IX IX BÖLMƏ BÖLMƏ MÜHAZİRƏ QEYDLƏRİ: MÜHAZİRƏ QEYDLƏRİ: T T İCARƏTİN İCARƏTİN QLOBALLAŞMASI VƏ QLOBALLAŞMASI VƏ QLOBAL QLOBAL TİCARƏTİN TƏNZİMLƏNMƏSİ: TİCARƏTİN TƏNZİMLƏNMƏSİ: DÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI DÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Fənn: Beynəlxalq Fənn: Beynəlxalq İqtisadi İqtisadi Münasibətlər Münasibətlər Təqdimatlarda Təqdimatlarda Paul R. Paul R. Krugman Krugman ve ve Maurice Maurice Obstfeld Obstfeld tərəfındən tərəfındən yazılmış “ yazılmış “International International Economics: Theory and Economics: Theory and Policy Policy” və Halil və Halil Seyidoğlu tərəfındən Seyidoğlu tərəfındən yazılmış “ yazılmış “Uluslararası Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve İktisat: Teori, Politika ve Uygulama Uygulama ” adlı dərs ” adlı dərs kitabları əsas kitabları əsas götürülmüşdür. götürülmüşdür.
41
Embed
Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
IX BÖLMƏ MÜHAZİRƏ QEYDLƏRİ: T İCARƏTİN QLOBALLAŞMASI VƏ QLOBAL TİCARƏTİN TƏNZİMLƏNMƏSİ: DÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI. Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kafedrası Bakı - 20 11. - PowerPoint PPT Presentation
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
IXIX BÖLMƏ BÖLMƏ MÜHAZİRƏ QEYDLƏRİ:MÜHAZİRƏ QEYDLƏRİ: T TİCARƏTİN İCARƏTİN
QLOBALLAŞMASI VƏ QLOBALLAŞMASI VƏ QLOBALQLOBAL TİCARƏTİN TİCARƏTİN
TƏNZİMLƏNMƏSİ: DÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI TƏNZİMLƏNMƏSİ: DÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI
Müəl. Elşən BAĞIRZADƏMüəl. Elşən BAĞIRZADƏ
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər KafedrasıBeynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kafedrası
Bakı - 20Bakı - 201111
Fənn: Beynəlxalq Fənn: Beynəlxalq
İqtisadi Münasibətlər İqtisadi Münasibətlər
Təqdimatlarda Təqdimatlarda Paul R. Paul R.
Krugman Krugman veve Maurice Maurice
ObstfeldObstfeld tərəfındən tərəfındən
yazılmış “yazılmış “International International
Economics: Theory and Economics: Theory and
PolicyPolicy”” və Halil Seyidoğlu və Halil Seyidoğlu
tərəfındən yazılmış tərəfındən yazılmış
““Uluslararası İktisat: Teori, Uluslararası İktisat: Teori,
Politika ve UygulamaPolitika ve Uygulama” adlı ” adlı
II.Dünya müharibəsindən sonra ortaya çıxan dünya ticarətini liberallaşdırma meylləri hazırda da sürətli bir formada davam edir.
1980-90-cı illərdən etibarən başlayan qloballaşma prosesinin iqtisadi aspekti daha qabarıqdır.
İqtisadi qloballaşmanın 3 aspekti diqqəti cəlb edir:• Ticarətin qloballaşması• Maliyyənin qloballaşması• İstehsalın qloballaşması (transmilli şirkətlər)
Ticarətin qloballaşması prosesi 1947-ci ildə GATT-ın formalaşdırılmasıyla başlayır.
Ticarətin qloballaşması iki ayrı istiqamətdə inkişaf edir:• GATT və ya sonradan DTT çərçivəsindəki çoxtərəfli danışıqlar• İqtisadi inteqrasiyalar
GGATT və DTT (ATT və DTT (WTO) neoklassik WTO) neoklassik nnəzəriyyəyə əsaslanırəzəriyyəyə əsaslanır
Bütün ölkələr ticarətdən qazanır Daha çox ticarət = daha çox fayda Bütün sektorlar bərabərdir Azad ticarət optimaldır Müqayisəli üstünlük sahələrində ixtisaslaşma optimaldır.
