ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2018 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 117 Nr kol. 1996 Anna SKALNY, Barbara BIAŁECKA Główny Instytut Górnictwa, Katowice [email protected]MODEL WARTOŚCIOWANIA TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH ZGODNY Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Streszczenie. Tereny poprzemysłowe stanowią system wielowymiarowy, składający się z czynników natury środowiskowej, społecznej i ekonomicznej. W niniejszym artykule skupiono się na przedstawieniu modelu wspomagającego wartościowanie terenów poprzemysłowych, zgodnego z zasadami zrównoważo- nego rozwoju. Model ten pozwala na interdyscyplinarne ujęcie procesu nadawania terenom poprzemysłowym nowych funkcji, umożliwiając tym samym ich powrót do obiegu społeczno-gospodarczego. Dla realizacji założonego celu pracy wykorzystano Procedurę Analitycznej Hierarchizacji (metoda AHP). Słowa kluczowe: tereny poprzemysłowe, wartość terenów poprzemysłowych, model wartościowania terenów poprzemysłowych, metoda AHP MODEL OF VALUATION OF POST-INDUSTRIAL AREAS IN LINE WITH THE RULES OF ISSUE Abstract. Post-industrial areas constitute a multidimensional system, consisting of an environmental, social and economic aspects. This paper focuses on the presentation of the model that supports the valuation of post-industrial areas in accordance with the principles of sustainable development. This model allows for an interdisciplinary approach of the process of giving post-industrial areas new functions, thus enabling them to return to the socio-economic cycle. The Analytical Hierarchical Procedure (AHP method) was used to achieve the intended purpose. Keywords: postindustrial areas, the value of postindustrial areas, valuation model of postindustrial areas, AHP method
13
Embed
MODEL WARTOŚCIOWANIA TERENÓW … · 14 Przeprowadzona analiza metod wielokryterialnego ... Analiza porównawcza wybranych metod wielokryterialnych oceny ... wariantów i kryteriów,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2018
Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 117 Nr kol. 1996
Słowa kluczowe: tereny poprzemysłowe, wartość terenów poprzemysłowych, 14
model wartościowania terenów poprzemysłowych, metoda AHP 15
MODEL OF VALUATION OF POST-INDUSTRIAL AREAS 16
IN LINE WITH THE RULES OF ISSUE 17
Abstract. Post-industrial areas constitute a multidimensional system, 18
consisting of an environmental, social and economic aspects. This paper focuses on 19
the presentation of the model that supports the valuation of post-industrial areas in 20
accordance with the principles of sustainable development. This model allows for 21
an interdisciplinary approach of the process of giving post-industrial areas new 22
functions, thus enabling them to return to the socio-economic cycle. The Analytical 23
Hierarchical Procedure (AHP method) was used to achieve the intended purpose. 24
Keywords: postindustrial areas, the value of postindustrial areas, valuation 25
model of postindustrial areas, AHP method 26
27
518 A. Skalny, B. Białecka
1. Wprowadzenie 1
Większość miast w województwie śląskim ma w swoim układzie urbanistycznym tereny 2
poprzemysłowe. Tereny te zlokalizowane w centrach miast, w pobliżu szlaków komunika-3
cyjnych i obszarów o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych generują liczne 4
konflikty o charakterze środowiskowym (rozprzestrzenianie zanieczyszczeń), przestrzennym 5
(nasilenie zjawiska suburbanizacji, zajmowanie terenów pod inwestycje), a także społecznym 6
(segregacja przestrzenna, powstawanie gett biedy i wykluczenia, odpływ ludności) 7
