-
LEILA KHALED: «IRAULTZA BIZITZA DA»PALESTINAKO ERRESISTENTZIAK
BIZI DU. BERE BIZITZA IRAULTZA DA, ETA ALDREBES. 70EKOHAMARKADAN
EDDIE ADAMS ARGAZKILARIAK ARGAZKI BAT ATERA ZION, AK-47 FUSIL
BAT
ESKUETAN ZUELA, ETA PALESTINAKO BORROKAREN IKONO BIHURTU ZEN.
IRUDIA BAKARRIK EZ,EMANDAKO PAUSO BAKOITZA DA IRAULTZAILEA LEILA
KHALEDEN BIZITZAN. > 4 Elsa FOSCA
EZKIOKO IKUSPENAK:Mistikaren eta politikaren artekoharremanak
Euskal Herrian > 12
ASTEARI ZEHARKA BEGIRA
Puigdemont Carmenarekin, etaUrkullu Rajoyrekin? RAMON SOLA >
11
www.gaur8.infomila leiho zabalik
2017ko maiatzaren 27a | XI. urtea • 519. zbk.0,50 euro
-
Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga
Gonzalez.
Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea:
Portuetxe 23-2a. 20018
Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98.
e-posta: [email protected].
Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho
zabalik
HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA
POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA
SINADURAK:
03 Isidro Esnaola: Gatazka Estatuko argindarraren merkatuan10
Saioa Aginako Lamarain: Behin hasita, bidean gaude11 Ramon Sola:
Puigdemont Carmenarekin, eta Urkullu Rajoyrekin? 16 EXPRAI20 Beñat
Gaztelumendi: Hiriak 21 Nerea Ibarzabal Salegi: Udako ikastaro
posible bat 27 Miren Azkarate Badiola: Berdintasunaren izenean,
amen! 27 Antton Izagirre: Gizakia ala robota30 Txelo Ruiz eta Elena
Lazkano: Robot afektiboak
E.lkarrizketa: Leila Khaled,
Palestinako erresistentziaren
historiako ikur bizia 04
Michael Taussig, xamana bere
hamakan 07
Mistikaren eta politikaren arteko
harremanak Euskal Herrian 12
Haurrak hitz egin aurreko etapan
hasten dira keinuak eta
bokalizazioa konbinatzen 17
E.lkarrizketa: Jokin Apalategi eta
Gidor Bilbao, erreleboa «Uztaro»
aldizkariko zuzendaritzan 22
In fraganti: Franck Dolosor 28
Juantxo Egañaren behatxulotik 31
7
22
17
12
24
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 2 / 3hutsa
atze
rria
Estatu espainolean gauza asko mugitzen ari diraelektrizitatearen
merkatuan. Posizio batzuk al-datzen ari dira. Esate baterako, oso
harrigarriaizan da ustelkeriaren aurkako fiskalak Iberdrola-ren
aurka bide penala irekitzea, bide administra-tiboan jarritako isuna
oraindik itxi gabe izanik.
Gainera, fiskalak bere erabakia oinarritzeko ez du zantzu
be-rririk aurkeztu. Salaketa zahar bat berreskuratu du, besterikez.
Akusazio horren atzean erabaki politiko bat dagoela an-tzeman
daiteke. Baina hori ez da eman den aldaketa bakarra.Alde batetik,
Estatu espainolean energia nuklearraren
afera dago. Garoña, momentuz, itxita dagoen lehen zentra-la da.
Kontua da atzetik beste batzuk datozela eta orain fin-katzen den
produkzioa luzatzeko prozedura beste kasuetanere jarraituko dela
pentsa daitekeela. Eta hor talka bat dagobi enpresa nagusien
artean: Iberdrola eta Endesa. Enpresabatek gauza batzuk lortu nahi
ditu, eta, besteak, beste ba-tzuk. Bien abiapuntuak ezber-dinak
direnez, bien interesakere kontrajarriak dira. Gogora-tu behar da
esparru honetan2.200 milioi euroko estatu la-guntzak daudela
jokoan. Gau-zak asko tenkatuz gero, behar-bada, beste energia
ekoizpenbatzuetara bideratuko dituGobernuak. Eta aukerak ez di-tu
faltan. Borroka testuinguruhorretan, orain dela egun ba-tzuk,
Garoñan isuri erradioak-tiboa bat egon zela filtratu da.Ez da
batere ohikoa horrelakoalbisteak iritzi publikora iris-tea.
Gatazkaren tamainaren adierazle?Beste alde batetik, energia
berriztagarrien makroenkante
bat egin zen maiatzaren 17an. Gobernuak ezarri zuen en-kantearen
prozedura, laguntzak aurrezteko; hau da, inber-tsioa egiteko
eskubidea laguntza eskaera txikiena egitenduenak lortzen du.
Eskaera zero diru laguntza ere izan dai-teke. Maiatzeko
makroenkantearen aurkako helegitea izanzen, baina auzitegiak
aurrera egitea deliberatu zuen. Azke-nean, ezaguna ez den Aragoiko
enpresa batek irabazi zuenenkanteko zati handiena: Forestalia.
Bitxia izan zen enpre-sa handienetako batek ez zuela parte hartu:
Acciona. Gaine-ra, energia eolikoan lider diren enpresa batzuek ez
zutenezer atera, esate baterako, Iberdrola, Viesgo eta EDP.
Ondo-ren, hainbatek zalantzan jarri zuten enpresa berri
horrengaitasuna lortutako guztia martxan jartzeko. Eta horrek
go-gora ekartzen du askotan lana lortzeko eta sektore batean
muturra sartzeko enkanteetan prezioak izugarri jaisten di-rela.
Behin barruan, aldiz, zuloa eta langile kopurua handiadenean,
Gobernuari eskatzen zaio enpresa erreskatatzealanpostuen galera
handiak ekiditeko. Eta horrela, zeharkabada ere, jasotzen dute
hasieran eskatu ez zutena.Azkenik, nazioartetik datorren arazoa.
Burbuila lehertu
ondoren, Gobernu espainola dirurik gabe gelditu zen,
bainakonpromiso handiak zituen energia berriztagarriak lagun-tzeko.
Azkenean, 2010ean, laguntza sistema aldatu zuen etakanpoko enpresa
batzuek kaltetuak ikusi zituzten beraieninbertsioak Estatu
espainolean. Kalte-ordainak jasotzeko,Merkataritza eta Inbertsio
Lankidetza Transatlantikoaren(TTIP) ondorioz ezagunak egin diren
nazioarteko arbitraje-epaimahaietara jotzea erabaki zuten enpresa
horietako ba-tzuek. Arbitraje-epaimahai horietako batek, World
Bank’sCiadi, arrazoia eman dio Britainia Handiko enpresa bati
hi-labete honetan bertan. Aurrekari bat zegoen, Stockholm Ar-
bitrage Court epaimahaiak emandakoa Estatu espainolarenalde.
Aurrekaria hautsi du orain World Bank’s Ciadik, eta,gainera,
epaimahai berak nazioarteko beste 30 bat salaketaditu oraindik
aztertzeko. Diru laguntza horiek ordaindu be-har badira,
nonbaitetik atera beharko ditu Estatu espaino-lak baliabideak
kalte-ordainei aurre egiteko.Ikusten den moduan, Estatu espainoleko
elektrizitate
merkatuak bazar bat dirudi. Argindarraren fluxua bermatubehar
den aitzakiapean, Gobernuak sistema elektrikoan es-ku hartu du
etengabe. Esku hartze horietan diru asko bana-tu du, borondate asko
erosi ditu eta batzuk aberastu egin dira. Elektrizitatearen bueltan
ere ustelkeria bazter guztie-tatik. Hemendik aurrera, baina,
Gobernuak ez du dirurikizango joko horrekin jarraitzeko. Behartuta
egongo da di-tuen baliabide apurrak modu arrazionalagoan
gastatzeko.Eta hor agertu dira mesedeen kate luzeak. •
{ datorrena }
Gatazka Estatukoargindarraren merkatuan
Estatu espainoleko elektrizitatemerkatuak bazar bat dirudi.
Argindarraren fluxua bermatu behar den aitzakiapean, Gobernuak
sistemaelektrikoan esku hartu du etengabe
Isidro Esnaola
hutsa
hutsahutsa
-
atzerria
Leila Khaled (Haifa,1944)
Palestinakoerresistentziarenhistoriaren ikur bi-zia da.
Ume-umeta-tik erbestea ezagutu
zuen; nerabea zela, Libanokoerrefuxiatuen kanpamendue-tan,
Mugimendu Arabiar Na-zionalarekin bat egin zuen; eta,1967an, PFLP
Palestinako Aska-penerako Herri Frontea alderdiezkertiarrarekin.
1969ko abuz-tuaren 29an Los AngelesetikTel Aviverako 840
hegaldiarenbahiketan parte hartu zuen.Gerora iraultzaren
iruditeria-ren ikono bilakatu zen argazkiaegin zion Eddie Adams
argazki-lariak. Neska gazte batek eztiroeta irribarre iradokitzaile
bate-kin AK-47 fusila besarkatzenzueneko erretratuak mundurazabaldu
zuen erresistentzia pa-lestinarraren irudi erromanti-koa. Handik
urtebete eskasera,1970eko irailaren 6an, beste he-gazkin bahiketa
saiakera bate-an atxilotu zuten Leila gaztea. Gaur, Amanen
(Jordania) bizi
da, eta PFLP alderdiko buruzagiaizaten jarraitzen du.
Egunotan,Bartzelona bisitatu du, Literal li-buru azokan bere
biografiarenkatalanezko argitalpenaren aur-kezpenean parte
hartzeko. Mezuirmoa utzi du bertan: «Iraultzabizitza da, bizitzaren
arlo guz-tietan». Ekintzailearen agerral-diak hautsak harrotu ditu
espai-niar estatuko presio taldesionisten artean, eta gogorki
sa-latu dute Kataluniako erakunde-ek borrokalari historikoari
egindioten harrera.
Egun hauetan Nakbaren urteu-rrena oroitu duzue palestina-rrek.
Zu zeu ere duela 69 urteerbestera bidalitako ehunkamila palestinar
horietako batzara. Nola oroitzen duzu zurejaioterria, Haifa? Eta
1948kohondamendia?Gure lurraldetik bota gintuzte-nean, umea
besterik ez nintzenni, 4 urte nituen, eta ez dut ape-nas orduko
oroitzapenik. Etxekoeskailerak gogoratzen ditut etasukaldea...
Haraxe jaitsi nintzenkorrika ezkutatzera bonbarda-keta hasi zenean.
Ama deika arizitzaigun, etxetik atera ginte-zen, alde egin behar
genuela...
Baina ni hortxe gelditu nintzenezkutatuta, mugitu eta eran-tzun
ezinik, aurkitu nindutenarte. Hura ondotxo gogoratzendut. Halaber,
gogoratzen dutihesean autoan gindoazela, jen-de asko eta asko ikusi
genuelaoinez alde egiten. Ama negarrez,eta gu, anaia-arrebok ere,
negarzotinka. Munduan zehar ospetsua bila-katu zintuen Eddie
Adamsekegindako erretratuak. Nolaeragin zizun pertsonalki ema-kume
ekintzailearen irudierromantiko hark?Bai, oso famatua izan zen
argazkihura... Baina irudi horren gaine-an sakondu egin behar da,
azaldubehar da ez nauela neu bakarrikirudikatzen, gudari bat, esku
ar-tean fusila daramana, iruditikharago begiratu behar da,
pertso-na soil bat baino mugimenduoso bat irudikatzen baitu... Eta
nola eragin zion argazkiakpalestinarren borrokari?Uste dut jendeari
gustatu eginzitzaiola argazkia, orduan gauzaberritzailea zelako
emakumebat arma bat esku artean ikus-tea... Irudi berritzailea zen
heda-bideentzat, baina ez zen kontuberria, izan ere, emakumeok
as-palditik ari ginen parte hartzenPalestinako askapen borrokan.
Irudi hark lagundu zuen, nola-bait, Mendebaldean
emakumepalestinarrengandik dauka-gun irudi estereotipatua
des-muntatzen. Zer-nolakoa daemakumeen parte hartzea Pa-lestinako
jarduera politikoan?Emakumea erresistentziaren ari-ma da, baina nor
bere erara... Nirekasuan politikan inplikatutakofamilia batean hazi
nintzen. Ne-ba nagusia Mugimendu ArabiarNazionaleko kidea izan zen.
Ge-orge Habash buruzagi palestinaresanguratsuak sortu zuen
mugi-mendu hura, beste batzuekin ba-tera... Unibertsitatean
zebilela ne-ba bera hasi zen anaia-arrebokantolatzen. Nik 14 urte
nituen,gazteena nintzen, baina tematuegin nintzen, neuk ere
partehartu nahi nuen. Horrelaxe hasinintzen eskuorriak
banatzen,pintadak egiten... 15 urterekin ko-laboratzaile moduan
onartu nin-
duten eta 16rekin buru-belarrisartu nintzen mugimenduan,1952an,
Nasserren Egiptoko iraul-tzaren garaian. Ikasle mugimen-duan aritu
nintzen Egiptoko Uni-bertsitatean eta han PalestinakoIkasleen
Batasun Orokorreko bu-ruzagi hautatu ninduten. HandikPalestinako
Askapenerako HerriFrontean sartu nintzen. Frontea-ren programa
politikoak gizoneta emakumeen berdintasunaezartzen zuen
askapenerako bo-rrokan; eta halaxe jorratu zen,Palestinan zein
Palestinatik kan-po. Emakumeak errespetatu eginbehar ziren...
Bagenekien emaku-meen irudia aldatu behar genue-la gure kulturan,
emakumeak gi-zonekiko parekotasunean jarribehar genituela. Erakutsi
behargenuen emakumearen papera ezdela bakarrik ezkontzea eta
se-me-alabak edukitzea, hori ere in-portantea bada ere... Ni neu
aska-tasunaren aldeko borrokalarianaiz, eta, aldi berean, familia
osa-tu dut, ama naiz, eta amona... Etaharro nago horretaz, azken
bate-an gizakiak gara, eta nork bereerara egin behar du iraultza.
