-
Biblioteka źródeł Słownika polszczyzny XVI wiekuRepozytorium
cyfrowe tekstów szesnastowiecznych (w jednolitej transliteracji
zgodnej z Zasadami
wydawania tekstów staropolskich (projekt), Wrocław 1955) – red.
P. Potoniec, K. OpalińskiMikołaj Rej Dzieła
oprac. Małgorzata Pierzgalska, Regina Kozubowska, Piotr
MałekISBN 978-83-65832-90-0 (całość)
ISBN 978-83-65832-00-9
INSTYTUT BADAŃ LITERACKICH PAN
Mikołaj RejZwierciadło
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 2
strona: kt
1: Zwyerciádło
2: álbo kſtałt w ktorym káżdy ſtan ſnádnie ſie mo=
3: że ſwym ſpráwam iáko we źwierciedle przypátrzyć.
4: ☞Zá ſzcżęſnego pánowánia ſławnego krolá
5: Zygmuntá Auguſtá krolá Polſkiego/ Ro=
6: ku po národzeniu Páńſkim 1567.
7: ¶Omnia probate quod melius est tenete.
8: To ieſt nawiętſzy rozum możeſz temu wierzyć/
9: Kto ſie vmie w ſwych ſpráwach nadobnie rozmierzyć.
10: Oſtátká ſie dohádyway.
11: LECTORI BENIGNO
12: Andreas Triceſius.
13: 2 V T nil vtilius benigne LECTOR,14: Sic ob multiplices
ſales, iocoſ,
15: Nil feſtiuius his leges libellis.
16: Quos REIVS pater elegantiarum,
17: REIVS Sauromatum decus perenne,
18: Diuini ingenij penu recludens
19: Dextro numine dat ſuis Polónis.
20: His lætus fruere, & beata REIO
21: Vati tempora comprecare vitæ,
22: Plures ille tibi vſui futuros
23: Edat ingenij vt ſubinde fætus.
24: Pánie młody/ Strzeż ſie ſzkody/
25: Dla vrody/ Bo przygody/
26: Cżynią wrzody/ Iáko wody/
27: Gdzie złe brody/ Skąd więc ſmrody/
28: Z złey goſpody/ Gdzie ſkubą brody/
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 3
29: S piekłá zálátuią.
30: Mijay.
31: Cum Gratia & Priuilegio.
strona: ktv
1: Ná Lodzią Herb ſtárádawny w Polſzcże.
2: grafika
kolumna: a
1: 2 R Ozlicżne ná ſwiecie ſzkody/2: Ale ſnadź nawiętſze z
wody.
3: Bo tá vſtáwicżnie płynie/
4: A nie ieden ná niey zginie.
5: Rozum ludzki potym ſpráwił/
6: Iż Lodzią ná tho nápráwił/
7: Iż co ná wodach pływáią/
8: Beſpiecżni ná niey bywáią.
9: W Polſzcże zacni ten Herb máią/
10: Ktorzy beſpiecżnie pływáią/
11: W cnotach/ w ſłáwach/ w poććiwośći/
12: Nie boiąc ſie nawáłnośći.
13: Ani żadney ſzpetney burze/
14: Wznoſząc żagle ſwe ku gorze.
15: Iż ſie żadny nie ochynie/
16: Ták dawno tá Lodzia ſłynie.
17: A káżdy ſtan zacny bywa/
18: Ktory ná tey Lodzi pływa.
19: Dziś zacni z Gorki pánowie/
20: Są iey przednieyſzy wodzowie.
21: A beſpiecżnie w niey pływáią/
22: Co to w Polſzcże wſzyſcy znáią.
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 4
23: Wiátr im ſzkodliwy nie ſzkodzi/
24: Káżdy do portu vgodzi.
25: A dopłynąć nie zámieſzká/
26: Kędy ſławá s cnotą mieſzka.
kolumna: b
1: Nuż wy też drudzy ſtanowie/
2: Bierzcie to ná przykład ſobie.
3: Wiátrom ſie nośić nie dáycie/
4: A do portu ſie pytaycie.
5: Gdzie ſławá s cnotą wyſiádłá/
6: Náucżáć was obieciádłá/
7: Ná káżdą poććiwą ſpráwę/
8: Skąd macie mieć wiecżną ſławę.
9: Boć o was y o nas idzie/
10: A ſwiátu tey nędzney gnidzie/
11: Nie dáycie ſie márnie zwodzić/
12: Boć wam wierę będzie ſzkodzić.
13: Bo to co ſie wam kęs błyſzcży/
14: Pewnie was potym wyniſzcży.
15: Iedno cnotá trwa ná wieki/
16: Tey vżywaycie opieki.
