Minimalny Dochod Gwarantowany EAPN

7/29/2019 Minimalny Dochod Gwarantowany EAPN

1/28

Dr hab. Ryszard SzarfenbergUniwersytet WarszawskiInstytut Polityki Spoecznejwww.ips.uw.edu.pl/rszarf/[email protected]

Minimalny dochd gwarantowany

Ekspertyza przygotowana w ramach projektu

EAPN Polska profesjonalny dialog na rzecz Europy Socjalnej

Projekt EAPN Polska profesjonalny dialog na rzecz Europy Socjalnej jest realizowany przy wsparciu udzielonym przezIslandi, Liechtenstein i Norwegi ze rodkw Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego orazNorweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budetu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji

Pozarzdowych.

1
http://www.ips.uw.edu.pl/http://www.ips.uw.edu.pl/rszarf/mailto:[email protected]://www.ips.uw.edu.pl/http://www.ips.uw.edu.pl/rszarf/mailto:[email protected]


2/28

Wprowadzenie

Prawo kadego czowieka do ochrony przed deprywacj podstawowych potrzeb i dopomocy w razie wystpienia tej deprywacji z poszanowaniem ludzkiej podmiotowoci jest

oczywistoci. Ludzie w warunkach ochrony przed deprywacj i pomocy w razie jejwystpienia mog realizowa swoje plany yciowe i prowadzi takie ycie, jakie ceni oni iinni swobodnie i godnie. S wolni od lku przed ndz i lku przed wyzyskiem, maj

poczucie zabezpieczenia i bezpieczestwa socjalnego.Bez uznania tego prawa deprywacja podstawowych potrzeb zbiorowoci sabszych

politycznie, spoecznie i ekonomicznie moe by uznana przez grupy dominujce zakonieczny instrument lub koszt osigania celw. W ten sposb dochodzi do instrumentalizacjiczowieczestwa, czyli do zaprzeczenia fundamentalnej wartoci, jak jest ludzka godno.Ponadto wielcy teoretycy obywatelstwa Arystoteles, Cyceron, Machiavelli, Burke, deTocqueville, Mill i w XX wieku Hannah Arendt uwaali, e... pene uczestnictwo w yciu

publicznym wymaga zapewnienia pewnej pozycji spoeczno-ekonomicznej... Szczeglnie

istotne byo w tym kontekcie zapobieganie wielkim nierwnociom i posiadanie przezwszystkich pewnego minimum zamonoci.1 Wynika z tego, e realizacja wspomnianego

prawa czowieka nie tylko wana jest ze wzgldu na fundamentalne wartoci, jakimi sludzka godno i wolno, ale rwnie jest to instrument osigania spjnoci spoecznej, oktr tak bardzo troszczy si wspczesny wiat cywilizowany.

Z tego prawa wynikaj obowizki wadzy publicznej w zakresie stworzenia iutrzymania systemu instytucji, ktry szanowaby, chroni i realizowa to prawo. Ma ono jako

prawo czowieka absolutny priorytet moralny, tzn. niczym nie mona usprawiedliwi jegonieposzanowania, niechronienia i nierealizowania. Wadza publiczna, ktra nie wywizuje size swych obowizkw w tym wzgldzie podlega delegitymizacji i staje si wadz bezprawnniezalenie od formalnie obowizujcych przepisw oraz rodzaju systemu politycznego, z

jakim mamy do czynienia.

Prawo do MDG

W wielu aktach normatywnych o randze midzynarodowej prawo to zostao wyraniepotwierdzone. Wspomnie tu naley Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych,Spoecznych i Kulturalnych (ONZ, 1966, ratyfikowany przez Polsk w 1977 r.) ustanawiajcy

prawo kadego do zabezpieczenia spoecznego (art.9) i prawo kadego do odpowiedniegopoziomu ycia dla niego i jego rodziny (art.11). Istotna jest te Konwencja Praw Dziecka(ONZ, ratyfikowana przez Polsk w 1991 r.) stwierdzajca, e pastwa powinny uzna

prawo kadego dziecka do korzystania z systemu zabezpieczenia spoecznego, w tymubezpiecze socjalnych i maj podejmowa niezbdne kroki do osignicia penej realizacjitego prawa zgodnie z ich prawem wewntrznym (art. 26), a take powinny uzna prawokadego dziecka do poziomu ycia odpowiadajcego jego rozwojowi fizycznemu,

psychicznemu, duchowemu, moralnemu i spoecznemu (art. 27).2

1 Desmond King i Jeremy Waldron Citizenship, Social Citizenship and the Defence of Welfare Provision , BritishJournal of Political Science, 1988, tom 18 nr 4, s: 425-6, 428.2 W polskiej Konstytucji mamy artykuy mwice o tym, e rdami powszechnie obowizujcego prawaRzeczypospolitej Polskiej s: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe oraz rozporzdzenia(art. 88) oraz Ratyfikowana umowa midzynarodowa, po jej ogoszeniu w Dzienniku Ustaw RzeczypospolitejPolskiej, stanowi cz krajowego porzdku prawnego i jest bezporednio stosowana, chyba e jej stosowanie

jest uzalenione od wydania ustawy (art. 91). Niestety ten drugi powoduje, e pierwszy okaza si moe fikcj.Sd Najwyszy wyda wyrok w uzasadnieniu ktrego stwierdzono w odniesieniu do Midzynarodowego PaktuPraw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych, e jest on przykadem umowy midzynarodowej, ktra nie

2


3/28

Na szczegln uwag zasuguje Europejska Karta Spoeczna (EKS, dokument RadyEuropy, wersja z 1961 i wersja zrewidowana z 1996 roku) wybirczo ratyfikowana przezPolsk w 1997 w wersji pierwotnej i tylko podpisany w wersji zrewidowanej (2005). Wartykule 13 Prawo do pomocy spoecznej i medycznej" zobowizano tam pastwa stronym.in. do zapewnienia, by kadej osobie, ktra nie posiada dostatecznych zasobw i ktra nie

jest zdolna do zapewnienia ich sobie z innych rde, szczeglnie poprzez wiadczenia zsystemu zabezpieczenia spoecznego, zostaa przyznana odpowiednia pomoc oraz, wprzypadku choroby, opieka konieczna ze wzgldu na jej stan. Niestety akurat ten paragrafnie zosta przez Polsk ratyfikowany. By moe istnieje jaki sposb wyjanienia tej decyzji,ale niczym nie mona jej usprawiedliwi. W Zrewidowanej EKS z 1996 r. w artykule 30ustanowiono prawo kadego do ochrony przed ubstwem i wykluczeniem spoecznym, a w31 prawo kadego do mieszkania. Poza tym, e Polska nie ratyfikowaa ZrewidowanejEKS, nie podpisaa i nie ratyfikowaa te protokou dodatkowego z 1995 r., ktry umoliwiaorganizacjom europejskim wystpowanie do Komitetu Praw Spoecznych Rady Europy zeskargami na pastwa strony Karty zaniedbujce swoje obowizki w zakresie ratyfikowanych

praw.3

W Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracownikw WE z 1989 r., drugi obokEuropejskiej Karty Spoecznej filar polityki spoecznej Unii Europejskiej4, w tytule

pierwszym, w czci ochrona socjalna (art. 10) zapisano Osoby znajdujce si poza rynkiempracy ze wzgldu na brak dostpu do niego bd te nie majce moliwoci powrotu na tenrynek i pozbawione rodkw utrzymania, powinny posiada prawo do korzystania zerodkw i wiadcze w odpowiedniej wysokoci, stosowanie do ich osobistej sytuacji. Wczci pt. osoby starsze, mamy art. 25 Kada osoba po osigniciu wieku emerytalnego,ktra nie moe uzyska prawa do emerytury i ktra nie posiada innych rodkw utrzymania,

powinna mie prawo do korzystania z odpowiednich rodkw oraz pomocy spoecznej iopieki medycznej stosowanie do jej indywidualnych potrzeb.

Ponadto w Karcie Praw Podstawowych UE w art. 34 Zabezpieczenie i pomocspoeczna w ust. 3 czytamy, e W celu zwalczania wykluczenia spoecznego i ubstwaUnia uznaje i szanuje prawo do pomocy spoecznej i pomocy mieszkaniowej dla zapewnieniagodnej (decent) egzystencji wszystkim osobom, ktrym brakuje wystarczajcych zasobw....

Schodzc na poziom oglnych wskazwek co do sposobu realizacji tych praw, zostayone sformuowane oficjalnie zarwno przez Rad Europy, jak i przez Uni Europejsk. Ta

pierwsza wydaa zalecenie na temat gbokiego ubstwa i wykluczenia spoecznego: kugwarantowanemu minimalnemu poziomowi zasobw (1992). Rozpoczyna j deklaracjawielkiej troski o to, e gbokie, trwae i rozpowszechnione ubstwo wyklucza rosncliczb osb i rodzin z normalnych procesw, relacji i udogodnie cywilizowanychspoeczestw, a marginalizacja i wykluczenie spoeczne najsabszych ekonomicznie s

symptomami rozkadu moralnych i kulturowych podstaw naszych spoeczestw: s onemoe by bezporednio stosowana, bowiem stosowanie jej jest uzalenione od wydania ustawy. Wyrok SN zdnia 8 lutego 2000 r. II UKN 374/99. Na t dziwn waciwo polskiej Konstytucji lub jej interpretacji przezsady zwrci uwag Komitet Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych, zajmujcy si monitoringiemrealizacji MPPGSiK w pastwach, ktre go ratyfikoway.3 Finlandia dopucia moliwo skadania skarg nawet przez organizacje krajowe. Jedna ze skarg pozytywnierozpatrzonych przez Komitet zoya przeciwko Francji Europejska Federacja Organizacji NarodowychPracujcych z Bezdomnymi (FEANTSA) oraz organizacja midzynarodowa ATD Czwarty wiat. Wicej natemat tego rozstrzygnicia: P. Kenna, M. Uhry Francja naruszya prawo mieszkaniowe Rady Europy:; oraz R. Brillat Skutecznewdraanie prawa mieszkaniowego bezdomnych oraz osb o zych warunkach mieszkaniowych: rola Europejskiej

Karty Spoecznej: . Lista skarg

zoonych dotychczas: < http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/Complaints/Complaints_en.asp>.4 Patrz Traktat Rzymski zmieniony Traktatem Amsterdamskim, art. 136, w projekcie Traktatu Konstytucyjnego iLizboskiego pozostawiony bez zmian w tym zakresie.

