MORFOMETRIJSKI KARAKTERI KOD NEKIH SITNIH SISARA ...

Muzaferović Š. i sar.: Morfometrijski karakteri kod nekih sitnih sisara vertikalnog profila planine…

Veterinaria 58 (3-4),239-249, Sarajevo 2009. 239

MORFOMETRIJSKI KARAKTERI KOD NEKIH SITNIH SISARA

VERTIKALNOG PROFILA PLANINE VRANICE

MORPHOMETRIC CHARACTERISTICS IN SOME SMALL

MAMMALS OF VERTICAL PROFILE OF THE MOUNTAIN VRANICA

Muzaferović Š., Aladţuz A., Kurteshi K.

Abstract - During 1999-2000, a systematic research was conducted on the

vertical profile of the Vranica Mountain, following the seasonal fluctuation of the

numbers of the small mammals.

Hunting took place over five consecutive nights with 72 traps being set with the

kerosene-lamp-cotton wick cooked in oil and fried with flour used as the bait. Each

individual caught was subjected to different measurements of pre-determined parameters,

later compared by the localities and seasons.

The study was conducted on seven sites, very specific in terms of altitude,

substrate type, soil type, and plant communities. The research lasted 75 days through

three seasons: spring, summer and autumn.

In total, we caught 271 individuals. Systematically, all individuals are classified

in two orders: Soricomorpha and Rodentia. The caught individuals showed a wide

diversity in terms of measured parameters.

Key words: systematic research, Vranica Mountain, measurements, individuals

Kratak sadrţaj - Tokom 1999. i 2000. godine vršena su sistematska

istraţivanja na vertikalnom profilu planine Vranice, u kojima je praćena sezonska

dinamika brojnosti sitnih sisara.

Lov je vršen pet uzastopnih noći sa 72 postavljene klopke, a kao mamac je

korišten pamuĉni fitilj za petrolejsku lampu koji je kuhan sa uljem i uprţen sa brašnom.

Svaka ulovljena jedinka je podvrgnuta mjerenjima odreĊenih parametara koji su u radu

obraĊeni i uporeĊeni po lokalitetima i sezonama.

Dr. sc. Muzaferović Šefkija, biolog, docent, ([email protected]); Aladţuz Admir,

biolog, Odsjek za biologiju, Prirodno–matematiĉki fakultet, Univerzitet u Sarajevu; doc. dr.

Kurteshi Kemajl, biolog, docent, Prirodno–matematiĉki fakultet, Univerzitet u Prištini

Muzaferović Šefkija, PhD, Biologist, Assistant Professor ([email protected]);

Aladţuz Admir, Biologist, Department of Biology, Faculty of Science, University of Sarajevo;

Kurteshi Kemajl, PhD, Biologist, Faculty of Science, University of Prishtina

Muzaferović Š. i sar.: Morfometrijski karakteri kod nekih sitnih sisara vertikalnog profila planine..

240

Istraţivanje je obuhvatilo sedam lokaliteta, vrlo specifiĉnih u pogledu

nadmorske visine, tipa matiĉne podloge, tipa tla i biljne zajednice. Istraţvanja su trajala

75 dana kroz tri sezone: proljeće, ljeto i jesen.

Ulovljeno je 271 jedinka. Sistematski, sve navedene jedinke svrstane su u dva

reda i to u red Soricomorpha i Rodentia. Ulovljene jedinke su pokazale širok varijetet

razliĉitosti u pogledu izmjerenih parametara.

Kljuĉne rijeĉi: Sistematska istraţivanja, planina Vranica, mjerenja, jedinke

Uvod

Sitni sisari kao dio ekosistema imaju veoma znaĉajnu ulogu u biocenotiĉkim

procesima. Njihova hrana je raznovrsna i postoje velike razlike u njihovim navikama u

ishrani, te na taj naĉin ove ţivotinje uĉestvuju u većem broju lanaca ishrane.

Rasprostranjeni su u svim krajevima svijeta. Neke vrste su prijelazni domaćini uzroĉnika

teških oboljenja ĉovjeka, domaćih ţivotinja i divljaĉi. Mnogi od njih, kada se

prenamnoţe izazivaju velike štete na šumskim sastojinama i poljoprivrednim dobrima.

Meso nekih vrsta sitnih sisara koristi se u ishrani ĉovjeka, a krzno nekih od njih od

davnina je korišteno pri izradi odjevnih predmeta.