17: Bo ſwiát to morze burzliwe/
18: Nie iednoć Lodziam ſzkodliwe.
19: Wſzytkimbyć ſie nam ochynąć/
20: Chcemyli brzegu dopłynąć.
21: Bo ieſli portu chybicie/
22: Coż dobrego vcżynicie/
23: Sámi leda gdzie zginiecie/
24: A ſławę s cnotą miniecie.
25: Przewieś przewieś.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 5
strona: A2
1: Iáſnie wielmożnym pánom
2: panom Hrábiom z Gorki/ pánu Lukaſzowi
3: Woiewodzie Poznáńſkiemu y Stároſcie Buſkiemu/ pánu
4: Andrzeiowi Stároſcie Gnieźnieńſkiemu y Wáleckiemu/ pá
5: nu Stániſłáwowi Stároſcie Kolſkiemu/ Pilſkiemu/
6: y Moſzyńſkiemu etc. pánom ſwym záwżdy
7: miłośćiwym y láſkáwym.
8: 4 A Cż nie táyna ieſt nie thylko w Pol=9: ſzcze ále y v
inſzych poſtronnych narodow ſtá
10: rożytna zacność domow y narodow W. W.
11: Nie táyne też ſą v wſzech ludzi zacne/ ſławne/
12: á poććiwe ſpráwy y obycżáie W. W. ktore ieſzcże od młodo
13: śći W. W. nie tylko iż ſławnie obiáſnione były/ áleby ie
by=
14: li ſobie mogli bráć ná kſtałt á ná ćwicżenie nie thylko
ludzye
15: młodzi/ ále pewnie y dobrym bacżeniem ozdobieni. A thego
16: mi zda mi ſie zá pochlebſtwo żaden ſłuſznie przycżyść nie
bę=
17: dzie mogł/ gdyż mię s tego dobrze wyſwiádſzyć mogą ći co
18: ſie temu lepiey niżli ia przypátrzyli/ y głośno o tym mowią
y
19: powiádáią. Ale ácż oná ſławá przodkow W. W. y tákże y
20: terázeyſza zacnych ſthanow W. W. ſławnie thrwa y długo
21: trwáć muśi. Lecż iáko mądrzy powiádáią/ iż ſie cżáſy
záw=
22: żdy mienić muſzą/ á my też pewnie z nimi tákże ſie mienić
mu
23: śimy/ á czo nie bywa dla ludzkiey dłuſzſzey pámięći
piſmem
24: podpárto/ wſzytko z odmiennoſcią cżáſow ſnádnie s pámię
25: ći ludzkiey może być odnieſiono. A iż ty kſiąſzki/ ktore
wła
26: ſnie może zwáć źwierciádłem cżłowieká poććiwego/ gdyż
27: we źwierciedle gdzie brudno á gdzie krzywo może wſzytko
28: vpátrzyć/ á vpátrzywſzy popráwić/ teraz nowo ſą ná ſwiát
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 6
29: wydáne/ nie zdáło mi ſie áby miáły być ſłuſzniey komu
przy=
30: piſáne á przywłaſzcżone nád zacny ſtan W. W. Ktore Pan
31: Bog y zacnoſcią/ y doſtoieńſtwy/ y poććiwemi ſpráwámi/
32: y ſławnemi żywoty ozdobić racżył. Iż cżego kto ſobie nie
do
33: cżcie w kſiąſzkach/ niech ſie oſthátká dopáthrzy ná
vććiwych
34: ſpráwach á zwycżáioch W. W. A ktemu niech będzie długa
35: pámięć poſpołu s kſiąſzkámi W. W. ná ſwiecie odmien=
36: nym. Acż ták rozumiem iáko káżda rzecż ná ſwiecie tákże y
ty
37: kſiąſzki ſędziego y podſędká o ſobie mieć muſzą/ á nie
káżde=
38: mu ſie podobáć będą/ ále gdyż nie z żadnego vgonku/ ani
po=
A ij żytku/ áni
strona: A2v
1: żytku/ áni z żadney niepotrzebney ſławy ſą ná ſwiát
wydáne
2: tylko s ſzcżyrey życżliwośći bráciey ſwey á narodowi Pol=
3: ſkiemu. Niechże wierę dobry brát rozumie á ſzácżuie iáko
ra=
4: cży/ boć też to záprawdę drudzy nie z żadney zazdrośći
cży=
5: nią/ iedno iżby to rad w ſobie vkazał iżby to lepiey vmiał
kie
6: dyby chciał. A wſzákoż ieſliby mu ſie co nie zdáło/ áwo ia
po
7: życżę piorká/ o pápir też ſnádnie/ niechże ſobie popráwi
ábo
8: z nowu nápiſze/ iáko mu ſie nalepiey będzie zdáło. A
iákom
9: widział ná iednym zacnym domie ty wirſzyki nápiſáne:
10: Sobiem k woli budował ſzácuy iáko racżyſz/
11: A ná ſwym więc popráwiſz co nie k myſli bacżyſz.
