Monopol - coin.wne.uw.edu.plcoin.wne.uw.edu.pl/kiuila/Mikro/wyklad7.pdf · Monopol Założenia Jedna firma Siłą rzeczy musi ona sama ustalić cenę Cena rynkowa zależy od ilości

MonopolZałożenia

Jedna firma Siłą rzeczy musi ona sama ustalić cenęCena rynkowa zależy od ilości sprzedawanej przez firmęProdukt nie posiada substytutyDużo kupujących (krzywa popytu opadająca)Istnieją bariery wejścia na rynekStoi przed podobnymi ograniczeniami co firmy doskonale konkurencyjne (ograniczenia technologiczne i popytowe)

Skąd biorą się monopole?Licencje rządowe (TP, Poczta Polska, PKP)Patenty (nowy lek, wynalazek, botox) – okres ochrony 10-70 latJedyny posiadacz zasobu (np. autostrady)Zmowa kartelowa (np. OPEC)Duże korzyści skali (monopol naturalny - np. wodociągi)

Maksymalizacja zyskuMonopolista wybiera takie q aby maksymalizować zysk

Π(q) = p(q)q – c(q)Warunek konieczny (pierwszego rzędu):

( ) ( ) 0( ( ))p q qq c qp qq qq

∂Π ∂= + −

∂∂

∂⋅ =

∂

)()( qMCqMR =

monopolista produkuje mniej i ustala wyższą cenę niż rynek doskonale konkurencyjny

Warunek wystarczający: nachylenie MR mniejsze niż nachylenie MC

MR malejąca, MC zwykle stała lub rosnąca, stąd zwykle wystarczy sprawdzić warunek 1 rzędu

2

2 0y

∂ Π<

∂

Przychód monopolisty

D q

P TR = P(q)q

TR1

TR2

TR3

TR4

0 < TR1 < TR2 < TR3 > TR4 > 0

Istnieje wielkość produkcji maksymalizująca przychód

TR najpierw rosnące, potem malejące

Zyski monopolisty

TR(q)=P(q)qq

TC(q)

∏(q)

Dla q* maksymalizującego zysk nachylenie TR =

nachyleniu TC

( ) ( )MR q MC q=

q*

P

Przykład algebraiczny

Przyjmijmy liniowe krzywe popytu i kosztu krańcowego:PD(q) = a – bq

TC(q) = cq + ½dq2

Zysk:Π(q) = (a – bq)q – cq – ½dq2

Warunek konieczny: a – 2bq – c – dq = 0

dbcaqm

+−

=2 db

bcadabpm

+++

=2

Krzywa MR leży poniżej krzywej popytu TR(q) = (a – bq)qMR(q) = a – 2bq

Przykład graficzny

q

MC(q) = c + dq

p(q) = a – bq

MR(q) = a – 2bqdbca

q

+−=

2

*

)(2

)( *

dbcaba

qp

+−

−

=a

c

© Mikołaj Czajkowski

∏

Cena ustalana przez monopolistę i zysk

AR

MR

MC

AC

q0 q*

P(q*)

P

AC(q*)

AC’AC’(q*)

MC(q) = MR(q) wyznacza produkcję dającą maksymalny zysk, ale jaki ten zysk jest – zależy od AC(w szczególności możliwa strata)

Zysk monopolisty ∏ = TR – TC = P(q)q – AC(q)q

© Mikołaj Czajkowski

Zyski monopolisty

Utraconyzysk

P1

Q1

Utraconyzysk

MC

Q

P

D = AR

MR

P*

Q*

P2

Q2

Krańcowy przychód MR mniejszy niż średni AR

MR < P

( ) ( )( ))

0( )(

p qp q q c qp qpq qq

∂ ∂⋅ ⋅ + − =

∂ ∂

Maksymalizacja zysku a elastyczność popytu

Warunek konieczny maksymalizacji można przekształcić:

( ) ( ) 1( ) D

p q MC qp q ε−

= −

D

qMCqp

ε11

)()(+

=

Marża monopolisty jest odwrotnie proporcjonalna do cenowej elastyczności popytuMonopolista zawsze wybiera taką cenę, przy której popyt jest elastyczny ε ≤ -1:

ε < -1 ⇒ MR > 0 ε = -1 ⇒ MR = 0 ε > -1 ⇒ MR < 0

1) ( (1( ) )D

p q MC q MR qε

⎛ ⎞= =⎜ ⎟

⎝ ⎠+czyli

Miara siły rynkowej

© Mikołaj Czajkowski

Przychody monopolistyKiedy przychód monopolisty maksymalny?