3


4/28

przeciwne i mog stwarza zagroenie zasadom zdrowej demokracji. Za gwn zasad icel polityki uznano za gwarantowanie przyzwoitego minimum poziomu zasobw dla osbznajdujcych si w potrzebie. W zwizku z tym systemy zabezpieczenia spoecznego

powinny zosta zreformowane by by zgodne z t zasad i skutecznie osiga ten cel.W przypadku UE wspomnie naley o dwch zaleceniach z 1992 r. w sprawie

wsplnych kryteriw dotyczcych wystarczajcych zasobw oraz pomocy spoecznej wsystemach ochrony socjalnej (92/441/EWG) i w sprawie zbienoci celw i polityk ochronysocjalnej (92/442/EWG) oraz o zaleceniu w sprawie aktywnej integracji osb wykluczonych zrynku pracy z 2008 r. (2008/867/WE). W pierwszym zalecono pastwom czonkowskim, abyuznay podstawowe prawo jednostki do odpowiednich rodkw oraz pomocy spoecznej,zapewniajcych ycie z poszanowaniem godnoci ludzkiej za element kompleksowej ikonsekwentnej strategii przeciwdziaania zjawisku wykluczenia spoecznego we wszystkich

jego odmianach. Ponadto uznano m.in., e prawo to nie podlega ograniczeniom czasowym,pod warunkiem spenienia warunkw kwalifikujcych. W drugim z zalece czytamy m.in.,e pierwszym zadaniem systemw ochrony socjalnej jest zagwarantowanie poziomurodkw umoliwiajcych zachowanie ludzkiej godnoci. Cz dotyczc MDG w

zaleceniu z 2008r. rozpoczyna nastpujce zdanie: Uznanie podstawowego prawa kadejosoby do uzyskiwania rodkw i pomocy spoecznej w stopniu wystarczajcym do godnegoycia w ramach spjnego i konsekwentnego zwalczania wykluczenia spoecznego.

W 2000 r. w Nicei pastwa czonkowskie UE uzgodniy cele Europejskiej StrategiiIntegracji Spoecznej. Oto jeden z nich: Organizowa systemy zabezpieczenia spoecznegow taki sposb, aby w szczeglnoci zagwarantowa by kady mia wystarczajce zasobykonieczne by y zgodnie z ludzk godnoci. Wrd nowych celw tej strategii z 2006 r.mamy ostateczn likwidacj ubstwa i wykluczenia spoecznego, do osignicia czegoinstrumentem ma by m.in. zapewnienie dostpu do wszelkich zasobw, praw i usugniezbdnych do uczestnictwa w yciu spoeczestwa.

MDG w teorii i praktyce

Z instytucj MDG zwizane s co najmniej trzy problemy o charakterze nazewniczo-pojciowym. Pierwszy z nich dotyczy odrnienia radykalnych propozycji od umiarkowanejwersji, ktra charakteryzuje wspczesn pomoc spoeczn. Drugi dotyczy tego, e w rnychkrajach rnie nazywa si ow umiarkowan wersj. Trzeci za polega na tym, e MDG sczci wikszych caoci, na ktre skadaj si pozostae wiadczenia pienine iwiadczenia w postaci usug spoecznych.

Instrumenty realizacji wspomnianego wyej prawa i zwizanych z jego realizacjcelw w spoeczestwach podobnych do naszego okrela idea zagwarantowania minimalnego

dochodu kademu. Idea ta wystpuje pod wieloma nazwami: dochd podstawowy (basicincome), minimalny dochd gwarantowany (minimum guaranteed income), dodatekpastwowy (state bonus), kredyt spoeczny (social credit), dywidenda spoeczna (socialdividend), realny dochd minimalny dla wszystkich (real minimum income for all), dochd zauczestnictwo (paricipatory income), powszechny dochd podstawowy (universal basicincome), negatywny podatek dochodowy (negative income tax), dywidenda obywatelska(citizens dividend) czy dochd obywatelski (citizens income).

Z kolei umiarkowana wersja, ktra jest mniej lub bardziej integraln czci pomocyspoecznej, nazywana jest minimalnym dochodem (Francja, Luksemburg, Hiszpania,Portugalia, otwa), ale w innych krajach stosuje si okrelenie pomoc spoeczna (Austria,

Niemcy, Holandia, Dania, Szwecja, Czechy, Polska, Szwajcaria, Malta), mniej popularne

nazwy to dochd integracyjny (Belgia, Portugalia), pomoc publiczna (Cypr), wsparciedochodowe (Wielka Brytania), uzupeniajcy zasiek socjalny (Irlandia) czy zasiek

4


5/28

socjalny (Litwa).5 Biorc pod uwag to, jak zoony jest nasz system pomocy spoecznej,chociaby od strony wiadczeniowej (pienine, rzeczowe, usugowe, rodowiskowe istacjonarne), sprowadzenie go do MDG wydaje si by bardzo ryzykowne (w dalszej czcitraktuj zasiek okresowy jako gwny element polskiego systemu w tym zakresie).

W praktyce idea zapewnienia obywatelom minimalnych zasobw moe by

realizowana pomidzy dwoma biegunami - od bardzo selektywnego i warunkowego wsparciadochodw ubogich osb czy gospodarstw domowych, do uniwersalnego i bezwarunkowegodochodu dla kadego (o statusie obywatela lub staego mieszkaca). We wszystkich

przypadkach mamy jednak do czynienia z prawem podmiotowym o charakterzeroszczeniowym (polski zasiek okresowy z ustawy o pomocy spoecznej naby te cechydopiero w 2004 r. o czym dalej).6

Cechy bardziej radykalnych rozwiza, ktrymi nie bd si tu zajmowa, w rodzajupowszechnego dochodu podstawowego7, mona podsumowa nastpujco:

- nie wymaga spenienia kryterium dochodowego,- moe by adresowany lub powszechny,- zastpuje wszystkie lub niektre wiadczenia pienine z systemu zabezpieczenia

spoecznego,- moe dotyczy dochodu pieninego lub rzeczowego,- moe stanowi majtek (np. fundusz moliwoci dla kadego dziecka) albo

miesiczny lub roczny dochd.

Definicj umiarkowanych instrumentw gwarantowania obywatelom minimalnychzasobw sformuowa wzgldnie niedawno Ramon Pena Casas: Minimalny dochdgwarantowany jest wyrazem powszechnego i nieskadkowego oraz podmiotowego inieuznaniowego prawa do pomocy spoecznej, oglnie zagwarantowanego w postaci dochoduzrnicowanego w zalenoci od kryterium rodkw utrzymania. Jest to gwny filar systemuwiadcze adresowanych i dziaa jako (cz) ostateczna sie ochrony socjalnej, aby zapobiec(gbokiemu) zuboeniu lub yciu poniej standardw, uznanych za godne przezspoeczestwa krajowe, jednostek lub gospodarstw domowych, ktre nie podlegaj innym

programom ochrony socjalnej i maj niedostateczne zasoby.8

Charakterystyk umiarkowanej wersji realizacji wspomnianych praw czowiekaprzedstawia Janina Szumlicz, ktra praktyczny wyraz idei minimalnego dochodugwarantowanego zdefiniowaa tak: system rozwiza prawno-organizacyjno-finansowych,ktry daje obywatelowi prawo roszczenia o posiadanie minimum rodkw sucych jegoutrzymaniu, ktre to minimum jest okrelane przez rzd, gwarantowane przez pastwo ifinansowane z podatkw.9 Szczegowa lista cech konstrukcyjnych takiego systemu:10

1. istnienie oglnego prawa podmiotowego do minimalnego dochodu gwarantowanego

(lub podobnie nazywanego),2. istnienie dodatkowych, szczegowych warunkw podmiotowych (kryteriw), odktrych spenienia uzalenione jest nabycie konkretnych, szczegowych roszcze,

5 R. P. CasasMinimum income standards in enlarged EU: Guaranteed Minimum Income Schemes,s. 17.6 Naley pamita, e radykalna idea powszechnego dochodu obywatelskiego (PDO) prawie nigdzie dotd niezostaa zrealizowana w praktyce i istotnie rni si od istniejcych rozwiza z zakresu wiadcze spoecznychzwizanych z pomoc spoeczn i oglniej systemem zabezpieczenia spoecznego.7 Zestaw tekstw i odnonikw na ten temat patrz: .8 R. P. CasasMinimum income standards in enlarged EU: Guaranteed Minimum Income Schemes, s. 18.

9 J. Szumlicz Minimalny dochd gwarantowany w pomocy spoecznej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych,Warszawa 1993, s. 13.10 Tame, s. 14.

5


6/28

3. na og istnienie kilku poziomw minimum dochodw, zrnicowanych wg typwgospodarstwa domowego (jednostk zasilania jest wic zwykle gospodarstwodomowe, a nie jednostka),

4. oparcie systemu pomocy na zasadzie kompensacji (wyrwnania) do poziomuustalonego jako minimum dla danego przypadku (typu gospodarstwa domowego),

5. waloryzowanie poziomw minimum (a tym samym i zasikw wyrwnawczych),6. stosowanie wycze i zwolnie dotyczcych niektrych rde dochodw, przyustalaniu konkretnej sytuacji materialnej zainteresowanego (uwzgldnia si wszystkieskadniki i rda dochodw, w tym take rzeczowe, cznie z majtkiem od czegoewentualnie stosuje si wycznie),

7. ograniczanie okresu pobierania (przyznania) zasiku wyrwnawczego,8. wyczenia mechanizmu ewentualnego dochodzenia zwrotu kosztw udzielonej

pomocy (wypaconych zasikw wyrwnawczych), z okreleniem szczegowychzasad i kryteriw w tym wzgldzie,

9. powizanie prawa do MDG z dodatkowymi uprawnieniami sucymi zaspokajaniuinnych podstawowych potrzeb takich, jak np. zdrowie, mieszkanie, edukacja,

10. istnienie MDG nie wyklucza istnienia obok niego rnych specjalnych systemwwsparcia dochodowego o ograniczonym zakresie podmiotowym, terytorialnym itp.

Komisja Europejska przedstawia tylko jeden raport z realizacji zalecenia 92/441 wpastwach czonkowskich (1998 r.). Nie we wszystkich pastwach UE15 stwierdzonoistnienie programw typu MDG (nie miaa go Grecja i Wochy). Wnioski z raportu

przedstawia tabela.

Tabela 1. MDG w UE, podstawowe wnioski z 1998 r.

Podstawowa cecha Wnioski

Sie bezpieczestwasocjalnego

Minimalne dochody pokrywaj podstawowe potrzeby wsytuacji kryzysu finansowego. S nieskadkowe, finansowanez podatkw i wtrne do solidarnoci rodzinnej.

Udzia innych wiadcze Programy minimalnych dochodw nie dziaaj w izolacji, aleraczej jako cz sytemu rnych zasikw i usugspoecznych oraz pomocy rzeczowej.

Gotowo do podjcia pracy 12 pastw czonkowskich wymaga, aby odbiorcy MDG byligotowi do podjcia pracy lub szkolenia zawodowego. Wyjtkidotycz osb chorych, niepenosprawnych, opiekujcych simaymi dziemi lub niepenosprawnymi dorosymi.

Wsparcie spoeczne Poowa pastw czonkowskich ustanowia rodki spoecznejintegracji czsto powizane ze szkoleniem i zatrudnieniem(np. nie uwzgldnianie pewnej czci osiganych dochodw

przy ustalaniu wysokoci MDG, tj. moliwo czeniadochodw z pracy z MDG).

agodzenie ubstwa Koszty MDG s niewielkie w porwnaniu z oglnymiwydatkami na ochron socjaln, ale dla wikszociotrzymujcych je rodzin s gwnym rdem dochodu. Ichwysoko jest znacznie zrnicowana w pastwachczonkowskich.

