt (Co) da balda az miktarda

bulunmaktadr.

Bunu yan sra balda eser halde; krom (Cr), lityum (Li), nikel (Ni), kurun (Pb),

kalay (Sn), inko (Zn), osmiyum (Os), berilyum (Be), vanadyum (V), zirkonyum

(Zr), gm (Ag), baryum (Ba), galyum (Ga), bizmut (Bi), alt

n (Au), germanyum(Ge) ve stronsiyum (Sr) mineralleri de bulunur. Mineral maddelerin baldaki dzeyi

ok dk dzeyde olmasna ramen, yaamsal nemleri byktr (Bowen, 1966;

Sevgican, 1977). Ayrca mineral maddeler, bal aromasnn olumasn da

etkilemektedirler (Gnbey-erifolu, 1993).

Gda-Tarm rgt (FOA) ve Dnya Salk rgt (WHO) bnyesindeki gda

kodeks komisyonu gnmz teknolojisini gz nnde bulundurarak eitli gdalarda

en fazla bulunabilecek toksik metal miktarn belirlemilerdir. Geici olan bu karar


32/125

19

ile kiilerin bnyesine kabul edebilecei maksimum dozdaki toksik metal miktar da

saptanmtr (Anonim, 1989).

Son yllarda, Birleik Gda Kodeksinin kararlarna uygun olarak Trk

Standartlar Enstits tarafndan baz gdalar iin baz toksik metal miktar

belirlenmitir. Fakat TSE nin bal standardnda ar metallerle ilgili bir veri yoktur.

(Gnbey-erifolu, 1993).

Tablo 1.1.3 FAO-WHO Birleik Gda Kodeksinin nerdii ar metal miktarlar

1.1.4.1. Kurun (Pb)

Kurun doada sersit (PbCO3), anglesit (PbSO4), bournonit (Pb5Sb4S11) ve

galenit (PbS) mineralleri halinde bulunur (Sarkahya vd, 1986). Kurun ok eski

alarda gerek ss eyas gerekse tabak anak yapmnda kullanlmaktayd. Ayrca

Ar metal Gdalarda bulunabilecek

maksimum miktarVcut arl (v.a) bana

alnabilecek maksimum miktar

Kalay 150-250 mg/kg 20 mg/kg v.a (gnlk)

Arsenik 0,1-2,0 mg/kg 0,002 mg/kg v.a (gnlk)

CivaKodeks tarafndan henz

belirlenmemi

Toplam Hg 0,005 mg/kg v.aMetil Hg 0,0033 mg/kg v.a

(haftalk)

KadmiyumKodeks tarafndan henz

belirlenmemi

0,0067-0,0083 mg/kg v.a

(haftalk)Kurun 0,1-2,0 mg/kg 0,005 mg/kg v.a (haftalk)

Bakr 0,1-5,0* mg/kg 0,005-0,5 mg/kg v.a (gnlk)

Demir 1,5-15* mg/kg 0,8 mg/kg v.a (gnlk)

inko 5 mg/kg* 0,3-1,0 mg/kg v.a (gnlk)*Fe,Cu,Zn nuntoplam

20 mg/kg v.a= vcut arl


33/125

20

Romallar devrinde su kemeri sistemlerinin kurun kaplanmas ve Orta Avrupa da

imparatorluk yasana ramen arabn kurun tuzlar ile tatlandrlmas sonucu

kurun asrlar boyunca eitli hastalklara neden olmutur (Aydemir, 1983).

Kurun dk erime noktasna sahip olmas ve dayankll nedeni ile gnmz

endstrisinde geni bir kullanm alanna sahiptir. Kurun ak yapmnda, benzin

katk maddesi olarak, lehim yapmnda, cephanelerde, kablo yapmnda, boya

sanayinde ve su borusu yapmnda kullanlmaktadr(Varma ve Doty, 1979).

Kurun hava, su ve toprak araclyla bitki ve hayvanlara, dolaysyla da

insanlara gemektedir (Anonim, 1989). Havadaki kurun genellikle bitkilerin

yapraklarna ve ieklerine, topraktaki kurun ise bitki gvde ve meyvelerine

gemektedir.

Kurun normalde insanlar iin toksik etki yaratmakta, ancak bu etkinin derecesi

kurunun organizmadaki dalm ve yarlanma mr ile deiim gstermektedir

(Varma ve Doty, 1979). Kurun en fazla kemik ve salarda, daha az olmakla birlikte

aortta, karacier ve bbreklerde ok daha az miktarda da kalp ve beyin gibi eitli

organlarda birikim yapmaktadr (Gnbey-erifolu, 1993).

Yaplan almalarda ocuklarn bnyelerinde kurun bulunmasnn, dk

zihinsel gelimeye ve davran bozukluklarna sebep olduu belirtilmektedir (Smith,1976; Bryce-Smith, 1980).

1.1.4.2. Kadmiyum (Cd)

Kadmiyum, gdalarda inorganik tuzlar halinde bulunan 2B grubu zehirli bir

elementtir. Kadmiyum bileikleri sentetik polimerlerin, boyar maddelerin bnyesinde

bulunmaktad

r. Kadmiyum cevherlerin temizlenmesi ve saflat

rmas

s

ras

ndakiilemlerle atmosfere braklr, hzla oksitlenerek kadmiyum oksit haline dnr ve

serpinti yoluyla yeryzne dner. Madenlerin karlmas esnasnda, termik

santrallerde, elektroliz endstrilerinde yksek miktarda kadmiyum aa kmaktadr.

Kadmiyum doada inkonun bulunabilecei her yerde %1i gemeyen oranda

bulunur ve doada bilinen herhangi bir biyolojik fonksiyonu da bulunmamaktadr.

Kadmiyumun insanlardaki yar mr 16-33 yl olarak belirlenmi ve esas birikim

yerlerinin bbrekler ve karacier olduu belirtilmitir (Stoewsand vd, 1987).


34/125

21

Uzun bir yarlanma mrne sahip olan bu metal zamanla vcutta birikim yapmakta

ve miktarnn artmas ile de toksik etki gstermeye balamaktadr. Kadmiyumun

kanserojen bir madde olduuna dair birok bulgu mevcuttur (Vercruysse, 1984).