( ) ( )( ) ( ) 0

TR q P q q

dTR qMR q

dq

= ⋅

= = ( ) 11 0MR P qε

⎡ ⎤⇒ = + =⎢ ⎥⎣ ⎦

11 0ε

⇒ + = 1ε⇒ = −

q

P

1ε = −

ε = −∞

0ε =

A

B

MR

AB

ε = − Przychód maksymalny gdy MR = 0

czyli gdy ε = – 1

Ale monopolista maksymalizuje zysk, a nie

przychód …

Monopolista nigdy nie będzie chciał być na nieelastycznej części

krzywej popytu

Siła rynkowaSiłą rynkową jest marża monopolistyMarża pokazuje o ile wyższa jest cena rynkowa od MC:

(P-MC)/PJest to indeks Lernera (L)Im większa wartość L, tym większa siła rynkowa u firmyL=0 oznacza brak siły rynkowej (P-MC) to narzut

Czyli siła rynkowa to zdolność do ustalania ceny powyżej MCIm niższa elastyczność (bardziej sztywna krzywa popytu), tym narzut monopolisty wyższy Im elastyczność (ε ∈ [-∞, -1]) mniejsza (bliższa -1), tym P wyższa od MC (ε dotyczy elastyczności popytu pojedynczej firmy, a nie rynkowego)Im mniej firm na rynku ⇒ mniejsze możliwości substytucji produktu ⇒ mniejsza elastyczność popytu ⇒ większa siła rynkowa

© Mikołaj Czajkowski

Narzut monopolisty a elastyczność

P*

MR

D

P

Q

MC

Q*

P*‐MC

Im popyt mniej elastyczny tym narzut monopolisty wyższy

D

MR

P

Q

MC

Q*

P*P*–MC

© Mikołaj Czajkowski

Monopol a doskonała konkurencja – porównanie

Monopol Doskonała konkurencjaP ≥ MC

P wyższa niż MC tym bardziej, im elastyczność mniejsza (bliższa –1)

Krzywa podaży – brak (dla każdej krzywej popytu –optymalny punkt (P, q))Krzywa podaży branży – jak dla pojedynczej firmyZmiana popytu ⇒ ???

Zyski = ???

P = MCElastyczność = ‐∞ więc P = MC

Krzywa podaży firmy – jak MC powyżej minimum AC (AVC)

Krzywa podaży branży – jak suma krzywych MCZmiana popytu ⇒ zmiana podaży, jeśli MC = const to brak zmiany cenyW LR zyski = 0

Źródła siły rynkowej

Czysty monopol stosunkowo rzadkiSupermarkety versus sklepy osiedloweDlaczego jedne firmy mogą mieć większą siłę rynkową niż inne?

Siła rynkowa jest zdeterminowana przez możliwość ustalenia P powyżej MCElastyczność popytu na produkt danej firmyEfekt sieciowy (popyt jednej osoby zależy od ilości innych użytkowników)Efekt snobaInterakcje firm na rynku (agresywna konkurencja cenowa(P-MC) to narzut

© Mikołaj Czajkowski

Przykład – supermarkety a sklepy osiedlowe

Supermarkety Sklepy osiedlowe

Ceny niższeSklepy podobneElastyczność popytu dla pojedynczego sklepu

Mniejsza siła monopolowaAle zysk większy (obrót, FC)

Ceny wyższeSklepy zróżnicowane (lokalizacja)Elastyczność popytu dla pojedynczego sklepu 

Większa siła monopolowaAle zysk mniejszy (obrót, FC)

10dε = − 5dε = −

1,111110

MCP MC= =+−

1, 25115

MCP MC= =+−

Koszt społeczny monopoluIstnienie monopolu oznacza wyższe P i niższe QRynek nie jest efektywny w sensie ParetoPogoń za rentą - firma angażuje dodatkowe środki aby uzyskać lub utrzymać siłę monopolową (czyli koszt społeczny monopolu jest wpraktyce wyższy niż DWL):

lobbing reklama nieefektywne cechy produktu nadmiernie rozbudowane moce produkcyjne przekonywanie konsumentów że markowy produkt jest lepszy od alternatywnego: np. Aspirin vs Polopiryna

Urzędy antymonopolowetrudno oszacować funkcje kosztów (nie w interesie firm) i popytu (rynek jest dynamiczny)regulacja ceny maksymalnej, opodatkowanie monopolisty, likwidacja barier wejścia na rynek, nie pozwalać na duży udział w rynku,…

© Mikołaj Czajkowski

B1

Koszt społeczny istnienia monopolu

A3A2

Utracona nadwyżka konsumenta

C

Q

AR=D

MR

MC

Qk

Pk

Pm

Qm

P

Bezpowrotna strata społecznaA1

Dodatkowy zysk monopolu

Utracona nadwyżka producenta

Monopol zwiększa zyski (A2 ‐ C) 

kosztem konsumenta (A2 + A3) 

jednocześnie powodując stratę społeczną (A3+C)