Grupy docelowe MDG Wzrastajca liczba poszukujcych pracy, ludzi doznajcych

krytycznych sytuacji yciowych, samotnych mczyzn irodzin niepenych stanowi wikszo pobierajcych MDG.

6


7/28

Niektre grupy utrzymuj si z MDG przez dugi okres.Od zasiku dla bezrobotnychdo MDG

Ograniczenia dotyczce zasikw dla bezrobotnych sprawiaj,e MDG jest jedyn moliwoci dla osb bez pracy.

Niemniej w kadym pastwie czonkowskim cz odbiorcwMDG pracuje. Np. dotyczy to poowy odbiorcw MDG w

Szwecji (z tego 20% pracuje w penym wymiarze), 13% weFrancji, Holandii i Finlandii, 8% w Luksemburgu, 7,4% w

Niemczech i 5,3% w Portugalii. Zjawisko to staje si obecniebardziej widoczne. Zwizane jest to ze wzrostem zatrudnieniaw niepenym wymiarze czy zatrudnienia nietypowego.

Bariery utrudniajceuniezalenienie si od MDG

Niepewno sytuacji na rynku pracy, brak aktywnegowsparcia w poszukiwaniu pracy i zdobywaniu kwalifikacjioraz skomplikowane przepisy i trudne procedury dotyczceuprawnie do innych wiadcze (np. rent dla osbniepenosprawnych) mog przyczynia si do przeduonegokorzystania z MDG

Rola usugprozatrudnieniowych

Powinny by bardziej skoordynowane z systemem MDGobsugiwanym przez administracj pomocy spoecznej i wwikszym stopniu dostpne dla jej klientw. Jednym z

przykadw dobrych praktyk bya budowa skoordynowanegosystemu koordynacji usug i wiadcze na zasadzie jednegookienka w Holandii.

Dziaania poprawiajcezatrudnialno odbiorcwMDG

Dua konkurencja oraz brak podstawowych umiejtnoci ikompetencji przeszkadza w uczestnictwie w oglnych

programach szkoleniowych, std te dla odbiorcw MDGpowinny by przewidziane specjalne programy rwnie z

uwzgldnieniem udziau i bodcw dla zatrudniajcych. Wwikszoci pastw czonkowskich istniej moliwo udziauw pracach spoecznie uytecznych organizowanych przezsamorzdy. Najbardziej preferowan opcj jest zatrudnieniesubsydiowane w trzecim sektorze

Dostp do rynku pracy Pastwa czonkowskie stosuj kilka instrumentwpoprawiajcych dostp do rynku pracy (np. obnianie kosztwpracodawcw poprzez obnianie skadek lub dofinansowaniezatrudnienia, spoeczna odpowiedzialno i partnerstwa z

biznesem i zwizkami zawodowymi, przedsibiorstwaintegrujce gospodarka spoeczna, wspieranie

samozatrudnienia) i przywizuj specjaln uwag do tego,aby przejcie do patnej pracy nie wizao si zezmniejszeniem dochodu. Kilka pastw czonkowskichwprowadzio dla uatwienia podejmowania pracy (m.in. wniepenym wymiarze) okresy przejciowe, kiedy mona czyze sob wiadczenie i pac do pewnej wysokoci orazwiadczenia zwizane z podejmowaniem pracy (kredyty

podatkowe). Bodcem do poszukiwania pracy mogobyobnianie poziomu MDG, ale nie robi si tego, uznajc go zaminimum egzystencji. Stosuje si jednak sankcje (np.zawieszanie wiadczenia) w razie porzucania pracy lub

odmowy uczestnictwa w zajciach integracyjnych.Indywidualne drogi do Tylko mniejszo wiadczeniobiorcw zdolna jest do podjcia

7


8/28

integracji odpatnej pracy. eby to poprawi stosowano now metod kontraktw socjalnych opartych na indywidualnych planachdziaania, w ktrych odbiorcy MDG zobowizuj si dozaangaowania w osobiste projekty. Towarzysz im wsparciei usugi uatwiajce dugookresowe planowanie wasnego

rozwoju z uwzgldnieniem sytuacji rodzinnej i w innychwymiarach. Niekiedy kontrakty podpisyway te lokalnekomitety integracyjne (przedstawiciele spoecznoci).

rdo: Commisson report on the implementation of the Recommendation 92/441/EEC of 24June 1992 on Common Criteria Concerning Sufficient Resources and Social Assistance inSocial Protection Systems, (COM(98)774 final), 1998.

Raport Komisji koczy kilka trudnych pyta, dotyczcych dylematw i przyszych kierunkwrozwoju systemw, ktre maj zapewni MDG. Zamieszczam je w kolejnej tabeli.

Tabela 2. Pytania dotyczce przyszoci MDG z perspektywy roku 1998

Temat Pytania

Optymalizacjaochrony socjalnej

Jak lepiej zaspokaja podstawowe potrzeby z uwzgldnieniemwiadcze powizanych z MDG (mieszkaniowych, rodzinnych,medycznych)?

Czy mona MDG uczyni bardziej spjnym z innymi zasikami, wszczeglnoci dla bezrobotnych i emerytw?

W jakim zakresie systemy MDG mog by stosowane dopodwyszania czy uzupeniania dochodw z pracy?

Jak poprawi funkcjonowanie tych programw dla korzyci ichadresatw?Wzrost dostpu dozatrudnienia

Jak moemy pomc odbiorcom MDG w peniejszym uczestnictwiew oglnych szkoleniach i innych prozatrudnieniowych

programach? Konieczne jest stosowanie rodkw specyficznych, jeli tak, to z

jakich powodw i jakich rodzajw? Jakie s najlepsze sposoby uatwiania przejcia z MDG do pacy

bez utraty dochodu netto? Czy moemy poprawi jako zatrudnienia oferowanego i

dostpnego dla odbiorcw MDG?Rozwijaniespoecznej iekonomicznejintegracji

Jakie s prawa i obowizki odbiorcw MDG i osb bdcych na ichutrzymaniu?

Jak zorganizowa odpowiedzi na wielowymiarowe spoeczne iekonomiczne problemy, ktre dotykaj odbiorcw MDG?

Co nam mwi rosnca liczba odbiorcw MDG o spoecznych igospodarczych programach promujcych spoeczne uczestnictwo ispoeczn spjno? Jakie rozwizania poprawiyby spoeczninkluzj?

rdo: jak do poprzedniej tabeli, s. 19

8


9/28

MDG w Polsce

W Polsce prbowano zrealizowa ide MDG poprzez wprowadzenie nowych zasadwypacania zasiku okresowego z pomocy spoecznej w poowie lat 90. Proces legislacyjnytrwa od sierpnia 1995 do lipca 1996. Interesujce, e projekt zgosi rzd, ktrego

przedstawiciele w trakcie prac parlamentarnych wycofali poparcie dla wasnej propozycji.Ostatecznie zasiek okresowy zosta wiadczeniem fakultatywnym ( moe by przyznany) ijego rola w zabezpieczeniu potrzeb finansowych osb, ktrych sytuacja pogorszya si wwyniku bezrobocia, staa si z czasem marginalna. W systemie zabezpieczenia spoecznego

powstaa przez to wielka dziura, a osoby bezrobotne tracce prawo do zasiku dlabezrobotnych i nie bdce samotnymi rodzicami praktycznie pozbawiono pomocydochodowej.

Szans na uszczelnienie polskiej sieci bezpieczestwa socjalnego zmarnowanorwnie przy okazji dostosowywania naszego prawa do prawa UE. Zadania Polski w zakresiezalecenia 92/441/EWG okreli Narodowy Program Przygotowania do Czonkostwa w UniiEuropejskiej (NPPC) przyjty przez Rad Ministrw 23.06.1998 r. W raporcie z realizacji

tego programu zamieszczono jednak nastpujc informacj (s.140): dostosowanie prawa dozalecenia 92/441 dotyczcego wsplnych kryteriw dotyczcych odpowiednich rodkw oraz

pomocy spoecznej w systemach ochrony spoecznej (27.19. Priorytet). Po przeprowadzeniuanalizy postanowie zalecenia, jak te ustaleniu orientacyjnych kosztw ich wdroenia, ktre

przekroczyyby moliwoci poniesienia ich przez budet pastwa, podjta zostaa decyzja wsprawie zaniechania realizacji tego priorytetu. Owych analiz i ustale kosztw nieopublikowano. Problematyka zalece 92/441 i 92/442 nie pojawia si ju w kolejnychwersjach Narodowego programu... z lat 1999 i 2000.

W Stanowisku negocjacyjnym Polski w obszarze polityka spoeczna i zatrudnienieprzyjtym przez Rad Ministrw 25 maja 1999 znajdujemy m.in. takie stwierdzenia: Polskaakceptuje cao acquis communautaire w obszarze .Polska podejmie konieczne dziaania prowadzce do wdroenia acquis communautaire wobszarze , zgodnie z przedstawion wyej deklaracj,do dnia 3 grudnia 2002 roku i nie bdzie domagaa si derogacji w tym obszarze...;Szczeglne znaczenie ma zalecenie dotyczce wsplnych kryteriw w zakresiewystarczajcych zasobw i pomocy spoecznej w systemach ochrony socjalnej(92/441/EWG). Zalecenie dotyczce zbienoci celw i polityk ochrony socjalnej(92/442/EWG) definiuje cele, zgodnie, z ktrymi polityka takiej ochrony winna byksztatowana (gwarantowanie dochodw na poziomie umoliwiajcym godne ycie, dostpdo opieki zdrowotnej, popieranie integracji spoecznej i gospodarczej, gwarancjaodpowiedniego poziomu ycia po zaprzestaniu pracy, ustanowienie lub rozwinicie ochrony

socjalnej dla osb pracujcych na wasny rachunek). Cele polskiej polityki w zakresieochrony socjalnej zbiene s z zapisami zawartymi w decyzjach, zaleceniach i rezolucjach.W informacji rzdu RP dla Sejmu, obejmujcej stan negocjacji na 1 stycznia 2000

zapisano: Komisja Europejska zapoznana zostaa z polskim systemem pomocy spoecznejoraz z dziaaniami na rzecz integracji i wyrwnywania szans osb niepenosprawnych.Podczasscreeninguprzedstawiciele Komisji zgodzili si z opini, e system ten oparty jest nazasadach zgodnych ze standardami okrelonymi w zaleceniach WE, z wyjtkiemminimalnego dochodu gwarantowanego (zalecanego, ale nie wymaganego przez prawoWE) (pogrubienie autora).