Niez naiz salbuespena. Gaur egun ere ikusten al duzuzeure burua
islatuta argazkihartan?Bai, noski, ni neu naiz, ordukoberbera:
gudaria. Egun, ordea,beste modu batez egiten dut bo-rroka. Hasieran
armak hartu ge-nituen, iraultza armatua defen-datu genuen, nik neuk
ekintzamilitarretan parte hartu nuen.Orain, horrez gain,
politikarianaiz, jendeari gure borrokaz hitzegiten diot, azaltzen
diet zeinden gure arerioa, eta zergatik arigaren borrokan... Esan
nahi dutborrokan jarraitzen dudala, bai-na orain bestelako
baliabide ba-tzuekin, orain hitza baliatzendut. Bi borroka tresnok
dira zile-gi. Modu asko daude etsaiari au-rre egiteko, baina uste
dut gauregungo Palestinako testu ingu-ruan borroka armatua
ezinbes-tekoa dela. Palestinako erresistentzialaiko eta
ezkertiarreko buru-zagi historikoetakoa zara.Zein da gaur egun
ezkerrarenpapera Palestinako esparrupolitikoan?
«Iraultza bizitza da,bizitzaren arlo
guztietan»
LEILA KHALED
Palestinako erresistentziak bizi du. Duela
egun batzuk Bartzelonan izan da, bere
biografia katalanez aurkezten. Bere
herriaren historia eta oraina zauriz josita
dago. Geroa desberdina izan dadin lanean
segitzen du.
Isidre Pallas eta Koldo Sagasti
PALESTINAKO EKINTZAILEA
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 4 / 5
Ezkerraren zeregina herria mo-bilizatzea da. Kontua da
OslokoHitzarmenen ondoren gutxie-neko programa adostu zela al-derdi
guztien artean Palestinakoborrokaren alde, eta ezkerra ereakordio
horretan sartu zen. Ho-rregatik bat egin genuen, bata-suna
lortzearren, kontrakoakare ahulago egiten gintuelako... Eta zein da
Palestinako ezke-rrak gizartean duen eragina?Uste dut ezkerrak
eragin handiadaukala gizartean, baina, era be-rean, oztopo handia
dago ideiaezkertiarrak hedatzeko: kulturaerlijiosoa. Izan ere,
islama, guregizartean, erlijiotik harago doa,kultura da. Guretzat,
PFLPren-tzat, zaila da ideia erlijiosoei au-rre egin eta aldi
berean ideia po-litiko kontserbadoreen kontrajotzea. Oso
arriskutsua da, poli-tika arloan, erlijioa korronte ide-ologiko
nagusia bilakatzea.
Zein da ezkerraren eginbeha-rra erakunde islamikoen
erli-jiotasunaren eta PalestinakoAginte Nazionalaren
kolabora-zionismo, ustelkeria eta era-ginkortasun ezaren
artean?Aipatutakoa ez da bakarrik ezke-rraren kontua, arlo
ezberdine-tan lanean diharduten indar de-mokratiko guztiena baizik,
baitaalderdi islamikoena eta PAN be-raren barruan
dihardutenenaere... Egungo arazoa israeldarre-kiko koordinazioa da.
Gure al-derdian beti gaitzetsi dugu, gureargitalpen guztietan
errefusatudugu, “segurtasun arloko koor-dinazio” delako horrek
dakarrenarriskua. Esan diogu PANi ezinduela kolaboratu okupazio
inda-rrekin. “Segurtasuna” dioteneanIsrael eta Israelgo interesak
ba-bestea esan nahi dute, eta ez pa-lestinarrak babestea. PAN
erakunde demokratikoada? Palestinako herriaren or-dezkari izateko
zilegitasunikba al du?Demokratikoa dela diote, bainanire ustez ez
da. PAN Osloko Hi-tzarmenetatik sortutako erakun-dea da, horrek
esan nahi du ezgaituela palestinar guztiok or-dezkatzen, ez
behintzat akordio-ek PANi onartzen dizkioten ere-
muetatik kanpo bizi garenok:errefuxiatuak, 48ko
eremuetakopalestinarrak, diasporakoak...OLPk, ordea, bai,
palestinar guz-tiak ordezkatzen zituen, OslokoHitzarmenak egin
zituzten artebehintzat... Gero borroka arma-tua bertan behera uztea
adostuzuten. PANek ezin gaitu inolaere ordezkatu, inongo
autorita-terik ez daukalako! Batetik, ezda “agintea”, Zisjordania
eta Ga-zako zati batzuetan baino ez du-telako kontrola; ez dituzte
mu-gak kontrolatzen, ez duteeskumenik palestinarren etxe-en
birrintzeari aurre egiteko, ez-ta ordezkariak libreki
hautatze-ko... Beraz, zer autoritate klaseda hori? Eta bestetik, ez
da “na-zionala”, ez duelako ordezkatzenherri palestinar osoa.
Deskribatzen duzun testuingu-ru horretan bideragarria al da,gaur
egun, Osloko Hitzarmene-tan proposatutako bi
estatuenkonponbidea?Ezer baino lehen esan beharradaukat konponbide
horren kon-tra nagoela. PFLP alderdiko or-dezkaria naiz, eta gure
erakun-dean hasieratik izan ginen
israeldarrek eta estatubatuarrekgerra garaian
proposatutakokonponbide horren kontra. Biestatu banatu proposatzen
zi-tuzten bi herri banaturentzat.Juduak mundu osotik etorri zi-ren
gure lurra okupatzera; no-rentzat da, orduan, onuragarriakonponbide
hori? Palestinarren-tzat ez behintzat. Bi estatuenkonponbidea
onartzeak Israelgoestatua gaur egungo eremuetanonartzea dakar. Guk
onartu egi-ten dugu, bai, baina okupazioindar bezala. Bi estatuen
konponbidea onar-tzeak nola eragingo lioke seimilioi errefuxiatu
palestina-rrek jaioterrira bueltatzeko du-ten eskubideari?Bi
estatuen konponbidea onar-tuz gero, ezerezean geratuko li-tzateke
errefuxiatuen itzultzekoeskubidea. Izan ere, Israelekerrefuxiaturik
dagoenik ereukatu egiten du, ondorioz, edo-zein eskubide ukatzen
die, aregehiago jaioterrira bueltatzekoeskubidea. Utzidazu zerbait
esa-ten: gatazkaren konponbidera-ko gakoa gure
jaioterrirakoitzultzeko eskubidea bermatzea
da, eta kolonoen kokalekuakbertan behera uztea. Baina
Ne-tanyahuk edozein eskubide uka-tzen dio herri
palestinarrari,duintasuna ere ukatzen digu. Estatu laiko eta
demokratikobakarra al da, orduan, konpon-bidea? Bideragarria al da
hori? Iraultza honi ekin genionetikguk konponbide politikoa
emannahi izan diogu gatazkari: estatulaiko eta demokratiko
bakarraPalestina historikoaren ere-muan, eta pertsona
errefuxia-tuen itzulera euren jaioterrieta-ra. Palestinan bizi
garen guztiokelkarrekin erabaki behar dugugure herriaren
etorkizuna. Ez dabidezkoa juduei “Jainkoak agin-dutako” lurretan
estatu bat ema-tea, eta palestinarrei okupatuta-ko zati ñimiño bat.
Estatuakbakarra eta demokratikoa izanbehar du, bertan elkarrekin
bizigaitezen; oinarrizko giza eskubi-dea da hori. Bestela,
gatazkakiraun egingo du. 1.600 preso politiko palestina-rretik gora
gose greban daudeiragan apirilaren 17tik. Israel-go
Administrazioaren egoskor-
«Palestinan bizi
garen guztiok
elkarrekin erabaki
behar dugu gure
herriaren
etorkizuna. Ez da
bidezkoa juduei
‘Jainkoak
agindutako’
lurretan estatu bat
ematea, eta
palestinarrei
okupatutako zati
ñimiño bat»
“Argazkiak: Elsa FOSCA
-
atzerria
keria ikusita, zer ibilbide au-rreikusten diozu
protestaldihorri?Hau ez da Palestinako AskapenMugimenduak burutzen
duenlehenengo gose greba: 24. gosegreba da. Eta aldarrikapenak
osooinarrizkoak dira, presoen gizaeskubideei lotuak. Hogeita
seiegun daramatzate [elkarrizketaegin zen egunean], eta egunezegun
gero eta preso gehiagokegiten dute bat ekimenarekin.Dagoeneko 1.800
grebalari in-guru dira, Israelgo kartzeletandauden 6.500 preso
palestina-rretatik... Protestaldiak oso posi-zio zailean uzten du
Israel; izanere, eskakizunei men egiten ezbadie, preso gehiagok
egingodute bat grebarekin. Aldarrika-penak oso oinarrizkoak
dira:atxiloketa administratiboenerregimena eta inkomunikazio-ak
bertan behera geratzea, seni-tartekoen bisitak erregulartasu-nez
baimentzea, atxilotutakoikasleei ikasketak jarraitzeko au-kera
ematea, eta presoei osasunarreta duina eskaintzea.
Uste duzu presoen borroka ba-teratu horrek Palestinako fak-zio
politiko zatikatuak hurbil-tzeko balio dezakeela?Noski, oso
potentea da presoekfakzio politiko guztiei bidalidieten mezua, modu
batera-tuan antolatu behar dela borro-ka, ez alderdi bakoitza bere
al-detik ibilita. Deiadarra Fataheta Hamasi dago zuzenduta
be-reziki, Ramallah eta Gazakoagintariei, bat egin dezaten.2006an
gose greban zeudenpresoek txosten bat idatzi zu-ten batasun hori
aldarrikatzeko,eta 2011n kartzela barrurakoprograma politiko gisa
hartuzuten txosten hura. Kartzeleta-tik kanpo ere badago fronte
na-zional bat osatzeko deia, borro-ka indartzeko eta jarraitzeko.
Palestina nazioarteko elkarta-sunaren eta mundu osoko go-bernuz
kanpoko erakundeenjardunaren jomuga da. Zure us-tez nola eragiten
die horrekbertako gizarte harremanei? Okupaziopean den herri
batezari garenean, mundu guztiakegon beharko luke inplikatuta,
eta alderdi politikoek ere eginbeharko lukete jendea
okupaziohorren aurka mobilizatzeko la-na. Gobernuz kanpoko
erakun-deak, berriz, gizarte zibilarenerakundeak dira. Lehen ez
zego-en ia bakar bat ere Palestinan,eta orain barra-barra
daude.Egoera larrienak arintzeko tres-na dira, eta horrela borrokan
aridirela sinisten dute... Baina ni,pertsonalki, ez nago guztiz
adoseuren jardunarekin. Zenbait era-kunde, USAID AEBetako
Garape-nerako Nazioarteko Agentzia ka-su, AEBetako
inteligentziazerbitzuei lotutako agentziak di-ra. Hori bai, badira
Palestinako
borrokari ezbairik gabe lagun-tzen dioten erakundeak
ere...Nazioarteko erakundeek asis-tentzia lana egiten dute, bai,
bai-na, lehen esan dudan bezala, pa-lestinarrok burutu behar
dugunborroka armatua da. Bestelakoborroka bideak ere badira,
halanola, tartekaritza politikoa, BDZkanpaina... Baina
palestinarrokezingo dugu gure gatazka politi-koa konpondu indar
armatuaerabili ezean. Ez dugu gustuzegiten, baina etsaiaren
bortizke-riari erantzuteko zilegizko bitar-tekoa da. Nazioarteko
komuni-tateak esaten digu palestinarroinegoziatu behar dugula,
baina
24 urte daramatzagu negoziazioantzuetan sartuta eta ez da
ezeraldatu! Jendea euren lur etaetxeetatik botatzen jarraitzendute,
lurra lapurtzen jarraitzendute, gero eta kokaleku gehiagodaude
kolonoentzat, gero etapreso gehiago, gero eta apart-heid erregimen
itogarriagoa...Horixe izan da negoziazio urtehoriek guztien
emaitza. Zer iritzi diozu BDZ Israelenaurkako Boikot,
Desinbertsioaketa Zigorrak mugimenduari? BDZ kanpainak emaitza
onaklortu ditu Europan, AEBetan,Kanadan... Mundu osoan zehar,batez
ere Hegoafrikan, bertangerra krimentzat baitaukateapartheid-a.
Boikotarena herrimugimendua da, ez da ofiziala,ez du gobernuen
babesa. Mugi-mendu handia bihurtzen denheinean gobernuak
presionatze-ko ahalmena izango du, jarreraalda dezaten, eta
okupazioa zi-gor dezaten. BDZ mugimenduakPalestina du jomuga,
bainamundu osoan zabaltzen den bo-rroka da... Apartheid-aren
aurka-ko boikotaren esperientzia ez dabakarrik erakunde edo
kanpainabaten kontua, eraldaketa pertso-nalak ere eragiten ditu,
edono-ren eskura dagoen tresna daadierazpen askatasuna gauzatze-ko.
Nazioarteko komunitateaahaztu egin da gutaz, eta lagun-tza
humanitarioa da eskaintzendiguten gauza bakarra, bainaorain jendeak
badauka tresnabat gobernuak presionatzeko.
Presio talde sionistek kanpai-na handia egin dute Bartzelo-nara
etor ez zintezen, zer esan-go zenieke terrorista izatealeporatzen
dizuten horiei?Ezer baino lehen esan behar dagure lurra okupatzen
dutenakdirela terroristak, gu askatasu-naren aldeko borrokalariak
gara.Horregatik gara ongi etorriakBartzelonan, eta ez da
lehenbizi-ko aldia. Hemen gure borrokababesten duten
anaia-arrebaktopatu ditugu. Egia esan, nonahitopatzen ditugu;
horregatik ezgara beldur. Hau ez da bakarrikpalestinarren arazoa,
injustiziahonek dirauen bitartean, mun-du osoaren arazoa da.