i gospodarczym (bezrobocie, recesja przedsiębiorstw). Skala i dynamika negatywnych zjawisk 8
występujących na terenach poprzemysłowych wpływa zarówno na wartość samego terenu, jak 9
i obszarów otaczających1. 10
Należy jednak pamiętać, że tereny poprzemysłowe stanowią zasób rozwojowy przestrzeni 11
województwa. Ponowne wprowadzenie ich do obiegu społeczno-gospodarczego jest możliwe 12
dzięki nadawaniu im nowych funkcji. Proces ten jak dotąd nie był rozpatrywany w ujęciu 13
interdyscyplinarnym. Tereny poprzemysłowe nie były postrzegane jako system wielo-14
wymiarowy, składający się z czynników natury środowiskowej, społecznej i ekonomicznej. 15
Mimo przeprowadzenia dogłębnego przeglądu literaturowego2, pozwalającego na odnale-16
zienie w przedmiocie literatury: metod, modeli, badań dotyczących czynników wpływających 17
na wartość terenów poprzemysłowych, żadne z zaproponowanych narzędzi nie obejmowało 18
w pełni wszystkich aspektów zrównoważonego rozwoju, wynikających z zagospodarowania 19
terenów poprzemysłowych, a także nie ujmowało zmienności tych czynników. 20
1 Amekudzi A., McNeil S., Koutsopoulos H.N.: Assessing extrajurisdictional and areawide impacts of clustered
brownfield developments. “Journal of Urban Planning and Development”, Vol. 129, No. 1, 2003, p. 27; DeSousa
C.A., Wu C., Westphal L.M.: Assessing the effect of publicly assisted brownfield redevelopment on surrounding
property values. “Economic Development Quarterly”, Vol. 23, No. 2, 2009, p. 95-110; Evans A.: The economics
of vacant land. Recycling the city: the use and reuse of urban land. Lincoln Institute for Land Policy, Cambridge
2004, p. 53-63; Kaufman D., Cloutier N.: The impact of small brownfields and greenspaces on residential
property values. “Journal of Real Estate Finance and Economics”, Vol. 33, No. 1, 2006, p. 19-30. 2 Frantál B., Kunc J., Klusáček P., Martinát S.: Assessing success factors of brownfields regeneration: international
and inter-stakeholder perspective. “Transylvanian Review of Administrative Sciences”, Vol. 44, 2015, p. 91-10;
Janik A.: The multi-criteria method of degraded lands valuation. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej,
s. Organizacja i Zarządzanie, z. 62. Gliwice 2012, p. 57-79; Kurtovića S., Siljkovićb B., Pavlovićc N.: Methods
of identification and evaluation of brownfield sites. “International Journal of Research in Business and Social
Science”, Vol. 3, No. 2, 2014, p. 105; Morio M., Schädler S., Finkel M.: Applying a multi-criteria genetic
algorithm framework for brownfield reuse optimization: Improving redevelopment options based on stakeholder
preferences. “Journal of Environmental Management”, Vol. 130, 2013, p. 331-346; Pacana A., Lew G., Kulpa
W.: Rating the quality of implementation of environmental management systems. “Journal of Business & Retail
Management Research (JBRMR)”, Vol. 11, Iss. 2, January 2017, p. 165-169; Pediaditi K., Doick K.J., Moffat
A.J.: Monitoring and evaluation practice for brownfield, regeneration to greenspace initiatives. A meta-
evaluation of assessment and monitoring tools. “Landscape and Urban Planning”, Vol. 97, 2010, p. 22-36; Ryan
R.L.: The social landscape of planning: Integrating social and perceptual research with spatial planning
information. “Landscape and Urban Planning”, Vol. 100/4, 2011, p. 361-363; Schädler S., Morio M., Bartke S.,
Rohr-Zänker R., Finkel M.: Designing sustainable and economically attractive brownfield revitalization options
using an integrated assessment model. “Journal of Environmental Management”, Vol. 92, 2011, p. 827-837;
Thomas M.R.: A GIS-based decision support system for brownfield redevelopment. “Landscape and Urban
Planning”, Vol. 15, 2002, p. 26-30.
