8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
1/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
PRAKTIKUM - PHOTOVOLTAIC
A. Tujuan1. Mampu lebih me!alami ma"a #uliah RSKKE.2. Mampu memba$a %pe%ia%i m'!ul photovoltaic.(. Me)e"ahui !a memahami p*i%ip Renewble Energy #hu%u%+a ,V.-. Mampu me)hi"u) !a me)aali%a sizing PV !e)a beba "e*"e"u.. Mampu me$a*i e&%ie%i !a p*'!u# ha%il #elua*a ,V !alam %a"u ha*i.
B. PendahuluanDi e*a )l'bali%a%i %aa" ii/ #ebu"uha a#a %umbe* ee*)i li%"*i#
mea!i a#"'* u"ama !alam #ehi!upa. e*ba)ai *u"ii"a% #e)ia"a +a)
!ila#u#a mau%ia %eha*i3ha*i "i!a# auh !e)a ba*a) ele#"*'i#
%ehi))a membua" li%"*i# mea!i #ebu"uha p'#'#. De)a %ema#iba+a#+a pe*mi"aa a#a li%"*i# membua" #'"i+ui"a% a#a pa%'#a
li%"*i# %ema#i "i))i/ %ehi))a membua" #ie*a pemba)#i" %ema#i
be*a" %e*"a mi+a# bumi %eba)ai baha ba#a* pemba)#i" %ema#i
meipi%. U"u# i"u pe*lu a!a+a i'4a%i pemba)#i" li%"*i# +a) be*a%al
!a*i ee*)i "e*ba*u#a/ %eba)ai $'"'h+a a!alah ph'"'4'l"ai$ 5,V.
,h'"'4'l"ai$ a**a+ 5,VA !apa" me)ha%il#a !a+a +a) !apa" be*ubah3
ubah %e%uai !e)a i"e%i"a% $aha+a +a) !i"e*ima 'leh ,VA. Sema#i
ba+a# $aha+a +a) !i"e*ima/ ma#a %ema#i ba+a# pula !a+a +a)
!apa" !iba)#i"#a. De)a me)aali%a ma%u#a m'!ule ph'"'4'l"ai$
!a memaaa"#a #emampua #apa%i"a% pu$a# m'!ule ph'"'4'l"ai$!iha*ap#a e&%ie%i #'4e*%i !apa" ma#%imum !a ,V !apa" membe*i#a
!a+a #elua*a %e%uai !e)a #apa%i"a%. Ma7imum p'8e* p'i" "a$#e*
5M,,T a!alah %ua"u %i%"em ele#"*'i# u"u# me$a*i p'i" 5"i"i#
ma#%imum !a*i !a+a !e)a meliha" "e)a)a !a a*u% ma%u#a a"au
!e)a meliha" i**a!ia%i !a "empe*a"u* pa!a apli#a%i %'la* ph'"'4'l"ai$.
A!a !ua "ipe #'&)u*a%i !a*i ,V %i%"em +a) "e*hubu) #e "e)a)a ala3
ala/ +ai"u %a"u "ahap a"au !ua "ahap. ,a!a %i%"em !ua "ahap/ +a)
pe*"ama +ai"u me))ua#a b''%" $'4e*"e* u"u# !apa"
mema#%imal#a "e)a)a !a*i ,V a**a+ !a me$a*i !a+a ma#%imal+a.
Ya) #e!ua +ai"u membua" !a+a +a) !iha%il#a ,V mea!i "e)a)a
b'la#3bali# !a !apa" !ihubu)#a !e)a "e)a)a ala3ala %e$a*a
be*%amaa .I!'e%ia %ebea*+a %a)a" be*p'"e%i u"u# mea!i#a %el
%u*+a %eba)ai %alah %a"u %umbe* ee*)i ma%a !epa me)i)a" p'%i%i
I!'e%ia pa!a )a*i% #ha"uli%"i8a +a) memu)#i#a %ia* ma"aha*i
!apa" 'p"imal !i"e*ima !i hampi* %elu*uh I!'e%ia %epaa)
"ahu.Dalam #'!i%i pu$a# a"au p'%i%i ma"aha*i "e)a# lu*u%/ %ia*
ma"aha*i +a) a"uh !i pe*mu#aa pael %u*+a !i I!'e%ia %elua% 1m 2
a#a mampu me$apai 900 hi))a 1000 :a"". ah#a/ "'"al i"e%i"a%
pe+ia*a pe*ha*i+a !iI!'e%ia mampu me$apai -00 8a"" h'u* pe*
me"e* pe*%e)i +a) membua"I!'e%ia "e*)'l') #a+a %umbe* ee*)i
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
2/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
ma"aha*i. De)a le"a#+a !i !ae*ah #a"uli%"i8a/ ma"aha*i !i I!'e%ia
mampu be*%ia* hi))a 2.000 am pe*"ahu+a.Di %i%i lai/ "'p')*a& !a
)e')*a& 8ila+ah I!'e%ia "i!a# memu)#i#a #ebu"uha li%"*i# !ipeuhi
melalui a*i)a 5)*i! #'4e%i'al.