Osim što sitni sisari mogu da prouzrokuju veće štete u šumskim i drugim

tipovima ekosistema, ne smije se zaboraviti da su oni njihov prirodni sastavni dio. S

obzirom na to da su ove ţivotinje najĉešće vezane za šumske sastojine, njihova prirodna

uloga u šumama je sloţena i vaţna jer ĉuva njihovu biološku raznolikost i balans. Turĉek

(11) je već napomenuo ovu problematiku i sistematizovao njihov uticaj na ekosisteme u

kojima egzistiraju:

na mikroklimu opalog lišća i najgornjih slojeva tla;

na prirodne osobine tla, njegovu zraĉnost, rastresitost, i vlagu;

na protok neorganskih i organskih supstanci;

na raspadanje organskih supstanci;

na strukturu staništa, nisko rastinje i drveće;

na širenje biljaka širenjem sjemena biljaka;

na gustinu populacije nekih štetnih insekata;

na oĉuvanje populacija razliĉitih šumskih predatora ĉija su glavna hrana;

na sukcesije i dr.

Stoga je ova grupa ţivotinja predmet mnogobrojnih istraţivanja, u prvom redu

biologa i ljekara, zatim veterinara, agronoma, šumara te znanstvenika drugih profila.

S obzirom na svoju brojnost i dinamiku, ova grupa organizama predstavlja

jednu od vrlo bitnih komponenata trofiĉkog sistema. Iako u literaturi ima dosta podataka

o ovoj grupi organizama, ipak ona nije u dovoljnoj mjeri prouĉena. Dosadašnja

istraţivanja ove grupe ţivotinja na prostorima Bosne i Hercegovine bila su povremena i



uglavnom su imala faunistiĉki i sistematski znaĉaj, dok su ekološki aspekti bili

zaobiĊeni. Kvalitativno-kvantitativne studije populacija ovih grupa su malobrojne (8).

Cilj ovoga rada je utvrĊivanje varijabilnosti morfometrijskih karaktera kod

istraţivanih vrsta, prije svega karaktera koji se koriste kao relevantni parametri u

njihovoj determinaciji (duţina tijela, duţina repa, stopala, ušne školjke i teţina). Prema

tome, ova istraţivanja će doprinijeti potpunijem poznavanju varijabilnosti

morfometrijskih karaktera, a koji se odnose na jedinke koje su pronaĊene u razliĉitim

sezonama, nadmorskim visinama, biljnim zajednicama, geološkim podlogama i tipovima

zemljišta.

Materijal i metode

Sitni sisari ili Micromammalia, pripadaju klasi Mammalia (5), u okviru koje se

nalaze sve pronaĊene vrste, ĉija sistematska pripadnost je prikazana u tabeli 1. Inaĉe,

biodiverzitet Micromammalia na prostorima Bosne i Hercegovine, predstavljen je sa tri

reda, sedam familija, 20 rodova, 41 vrstom i 54 podvrste (2).

Kada je rijeĉ o ovoj grupi sisara, u literaturi se koriste razliĉita imena za njih;

glodari, šumski glodari, sitni glodari, sitni sisari, i dr. Izraz „sitni sisari“

(Micromammalia) najĉešće je korišten u literaturi za vrste sisara kojima teţina odraslih

ĉlanova prelazi dva grama i manja je od 120 g (3). Ova grupa sisara ukljuĉuje: krtice,

rovĉice, voluharice i miševe.

Istraţivanja su vršena na vertikalnom profilu planine Vranice, tokom 1999. i

2000. godine, kada je praćena je sezonska dinamika brojnosti ove grupe sisara.

Na terenu je obavljeno prikupljanje podataka osnovnih ekoloških karakteristika

odabranih lokaliteta (nadmorska visina, ekspozicija, nagib terena, kopanje profila

zemljišta, temperatura zraka, temperatura zemljišta, relativna vlaţnost zraka, atmosferski

talozi, osunĉanost, oblaĉnost, i dr.). Osnovni problem, koji se prvenstveno postavlja u

nizu bioloških disciplina, pa tako i pri izuĉavanju teriofaune, je mjesto i naĉin ţivota date

ţivotinjske vrste kao i vrijeme njene aktivnosti. U metodološkom pogledu, poznavanje

„gdje, kako i kada“ odreĊuju i najefikasniji ulov uzoraka, bez narušavanja osnovnih

svojstava biotopa i uz izbjegavanje ozljeda ţivotinja i eliminisanje stresnih situacija i

efekata (6).