Model wartościowania terenów poprzemysłowych… 519
Dlatego wartościowanie terenów, które uwzględnia aspekty środowiskowe, społeczne 1
i ekonomiczne związane z ponownym ich zagospodarowaniem, pozwala na zmianę para-2
dygmatu myślenia o pozornej opłacalności wykorzystania terenu nieobciążonego degradacją 3
w porównaniu z terenem poprzemysłowym. 4
Celem niniejszego artykułu było przedstawienie modelu wspomagającego wartościowanie 5
terenów poprzemysłowych zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju wraz z kluczo-6
wymi etapami pracy, które umożliwiają jego opracowanie. Realizacja tego celu była możliwa 7
dzięki dogłębnej analizie literatury oraz badaniom własnym, stanowiącym podstawę do 8
przeprowadzenia analizy wielokryterialnej, będącej kluczowym elementem umożliwiającym 9
oszacowanie wartości terenów poprzemysłowych w aspektach środowiskowym, społecznym 10
i ekonomicznym. 11
2. Strukturyzacja problemu decyzyjnego w aspektach środowiskowym, 12
społecznym i ekonomicznym 13
Przeprowadzona analiza metod wielokryterialnego podejmowania decyzji3 umożliwiła 14
zastosowanie Procedury Analitycznej Hierarchizacji, tzw. metody AHP, do wykonania ocen 15
ilościowej i jakościowej wartości terenów poprzemysłowych uwzględniających ich wielo-16
wymiarową naturę, co w konsekwencji pozwoliło na opracowanie modelu wartościowania 17
terenów poprzemysłowych zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju. Metoda AHP, 18
znana jako metoda elastyczna i uniwersalna, znajduje zastosowanie w różnych dziedzinach 19
nauki i gospodarki, a także pozwala na agregację wielu wymiarów oraz elementów 20
niematerialnych i materialnych. Polega ona na przedstawieniu problemu decyzyjnego w postaci 21
struktury hierarchicznej i jego analizie z wykorzystaniem procedury porównań parami. 22
Porównania parami dokonywane są za pomocą fundamentalnej skali porównań Saaty’ego. 23
Uzyskane dane, wprowadzone do macierzy porównań, służą wyznaczeniu i interpretacji 24
wartości współczynników wagowych, potocznie zwanych wagami. Zastosowanie metody AHP 25
do opracowania modelu wartościowania terenów pozwoliło na określenie wartości terenów 26
poprzemysłowych w aspekcie: środowiskowym, społecznym i ekonomicznym, w zależności 27
od wybranego scenariusza przekształceń. 28
29
3 Książek M.: Analiza porównawcza wybranych metod wielokryterialnych oceny przedsięwzięć inwestycyjnych.
„Budownictwo i Inżynieria Środowiska”, Vol. 2.4, 2011, s. 555-561; Piwowarski M., Ziemba P.: Metoda
Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów. Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą, s. Studia
i Materiały, nr 18, 2009, s. 135-144; Prusak A., Strojny J., Stefanów P.: Analityczny proces hierarchiczny (AHP)
na skróty-kluczowe pojęcia i literatura. „Humanities and Social Sciences”, Vol. 4, No. 19.21, 2014, p. 179-192;
Stachowiak K.: Wielokryterialna analiza decyzyjna w badaniach przestrzenno-ekonomicznych. Wydawnictwo
Naukowe Bogucki, Poznań 2002.
520 A. Skalny, B. Białecka
Na rysunku 1 przedstawiono kolejne etapy opracowania modelu wartościowania terenów 1
poprzemysłowych za pomocą metody AHP. Zidentyfikowane etapy, począwszy od wstępnej 2
strukturyzacji problemu, po podjęcie ostatecznej decyzji, zostały przedstawione w układzie 3
procesu, jakim jest podejmowanie decyzji. Kolejne kroki opracowania modelu obejmują 4
strukturyzację problemu decyzyjnego, polegającą na identyfikacji i definiowaniu problemu, 5
celu, wariantów i kryteriów, a następnie jego analizę uwzględniającą ocenę i wybór 6
optymalnego wariantu decyzyjnego – rozwiązania. Rozwiązanie problemu decyzyjnego, czyli 7
wdrożenie rozwiązania oraz ocena jego skutków pozostają poza zakresem opracowanego 8
modelu, gdyż wymagają podjęcia niezbędnych procedur administracyjnych i działań 9
inwestycyjnych. 10
11
12