1.1.4.3. Demir (Fe)

Demir elementi gnmzde hemen her yerde karlatmz geni kullanm

alanna sahip bir elementtir. Doada bulunan balca demir mineralleri, hematit

(Fe2O3), manyetit (Fe3O4), limonit veya geolit (2Fe2O3.3H2O) ve siderit (FeCO3) dir

(Sarkahya vd, 1986). Demir canl organizmalar iin yaamsal neme sahip bir

elementtir. Demir eksiklii veya fazlal vcutta eitli olumsuz etkiler

yaratmaktadr. Vcutta demir eksikliinden kaynaklanan en nemli hastalk anemi

(kanszlk) dr. Demir yetersizlii bulunan insanlarda, yorgunluk, bitkinlik ve

isteksizlik, dilde atlama, trnaklarn bymesinde aksaklklar grlmekte,

fazlalnda ise karacier bozukluklarna rastlanmaktadr.

Balda bulunan demir miktar mevsime, nektar kaynann yetitii topran

yapsna, arnn nektar toplama blgelerine gre farkllklar gstermektedir (Crane,

1975).Kleinschmidt ve arkadalar (1997)baldaki demir konsantrasyonunundepolama yntemlerinden ok fazla etkilenmediini ancak yinede metal kaplarda

saklanan ballarda, elikte saklananlara gre daha fazla demir ierii bulunduunu

belirtmilerdir.

1.1.4.4. Bakr (Cu)

Doada geni bir yay

l

m gsteren elementlerden biri olan bak

r

n bal

camineralleri; doal bakr (Cu), kprit (Cu2O), kalkoprit (CuFeS2), kalkosin (Cu2S),

kovellin (CuS) ve bornit (Cu3FeS3), malahit [CuCO3.Cu(OH)3], azrit

[Cu3(CO3)2(OH)2] ve tetrahedrit (3Cu2S.Sb2S3) tir (Sarkahya vd 1986).

Fizyolojik faaliyetlerin sreklilii iin gerekli elementlerden biri olan bakr

proteinlerin ilevinde grev almaktadr. Kanla emilmekte, vcutta kimyasal katalizr

grevi yapmaktadr.


35/125

22

Bakr, demir metabolizmas ile ilikili olduundan, demir eksikliinde grlen

anemi sorunu bakr eksikliinde de grlmektedir (Smith, 1976). Organizmada bakr

fazlalnda da toksik etki ile karlalmakta, zellikle karacier, bbrek ve beyinde

birtakm bozukluklar olumaktadr (Vercruysse, 1984).

Baldaki bakr miktar da dier elementlere benzerekilde, evresel etmenlere,

arlarn beslenmesine ve mevsime de baldr.

1.1.4.5. Nikel (Ni)

Nikel tabiatta nadiren elementel halde bulunur. Litosferin % 0.01'den fazlasn

oluturur. Nikel tuzlar metal kaplama ilerinde kullanlr. Yzey ve yeralt sularna,

kaplama banyolarndan yaplan dearj sulardaki nikel miktarn artrr. elik

paralarnn bakr alaml ve alminyum alaml paralarnn kaplanmasnda

elektrolit kelti halinde kullanlr. Nikel elektrikli stc bobinlerin ve mknatslarn

yapmnda, kimya sanayinde, cerrahi ve fizik aletlerinin yapmnda, parann

retiminde atk olarak evreye verilir (okadar vd, 2003).

Nikelden yaplm eyalar alerjiye neden olabilirler. Alg ve balklar iin toksiktir.

nsanlara ise sulu yiyeceklerden geer ve zamanla akcier, barsak, deri gibidokularda birikebilir. Nikel rafinasyon iileri zerinde yaplan bir almada, mide

ve akcier kanserine yakalanma orannn ykseklii dikkate alnmas gereken bir

konudur (Anonim, 1985; Cebe, 1987).

1.1.4.6. Mangan (Mn)

Mangan demir ve kroma benzer gri-beyaz renkli ve k

r

lgan bir maddedir.Balca mineralleri rodokrosit (MnCO3) ve rodonit (MnSiO3) tir. Organizmadaki

mangan miktar ok dktr. Vcuttaki miktar %0.00005 olup demir, bakr ve

inko miktarlarndan ok daha azdr. Organizmada en ok kemik, karacier bbrek,

pankreas, meme bezleri ve dier salg bezlerinde bulunur (Gnbey-erifolu, 1993).

Mangan, byme, kemik geliimi ve dllenme zerine etki etmekte ve insanlarda

genellikle mangan eksikliine rastlanmamaktadr. Mangan en ok yeil sebzeler,

baklagil, fndk, fstk ay ve kahvede bulunmaktadr (Sevgican, 1977).


36/125

23

Mangan fazlalnda kronik mangan zehirlenmesi ile karlalmaktadr. Demir ve

inko gibi manganda ok az absorbe edilmekte ve balca barsak ve safra kesesi

yoluyla dar atlmaktadr.

Yaplan almalar baldaki mangan miktarnn 0.18-12 mg/kg aralnda olmas

gerektiini ortaya koymaktadr (Tong vd, 1975).Balda bulunan mangan miktarna

dier etmenler gibi evresel etmenler de etki etmektedir (Tolon, 1999).

1.1.4.7. inko (Zn)

inko doada genellikle zinkit (ZnO), vurtzit (ZnS), villemit (Zn2S.SiO4) ve

Simitserit (ZnCO3) mineralleri eklinde bulunur (Alpan, 1977). Kurun mineralleri

ile birlikte bulunan inko minerallerinde Cu, Ag ve Cd bileikleri de yer alr.

Biyolojik eser elementler arasnda zel bir neme sahiptir. Hemen hemen tm

biyolojik sistemlerde rol alr. Byme ve gelimede, yara iyilemesinin

hzlanmasnda, hcre yenilenmesinde ve serbest radikal inhibitr olarak rol oynar.

Eksikliinde gelime gerilii, cilt problemleri, itahszlk, tat ve koku alma

bozukluklar, baklk sisteminin zayflamas ile sa dklmesi gibi problemler

meydana gelmektedir (Diner, 2002). Fazla miktarda alnmasnda da toksik etkimeydana getirmektedir (Sevgican, 1977).

inkonun baldaki konsantrasyonu zerine evresel etkiler nemli rol

oynamaktadr (Kleinschmidt, 1977).Galvaniz kaplarda saklanan ballarda olduka

yksek dzeyde inko kalnts bulunmutur. Ayrca depolama sresi ve bal eidi de

baldaki inko dzeyi zerine nemli etki gstermektedir.