C. Dasar Teori1. Photovoltaic P!"2. Sel %u*+a a"au photovoltaic 5,V !apa" be*upa ala" %emi#'!u#"'*
pe)ha"a* ali*a li%"*i# +a) !apa" me)ubah ee*)i %u*+a %e$a*a
la)%u) mea!i be"u# "ea)a li%"*i# %e$a*a e&%ie. Sel %u*+a !i%u%u
membe"u# %ebuah %el PV !e)a #apa%i"a% !a "e)a)a "e*"e"u.
U"u# me!apa"#a !a+a +a) be%a*/ ma#a %eumlah %el !ihubu)#a
%e$a*a %e*i !a pa*alel %eba)ai %ua"u pael a"au m'!ul ,V. Selau"+a/
)abu)a bebe*apa m'!ul +a) "e*hubu)a %e$a*a %e*i/ pa*alel a"au#'mbia%i #e!ua+a !i%ebu" array 5Gamba* 1. Ka*a#"e*i%"i# I3V !a*i %el ,V
!apa" !iliha" !a*i #u*4a I3V pa!a )amba* -. ,a!a #u*4a "e*%ebu" "e*!i*i a"a%
a*u% hubu) %i)#a" 5I%$ / "e)a)a *a)#aia "e*bu#a 5V'$ !a 'pe*a%i
"i"i# !a+a ma#%imum a"au +a) bia%a !i#eal !e)a maximum power
point a"au !i%i)#a" mea!i M,,.
#a$%ar &. ebe*apa %el ,V membe"u# m'!ul !a bebe*apa
m'!ul
membe"u# a**a+
Se%uai m'!el *a)#aia e#i4ale %el %u*+a %eba)aimaa Gamba* 2/hubu)a a*u% #elua*a %ua"u %el ,V !i"uli% !e)a >
..............................................................................................................................
.............1
#a$%ar '. Ra)#aia e#i4ale %el ,V
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
3/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
Dimaa >
I; ? A*u% %el ,V 5A
V ? Te)a)a %el ,V5V
Ip4 ? A*u% +a) !iha%il#a 'leh %el ,V 5A
I0 ? A*u% %a"*u*a%i *e4e*%e 5A
I%$ ? A*u% hubu) %i)#a" 5A
?
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
4/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
+a) lebih "i))i !iba!i)#a !ae*ah lai +ai"u %ebe%a* -/66 .(-
#:hFm2Fha*i.
e*!a%a*#a !a"a pe+ia*a ma"aha*i +a) !ihimpu !a*i 1C l'#a%i
!i I!'e%ia meuu##a bah8a *a!ia%i ma"aha*i !i I!'e%ia !apa"
!i#la%ia%i#a be*"u*u"3"u*u" u"u# #a8a%a ba*a" !a "imu* I!'e%ia
!e)a !i%"*ibu%i pe+ia*a>
3 Ka8a%a a*a" I!'e%ia 5KI ? -/ #:hFm2Fha*i/ !e)a 4a*ia%i
bulaa %e#i"a* 103 Ka8a%a Timu* I!'e%ia 5KTI ? /1 #:hFm2Fha*i/ !e)a 4a*ia%i
bulaa %e#i"a* 9
Da"a "e*%ebu" meuu##a bah8a #e"e*%e!iaa *a!ia%i ma"aha*i !i KTI
lebih "i))i !a lebih me*a"a %epaa) "ahu bila !iba!i)#a !e)a
KI.
Su*aba+a +a) me*upa#a ba)ia !a*i #a8a%a "imu* I!'e%ia/ memili#i
p'"e%i *a!ia%i ma"aha*i +a) bai# !a %"abil. Meu*u" pe)ama"a 'leh
S"a%iu Me"e'*'l')i !a Ee*)i Ma"aha*i NASA pe* ha*i/ !i!apa"#a *a"a3
*a"a i"e%i"a% *a!ia%i ma"aha*i !i Su*aba+a !a*i "a))al 1 =uli 19C(
hi))a (0 =ui 200 a!alah %ebe%a* /1 #:hFm2Fha*i !e)a u#"ua%i
+a) !apa" !i"uu##a pa!a )*a be*i#u".