Rys. 1. Podejmowanie decyzji przy wartościowaniu terenów poprzemysłowych – kolejne etapy 13 opracowania modelu wartościowania terenów poprzemysłowych 14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prusak A., Stefanów P.: AHP – analityczny proces 15
hierarchiczny. Budowa i analiza modeli decyzyjnych krok po kroku. Wydawnictwo C.H. Beck, 16 Warszawa 2014. 17
18
Identyfikacja i definiowanie problemu i celu decyzyjnego
Ocena wariantów decyzyjnych
Identyfikowanie i definiowanie kryteriów i subkryteriów
decyzyjnych
Wybór wariantu decyzyjnego
Wdrożenie wybranego rozwiązania
Identyfikowanie i definiowanie wariantów decyzyjnych
(rozwiązań)
Ocena skutków wdrożenia rozwiązania
Stru
ktu
ryza
cja
pro
ble
mu
d
ecyz
yjn
ego
Ana
liza
pro
blem
u de
cyzy
jneg
o
Ro
zwią
zyw
anie
pro
ble
mu
dec
yzyj
neg
o
Pode
jmow
anie
dec
yzji
WSTĘPNA STRUKTURYZACJA
PROBLEMU DECYZYJNEGO
BUDOWA MODELU – STRUKTURY
HIERARCHICZNEJ
DOBÓR EKSPERTÓW DO ANALIZY
PROBLEMU DECYZYJNEGO
WYBÓR OBIEKTU BADAŃ
ANALIZA HIERARCHII ZA POMOCĄ
PORÓWNAŃ PARAMI
SZACOWANIE WARTOŚCI
WSPÓŁCZYNNIKÓW WAGOWYCH
KONTROLA POPRAWNOŚCI
PORÓWNAŃ PARAMI
PODJĘCIE OSTATECZNEJ DECYZJI
BUDOWA SCENARIUSZY
PRZEKSZTAŁCEŃ
WALIDACJA MODELU
HIERARCHICZNEGO
ELEMENT WDROŻENIOWY (KONIECZNE PRACE
INWESTYCYJNE)
Model wartościowania terenów poprzemysłowych… 521
Zasadniczym elementem analizy wielokryterialnej, zgodnie z metodą AHP, tzw. kamieniem 1
milowym umożliwiającym opracowanie modelu wartościowania terenów poprzemysłowych 2
zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju jest budowa właściwej struktury 3
hierarchicznej dla wybranego modelu decyzyjnego, tzw. strukturyzacja problemu decyzyjnego. 4
Dla zagadnienia wartościowania terenów poprzemysłowych zgodnego z zasadami 5
zrównoważonego rozwoju struktura hierarchiczna może być zaprezentowana w różny sposób, 6
w zależności od rozpatrywanego podejścia. Przykładowo, problem decyzyjny może być 7
sformułowany w postaci pytania: która z grup czynników determinujących wartość danego 8
terenu poprzemysłowego jest najbardziej istotna z punktu widzenia inwestora, gdzie celem 9
będzie wybór istotnej grupy czynników z punktu widzenia konkretnego scenariusza 10
przekształceń. Można również przedstawić model korzyści i analizować dane warianty 11
decyzyjne z punktu widzenia korzyści płynących dla: przyrody, społeczeństwa oraz 12
gospodarczych. 13
Na potrzeby modelu wartościowania terenów poprzemysłowych problem decyzyjny został 14
sformułowany następująco: zagospodarowanie terenu poprzemysłowego zgodnie z zasadami 15
zrównoważonego rozwoju. Za cel decyzyjny uznano zatem: wybór optymalnego scenariusza 16
przekształceń z uwzględnieniem uwarunkowań środowiskowych, społecznych, ekono-17
micznych i infrastrukturalno-terenowych. 18
Na etapie budowy właściwej struktury hierarchicznej dużą rolę odegrała ekspercka ocena 19
czynników wpływających na zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. W pierwszej fazie 20
ocena czynników polegała na weryfikacji merytorycznej przeprowadzonej przez ekspertów 21
wcześniej zidentyfikowanych kryteriów i subkryteriów decyzyjnych do analizy wielo-22
kryterialnej. Następnie przeprowadzono walidację modelu decyzyjnego w postaci badania 23
pilotażowego. Elementy struktury hierarchicznej zostały dobrane w taki sposób, aby 24
zminimalizować ryzyko redundancji odpowiedzi, czyli nakładania się na siebie czynników, 25
będących kryteriami lub subkryteriami decyzyjnymi. Zastosowano zasadę niezależności, 26
tj. zapewnienie, że subkryteria w obrębie tych samych zbiorów są ze sobą niepowiązane, oraz 27
zasadę homogeniczności, czyli dobór elementów w zbiorach według podobieństw, tak aby 28
subkryteria wewnątrz grup były jednorodne, a pomiędzy grupami znacząco się różniły. 29
Jednocześnie zachowano dopuszczalną liczbę elementów w zbiorach, która zgodnie z liczbą 30
Millera powinna wynosić 7+/-2. W celu ograniczenia przypadkowości i niezgodności ocen 31