Więc brak optimum Pareto

Strata społeczna z tytułu monopoolu

q *

p(q *)

q

MC(q)

p(q)

p, c

DWL

q e

p(y e)

MR(q)

Monopol naturalnyCzasem istnienie dwóch lub więcej firm nie ma sensu ekonomicznego (jedna firma jest w stanie wyprodukować całość popytu rynkowego taniej, niż gdyby na rynku było więcej firm)Jest tak wtedy, gdy

technologia charakteryzuje się ogromnymi korzyściami skalipunkt, gdzie krzywa AC osiąga minimum jest większy niż popyt rynkowy

Monopolista na takim rynku nie musi się obawiać konkurencji (chyba, że konkurent posiada lepszą technologię)Nie może on też ustalać ceny na poziomie doskonale konkurencyjnym, gdyż ponosiłby stratyTaką firmę powinno się regulować, aby ustalała cenę na poziomie kosztu przeciętnego AC (second best)

© Mikołaj Czajkowski

Monopol naturalny i BSS

ATC(q)

MC(q)

P(q)

q*MR(q)

P(q*)

P(q1)

q1

BSS

q

P Monopol naturalny powoduje BSS tak samo jak każdy inny monopol

Jeśli kazać mu produkować tyle, żeby MC = Pto będzie przynosił stratę

I wyjdzie z rynku powodując utratę całej nadwyżki społecznej

P(q2)

Najniższa cena jaką mógłby dostawać to P(q2)

q2

Strata

© Mikołaj Czajkowski

Regulacja monopoluW praktyce trudno oszacować funkcje kosztów i popytu

Rynek dynamicznyNie w interesie firmy

Rozwiązania:Dopuszczalna stopa zwrotu

Kłopoty z oszacowaniem ‘uczciwej’ stopy zwrotu z kapitałuCena maksymalna

Najczęściej stosowana dla monopolu naturalnegoNa poziomie break evenNa poziomie jak dla cenobiorcy (zwykle wymaga dotowania)

Opodatkowanie monopolu i redystrybucja przychodówKłopoty z wysokością podatku i sposobem redystrybucji

Zwiększanie konkurencyjności rynku i przeciwdziałanie uzyskaniu zbyt dużej siły rynkowej

Likwidacja barierPrawo, zabronione praktykiNawet w przypadku monopolu naturalnego istnienie więcej niż jednej firmy na rynku może być korzystne społecznie

© Mikołaj Czajkowski

Regulacja monopoluPrzeciwdziałanie uzyskaniu zbyt dużej siły rynkowejZezwolenie na połączenie niektórych firm

Kontrola koncentracji – integracji pionowej i poziomej

Indeks Herfindahla‐Hirschmana (HHI) – suma kwadratów udziałów rynkowych (                         )

1 firma 100% udziału – HHI = 1002 = 10 0002 firmy po 50% – HHI = 502 + 502 = 5 00010 firm po 10% – HHI = 10 (102) = 1 000

U.S. Department of Justice i Federal Trade Commission– niska koncentracja, fuzje dozwolone

– średnia koncentracja, zwykle fuzje zwiększające koncentrację o mniej niż 100 dopuszczane

– wysoka koncentracja,  < 50 zwykle dopuszczane, > 100 kwestionowane

( ]0,10000HHI ∈

1000HHI <1000,1800HHI ∈

1800HHI >

© Mikołaj Czajkowski

Regulacja monopolu Monopol produkuje Qm i żąda ceny Pm

Dla Q > Q1Obowiązują oryginalne AR i MR

Dla ceny PCbrak BSS

AR

MR

MCPm

Qm

AC

P1

Q1

Krańcowy przychód dla Q ≤ Q1jeśli ustalić cenę maksymalną na poziomie P1

P

Q

P2 = PC

Qc

P3

Q3 Q’3

P4

Ustalenie ceny maksymalnej na poziomie P3powoduje nadwyżkę popytu nad podażą

Cena poniżej P4powoduje straty firmy

Monopol a podatki- akcyza

Czy monopolista przerzuca więcej, czy mniej podatku na konsumentów niże firma konkurencyjna?

To zależyPrzykład: Liniowa krzywa popytu i płaski koszt krańcowy:PD(q) = a – bq TC(q) = cq

Wynik: *p c t= +2

m a c tp + +=

czyli monopolista przerzuca jedynie połowę podatku, podczas gdy w doskonałej konkurencji przerzucono by całość podatku

Tak jest zawsze gdy popyt jest liniowy, ale przy innym popycie wynik jest zaskakująco odmienny: na przykład

tutaj cena monopolisty wzrośnie o więcej niż wysokość podatku, a w konkurencji doskonałej to nigdy nie jest możliwe

ε1

)( qqPD =