1930-cu illərdə dünya ticarətində proteksionizm və iqtisadi millətçilik hərəkatları geniş yayılmışdı.
Bu vəziyyətdən xüsusilə Qərbin sənayeləşmiş ölkələri şikayətçi idi.
1944-cü ildə Bretton Woods Konfranslarında IMF (BVF)və Dünya Bankı formalaşdırılmışdır.
1947-1948-ci illər arasında Havanada toplanan 50-dək ölkənin təmsilçisi Beynəlxalq Ticarət Təşkilatı (ITO) formalaşdırılması qərarı qəbul etdilər.
ITO nizamnaməsində qurumun əsas vəzifəsi beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması idi. Ancaq nizamnamə kəskin müxalifət səbəbi ilə ölkələrin parlamentlərindən keçmədi.
1948-ci ildə beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması ilə bağlı keçici olaraq GATT sazişi imzalandı və onun parlamentlər tərəfindən təsdiqlənməsi tələb edilmirdi.
GATT getdikcə davamlılıq qazandı və Cenevrədə daimi katibliyi formalaşdırıldı.
GATT-ın dünya ticarətini GATT-ın dünya ticarətini sərbəstləşdirmə mexanizmisərbəstləşdirmə mexanizmi
Üzv ölkələr arasında müəyyən fasilələrlə həyata keçirilən çoxtərəfli taarif müzakirələri yolu ilə reallaşdırılırdı.
Müzakirə metodu “qarşılıqlı güzəşt” (reciprocity) prinsipi olmuşdur. Yəni müəyyən malların mühüm ixracatçısı olan ölkə və ya ölkə qrupları başlıca ticarət ortaqlarından, onlara sattıqları mallar üzərində gömrük endirimləri tələb edirlər, onlar da qarşı tərəfə müvafiq güzəşt edilər.
GATT müzakirələrində əsl bazarlıqlar ABŞ və Yaponiya kimi ölkələr və ya ölkə qrupları arasında olmuşdur.
Müəyyən idxalatçı və ixracatçılar arasında əldə edilən taarif uzlaşmaları daha sonra ümumi bir taarif sazişi ilə bütün üzvlərə şamil edilmişdir.
“Qarşılıqlı güzəşt” prinsipinin bir istisnası zəif inkişaf etmiş ölkələrlə bağlı olmuşdur. Uruqvay raunduna qədər bunlar qarşılıqlı taarif endirimlərinə getmədən güzəştlərdən istifadə edirdilər. Bu raunddan sonra onlar da prosesə qatılmışdır.
GATT və ticarət raundlarıGATT və ticarət raundları
1947-ci ildə Cenevrədə reallaşdırılan ilk iclasla birlikdə baş tutan GATT müzakirə raundlarının sayı səkkizdir.
Əvvəlki müzakirələr, xüsusilə ABŞ və Qərbi Avropa ölkələri arasında intensiv xarakter alsa da, sonradan bura Yaponiya da qoşuldu.
Getdikcə regional iqtsiadi inteqarsiyalar formalaşmış və bu qruplar iclaslarda vahid bir təmsilçi ilə iştirak etmişlər (AB, EFTA, Nordik Topluluğu ve ASEAN).
Kennedy Raundu ilə taarif endirimlərinin ayrı-ayrı maddələr üzərində deyil, bütün taariflər üzərində müəyyən nisbətlərdə həyata keçirilməsi metodu qəbul edilmişdir.
GATT və ticarət raundlarıGATT və ticarət raundları
İlk iclaslarda ancaq sənaye məhsulları müzakirə predmeti olmuş və taarif endirimləri müzakirə edilmişdir. Zaman keçdikcə bu sahədə məhdud irəliləyiş olmuşdur. Məsələn, Kennedy Raundunda dempinqə qarşı Anti-Dempinq Kodeksi qəbul edilmiş, Tokyo Raundunda da ilk dəfə qeyri-taarif maneələri müzakirəyə çıxarılmışdır.