starano się zachować rekomendowaną liczbę 5 elementów w zbiorze. 32
Dobór i ocena czynników do analizy wielokryterialnej pozwoliły na przedstawienie modelu 33
wartościowania terenów poprzemysłowych w formie struktury hierarchicznej. Na szczycie tej 34
struktury znajduje się cel decyzyjny, tj. wybór optymalnego scenariusza przekształceń 35
zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju, rozpatrywanego ze względu na docelowe 36
funkcje, które ma spełniać teren poprzemysłowy po jego zagospodarowaniu oraz podlegające 37
mu kryteria, subkryteria i warianty decyzyjne. 38
Wynikowa struktura hierarchiczna modelu została przedstawiona na poniższym rysunku. 39
522 A. Skalny, B. Białecka
1 2 Rys. 2. Struktura hierarchiczna modelu wartościowania terenów poprzemysłowych zgodnego 3
z zasadami zrównoważonego rozwoju, gdzie A-D – kryteria decyzyjne, A.1.-D.6. – 4 subkryteria decyzyjne, A.1.1.-D.6.4. – skala oddziaływania 5
Źródło: Opracowanie własne. 6 7 8
Model wartościowania terenów poprzemysłowych… 523
Ocena ekspercka pozwoliła także na weryfikację wariantów decyzyjnych dla rozpatrywa-1
nego problemu, określających scenariusze przekształceń terenów poprzemysłowych. 2
Ostatecznie po przeprowadzeniu konsultacji scenariusze przekształceń modelu wartościowania 3
terenów poprzemysłowych zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju mieściły się 4
w rekomendowanym przedziale, tj. od 2 do 5. 5
Ramowe scenariusze przekształceń terenów poprzemysłowych przedstawiono w tabeli 1. 6
Tabela 1 7
Ramowe scenariusze przekształceń terenów poprzemysłowych 8
Scenariusz
przekształceń
Funkcje przeznaczenia Szczegółowe zagospodarowanie terenu poprzemysłowego
Scenariusz 1 Funkcje handlowo-
usługowe
Rozwój centrów usługowo-handlowych, centrów biznesowych,
technologiczno-usługowych, przesiadkowych.
Scenariusz 2 Funkcje kulturalno-
edukacyjno-sportowe
w zabudowie
kubaturowej
Budowa kompleksów kulturalno-edukacyjnych, centrów
przemysłów kreatywnych, rozwój obiektów kultury, ośrodków
naukowo-badawczych, budowa hal i basenów sportowych.
Scenariusz 3 Funkcje mieszkaniowe Zabudowa mieszkaniowa (jedno- i wielorodzinna), obiekty
mieszkalnictwa zbiorowego, obiekty hotelowe.
Scenariusz 4 Funkcje produkcyjne
i obsługi produkcji
Budowa parków technologicznych, parków przemysłowych,
odzysk surowców wtórnych, centrów logistycznych,
powierzchni magazynowych.
Scenariusz 5 Funkcje przyrodniczo-
rekreacyjne
w przestrzeni otwartej
Rozwój ścieżek rowerowych oraz pieszych, tras turystycznych,
budowa boisk sportowych, stoków narciarskich, pól golfowych,
otwartych centrów formy, tworzenie terenów zieleni urządzonej,
parków miejskich, zieleńców miejskich, terenów parkowo-
leśnych, zasobów zielonej infrastruktury, ogrodów
botanicznych, przygotowanie rzeźb krajobrazowych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wojewódzkiego Programu Przekształceń Terenów 9 Poprzemysłowych i Zdegradowanych wraz z koncepcją rozbudowy narzędzi informatycznych 10 oraz prognozą jego oddziaływania na środowisko, IETU/GIG, Katowice 2008; Łączny J.M., 11 Bondaruk J., Janik A. (red.): Problematyka przywracania terenów zwałowisk odpadów 12 powęglowych do obiegu gospodarczo-społecznego. Podejście metodyczne i praktyczne. 13 Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB, Radom 2012. 14
15
Dla tak opracowanej struktury hierarchicznej została przeprowadzona analiza wielo-16
kryterialna zgodnie z metodą AHP. 17
3. Zastosowanie analizy wielokryterialnej do wartościowania terenów 18
poprzemysłowych 19
Do analizy struktury hierarchicznej modelu decyzyjnego wartościowania terenów 20
poprzemysłowych wykorzystana została procedura porównań parami. Zgodnie z metodą AHP 21
zastosowano fundamentalną skalę porównań Saaty’ego4, przedstawioną w kwestionariuszu 22
AHP. 23
4 Saaty T.L.: Fundamentals of Decision Making and Priority Theory. “Analytic Hierarchy Process”, Vol. 6,
Pittsburgh 2000.