1.1.5. rnek Haz

rlama Yntemleri

1.1.5.1. Organik yapnn paralanmas

Spektroskopik yntemlerle rneklerin analizinde numunenin zelti halinde

olmas n kouldur. Bu sebeptendir ki analiz edilecek olan kat rnek mutlak suretle

zelti haline getirilir. Bu amala rnek ncelikle paralanr paralamada ama;

rnek matriksini paralayarak giriim yapan bileikleri ayrmak ve bylece analizi


37/125

24

yaplacak elementlerin n deritirilmesini yaparak rnei homojen hale getirmektir

(Florian vd, 1998). Organik bir yap ierisindeki inorganik maddelerin analizi tm

yapnn ykmn gerektirir. norganik maddelerin analizinde ise tm yapnn ykm

yerine znmesi yeterli olabilir (Tam ve Yao, 1999).

Gdalar heterojen bir yapya sahip olduklarndan karmdaki maddelerden her

biri ayn miktarda eser element iermez. Bu yzden eser elementlerin tayini iin

rnein homojen olmas zorunludur. Gdalarn homojenletirilmesi, organik

maddeler bozundurularak ar metallerin izole edilmesi ile salanr(Roschnik, 1973;

Cowley, 1978; Anonim, 1980; Stein ve Umland, 1986). Homojen haldeki rnekte

kalnt veya askda madde bulunmamaldr.

Analiz edilecek element veya bileik baka elementlerin numunede

bulunmasndan etkilenebilir. Elementler genellikle eser miktarda bulunduklarndan,

incelenen elementlerde matriks etkisinin yol aabilecei giriimlerden kurtulmak iin

giriim yapabilecek maddelerin numune analiz edilmeden nce uzaklatrlmas ve

numunenin deritirilmesi gerekir. Bunun iin gereken ayrma ilemlerine

kromotografi ve ekstraksiyon verilebilir. Deritirme yntemleri ise; elat oluumu ile

deritirme, iyon deitirme, souk buhar teknii, birlikte ktrme ve

kristallendirme, yzdrme, buharlatrarak veya dondurarak kurutma kristallendirme,elektronik indirgeme gibi yntemlerdir (Aydemir, 1983;Stein ve Umland, 1986).

Eser elementler, elat oluturabilen zel organik bileiklere uygun pHlarda kalc

kompleksler meydana getirip, bu komplekslerin su ile karmayan organik zcler

iinde ekstraksiyonu ile deritirilebilir. Birok ar metalin deritirilmesinde

elatlayc olarak 8-Hidroksi kinolin, difeniltiokarbazon, asetil aseton, amonyum

pirrolidin ditiyokarbomat (APDC) kullanlabilir. Ekstrakte edici organik zc

olarak ise en ok metil izobtil keton, kloroform, n-btil asetat, 2- heptanonkullanlmaktadr (ren vd, 1998).

Bu yntemler arasnda en yaygn olanlar, ayn anda birok elemente

uygulanabilmesi asndan elatlama ile ekstraksiyon, iyon deitirme ve civa iin

uygulanabilen souk buhar teknii saylabilir (Jin vd, 1999; Gnbey-erifolu,

1993).

rnei analize hazrlamada rnek nce tlerek homojenletirilir ve akabinde

yakma veya paralama metotlar uygulanr. Hangi tekniin kullanlacana dair


38/125

25

alnacak karar numune konsantrasyonuna ve numunenin yapsna baldr. Bunun iin

iki temel teknik kullanlr. Bunlar kuru yakma teknii ve ya yakma tekniidir. Kuru

yakma teknii gibi buharlama ile kayplarn olduu teknikler genellikle uucu

olmayan elementler iin uygundur ve bu gibi elementler olduka yksek

konsantrasyonlarda bulunur. Dk scaklkta yakma ve kapal ortamda ya yakma

teknii (mikrodalga numune paralama cihaz) gibi teknikler ise daha uucu

elementler iin uygulanmaktadr (Esen, 2001).

1.1.5.1.1. Kuru yakma teknii

Bu yntemde prensip olarak ncelikle rnekte bulunan su buharlatrlr, sonra

rnek kl edilir (400oC-700oC). Klleme tamamlannca kl seyreltik bir asit ile

zndrlr. Kl etme ilemi normal basnta scak frnlarda hava ile yapld

gibi, yksek basnta bombalarda oksijen ile de yaplmaktadr (Gnbey-erifolu,

1993). Kl analizlerinde rnek kayplarnn olmamas iin rnekler 105oC de iki

gn kurutulur ve 600 oC de yaklr. Kl haline getirilen rnek HNO3+HCl

karmnda zlerek analize hazr hale getirilir (Ylmaz, 1994). Yanma sonucunda

beyaz bir kl elde etmek iin rnek maddeye bazen Mg(NO3)2 veya H2SO4-HNO3gibi kimyasal maddeler ilave edilmektedir (Ayan, 1995).

Kl etme ilemi genellikle 450 oC de yaplmasna karn organik maddelerin

yanma ss nedeni ile rnekteki scaklk belli bir ykseltgenme basamanda frnn

scakln geebilir. Bu nedenle rnein ilk kllenmesi nemlidir. Klleme

esnasnda kontrolsz alevlenmeden saknlmaldr yoksa tama yznden numunede

kayplar meydana gelebilir. Buharlama ve tama ile meydana gelebilecek element

kayplar frnn scakln kademeli olarak arttrarak yada balangta rnee birmiktar slfrik asit, magnezyum nitrat, magnezyum asetat katlmas ile nlenebilir

(Cowley, 1978; Anonim, 1980). Kuru klleme uzun zaman gerektirdiinden fazla

miktar rnek ile allamamaktadr. Kuru kllemede elde edilen kl tekrar

zndrlrken zorluk kabilmekte, kullanlan malzemelerin kirlenmesi ve

anmas da ayr bir sorun yaratmaktadr (Gnbey-erifolu, 1993)

Bu teknikte kullanlan numune paralama kaplar silika, porselen, payreks, cam

ve platin iermektedir. rnek hazrlama kaplar zerine yaplan bir almada tercih


39/125

26

sras; teflon, plastik, polietilen, kuartz, platin, cam olarak verilmitir (rgen 1981;

Prichard vd, 1996). Numune paralama cihaznn ekli ve bykl de nemlidir,

numune paralama kabnn aznn ak olmas ve yksekliinin numune miktarna

gre daha fazla olmas tavsiye edilir.