Ovaj problem naĉina ulova uzoraka date vrste naroĉito se pojavljuje u oblasti

ekoloških istraţivanja, prije svega, predstavnika redova bubojeda, glodara i sitnih

mesojeda koji imaju skriven naĉin ţivota, u podzemnim jazbinama sa razgranatom

mreţom podzemnih komunikacija i gnijezdom, i koje su preteţno aktivne u sumraku i

tokom noći.

Suvremene tehniĉke metode, primjena radioizotopa i radiolokatora, putem hrane

ili ugraĊenih aparata, pruţaju mogućnost praćenja pojedinaĉnih primjeraka, dok se niz

aspekata populacione ekologije, prije svega teritorijalnost, areal aktivnosti i radijus


242

kretanja, disperzija, gustina, struktura i dinamika populacija mogu izuĉavati jedino putem

većeg broja markiranih jedinki date populacije (9).

Naĉin sakupljanja materijala

Prouĉavanje sitnih sisara uvjetovano je njihovim lovom na terenu, kao i

praćenjem odreĊenih mjerljivih parametara koji mogu da posluţe u tu svrhu. Efikasan lov

na terenu je jedan od osnovnih uvjeta za istraţivanje ekologije sitnih sisara. Sitni sisari,

kao što su vrste rodova Apodemus, Myodes, Microtus, Sorex, Arvicola i dr. uspješno se

love razliĉitim metodama (4).

Sakupljanje materijala, tj. uzorkovanje glodara, je sloţen proces koji ukljuĉuje

niz predradnji, a sam naĉin lova je raznovrstan i zavisi od postavljenog cilja.

Prilikom ovih istraţivanja, za utvrĊivanje gustine populacija sitnih sisara

korištena je modificirana metoda minimalnog kvadrata (10, 12).

U okviru minimalnog kvadrata, izlovljavanje je vršeno pet uzastopnih noći sa 72

postavljene klopke (preklapaĉe). Kao mamac korišten je pamuĉni fitilj za petrolejke, koji

je kuhan sa uljem i uprţenim brašnom, što mu je dalo intenzivan i prijatan miris. S druge

strane, ovako pripremljen mamac mogao je da zadrţi miris i po nekoliko dana, što je

velika prednost u odnosu na druge mamce koji se inaĉe koriste u ovakve svrhe.

Svaka pronaĊena jedinka sitnih sisara nakon ulova bila je podvrgnuta

mjerenjima odreĊenih parametara koji su inaĉe relevantni pri njihovoj determinaciji, a to

su:

- tjelesna masa,

- duţina tijela sa glavom,

- duţina repa,

- duţina stopala zadnjih ekstremiteta,

- duţina ušne školjke,

- spol. (9).

Svi ovi parametri su statistiĉki obraĊeni (Hi – kvadrat test, T- test;) i uporeĊeni

po lokalitetima kao i sezonama, što se vidi kroz rezultate istraţivanja (1).

Rezultati

Našim istraţivanjima obuhvaćeno je sedam lokaliteta koji su vrlo specifiĉni u

pogledu nadmorske visine, tipa matiĉnog supstrata, tipa zemljišta, biljne zajednice, a

samim tim i klimatskih prilika.

Za vrijeme naših istraţivanja koje je trajalo ukupno 75 dana kroz tri sezone;

proljeće, ljeto i jesen, pronaĊena je 271 jedinka razliĉitih vrsta sitnih sisara. Sistematski

gledano, 266 jedinki bilo je iz reda Rodentia i pet jedinki iz reda Insectivora. U okviru

reda Rodentia, pronaĊene su jedinke iz tri roda; Apodemus, Myodes i Microtus. Rod

Apodemus predstavljen je sa dvije vrste; Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) sa 84

ulovljene jedinke i Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758) sa 51 ulovljenom jedinkom.



Rod Myodes predstavljen je vrstom Myodes glareolus (Schreber, 1780) sa dominantnim

brojem pronaĊenih jedinki na koju otpada 108 jedinki. Rod Microtus predstavljen je

vrstom Microtus subterraneus (de Selys-Longchamps, 1836) sa 23 pronaĊene jedinke. U

okviru reda Insectivora, pronaĊeno je pet jedinki vrste Sorex araneus Linnaeus, 1758.