524 A. Skalny, B. Białecka
Właściwe badanie podzielono na dwa etapy. W ramach etapu pierwszego przeprowadzono 1
badanie znaczenia właściwości kryteriów oraz subkryteriów. Porównano ważność kryteriów 2
względem celu oraz ważność subkryteriów względem odpowiadających im kryteriów. 3
Następnie w ramach etapu drugiego badania porównano stopień spełnienia tych właściwości 4
przez poszczególne warianty decyzyjne, w tym przypadku nowe funkcje, które dany teren miał 5
pełnić po ponownym zagospodarowaniu. Na potrzeby przeprowadzenia właściwej analizy 6
wielokryterialnej wykonano 25 macierzy, które zostały poddane procedurze porównań parami 7
(wymagało to 247 porównań parami). 8
W celu zobrazowania końcowych wyników analizy wielokryterialnej, współczynniki 9
wagowe wyrażone w procentach zostały przedstawione w formie graficznej na rysunku 3. 10
11
12 13 Rys. 3. Etapy procesu rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Prezentacja graficzna wyników analizy 14
wielokryterialnej dla modelu wartościowania terenów poprzemysłowych (1) wraz z wynikami 15 z zastosowaniem skali oddziaływania (2) 16
Źródło: Opracowanie własne. 17 18
Ocena stopnia przewagi funkcji przeznaczenia terenu przeprowadzona przez ekspertów 19
w ramach analizy wielokryterialnej, przy zastosowaniu założonych kryteriów i subkryteriów, 20
pozwoliła na wybranie optymalnego wariantu decyzyjnego, tj. W.3. Funkcja mieszkaniowa. 21
Zastosowanie skali oddziaływania przedstawiającej siłę poszczególnych subkryteriów 22
decyzyjnych umożliwiło dostosowanie wariantu decyzyjnego, uzyskanego w wyniku przepro-23
wadzonej analizy wielokryterialnej, do specyfiki konkretnego terenu poprzemysłowego. W tym 24
przypadku obiektem badań było zwałowisko podpoziomowo-nadpoziomowe odpadów 25
powęglowych, tzw. hałda Przezchlebie zlokalizowana w gminie Zbrosławice w powiecie 26
tarnogórskim. Wybór obiektu badań został przeprowadzony na podstawie przyjętych kryteriów 27
klasyfikacji z wykorzystaniem zgromadzonych informacji o terenach poprzemysłowych 28
w ramach systemu OPI-TPP (Ogólnodostępna Platforma Informacji – Tereny Poprzemysłowe 29
i Zdegradowane), stanowiącego integralną część Regionalnego Systemu Informacji 30
W.5. Funkcja przyrodniczo-rekreacyjna w przestrzeni
otwartej
Współczynniki wagowe[%]
War
ian
ty d
ecy
zyjn
e
2. Zastosowanie skali oddziaływania
Model wartościowania terenów poprzemysłowych… 525
Przestrzennej wdrożonego w województwie śląskim5. Zgodnie z wynikami analizy wielo-1
kryterialnej z zastosowaniem skali oddziaływania optymalnym wariantem decyzyjnym dla 2
hałdy Przezchlebie jest wariant W.1. Funkcja handlowo-usługowa. 3
Zastosowanie skali oddziaływania umożliwiło uwzględnienie specyficznych uwarunkowań 4
środowiskowych, społecznych, ekonomicznych i infrastrukturalno-terenowych dla obiektu 5
badań, umożliwiło uogólnienie wyników i opracowanie modelu wartościowania terenów 6
poprzemysłowych zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju. 7
4. Opracowanie modelu wartościowania terenów poprzemysłowych 8
zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju 9
Zasadnicze elementy modelu zostały przedstawione na poniższym rysunku, ilustrującym 10
pojęciowe ujęcie modelu wartościowania terenów poprzemysłowych zgodnego z zasadami 11
zrównoważonego rozwoju. W ujęciu pojęciowym przedstawiono główne elementy modelu. 12
13
14
Rys. 4. Model wartościowania terenów poprzemysłowych zgodny z zasadami zrównoważonego 15 rozwoju – ujęcie pojęciowe 16
Źródło: Opracowanie własne. 17
5 Bondaruk J., Zawartka P.: Ogólnodostępna platforma informacji „Tereny poprzemysłowe i zdegradowane”
(OPI-TPP) – nowoczesne narzędzie systemowego zarządzania informacją o terenach poprzemysłowych
w województwie śląskim. Prace naukowe GIG „Górnictwo i Środowisko”, nr 4, 2011, s. 31-49.