0
2
-
6
C
10
Ee*)i Ra!ia%i Ma"aha*i !i Su*aba+a
:a#"u pe)ama"a
I"e%i"a% Ra!ia%i 5#:hFm2F!a+
Gamba* -. G*a Ee*)i Ra!ia%i Ma"aha*i !i Su*aba+a !a*i "ahu 19C-3200-
e*!a%a*#a ilai *a"a3*a"a ee*)i ma"aha*i/ #'"a Su*aba+a memili#i ilai
i"e%i"a% ma"aha*i *a"a3*a"a +a) lebih "i))i !iba!i)#a !e)a ilai
*a"a3*a"a !i =a8a Timu*. Hal ii meuu##a bah8a Su*aba+a me*upa#a
%alah %a"u #'"a +a) memili#i p'"e%i ee*)i ma"aha*i +a) bai# !i =a8a
Timu*. Di %i%i lai/ )*a !ia"a% meuu##a bah8a ee*)i *a!ia%i
ma"aha*i !i Su*aba+a %elama pe)ama"a pa!a "a))al 1 =uli 19C( hi))a
(0 =ui 200 $e!e*u) %"abil. Nilai *a"a3*a"a i"e%i"a% *a!ia%i "ahua
!alam #u*u 8a#"u "e*%ebu" !i"uu##a !alam "abel (.1 be*i#u" ii.
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
5/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
Ta%el & Ra"a3*a"a I"e%i"a% Ra!ia%i Ma"aha*i Tahua
Bulan
h/$'.
da,
=a -.
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
6/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
0
0.2
0.-
0.6
0.C
atu
/$'
Gamba* . Da"a pe)u#u*a *a!ia%i Ma"aha*i !i ,e%i%i* ,a"ai Kee*a
0. Karateristi P!Sel %u*+a a"au ,V me*upa#a %ua"u #'mp'e %emi#'!u#"'* +a)
!apa" me)ha%il#a li%"*i# i#a !ibe*i#a %eumlah ee*)i $aha+a.
Ka*a#"e*i%"i# be%a*+a !a+a +a) !apa" !i#elua*#a 'leh ,V be*)a"u)
pa!a be%a*+a i"e%i"a% $aha+a +a) me)eai pe*mu#aa ,V !a %uhu
pa!a pe*mu#aa ,V/ Gamba* ( !a Gamba* - meuu##a pe)a*uh
be%a*+a i"e%i"a% $aha+a ma"aha*i !a %uhu pa!a %el %u*+a.
#a$%ar 1. ,e)a*uh I"e%i"a% aha+a Ma"aha*i "e*ha!ap Sel Su*+a
G*a IV 5#i*i !a G*a ,3V 5#aa
#a$%ar 2. ,e)a*uh Suhu "e*ha!ap Sel Su*+a G*a I3V 5#i*i !a G*a ,V
5#aa
3. Inverter
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
7/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
I4e*"e* a!alah %ua"u *a)#aia +a) be*u)%i u"u# me)ubah
"e)a)a ma%u#a a*u% %ea*ah 5D mea!i "e)a)a #elua*a a*u% b'la#
bali# 5A. Te)a)a !a *e#ue%i+a !apa" !ia"u* %e%uai !e)a +a)
!ii)i#a. ,e)a"u*a "e)a)a i4e*"e* +a) umum !i)ua#a a!alah
!e)a me"'!e M'!ula%i ;eba* ,ul%a 5Pulse Width Modulation,PWM.
I4e*"e* +a) !ia"u* !e)a me"'!e ii %elau"+a !i%ebu" i4e*"e* ,:M.
Dalam %imuli# ii #i"a a!a me))ua#a *a)#aia i4e*"e* "i)a a%a.
#a$%ar 4. Ra)#aia i4e*"e* 1 a%a emba"a peuh
#a$%ar 5. Ra)#aia I4e*"e* (
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
8/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
S#ema ii "e*!i*i !a*i %umbe* "e)a)a ipu" 5VC/ i!u#"'* 5;/ %a#la* 5S/
!i'!a 5D/ #apa%i"'* &l"e* 5/ !a *e%i%"e%i beba 5R.
#a$%ar &6. S#ema *a)#aia #'4e*"e* b''%"
4. Solar Charge Controller
%olar charge controller a!alah %ebuah pe*ala"a +a)
!ibu"uh#a u"u# mema"au !a me)'"*'l pe)i%ia ba""e*+
+a) "e*hubu) !e)a photovoltaic&
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
9/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
"i))i a"aupu lebih *e!ah !a*i "e)a)a photovoltaic %e%uai
!e)a "e)a)a ba""e*+.