«Oso famatua izan
zen argazki hura,
baina sakondu
egin behar da:
ez nau neu bakarrik
irudikatzen –esku
artean fusila
daraman emakume
gudari bat–,
mugimendu oso
bat irudikatzen du»
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 6 / 7
Euskal Herrian izandugu berriki Micha-el Taussig antropo-logoa.
“Gorpuzkina-ren mendekuarenmagia eta bere de-
sagerpen bitxia” izenburuazuen hitzaldia eskaini zuen
Do-nostian. Hitzaldia Tabakaleran,Kultura Garaikidearen
Nazioar-teko Zentroan izan zen, eta, ber-tan, afroamerikarren
kontrakobiolentziaren erro antropologi-koez aritu zen. Honakoa
bezala-ko hausnarketak planteatuz:«AEBetan ematen ari den ‘dro-gen
aurkako gerra’ afroamerika-rrak kartzelatzeko aitzakia berribat
bilakatzen ari da, ahaztu ga-be, batez beste, egunean poli-ziak
hiru beltz hiltzen dituela.‘Primitibo’ izendatzen ditugunherrialde
horietan, pertsona edoanimalia baten hilketak, bikti-maren eta
hiltzailearen artekolotura bat ezartzen du. Batasunhorren inguruan
hitz egin nahi-ko nuke, eta hausnartu ba oteden horrelako
harremanen pre-sentzia edo absentzia gaur egunAEBetan poliziak
herritar afroa-merikar bat hiltzen duenean».
Ondorengo lerroak ez diraTaussigen obra guztia aztertueta
berreraikitzeko saiakera,besteak beste gure ahalmeneiihes egingo
liokeelako horrelakoahalegin batek –bere bibliogra-fiak, beste
askoren artean, hona-ko lanok biltzen ditu: “The Deviland Commodity
Fetishism inSouth America” (1980); “Shama-nism, Colonialism, and
the WildMan: A Study in Terror and Hea-ling” (1987); “The
Magic of theState” (1997) eta “My cocainemuseum” (2004)–. Haatik,
berakegindako ekarria, asmatutakobideak eta izan duen
eraginareninguruan ohar batzuk egin dai-tezke. Hori, trazu potoloan
badaere, egiten saiatzera goaz ja-rraian.
Michael Thomas Taussig sor-tzez australiarra da,
Sydneykoa.Hirugarren Reichak Austria ane-xionatu ondoren ihes egin
zu-ten aita judu sekular baten etaama katoliko baten semea da.
Gazte-gaztetatik sukar erreuma-tiko eraso gogorrak jasaten
hasizen, eta, hala, nerabezaro erdiaohean etzanda pasa behar
izanzuen. Egoera horretan urteakeman behar izatetik
datorkioirakurzaletasun amorratua,amak Sydneyko liburutegi pu-bliko
ia guztiak hustu zituen-etasemearen irakurzaletasun
goseaasetzeko.
Ikasketaz medikua da, eta ikasle garaian zirkulu anarkiste-tan
aritu zen. Politikarekiko in-teresak medikuntza eta Sydneyatzean
utzi eta Londresera era-man zuen. Bertako LondonSchool of Economics
prestigio-tsuan antropologian doktoratuzen. Vietnamgo Gerra eta
60kohamarkadako mugimendu kon-trakulturalak izan zituen irakas-le.
Orduko gazte askok egin zu-ten bezala, eta Mao Zedongberak iradoki
bezala HirugarrenMunduak Lehen Mundua garai-tuko zuela sinetsita,
Hego Ame-rikara jo zuten iraultzarekin bategitera. Gehienek Kuba
aukera-tu zuten, iraultzaren garaipenaksortzen zuen lilurak
bultzaturik.Taussigek, baina, iraultza garaileirten ez zen
herrialde bat hauta-tu zuen, gerra odoltsu bateankateatuta geratu
zen Kolonbia,nekazariak nekazarien kontra,horroreak bata bestearen
atzetikbizi izan zituen herrialdea.
BIHURRIA ETA ESPIRITUALAHorrelaxe iritsi zen bada Taus-sig
Kolonbiara, zehazki Putuma-yo eskualdera: erraietatik mar-xistak
ziren ideiekin, espainierajakiteke, gerrillariak laguntzeaxede.
Bertan, baina, deabruare-kin egiten ziren kontratuekinaurkitu zen,
xamanekin, bote-rea eta bizitza zuten objektuenfetixismoarekin,
ayahuasca edoyagé edabe haluzinogeno indar-tsuaren kontsumoarekin,
bereedertasun eta agoniekin…
Lau hamarkadetan ibili da Ko-lonbiatik sartu-irtenak
egiten,bertako indigena, xaman eta ko-munitateekin biziz,
ikaragarrizabala den obra idatziz eta Ame-riketako Estatu Batuetako
uni-
XAMANA BERE HAMAKAN Michael Taussig, antropologiaren
ardatzdeskribapena baino kitzikapena eginduen autore magiko
iraultzailea
Antropologiaren generoa aztoratu duen ColumbiakoUnibertsitateko
Michael Taussig irakasle eta autoreoparoa Euskal Herrian izan dugu.
Askok miretsia, besteaskok gorrotatua, fikzioa eta errealitatea
lotzen ditu.Eklektiko, ikonoklasta eta bihurri, herri indigenen
magiazbeteriko pentsamendu eder eta erradikala dakarkigu.
Michael Taussig, Donostiako Tabakaleran eman zuen hitzaldiaren
aurretik. Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS
Mikel Zubimendi BerastegiANTROPOLOGIA / b
-
atzerria
bertsitate ospetsuenetan antro-pologia ikasketen buru
izaten.
Karisma handikoa da Taussig,Columbiako Unibertsitatekoikasleen
artean glamour bereziaduen irakaslea, besteak ez beza-lakoa. Bere
bulegoan ortzadarra-ren koloreko hamaka bateanetzanda hartzen ditu
bisitariak,eta, adibidez, artista dadaistabaten omenez paperezko
zorroaburuan jarrita eman izan dituklaseak. Antropologoen
artean,baina, adostasuna ez da hainhandia. Maitatua edo
gorrota-tua, polarizazioa eragiten duenfigura da, bai modu bihurri
etaespiritualean ikertu dituengaiengatik (deabruari
gurtua,xamanismoa edo estatuaren te-rrorea), bai etnografiara,
bestekulturen ikerketara, egindako hurbilpen esperimentalagatikere.
Eta noski, baita beste antro-pologo “tradizionalago” batzuenlanen
kontra egindako diatri-bengatik ere.
Antropologiaren muturrekoabangoardian kokatu izan duteTaussig.
Postmodernoen artean,bera da ezkerreranzko joera na-bariena duena,
eta collage-areneta muntaketa eklektikoarenerabilera sinbolikoaren
bidez,antropologiaren eta etnografia-ren autoritatea bera
leherraraziduela esaten da.
BERRITZAILEA ETA ERRADIKALABai, oso modu eklektikoan hur-bildu
da Taussig antropologia-ren ikasketara. Medikuntza dujatorrizko
formazio, baino iturriaskotatik edandakoa da: marxis-motik
errealismo magikora,frantziar postestrukturalismo-tik Walter
Benjamin bezalakopentsalarietaraino. Subjektibo-tasunak eta
literatur etnogra-fiak lehentasuna dute Taussigenekarpenean,
analisi kulturaletanohikoak ziren estiloen gainetik.Nolabait
“estasizko egiaren” ja-rraitzailea da, hots, errealitateazbakoitzak
egiten duen kontaki-zunaren esajerazio edo anplifi-kazioaren
bitartez, sakonagoaden egia bat errebela daitekeenideiarena.
Berritzailea eta erradikala, fe-nomeno kultural baten
gainekodeskripzioa baino harridura etaeszitazioa lehenetsi dituen
an-
tropologoa da Taussig. Hizkun-tza poetikoa darabil,
munduaberriro enkantatzeko bere aha-leginaren akuilu.
Antropologoesperimental gisa eruditua dabere erara, eta, garaiko
filosofia-rekin, berdinetik berdinera,maila berean, hitz egiten
du.
Gonzo antropologoa deitu izan diote, maltzurki, neutrala
denikuslea izan beharrean, lehenpertsona erabili eta
gertakizu-netan parte hartzen duen kaze-tariari gonzo”kazetaria
deitzenzaion bezala. Fikzioa eta erreali-tatea nahita nahasten ditu
eta
bere lanak beste kulturen anali-si orekatu eta serio bat
bainoJack Kerouacen beatnik eleberribat bezala irakurtzen dira.
Taussigentzat denak balio duzerbaitetarako, baina ez
deneta-rako. Espiritu anarkista aldarri-katzen du, antigualeko
mitoak
eta aurreiritzi modernoak, adi-tuen burutazioak eta
zoroenfantasiak. Ez dio uko egitenideia bat bera ere
esploratzeari,itxura batean denetan absur-duena izanagatik ere.
Bere narratiba ederraren me-todoa bihurria da oso:
arrotzafamiliar egitea eta familiarra arrotz. Jendeari eta
kontzeptueiburuz komunikatzeko, narra-zioa egiten du metodo
eraginko-rrena, memorian irauteko etaimajinazioa lanean
jartzekodaukan ahalmenagatik. Harta-ra, fikzioa eta kritika batzen
dituesperimentu hibrido batean,umore eta tonu aproposa eskai-niz,
letrak juntatzea, idaztea,ekintza antropologiko edo kul-tural legez
ulertuz. Antropolo-gia tradizionalaren oinarriak as-tintzea lortu
du, alternatibaerradikal bat landuz.
TABUAK ETA IRUDI MENTALAKZinez kuriosoak diren
loturakproposatzen ditu idazkietan: de-abruaren botere
askatzaileamarxismoaren botere analitiko-aren antzekoa dela kasu,
biak di-relako arrazoi analogikoarenmenpeko. Taussigentzat
fetixis-moa ez da sinbolismoaren ere-muan kokatu behar den
kontua,produkzio, esplotazio eta trukeharremanen testuinguruan
ko-katzen du. Pentsamendu indige-naren defentsa egiten du,
guregizarteko teoria sozialen erres-petua merezi duela
konbentzi-tuta, eta zorrotz kritikatzen ditumetodo etnografikoak.
Beraren-tzat, etnografiaren ardatza ez daizan behar “guk” zer
esaten du-gun “haiei” buruz, “haiek” berensinesmenetan inplizituki
“guri”buruz zer dioten baizik.
Beste adibide bat jarriz, yagéedabearen erabilera
sendagarriaikertu du Taussigek. Sortzen di-tuen hotzikarak,
goragaleak,tentsioak, gauaren iluntasuna,dir-dir egiten duten
kandelenargia, xamanen kantak, abani-koaren hotsa, oihuak,
malkoak…Hor sortzen diren irudi menta-lak, ahoz transmiti
daitezkee-nak, eta, sarri, itzulingurukaibiltzeke gaixotasuna edo
sen-dabidea adierazten dutenak,nahiz eta beste batzuetan
deko-difikatu egin behar diren.
Antropologia leherrarazi duen muturreko abangoardista da
Taussig. Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 8 / 9
Edertasunaren prezioak kez-katuta, Kolonbiako
kirurgiaplastikoaren kultura ikertu du,bereizgarria zaion
metafisika,harrigarriki herrialdeko gerranetsaien gorpuen
mutilazioareneta perfekzio fisikoa lortzekogorputz propioari
egindako mu-tilazioaren arteko paralelismo-ak azpimarratuz,
mutilaziorenauzi estetiko eta sakratuak txan-pon beraren bi
aurpegitzat har-tuz. Edo hildakoak aztertu ditu,bizitasun magikoa,
grazia etabotere iturri handia duten hei-nean. Aztertu du nola
kulturaezberdinetan lehen lurperatzee-tatik presente izan den hori,
no-la ebidentzia arkeologiko eta an-tropologia fisikoaren
begietaragorpua tabu sortzaile izan den,hildakoekiko errespetua
dela gi-zakiak eta animaliak bereizten
dituena. Eta hari horretatik tira-ka, imajinazio ariketa
txundiga-rria eginez, heriotzaren eta ge-rraren makinaria erraldoia
denEstatuak beregana dezakeen bo-terea aztertzeari ekiten dio.
MAGIA, MAGIA BETITaussigek marxismoa apur batalboratuz, edo
osatuz, indige-nen magia aztertu du, jakintzaeta hitzek gauzengan
eragitekoduten ahalmena. Eskuraezin ja-rraitu behar duen
jakintzanmurgiltzean, magiaz, espirituenposesioaz, gordea denera
sarre-ra azkar bat izatearen beharrazaritzean, ondo daki
kolonizazioaeta arraza eta genero hierarkie-kiko oso menpekoa dela.
Alegia,“emakumeak intuitiboak dira”,“zientzian ez dira hain
ondomoldatzen”, “etxean galdutakogauzak aurkitzen lehenak dira” eta
gisako estereotipoen men-peko. Berarentzat, primitibodeitzen
ditugun gizarte eta pen-tsamenduak magiak bedeinka-turikoak dira.
Eta gomendioaere uzten digu: “zibilizatuok”ustiatu beharreko
lehengaia da.
Goian, agian Taussigenliburu eder eta
indartsuenaren azala:«Shamanism,
Colonialism, and theWild Man: A Study inTerror and Healing».
Ezkerrean, goian, berebulegoko hamakan
etzanda. Behean,Kolonbiako indigena
batekin. GAUR 8
Antzinako mitoak eta aurreiritzi modernoak,adituen burutazioak
eta zoroen fantasiak.Itxuraz denetan absurduena izanagatik
ere,sekula ez dio uko egiten ideia bat esploratzeari
Eskuraezin jarraitu behar duen jakintzarenjakintza ezinbesteko
du. «Primitibotzat» jotakopentsamendua magiak bedeinkaturikotzat
du,«zibilizatuok» ustiatu beharreko lehengaitzat
-
hutsa
3 BEG
IRADA:
osas
un
a/
gelt
okia
k /
tekn
olog
ia
Gaur egin dezakezuna,biharko ez utzi», oharta-razten du esaera
zaha-rrak. Zaharra izan arren,egun ere ahoz aho ibil-tzen da,
helduek haur eta
gazteei igortzen diegu, eta berehalaberaien hitz errepertorioan
kokatzenda, mezua helaraztearen helburuaaski ongi betetzen duen
esaldi labureta irmoa izanik. Baina galdetu aldiozu noizbait zure
buruari, zeintzukdiren esaldi horren atzean ezkuta-tzen diren
ekintza, emozio eta pen-tsamenduak?