Wskaźnik wartości terenów poprzemysłowych zgodny z zasadami zrównoważonego
rozwoju
Elementy wyjścia
Wskaźniki oceny ilościowej terenów poprzemysłowych
Wskaźniki oceny jakościowej terenów poprzemysłowych
Mierniki:
Scenariusz przekształcenia terenu poprzemysłowego
zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju
ANALIZA WIELOKRYTERIALNA WG METODY AHP
Elementy wejścia
Kier
unek
pr
zeks
ztał
ceń
Kierunek o znaczeniu przyrodniczym
Kierunek o znaczeniu społecznym
Kierunek o znaczeniu gospodarczym
OPI TPP:
Wybór terenu poprzemysłowego
Dane:
Projekty krajowe
Projekty zagraniczne
Dane statystyczne
Badania własne
Kryteria:
Uwarunkowania środowiskowe
Uwarunkowania społeczne
Uwarunkowania ekonomiczne
Uwarunkowania infrastrukturalno – terenowe
526 A. Skalny, B. Białecka
Ważną składową modelu jest ocena terenu według docelowej formy zagospodarowania, 1
przeprowadzana w ramach modułu II systemu OPI-TPP, która pozwala na zidentyfikowanie 2
preferowanego kierunku zagospodarowania dla wybranego terenu poprzemysłowego. Kryteria 3
stanowiące uwarunkowania środowiskowe, społeczne, ekonomiczne oraz infrastrukturalno-4
terenowe, a także zastosowanie skali oddziaływania umożliwiającej ocenę ilościową 5
i jakościową terenów poprzemysłowych to konieczne elementy wejściowe dla zasadniczego 6
elementu modelu, którym jest analiza wielokryterialna. Normalizacja wyników analizy 7
wielokryterialnej umożliwiła wyznaczenie rekomendowanego scenariusza przekształceń dla 8
terenu poprzemysłowego oraz wskaźnika wartości terenów poprzemysłowych zgodnego 9
z zasadami zrównoważonego rozwoju, stanowiących dane wyjściowe modelu. 10
Na potrzeby wyznaczenia wartości terenów poprzemysłowych zastosowano algorytm 11
obliczeniowy przedstawiający kolejność wykonywania działań w celu wyznaczenia wartości 12
wskaźnika terenów poprzemysłowych. Algorytm przedstawiono na poniższym rysunku. 13
Wyniki analizy wielokryterialnej
Przyjęcie wag dla poszczególnych subkryteriów w ramach skali oddziaływania dla danego terenu poprzemysłowego
Opracowanie rankingu wariantów decyzyjnych dla danego terenu poprzemysłowego
Określenie zakresu minimalnych i maksymalnych wartości współczynników wagowych dla poszczególnych wariantów decyzyjnych możliwych do uzyskania przy wykorzystaniu skali oddziaływania
Znormalizowanie wyników dla danego terenu poprzemysłowego w układzie minimalnych oraz maksymalnych wartości współczynników wagowych dla poszczególnych wariantów decyzyjnych
możliwych do uzyskania przy wykorzystaniu skali oddziaływania
Opracowanie rankingu wariantów decyzyjnych dla znormalizowanych wyników dla danego terenu poprzemysłowego w układzie minimalnych i maksymalnych wartości współczynników wagowych
Opracowanie końcowego rankingu wariantów decyzyjnych dla danego terenu poprzemysłowego
Opracowanie wzorcowych wartości współczynników wagowych dla poszczególnych wariantów decyzyjnych możliwych do uzyskania przy wykorzystaniu skali oddziaływania
Obliczenie wskaźnika wartości terenów poprzemysłowych zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju 14
15 Rys. 5. Algorytm obliczeniowy modelu wartościowania terenów poprzemysłowych zgodnego 16
z zasadami zrównoważonego rozwoju 17 Źródło: Opracowanie własne. 18 19
Na podstawie wyników analizy wielokryterialnej następuje przyjęcie wag dla poszcze-20
gólnych subkryteriów decyzyjnych w ramach skali oddziaływania dla danego terenu 21