Besleyici zellikte olan elementler yani nutrientler (Na, K, Ca, Mg, Cu, Fe, P,

Mn) dier eser elementlere gre yksek konsantrasyonlarda bulunduundan ve uucu

zellikleri olmadndan bu yntemle analiz edilebilir. Fakat bu yntem dier eser

elementler ve ultra eser elementler iin uygun deildir. Kl etme ynteminin en

nemli dezavantaj, kl etme srasnda uucu elementlerin uzaklama tehlikesidir.

Hg, Pb, Cd, As gibi elementler yksek scaklkta buharlaabilmektedirler. Hatta B,

Cr, Cu, Ni, P, V, Zn gibi elementlerde metalik halde, klorrleri halinde veya

organometalik bileikleri halinde buharlaabilmektedirler. rnekler 450 oC de

yaklmas ile kurun, kadmiyum gibi eser elementler dahil birok elementin kayb

minimuma inmektedir. Ancak Hg, As, Se gibi elementlerin kayb yine sz konusu

olmaktadr (Prichard vd, 1996).

Kuru yakma tekniininkullanm kolaydr, az dzeyde denetim gerektirir ve

kirlilik riski azdr. Ancak alkoyma (tutma) yznden kayplarn olmas, baz

yaplarn tam yanmamas, petrol ve yalarn n muamele gerektirmesi, uucumaddelerin kayb gibi problemlerle de karlalmaktadr.

1.1.5.1.2. Ya yakma teknii

Organik yapl rnekler, zeltiye alnmasnda kullanlan bir baka yntemde ya

yakma veya asitle znrletirilme olarak tanmlanan yntemdir. Asitte zme tek

bir asitle gerekletirilebilecei gibi birden fazla deriik asidin kar

m

ile degerekletirilebilir. Mesela Stoeppler ve Brandt (1972), killerin dokularnda Hg, Pb,

Cd, Cu ve Nili AAS teknii ile tayin edebilmek iin numuneyi basn altnda HNO3

ile, As tayini iin ise HClO4/H2SO4 karm ile zmtr. Varzu (1972), alkoll

ieceklerde demir, bakr ve magnezyumu AAS teknii ile tayin ederken numuneyi

nce kurulua kadar buharlatrm, daha sonra 9/1 orannda kartrd HNO3-HCl

(kral suyu) karmnda zmtr.


40/125

27

Asitlerle znrletirme, ykseltgen asitlerde znrletirme (HNO3, HClO4,

der H2SO4 ) ve ykseltgen olmayan asitlerde znrletirme( HCl, HF, H3PO4, HBr,

sey H2SO4, sey HClO4, ) eklinde ayrlabilir.

rneklerin tam znrletirilmesinde asitlerin tek kullanlmas genellikle iyi

sonu vermemektedir. Bu nedenle iki yada daha fazla asit karm kullanlmas

tercih edilmektedir. Ancak, tm elementlerin analizi yerine yalnz bir veya birka

elementin analizi gerekiyorsa, elementin ve numunenin niteliine gre tek bir

ykseltgen asit ve hatta ykseltgen olmayan asitler kullanlabilir. zme ilemi iin

kullanlan en yaygn zc reaktifler; Nitrik asit (HNO3), Perklorik asit (HClO4),

Hidroflorik asit (HF), Hidroklorik asit (HCl), Slfrik asit (H2SO4), Hidrojen

peroksit (H2O2) ve kral suyudur. HClO4, ve HF daha az ve zel amal olarak

kullanlmaktadr (Dilgin, 1999).

Yaplan bir almada bal rneklerindeki organik ierik, slak ve kuru kl etme

yntemi ile ykldktan sonra analiz edilmitir. Bunun sonucunda, kuru klleme

yntemi ile yaplan analizde bulunan sonular, sulandrlm asitle muamele

edildikten sonra yaplan analizde bulunan sonulardan daha iyi bulunmutur (Fodor

ve Molnar, 2001).

1.1.5.1.3. znrletirme in Kullanlan Reaktifler

1.1.5.1.3.1. Hidroklorik asit (HCl)

Ykseltgeyici zellie sahip deildir. Hatta Mn (IV), Ce (IV), Te (IV), Mn

(VII), elementlerini indirgeme zelliine sahiptir. Metal oksitleri iin iyi bir

zcdr. Ayr

ca hidrojenden daha kolay ykseltgenen metalleri dezebilmektedir. HCl ile reaksiyonlar sonucunda birok elementin uucu klorrleri

olumaktadr. Bunu engellemek iin H2SO4 eklenmektedir. nk H2SO4 uucu

olmayan tuzlar oluturmaktadr.


41/125

28

1.1.5.1.3.2. Nitrik asit (HNO3)

Tek bana kullanlabilen tek asittir. Oda scaklnda bile aktiftir ve organik

maddeleri paralayabilmektedir. Bu zelliinden dolay HNO3 in tek bana zc

reaktifi olarak kullanld mikrodalga paralama prosedrleri bulunmaktadr. Scak,

deriik nitrik asit Al ve Cr dnda btn metalleri zebilmektedir. Al ve Cr oksit

tabakas oluturup yzeyi koruduundan nitrik asitte znmemektedir.

1.1.5.1.3.3. Perklorik asit (HClO4)

Yksek oksidasyon gcne sahip temiz bir zc reaktiftir. Buna ramen

gvenlik sebebi ile dier asit veya zclerle birlikte kullanlmas gerekmektedir.

nk mikrodalga snma srecinde perklorik asidin reaksiyonu nedeni ile kapal

hcreler ierisinde tahmin edilmesi zor basn deiimleri geeklemektedir.

Perklorik asit kullanldnda mikrodalga gc yavaa arttrlmal ve elementleri

AAS veya ICP ile tayinlerinden nce HClO4 uzaklatrlmaldr. Bu nedenle

mikrodalga snma sresince bu asidin kullanlmas tavsiye edilmektedir.