(tab. 1).

Tabela 1.Sistematska pripadnost konstatovanih vrsta

Table 1.Systematic classification of founded species

Klasa Red Familija Vrsta Broj pronaĊenih jedinki

MA

MM

AL

IA

Soricomorpha Soricidae Sorex araneus 5

Rodentia

Arvicolidae Myodes glareolus 108

Microtus subterraneus 1

Muridae

Apodemus flavicollis 84

Apodemus sylvaticus 51

Kao relevantni sistematski karakteri mjerene su sljedeće dimenzije kod svake

ulovljene jedinke (9);

tjelesna masa,

duţina tijela sa glavom,

duţina repa,

duţina stopala zadnjih ekstremiteta,

duţina ušne školjke,

spol.

Izlovljavanje je vršeno na sedam lokaliteta, na tri razliĉite nadmorske visine,

670 m, 1.130 m, 1.670 m. Na svakoj navedenoj nadmorskoj visini izlovljavanje je vršeno

u livadskom i u šumskom ekosistemu, s tim što smo na nadmorskoj visini od 1.670 m

odredili i dodatni lokalitet koji se odnosio na površinu pod mugovinom Pinus mugo

Turra, (8).

Naravno, ova istraţivanja su pokazala sliĉnosti i razlike u kvalitativno-

kvantitativnoj strukturi sitnih sisara po odabranim lokalitetima. Svakako, determinirajući

karakteri su ostali u granicama variranja date vrste, tako da nisu uoĉena neka znaĉajnija

odstupanja kada su u pitanju ovakve razlike u odabranim lokalitetima, što se moţe vidjeti

iz tabela 2, 3 i 4.


244

Statistiĉki znaĉaj konstatovanih razlika morfometrijskih karaktera Tabela 2. Statistiĉki znaĉaj konstatovanih razlika u vrijednosti variranja odabranih morfometrijskih

karakteristika muţjaka i ţenki vrste Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) po lokalitetima na

planini Vranici

Table 2. Statistical significance of established differences in morphometric variations of selected

characteristics of males and females of species Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) by localities

on the Vranica Mountain Osobina PoreĊenje po kategorijama t P

Tjelesna masa

Prokos - Jezernica 2,3606 0,02 > p > 0,01

Prokos – Prokoško j. 1,3432 0,20 > p > 0,10

Jezernica - Prokoško j. 0,4976 0,70 > p > 0,60

Duţina tijela

Prokos - Jezernica 2,0044 0,05 > p > 0,02

Prokos – Prokoško j. 0,0040 p > 0,90


Duţina repa

Prokos – Jezernica 3,2490 0,01 > p > 0,001

Prokos – Prokoško j. 4,0659 p < 0,001


Duţina stopala




Duţina ušne školjke




Tabela 3. Statistiĉki znaĉaj konstatovanih razlika u vrijednosti variranja odabranih morfometrijskih

karakteristika muţjaka i ţenki vrste Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758) po lokalitetima na

planini Vranici


characteristics of males and females of species Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758) by localities

on the Vranica Mountain

Osobina PoreĊenje po kategorijama t P

Tjelesna masa


Prokos – Prokoško j. 0,0544 p > 0,90


Duţina tijela

Prokos – Jezernica 3,3973 p < 0,001



Duţina repa

Prokos – Jezernica 3,8788 p < 0,001


Jezernica - Prokoško j. 0,0621 p > 0,90



Duţina stopala




Duţina ušne školjke




Tabela 4. Statistiĉki znaĉaj konstatovanih razlika u vrijednosti variranja odabranih morfometrijskih

karakteristika muţjaka i ţenki vrste Myodes glareolus (Schreber, 1780) sa lokaliteta Jezernica i

Prokoško jezero na planini Vranici


characteristics of males and females of species Myodes glareolus (Schreber, 1780) by localities on

the Vranica Mountain

Osobina PoreĊenje po kategorijama t P

Tjelesna masa Jezernica - Prokoško j. 0,9798 0,40 > p > 0,30

Duţina tijela Jezernica - Prokoško j. 2,1278 0,05 > p > 0,02

Duţina repa Jezernica - Prokoško j. 1,1671 0,30 > p > 0,20

Duţina stopala Jezernica - Prokoško j. 1,4856 0,20 > p > 0,10

Duţina ušne školjke Jezernica - Prokoško j. 0,6500 p > 0,90

Dobro poznatom statistiĉkom metodom T-test-om, utvrĊene su statistiĉki

znaĉajne razlike u vrijednostima variranja nekih morfometrijskih karaktera muţjaka i

ţenki vrsta Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) , Apodemus sylvaticus (Linnaeus,

1758) i Myodes glareolus (Schreber, 1780).