12: Tákże ia też tego káżdemu ſnádnie dopuſzcżam. A też
Pcżołá
13: nie ták ſzkodliwie vkąśi iáko śirſzeń. Pcżołam tedy o tym
ia
14: bęcżeć dopuſzcżam. Bo pocżćiwy cżłowiek rownie iáko śir=
15: ſzeń ná ſwem poććiwym przeſtawa/ á nie bierze nigdy mio=
16: du s cudzego gniazdá/ y nie kąſa áż go rozdraźnią.
Thylko
17: proſzę moich miłośćiwych pánow áby tho odemnie W. W.
18: iáko od życżliwego ſławy y długiey pámięći W. W.
wdzię=http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 7
19: cżnie przyięto było/ quia aurum & argentum non ſunt
mihi, quod
20: habeo hoc vobis do. A przy tym y ſam ſiebie ták iákom z
daw=
21: ná zwykł iáko on Eſchines/ kthory gdy Sokráteſowi diſci=
22: pułowie vpominki dawáli powiedział: iż nie mamći co
inſze
23: go dáć/ áleć dawam ſam ſiebie. Iáko to Sokrates wdzięcż=
24: nie od niego przyiął á práwie go ſobie iáko zá ſyná wziął
to
25: tám o tym hiſtoria ſwiadſzy. Przy tym day Pánie Boże W.
26: W. długie á ſzcżęſliwe przy dobrym zdrowiu pánowánie.
27: Datá z Koſowá dzień ſwiętego Ianá krzćicielá.
28: Roku 1567.
29: Życżliwy iſcie ná wſzem
30: ſłużebnik W. W.
strona: A3
1: Proemium/ to ieſt krotki wy=
2: wod co ty kſięgi w ſobie zámykáiá.
3: 5 S Tárzy oni Philozophowie zaczni4: pogáńſcy/ nie wiedząc
nic áni o Bogu/ áni o
5: woley Bożey/ áni o zakonie iego/ tylko ſie ták
6: przyrodzonemi cnotámi ſpráwuiąc/ kto cży=
7: tał ich ſpráwy może ſie iſcie podziwowáć/ po
8: myſliwſzy ſobie co to byli zá ludzie/ á iáko cnotliwych/
pobo
9: żnych á poććiwych obycżáiow y vżywáli y w nich ſie zácho=
10: wywáli. Ale iż ſwiát iáko ieſt odmienny y z dziwnemi
ſprá=
11: wámi ſwemi/ to iuż iáwnie á práwie ná oko widzimy/ że zá
12: odmiennoſcią cżáſow iego y dziwnieyſzy ludzie náſtawáią/
13: y dziwnie ſie mieſzáią z obycżáymi ſwemi. A mali ſie
praw=
14: dá rzec/ zá łáſką Bożą/ ácż y práwá Páńſkie y práwá
wedle
15: biegu ſwiátá tego ſłuſznie poſtánowione á znácżnie
obiáſnio
16: ne mamy/ przedſię co dáley tho w gorſze á w záwikłáńſze
ſie
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 8
17: ſpráwy y vdawamy y beſpiecżnie ich vżywamy/ á trudno ſie
18: iuż ty kołá ledá iáko záhámowáć máią. A to nam wſzytko
ro
19: zumki náſze nowo wymyſlne/ omylne poſtawki/ pychá á ſło
20: wká przekęſowáne cżynią. Cżego nie thák przodkowie náſzy
21: vżywáli/ co ſie y s ſtárego piſmá ich vkázuie iż po proſtu
mo
22: wili/ ále ſtátecżnie przy tym co ich poććiwemu ſtanowi
na=
23: leżáło y ſtali y mocno tego vżywáli. A iż wſzyſcy
narodowie
24: ięzyki ſwemi ſpráwy/ cnoty/ y poććiwe obycżáie dla pohá=
25: mowánia ſwowolnego przyrodzenia ludzkiego y piſáli y ná
26: piſmiech potomkom ſwym zoſtáwiáli/ iednochmy my Pola=
27: cy w ſwym ięzyku práwie zádrzemáli/ á máło piſmá mamy
28: ktoreby nas wżdy theż cżáſem pohámowáć mogło/ iákoby=
29: chmy wżdy w roſtropney ſłuſznośći ſpraw/ zwycżáiow/ y po
30: ſtępkow ſwych poććiwie vżywáć mogli. Bo iáko inſzy naro=
31: dowie o nas o Polakoch piſzą/ iż trudno má być kthory
na=
32: rod ták s przyrodzenia do káżdego obacżenia ták
przykłon=
33: ny iáko ieſt narod náſz Polſki/ ná ktorąkolwiek ſtronę
ſtárá
34: nie á ćwicżenie ſwe będzie obroćić chciał. A gdyż o to nic
nie
35: dbáią ći ktore Pan Bog y náukámi ozdobić y vbłogoſłáwić
36: racżył/ áby piſániem ſwym álbo rozważnym vpominániem
37: ſwym ludzi przeſtrzegáli z ich powinnośći/ tedy wżdy
niech
38: kámienie woła. Tedy mi ſie s tey przycżyny zdáło/ ácż
pro=
A iij ſtakowi
strona: A3v
Proemium.