Reasumujc, rzd w pierwszym programie przygotowawczym do czonkostwa w UE z1998 r. zamieszcza priorytet (27.19) dostosowania polskiej pomocy spoecznej do zalecenia

92/441. W raporcie o wykonaniu tego programu stwierdza si, e wdroenie zalecenia 92/441przekracza moliwoci polskiego budetu i priorytet 27.19 zostaje wykrelony z programu,

9


10/28

nie pojawiajc si ju w dwch kolejnych wersjach NPPC. W stanowisku negocjacyjnym wzakresie polityki spoecznej i zatrudnienia przyjtym przez rzd w maju 1999 r. zapisano, enasz system prawny w zakresie pomocy spoecznej zmierza do realizacji celw podobnych dotych zapisanych w zaleceniu 92/442. Realizacja tych celw wymaga jednak ustanowieniaMDG (zalecenie 92/441), a co do tego, e nasza pomoc spoeczna nie spenia kryteriw MDG

nie miaa wtpliwoci Komisja Europejska. Zmierzalimy wic do celw nie ustanawiajckoniecznych do tego instrumentw.W 2004 roku uchwalono now ustaw o pomocy spoecznej, w ktrej zmieniono

zasady przyznawania zasiku okresowego. Jest to obecnie zadanie wasne gminy ocharakterze obligatoryjnym, tzn. moe by przyznany zastpiono wyraeniemprzysuguje. Dodano jednak cztery sytuacje (w szczeglnoci ze wzgldu na dugotrwachorob, niepenosprawno, bezrobocie, moliwo utrzymania lub nabycia uprawnie doinnych wiadcze), ktre zapewne bd traktowane jako dodatkowe kryteria, poza ubstwemdochodowym, ktre trzeba bdzie speni, aby otrzyma zasiek. Dlaczego nie wystarczy by

po prostu ubogim pod wzgldem dochodu? W spoeczestwie rynkowo-dobroczynnym towystarcza by czu si obywatelem drugiej kategorii. Czy nie mona prowadzi pracy

socjalnej z osobami, ktre maj zapewnione minimum egzystencji? Zapewne mona, alewtedy trzeba si bardziej stara, poniewa samo straszenie odebraniem zasiku nie dziaa.Metoda kija i marchewki moe jest skuteczna wobec dzieci, ale jeeli traktujemy tak ludzidorosych, jest to upokarzajce i bezmylne. Stanisaw Rychliski uzna ongi, e w zakresnowoczesnej polityki spoecznej nie wchodzi tradycyjna opieka spoeczna. Obecniewidzimy, jak tradycyjna opieka spoeczna wypiera nowoczesn polityk spoeczn.

Drugi interesujcy aspekt nowego zasiku okresowego to sposb ustalenia jegowysokoci. Zastosowano tu zasad wyrwnywania do poziomu kryterium dochodowego, tzn.wysoko zasiku rwna si kryterium odj dochd gospodarstwa domowego (zograniczeniem wysokoci dla jednoosobowych gospodarstw domowych). Myliby sizapewne kto, kto chciaby wnioskowa std, e kwota zasiku ma by rwna tej rnicy,zastosowano bowiem fortel nastpujcy: zasiek okresowy ustala si... do wysokocirnicy. Co to znaczy dowiadujemy si z dalszej czci artykuu 38 - kwota zasiku nie moe

by nisza ni 50% rnicy, a potem jeszcze dodano, e nie moe by nisza ni 20 z.Zamy, e kto ma dochody brane pod uwag przez ustaw o pomocy spoecznej wwysokoci 800 z i yje w gospodarstwie domowym zoonym z czterech osb. Kryteriumdochodowe wynosi w takiej sytuacji 316 z na osob, a wic zasiek okresowy moe by

przyznany do wysokoci 232 z, ale nie moe by niszy ni 116 z. Jeeli spojrzymy jednakdo artykuu 147 zobaczymy, e w tym przypadku w 2004 minimalna wysoko zasikuokresowego wynosi... 15% rnicy, czyli 34,8 z. W 2005 r. bdzie to ju 20%, a wic 46,4z, a w 2006 i 2007 25%, czyli 58 z. W tych wanie latach rzd da gminom dotacj celow

na pokrycie wydatkw zwizanych z wypat tak okrelonych zasikw okresowych.Dopiero od 2008 r. kwota zasiku rzeczywicie nie moe by nisza ni 50% rnicymidzy dochodem gospodarstwa domowego a kryterium dochodowym. Prawdopodobnie tosprawio, e rednia wysoko zasiku okresowego wzrosa ze 174 z w 2007 r. do 266 z rok

pniej (za to czstotliwo zmniejszya si z 6 do 5 miesicy).11 Zdecydowano te na staewprowadzi zasad finansowania tego obowizkowego zadania wasnego gminy z dotacjicelowej. W praktyce zapewne zdecydowana wikszo gmin wypaca tylko te 50%(zakadajc oczywicie, e pienidze z dotacji celowej s przekazywane na czas i wodpowiedniej wysokoci), gdy w innym przypadku musiaaby dooy z wasnego budetu.

Nadal samo ubstwo (dochodowe wedug kryteriw ustawowych) nie stanowi jedynego

11 Dane za MPiPS.

10


11/28

warunku przyznania zasikw z pomocy spoecznej. Jednoczenie musi wystpowa jedna zczternastu sytuacji okrelonych w art. 7.12

Znaczenie zasiku okresowego dla ograniczenia ubstwa w skali caego spoeczestwabyo minimalne przed 2004 r. i zapewne jest takie nadal. Na podstawie Bada BudetwGospodarstw Domowych z 2003 r. Katarzyna Pitka stwierdzia, e udzia tego wiadczenia

w dochodach ogem ubogich wedug kryterium z ustawy o pomocy spoecznej wynosizaledwie 0,6%, a cznie z zasikiem staym 2%. Rnica midzy hipotetyczn a aktualnstop ubstwa w skali caej populacji przy uwzgldnieniu zasiku okresowego wynosia 0,2, astaego 0,7, czyli cznie, gdyby nie byo w ogle tych zasikw hipotetyczna stopa ubstwawzrosaby o 0,9 punktu procentowego.13 Wobec tego faktu mona przyj co najmniej dwastanowiska. Pierwsze moe by takie, e polski MDG w postaci pomocy spoecznej jest owiele za niski i zbyt mao dostpny, aby mie wiksze znaczenie dla sytuacji ubogich. Drugieza polega na wyciagniciu wniosku, i MDG to raczej zbir wiadcze pieninych, ktrenie maj charakteru ubezpieczeniowego, ale nadal speniaj kryteria definicyjne MDG, czyli

poza pienin pomoc spoeczn rwnie co najmniej zasiki rodzinne, dodatki do zasikwrodzinnych, dodatki mieszkaniowe.14 W kategoriach celu eliminacji ubstwa dochodowego to

i tak ograniczony zbir, gdy wiksz rol w tym zakresie odgrywaj wiadczeniaubezpieczeniowe, czyli emerytury i renty.

W Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej zauwaono, e problem ubstwadotyczy wanie rodzin, ktrych gwnym rdem utrzymania s wiadczenia spoeczne,najczciej zaliczaj si do nich zasiki z pomocy spoecznej lub zasiki z tytuu bezrobocia.Dla tej grupy rodzin stopa ubstwa skrajnego jest nadal bardzo wysoka, w 2007 r. wyniosa24,5% wobec 28% w 2006 r..15 Oznacza to, e MDG, rozumiany jako system zasikw z

pomocy spoecznej nie wystarcza nawet na to, aby ludzie osigali poziom ycia wyszy niminimum egzystencji.

Polski MDG w ujciu porwnawczym

Jak wyglda polski system MDG na tle podobnych moemy dowiedzie si napodstawie prby klasyfikacji dokonanej przez Ew Jansov i Gian Lorenzo Venturiniego. Wswojej analizie uwzgldnili trzy wymiary: zasoby przeznaczane na system MDG (mierzoneudziaem wydatkw w PKB), zasady uprawniajce do wiadczenia oraz jego poziom. Polskisystem, reprezentowany przez zasiek okresowy, zosta zaliczony do ostatniego z omiutypw, czyli rudymentarnego i szcztkowego systemu pomocy. Charakteryzowa si onniedofinansowaniem, bardzo restrykcyjnymi kryteriami przyznawania oraz niskim poziomemzasikw.16

Nieco tylko mniej surow ocen otrzyma on w ujciu porwnawczym Gianluci

Busilacchiego, ktry zastosowa dwa wymiary: hojnoci i dostpnoci. Polska znalaza siwrd krajw o najniszym poziomie hojnoci, ale ju ograniczenie dostpnoci w postaciwarunkw, ktre naley speni, aby otrzyma prawo do MDG, nie byo najwysze tylko

12 Interesujce, e wyliczenie pitnastu sytuacji poprzedzono sformuowaniem: Pomocy spoecznej udziela siosobom i rodzinom w szczeglnoci z powodu, co zwykle oznacza, e poza wymienionymi powodami mog

by te inne, jednak zaraz traktuje si te powody jako list zamknit dajc spenienia jednej z nich pozaubstwem bez sformuowania w szczeglnoci.13 K. Pitka Polityka dochodowa a ubstwo I wykluczenie spoeczne, w: B. Balcerzak-Paradowska, S.Golinowska (red.) Polityka dochodowa, rodzinna i pomocy spoecznej w zwalczaniu ubstwa i wykluczenia

spoecznego. Tendencje i ocena skutecznoci, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2009, s. 66 i 67.14 Mona zastanawia si nad tym, czy do tej listy wczy renty socjalne, ktrych przyznanie nie wymagaspenienia kryterium dochodowego.

15 Niepublikowany materia MPiPS.16 E. Jansova, G. L. VenturiniPathways of income protection. Ideal-typical configurations of minimum incomescheme in the European Union, 2009.

11


12/28

rednie. Razem z nami w podobnym miejscu znalazy si Litwa i Bugaria. Interesujce, enajmniej hojne i najbardziej restrykcyjne warunki stawiaa obywatelom nie tylko otwa, arwnie Francja.17

Ewa Jansova dokonaa rwnie wstpnego pomiaru odpowiednioci poziomu MDG18

w kilku krajach postkomunistycznych. Patrzc na udzia MDG dla rnych typw rodzin w

redniej i w 50% mediany dochodw ekwiwalentnych moemy stwierdzi, e Polskawypadaa pod tym wzgldem duo gorzej od Litwy, otwy, Czech, Estonii, Sowacji iSowenii. Biorc pod uwag samotnego rodzica z jednym dzieckiem Polska miaa wynikodpowiednio 7% i 19,8%, podczas gdy Czechy w tym samym przypadku osigay 51% i101,7%.19 Szczegowe dane dotyczce stosunku wysokoci MDG do granicy ubstwazostay przedstawione w tabeli.

Tabela 3. Poziom zasikw przed kosztami mieszkaniowymi jako odsetek 50% mediany

dochodw ekwiwalentnych (2005)

Czechy Estonia otwa Litwa Polska Sowacja Sowenia

Pojedyncza osoba 79,4% 42,1% 37,3% 43,5%

28,1% 67,0% 55,9%

Para 89,2% 50,5% 49,8%58,1%

17,1% 83,5% 63,4%

Rodzic z dzieckiem 101,7% 66,9% 57,4%67,0%

19,8% 76,4% 90,6%

Rodzic z dwjk

dzieci111,8% 75,4% 70,0%

81,7%

24,1% 69,6% 103,5%

Para z jednym

dzieckiem103,9% 60,8% 62,2%

72,6%

21,4% 88,2% 76,4%

Para z dwjk dzieci 105,9% 68,1% 71,1% 82,9% 24,5% 81,3% 86,9%

Para z trjk dzieci 113,1% 77,1% 77,8%90,7%

26,8% 76,1% 95,9%

rdo: E. Jansova Minimum Income Schemes in Central Eastern Europe: A ComparativeAnalysis, 2007, s. 15.

Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju rwnie szacuje odpowiedniopoziomu wiadcze z pomocy spoecznej w stosunku do mediany dochodw ekwiwalentnych.Sytuacj w tym wzgldzie dla 2007 r. oraz dwch typw gospodarstw domowych (samotny

rodzic lub para z dwjk dzieci w wieku 4 i 6 lat) przedstawiona zostaa na wykresie.

17 G. Busilacchi The different regimes of minimum income policies in the enlarged Europe, 2008, s. 21. Francjaniedawno zreformowaa swj system MDG, patrz: Michel Legros Minimum Income Schemes From crisis toanother, The French experience of means tested benefits, European Commission, kwiecie 2009.18 Pogbiona refleksja na temat tego, co to oznacza (odpowiedni w stosunku do czego, dla kogo i na jak dugooraz wedug kogo) patrz John Veit-Wilson What do we mean by adequate benefits? W: J. Strelitz, R. Listerred. Why Money Matters. Family income, poverty and childrens lives, Save the Children, London 2008.Praktyczne zastosowanie idei odpowiedniego wsparcia dochodowego patrz brytyjski projekt Minimum IncomeStandard: .

19 E. JansovaMinimum Income Schemes in Central Eastern Europe: A Comparative Analysis, 2007, s. 15. Niecomniej ponury obraz otrzyma za pomoc innej metody Kenneth Nelson Social assistance and minimum incomebenefits in old and new EU democracies, International Journal of Social Welfare, 2009, s. 7.

12


13/28

rdo: dane OECD, opracowanie wasne

W statystyce UE przyjmuje si, e granica ubstwa wynosi 60% mediany dochoduekwiwalentnego. W przypadku Polski samotny rodzic moe liczy na zasiki (z pomocyspoecznej i rodzinne) na poziomie 45%, a para rodzicw - 25% mediany dochoduekwiwalentnego. Wyrniamy si na tle innych krajw du rnic midzy tymiwielkociami. Wida te, e adne z pastw nie gwarantuje dochodu z zasikw z pomocyspoecznej i rodzinnych na poziomie granicy ubstwa. Gdy wczymy do tego zasikimieszkaniowe sytuacja bdzie si przedstawia tak, jak na kolejnym wykresie.

13


14/28

rd: jak wyej.

Wczenie do rozwaa zasikw mieszkaniowych sprawia, e dochd zasikowy zblia sido granicy ubstwa, ale nadal w wikszoci krajw mamy luk.

Jeszcze jeden sposb pokazania miejsca Polski na tle porwnawczym polega naobliczeniu stopy zastpowalnoci netto zasikami dostpnymi dla dugotrwale bezrobotnych(z pomocy spoecznej, rodzinne, mieszkaniowe) dla rnych zarobkw i typw gospodarstwdomowych. W kolejnej tabeli zostanie pokazana sytuacja w tym wzgldzie dla jednego tylko

poziom zarobkw 67% redniej.

Tabela 4. Stopy zastpienia netto przy dochodzie 67% redniej oraz 5 latach

przebywania w sytuacji bezrobocia

Typ gospodarstwa domowego

Bez dzieci Dwoje dzieci w wieku 4 i 6 latPojedynczaosoba

Para zjednosobzatrud.

Para zdwiemaosobamizatrud.

Pojedynczyrodzic

Para zjednosobzatrud.

Para zdwiemaosobamizatrud.

Australia 44 38 53 62 73 49Austria 51 65 51 68 80 60Belgia 64 66 75 81 73 77Kanada 32 49 55 59 63 69Czechy 51 71 55 69 80 62Dania 81 76 59 84 91 71

Finlandia 65 84 58 72 92 67Francja 47 58 53 68 77 54

14


15/28

Niemcy 47 60 59 81 82 63Grecja 0 0 50 2 2 51Wgry 31 56 50 62 71 58Islandia 60 80 62 71 84 68Irlandia 76 103 52 68 95 66

Wochy 0 0 54 0 0 65Japonia 43 60 51 73 86 53Korea 25 40 50 54 65 50Luxemburg 59 81 53 70 90 57Holandia 75 90 53 73 88 58

Nowa Zelandia 53 43 58 69 52 64Norwegia 54 77 52 81 100 55Polska 37 53 52 67 59 61Portugalia 24 46 52 50 70 55Sowacja 28 44 53 46 53 57

Hiszpania 33 41 53 48 48 54Szwecja 64 80 50 62 89 55Szwajcaria 70 87 50 80 91 55Turcja 0 0 50 0 0 50Wielka Brytania 58 58 50 72 78 62USA 9 15 54 39 46 63

rdo: OECD, Tax-Benefit Models: .

Powysze dane uzyskiwane s zwykle przy zaoeniu, e wszystkie osoby uprawnionezgaszaj si po pomoc i j otrzymuj. Od dawna jednak dobrze wiadomo, e tak nie jest. W

Polsce nie prowadzono dotychczas bada nad tym zjawiskiem. Z szacunkw dokonanych napodstawie modelu mikrosymulacyjnego Euromod dla 2005 r. wynikao, e zasiek stay zpomocy spoecznej pobierao 76% uprawnionych, a zasiek okresowy tylko 43%.20 Zszacunkw na tej samej podstawie mona byo wycign wniosek, e zwikszenie tychodsetkw do 100 daoby zmniejszenie stopy ubstwa o 2,8 punktu procentowego, stopaubstwa zmniejszyaby si z 15,8% do 13,0% przy innych warunkach staych.21

Na koniec jeszcze jedna informacja. W przedstawionym przez Arno Tauscha rankinguefektywnoci wydatkw spoecznych w walce ze skrajnym ubstwem Polska znalaza si naszarym kocu. Na dwadziecia trzy porwnywane kraje zajlimy 23 miejsce. Szczegyzostay pokazane w kolejnej tabeli.

Tabela 5. Efektywno wydatkw spoecznych w ograniczaniu ubstwa skrajnego

Indeksefektywnoci w

ograniczaniuubstwa

skrajnego

Miejscew

rankingu

Czechy 0,902 1Sowacja 0,783 2

20 Manos Matsaganis, Alari Paulus, Holly Sutherland Research Note. The take up of social benefits, EuropeanCommission, padziernik 2008, s. 5.21 Tame, s. 12.

15


16/28

otwa 0,733 3Luksemburg 0,672 4Estonia 0,657 5Irlandia 0,648 6Sowenia 0,615 7

Szwecja 0,592 8Finlandia 0,566 9Francja 0,556 10Austria 0,555 11Hiszpania 0,548 12Belgia 0,529 13Wochy 0,518 14Holandia 0,513 15Wielka Brytania 0,481 16Dania 0,455 17

Grecja 0,408 18Niemcy 0,393 19Portugalia 0,369 20Wgry 0,357 21Litwa 0,214 22Polska 0,196 23

rdo: A. Tausch The Efficiency of Social Expenditures in the Fight Against ExtremePovertyin Europe [Die Effizienz Der Sozialausgaben Im Kampf Gegen Extreme Armut in Europa],2008, s. 7.

Postulaty w sprawie MDG

W 2009 r. opublikowano raport Sieci Niezalenych Ekspertw afiliowanej przy ThePeer Review in Social Inclusion and Social Protection and the Assessment in Social Inclusion,

programu finansowanego przez Uni Europejsk w celu wspierania Otwartej MetodyKoordynacji w zakresie integracji spoecznej. Na podstawie raportw krajowychsformuowano 16 postulatw, ktre znajduj si w kolejnej tabeli.

Tabela 6. Postulaty Sieci Niezalenych Ekspertw do Spraw Integracji Spoecznej

Temat Postulaty

16


17/28

Odpowiedni poziomMDG

1. Komisja i pastwa czonkowskie (PC) powinnywypracowa wsplne kryteria, ktre byyby uyteczne dostwierdzenia, czy ich system MDG jest zgodny z zaleceniemz 1992 r. i zaleceniem na temat aktywnej integracji z 2008.Byaby to podstawa do raportowania, monitorowania oraz

uchwalenia w przyszoci dyrektywy ramowej UE z tymikryteriami.

2. We wszystkich krajach naleaoby rozpocz debat natemat tego, jaki poziom MDG jest odpowiedni, eby ludzieyli godnie i byli chronieni przed ubstwem iwykluczeniem, w nawizaniu do wsplnych kryteriw, oktrych mowa w pierwszym postulacie.

3. Ustalenie we wszystkich PC celu i drogi dojcia wodpowiednim czasie do tego, aby MDG i inne rozwizaniawiadczeniowe byy odpowiedniej wysokoci, np. 60%mediany dochodu ekwiwalentnego, czyli takiego, ktry jest

przynajmniej na poziomie granicy zagroenia ubstwem(uchwaa Parlamentu Europejskiego z 200922).

Waloryzacja MDG 4. Konieczny jest przejrzysty i skuteczny system rocznejwaloryzacji MDG, aby jego warto dotrzymywaa tempainflacji i wzrostowi poziomu ycia, zaleca si teupowszechnianie i wymian dobrych praktyk w tymzakresie.23

Zakres osbuprawnionych do MDG

5. Te PC, ktrych systemy MDG s bardzo skomplikowanepowinny je uproci i sprawi, aby obejmoway wszystkich(byy wszechstronne i niewykluczajce).

6.

Te PC, w ktrych systemy MDG nie obejmuj pewnychzbiorowoci, np. bezdomnych, uchodcw, wystpujcych oazyl, nieudokumentowanych imigrantw czy Romw,

powinny rozway uwzgldnienie tych zbiorowoci.Niekorzystanie z MDGprzez uprawnionych

7. Wszystkie PC, ktre dotd nie monitoroway niekorzystaniaze wiadcze przez uprawnionych oraz powodw tego stanurzeczy powinny to robi. Tam gdzie administracja centralnama duy potencja powinno si wykorzysta dane ogospodarstwach domowych, aby aktywnie sprawdza

potencjalne uprawnienia do MDG, tam gdzie nie jest tomoliwe powinny by wdraane strategie lokalne lub

regionalne. Dodatkowo naley zapewni jednolitinterpretacj kryteriw uprawniajcych, aby przeciwdziaadyskryminacji i rasizmowi.

8. We wsppracy z PC Komisja powinna rozpowszechniainformacje o dobrych praktykach w dziedzinie zwikszaniakorzystania ze wiadcze MDG przez osoby uprawnione.

Bodce do pracy 9. We wsppracy z PC Komisja powinna rozpowszechnia

22 European Parliament resolution of 6 May 2009 on the active inclusion of people excluded from the labourmarket (2008/2335(INI)):.

23 Do tego postulatu naley doda lekcj, jakiej nauczyy nas polskie rzdy nie waloryzujc kryteriwdochodowych dla uprawnie do wiadcze z pomocy spoecznej i rodzinnych. Rocznej waloryzacji powinny

podlega i one, aby coraz wiksza liczba osb i rodzin nie wypadaa z systemu MDG.