Odabrani morfometrijski karakteri, praćeni su kod navedenih vrsta i poreĊeni sa

parametrima jedinki sa razliĉitih lokaliteta na razliĉitim nadmorskim visinama (8).

Tom prilikom je konstatovano sljedeće:

Kod vrste Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) utvrĊena je statistiĉki znaĉajna

razlika kod sljedećih morfometrijskih karaktera; tjelesna masa, duţina tijela i duţina repa.

Za tjelesnu masu, statistiĉki znaĉajna razlika konstatovana je kod jedinki sa

lokaliteta Prokos-Jezernica (0,02p0,01). Za duţinu tijela, statistiĉki znaĉajna razlika

utvrĊena je kod jedinki sa ova dva lokaliteta, Prokos-Jezernica (0,05p0,02). Za duţinu

repa, takoĊer je utvrĊena statistiĉki znaĉajna razlika kod jedinki sa pomenuta dva

lokaliteta, Prokos-Jezernica (0,01p0,001). Statistiĉki znaĉajna razlika utvrĊena je za

jedinke sa lokaliteta Prokos-Prokoško jezero (p0,001), (tab. 2).

Kod vrste Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758), utvrĊena je statistiĉki znaĉajna

razlika kod sljedećih morfometrijskih karaktera; duţina tijela, duţina repa i duţina ušne

školjke.

Za duţinu tijela, statistiĉki znaĉajna razlika konstatovana je kod jedinki sa

lokaliteta Prokos-Jezernica (p0,001), te kod jedinki sa lokaliteta Prokos-Prokoško jezero

(0,05p0,02). Za duţinu repa utvrĊena statistiĉki znaĉajna razlika odnosi se na jedinke


246

sa lokaliteta Prokos-Jezernica (p0,001), te na jedinke sa lokaliteta Prokos-Prokoško

jezero (0,01p0,001). Za duţinu ušne školjke, konstatovana statistiĉki znaĉajna razlika

odnosi se na jedinke sa lokaliteta Jezernica-Prokoško jezero (0,05p0,02), (tab. 3).

Kod vrste Myodes glareolus (Schreber, 1780), statistiĉki znaĉajna razlika

konstatovana je samo kod duţine tijela izmeĊu jedinki sa lokaliteta Jezernica-Prokoško

jezero (0,05p0,02), (tab. 4).

Obzirom da našim istraţivanjima nisu obraĊene starosne kategorije ulovljenih

jedinki, moglo se i oĉekivati da se statistiĉkom obradom podataka konstatuju statistiĉki

znaĉajne razlike kod nekih morfometrijskih karaktera jedinki iste vrste sa razliĉitih

lokaliteta. Osim toga, mali broj analiziranih jedinki je takoĊer jedan od bitnih faktora koji

moţe imati znaĉajnijeg uticaja na ovakve rezultate.

Diskusija

S obzirom da je na podruĉju Bosne i Hercegovine povremeno vršeno

izlovljavanje sitnih sisara i tom prilikom su bili registrirani samo osnovni parametri kao

što su: duţina tijela, duţina repa, duţina stopala zadnjih ekstremiteta, duţina uha i spol,

moguća je njihova komparacija sa pronaĊenim vrstama kroz naša istraţivanja.

Na temelju podataka iz Zemaljskog muzeja vidi se sljedeće:

Kod vrste Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) za duţinu tijela kod 35 jedinki,

uzeta je srednja vrijednost ovog parametra koja iznosi 96,88 mm, što se uklapa u raspon

dimenzija kod pronaĊenih jedinki ove vrste. Po pitanju ovog parametra, naši rezultati se

takoĊer uklapaju u rezultate dobijene mjerenjima jedinki sa prostora republike Slovenije

gdje su se dimenzije ovog parametra kretale izmeĊu 90 i 114 mm (7).