1: ſtakowi á nieucżonemu/ przypátruiąc ſie ſpráwam á obycżá
2: iom ludzkim/ náſłuchawáiąc ſie też cżęſthokroć czo
poććiwi
3: miedzy ſobą gánią á przy cżym też ſłuſznie przeſtawáią/ á
co
4: ſłuſznie pochwalono y pogániono być może/ áby ſie też
wżdy
5: co o tym nápiſáło/ iákoby też wżdy poććiwy Polak/ gdyż
tohttp://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 9
6: káżdy ſłuſznie zeznáć muśi iż ieſth s przyrodzenia
cnotliwy/
7: ſwe ſpráwy á ſwe poććiwe poſtępki ſtánowić y ku iákiemu=
8: by ie końcowi rozważeniem rozumu przywodzić miał/ y iá=
9: ko ieſth powinien w nich ſie y záchowáć y ſthánowić/ áby
v=
10: miał. A ták to máłe nápiſánie ktore ſie zámyka w tych to
kſię
11: gach/ o poććiwym záchowániu/ o cnotliwym ſtánowieniu
12: żywotá cżłowieká poććiwego podawamći przed ocży two=
13: ie moy miły ſláchetny Polaku/ ácż proſtym ſzyrmem ále
dali
14: Bog życżliwym od proſtego nápiſáne. Ale gdyż cie Pan Bog
15: obdárzyć racżył s przyrodzenia roſtropnym bacżeniem/ ták
16: iáko to y ini narodowie zeznawáią/ ták rozumiem że ſobie
o
17: ſtátká s ſwego vważonego rozmyſłu dołożić będzieſz
vmiał/
18: y ſławę/ y myſl ſpokoyną/ y żywoth poććiwy/ y Pánu Bogu
19: wdzięcżną ofiárę/ iákożeś ſie o to ſtáráć powinien/ okázáć
y
20: vcżynić będzieſz vmiał. Co inácżey być nie może/ iedno iż
mu
21: śiſz temu ſwowolnemu oſłowi á temu tępemu ciáłu ſwemu
22: viąć obroku/ á dodáwáć mu oſtrog/ y przypátrowáć mu cżę
23: ſto munſztuku/ áby ſwowolnie nie buiáło. A ták gdi
będzieſz
24: thy kſięgi cżedł/ thedy wiedz iż ſą ná trzy cżęśći
rozdzielone.
25: Pirwſza cżęść ieſt od vrodzenia cżłowieká iákie ſą
przypad=
26: ki iego/ y iákie ma być ćwicżenie y wychowánie iego áż do
lat
27: śrzednich iego. Druga cżęść ieſth od śrzednich lat iego
iáka
28: ma być ſpráwá około niego/ i iákie máią być poſtępki iego
y
29: ſtánowienie poćciwego żywotá iego. Trzecia cżęść ieſt
gdy
30: iuż przydzie do wieku oſtátecżnieyſzego á do poććiwych á
ſze
31: dziwych lat ſwoich/ iáko też thám iuż ma w rozmyſlnym
ży=
32: wocie ſwoim á w poććiwey powinnośći ſwoiey á w boiáź=
33: ni Bożey ſtánowić ony wdzięcżne/ ſpokoyne/ á ſzedziwe
cżá=
34: ſy ſwoie/ á iáko ſie nie ma lękáć áni przypadkow żadnych
te=
35: go ſwiátá/ áni ſzedziwośći ſwey/ áni onego
oſtátecżnieyſze=http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 10
36: go ſtráchu/ ktory nas iuż ma w doprowádzić do inſzego
krole=
37: ſtwá á do inſzych roſkoſzy niżli ſą ſwiátá tego. Co ták
rozu=
38: miem iż cżtąc powoli lepiey to będzieſz vmiał rozważyć
niżli
39: iákoć tu ieſt krotko wywiedziono/ Vale.
strona: A4
1: AD EFFIGIEM NOBILISSIMI VIRI D.