17


18/28

informacje o dobrych praktykach w radzeniu sobie zpodwjnym wyzwaniem, aby 1) MDG skutecznie usuwayantybodce do pracy, a praca zapewniaa dochody

pozwalajce unikn ubstwa; 2) adekwatno czyodpowiednio MDG bya gwarantowana. A to po to, aby

nikt nie znalaz si poza systemem.Powizanie ze sob trzechfilarw aktywnejintegracji (MDG,aktywizacja zawodowa,dostp do wysokiej

jakoci usug spoecznych)

10. Instrumenty aktywizacji zawodowej powinny byadresowane i dostosowane do sytuacji osb korzystajcychz MDG, ktre powinny mie prawo do usug odpowiedniej

jakoci. To zagadnienie powinno by rwnie powanietraktowane, jak kwestia sankcji i bodcw finansowych.

11. Te PC, ktre tego nie robi, powinny monitorowa, czyodbiorcy MDG maj dostp do wysokiej jakoci usug.

12. Komisja we wsppracy z PC powinna upowszechniaprzykady dobrych praktyk z zakresu wizania i koordynacjiMDG z instrumentami aktywizacji zawodowej, dostpem do

usug odpowiedniej jakoci w rodzaju jednego okienka.Monitoring i raporty 13. Komitet Ochrony Socjalnej powinien opracowa przejrzysty

system monitorowania i raportowania na temat roli MDG wzapewnieniu obywatelom dochodu i usug koniecznych dlagodnego ycia.

14. System MISSOC powinien dokumentowa rozwjsystemw MDG w sposb porwnawczy i systematyczny.

15. Monitoring odpowiednioci, zakresu podmiotowego iniekorzystania ze wiadcze MDG i pomocy spoecznej

powinien te uwzgldnia udzia samych zainteresowanych.

Kryzys gospodarczy16.

W czasie kryzysu MDG peni dwie wane role ochronynajsabszych oraz automatycznego stabilizatora koniunkturyi powinno by to uwzgldniane w raportach na tematkryzysu i monitorowaniu sytuacji pod tym wzgldem.

rdo: Hugh Frazer, Eric MarlierMinimum income schemes across EU Member States.Synthesis Report, European Commission, padziernik 2009, s. 11-14.

Wiele z tych postulatw mona bezporednio odnie do Polski, gdy nasz rzd nienaley do czowki krajw starajcych si o zapewnienie swoim obywatelom skutecznej iefektywnej ochrony przed skrajnym ubstwem i wykluczeniem spoecznym.

Naley pamita o tym, e MDG jest tylko czci wikszej caoci, ktra ma na celuzapobieganie i agodzenie ubstwa oraz wykluczenia spoecznego, zgodnie z penymzestawem praw obywatelskich - osobistych, politycznych oraz gospodarczych, spoecznych ikulturowych. W zwizku z tym w dyskusji nad postulatami dotyczcymi tego, jak zapewni

poszanowanie, ochron i realizacj praw osb najuboszych i wykluczonych, w tym prawa doMDG, pomoe nam zestawienie przygotowane przez Mary Daly dla Rady Europy.

Tabela 7. Kierunki polityki w przezwycianiu barier w realizacji praw socjalnych w

Europie

Rodzaj Kierunki polityki

Sformuowanie praw Uprawnienia powinny by wszechstronne i bezporednio

18


19/28

i odpowiedni zapisrozwiza prawnychi innych

sformuowane Program dziaa w celu poprawy jakoci wiadczonych usug

Odpowiedniemonitorowanie istosowanie

Poprawa monitorowania wiadczenia usug Ocena wpywu wszystkich polityk i propozycji na realizacj

praw Karty praw uytkownikw Walka z dyskryminacj i/lub rnym traktowaniem Stworzenie Krajowego Obserwatorium Praw Spoecznych

Zasoby Po stronie wiadczcych usugi: Podniesienie odpowiednioci i zapewnienie cigoci zasobw

(finansowanie, pracownicy, lokale i wyposaenie) Zmniejszenie nierwnowagi zasobw bdcych w dyspozycji

rnych szczebli administracjiPo stronie osb uprawnionych i uytkownikw:

Informowanie jednostek i wzmacnianie ich zdolnoci dodomagania si realizacji ich praw spoecznych

Zapewnienie odpowiedniej mediacji i pomocyZarzdzanie i

procedura Zmniejszenie fragmentacji dziaa midzy szczeblami

administracji i poszczeglnymi usugami Spowodowanie udziau organizacji pozarzdowych,

uytkownikw i innych czonkw spoeczestwaobywatelskiego

Uproci procedury i uatwi dostpInformowanie i

porozumiewanie si

Przyzna pierwszestwo porozumiewaniu si i wymianie

informacji Korzysta z nowych kanaw porozumiewania si, jak i z

mobilnych sub Indywidualizowa informacje, w zalenoci od grup

docelowych Okresowo ocenia jako informacji i skuteczno strategii

komunikowania siPrzeszkody

psychologiczne ispoeczno-kulturowe

Po stronie wiadczcych usugi:

Walczy ze stygmatyzacj i uprzedzeniami w stosunku dopewnych grup spoecznych, poprzez szkolenia dostosowane dopracownikw i zachcanie do zmiany zachowa

Po stronie uytkownikw lub osb uprawnionych:

Poprawi procedury przyjmowania klientw, warunkiudzielania wiadcze i uwzgldnia sytuacj uytkownikw

Niewystarczajcauwaga powicanagrupom i regionomznajdujcym si wnajgorszej sytuacji

Grupy znajdujce si w najgorszej sytuacji:

Przyznawa zasoby (w najszerszym znaczeniu) tym grupom,aby umoliwi im korzystanie z ich praw spoecznych

Regiony znajdujce si w najgorszej sytuacji:

Wypracowa polityk dotyczc, w szczeglnoci, regionw lubmiejscowoci znajdujcych si w najgorszej sytuacji

rdo: M. DalyDostp do praw spoecznych w Europie, Wydawnictwa Rady Europy, 2002,s. 70.

19


20/28

W oparciu dwa zestawy zalece sformuowane wyej oraz na podstawie informacji zbada nad sytuacj osb ubogich i wykluczonych w Polsce i nad skutecznoci rozwiza zzakresu polityki spoecznej, powinna zosta opracowana nowa strategia integracji spoecznejw Polsce wraz z realistycznym planem jej realizacji w latach 2010+.

20


21/28

Zaczniki

John Veit-Wilson

Dochd minimalny - mity i rzeczywisto24

Poniej rozwaono przykady dziesiciu wtpliwoci i argumentw, u ktrych podstawznajduj si obawy, e odpowiedni dochd minimalny niszczy bodce do pracy, a pace oodpowiedniej wysokoci s nieopacalne dla biznesu i szkodliwe dla gospodarki.Zdroworozsdkowe opinie naley skonfrontowa z argumentami opartymi na dowodach

pochodzcych z wiarygodnych bada narodowych i midzynarodowych. W ich wietlezapewnienie minimalnego dochodu o odpowiedniej wysokoci jest celem realistycznym, a

jego osignicie nie bdzie miao adnych katastrofalnych konsekwencji. Realizacja prawa doprzyzwoitych dochodw zmniejszyaby ogromne koszty, ktrymi ubstwo obcia nie tylkoludzi ubogich, ale take cae spoeczestwo.

1. Wyszy dochd minimalny zmniejszyby bodce do pracy przez zmniejszanie lukimidzy zasikami z pomocy spoecznej a pac minimaln, w zwizku z tym

powikszyaby si bierno zawodowa i bezrobocie.

Idea, e ludzie na podstawie kalkulacji wybieraj midzy zatrudnieniem a zasikamisocjalnymi to teoria ekonomiczna, ktra po prostu nie znajduje potwierdzenia w badaniachwiata realnego. Dowody wskazuj na to, e wikszo ludzi, ktrzy mog pracowa, chc torobi i prbuj znale zatrudnienie, ktre da im utrzymanie i ochroni przed ubstwem. Jestduo rodzajw wartociowej pracy, ktrej spoeczestwo potrzebuje, aby dziaa, ale niewszystkie jej rodzaje s opacane, np. opieka nad dziemi i innymi osobami. Ludzie, ktrzynie mog wej na patny rynek pracy, dlatego, e s modzi, maj rodziny, albo sniepenosprawni lub starzy, rwnie potrzebuj odpowiednich dochodw minimalnych.

Rzdy dce do zintegrowania kadego ze spoeczestwem musz zapewni, abyindywidualne i rodzinne dochody z pracy, jak i poza ni, byy odpowiednie dla przyzwoitegoycia dla wszystkich, ktrych utrzymanie od nich zaley. Dochody te powinny umoliwikademu wczenie si do spoeczestwa i zwizany z tym szacunek. Jeeli spoeczestwo niezdoa dostarczy odpowiednich minimalnych dochodw wszystkim i naraa ludzi na ubstwo,nie tylko szkodzi im i krzywdzi ich dzieci czy inne osoby bdce na ich utrzymaniu, aletworzy te dugoterminowe koszty dla spoeczestwa i gospodarki, takie jak problemyzdrowotne i utrata zdolnoci do pracy. W wiecie realnym ubstwo i jego skutki staj si

barier i utrudniaj ludziom znalezienie lub utrzymanie zatrudnienia. W przeciwiestwie do

tego, przyzwoity poziom minimalnego dochodu ma pozytywne skutki. Daje onbezpieczestwo, ktre pozwala ludziom na pokonanie tych barier.

2. Zwikszenie minimalnego dochodu doprowadzi do wzrostu oszustw zwizanych z

zasikami i sprawi, e system socjalny trudno bdzie opanowa.

Wikszo bdnych patnoci z pomocy spoecznej spowodowana jest raczej przez bdya nie przez oszustwa (dowodw na to dostarczaj raporty brytyjskiej Pastwowej IzbyKontroli). Wiele z tych bdw popenia sam personel administracyjny, poniewa systemywiadcze s tak skomplikowane, e nie nawet on nie moe sobie z nimi poradzi. Czsto

prowadzi to do sytuacji, w ktrej wiadczeniobiorcy dostaj raczej mniej ni wicej w

24 Tekst przygotowany dla kampanii European Anti-Poverty Network pt. Odpowiedni dochd minimalny.Kady zasuguje na godne ycie.

21


22/28

porwnaniu z tym, do czego maj prawo. Wielu ludzi nie wystpuje o wiadczenia, ktre imprzysuguj. Dzieje si tak z powodu administracyjnych komplikacji, jak rwnie brakudostpnej informacji i doradztwa oraz zniechcajcego pitna zwizanego z zasikami

przeznaczonymi tylko dla ubogich. Kandydaci na wiadczeniobiorcw wystpuj owiadczenia czsto nie wiedzc, jakie informacje maj poda, std wiele bdw, jakie przy

tym popeniaj nie wynika z ich nieuczciwoci.Jeeli s bodce do zgaszania nieuzasadnionych roszcze w stosunku do pomocyspoecznej, to jest tak poniewa ludzie wystpujcy z nimi maj zbyt mao pienidzy by yna przyzwoitym poziomie. Wiele z istniejcych systemw pomocy spoecznej jest takniedofinansowanych administracyjnie, e nie s w stanie osiga swoich celw. Wyszy

poziom zasikw, prostsze uprawniania i zwikszanie liczebnoci personelu sprawioby, esystemy te stayby si bardziej skuteczne w osiganiu celw i efektywne w zarzdzaniuzasobami.