Ən əhatəli Uruqvay Raundunda isə əmtəə ticarətinə əlavə olaraq, xidmət ticarəti, sənaye və intellektual mülkiyyət hüquqlarının qorunması və kənd təsərrüfatı subvensiyaları ilə digər qeyri-taarif vasitələri müzakirəyə çıxarılmışdır.
Müxtəlif GATT siyasət və mexanizmləriMüxtəlif GATT siyasət və mexanizmləri
GATT və Ətraf Mühitin qorunması• Ətraf mühitlə bağlı GATT siyasətləri mühüm dərəcədə
tənqid edilmişdir.
• Ətraf mühit məsələsi Uruqvay Raundunda gündəliyə gətirilsə də hər hansı bir qərar qəbul edilə bilməmişdir.
GATT və Yeni Proteksionizm Cərəyanı• Bir üzv ölkənin ixracatı, idxalatçı üzv ölkədə ciddi bir
zərərə yol açarsa və ya belə bir təhlükə doğurarsa, bu halda idxalatçı ölkənin hökuməti daxili bazarını qorumaq məqsədilə məhdudlaşdırıcı tədbirlər alma hüququna malikdir.
BeynBeynəlxalq ticarət qaydaları üzvlər tərəfindən əlxalq ticarət qaydaları üzvlər tərəfindən danışıqlar yolu ilə razılaşdırılır. danışıqlar yolu ilə razılaşdırılır.
Dünya Ticarət Təşkilatının formalaşmasıDünya Ticarət Təşkilatının formalaşması
1 Yanvar 1995-ci ildə Uruqvay Müzakirələri (Raundu) nəticəsində və GATT-ın əsasında formalaşdırılmışdır.
GATT sənaye malları üzərindəki dünya ticarətini sərbəstləştirməyə istiqamətlənmişdir.
DTT-nin isə səlahiyyətləri daha da artırılmış, sənaye, kənd təsərrüfatı və xidmət ticarətinin liberallaşdırılması ilə birgə intellektual mülkiyyət hüquqlarını da əhatə edir.
GATT 1947 Uruqvay Müzakirələrində yeniləşdirilərək GATT 1994 adı ilə DTT-nin tərkibinə daxil edilmiştir.
Bu gün, Qərbin bütün sənaye ölkələri daxil olmaqla, dünya ticarətinin 90%-ni əhatə edən 150-dən çox ölkə təşkilatın üzvüdür.
•• DTT ticarət razılaşmalarını idarə etməkDTT ticarət razılaşmalarını idarə etmək • • Ticarət danışıqları üzrə forumTicarət danışıqları üzrə forum• • Ticarət danışıqları idarə etməkTicarət danışıqları idarə etmək• • Milli ticarət siyasətlərini monitorinq etməkMilli ticarət siyasətlərini monitorinq etmək• • Texniki dəstək və İEOÖ-lər üçün treyninqlər Texniki dəstək və İEOÖ-lər üçün treyninqlər • • Digər beynəlxalq təşkilatlarla kooperasiyaDigər beynəlxalq təşkilatlarla kooperasiya
Komitələr:•Maliyyə Xidmətləri Maliyyə Xidmətləri TicarətiTicarəti•Xüsusi ÖhdəliklərXüsusi Öhdəliklər•Milli Tənzimləmələr Milli Tənzimləmələr KomitəsiKomitəsi • GATS GATS QaydalarıQaydaları Fəliyyət QrupuFəliyyət Qrupu
ÇoÇoxlu Sazişlərxlu Sazişlər Mülki Aviasiya KomitəsiMülki Aviasiya Komitəsi
Dövlət SatınalmalarıDövlət Satınalmaları KomitəsiKomitəsi
Komitələr:•TicarTicarəət vt vəə EkologiyaEkologiya•TicarTicarəət vt vəə İnkişafİnkişaf•Regional TicarətRegional Ticarət SazişləriSazişləri•Tədiyyə BalansıTədiyyə Balansı•BüBüdcədcə,, Maliyyə və Maliyyə və İdarəetməİdarəetmə
Fəaliyyət Qrupları:•İştiraklarİştiraklar
Komitələr:•BBazara Girişazara Giriş•AqrarAqrar•SağlSağlamlıq Tədbirləriamlıq Tədbirləri •Ticarətdə Texniki ManeələrTicarətdə Texniki Maneələr•Subvensiyalar və Kompensasiyaedici Subvensiyalar və Kompensasiyaedici TədbirlərTədbirlər•Anti-DAnti-Deempinmpinqq•GGöömrük mrük QiymətləndirməQiymətləndirmə•Mənşə QaydalarıMənşə Qaydaları•İdxalat Lisenziyaları İdxalat Lisenziyaları •Ticarətlə Əlaqəli İnvestisiya TədbirləriTicarətlə Əlaqəli İnvestisiya Tədbirləri•Qoruma TədbirləriQoruma TədbirləriFəaliyyət Qrupları:• DDöövlvləət Ticart Ticari Təşəbbüslərii Təşəbbüsləri•İlkin Monitorinq İlkin Monitorinq
DTT-nin təşkilatı strukturuDTT-nin təşkilatı strukturu
Nazirlər Konfransı (Ministerial Conference)• Üzv ölkələrin müvafiq nazirlərindən formalaşır.• Ən ali qərar qəbuledici instansiyadır.• Ən azı 2 ildə bir dəfə toplanır.