Egunez egun makina bat eginbeharpilatzen zaizkigu; batzuk beste
batzukbaino ohikoagoak dira, gure errutina-ren zati handiago bat
betetzen baitute.Multzo horretan adibidez, platerak gar-bitu, ogia
erosi eta maite dituzun per-tsonekin kontaktuan egotea
bezalakoakaurki daitezke. Aipatutakoak, egunero-kotasunean
txertatuak izan ahal ditza-kegun ohiturak dira, betiere,
bizitzekomoduak pertsonak bezain beste daude-la kontuan izanda.
Aldi berean, arrun-tak izan arren, maiz gertatzen ez
direngertakizunak daude, beste batzuen arte-an bonbilla bat
aldatzea, laneko aurkez-pen bat prestatzea edo atsekabetuta
zai-tuen gertaerari buruz hitz egiteabezalakoak. Ezberdintasunak
ikusten aldituzu bi multzoak osatzen dituzten ze-reginen
artean?
Bat aukeratu beharko banu, multzobakoitza osatzen duten ekintzen
gauza-tzeak suposatzen duen erresistentziapsikologiko maila izango
litzateke. Hauda, “gaur egin dezakezuna, biharko ezutzi” esaldia
argibide bezala hartuta, li-tekeena da bigarren multzoa
osatzenduten ekintzak geroratzea, “biharko us-tea” alegia.
Argi dago zenbait ekintza burutzea,beste batzuk egitea baino
gehiago kos-tatzen zaigula, eta hori dela eta ekin-tzon gauzatzea
atzeratzen dugu atsegin-garritzat ditugunengatik ordezkatuz.Hori
dela eta, horrek sortzen dituen on-dorioak pairatzeko egoeran
jartzen du-gu gure burua. Modu horretan, egiteko-en zerrendan
ditugunak, alde baterauzten joaten gara, gure aldetik
ahaleginfisiko, intelektual zein emozionala eska-
tzen dutelako, eta, hala, gaurko eguneanez bada, etorkizun gertu
batean egingoditugula sinistarazten diogu gure bu-ruari. Azken
finean, jokabide horrekin,aurre egin nahi ez diogun zerbaitetikihes
egiten ari gara eta aitzakiak sortzenditugu gure jokabideari zentzu
batemateko asmoarekin; “ez nago inspira-tuta, bihar egingo dut”,
“orain ez daetxean egongo, bihar deituko diot” edo“berandu egin
zait, bihar lasaiago egin-go dut” bezalako mezuak
errepikatzendizkiogu gure buruari. Kontua da, gurebaitan badakigula
zer egin beharko ge-nukeen: egiteko daukaguna egitea. Bai-na, hala
ere, ez dugu egiten. Zergatik?
Arrazoiak anitzak dira. Estresa, ardu-ra, mina, bakardadea eta
errealitateabezalakoak ekidin nahi ditugu. Ekiditehorren atzean
beldurrak eta ezgaita-sun sentimenduak aurkitzen dira nor-malean.
Azken finean, pentsamendu ne-gatiboekin betetzen dugu gure
burua,arreta indar puntuetan jarri beharrean.Era berean, ekintza
batetik eratorritako ondorioak ikusteko itxoin behar baldinbadugu,
seguruena ekintza horren gau-zatzea gehiagotan atzeratuko dugu
bere-
halako ondorio argiak dituen ekintza ba-ten gauzatzea baino.
Horrek akiduraemozionala ekartzen du, egiteko garran-tzitsuak
atzeratzeak estresa sorraraztenbaitu. Buruak ez baitu
deskantsatzendenboran zehar luzatzen diren egiteko-ak izanda.
Faktua da, guztiok uzten ditugulaeginbeharrak biharko. Arreta
horrek gu-gan duen eraginean jarri behar dugubatetik, eta,
bestetik, maiztasunean,eginkizunak atzeratzea ohitura bihurtudugun
edo ez alegia. Zereginak atzera-tzeak sortzen dizkigun ondorio
negati-bo eta kaltegarriei buruz hausnartu ge-nezake eta horiekin
zerrenda bat egin.Zailena, ordea, egiten jartzea da, gurebidea
oztopatzen dituzten pentsamen-duak alde batera uztea eta idazteke
du-gun ehun orriko txosten horren lehe-nengo ehun lerroak idaztea,
edotaelkarrizketa sakon eta esanguratsuaizango denaren hasierako
esaldi urdu-riak soinuz gorpuztea. Zailena beti ha-siera da.
Egiteko, pentsatzeko eta senti-tzeko era berria suposatuko
duenhasiera. Behin hasita, bidean gaude. •
[email protected]
Bidean gaude. Zailena beti hasiera da. Jon URBE | ARGAZKI
PRESS
Behin hasita, bidean gaude
Saioa Aginako LamarainPsikoterapeuta
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 10 / 11hutsa
her
ria
Askoren oroimenean ez da izango agian, bainaIñigo Urkullurenean
segur aski bai. 2013koekainaren 14an, egun Madrilgo alkatea
denManuela Carmena Castrillok EAEko lehenda-kariaren eskuetan
txosten garrantzitsua pau-satu zuen. Estreinakoz, Lakuaren
enkarguz,
1960 eta 2013 artean euskal auziari lotuta izandako giza
es-kubideen bortxaketak jasotzen ziren bertan: ETAk eragin-dako
hildakoak 837 zirela, Estatuko Segurtasun Indarreneskuetan
hildakoak 94, talde parapolizial eta ultraeskuin-darrek
akabatutakoak 73, tortura salaketa publikoak 5.500inguru...
Carmenarekin batera, Juan Maria Uriarte artza-pezpikuak, Jon Mirena
Landa Lakuako Giza Eskubideen zu-zendari ohiak eta PPko zinegotzi
izandako Ramon Mugicakere parte hartu zuten txostena egin zuen
lantaldean. Bildu-ma hark oinarria jarri zuen geroko urratsetarako:
iaz Gas-teizko Legebiltzarrean aurrera atera zen Estatu
indarkeriariloturiko Biktimen Legea etaamaitzear den torturari
bu-ruzko lehen ikerketa ofiziala,esaterako. Carmena Patxi Lo-pezek
eta Idoia Mendiak “fi-txatu” zuten, beraiek baitzi-ren lehendakari
eta Justiziasailburua lantaldea abiatu ze-nean, baina Urkullu eta
JonanFernandezen garaian bukatuzuen bere egitekoa.Lau urte eskas
pasata, bes-
te urrats ausart bat ematenikusi berri dugu Carmena;Kataluniako
erreferendumaaldarrikatzera zihoan CarlesPuigdemont president-aren
hitzaldiari sostengua eskai-niz, anfitrioi gisa Madrilgo udaletxeko
auditoriumean.Lakuako lan horregatik espainiar hiriburuan
Carmenaezbaian jarri bazuten, oraingoan are ederragoak entzunbehar
izan ditu, noski, nolabait kataluniar etsaiari espai-niar
bunkerrean atea irekitzeagatik. Horretan berririk ez,bai ordea
Lakuako posizioari dagokionez. 2013ko ekainharen talaiatik ikusita,
Katalunia egun «erabakitzeko es-kubidea ala independentzia»
lortzeko langaren aurre-au-rrean egongo zela aurreikustea zaila zen
oso; CarmenaMadrilgo alkatea izatera helduko zela, are zailagoa.
Bainabi baldintza horiek emanda EAJ bera PPren eskutik ibili-ko
zela, Lakua eta Madril batera ariko zirela aurreikusteaare
sinesgaitzagoa zen oraindik.Hitzarmen bikoitza Euskal Herrian saldu
ahal izateko,
Madrilen den Gobernua bakarra Rajoyrena dela eta baliz-
ko gehiengo bakarra bere inguruan eraikitzen dena delaadierazten
dute Andoni Ortuzar, Aitor Esteban eta aba-rrek. Baina hori ez zen
guztiz egia lehen, eta, pasa denigande gauetik, are zalantzazkoagoa
da oraindik. Rajoyribide emateko, labankada eman zion felipismo-ak
PedroSanchezi, baina bizirik eta itxuraz indarberriturik itzulida
PSOEren idazkaritza nagusira. Podemosen zentsuramozioa hor da. Eta
ustelkeriaren txirrista amaigabeanbehera goraino kakazten segitzen
duen PPren aurkakogehiengoa sortzeko aukera, ere bai.Moncloako eta
Kongresuko gorabeherak alde batera
utzita ere, bada nondik eragin Madrilen bertan (bai etaParisen
ere, “bakearen artisauek” ederki frogatu dutenez).Erabakitze
eskubidearen inguruko eztabaidari aurre egi-teko gai den alkatea,
esaterako, aurretik Lakuaren eskaerajarraiki lan txukuna egin
duena: horren ostean Carmena-ren telefono zenbakia sakelakoan
grabaturik beharko luke
izan (eta agian izango du) Urkulluk. Baina deitu, lan har-tatik
abiatu zen Biktimen Legearen aurka helegite batenbidez egin duenari
deitzen dio: Rajoyri. Harrigarria.Jakina da, ez Madrilen ez eta
Parisen ere erabakitzeko
eskubidearen aldeko gehiengorik ez da momentuz sortu,ez eta
preso eta iheslariak etxera ekartzearen aldekorikere. Baina hori
bezain egia borobila da bi estatuen hiri-buruetan, esparru batean
zein bestean, azken urteotaninoizko indar harreman onena sortzen
joan dela, behin-tzat palanka sartu eta erregimen zaharretan
pitzaduraegiten saiatzeko modukoa, kontraesanak eraginez,
kon-plizitate berriak eraikiz. PPren gehiengo eskasaren zuta-be
bilakatu izana baino akats politiko larriagoa da alda-ketaren alde
sor litekeen aukera hori gutxiestea etaalboratzea. Eta Euskal
Herriaren beharretatik ikusita, be-katu barkaezinagoa ere bai.
•
{ asteari zeharka begira }
Puigdemont Carmenarekin,eta Urkullu Rajoyrekin?
Ez Madrilen ez Parisen ez da erabakitzekoeskubidearen aldeko
gehiengorik. Bainahori bezain egia borobila da bietan inoizkoindar
harreman onena sortu dela, palankasartu eta pitzadurak eragiteko
modukoa
hutsa
hutsahutsa
Ramon Sola
-
herria
zuen elizaren eta mugimendukarlistaren eta abertzalearen
ar-tean. Erakusketan ikusi ahal denpanel batean nabarmentzen
denbezala, «statu quo-a arriskuanjartzen zuen kanpoko mehatxu-tzat
hartu zen Errepublika, eta,gainera, garai hartan Madrilgokomentuak
erre zituzten, guru-tzeak eta irudi erlijiosoak ikas-geletatik
kendu zituzten etaGasteizko gotzain Mateo Muxi-ka bota zuten,
Errepublikarenaurka konspiratu zuelakoan». Dirudienez, Ama Birjinak
«Es-
painia salbatzera» bultzatzen zi-tuen ikuspenak
zituztenetakobatzuk, eta, hala, Ama Birjinaikusteko antolatutako
topaketak«¡Viva la España católica!» eta«¡Viva Cristo Rey!»
oihukatuzamaitzen ziren. Horrek abertza-leen haserrea eta karlisten
inte-resa piztu zuen. Giro tirabiratsuhorren ondorioz, Ezkioko
kasuaKongresura iritsi zen 1931koabuztuan. Bertan diputatu ba-
Ezkion bizi ziren bihaurrek Ama Birji-na ikusi zutela adie-razi
zuten 1931koekainaren 29an, Es-painiako Gorte
Konstituziogileetarako hautes-kunde orokorren lehen itzuliaegin
eta hurrengo egunean.Inork ez zuen susmatu hasiera-ko agerpen haren
ondoren besteasko izango zirenik, baina doze-naka lagunek bizi omen
zituz-ten antzeko agerpenak jarraian–diotenez, berrehun inguru–,eta
Gipuzkoako herriak milioibat bisitari jaso zituen urte har-tan.
Fenomenoak hartu zuen ta-mainagatik esan daiteke mundukatolikoan
orain arte izan denagerpen masiboenetako batenepizentro bihurtu
zela Ezkio.Hala ere, gaur egun gertakariaerabat ahaztuta dago.
Eragile ez-berdinek bat egin zuten gertatu-tako estaltzeko. Bertan
bizi izanzena ahazteko.
Ion Salgado
EZKIOKO IKUSPENAKMistikaren eta politikaren artekoharremanak
Euskal Herrian
Gasteizko Araba Aretoan ikus daiteke «Ikuspenak.Mistika eta
politika Euskal Herrian» izena duenerakusketa. Ander Gondra eta
Gorka Lopez de Munainerakusketaren komisarioek sakondu dute Antso
JakitunaFundazioaren artxiboan Ezkioko Ama Birjinarenagerpenaren
historia berreskuratzeko.
Gorka Lopez de Munain etaAnder Gondra, Gasteizko erakusketaren
komisarioak. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS
JENDARTEA / b
“Ikuspenak. Mistika eta politi-ka Euskal Herrian” izena
duenerakusketak berreskuratu du Ez-kion gertatutakoa, eta
azaltzendu nola jokatu zuten ordukoagintariek. «Ezkioko
ikuspenakoso famatuak izan ziren, eta, ba-tzuek fenomeno horretaz
jabetunahi izan zuten bitartean, bestebatzuek isilarazi egin nahi
izanzuten», diote Ander Gondra eta
Gorka Lopez de Munain erakus-ketaren komisarioek.Antso Jakituna
Fundazioren
artxiboan ikerketa lan sakonaegin dute bi komisarioek, eta,
azaltzen dutenez, une historiko-politikoa funtsezkoa da Ezkionesku
hartu zuten indarrak etajokoan zeuden interesak hobetoulertzeko.