3. Jeeli poziom minimalnego dochodu zostanie podniesiony, pracownicy zadaj

wzrostu najniszych pac, ale firm nie bdzie na to sta. Aby by konkurencyjnymi,

musimy dostosowa si i ograniczy pastwowo opiekucze.

Ten argument oparty jest o nadmiernie uproszczon teori ekonomiczn. Istniej dowody,e w krajach czonkowskich UE wyszy poziom pac minimalnych jest zgodny z wysokimwzrostem i stabilnoci gospodarki, z niszym poziomem nierwnoci i lepsz jakoci

pastwa opiekuczego. Pracownicy zawsze powinni dostawa zarobek na przyzwoitympoziomie, gwnie dlatego, e kady ma prawo do odpowiedniego wynagrodzenia za prac,ale rwnie dlatego, e w sytuacji dostpnoci patnego zatrudnienia dla osb zdolnych do

pracy, zasada sprawiedliwoci spoecznej wymaga, aby zarobek za udzia w rynku pracynigdy nie by mniejszy od poziomu odpowiedniego dla przyzwoitego ycia pracownikw iosb na ich utrzymaniu.

Dlaczego najniej opacani pracownicy musz ponosi ciar podtrzymywania wzrostugospodarki narodowej dla korzyci caego spoeczestwa? Jeeli podnoszenie ich zarobkwdo przyzwoitego poziomu ma ekonomiczne konsekwencje, koszty pracy, ktra przynosikorzyci spoeczestwu, powinny by poniesione przez tych z najwikszymi zasobami, a nie

przez najmniej zamonych. Jeeli przedsibiorstw naprawd nie sta na to, aby przyzwoiciezapaci tym, ktrzy zarabiaj najmniej, wtedy susznym jest, aby ci, ktrzy zarabiaj wicej

przyczyniali si (przez opodatkowanie dochodw i zyskw) do finansowania pastwaopiekuczego. Umoliwia to rzdom wspieranie dzieci i matek oraz finansowanie bezpatnejedukacji i suby zdrowia, a take innych wiadcze, ktre podnosz poziom yciagospodarstw domowych z najniszymi dochodami do i powyej poziomu odpowiedniego dla

integracji ze spoeczestwem.4. W zglobalizowanym wiecie, gdzie nasza gospodarka konkuruje z krajami, w

ktrych niektrzy pracownicy zarabiaj tylko kilka euro miesicznie, podnoszenie

pacy minimalnej jest niewykonalne. Wyszy jej poziom spowoduje upadek

gospodarki i przenoszenie przedsibiorstw za granic.

Co uznaje si za dobry zarobek w Azji oznacza godow pensj w Europie. Porwnanie tonie ma podstaw, poniewa europejscy pracownicy yj tutaj, a nie tam. Przewaajca czniskopatnych miejsc pracy w Europie to te, ktre nie mog by eksportowane do innychkrajw, s one w rolnictwie, produkcji ywnoci i w sektorze usug. Ci, ktrzy konsumuj

towary i usugi musz zapaci za nie cen, ktra obejmuje przyzwoity zarobek i dobrewarunki pracy.

22


23/28

Kwestia konkurencyjnoci ekonomicznej jest skomplikowana. Nie jest to po prostusprawa porwnywania wysokoci pac w rnych krajach. Wiele porwna, na ktrychopieraj si decyzje firm nie uwzgldnia kosztw przyzwoitego zarobku i produkcji wrnych krajach. W zoonych i sztucznych kalkulacjach bierze si pod uwag ceny towarwi usug, ktre dana firma sprzedaje. Celem tych oblicze jest obnienie pac w krajach

produkujcych (np. dochodw z produkcji rolnej) i zmniejszenie podatkw paconych przezfirmy handlowe w celu zwikszenia zyskw. Sztuczne metody kalkulacji cen nie mog byuzasadnieniem twierdzenia, e pace w Europie s nieekonomiczne. W zglobalizowanejgospodarce standardy musz by wyrwnane do gry, a nie w d. Europejskie standardy

przyzwoitej pacy i dobrych warunkw pracy powinny by przykadem dobrej praktyki donaladowania przez innych.

5. Wysze dochody minimalne na poziomie odpowiednim do przyzwoitego ycia to

fantazja. Rzeczywisto jest taka, e rzdy UE nie mog tego zapewni ze wzgldu na

deficyty budetowe i zagroenia finansowe zwizane z przyszymi wydatkami na

systemy emerytalne.

Nie ma adnego dowodu na to, e rzdw nie sta na zapewnienie minimalnychdochodw na przyzwoitym poziomie, wystarczy e wyasygnuj fundusze z podatkwnaoonych na wysze dochody i zyski firm. Rzdy maj obowizek zagwarantowa, abykady mia zasoby pozwalajce na integracj ze spoeczestwem, niezalenie od tego, czy

bogatsi ludzie chc czy te nie chc opaca podatkw na ten cel. Problem polega na tym, czyrzdy zainteresowane s, aby z budetw pastw korzystaa caa populacja, czy tylko ludziezamoniejsi? Midzynarodowe badania pokazuj, e przyczyn niezrwnowaenia finansw

publicznych nie s wydatki socjalne, a koszty systemw emerytalnych, ktre przynoszkorzy gwnie lepiej sytuowanym, nie powinny by wykorzystywane jakousprawiedliwienie ubstwa niskopatnych pracownikw.

6. Dzieci powinny by wychowywane w rodowisku pracy. Jaki przykad dadz im ich

rodzice, yjcy wygodnie bez brania udziau w wysikach majcych na celu

utrzymanie spoeczestwa?

Pracujcy doroli rzeczywicie powinni dawa dobry przykad dzieciom, ale nie musi byto wycznie patne zatrudnienie. Spoeczestwo powinno te uzna i ceni bezpatn prac

polegajc na opiece nad dziemi, czyli nad nastpnym pokoleniem pracownikw, oraz nadtymi, ktrzy nie mog ju pracowa. Najlepszym przykadem dla dzieci jest sytuacja, gdykady wedug swoich zdolnoci moe robi co poytecznego dla spoeczestwa. Jest to

jednak trudne, gdy nie gwarantuje ono kademu chtnemu przyzwoicie opaconej pracy, a zanajwiksze szczcie uznaje wygran w totolotka lub spadek, a nie posiadanie pracy. Jakiprzykad daj nowoczesne zachodnie spoeczestwa, w ktrych ubstwia si sawy iafiszujcych si bogactwem ludzi? yj oni wygodnie bez wkadu cikiej pracy na rzeczspoeczestwa, takiej jak musz wykonywa ubodzy rodzice, a nawet bez paceniasprawiedliwej czci podatkw od swojej zamonoci. Tak dugo jak bdziemy tolerowa takirodzaj spoeczestwa, nie wolno nam kara ubstwem dzieci za to, e ich rodzicom niezaoferowano przyzwoicie opacanej i pewnej pracy, do ktrej maj prawo.

7. Wyszy dochd minimalny wypacany bezterminowo zachca ubogich do

pozostawania w ubstwie. Ludzie trac zdolno do zarzdzania wasnymi zasobami,

nie podejmuj ryzyka zarabiania na ycie i pozostaj na zasikach.

23


24/28

Nie ma adnych dowodw na to, e odpowiednie zasiki z pomocy spoecznej sprzyjajuzalenieniu i niekompetencji. Najlepszym i najuczciwszym testem chci do pracy jest oferta

pewnego i przyzwoicie opacanego zatrudnienia. Wypacanie pomocy spoecznej tylko przezpewien czas, jak to jest obecnie w USA, bardzo zwikszyo tam ubstwo rodzin z dziemi,poniewa potrzeby dzieci trwaj duej ni limitowane okresy, w ktrych wypacana jest

pomoc spoeczna. Rzdy, ktre chc skoni ludzi do pracy musz zapewni wystarczajcliczb miejsc pracy przyzwoicie opaconych i pewnych, a take wymagajcych umiejtnoci,ktre ludzie mog zaoferowa, z dobr jakoci szkole zawodowych i waciw opiek naddzieckiem dla tych, ktrzy tego potrzebuj. Karanie bezrobotnych i ich rodzin przezodbieranie im zasikw, gdy nie zaoferowano im adnej odpowiednio opacanej pracy, jestokruciestwem.

W spoeczestwie kady jest zaleny od innych; wszdzie i w kadym czasiewspzaleno to podstawa caego ycia spoecznego. Lepiej sytuowani i bogaci s zaleniod nisko opacanych ludzi, ktrzy robi za nich brudn robot. Tylko z niewiadomocimona twierdzi, e wycznie odbiorcy pomocy spoecznej s 'uzalenieni', gdy kadyniezalenie od pozycji w spoeczestwie jest jednakowo albo nawet bardziej zaleny od

dochodu pochodzcego z podatkw, czyli od paccych je innych ludzi. W kilku krajach UE,podatnicy o najniszych dochodach pac wicej w bezporednich i porednich podatkach wproporcji do swoich dochodw w porwnaniu z tymi z najwyszych grup dochodowych, awic wygodne ycie lepiej sytuowanych jest zalene od podatkw paconych przez ludzi wgorszej sytuacji.

8. Podniesienie poziomu dochodu minimalnego zniszczyoby to, co jeszcze pozostao z

odpowiedzialnoci w rodzinie i solidarnoci w spoecznoci, a take przyczynioby si

do atomizacji spoeczestwa.

Nie ma absolutnie adnych dowodw, aby gdziekolwiek lub kiedykolwiek dochody oodpowiedniej wysokoci podkopyway rodzin, odpowiedzialno i solidarno wspoecznoci czy powodoway atomizacj spoeczestwa. Gdyby bya jakakolwiek prawda wtym twierdzeniu, wtedy wszystkie zachodnie spoeczestwa przemysowe, gdzie wikszo

populacji ma ju odpowiednie dochody, rozpadoby si dawno temu. Ten pogld sam opierasi na indywidualistycznej filozofii penej obaw przez inkluzywnym spoeczestwem, wktrym wsplnotowa solidarno zapewnia, e adna rodzina nie jest pozbawiona zasobw

potrzebnych do penego uczestnictwa.

9. Dawanie wyszego dochodu minimalnego upokarza ludzi: w ten sposb okazuje si

brak zaufania dla ich zdolnoci do wzicia odpowiedzialnoci za wasne ycie i do

autonomicznego dziaania. W kadym razie, ubstwo dotyczy nie tylko pienidzy, aodpowiednie dochody nie rozwizuj problemu ubstwa, ale po prostu je ukrywaj.

Nikt nie moe wywizywa si z odpowiedzialnoci za swoje ycie, jeeli nie makoniecznych zasobw by dziaa swobodnie i autonomicznie. Ubstwo oznacza brak zasobw

potrzebnych, aby w peni uczestniczy w spoeczestwie i by szanowanym przez innych. Wewspczesnym marketingowym i konsumpcyjnym spoeczestwie, pienidze to najwaniejszyzasb, ktrego kady potrzebuje, jeeli ma mie zapewnion autonomi i akceptacj wewszystkich wanych wymiarach ycia. Wykadanie ubogim, jak maj y przez lepiej od nichsytuowanych i nie rozumiejcych ich problemu, jest gboko upokarzajce. Problem ubstwazostaje zlikwidowany, a nie ukryty, gdy kady ma dosy pienidzy, aby nie by biednym.