2: NICOLAI REII POETARVM POLONICORVM
3: PRINCIPIS,
4: Andreæ Triceſii Epigramma.
5: grafika
6: Effigies tua talis erat diuine POETA
7: REIE, ſenectutis venerandæ in limine primo,
8: Luſtra tu egiſſes cûm fauſto ſydere vitæ
9: Iam duodena, vigens animis, & corpore firmo.
10: CHRISTE tuo Vati placidam largire ſenectam,
11: Viuat vt ille diu Patriæ, ſero ſoluta
12: Carne petat ſedes ſacra illius vmbra beatas.
13: ANNVS NATALIS EIVSDEM
14: numerorum literis comprehenſus.
15: DICat Io Vates, VItaLes eXIt In a Vras
16: DIVIno eXCellens ReIVs IngenIo.
A iiij
strona: A4v
1: ELOGIVM EIVSDEM.
2: Sydereus ſemper Reio nunc gloria cœlo
3: Conſpicietur erit quæ ſua donec apex
4: CANON.
5: Conſtrue ſic alios quo det conſtructio verſus,
6: Verborum ſenſus ſic tibi planus erit.
7: SYMBOLUM EIUSDEM.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 11
8: DEVS.
9: Adeſto adiutor ô
10: R eſpice adiuto R pia vota noſte R
11: E t tibi fiſum E xcipias benign E
12: I n tua dextra eſt I nopis potent I
13: Vita Sal VS.
14: Do Zacnie Vrodzonego Sláchćicá Polſkiego
15: Mikołáyá Reyá z Nagłowic.
16: MI łoſierny wiecżny Pan dáćći wiele racżył/
17: A práwie żadną rzecżą tu cie nie przebacżył.
18: KO cháć ſie przodkiem możeſz w dziatecżkach vććiwych/
19: Ktore noſzą twarz y ſtan przodkow twych poććiwych.
20: LA ſká Boża obfita to ſpráwiłá tobie/
21: Iż w nich teraz w ſwych leciech roſkoſzuieſz ſobie.
22: Y dałći ktemu doſyć docżeſney możnośći/
23: Ktorać ták przypadáłá dla twoiey godnośći.
24: REy bowiem iáko mowią ty ſam w Polſzcże wodziſz/
25: W náſzym Polſkim ięzyku ty ſam przodkiem chodziſz.
26: ZNa ią cie wſzelkie ſtany/ y ná piecży máią/
27: Ták wieldzy iáko máli w tobie ſie kocháią.
28: Gło śna ieſt ſławá w Polſzcże rozumu twoiego/
29: Wſzakoż to ieſt nawiętſza iż znaſz Páná ſwego.
30: WI ele błędow dziſieyſzych imo ſię puſzcżáiąc/
31: Prawdziwey wiecżney ſkáły mocno ſie trzymáiąc.
32: CZ o Pan Bog niechay zdárzy żebyś ná tey ſkále/
33: Dom ſwoy mocno zbudował á mieſzkał w nim trwále.
strona: A5
1: Pokazánye krotkie czo kthore
2: Kſięgi w ſobie zámykáią.
3: ☞ Pirwſzych Kſiąg Kápitulum pirwſze.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 12
4: Iáko y przecż Pan Bog ſtworzył ſwiát y cżłowieká.
5: Iáko y przecż Pan ſtworzyć racżył cżłowieká.
6: Przecż żonę ſtworzyć racżył Adámowi.
7: Przecż cżárt zwiodł cżłowieká.
8: Iáko y w iákiey roznośći narod ludzki rozmnażał ſie ná
zie=
: (mi.
9: O roznośći ſtanow niebieſkich/ á ſtąd y ludzkich.
10: Cżłowiek według biegow niebieſkich rodzić ſie muśi.
11: Co ſpráwuie cżterzy wilgotnośći w cżłowieku.
12: ¶ Kápitulum Wtore.
13: Iáko Pan Bog obacżywſzy rozność przyrodzenia ludzkie=
14: go/ y rozumem y przykazániem ſwym ozdobić y prze=
15: ſtrzegáć go racżył.
16: Iáko Pan podpieráiącz rozumu dał ieſzcże ktemu przykázá=
: (nie ſwoie.
17: Bog nie chce áby kto złym był.
18: ¶ Kápitulum Trzecie.
19: Iáko máią rodzicy ſtáráć ſie o wychowánie młodych dzia=
20: tek ſwoich/ y iáko máią rozeznawáć przyrodzenie ich.
21: Iedłá iákie máią być dzyeciom dawáne.
22: Vbiory iákie máią być dziećinne.
23: Iákiego preceptorá młodym dzyeciom ſzukáć.
24: ¶ Kápitulum Cżwarte.