Berriki aldarrikatuta-ko Errepublikak alarma piztu
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 12 / 13
tek Ezkion «egunero bost milalagun baino gehiago konspira-tzeko»
asmoz biltzen zirelaadierazi zuen. Urte hartan gaiaare gehiago
korapilatu zen, ikus-penak zituztenak ugaritu zire-nean. Interesak
gurutzatu ziren,eta albiste, begitazio, errebela-zio eta liskar
asko sortu ziren.
ELIZAREN JARRERAElizak ere ez zituen babestuikuspenak, bertan
gertatzen ze-naren kontrola ez zuelako.1932ko apiriletik ekainera
arteJose Antonio Laburu jesuita biz-kaitarrak Ezkioko
gertakarieiburuzko hitzaldi bana emanzuen Gasteizko Elizbarrutiko
se-minarioan eta Donostiako Vic-toria Eugenia antzokian.
Ezkionbertan bildu zituen datuetan oi-narrituta, Laburuk
fenomenoenegiazkotasuna baztertzen zutenalderdiak zerrendatu
zituen, etaargudio psikobiologikoak ze-rrendatu zituen. Gainera,
Gas-teizko Araba Aretoan ikusi ahalden erakusketan
nabarmentzendenez, Santa Teresa aipatu zuen,«benetako liluramenduak
etaantzeratuak bereizteko adibideezin hobe gisa».
Laburuk elizbarrutiko bikarionagusiaren gonbidatu gisa
hitzegiten zuen, eta haren hitzal-diek gotzainaren iritzia
adieraz-ten zuten gorde antzean. Horre-la, beraz, kolpe gogorra
emanzitzaion Ezkioko gertaeren si-nesgarritasunari.
«Hitzaldioninguruko elementurik gogora-tuenetakoen artean,
Laburukberak agerpenen lekuan filmatuzituen eszenak ditugu.
Eszenahoriek hitzaldien amaieranproiektatu ziren, buruzko
na-hasmenduak zituzten pertsoneiburuzko film batekin
batera.Grabazio horiek ez dira aurkituoraindik, baina nabarmena
dahaien erabilera interesatua,ikusleei bi errealitateen
artekolortura zehaztugabeak iradoki-tzeko asmorekin», azaltzen
daerakusketan.
Dena den, ahalegin hori ezzen guztiz eraginkorra izan.
Fe-dedunek jesuitaren argudioakezeztatuko zituen elizako
besteagintari bat bilatu zuten –PioBarojak berak barregarri utzi
zi-tuen argudio horiek “Los visio-
narios” eta “El cura de Monleón”liburuetan–, eta begitazioen
al-dekoek Laburuk esandakoa gai-tzesten zuten mezuak jasotzenhasi
ziren. Begitazioek jarraituegin zuten, kapera bat eraiki zeneta Ama
Birjinaren irudi bat ere zizelkatu zuten Ezkion, 1932kourrian
Gobernuak hori guztiakentzeko agindu zuen arte. Era-kusketako
kartel batean nabar-mentzen denez, «fededunen ne-gar eta otoitzen
artean, moztu
zuten urtebete lehenago jasota-ko gurutze handia».
Baina hainbat lagunek begita-zioak bultzatzen jarraitu zuten,eta
1933ko irailean Gasteizko go-tzain Mateo Muxikak beste aha-legin
bat egin zuen horiei aurreegiteko, elizbarrutiko eliza guz-tietan
nahitaez irakurri beharre-ko zirkular batekin.
Zirkularreangaitzespen ofizialaren oinarriakfinkatu zituen, eta
begitazioeiburuzko txosten bat bidali zionErromako Ofizio Santuaren
Au-zitegiari. 1934ko ekainean, era-kunde horren komunikatu bate-kin
itxi zen auzia. Auzitegiakezeztatu egin zuen «Ama Birji-naren
Ezkioko ustezko agerpeneta errebelazioen naturaz gain-diko izaera»
eta debekatu egin zituen Ezkioko gertakariei bu-ruzko hiru
liburuak.
BESTE GATAZKA BAT ARABANErakusketan ohartarazten de-nez,
ikuspenak ez ziren Ezkioramugatu. Hala, 1931ko abuztu ha-sieran,
Ezkion agerpenak hazieta hilabetera, Petrasko iturbu-rutik hurbil
idiak zaintzen arizela Ama Birjina agertu zitzaiolaesan zuen 14
urteko mutil batek.Hasierako susmoak gorabehera,Bachicaboko jendea
leku hartanbiltzen hasi zen gauero erreza-tzeko, eta zenbait gaztek
begita-zioak zituztela ziurtatu zuten.Ezkion bezala, inguruko
erro-mesen arreta erakarri zuen fe-nomenoak. Eta, berriz ere,
feno-menoak zatiketa eragin zuenaldekoen eta aurkakoen
artean.Lehenen artean, inguruko erre-tore batzuk omen zeunden,
etaagerpenaren sustatzaile gisa jo-katzen hasi zirela dirudi.
Biga-rrenen artean, berriz, hurbilekoAngostoko Andre Mariaren
san-tutegiko arduradunak. «Bertakoelezahar miragarria oso ezagu-na
zen inguruan eta ez zutenpribilegio hori galdu nahi».
Gatazkak argi uzten du, Ezkio-ko kasua bezala, ikuspenak
ezdaudela soilik mistikari lotuta.Ezkion politikak garrantzi
han-dia izan zuen, baita elizbarruti-ko interesek ere. Eta
Angoston,berriz, halako gertaeren ondo-riozko pribilegioen babesak
pa-per nagusia jokatu zuen. Ez ba-karrik mistikak edo
erlijioak.
Euskal Herrian egindako erromesaldien argazkiak, erakusketan. J.
RUIZ I ARG. PRESS
Erakusketan gaur egungo zein iraganeko argazki eta koadroak ikus
daitezke. Juanan RUIZ I ARGAZKI PRESS
Gorka Lopez de Munain eta Ander Gondraerakusketaren komisarioek
azaltzen dutenez,elizak ez zituen babestu Ezkioko ikuspenak,bertan
gertatzen zenaren kontrola ez zuelako
Ama Birjinak «Espainia salbatzera» bultzatzenomen zituen
ikuspenak zituztenetako batzuk,eta topaketak «¡Viva la España
católica!» eta«¡Viva Cristo Rey!» oihukatuz amaitzen ziren
-
herria
Erakusketa ekainaren 3raarte egongo da irekita.
Araba Aretoa Gasteizkoerdigunean dago,
Dendaraba merkataritzagunean.
Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS
EZKIOKOATERPEALEKUZALDATU DUTEEzkioko Ama Birjinarenaterpea
lekuz aldatubehar izan zuten 2013.urtean abiadura handikotrenaren
obrengatik.Ander Gondraren iritziz,erabakiak agerian uztendu
aurrerabidearen etamistikaren artekogatazka. Izan ere, egunoso
jende gutxik sinestendu Ezkioko ikuspenak bezalako
fenomenoetan.Iraganean, ordea, ez
zen inolaz ere horrela.Hala, Euskal Herrianbadaude
agerpenenadibide ugari. ItziarkoAndre Mariarenkondaira,
esaterako.Arakistain apaizak jasozuen XVIII. mendeangertakaria,
eta, azaltzenzuenez, Erreten baserrikoneskame batek irudi
bataurkitu zuen sasitza etaelorri artean. Diotenez,Ama Birjinak
berakaurkikuntzaren lekuanbertan eliza bateraikitzeko eskatu zuen.
Araban, Arteko Andre
Mariaren kasua oso esanguratsua da. Irudiaagertu zen
arteaArtziniegako eta Aiarakojurisdikzioen artekomugan bertan
zegoen,eta bi udalerriak aurrezaurre jarri zituen krisibat eragin
zuen horrek. Nafarroan, Bideko Ama
Birjinaren kasuaaipatzekoa da. Kondairakdionez, Ama
BirjinaAlfarotik Iruñera joanzen gau batean eta SanSaturnino
elizako aldarenagusitik hurbil zegoenhabe baten gaineanagertu
zen.
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 14 / 15
Haurrak. Hala ziren orain dela laurogei urte. Gerrako
haurrak, orduan bezala orain ere. Asteazkenean omen-
du zituzten, Santurtzin, milaka haur Britainia Handira,
Belgikara, Estatu frantsesera eta Sobietar Batasunera
abiatu zireneko portu berean. Ez ziren oporretan joan,
gerratik ihesi baizik. Inork baino hobeto dakite zer den
familia, herria, dena atzean uztea; familia, herria, dena bonben
eta larderiaren azpian uztea.
Inork baino hobeto dakite zer diren beldurra, ziurgabetasuna,
arrotz sentitzea. Horregatik izan zi-
tuzten Europaren hegoaldeko itsasertzean pilatzen diren
errefuxiatuak gogoan. Horregatik es-
katu zuten haientzako babesa. Laurogei urte barru, milaka eta
milaka errefuxiatu horien artean
egun munduari mesfidati begiratzen dioten haurrak, Mediterraneo
izeneko hilobi erraldoi hori ze-
harkatzea lortu duten haurrak, agertuko ote dira hunkituta beren
herrietan beso zabalik hartu zi-
tuzten Europako herrialdeei esker ona agertzen? Xabier Izaga
Gonzalez
ORDUKO GERRAKO HAURRAK,GAURKOENTZAKO BABES ESKE
Marisol RAMIREZ | ARGAZKI PRESS
C IKUSMIRA
-
hutsa
iRRITZIA:
{
}
EXPRAI
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 16 / 17
Euskal Herriko Uni-bertsitateko Bilbo-ko Irakasleen
Uni-bertsitate EskolakoEUDIA ikerketa tal-deko ikertzaileek
ikerlan aitzindari bat argitaratuberri dute nazioarteko
zientziakomunitateko ikertzaileen arte-ko hartu-eman
akademikoasustatzen duen “Signos” aldiz-
kari entzutetsuan. “The interre-lation of gestures and
vocaliza-tion in early communicationfunctions: Evidence from
Bas-que language” lanean, Asier Ro-mero Andonegi, Aintzane
Etxe-berria Lejarreta, Ainara RomeroAndonegi eta Irati de Pablo
Del-gado irakasleek ikergai izan du-te 9 eta 13 hilabete
bitartekohaurtxoak nola eta noiz hasten
diren zezelka egiteari utzi etakeinuak eta hizketa konbina-tzen.
Asier Romerorekin hitzegin dugu ikerketaren nondiknorakoen berri
jakiteko. Keinuaren eta hizketaren ar-
teko konbinaketa gizakiarenezaugarria da, eta haren gainekolan
ugari daude; hala ere, hitzegin aurreko etapan oso jorra-tua ez
dagoen arloa da. Hartara,duela hiru urte, etapa horretankeinuen eta
bokalizazioaren ar-tean zer gertatzen den ikertzekoasmoz ekin
zioten lan honi EU-DIA ikerketa taldeko kideek. Etaeuren interes
nagusia interrela-zio hori euskaratik aztertzeazen, ama hizkuntza
euskara du-ten haurrekin, alegia. Horrega-tik aukeratu zituzten
Bermeokobi familiatako bi haur, seme-ala-ba bakarrak eta oraindik
esko-lan hasi gabeak. Haien bilakaerakomunikatiboa grabatu zutenlau
hilabeteko epe horretan.Ikerketaren emaitza beste zen-
Bederatzi eta hamahiruhilabete bitartekohaurtxoek gero
etamaizago konbinatzendituzte keinuak etaahozko ekoizpena. Jon URBE
| ARGAZKI PRESS
KEINUZ ETA AHOZHaurrak hitz egin aurreko etapan hastendira
keinuak eta bokalizazioa konbinatzen
Xabier Izaga Gonzalez
EHUko Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskolako EUDIAtaldeak
haurrek keinuak hizketarekin koordinatzeko patroianola eta noiz
garatzen duten ikertu du. Ama hizkuntzaeuskara duten haurtxoekin
egindako ikerlanean erakutsidutenez, keinuen eta bokalizazioaren
arteko konbinaketahitz egin aurreko etapan hasten da.
IKERKUNTZA / b
-
herria
bait lekutan egindako ikerlanenondorioekin bat etorriko zen
ja-kin asmoz hasi zuten egitas-moa. «Anglosaxoiek eta katala-nek
egindako ikerketek erakutsidutena gurean ere berrestenden jakin
nahi genuen». Eta eu-ren hipotesia argi berretsitaaurkitu zuten. «9
hilabeterekinzezelka egiteari eta silaba erre-pikatu eta luzeen
kateak bokali-zatzeari uzten diotenean, eta 11hilabete ingururekin
hitz eginaurreko etapa konplexuena has-ten dutenean, haurrak
keinugehienak ahozko ekoizpenare-kin konbinatzen hasten dira»;hau
da, ez dituzte keinu soilakegiten, ordurako keinuak eta
bo-kalizazioa estu lotuta omendaude. Keinua bokalizazioa bai-no
lehen hasten da, baina 12 hi-labetetatik aurrera bien konbi-nazioa
«estatistikaren araberaesanguratsua» da, konbinaziohori keinu
soilak baino maizagogertatzen baita.