Gdy zlikwidujemy ubstwo, oczywicie pozostan inne ludzkie problemy, ktrych kady wspoeczestwie moe dowiadcza, ale do ich rozwizania potrzebne s inne rodki zaradcze.

24


25/28

10. Ludzie inaczej wydaj ciko zarobione dochody, a inaczej pienidze, ktre kto im daje.yjcy z zasikw czsto marnotrawi swoje pienidze, na przykad kupuj dzieciomdrogie prezenty. Wysze zasiki socjalne zwiksz tylko takie nieefektywne wydatki.

We wspczesnym, skomercjalizowanym i marketingowym spoeczestwie urzdzonymdemokratycznie, "wolno wydatkw jest czci podstawowej wolnoci" (WilliamBeveridge, 1942). Nikt, ani bogaty ani biedny, nie lubi, gdy mu si mwi, jak ma wydawaswoje pienidze. Wszyscy rodzice staraj si by jak najlepsi dla dzieci, powicaj nawetwasny komfort, aby kupi im adne prezenty, takie jak dostaj dzieci bdce w lepszejsytuacji. Co jest logiczne dla jednej osoby nie musi by logiczne dla innej, a ludziom, ktrychsta na niezbdne rzeczy, jak i na luksusy, nigdy nie wolno krytykowa tych, ktrzy nie maja tyle, ale chc wnie troch wiata do ycia swojego i dzieci poprzez zmian priorytetww wydatkach. To co napisa pionier bada nad ubstwem B. Seebohm Rowntree w 1923 roku

jest rwnie prawdziwe dzisiaj: ci, ktrzy krytykuj biednych ludzi za marnotrawne wydatkinie chcieliby, aby ich wasne rodziny podlegay temu samemu elaznemu reimowi

oszczdnoci, ktry zalecaj innym".

25


26/28

Fragmenty zalecenia 92/441/EWG

Zaleca si pastwom czonkowskimA. uznanie podstawowego prawa jednostki do odpowiednich rodkw oraz pomocyspoecznej, zapewniajcych ycie z poszanowaniem godnoci ludzkiej za elementkompleksowej i konsekwentnej strategii przeciwdziaania zjawisku wykluczenia spoecznego,

oraz dostosowanie krajowych systemw ochrony spoecznej, jeeli istnieje taka potrzeba, dookrelonych poniej zasad i wytycznych;B. uznanie tego prawa zgodnie z nastpujcymi zasadami oglnymi:

1. prawo to powinno by oparte na zasadzie poszanowania ludzkiej godnoci,2. zakres tego prawa zostanie zdefiniowany w odniesieniu do osb fizycznych, z

uwzgldnieniem legalnego miejsca zamieszkania oraz narodowoci, zgodnie zwaciwymi przepisami dotyczcymi miejsca zamieszkania, w celu stopniowego,moliwie najszerszego objcia wspomnianym prawem wszystkich odmianwykluczenia spoecznego, zgodnie ze szczegowymi przepisami pastwczonkowskich,

3. osoba nie majca dostpu osobistego lub w ramach wsplnego gospodarstwa

domowego, w ktrym zamieszkuje do odpowiednich rodkw, winna mie toprawo:

- z zastrzeeniem utrzymania cigej gotowoci do podjcia pracy lubuczestnictwa w szkoleniu zawodowym w celu otrzymania zatrudnienia w

przypadku osb, ktrych wiek, warunki zdrowotne i rodzinne pozwalaj nautrzymania staej gotowoci lub, w razie potrzeby, z zastrzeeniemzastosowania rodkw zmierzajcych do integracji gospodarczej i spoecznej w przypadku pozostaych osb oraz

- nie naruszajc prawa pastw czonkowskich do niestosowania tego prawa doosb zatrudnionych w penym wymiarze godzin lub studentw,

4. prawo to nie podlega ograniczeniom czasowym, pod warunkiem spenienia warunkwkwalifikujcych oraz przy uwzgldnieniu faktu, e w praktyce moe ono by

przyznawana na ograniczone okresy z prawem odnawiania,5. prawo to uzupenia inne prawa socjalne; jednoczenie naley podj dziaania

zmierzajce do ponownego objcia osb najuboszych systemami praw oglnych,6. winny mu towarzyszy strategie gospodarczej i spoecznej integracji takich osb,

uznane za niezbdne na poziomie krajowym, zgodnie z przepisami uchway Rady iMinistrw Spraw Socjalnych w sprawie przeciwdziaania marginalizacji spoecznej ,zatwierdzonej na posiedzeniu Rady 29 wrzenia 1989 r.;

C. zorganizowanie dziaa w zakresie wykonania tego prawa zgodnie z nastpujcymiwytycznymi:

1. a. ustalenie kwot rodkw uznanych za wystarczajce do pokryciapodstawowych potrzeb w kontekcie poszanowania godnoci ludzkiej, przyuwzgldnieniu poziomw ycia i cen w danym pastwie czonkowskim, wodniesieniu do rnych typw i rozmiarw wsplnych gospodarstwdomowych,

b. dostosowanie lub uzupenienie kwot rodkw przeznaczonych na realizacjposzczeglnych potrzeb,

c. w celu ustalenia tych kwot, odniesienie si do odpowiednich wskanikw,takich jak np. dane statystyczne dotyczce redniego dochodurozporzdzalnego w danym pastwie czonkowskim, dane dotyczce

konsumpcji gospodarstw domowych, prawnie okrelona paca minimalna, jelitakowa istnieje, czy poziom cen,

26


27/28

d. zapewnienie osobom zdolnym do pracy ze wzgldu na wiek i warunki,bodcw do jej poszukiwania

e. ustanowienie mechanizmw dla okresowego przegldu wspomnianych kwot,na podstawie omawianych wskanikw, w celu zapewnienia staej realizacji

potrzeb,

2. przyznanie osobom, ktre indywidualnie lub w ramach gospodarstwa domowegootrzymuj rodki nisze od kwot ustalonych w opisany sposb, odpowiedniodostosowanej lub uzupenionej pomocy finansowej wyrwnujcej wysoko rodkwdo ustalonej kwoty,

3. podjcie niezbdnych dziaa, w odniesieniu do wysokoci przyznanej w ten sposbpomocy finansowej, gwarantujcych, e przy wykonywaniu obowizkowychprzepisw dotyczcych zobowiza podatkowych, cywilnych oraz ubezpieczeniaspoecznego, zostanie uwzgldniony podany poziom odpowiednich rodkw oraz

pomocy spoecznej, zapewniajcych poziom ycia z poszanowaniem godnociludzkiej,

4. podjcie krokw umoliwiajcych takim osobom uzyskanie odpowiedniej pomocy

spoecznej, obejmujcej w szczeglnoci tak dziaalno i usugi, jak doradztwo iporadnictwo, informowanie i pomoc w dochodzeniu praw,

5. w odniesieniu do osb, ktre ze wzgldu na swj wiek oraz stan zdrowia mog podjprac, przyjcie rozwiza zapewniajcych im skuteczn pomoc w znalezieniuzatrudnienie czy powrocie do ycia zawodowego, w tym, w razie potrzeby, szkoleniu,

6. podjcie niezbdnych dziaa w celu informowania o tym prawie osb najbardziejpokrzywdzonych,moliwie najwiksze uproszczenie trybu postpowania i rozwiza administracyjnychstosowanych w celu zbadania rodkw i sytuacji zwizanych z dochodzeniem tego

prawa,zorganizowanie, w moliwym stopniu i zgodnie z przepisami krajowymi, mechanizmuodwoa do niezalenych stron trzecich, takich jak trybunay [ew. sdy], do ktrychosoby zainteresowane miaby atwy dostp,

D. zagwarantowanie wspomnianych rodkw i wiadcze w ramach dziaa podejmowanychw zakresie ochrony spoecznej; okrelenie szczegowych rozwiza i kosztw finansowych,a take organizacj ich zarzdzania oraz ich wykonania zgodnie z ustawodawstwem i/lub

praktyk krajow,E. stopniow realizacj dziaa okrelonych w niniejszym zaleceniu, poczwszy od chwiliobecnej, w sposb umoliwiajcy po upywie piciu lat sprawozdania

- uwzgldniajcego rodki finansowe oraz budetowe, jak rwnie priorytety ustaloneprzez wadze krajowe i zrwnowaenie systemw ochrony spoecznej oraz

- zrnicowanie, w razie potrzeby, ich zakresu wg grupy wiekowej czy sytuacjirodzinnej,F. podjcie odpowiednich krokw w celu:systematycznego gromadzenia informacji na temat rzeczywistych rozwiza dotyczcychdostpu takich osb do wspomnianych rodkw oraz

przeprowadzania metodycznej oceny ich wykonania i wynikw...

27


28/28

Fragmenty zalecenia 92/442/EWG

...uwzgldniajc dostpno zasobw finansowych, priorytetw i wewntrznej rwnowagisystemw ochrony socjalnej, a take trybu ich organizacji i finansowania, system ochronysocjalnej powinien zmierza do wypenienia nastpujcych zada:

a. zagwarantowania poziomu rodkw umoliwiajcych zachowanie ludzkiej godnoci,

zgodnie z zasadami okrelonymi w zaleceniu Rady z dnia 24 czerwca 1992 r. wsprawie wsplnych kryteriw dotyczcych odpowiednich rodkw i pomocyspoecznej w ramach systemw ochrony socjalnej,

b. zapewnienia, pod warunkami okrelonymi przez poszczeglne pastwa czonkowskie,kadej osobie, zamieszkujcej legalnie na jego terytorium bez wzgldu na wielko jejzasobw, moliwoci korzystania z systemw ochrony zdrowia istniejcych w danym

pastwie czonkowskim,c. przyczyniania si do wzmacniania integracji spoecznej wszystkich osb

zamieszkujcych legalnie na terytorium pastwa czonkowskiego, a take do integracjina rynku pracy osb zdolnych do wykonywania dziaalnoci zarobkowej,

d. przyznanie pracownikom odchodzcym z pracy ze wzgldu na zakoczenie kariery

zawodowej lub zmuszonym do przerwania pracy ze wzgldu na chorob, wypadek,macierzystwo, inwalidztwo lub bezrobocie, dochodu zastpczego ustalonego jakowiadczenie zryczatowane [o staej wysokoci] lub wiadczenie obliczone na

podstawie ich poprzedniego dochodu z pracy, w celu utrzymania ich poziomu ycia, wuzasadnionych granicach, stosowanie do ich przynalenoci do odpowiednichsystemw zabezpieczenia spoecznego,

e. rozpatrzenie moliwoci ustanowienia i/lub rozwinicia odpowiedniej ochronysocjalnej dla osb pracujcych na wasny rachunek...

Dalej w zaleceniu okrelono kilka zakresw celw i dziaa, s to: choroba, macierzystwo,bezrobocie, niezdolno do pracy, staro i rodzina.

Minimalny Dochod Gwarantowany EAPN

Documents