25: Iáko ſie ma dzieciątko vcżyć o Pánu Bogu/ y o boiáźni
iego
26: rozumieć/ co ſie y ſtárſzemu przygodzić może.
27: Iáko prawdziwe piſmá rozeznawáć mamy.
28: Iáko rozumieć o Iſtnośći Bożey.
29: Iáko ſą trzey ſtanowie w iedney Iſtnośći Boſtwá.
30: Iáko ieſt Bog złym ſrogi/ á dobrym miłoſierny.
31: O co mamy prośić Oycá ſwego
niebieſkiego.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 13
32: Co mowimy do Oicá to beſpiecżnie mowić możemy do Sy
33: ná y do Duchá ſwiętego.
34: ¶ Kápitulum Piąte.
35: Iáka ieſt rozność w przyrodzeniu ludzkim.
36: Iákich náuk do wolnego żywotá potrzebá.
37: Bez ſkutku ſłowká fárbowáne nic nie ſą.
38: Iákiego ćwicżenia máią życżyć poććiwi rodzicy dziathkom
: (ſwoim.
39: Iáko rozmowy poććiwe młodemu bywáią pożytecżne.
40: Iáko przy pámięći co ieſt potrzebnieyſzego záchowywáć
41: mamy.
Kápitu=
strona: A5v
Pokazánie
krotkie co w ſobie
1: ¶ Kápitulum Szoſte.
2: Iáko młody cżłowiek ma ſie do cudzych kráiow przeieździć.
3: Vważiwſzy mieyſce gdzie ſie obroćić iák ſie tám ſpráwowáć
4: Iákich obycżáiow vżywáć miedzy poſtronnemi narodi.
5: Co ieſt zá wádá młodośći ludzkiey.
6: Iako s poſtáwy poznáć ſpráwy młodego cżłowieká.
7: ¶ Kápitulum Siodme.
8: Kto wiele chce widzieć/ trzebá też o tym wiele rozumieć/ y
iá
9: ko ſie młody cżłowiek w poſtronnych kráioch záchowy=
: (wáć ma.
10: Iáka chorobá tákiego iey lekárzá potrzebá.
11: Snádnie wſzytko w ſobie poſtánowi kogo rozum rządzi.
12: ¶ Kápitulum Oſme.
13: Iáko cnotá z rozumem y fortuná roznemi gośćińcy chodzą.
14: Cnotá wielka krolowa. http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 14
15: Pan młody s cżym ma do domu przyiecháć.
16: Do domu przyiechawſzy co pan młody cżynić ma.
17: ¶ Kápitulum Dziewiąte.
18: O dworſkim y żołnierſkim ſtanie.
19: Stan Rycerſki iáki ieſt.
20: Zołnierze ná leży co cżynią.
21: Przyiechawſzy z żołnierſtwá iáko ſie Rycerſki cżłowiek
ma
: (záchowáć.
22: ☞ Wtorych Kſiąg Kápitulum Pirwſze.
23: O śrzednim wieku żywotá cżłowieká poććiwego/ zwłaſzcżá
24: o pirwſzym poſtánowieniu iego.
25: Iákim kſtałtem ma młody cżłek ſzukáć ożenienia ſwego.
26: Rownemu z rownym ożenienie nalepſze.
27: Iáko ieſt wdzyęcżne małżeńſtwo zgodne.
28: W iákim ieſt omierżeniu żywot bezzakonny v Páná.
29: Práwá pogáńſkie ná gwałtowniki małżeńſtwá.
30: Zoná dobra dar Boży.
31: ¶ Kápitulum Wtore.
32: Iáko ſie ma poććiwy w powinnośći ſwey záchowáć/ poſtá=
33: nowiwſzy iáki táki ſtanicżek ſwoy.
34: Godność ſwą iáko powinien poććiwy záchowáć. Támże o
35: vrzędzie Poſelſkim/ y iáko wiele ná nim należy.
36: Iákiby poſeł miał być wedle cnoty.
37: Iáko ſtárzy ludzye cnoty ſtrzegli.
38: W przypádłych vrzędziech iáko ſie poććiwy záchowáć ma.
39: ¶ Kápitulum Trzecie.
40: Kogo Pan Bog pozowie do Rády á do ſpraw Koronnych
41: ábo iákiego páńſtwá inego/ iáko ma ſwoy ſtan poććiwy
42: w tym vrzędzie záchowáć.
Iáko http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 15
strona: A6
ktore Kſięgi zámykáią.
1: Iáko ma wierna á poććiwa Rádá rádzić pánu ſwemu.
2: Ieſli Rádá vććiwa obacży w pánu złą wiárę álbo máłe dbá
3: nie o boiaźń Bożą/ co cżynić ma.