DENBORAZKO KOORDINAZIO PATROIAHitz egin aurreko etapa horre-tan,
ikerketaren arabera, haurra-ren komunikazio asmoaz hitzegin
daiteke. Umearen keinuakbatez ere deiktikoak dira, zer-bait
seinalatzeko, emateko, era-kusteko eta eskaintzekoak, edohelduen
arreta lortu nahi duenobjektu baterantz bideratzeko-ak. Azterlanak
erakutsi duenez,umeak zerbait seinalatzeko edoeskatzeko eskua
altxatzen due-nean, hatz erakuslea luzatu etagoren puntuan duen
unean has-ten da “hitz egiten”; ez hitzakahoskatzen, jakina, baina
bai bo-kalizazioak egiten. Ordurako,beraz, keinuak
hizketarekindenboran koordinatzeko patroibat dagoela dirudi.Romerok
dioenez, euren la-
nak erakutsi du hizkera eta kei-nuak «beharrezko bi
elementu»direla giza komunikazioa iker-tzeko, gero eta froga
gehiagokerakusten omen dute bi espa-rruak elkarrekin estu
koordina-tuta daudela, eta «beharbadafuntsezko baldintza da hitz
egi-teko etapan lehenengo lexikoagaratzeko».Halaber, gero eta
nabarita-
sun zientifiko gehiagok erakus-ten omen dute haurtxoen ze-
zelkatzearen eta keinuen arte-ko konbinazioak zerikusia dau-kala
hizkuntzaren ondorengogarapenarekin; beraz, elemen-tu aurreikusleak
omen dira.«Hori dela eta, gurea bezalakoikerketak lagungarriak izan
li-tezke hizkuntzaren nahasmen-du espezifikoaren asaldura
lin-guistikoak iragartzeko», dioRomerok.EUDIAren lanak ikertu du
hiz-
kuntzaz jabetzeko eta hizkuntzagaratzeko prozesuak
haurrenkeinuen eta hizketaren artekodenborazko
koordinazioarekinzer-nolako lotura duen. Horreta-rako, ikertzaileek
haurtxo ber-meotarrak bideoz grabatu zituz-ten 9 hilabete
zituztenetik 13hilabete bete arte. Guztira gu-txienez 1 .260
komunikazioekintza jaso zituzten sei ordu in-guruko grabazio
batean, eta on-doren ELAN software espezifiko-aren aplikazioarekin
kodifikatueta aztertu zituzten ekintza ho-riek, keinu motak eta
keinueneta bokalizazioen komunikaziofuntzioak sailkatuz, eta
keinueneta bokalizazioen arteko denbo-rak neurtuz.EUDIA ikerketa
taldearen iker-
lanak lan ildo berriak zabalduditu. Orain gida didaktiko
batlantzen ari dira, irakasleenorientagarri; esate baterako,haurrek
egiten dituzten keinuakezagutu eta interpretatzeko.Ez da hori esku
artean duten
lan bakarra, ordea. Alde batetik,Irati de Pablok jarraipena
eman-go dio egin berri duten ikerlana-ri “Keinuen eta
bokalizazioarenarteko harremanak bizitzarenlehen urtean:
ebidentziak eus-kara hizkuntzatik” doktore te-siarekin. Bestetik,
taldea besteikerketa bat egiten ari da, «zaba-lik eta analisi eta
interpretaziofasean» dagoena. Zortzi haurelebidunekin –lau
neskatorekineta lau mutikorekin– ari dira la-nean. Haien ama
hizkuntza gaz-telania edo euskara da, bainadenen eskolako
komunikaziohizkuntza, euskara. Oraingoz ezdituzte beren hipotesiak
aurre-ratu nahi, ikerketa horiek berre-tsi, gezurtatu edo zuzendu
arte.Edonola ere, dagoeneko «gauzainteresgarriak ikusten» hasi
di-rela dio Asier Romerok.Haurtxoen keinu motak sailkatu eta
kodifikatu dituzte ikerlanean. Jon URBE | ARGAZKI PRESS
-
Bilboko Irakasleen UnibertsitateEskolako EUDIA ikerketa
taldearenikerlanak keinuaren garapengoiztiarra, tipologia eta
faseak aztertuditu, baita haren eta ahozkoekoizpenaren arteko
konbinazioa ere.Nola aztertzen dira horrelakofenomenoak, ordea?
Ikerlanairakurrita, ez dago zalantzarikzorroztasunez egin
dutela,metodologiaren berri emateko ataleanzehaztasunez azaltzen
dutenez. Hemengaingiroki azalduko ditugu haienlanaren pausoak.
Informatzaileen kopuruari
dagokionez, corpus txikia erabili dutelaonartzen dute; izan ere,
lau haurtxorenkomunikazio ekintzak aztertzen hasiziren, baina
zenbait arazo direla eta,birekin egin behar izan dute
ikerketa.Edonola ere, lortu duten datu kopuruhandiak berdindu
egiten du murrizketahori. 1.260 komunikazio ekintzagrabatu eta
deskribatu dituzte.Horietatik, 723 bokalizazio huts bezalasailkatu
zituzten, 327 keinu huts bezalaeta 210 keinu eta
bokalizaziokonbinaketa bezala.Haurren komunikazio ekintza
guztiak ELAN transkripziomultimodaleko softwarea
erabilizidentifikatu eta zedarritu zituztengrabazioetan. Azterketak
bost unenagusi izan zituen, sei transkripziolerroren bidez
kodifikatu eta aztertuak:komunikazio ekintza, keinu mota,keinuaren
motibazioa, keinuarenfaseak, hatz erakuslearen gehienezkoluzapena
eta bokalizazioa.Komunikazio ekintzak arestianesandako
konbinazioetan kokatzearenfidagarritasuna berresteko, Kappadelako
indizearen kalkuluaren bidezepaile-arteko prozedura erabili
zuten,kanpoko bi ebaluatzaile independentekparte hartuta.Lehenik,
komunikazio ekintza
identifikatu zuten, hizketa bakarrik,keinua bakarrik eta bien
konbinaketabereizita. Bigarren lerroan, keinumotak zehaztu
zituzten: deiktikoa,seinalatzekoa edo atzematekoa;konbentzionala;
emotiboa, etasinbolikoa. Ondoren, motibazioarenedo nahitasunaren
arabera sailkatuzituzten keinuak, faktore horiekkeinuaren eta
bokalizazioarendenborazko lerrokaduran izanlitzaketen eraginak
aztertzeko,horretarako bi kategoria kontuan
hartuta; aginduzkoa eta azalpenezkoa,dikotomia hori
funtsezkotzat jotzenbaita nahitako komunikazioarenhasiera
bereizteko. Laugarrenik, keinufaseak kodifikatu zituzten:
prestaketa,keinu-kolpea eta atzera-egitea.Bosgarren lerroan keinu
erpinarenunea kodifikatu zuten, hatz erakusleakobjektu bat
seinalatzen dueneaneskuak hartzen duen gehienezkoaltueran dagoen
momentuareniraupena; horretarako, fotogramazfotograma ikuskatu
zuten bideoa, 2
milisegundoko kadentzietan. Seigarrenlerroan, azkenik,
haurtxoenbokalizazioak kodifikatu eta aztertuzituzten ahozko
komunikaziofuntzioen arabera, honako kodifikaziokategoriak
ezarrita: azalpenezkoa,aginduzkoa, emotiboa, mimikoa,ekintza-gida
funtzioa eta fatikoa. Grafikoa eta taula ugari agertzen dira
ikerlanean, adin azpitaldeen araberakomunikazio ekintza mota
guztiensailkapena erakusten dutenak, edokeinuaren hasieraren eta
ahozko
ekoizpenaren hasieraren artekodenborazko distantzia.
Lerroongaineko taulan bokalizazioen funtzioakadin azpitaldeetan
sailkatuta ageridira: besteak beste, 11 hilabete arteanfuntzio
emotiboa nagusi delaerakusten du; hortik aurrera,
berriz,azalpenezko eta aginduzko funtzioakgailentzen
dira.Bukatzeko, gai honen gaineko
hurrengo ikerlanetan hobetu edogehitu beharreko elementuen
gainekozenbait gomendio ageri dira.
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 18 / 19
9 hil.10 hil.11 hil.12 hil.13 hil.
26
39
72
39
18
17,56
21,19
27,79
26,17
21,68
17
25
46
31
22
11,48
13,58
17,76
20,80
26,50
79
80
61
28
14
53,37
43,47
23,55
18,79
16,86
9
12
26
11
6
6,08
6,52
10,03
7,38
7,22
13
19
32
19
8
8,78
10,32
12,35
12,75
9,63
4
9
22
21
15
2,70
4,89
8,49
14,09
18,07
Bokalizazioen funtzioa adin azpitalde guztietan
Iturria: “Signos” aldizkaria. GAUR8
Adina
Azalpenezkoa
% % % Zenb. Zenb. Zenb.Zenb.Zenb.Zenb. % % %
FatikoaAginduzkoa Emotiboa Mimikoa Ekintza gida
GAI KONPLEXU BATERAKO METODOLOGIA ZORROTZA
Irati de Pablo Delgado,Aintzane EtxebarriaLejarreta, Naia
EguskizaSanchez, Iñaki GamindeTerraza eta AsierRomero
Andonegui,EUDIA ikertaldekokideak. EUDIA
-
hutsa
3 BEG
IRADA:
osas
un
a /
gelt
okia
k/
tekn
olog
ia
Egunsentia egunkari batengisan zabaldu da Kursaalinguruotan. Ia
ez dago au-torik, oinezko despistatuapur batzuk asko jota etahiriak
maketa bat dirudi,
tartean bizidunik gabeko kartoizkoeraikuntza sorta bat, eguzkiak
kaleertzetan gordetako sekretuak argi-tzen dituen bitartean.
Eraikin proiek-tu erraldoien aurkezpenekin gogoratunaiz; nola dena
den neurrikoa, perfek-tua, eta tarteka proiektuko kartoien ar-tean
gizaki formako iruditxo txiki ba-tzuk ipintzen diren,
lorategietatikurrun, beti espaloietan, beti dagokienlekuan, gerora
ere bizidunak han zeharibiliko bagina bezala.Umetan ez zegoen
marrazkiak egi-
ten ahalegintzea adina frustratzenninduen ezer. Mendiak ikusi
egitennituen nire baitan: zakur bat paseoan,sekula hodeiek
estaltzen ez zuteneguzki irribarretsu bat, baserri bat txi-miniatik
kea ere geometrikoki bota-tzen zuena... Eta ikusitakoa nire
gor-
putzera pasatzen nuen: ondo zorroztugabeko arkatz bat eta nahi
baino dar-dara handiagoa eta zehaztasun muga-tuagoa zeuzkan esku
bat, folio gaine-an dantza traketsean. Eta buruannerabilena ez zen
paperera iristen, ni-re ikarekin topo egiten zuelako, nireusteekin
eta nire ziurtasun apurrekin.Batzuetan pentsatzen dut hiriak ereume
baten marrazkien antzekoak di-rela; gorputza sartzen dela
pentsatu-takoaren eta egindakoaren artean,materialek ere
badaukatelako gorputzbat eta hiriak gorputzez beteta daude-lako.
Etorbide hau diseinatu zuenak ez
dakit espaloiaren puntu honetan nahiote ninduen, edo errepide
alderago,edo Kursaalaren hormaren kontra;edo ez ote zuen nirea
bezalako gorpu-tzik irudikatzen etorbide hau pentsa-tu zuenean.
Baina hiriak jendezkoaketa jendearenak dira; jendeak egitenditu,
postaletan jenderik agertzen ezden arren: hiriak ez dira
eraikuntzakbakarrik, hiriek ikarak dauzkate, izer-
dia daukate, hizkuntzak, ahoskerak,gorputzen tenperatura...
Egunsentia egunkari baten gisan za-baldu da eta albisteak etorri
zaizkit;Errekaleorreko argi itzaliekin akor-datu naiz,
Kukutzarekin, Kortxoene-arekin. Hiriak diseinatu zituenak ezzuen
pentsatu ere egingo, agian,jendeak bizi ere egin behar duela,eta
bizitzeko moduek ere formakematen dizkietela hiriei. Pertsonaadina
bizitzeko modu daudelako, etaasko uzten dituzte bazterrean
hormi-goizko eraikin eta lorategi zainduhauek. Lauak dira espaloiak
hemen,zanpatzen dituzten oinek gastatuko ezbalituzte bezala.
Postaletan ez da lan-gabeturik agertzen, ez da etxegabetze-rik
agertzen, ez da eskalerik agertzen,baina badira, badaude,
alfonbrapeanezkutatutako hondakinak bezain iku-sezin; hiriak
beraientzat diseinatu ezbaziren ere hirietan bizitzen eta hil-tzen
dira, hiriek bizitzen eta hiltzendituzte, eta beraiek ere forma
ematendiote inguratzen dituenari. Ezkuta-tzen denak ez baitio
existitzeari uz-ten, ezta irudiaren mundua omen denhonetan ere;
fokutik kanpoko itzalak,azkenean, fokuan ere agertu egiten
di-ra.
Laster turistak etorriko dira hona, ol-dean, eta espaloi ertz
honetan geratu-ko dira Kursaala argazki eder bateanjaso nahian,
Urumeako betiko irudi batgorde nahian jendea paretik kentzekozain,
postaletan bizi denari traba egi-ten baitio jendeak, maketak nahi
di-tuelako, beti ilunabarreko argiak busti-tako hiri perfektu eta
ordenatuak,protestarik eta ahots disidenterik ga-beak. Baina ez
dago perfekzioa bainogauza bortitzagorik, inperfektutzat har-tua
dena isilarazi eta ukatu egiten baitu;musikaz eta asanbladaz
betetako kortxofabrika zaharrak eraisten dituelako; bizi-tzeko
beste era batzuk ere badirela bizizerakusten duten auzoak argirik
gabe uz-ten dituelako. Eta ez dago ordena bainofikzio handiagorik,
bizitza berez delakodesordenatua, aldakorra, ederra. Zorion-tsuak
izango garela esaten digute ordea,ukitu ezin diren gure hirietan.