Baş Şura (General Council)• Vaxtaşırı toplanır və bütün üzv ölkələrin nümayəndələrindən formalaşır.• Nazirlər Konfransı adından fəaləiyyət göstərir. • Cenevrədə toplanır.
Baş direktor • Təşkilatı təmsil edir və müvafiq nazirlər tərəfindən təyin edilir.
Şuralar:• Mal ticarəti• Xidmət ticarəti• Ticarətin intellektual mülkiyyət hüquqları
Müxtəlif komitələr İdarəetmə üzvlük və konsensusa əsaslanır. Mərkəzi Cenevrədədir.
DTT: Qərar qəbulu prosesiDTT: Qərar qəbulu prosesi
İlk addım İlk addım danışıqdırdanışıqdır..
Haradasa danışıqlar aparılır və nəticələr əldə edilirHaradasa danışıqlar aparılır və nəticələr əldə edilir Elə yerdir ki, hökumətlər Elə yerdir ki, hökumətlər öz ticarət problemlərini öz ticarət problemlərini
seçib ayırmaq üçünseçib ayırmaq üçün müraciət edir.müraciət edir.
DTT yalnız ticarəti DTT yalnız ticarəti liberallaşdırmır. liberallaşdırmır. Bəzən Bəzən qaydalar ticarət qaydalar ticarət baryerlərini dəstəkləyir – baryerlərini dəstəkləyir – məs. Istehlakçıları məs. Istehlakçıları himayə etmə və ya himayə etmə və ya xəstəliyi önləməkxəstəliyi önləmək
Təşkilatın funksiyalarına daxil olan (GATT-dan miras qalan) sazişlərin reallaşdırılması və idarə edilməsinin təmini,
Həyata keçiriləcək çoxtərəfli ticarət müzakirələri üçün bir forum təşkil etmək, ticarəti sərbəstləşdirmə cəhdlərinə yeni sahələr əlavə etmək,
Üzvlər arasında çıxa biləcək anlaşmazlıqları sürətlə və səmərəli şəkildə həll etmək üçün bir vasitəçilik mexanizmi qurmaq (Anlaşmazlıqların Həlli Orqanı).
Üzvlərin xarici ticarət siyasətlərini monitorinq etmək və qiymətləndirmək (Ticarət Siyasətlərini Monitorinq Mexanizmi – TPRM, Ticarət Siyasətlərini Monitorinq Orqanı),
Daimi instutsional struktur kimi BVF, Dünya Bankı və bunlarla əlaqəli qurumlarla yaxın əməkdaşlıq etmək,
Beynəlxalq ticarət sisteminin faydalarından istifadə etmələri üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrə və keçid ölkələrinə kömək etmək.
UruUruqvqvay ay RaunduRaundu və DTT dövrü və DTT dövrü
Uruqvay Raundu, 1986-cı ilin sentyabr ayında Uruqvayın Punta del Este şəhərində başlamış və 15 aprel 1994-cü ildə Mərakeşin Mərakeş şəhərində 125 ölkənin Yekun Sənədi imzalaması ilə nəticələnmişdir.