1.1.5.1.3.4. Hidroflorik asit (HF)

Zayf, ykseltgenme zellii dk olan bir asittir. Si, Ge, Sn, Ti, Zr ve As ile

uucu bileenler oluturmaktadr. Mg, Ca, Sr, Ba, Al, Pb ve Cr(III) florrleri

znmemektedir. Silikatlar ve SiO2 yi zebilen tek asittir. Fakat HF olduka

tehlikelidir. Cilde temas ettiinde nemli yaralar yapmaktadr. Ayrca analizin

yapld cihaza zarar verip, sonular etkilemektedir. Bu yzden zndrme

srecinden sonra uzaklatrlmaldr.

1.1.5.1.3.5. Slfirik asit (H2SO4)

Birok madde, zc olarak etkinlii, yksek kaynama noktasndan gelen

(yaklak 340 oC), scak, deriik H2SO4de paralanmakta ve znmektedir.

Organik bileiklerin ou bu scaklkta suyunu kaybetmekte, ykseltgenmekte ve


42/125

29

bylece ya kl etme ilemi ile karbondioksit ve su olarak numuneden

uzaklamaktadr. Metalleri ou ve birok alam scak H2SO4 den faydalanarak

zlmektedir.

1.1.5.1.3.6. Hidrojen peroksit (H2O2)

zc reaktif olarak kullanlmaktadr. Dk scaklkta bile olduka aktif

oksijen rettii iin HNO3 ile kullanldnda daha etkili olmaktadr. H2O2nin

bozunmas sonucu olduka basit rnler olumakta ve bunlar ilerde yaplacak

lmleri etkilememektedir.

1.1.5.1.3.7. Kral suyu ( HCl/HNO3 )

Deriik HCl ve HNO3 n hacimce 3:1 orannda kartrlmas ile olumaktadr.

Kral suyunun oksidasyon ve kompleks oluturma zellii kendisini oluturan

asitlerden daha fazla olmaktadr. Kral suyu ok zor yaplarn paralanmasnda

kullanlmaktadr (Pinta, 1975).

1.1.5.1.3.8. HClO4/HNO3/H2SO4 ile znrletirme

Bu karm organik maddelerin znrletirilmesinde olduka etkin ise de baz

mineralleri paralayamamaktadr. Silikatlar, alminyum ve potasyum artk olarak

kalmaktadr. Bu karmda, en zor znen apatit minerali bile %95 orannda

znmektedir. Kalkerli topraklarla alrken, CaSO4n kme olasl nedeni ile

az miktarda rnein alnmas nerilmektedir.

1.1.6. almada Kullanlan Spektroskopik Yntemler

1.1.6.1. Atomik Spektroskopi

Atom ve iyonlarn absorpladnlarn dalga boylar belirlenerek atomik

absorpsiyon spektroskopisi (AAS) gelitirilmitir. Her atomun absorplad


43/125

30

karakteristiknlarn dalga boyu farkna dayanarak AAS ile kimyasal analiz

yaplmaktadr (Sarkaya, 2003).

Atomik spektroskopi 70 kadar elementin kalitatif ve kantitatif tayininde

kullanlmaktadr. Atomik metotlarn tipik duyarll milyonda bir ile milyarda bir

arasnda deimektedir. Bu metotlarn dier stn ynleri arasnda hz, kullanllk

ve az bulunan yksek seicilik gelmektedir (Dndar, 1999).

Atomik trlerin spektroskopik tayini, ancak tek atomlarn (veya bazen Fe+, Mn+,

Al+ gibi element iyonlarnn) birbirlerinden iyice ayrlm bulunduu gaz ortamnda

yaplabilmektedir. Dolays ile tm atomik spektroskopi ilemleri iin ilk basamak

atomlatrmadr. Bu sre srasnda numune, atomik bir gaz oluturacakekilde

buharlatrlmakta ve paralanmaktadr. Metodun duyarllk, kesinlik ve doruluk

gibi nitelikleri, byk lde atomlatrma basamann verimliliine

balanmaktadr. Dolays ile atomlatrma atomik spektroskopide en nemli aamay

oluturmaktadr (Skoog, 2001).

Atomik absorpsiyon lmlerinin ou ultraviyole/grnr blgede alan

granit monokromatrleri ieren cihazlarla yaplmaktadr. Bu cihazlarda oyuk katot

lambas

ndan gelen

n

m biilerek iki

na ayr

lmaktad

r. Birisi alevden dieri isealevin arkasndan geirilmektedir. Bir yar gml ayna, bu iki n ayn ynde

birletirmekte ve bu yndeki iki n da farkl fazlardaki zaman srelerinde

monokromatre ve dedektre ulamaktadr. Sinyal ileyici, n kaynandan gelen

biilmi ve altarnatif akm biimindeki sinyali, alevde retilen doru akm

sinyalinden ayrmaktadr. Referans ve numunedeki alternatif akmln iddetleri

orannn logaritmas alnp, hesaplanmas sonucu oluan say, absorbans olarak

sergilenmek zere sinyal okuma birimine yollanmaktadr.

Atomik spektroskopi iki temel teknikte incelenmektedir.

1. Atomik Absorpsiyon (sourum) Spektroskopisi (AAS)

2. Atomik Emisyon (yaynm) Spektroskopisi (AES)


44/125

31

ekil 1.1.1 Bir atomun absorpsiyon ve emisyon spektrumlar

Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi AAS; Temel enerji dzeyinde gaz halinde

bulunan atomlarn belli dalga boyunda gnderilen nn enerjisini sourmas ve

uyarlm dzeye kmasyla oluan ileme denmektedir.

Atomik Yaynm Spektroskopisi (AES); Uyarlm atomlar veya iyonlarn daha

dk enerji dzeylerine geite yaydklar ultraviyole veya grnr blge nnn

llmesi ilemidir. Atomik emisyon spektroskopisi, uyarlmay salayan enerji

kaynann trne gre snflandrlmaktadr (Yldz ve Gen, 1993)

Atomik spektroskopi almalarnda rnekler atomlatrlmas iin kullanlan baz

metotlar tablo 1.1.4 de gsterilmektedir. Bunlar arasnda en yaygn olarak

kullanlan alev atomlatrmas olup bu blmde ayrntl olarak verilmitir.


45/125

32

Tablo 1.1.4 Atomik spektroskopi metotlarnn snflandrlmas (Dndar, 1999).