,*i%ip +a) %eha*u%+a +ai"u %emua !a+a ipu" pa!a#'4e*"e* D3D !iubah mea!i !a+a 'u"pu" !e)a le4el
"e)a)a +a) be*be!a "apa me)ubah+a #e ee*)i +a) lai
pa!a "iap #'mp'e+a. Sehi))a ilai a*u% 'u"pu" +a) meuu
ba""e*+ 5solarcharge me)i#u"i le4el "e)a)a+a. Ke"i#a
"e)a)a ba""e*+ mei)#a"/ ma#a solarcharge meu*u !a
%ebali#+a/ #e"i#a ba""e*+ meu*u ma#a solarcharge mei)#a".
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
10/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
M)TODOLO#I PRAKTIKUM
1. Ala" !a aha
a. M'!ul Photovoltaic !e)a #apa%i"a% "e*"e"u.b. S'la* ha*)e '"*'lle*$. A$$u!. Kipa% 12 VD 5%eba)ai bebae. Mul"ime"e*. a"a"a). Obe) mi 5u#u*a #e$il
2. ;a)#ah ,*a#"i#uma. ,a%"i#a mini plan "e*pa%a) %epe*"i *a)#aia pa!a )amba*.
Gamba* 11 miipla ,;TSb. a"a" %pe%ia%i m'!ul photovoltaic.$. ;e"a##a pael ,V pa!a l'#a%i +a) %u!ah !i"e"u#a. ,a%"i#a
"i!a# a!a hamba"a apapu +a) me)eai pa!a pael.!. N+ala#a S'la* ha*)e '"*'lle* 5S.e. ua"lah "abel pe)ambila !a"a %epe*"i $'"'h >
N'. :a#"u V 5V'l"a%e
,V
I 5A*u% ,V Ou"pu" ,V 5V 7 I
1. 0C.00
2. 0C.(0 . Hi"u) ,V V'l" 5%e"iap (0 mei" !e)a mul"ime"e* 5pe*ha"i#a
!e)a bea* #emu!ia $a"a" pa!a "abel pe)ambila !a"a %e*"a
!'#ume"a%i#a !i%pla+ pa!a mul"ime"e* "e*%ebu".
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
11/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
Gamba* 12. p'*" S
#a$%ar &(. %#ema S u"u# pe)u#u*a 4'l"a)e pa!a ,V,a%"i#a #abel 7ort A !e)a 7ort 8 "e*hubu). U#u* !e)a
mul"ime"e* !e)a mele"a##a mul"ime"e* 5L pa!a 7ort I !a 53
pa!a 7ort K ). Hi"u) A*u% ,V 5%e"iap (0 mei".
#a$%ar &0. %#ema S u"u# pe)u#u*a a*u% pa!a ,V
;epa% %ambu)a pa!a Port A. U#u* !e)a mul"ime"e* !e)a
meempel#a mul"ime"e* 5L pa!a 7ort I !a 53 7ort 8.
D'#ume"a%i#a pe)ambila )amba* "e*%ebu".
h. Hi"u) #e%elu*uha !a"a #emu!ia aali%i% ha%il e&%ie%i !a
p*'!u# p4 "e*%ebu".
;ab'*a"'*ium Re#a+a%a Ee*)i !a ,e)#'!i%ia ;i)#u)aGe!u) E206
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
12/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
TU#A+ P)9DA:ULUA9
1. Apa pe*be!aa !a*i %i%"em ' )*i! !a ' )*i! Gamba*#a %#ema !a*i
#e!ua %i%"em "e*%ebu"2.
8/16/2019 Modul Praktikum - RSKKE )2016) (1)
13/13
MODUL PRAKTIKUMREKAYASA SISTEM KONVERSI DAN KONSERVASI ENERGI
TAHUN 2016
R);)R)9+I
J1 Ee*)i a*u Te*ba*u#a. :eb%i"e> e%!m.)'.i! 5!ia#%e% 2C Ma*e" 2016
J2 Ta*a# Salmi/ M'ui* 'uB)ue!a/ A!el Ga%"li/ Ahme! Ma%m'u!i.2012.
PMa"labFSimuli# a%e! M'!elli) ' S'la* ,h'"'4'l"ai$ ellQ. I"e*a"i'al
='u*al ' Ree8able Ee*)+ Re%ea$h Ta*a# Salmi e" al./ V'l.2/ N'.2/2012
J( H. Al"*a%/ AM Sha*a. 200. P,h'"'4'l"ai$ A**a+ Simula"i' M'!el '* Ma"lab3
Simuli# GUI E4i*'me"Q. IEEE
J- HaBli NaBi/ Muh. Im*a Hami!. 201. Q,em'!ela !a Simula%i ,V3I4e*"e*
Te*i)e*a%i #e G*i! !e)a K'"*'l A*u% 5Ramp3'mpa*i%' ' u**e"
'"*'lQ. Ui4e*%i"a% A!ala%.
J