Za duţinu repa kod 33 registrirane jedinke takoĊer je odreĊena srednja

vrijednost ovog parametra koja iznosi 96,72 mm. Ovo je vrijednost koja se takoĊer

uklapa u rezultate naših istraţivanja. Rezultati naših istraţivanja se uklapaju u rezultate

istraţivanja sa podruĉja republike Slovenije, gdje se duţina ovog parametra kretala u

vrijednosti izmeĊu 92 i 122 mm.

Za duţinu stopala kod 36 registriranih jedinki, srednja vrijednost iznosi 17,51

mm. Naši rezultati se takoĊer uklapaju u rezultate ovog parametra, kao što se uklapaju i u

rezultate sa prostora republike Slovenije, gdje se duţina ovog parametra kretala u rasponu

izmeĊu 21,9 i 25,9 mm.

Za duţinu ušne školjke kod 36 registriranih jedinki srednja vrijednost ovog

parametra iznosila je 23,13 mm, a kod istraţivanja na prostorima Slovenije, vrijednost

ovog parametra kretala se u rasponu izmeĊu 15,2 i 18,8 mm, gdje se vidi da se i naši

rezultati uklapaju u rezultate ovih istraţivanja.

Kod vrste Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758) od ukupno 36 registriranih

jedinki srednja vrijednost duţine tijela iznosila je 90,77 mm, a kod istraţivanja sa



prostora Slovenije vrijednost ovog parametra kretala se u rasponu izmeĊu 81 i 107 mm, u

ĉije rezultate se uklapaju i rezultati naših istraţivanja.

Za duţinu repa kod 34 registrirane jedinke srednja vrijednost iznosila je 90,28

mm, a kod istraţivanja sa prostora Slovenije vrijednost ovog parametra kretala se u

rasponu izmeĊu 75 i 94 mm.

Za duţinu stopala kod 35 registriranih jedinki srednja vrijednost iznosila je

15,71 mm, a kod istraţivanja sa prostora Slovenije vrijednost ovog parametra kretala se

od 19,9 do 23 mm.

Za duţinu ušne školjke kod 35 registriranih jedinki srednja vrijednost iznosila je

21,37 mm, a kod istraţivanja sa prostora Slovenije vrijednost ovog parametra kretala se

izmeĊu 13,7 i 16,5 mm, u ĉije rezultate se uklapaju i rezultati naših istraţivanja.

Kod vrste Myodes glareolus (Schreber, 1780) nije moguće praviti komparaciju

odreĊenih parametara s obzirom da na prostorima Bosne i Hercegovine nisu poznata

istraţivanja na ovoj vrsti . Na prostorima Slovenije, na osnovu 72 pregledane jedinke

utvrĊene su sljedeće dimenzije:

Teţina tijela kretala se od 12 do 33 g. Duţina tijela od 99 do 112 mm, duţina

repa od 40 do 59 mm, duţina stopala od 16,5 do 19,6 mm i duţina ušne školjke od 10,7

do 13,8 mm, (7). Svi ovi podaci ne pokazuju odstupanja od rezultata naših istraţivanja.

Mjerenja nisu vršena kod vrsta: Microtus subterraneus (de Selys-Longchamps,

1836) i Sorex araneus Linnaeus, 1758 zbog malog broja ulovljenih jedinki.

Zakljuĉci

1. Razlike u pogledu brojĉanih odnosa spolova ulovljenih jedinki vrsta; Apodemus

flavicollis (Melchior, 1834), Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758), Myodes

glareolus (Schreber, 1780), posljedica su sluĉajnosti, jer primjena Hi- kvadrat testa

pokazuje da nemaju statistiĉkog znaĉaja.

2. Srednje vrijednosti tjelesne mase ulovljenih jedinki vrsta; Apodemus flavicollis

(Melchior, 1834), Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758), Myodes glareolus

(Schreber, 1780), uklapaju se u dijapazon tjelesne mase karakteristiĉan za ove

vrste (njihov opis i kljuĉ za njihovu determinaciju). Konstatovano je odgovarajuće

variranje vrijednosti tjelesne mase kod ovih vrsta u razliĉitim sezonama i na

razliĉitim nadmorskim visinama.