Atomlatrma

metodu

Tipikatomlatrma

scaklo

C

Metodun

temeli

Metodun genel ad ve

ksaltmas

Alev 1700-3150 AbsorpsiyonAtomik absorpsiyonspektroskopisi AAS

Elektrotermal

1200-3000

Absorpsiyon

Floresans

Elektrotermal atomikabsorpsiyon

spektroskopisiElektrotermal atomik

floresans spektroskopisi

ndktififtlemi argonplazma

6000-8000 Emisyon ndktif iftlemiplazma spektroskopisiICP

Doru akm argonplazma

6000-10.000FloresansEmisyon

ndktif iftlemiplazma floresans

spektroskopisi DCP

Elektrik ark 4000-5000 EmisyonArk kaynakl emisyon

spektroskopisi

Elektrik kvlcm 40.000 EmisyonKvlcm kaynakl

emisyon spektroskopisi


46/125

33

1.1.6.1.1. Alevli Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi

ekil 1.1.2 Alevli Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi cihaznn genel hatlar

Alev atomlatrclar atomik absorpsiyon, floresans, ve emisyon spektroskopide

kullanlmaktadr. Alev atomlatrclarda bir sisletirici borunun iinde ykseltgen

ak ile oluan aerosol, yanc ile kararak ve ok kk damlacklar dndaki sv

damlalarn bertaraf etmek iin bir seri yzeye arptrlmaktadr. arpmann

sonucunda numunenin byk apl damlalar karma odasnn dibinde toplanmakta

ve oradan da bir atk kabna gnderilmektedir. Aerosol, ykseltgen ve yanc

genellikle 5-10 cm uzunluunda bir alev oluturan yarkl bir bek iinde

yaklmaktadr. Laminar akl bekler, sakin bir alev ve uzun birk yolu

oluturmaktadr. Bu zellikleri, duyarl ve tekrarlanabilirlii iyiletirmektedir.

Bir alev atomlatrcda atomlamann olduu bir alev iine numune zeltisi

yanc gaz ile karan ykseltgen gaz ak ile tanarak pskrtlmektedir.


47/125

34

lk olarak zc buharlaarak ok ince dalm bir molekler aerosol olumaktadr.

Bu olaya zcnn uzaklamas denilmektedir. Sonra bu molekllerin ounun

ayrmas sonucu bir atomik gaz olumaktadr. Bu ekilde oluan atomlarn ou,

katyonlar ve elektronlar vermek zere iyonlamaktadr. phesiz, yanc gazn

numunedeki eitli trlerle ve ykseltgenlerle etkileimi sonucu alevde baka

molekl ve atomlar da olumaktadr. Alevin ss ile molekller, atomlar ve iyonlarn

bir ksm da ayrlmaktadr. Bu yzden atomik, iyonik ve molekler emisyon

spektrumlar olumaktadr.

Alevde ykseltgen olarak hava kullanldnda 1700 oC2400 oC elde edilirken

kolay bozunan numuneler analiz edilmektedir. Daha refrakter numuneler iin oksijen

yada nitrz asit kullanlmakta ve 2500 oC-3100 oC civarnda scaklk elde

edilmektedir. Bu yntemin avantajlar arasnda, ksa analiz sresine sahip olma ve

elektrotermal atomlatrclardakine gre daha az kimyasal giriim gzlenme

saylabilir. Dezavantajlar arasnda ise; analiz srasnda fazla miktarda numune

zeltisine ihtiya duyulmas ve kat rnekler dorudan atomlatrlmaya uygun

olmamas saylabilir. Alevli AAS ile yaplan analizlerde birtakm giriimler meydana

gelmektedir.

1.1.6.1.1.1. Spektral giriimler

Oyuk katot lambalarnn izgileri ok dar olduu iin, akan izgilerden oluan

giriim ok ender olmaktadr. Buna karn, iki izgi arasndaki dalga boyu fark 0.01

nm dolaylarnda ise, byle bir giriim oluabilmektedir. rnein, alminyumun

308.215 nmde lmne dayal

bir tayinde 308.211 nmde absorpsiyon yapanvanadyum giriime neden olmaktadr. Bununla birlikte byle bir durumda

alminyum iin, 309,27 nm gibi baka bir izginin seilmesi ile bu giriim

giderilebilmektedir.

Molekler yanma rnlerinin geni bantlareklinde n absorplamas veya

paracklarn n samas da spektral giriim oluturabilmektedir. Her iki olay da,

geen n demetinin iddetini azaltmakta ve pozitif analitik hatalara yol amaktadr.

Bu rnlerin kayna sadece kaynak yakt/ykseltgen karm ise, aleve uygun bir


48/125

35

tank zelti pskrtlerek absorbans lmlerinde dzeltme yaplabilmektedir.

Daha byk sorunlar ise absorpsiyon veya n sama olaynn numune matriksinden

kaynakland durumlarda yaanmaktadr. Bu tr giriimlerde, geen n iddeti (P)

matriks bileenleri tarafndan azaltlrken, gelen n iddeti (Po) etkilenmemektedir.

Bylece absorbans deerlerinde ve konsantrasyonlarda art ynde bir hata

olumaktadr. rnein; toprak alkali karmlarda baryum tayininde absorpsiyona

dayal bir giriim grlebilmektedir. Atomik absorpsiyon analizinde baryum iin

kullanlan dalga boyu, molekler Ca(OH)2 trnn neden olduu geni absorpsiyon

bandnn ortasnda yer almaktadr, dolays ile kalsiyum, baryum tayininde giriim

yapmaktadr. Bu etki, ykseltgen olarak hava yerine diazot monoksit kullanlmas ile

giderilebilmektedir. Oluan daha yksek scaklk, Ca(OH)2 trn paralamakta ve

absorpsiyon bandn yok etmektedir.

Titanyum (Ti), zirkonyum (Zr) ve tungsten (W) gibi kararl oksitler oluturan

elementlerin deriik zeltileri aleve pskrtldnde atomlama rnlerinin yol

atk salmasndan dolay spektral giriimler oluabilmektedir. Anlald

kadar ile kullanlan dalga boyundan daha byk boyutlu metal oksit paracklar

gelen n samaktadr. Fakat matriks rnlerinin oluturduu spektral giriimlere

ska rastlanmamakta ve bu tr giriimler yakt/ykseltgen deeri ve scaklk gibianalitik parametrelerdeki deimelerle yok edilebilmektedir. Dier bir seenek ise,

giriime yol at anlalan tr, numune matriksindeki konsantrasyonlardan daha

yksek konsantrasyonlarda tm numune ve standart zeltilere katmaktr; bylece

numune matriksinin etkisi ihmal edilebilir dzeye getirilebilmektedir. Her zeltiye

katlan bu maddeye radyasyon tamponu denilmektedir (Fisher, 1998).