4: Iáko poććiwa Rádá ma vpomináć páná s ſpráwiedliwo=
: (śći.
5: Pogáńſcy krolowie iáko ſtrzegli ſpráwiedliwośći.
6: Iáko páná przeſtrzegáć z vporu/ álbo gdyby práwá gwałćił
7: poddánym ſwoim.
8: Iáko ieſt wielka rzecż miłość páńſka v poddánych.
9: Pan káżdy ſłáby bez miłośći poddánych
10: Mocne mury miłość poddánych.
11: Iáko páná przeſtrzegáć s ſwowolnego żywotá.
12: Pogáńſcy krolowie iáko ſie wſzetecżeńſtwá ſtrzegli.
13: S pychy iáko Senator poććiwy páná przeſtrzegáć ma.
14: Lákomſtwo iáko ſzkodliwe pánu káżdemu/ y iáko go s thego
15: przeſtrzegáć.
16: Ieſliby Senator widział pochlebſtwo około páná/ iáko go
: (przeſtrzegáć ma.
17: Naſzkodliwſze źwirzę pochlebcá.
18: Rzemięſłá pochlebnikow.
19: ¶ Kápitulum Cżwarte.
20: Iáko ſie ma poććiwy Sláchćic w ſwym ſláchectwie zácho=
21: wáć/ y co ieſt práwe ſláchectwo.
22: Práwe ſláchectwo iákie być ma.
23: Pogáńſcy ludzie iáko cnotámi vmieli ſláchectwo pokriwáć.
24: Szára pychá iáko ſzkodliwa.
25: Pan ſie ná pychę naſrożey gniewa.
26: Sláchćicowi poććiwemu nic ſkromna wſpaniłość nie
wá=http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 16
: (dzi.
27: ¶ Kápitulum Piąte.
28: Iáko poććiwy cżłowiek wſzytki cnoty w ſobie zdobić powi=
29: nien/ á napirwey ſpráwiedliwość.
30: Iáko bárzo tym ſwiętym klenotem ſpráwiedliwoſcią nied=
31: bále zátrząſamy.
32: Spráwiedliwy nigdy ſie záfráſowáć nie może.
33: Iáko poććiwy cżłowiek zazdrość w ſobie hámowáć ma.
34: ¶ Kápitulum Szoſte.
35: Iáko łákomſtwo ieſt ſzkodliwy przypadek/ y iáko ſie go
po=
36: ććiwy przeſtrzegáć ma/ y s ktorych przycżyn nam przy=
37: padáć muśi. A pirwſza przycżyna koſzt dziwnych vbio=
: (row.
38: Poiázdy koſztowne.
39: Koſzt á rozlicżność potraw wymyſlnych iáko ieſt
ſzkodliwy
40: A to druga przycżyná łákomſtwá.
Mnieyſzych
strona: A6v
Pokazánie
krotkie co w ſobie
1: Mnieyſzych ſtanow w potráwach wymyſły.
2: Rozność potraw tákże rozność ſzkod y wrzodow cżynić mu
: (śi.
3: Przyrodzenie náſze rozne á záwikłáne/ rozne też w ſobie
ſprá
4: wy mieć muśi.
5: Trzecia á ſłuſzna przycżyná do łákomſtwá y do złego żywo
6: tá/ niepomierne pijańſtwo.
7: Iáko pijánice noc ze dniá ſobie cżynią.
8: W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu.
9: ¶ Kápitulum Siodme. http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 17
10: Iáko iuż zá tymi/ iákochmy ſłyſzeli/ wſzetecżnemi
przypadki/
11: przypada on grzech ſzkodliwy łákomſtwo/ á zá nim py=
12: chá/ á potym roſterk á zwádá.
13: Lákomiec ſie trudno poććiwym może rozumieć.
14: Pan łákomſtwo záwżdy ná wielkiey piecży miał/ y ſrodze
zá
15: nie karał.
16: Nie máſz żadney trudnośći cżegobychmy ſie dla łákomſtwá
: (nie ważyli.
17: Kto pomni ná poććiwą ſławę/ ſnádnie łákomſtwo zwyciężj
18: Cżłowieká zábáwionego niewolą ſwiátá tego dla łákom=
19: ſtwá/ trudno go dobrym cżłowiekiem właſnie zwáć.
20: Przeto nam łákomſtwo pánuie/ iż nie wierzymy áni cnocie/
21: áni obietnicam Bożym.
22: ¶ Kápitulum Oſme.
23: Iáko poććiwy cżłowiek pychę y ine wſzethecżeńſtwá z niey
24: przypádłe ma w ſobie y ſkromić/ y iáko ſie iey
przeſtrze=
: (gáć.