poprzemysłowego, zobrazowanej na rysunku 2, przyjmującej oznaczenia od A.1.1. do D.6.4. 22
i opracowanie rankingu wariantów decyzyjnych. Normalizacja wyników analizy umożliwia 23
opracowanie rankingu dla danego terenu poprzemysłowego w układzie minimalnych 24
Model wartościowania terenów poprzemysłowych… 527
i maksymalnych wartości współczynników wagowych, co w konsekwencji pozwala na 1
opracowanie końcowego rankingu wariantów i obliczenie wskaźnika wartości terenów 2
poprzemysłowych wskazującego na odchylenia wartości współczynników wagowych dla 3
wariantów decyzyjnych od ustalonego wzorca. Wyznaczony wskaźnik wartości terenu 4
poprzemysłowego przedstawia stopień zgodności z uwarunkowaniami środowiskowymi, 5
społecznymi, ekonomicznymi i infrastrukturalno-terenowymi zawartymi w modelu wartościo-6
wania terenów poprzemysłowych, tj. obrazuje dostosowanie się do zagospodarowania 7
zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju. Wskaźnik potwierdza, że zagospodarowanie 8
terenu poprzemysłowego nastąpi w kierunku zgodnym z zasadami zrównoważonego rozwoju 9
i przyczyni się do efektywnego zarządzania przestrzenią. 10
5. Podsumowanie 11
Różnorodność zastosowań metody AHP i jej przetestowane możliwości aplikacyjne 12
pozwoliły na jej zastosowanie do oceny wartości terenów poprzemysłowych z uwzględnieniem 13
uwarunkowań środowiskowych, społecznych, ekonomicznych i infrastrukturalno-terenowych. 14
Metoda AHP z powodzeniem może służyć do rozwiązywania innych problemów decyzyjnych 15
w gospodarce przestrzennej. Istnieje możliwość do wykorzystania metody AHP przede 16
wszystkim w optymalizacji procesów decyzyjnych związanych z realizacją wszelkiego rodzaju 17
przedsięwzięć lokalizacyjnych, a także w badaniach dotyczących poszukiwania rozwiązań 18
mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu suburbanizacji, zajmowania rezerw 19
terenowych pod inwestycję w postaci terenów zielonych. 20
Opracowany model uwzględnia zestaw wskaźników, który umożliwia przeprowadzenie 21
wieloaspektowej analizy terenów poprzemysłowych, pozwalającej na zintegrowaną i transpa-22
rentną ocenę informacji o terenach poprzemysłowych. Dzięki temu otrzymuje się ranking 23
wariantów decyzyjnych – od najbardziej do najmniej optymalnego dla danego terenu 24
poprzemysłowego scenariusza przekształceń, biorąc pod uwagę założone kryteria i subkryteria 25
decyzyjne. Dobór kierunku przekształceń do specyfiki terenu poprzemysłowego umożliwia 26
w sposób najbardziej efektywny przywrócenie terenu do obiegu społeczno-gospodarczego, 27
a w przyszłości nadanie mu nowych funkcji generujących korzyści w sferach środowiskowej, 28
społecznej i ekonomicznej. 29
Należy jednak pamiętać, że wyniki modelu wartościowania terenów poprzemysłowych 30
mają charakter subiektywny i stanowią wyłącznie element wspomagający proces decyzyjny 31
zarządzania terenami poprzemysłowymi zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. 32
Opracowany model bazuje na wynikach wcześniej przeprowadzonej przez ekspertów analizy 33
wielokryterialnej zgodnie z metodą AHP, a przez wsparcie systemu podejmowania decyzji 34
dotyczącej lokowania inwestycji na terenach poprzemysłowych umożliwia zmniejszanie presji 35
na rezerwy terenowe w postaci terenów zielonych. 36
528 A. Skalny, B. Białecka
Bibliografia 1
1. Amekudzi A., McNeil S., Koutsopoulos H.N.: Assessing extrajurisdictional and areawide 2
impacts of clustered brownfield developments. “Journal of Urban Planning and 3