1.1.6.1.1.2. Kimyasal giriimler

alma artlarnn uygun bir biimde seilmesi ile kimyasal giriimler en aza

indirilebilmektedir. Kimyasal giriimlerin en yaygn tr, analit ile zor

buharlaabilen rnler oluturan anyonlarn varl ve bylece atomlama orannn

azalmasdr. Sonu olarak dk deerler elde edilmektedir. Buna rnek olarak, artan

slfr ve fosfat iyonu konsantrasyonu ile kalsiyum absorpsiyon deerlerindeki d


49/125

36

gsterilmektedir; bu iyonlarn ikisi de kalsiyum iyonu ile zor buharlaan bileikler

oluturmaktadr.

Zor buharlaan rnleri olumasndan doan giriimler ou zaman daha yksek

scaklklarn kullanlmas ile giderilmektedir. Dier bir metotta ise, giriim yapan

trlerle birleerek analitin serbest kalmasn salayacak olan, katyon

kullanlmaktadr. Bu katyonlara serbest brakc reaktifler denmektedir. rnein, ar

stronsiyum yada lantan iyonlarnn katlmas, kalsiyum tayininde fosfat giriimini en

aza indirmektedir. Burada, stronsiyum veya lantan zor buharlaacak bileik

oluumunda analitin yerini alarak giriim yapan trlerle birlemektedir.

Koruyucu reaktifler ise analit ile kararl, fakat kolaylkla buharlaabilen rnler

oluturarak giriimi engellemektedirler. Bu amala yaygn olarak kullanlan reaktifler

EDTA, 8- hidroksikinolin ve APDC (1-pirolidin-karboditioikasidin amonyum tuzu)

dr. rnein, kalsiyum tayininde silisyum, fosfat ve slfat giriiminin EDTA ile

nlendii gsterilmitir.

1.1.6.1.1.3. yonlama etkileri

Havann ykseltgen olarak kullanld yakma karmlarnda, atom vemolekllerin iyonlamas nemsenmemektedir. Ancak, ykseltgen olarak oksijen

veya diazot monoksitin kullanld yksek scaklkl alevde nemli lde

iyonlama grlmekte ve aada verilen dengeye gre serbest elektronlar nemli bir

konsantrasyona ulamaktadr.

M M+ + e-

Burada M yksz atom veya molekl, M+ ise bu trn iyonunu gstermektedir.

M+ trnn spektrumu Min spektrumundan tamamen farkldr; bu durum

iyonlamada dk sonular alnmasna sebep olmaktadr. yonlama olaynn,

serbest elektronun rnlerden biri olduu bir denge eklinde grlmesi, analit

atomlarnn iyonlamasnn, alevde bulunan dier kolayca iyonlaabilen metallerin

varlndan dorudan etkilendii anlamna gelmektedir. Bylece, ortamda sadece M

trleri deil de B trleri de bulunuyorsa ve B trleri aadaki gibi iyonlayorsa,

Bnin oluturduu elektronlarn etkisi ile Mnin iyonlamas da azalmaktadr.


50/125

37

B B+ + e-

Analit iyonlamasndan doan hatalar genellikle bir iyonlama bastrcs

katlarak giderilebilmektedir; bu karm aleve yksek konsantrasyonlarda elektronverilmesini salamakta, sonuta analitin iyonlamas bastrlmaktadr. Potasyum

tuzlar, bu elementin dk iyonlama enerjisi nedeni ile, ounlukla iyonlama

bastrcs olarak kullanlmaktadr (Skoog, 2001).

1.1.6.1.2. ndktif iftlemi Plazma (ICP)Spektroskopisi

Atomik absorpsiyon spektroskopisinde olduu gibi emisyon spektroskopisinde de

numuneler nce atomlatrlr (buharlatrlr). Ancak emisyon (n yayma)

spektroskopisinde numuneler daha yksek scaklklarda atomlatrlr. Bunun iin de

balca a) plazma b) ark c) spark metodlar kullanlr.

Bu atomlatrclarn daha nceden bahsettiimiz alev ve elektrotermal

atomlatrclara baz stn ynleri vardr. Bunlar balca yledir:

a)Farkl element atomlarnn birbirlerini kartrma ihtimalleri azdr.

b)Yan yana bulunan birok elementi ayn zamanda tayin etmek

mmkndr(konsantrasyonlar ok dk ve farkl olsa bile).

c)Atomlamalar ok g olan, zirkonyum, tungsten, uranyum, fosfor, bor gibi

elementlerin scakla dayankl (refrakter) bileikleri bile kolayca

atomlatrlr.

d)Klor, brom, iyot, kkrt gibi metal olmayan elementlerin tayinleri

mmkndr.

e)Metotlarn tayin aralklar ok genitir.

Bunlar alev atomlatrclarda gerekletirmek mmkn olmaz. nk her

element iin farkl alev artlar kullanlr. Birinin tayin edildii alev blgesinde teki

tayin edilemez (ykseltgen ve indirgen blgeler ve alev profilleri).


51/125

38

Yukarda saylan stn ynlerine ramen, plazma, ark ve spark metotlarnn alev

ve elektrotermal atomlatrclarn yerini alaca sylenemez. nk plazma, ark ve

spark metodlar emisyon, alev ve elektrotermal atomlatrc metodlar daha ok

absorpsiyon zerine kurulmutur. Emisyon ve absorpsiyon metodlar birbirinin yerini

alan deil, birbirini tamamlayan metodlardr. stelik atomik absorpsiyon cihazlarnn

basit ve ucuz olmas, iletme masraflarnn az olmas, kesinliklerinin yksek olmas

gibi stn ynleri de vardr (Gndz, 2001).

Teorik olarak, katyon ve elektronlardan meydana gelen ve elektrik akmn ileten

bir ortama plazma denir. Plazmann darya kar yk yaklak sfrdr. Baka bir

deyile, plazmada negatif yklerin toplam

pozitif yklerin toplam

na, yakla

kolarak pozitif yklerin toplamna eittir. Plazmadaki katyonlar farkl elementlerden

meydana gelebilir. rnein, argon plazmasnda argon katyonlar, elektronlar ve

doal olarak da ok daha dk oranlarda analizi yaplan numuneden buharlaan

atomlarn katyonlar bulunur. Plazmadaki argon katyonlar byk miktarda enerji

absoplayarak (0.5 ile 5.0 kW arasnda) meydana ortamn scakln uzun sre

yaklak 10.000 K de sabit tutabilirler.