Başlanğıc mərhələdə müzakirələrin 4 il davam etməsi planlaşdırılmışdı. Ancaq, kənd təsərrüfatı subvensiyalarının aradan qaldırılması ilə bağlı ABŞ-la Avopa İttifaqı (xüsusilə Fransa) arasında ortaya çıxan fikir ayrılıqları səbəbilə 4 il də uzandı.
Burada kənd təsərrüfatı subvensiyaları ilə yanaşı, xidmət ticarətinin sərbəstləşdirilməsi də ilk dəfə müzakirəyə çıxarılmışdır.
Həmçinin taarif və qeyri-taarif maneələrinin aradan qaldırılaraq yeni proteksionizmin yayılmasının qarşısının alınması, intellektual və sənaye mülkiyyəti hüquqlarının qorunması və rəsmi tenderlərdə yerli firmalar lehinə tətbiq edilən diskriminasiyanın ləğv edilməsi, digər mühüm məsələlər arasında olmuşdur.
UruUruqvqvay ay RaunduRaundu və DTT dövrü və DTT dövrü
Müzakirələrdə əldə edilən nəticələri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq mümkündür:• Sənaye malları üzərindəki gömrük taarifləri
- İnkişaf etmiş ölkələr sənaye məhsulları üzərindəki taariflərdə yenidən orta hesabla 34% həddində bir endirim həyata keçirməyi qəbul etdilər. Beləliklə, bu sahədəki taarif səviyyəsi Uruqvay Raundundan sonrakı endirimlərlə 3%-ə enmiş olacaqdır.
• Könüllü ixracat məhdudiyyətləri- Ümumiyyətlə “boz sahə tədbirləri” də adlandırılan könüllü ixracat
məhdudiyyətləri və ya daxili bazarın tənzimlənməsi sazişləri kimi tədbirlər 4 illik müddət ərzində tamamilə ortadan qaldırılacaqdır.
• Zəif inkişaf etmiş ölkələr- Zəif inkişaf etmiş ölkələrə məcburedici taarif endirimləri nəzərdə
tutulmuşdur.
• Kənd təsərrüfatı- Kənd təsərrüfatı ilə bağlı öhdəliklər üç qrupda toplanmışdır: bazara giriş,
UruUruqvqvay ay RaunduRaundu və DTT dövrü və DTT dövrü
• Toxuculuq və geyim sektoru- Bu mallar üzərindəki Çoxliflilər Sazişinə əsaslanaraq tətbiq edilən ixracat kvotaları
10 illik bir dövrdə daha az məhdudlaşdırıcı olan taariflərlə əvəz olunacaq və bu müddətdə taariflər də 25% həddində endiriləcəkdir.
• Xidmətlər ticarəti- Xidmətlər sferasında liberallaşmanı təmin etmək məqsədilə Xidmətlər Ticarəti Baş
Sazişi (General Agreement on Trade in Services –GATS) qəbul edilmişdir.• Sənaye və intellektual mülkiyyət hüquqları
- 1967 Paris Sazişi, 1971 Bern Sazişi, Roma Sazişi və əlaqəli digər sazişlər qəbul edilmiş və üzv ölkələrin əməl etməli olduqları bəzi standartlar formalaşdırılmışdır.
• Miqdar məhdudiyyətləri- Qanunsuz olaraq müəyyən hallarda tətbiq edilə biləcək miqdar məhdudyyətlərinin
sənayeləşmiş ölkələrdə 2 il, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 5 il ərzində aradan qaldırılması nəzərdə tutulmuşdur.
• Ticarət siyasətlərinin monitorinqi mexanizmi (TPRM)- İlk dəfə bu çərçivədə fəaliyyət göstərəcək bir orqan formalaşdırılmışdır.
• Ticarətlə əlaqəli investisiya tədbirləri- Emal sənayesindəki xarici investisiyalı biznes subyektlərinin əməl etməli olduqları
yerli məhsuldan istifadə və ya ixracat həyata keçirmə kimi məcburi öhdəliklərin də mərhələli şəkildə ortadan qaldırılması nəzərdə tutulmuşdur.