•
Ez dago ordena baino fikzio handiagorik. Andoni CANELLADA |
ARGAZKI PRESS
Hiriak
Beñat GaztelumendiBertsolaria
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 20 / 21hutsa
her
rita
rrak
Lagun batekin hizketan lehengoan, eta esatenzidan ez dakiela
nola utzi, batetik, gustatzen ezzaion lana, eta bestetik, gustuko
duen baina es-perientzi berriak bizitzea zailtzen dion
bikote-kidea. Lana eta bikote egonkorra –egonkorta-suna bere forma
guztietan– hain estimatuak
diren garaiotan, eta erabakitzeko eskubidearen aldeko al-darria
hain zabaldua egon arren, ez da harritzekoa gauzeiamaiera emateko
erabakia zaila izatea. Bilatzen erakus-ten digute, bilaketarekin
obsesionatzen ere bai, bainakalte egiten hasi zaiguna askatzen ez
dakigu; posesioa-ren hegalpean hazi garenontzat beti baita hobe
zerbaitedukitzea, txarra ala ona izan, ezer ez edukitzea baino.
Eta unibertsitate garaiaren amaiera den zingira nahasihorrek ez
digu onik egin erabakiak hartzea gustatzen ezzaigunoi. Zer
erabakiko dugu ba, umetatik marrazki bategin eta andereñoaren
onarpenaren zain egotera ohitugarenok ondo edo gaizki dagoen
jakiteko? Oso ondo, osopolita da egin duzun dena delako hori.
Orain, urte denekoso antzerakoak izateko me-hatxua dakartenean,
guztia-ren hasiera edo onenarenamaiera den ez dakigun ho-netan,
norberak kudeatu be-har ditu erabakiak eta, batezere, okerreko
erabakien erru-duntasuna. Beharbada ho-rregatik bozkatzen dugu
irri-barretsu eta lasai lotesleakez diren galdeketetan, eraba-kiak
hartzea gustatzen ezzaigunok.
Seguruenik gure klaneko-en eta erabakiak hartzeamaite dutenen
arteko kon-tsentsu bat izango zen patuaren edo aurrez
idatzitakodestinoaren ideia; honi esker, erabakiek edo erabaki
ga-be utzitakoek ez dute eraginik izango bukaerako emai-tzan. Ideia
lasaigarria batzuontzat, eta gauzak aldatzekoahaleginik egingo ez
denaren bermea besteentzat. Etapentsa zein erabilgarri suertatzen
zaigun oraindik patuaerrua nori bota ez dakigun egoeretan; azkenean
hori bai-ta erabaki nahi ez izatea, norbere damuari eta
errudun-tasunari beldurra, besterik ez.
Luze hitz egin genuen lagunak eta biok, erabakiak har-tzen
ikasteko moduren bat aurkitu nahian, UEUko ikas-taroetan bada ere.
Eta “patuak” hala nahita edo, liburubatean –“Carpe Diem” izenekoan,
beti kostatu izan zaitmezu hori errespetatzea– aurkitu zuen truku
bat lagu-nak gau hartan bertan. Oraindik praktikan jarri ez du-dan
arren, zuekin elkarbanatuko dut. Udako ikastaro bat
balitz, “Erabakiak: har itzazu hil aurretik” deituko litza-teke,
eta edonork eman ahalko luke izena –nahi beste al-diz–.
Tipikoa eta muturreko xamarra dirudi, baina heriotza-ren
inguruan pentsatzeko ohitura hartuz gero, egunero-ko keinu txikiak
aldatu egiten omen dira. Liburu horrekdioenez, egunean heriotzari
mentalki bi minutu eskai-niz gero, oroituz gero gure azalari geroz
eta gutxiago ge-ratzen zaiola usteltzen hasteko, benetan axola
zaizkigunerabakiak errazago hartuko ditugu. Baliteke. Eta horre-kin
aski izango ez bagenu, beste ariketa bat proposatzendu: imajinatu
hilda gaudela dagoeneko, eta gela bateansartu gaituztela izan
gintezkeen baino izan ez garen gu-re “gu” guztiekin; Medikuntza
ikasi zuena, Arte Ederrakegin zituena, ezkondu zena, haurrik izan
ez zuena, lan-postu hartan jarraitu zuena, alkoholikoa, bidaia
huraegin zuena… irudikatu horietako bakoitza, eta pentsatuzeinekin
hitz egingo zenukeen gustura, eta zeinekin ez.Hori ere lagungarri
omen da erabakiak hartzerako or-
duan. Saiatu naiz gela horretan kokatzen, baina, noski,ezin izan
dut erabaki norekin hitz egin. Denek dutezerbait kontatzeko, baina
denei diet beldurra, hartuditudanak baino erabaki hobeak hartu
nitzakeela era-kutsi diezadaketelako. Edo errieta egingo didate
agian,ausartagoa ez izateagatik, txoriburu bat izateagatik,komeni
zen lekuan ez egoteagatik komeni zen mo-mentuan, edo agian
aukeretan onenak hartu nituelaesango didate. Ebakiak edo adabakiak
izan baitaitezkeerabakiak. Horregatik ez dago horrelako
ikastarorikUEUn.
Agian lagunari Kattalin Minerren liburu berria elka-rrekin
irakurtzea proposatuko diot, eta Anariren kan-tuak entzun ahala,
denborari joaten uztea, bestebehin ere denborak gureak diren lanak
egin ditzan.Hori ere erabakitzeko modu bat da, ezta, andereño?
•
{ koadernoa }
Udako ikastaro posible bat
Pentsa zein erabilgarri suertatzen zaigunoraindik patua errua
nori bota ez dakigunegoeretan; azkenean hori baita erabakinahi ez
izatea, norbere damuari etaerruduntasunari beldurra, besterik
ez
Nerea Ibarzabal Salegi
hutsa
hutsahutsa
-
herritarrak
Giza eta gizartez i e n t z i e t a ko“Uztaro” aldiz-kariak 100.
zen-bakia argitaratuberri du. 1990.
urtean sortu zuen Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) artiku-luak
euskaraz argitaratzeko hel-buruarekin. 27 urte eta 100 zen-baki
geroago, hasiera-hasieratikzuzendari lanetan aritu den Jo-kin
Apalategik pasioz hitz egi-ten segitzen du argitalpenaz etahorren
bueltan ari den lantalde-az. Zuzendaritzan erreleboa pa-satu dio
Gidor Bilbaori, bainaberak gertu segitzen du.
Buelta gaitezen 1990era, «Uzta-ro» sortu zenuten garaira.
Zer-nolakoa zen panorama?Euskal Herriko Unibertsitatea(EHU) bezala
ezagutzen dugu-na –eta hori da gure abiapun-tua, euskarazko
ikerketari aupa-da handiena emango diona–1981ean sortu zen. Madril
alde-tik lantalde bat ekarriaz sortuzen eta bertan ez zegoen
euskal-dunik. Baina ordurako inguruanpresio handia zegoen eta
baze-kiten zeozer egin beharko zutelaeuskarari zegokionean.
Irakas-kuntzan euskararentzat bideakirekitzen hasiak ziren, baina
be-reziki unibertsitatez kanpo. Etabazen arazo bat;
euskaldunenartean oso doktore gutxi zeude-la. Anaia hasieratik egon
zenproiektuan eta niri deitu zidan,doktoretzak zituztenak behar
zi-tuztela eta etorri egin beharnuela esanez. Anaiak
bultzatutasartu nintzen, nik ez bainueninongo beharrik. Ni oso
lasai etagustura bizi nintzen hemen,Baionan, gure liburu
dendare-kin eta argitaletxearekin. Azke-nean, 1983an hasi
nintzen.
Garai hartan frankismoak gel-dituta zituen unibertsitateko
ti-tulartasunak, katedrak eta hala-koak. 1985ean agindu
zituztenMadrildik titulartasunak lortze-ko lehen lehiaketen
deialdiaketa orduan hasi zen unibertsita-tea eta euskal mundua
zerbaitmugitzen. Nik neuk katedraraaurkeztu eta lortu nuen
titular-tasun hori elebiduntzat hartzea,euskaraz eta gazteleraz.
Legeanhori dena ez zen existitzen.
Euskara ez zen existitzen ezunibertsitatean ez beste
tokiaskotan. Zuek, baina, ezinbes-teko jotzen zenuten.Ezinbesteko
jotzen genuen erda-raz egiten zen hori guztia euska-rak ere
edukitzea. Eta pentsanon geunden, dena oso urrunikusten zen. Baina,
aldi berean,ameslariak ginen eta uste ge-nuen lortuko genuela, ez
ge-nuen ez beldurrik ez lotsarik,ausartak ginen. Eta horri
loturiketorri zen “Uztaro” aldizkariarenabentura. 1983 eta 1990
bitarte-
an udaro joaten ginen UdakoEuskal Unibertsitatera gureikastaroak
euskaraz egitera. As-kotan penatan geratzen ginen,ikastaro horiek
idatzita izatengenituelako eta ez genuelakoinon argitaratzeko
aukerarikizaten. Ikastaroek arrakastahandia izaten zuten eta
jendeasko etortzen zen, baina, behinamaituta, material hura
bazte-rrean geratzen zen. Bagenuenkezka edo kexa hori,
materialhorrekin zerbait egin beharkogenukeen sentsazioa.
Eta UEUko zuzendaritzak zuenkexa entzun zuen. 1990eko udazken
hasieran UEU-ko zuzendaritzako kide bat nireetxera etorri zen.
Aipatu zidanaldizkariaren ideia buruan zute-la eta ni egoki ikusten
nindutelahori martxan jartzeko. Baiezkoaeman nion segituan.
Unibertsitate-aldizkari bategin nahi genuen. Euskal He-rrian
bazeuden beste mota bate-ko aldizkariak eta, gainera, mai-la
ederrekoak. Nik nire buruanhonako kalkuluak egin nituen:
“ Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS
«Beste hizkuntza
batzuk tradizio luze
bat daukate atzetik,
segida bat dira.
Baina guk zulo
ikaragarri bat izan
genuen; baserritik,
laborantzatik,
artzaintzatik...
kanpoko gure
mundua galdu egin
zen, baztertua eta
gordea izan zelako.
Zientzian praktikoki
ez zegoen ia ezer
egina»
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 22 / 23
UEUren barrutik aldizkari batsortu behar badugu, ez da izanbehar
diziplina bakarrari lotua.Hori UEUrentzat murritza zelapentsatzen
nuen, UEUren bai-tan diziplina askotatik etorrita-ko jende asko
mugitzen garela-ko. Gizarte zientziei buruz arinaiz. Ez dago
“Uztaro” ikusi bes-terik, izugarrizkoa diziplinarte-kotasuna dago
eta 15-20 arlodesberdineko adituak mugitzendira horren bueltan.
“Uztaro”sortzeko orduan lehen puntugarrantzitsua hori izan
zen:oihartzuna eman behar diegugiza eta gizarte zientzietako
di-ziplina guztiei; tokia eman be-har diegu UEUn egiten diren
languztiei eta unibertsitatean egi-ten hasi diren ikasketa
guztiei.Hori erabaki oso garrantzitsuaizan zen.
Gainera, nahiko lan izango zendiziplina bakarrarekin aldiz-karia
osatzen, ezta? Egia da diziplina bakarrari lotuzgero, ekoizpenak ez
zuela eman-go urtean lau aldizkari ateratze-ko. Gaur oraindik ere
zaila ikus-ten dut. Oxala!
Gaur egun itxaron zerrenda da-go “Uztaro” aldizkarian
argita-ratzeko. Hasieran, segur aski,ez zen horrela izango.Euskal
munduan eta unibertsi-tatean genbiltzanak denak eza-gutzen genuen
elkar. Hasiera-hasieratik saiatzen ginen guga-na etortzen zirenei
tokia egiten.Ez ziren gaur adina etortzen, gu-txiago zirelako,
baina molda-tzen ginen aldizkariak osatzeko.Euskaraz ikerketan
zenbiltzaneijakinarazi genien gu prest geun-dela beren lanak jaso,
aztertu,orraztu eta argitaratzeko. Horre-tan zorrotz aritu gara
hasieratik,bai teknika aldetik eta bai eus-kara aldetik, ebaluazio
zehatzakegiten dira “Uztaro”-n. Eta ho-rretan sekulako aldea
ikustenda; hasiera hartan eta gaur egundiziplina berean egiten
diren la-nak izugarri aldatu dira. Ez ba-karrik euskal munduan,
baitabeste hizkuntzetan ere.
Zertan aldatu dira?Garai hartan oraindik tratamen-du oso
zehatzak genituen; tek-
nologikoki, metodologikoki etaepistemologikoki ez gaurkoakbezain
zehaztuak eta landuak.Hiru alor horiek asko zehaztenjoan dira urtez
urte. Tesiak eregero eta zehatzagoak dira. Gauregungo panorama
askoz lehia-korragoa da, eta, ondorioz, mai-la ikaragarri goratu
da.
Hizkuntzari begira jarrita.1990ean giza eta gizarte zien-tzietan
erabiltzen zen euskaraeta egungoa oso desberdinak aldira?Oso-oso
desberdinak. Polita li-tzateke noizbait lantalde batek“Uztaro”
aldizkarian egon denekarpen soziolinguistiko eta li-terarioa bildu,
aztertu eta kon-paratuko balu. Nik uste dut ha-rrigarrizko ekarria
egin duela“Uztaro”-k maila horretan. Mai-la askotan hizkuntza berri
batere sortu du. Finean, zientziaaplikatuak dira, ordura arte
eus-karaz ibili gabeko gaiak. Kon-tzeptu bat azaldu behar duzune-an
moldatzeko modua topatzenduzu, asmatu egiten duzu. Eus-kal ikerleen
munduan izugarriz-ko aurrerakada egon da. Ehunzenbakiak hor daude,
ez litzate-ke zaila izango frogatzea.
Euskarak giza eta gizarte zien-tzietarako jantzi bat beharzuen
eta «Uztaro» aldizkariakjosten lagundu dio, ezta?Ez bakarrik
“Uztaro”-k, baina“Uztaro”-k sekulako aurreraka-da eman dio. Gure
aurretik, adi-bidez, euskarazko terminologiaegiteko lan ikaragarria
eginzuen UZEIk, hiztegi haiekin. Hiz-tegiok sekulako balioa
zuten,baina zientzia zehatzetan zebil-tzanek kontrastatu gabeak
zi-ren. Eta kontrastatzeko lan ho-rietan hastean, hiztegiok
ezdituzte beti ikerlariek behar di-tuzten erantzun guztiak. Eta
hormoldatu beharra dago. Jende as-kok ekarpen oso
garrantzitsuakegin ditu bide horretan.