Argon plazma elde etmek iin eitli g kaynaklar kullanlr. Bu kaynaklarda

en ok kullanlan, gl bir mikrodalga radyo frekans ortamndan argon gaz

geirilenidir. Buna ndktif Olarak iftlemi Plazma (ICP) denir. Plazma ortamnda

scaklk, teki atomlatrma ortamlarna gre daha niformdur. Ayrca atomlarn bu

ortamda kalma sreleri daha uzundur (milisaniye mertebesinde). Bunun sonucu

olarakta kendi nn absorplama olaylar meydana gelmez.

ndktif olarak itlemi plazma kayna

, ii ie gemi kuvars borudanmeydana gelir. Bunlar arasndan dakikada 11-17 litre argon gaz geirilir. Borulardan

en geniinin ap yaklak 2.5 cm dir. Bu borunun st ksmnda su ile soutulan bir

radyo indksiyon bobini bulunur. Radyo indksiyon jeneratrnn gc, 27 MHz de

yaklak 2 kW tr. Numune argon gaz ile srklenir. yonlama bir tesla bobini

sparkyla balatlr. ekil 1.1.3de plazma iinde iyon oluumunun nasl meydana

geldii grlmektedir. Numuneden meydana gelen iyonlar ve elektronlar bir

indiksiyon bobini tarafndan oluturulan manyetik alanla etkileir.


52/125

39

Bunun sonucu olarak iyonlar ve elektronlar ayn ynde akmaya balar. Ortamn bu

akmaya kar gsterdii direnle scaklk 10.000 Ke kadar ykselir (Gndz, 2001).

ekil 1.1.3. ICP Plazma kayna


53/125

40

ekil 1.1.4. Plazma iinde iyon oluumunun emas

1.1.6.1.2.1. ICP'yi karakterize eden zellikler

1. Yksek scaklk (7000-10000 K) oluur.

2. Yksek elektron younluu (birka iyonlama giriimi) vardr.

3. Kimyasal olarak inert bir ortamda serbest atomlar oluur.

4. Alt seviyelerde molekler trler yok veya ok azdr.

5. Optik olarak incedir.

6. Elektrotsuzdur.

7. Patlayc gaz yoktur.

nert kimyasal ortamn anlam, serbest atomlarn bal olarak plazma iinde uzun

mrl olmasdr. ICP'de yksek elektron younluu kolayca iyonlaabilen

elementlerin ilavesiyle nemli oranda deitirilememektedir.


54/125

41

ICP'nin bilinen ilk problemlerinden birisi rnein verilmesi ile ilgilidir. Eer

plazma yaklak 4-5 Mhz gibi frekanslarda altrlrsa gz ya damlaseklinde

plazma yaps elde edilmektedir (ekil 1.1.5a).

ekil 1.1.5. (a) 5 Mhz ve (b) 27 Mhz'de plazma ekilleri.

(a)'da gz ya damlaseklindeki plazmann yksek scaklk blgesine numune

nfuz edememektedir.

1.1.6.1.2.2. Giriimler

Temel olarak giriim gzlenmektedir.

1. Kimyasal Giriimler

2. Spektral Giriimler

3. Molekler Giriimler

1.1.6.1.2.2.1. Kimyasal giriimler

Genel olarak bu tr giriim alevli ve grafit frnl sistemlere gre ICP'de daha az

grlr. Bunun nedeni ICPde oksijensiz bir ortamn olmasdr. Ayn zamanda

disosiyasyonun meydana geldii scak blge ile uzun sreli temasn olmas ve bu

blgenin scaklnn ok yksek olmasndan da kaynaklanmaktadr.


55/125

42

1.1.6.1.2.2.2. Spektral giriimler

ICP'de daha sk gzlenen giriim trdr. Bu giriim trnde spektral izgiler

birbiri stne akmaktadr. Bunun nedeni yaynm (emisyon) spektrumunun bu tr

hatlarla dolu olmasdr. Bu giriim tr ICP'de en fazla gzlenen giriim trdr.

Bunun yansra molekler giriimlere ICP'de pek fazla rastlanmaz (Dndar, 1999).


56/125

43

2. KAYNAK ZETLER

2.1. Baldaki Ar Metal erii zerine Yaplm almalar

Gemi yllarda analiz yntemlerinin gelimesine paralel olarak eser elementler

ve bunlarn canl organizmaya etkileri konusunda birok alma yaplmtr

(Bowen, 1966;Underwood, 1971;Prassad, 1976;Bryce-Smith, 1980; Vercruysse,

1984). Ayrca, eser elementler grubuna dahil edebileceimiz toksik metallerin

gdalarda doal olarak bulunan veya evreden bulaan miktarlar hakknda da ok

sayda alma bulunmaktadr (Roschnik, 1973; Hopwood, 1975;Crowley, 1978;

Varma ve Doty, 1979; Morse ve Lisk, 1980;Egan vd, 1985;Sevlimli vd, 1992)Dnyann birok yerinde baldaki ar metal ieriinin evre kirliliini

belirlemede bir kriter olarak kullanlabilecei ynnde almalar vardr. rnein;

Przybylowski ve arkadalar (2001) ylnda yaptklar alma ile baln evresel bir

belirte olarak kullanlabileceini bildirmilerdir. Ayrca Favaro ve arkadalar

(1990),yaptklar alma ile bu fikri desteklemektedirler. Bunun yan sra Leita

(1996) da hem bal ars hem de bal da yaptklar aratrmada her ikisinin de evresel

belirte olarak kullan

labilecei sonucuna varm

, fakat Jones (1987) yapt

biraratrmada baln indikatr olarak bal arlarndan daha az hassasiyet gsterdiini

rapor etmitir.

Ar kolonilerinin ok farkl bitkisel kaynaa yaylm gstermeleri nedeni ile

(Kurt ve Yamankaradeniz, 1982)son yllarda evresel bulama almalarnda

arlarn ve ar rnlerinin indikatr olarak kullanlmas yaygn olarak

incelenmekt

Muğla Yöresi Çam Ballarındaki Eser Element İçeriğinin İki Farklı Spektroskopik Yöntem ile Analizi

Documents