3. Srednje vrijednosti duţine tijela sa glavom bez repa ulovljenih jedinki vrsta

Apodemus flavicollis (Melchior, 1834), Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758),

Myodes glareolus (Schreber, 1780), uklapaju se u dijapazon duţine tijela sa

glavom bez repa karakteristiĉan za ove vrste (njihov opis i kljuĉ za determinaciju).

Konstatovano je odgovarajuće variranje vrijednosti tjelesne mase kod ovih vrsta u

razliĉitim sezonama i na razliĉitim nadmorskim visinama.

4. Srednje vrijednosti duţine repa ulovljenih jedinki vrsta Apodemus flavicollis

(Melchior, 1834), Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758), Myodes glareolus


248

(Schreber, 1780), uklapaju se u dijapazon duţine repa karakteristiĉan za ove vrste

(njihov opis i kljuĉ za njihovu determinaciju). Konstatovano je odgovarjuće

variranje vrijednosti duţine repa kod ovih vrsta u razliĉitim sezonama i na

razliĉitim nadmorskim visinama.

5. Srednje vrijednosti duţine stopala zadnjih nogu ulovljenih jedinki vrsta Apodemus


glareolus (Schreber, 1780), uklapaju se u dijapazon duţine stopala zadnjih nogu

karakteristiĉan za ove vrste ( njihov opis i kljuĉ za njihovu determinaciju).

Konstatovano je odgovarajuće variranje vrijednosti duţine stopala kod ovih vrsta u

razliĉitim sezonama i na razliĉitim nadmorskim visinama.

6. Srednje vrijednosti duţine ušne školjke ulovljenih jedinki vrsta Apodemus


glareolus (Schreber, 1780), uklapaju se u dijapazon duţine ušne školjke

karakteristiĉan za ove vrste (njihov opis i kljuĉ za njihovu determinaciju).

Konstatovano je odgovarajuće variranje vrijednosti duţine ušne školjke kod ovih

vrsta u razliĉitim sezonama i na razliĉitim nadmorskim visinama.

LITERATURA

1. Berberović Lj, Uvod u teoretsku genetiku populacija: skripta predavanja.

Sarajevo;Univerzitet u Sarajevu; 1971.

2. Bolkay S, Catalogus of the Mammals ocurring in Bosnia-Hercegovina and

preserved in the Land -Museum in Sarajevo. Budapest: Biol. Hung.; 1924.

3. Delany MJ, The ecology of small mammals. Studies in biology. London: 51

Edward Arnold; 1974.

4. DunĊerski Z, Uticaj brojnosti na strukturu populacije riĊe voluharice, Myodes

glareolus, u šumskim ekosistemima. Beograd: Institut za biološka istraţivanja «

Siniša Stanković «; 1984.

5. Garms H, Borm L, Fauna Evrope. Ljubljana: Mladinska knjiga; 1981.

6. Kirkland GL, Jr, & Sheppard PK, Proposed standard protocol for sampling small

mammals communities. U: Advances in the biology of shrews: Spec publ. 18,

Kernic Mus. Hat. History; 1994.

7. Kryštufek B, 1991: Sesalci Slovenije. Ljubljana: Prirodoslovni muzej Slovenije;

1991.

8. Muzaferović Š, Sastav i distribucija sitnih sisara u razliĉitim ekosistemima na

vertikalnom profilu planine Vranice: Magistarski rad. Sarajevo: Prirodno -

matematiĉki fakultet Univerziteta u Sarajevu; 2002.

9. Muzaferović Š. Ekofenotipske osobenosti populacija vrsta rodova Apodemus

Kaup, 1829. i Clethrionomys Tilesius, 1850. (Rodentia, Mammalia) u urbanim i

suburbanim ekosistemima Sarajeva: Doktorska disertacija. Sarajevo: Prirodno-

matematiĉki fakultet Univerziteta u Sarajevu; 2008.



10. Pelikan J, Calculated densities of smal mammals in relation to quadrat size.

Anales zoologici Fennici; 1971.

11. Turĉek FJ, Über die biologische Stellung und Bedeutung der Kleinsäuger in der

Waldbiozönose. Waldhygiene. 1968; 7 (7-8): 193 – 205.

12. Zejda J, & Holišova V, Quadrat size and the prebaiting effect in trapping small

mammals. Anales Zoologici Fenici; 1971.

Uredništvo primilo rukopis 16.09.2009.

MORFOMETRIJSKI KARAKTERI KOD NEKIH SITNIH SISARA ...

Documents