Giza eta gizarte zientzietan sor-tu diren galdera berriei
eran-tzuten asmatu behar izan dueuskarak.Halaxe da. Gainera,
kontuanizan behar da galdera zaharra-goak ere erantzun gabe
genitue-
la. Beste hizkuntza batzuk tradi-zio luze bat daukate atzetik,
se-gida bat dira. Baina guk zulo batizan genuen, zulo ikaragarri
bat.Baserritik, laborantzatik, ar-tzaintzatik... kanpoko gure
mun-dua galdu egin zen, baztertuaeta gordea izan zelako. Eta
ho-rrek zulo bat sortu du. Zientzianpraktikoki ez zegoen ia ezer
egi-na. Gerora pertsonaia oso ga-rrantzitsuak izan dira gureanzulo
hori betetzeko gogoa etanahia izan eta lan egin dutenak.Baina zuloa
hor zegoen.
«Uztaro» aldizkariaren 100.zenbakia mahai gainean, nolasentitzen
zara?Niretzat pertsonalki ez da ezeraldatu. Sartu nintzen
sentimen-du, ilusio eta gogo berdinekinjarraitzen dut orain.
Ikusten di-tut egin ditugun bideak, hemensekulako lantaldea egon
delako.Ni beste bat baino ez naiz izanlantalde horretan. Elkarren
arte-an ondo konpondu garen lantal-de handi bat egon gara. Ez
garainoiz haserretu, nahiz eta ezta-baida interesgarriak izan
direnaskotan. Harremanak zoraga-rriak izan dira, denok militan-tzia
eta ilusio handiarekin ibiligarelako. Asetasun handienamilitantzia
egiten duenaren ase-tasuna izan da; militantzia egi-tea gauza
zoragarria baita. Mili-tantzia egiteko gogoa duzunbitartean,
bizitzeko gogoa duzu-la esango nuke.
Duela 27 urte, «Uztaro» abiatuzenutenean, nola
irudikatzenzenuten oraingo momentua?Ni askotan harritu nau
gureametsak eta errealitateak. Guamestiak izan gara eta gauza
au-sartak egin ditugu bizitzan. Pa-satu eta gero, errealitateak
har-tzen duen indarrak beti harrituegiten nau; nik espero
nuenabaino harago joan gara. Guameslariak ginen, baina euskarajoan
den toki horretarainoamets egiten ez ginen ausar-tzen. Oso baikor
ikusten dut.Egiteko gelditzen zaiguna ereikusten dut. Pentsa,
hizkuntzahandienek ere beldurrak etaarazoak dituzte. Guk,
horienbeldurrez eta arazoez gain, gure-ak propioak ere
baditugu.
«‘Uztaro’-kharrigarrizko
ekarpena egin du,maila askotan
hizkuntza berribat sortu du giza
eta gizartezientzietarako»
JOKIN APALATEGIBEGIRISTAIN
Duela 27 urte euskarak ez zuen giza eta
gizarte zientzietarako jantzirik, josi egin
behar zitzaion. Horretan aritu dira «Uztaro»
aldizkarian, Jokin Apalategiren bultzadaz.
[email protected]
«UZTARO» ALDIZKARIKOZUZENDARI OHIA
-
herritarrak
Berak hartu du Jo-kin Apalategirenerreleboa “Uzta-ro”-ko
zuzendari-tzan. Ez du uste al-daketa handirik
etorriko denik, 22 urte baitara-matza “Uztaro”-n orain arte
zu-zendari izandakoaren ondoan.Bilbaok Apalategiren bidea
segi-tzeko asmoa dauka, harekin ika-sitako balioekin lanean,
euskalkomunitatea begi batean eta Eu-ropako aldizkarigintza
bestean.
Duela 27 urte Udako Euskal Unibertsitateak apustu garran-tzitsua
egin eta «Uztaro» sortuzuen. Diziplina ugarikoa
etaespezializazioari begirakoa. “Uztaro” euskarazko ikerketaritokia
egiteko eta ikerketa euska-raz bultzatzeko aldizkari bat
da.Normalean, gurekin argitara-tzen duen jendeak beste
lekubatzuetan ere argitaratzen duingelesez. Egun ibilbide
akade-mikoa egin nahi badugu derri-gorrez argitaratu behar
dugubeste aldizkari batzuetan ere,gure komunitate zientifikoa
ezdelako bakarrik gure hizkuntza-koa. Aldarrikatu nahi duguna
dakomunitate zientifiko zabalagohorretan euskal komunitate batere
badagoela, eta ez duela zen-tzurik euskal komunitate horriingelesez
zuzentzea, euskarazidaztea dela normalena.
1990. urtean apustu garrantzi-tsua izan zen «Uztaro»,
ezta?Apustu arriskugarria zen; nahi-ko idazle aurkituko ote
ziren,nahiko artikulu izango ote zirenargitaratzeko, nahiko
irakurleizango ote zen… Enpresa apustuoso garrantzitsua izan
zen,proiektu hau ez baita dirua ira-bazteko, baina bai ahalik eta
gu-txien galtzeko behintzat. Asma-tu egin dela pentsatzen
dut,zorionez unibertsitateak ereibilbide bat egin duelako. Ez da-go
guk nahiko genukeen lekuan,baina gero eta gehiago irakastenda eta
ikertzen da euskaraz. Gainera, nik uste dut harrota-
sunez esan dezakegula “Uztaro”aldizkariak jakin duela
urratsbatzuk momentu egokietanematen. Munduko beste aldiz-kari
batzuk eman dituzten urra-
tsei adi egon gara eta gure auke-ren barruan saiatu gara
pausuakematen.
Zein urrats, adibidez?Unibertsitateak eta aldizkarigin-tzak
urrats bat eman du ez baka-rrik kalitatea eskaintzen, baitahori
erakusten ere. Ez da nahi-koa aldizkari ona garela esatea,hori
adierazle batzuen bidezerakutsi beharra dago gero.Adierazle horiek
mundu osoanestandar modura erabiltzen di-ra. Uste dut une egokian
egingenuela ahalegina hori gureraegokitzeko. Aldaketa nagusiena
“Parekoen
Ebaluazio Itsua” deitzen denada. Horren arabera,
Historiakoartikulu bat Historiako bi edohiru adituk aztertzen dute
betiargitaratzeko modukoa den edoez. Gainera, autoreari
proposa-menak egiten dizkiote normale-an. Hori da pareko
ebaluazioa.“Itsua” izateak esan nahi du eba-luatzaileak ez dakiela
nor denartikulu hori idatzi duena etaautoreak ere ez dakiela
norkebaluatu duen. Badaki norbaitekzuzenketa batzuk
proposatudizkiola, baina ez daki nork. Ho-ri, gainera, modu
dokumenta-tuan egiten da, ebaluazioarenzehaztasun guztiak ondo
jasotageratzen direlako. Hori guztia zehazteko proto-
kolo bat egin genuen eta harro-tasunez esan dezakegu beste
al-dizkari batzuk hori erabilidutela gerora. Ez ginen lehenen-goak
izan, Eusko Ikaskuntzakgurekin batera egin zuen, bainagero beste
aldizkari batzuk gukegindako protokolo hori erabilidute
bere-berean.
Ebaluazio horiek irizpide zien-tifikoak erabiltzen
dituzte.Euskara ebaluatzen al da? Euskarak ere badu bere
ebalua-zioa. Gure ebaluatzaileei formaere kontuan hartzeko
eskatzenzaie eta fitxa bat betetzen dute.Normalean ebaluatzaileak
eus-kararen inguruko proposame-nak ere egiten dizkio autoreari.
Egileek zuengana jotzen duteedo alderantziz?Izan ditugu
gorabeherak. Unebatzuetan original gutxi jaso di-
tugu eta bila ibili behar izan du-gu. Baina lortu dugu egun
alde-rantziz izatea. Orain argitaratunahi duten egileen itxaron
ze-rrenda dugu. Batetik, lortu dugualdizkariari prestigio bat
ema-tea kalitate adierazleak moduobjektiboan agertuz. Eta,
beste-tik, euskal komunitate zientifi-koak bere bidea egin du eta
geroeta ikerlari gehiago daude eus-karaz idazteko gai direnak.
Pentsatzekoa da giza eta gizar-te zientziek darabilten
euskaraasko aldatuko zela azken 27 ur-tean, ezta?Espezialitate
bakoitzak bere bi-dea egin du eta gauzak esatekoformulak topatu
behar izan di-tu. Nik neuk nire ikasketa guz-tiak gaztelaniaz egin
ditut etaegun euskaraz irakasten dut.Hasi nintzenean, itzultzen
ari-tzen nintzen beti, gaztelaniazikasitakoa edo ingelesez
iraku-rritakoa itzultzen. Badaramatzaturte batzuk euskaraz
ikasten,euskaraz irakasten eta euskarazargitaratzen, itzuli gabe,
zuzene-an. Nire irakaskuntza nik eta ni-re bidelagunek euskaraz
ekoiz-ten dugunarekin ere elikatzenda. Duela 27 urte hori
zailagoazen. Gainera, hizkuntza oroko-rrak ere egin du bere bidea.
Halaere, oraindik zailagoa da espe-zializazio jakin batean
euskarazidaztea. Samurragoa da ingele-sez edota gazteleraz
idaztea.Zergatik? Espezializazio bakoi-tzean gehiago irakurtzen
dugu-lako gazteleraz, ingelesez edotafrantsesez. Horrez gain,
oraindik UEUk
euskara zuzentzaile bat kontra-tatzen du artikulu guztiak
zu-zentzeko. Gero eta artikulugehiago iristen dira ezer ukitugabe
argitara daitezkeenak. Bai-na tartean badaude oraindik zu-zenketa
batzuk behar dituzte-nak. Gure gain hartu dugu lanpedagogikoa ere
eta gure zuzen-tzaileak proposamenak eta zu-zenketak bidaltzen
dizkie auto-reei, horietatik ikas dezaten.
Jokin Apalategiren eskutik ja-so duzu zuzendaritza.
Zertanigarriko da aldaketa?Ez dut uste asko igarriko denik,gauza
asko berarekin ikasi ditu-
«Ez dago guknahiko genukeen
lekuan, baina geroeta gehiago
irakasten da etaikertzen da
euskaraz»
GIDOR BILBAO TELLETXEA
Ondo ezagutzen du aldizkaria, ez alferrik
22 urte daramatza bertan. Orain, baina,
zuzendari kargua hartu du Jokin
Apalategiren eskutik.
[email protected]
«UZTARO» ALDIZKARIKOZUZENDARIA
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 24 / 25
dalako. Jokini buruz hiru gauzanabarmenduko nituzke. “Uzta-ro”-n
bertan ezagutu nuen due-la 22 urte. Hasieran akaso eznintzen
kontziente, baina orainoso kontziente naiz: bere seme-alaben
adinekoak izan arren,nolako errespetuz eta arretazentzuten zituen
beti guk esan-dakoak. Batzuetan ondo iruditu-ko zitzaion eta
besteetan ez, bai-na utzi egin zigun gauzakegiten. Bigarrena,
zelako erres-petuarekin entzuten zuen mun-du guztia, isil-isilik.
Batzuetanematen zuen gai horien ingu-ruan ez zuela zer esanik, ez
zue-la iritzirik. Baina galdetu eta be-ti zeukan ondo osatutako
iritzia.Eta, hirugarrenik, bere ibilbideprofesional eta
pertsonalagatik,Jokinek oso ondo ezagutzen di-tu mundu editoriala
eta Europa-ko aldizkarien errealitatea. Osoadi egon da Europako
aldizka-riei eta oso presente izan dituhaiek emandako pausoak.
Nik ere orain jakin beharkonuke gazteagoei, nire seme-ala-ben
adinekoak izan daitezkee-nei, protagonismoa ematen etaegiten uzten.
Nire iritzia eska-tzen badidate, ematen, baina ezbeti eta ez beti
lehenengoa. Etazuzendari bezala niri egokitzenzait orain Europako
aldizkari-gintzari begira egotea.
Ez da erraza ikerketaren ga-rrantzia jendartearen begienaurrean
jartzea. Oreka garrantzitsua da. Komu-nikabideei erantzun egin
beharzaie eta gure lan ildoetan pre-sente izan behar ditugu.
Bainaez dezagun dena egin komuni-kabideei begira. Gure
espeziali-tateen baitan egin behar dugu-na egin dezagun, baina
ezdezagun lana egin berri emangodugunaren arabera.
Oreka garrantzitsua dela esa-ten dudanean adierazi nahi
dutikerketa batzuk oso aplikatuakizan daitezkeela. Badira oso
era-kusgarriak eta salgarriak direnikerketak eta badira ere
kontra-koak. Ez dezagun bideratu denasalgarri izango den
horretara.Oinarrizko ikerketak batzuetanez du emaitza ikusgarririk
ema-ten, baina erabat beharrezkoakdira.
“
Gorka RUBIO | ARGAZKI PRESS
«Nik jakin beharko
nuke –Jokinek
gurekin egin duen
bezala– gazteagoei,
nire seme-alaben
adinekoak izan
daitezkeenei,
protagonismoa
ematen eta egiten
uzten. Nire iritzia
eskatzen badidate,
ematen, baina ez
beti eta ez beti
lehenengoa»
-
2017 | maiatza | 27
GAUR8• 26 / 27
hutsa
Zer da berdintasuna zuretzat?», gal-detu zidaten “Amapola
morea”irratsaioan motzean erantzutekogaldera batean. Eta nire
erantzuna,
«oraindik existitzen ez den zerbait». Man-tentzen dut erantzuna,
eta, ikusita azke-naldian gertatu zaizkidan egoera batzuk,ez dakit
noizbait ezagutu