25: Przodkowie náſzy ſwięći iáko pychy vżywáli.
26: Cżemu ſie nam pychy chce.
27: Co ſie kolwiek ná ſwiecie dzieie/ ciáłu ſie kwoli
dzieie.
28: Zadna rzecż nie ieſt zła ktora bywa rozumem ſpráwowána.
29: Iáko s pychy wzgárdzenie roſcie/ á z wzgárdzenia
nieprzy=
30: iaźń á zwádá/ á iáko ſie tego poććiwy przeſtrzegáć ma.
31: Może być krotofilá bez ſzkodliwych żártow.
32: Rozne poſtáwy gniewliwych.
33: Cżłowiek nie może rázem wſzytkiego w ſobie vſkromić.
34: Pirwſze przypadki przyrodzenia náſzego nie ſą w náſzey
mo
: (cy.
35: To nalepſzy doktor co ſie ſam vlecży.
36: ¶ Kápitulum Dziewiąte.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 18
37: Tám iuż będzie iáko po tych wſzytkich przypadkoch
poććiwy
38: cżłowiek on ſzkodliwy przypadek gniew w ſobie y vkro=
39: ćić/ y vmiárkowáć/ y iáko ſie w nim ma y obchodzić y
: (ſpráwowáć.
40: Iáko ſą ſzkodliwe przypadki z gniewu.
Gniew
strona: b
ktore Kſięgi zámykáią.
1: Gniew á rozgniewánie ſą od ſiebie rozne.
2: Kto chce ſnádnie rozumem káżda rzecż pohámowána może
: (być.
3: Y bácżny cżłowiek rozgniewáć ſie muśi/ ále z rozumem.
4: Mądrego cżłowieká gniew ieſt potrzebny.
5: Cżłowiek mądry złym s poććiwym karániem ieſt iáko Do=
6: ktor chorym z łágodnym lekárſtwem.
7: Wádá iż cżłowiek podobieńſtwu wiele wierzy.
8: Wſzytki grzechy ſmiertelne gniew w ſobie zámyka.
9: ¶ Kápitulum Dzieſiąte.
10: Gdy iuż wiemy iáko ſzkodliwy ieſt gniew/ tedy ſie trzebá
ſtá
11: ráć iáko á cżym gi w ſobie miárkowáć mamy.
12: Pirwſze/ wtore/ trzecie/ cżwarte lekárſtwo ná gniew.
13: ¶ Kápitulum Iedennaſte.
14: Tám iuż będzie iáko poććiwy cżłowiek vważywſzy wyſtępki
15: y ich przeſtrogę/ iáko ſie záſię ma cnotámi ſpráwować/
16: á napirwey ſwiętą prawdą.
17: Co ieſt prawdá.
18: Iáko prawdę od fáłſzu rozeznáć.
19: Roſtropny ma pilno vpátrowáć co pod pokrywką wre.
20: Iáko ſtałość s prawdą ſpołu s ſobą roſthą/ á iáko prawdá
21: bez niey trudno ozdobna być ma.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 19
22: Fráſowny dwie ſobie ſzkodzie cżyni z iedney.
23: Wſpaniła myſl co cżyni.
24: Stałemu ſercu wſzytko rowno.
25: Státecżna myſl záwżdy weſoła.
26: ¶ Kápitulum Dwunaſte.
27: Iáko gdy iuż kto vchodzącz zbytkow wyſzſzey nápiſánych/
á
28: imie ſie cnot/ to ieſt prawdy y ſtałośći y inych/ thedy
mu
29: iuż do tego y przyiacielá trzebá. A tám ieſt náuká/ y
iáko
30: go poznáć/ y iáko ſie przećiw niemu záchowáć.
31: Rozlicżny kſtałt przyiacioł iáko rozeznáć/ á nápirwſzy
po=
: (chlebny.
32: Drugi bywa przyiaciel zálecány.
33: O práwym przyiacielu/ y iáko go poznáć/ y iáko go
chowáć.
34: Spráwym przyiacielem rozmowy ábo bieſiády iákie bywá
: (ią.
35: Dla rozważenia ſłow náturá nam vſzy y rozum dáłá.
36: Rozny głos ieſt práwego á omylnego przyiacielá.
37: Iáko ſtátecżnie miłość á przyiaźń ludzie pogáńſcy
chowáli.
38: ¶ Kápitulum Trzynaſte.
39: Poſthánowiwſzy iuż ſobie práwą przyiaźń cżłowiek poćći=
40: wy iákiego też żywotá ma vżywáć/ y iáko ma wſzem do=
41: bry być/ y iáko á gdzye ma roſthropnie dobrodzieyſtwy
42: ſwemi ſzáfowáć.
b Dobro
strona: bv
Pokazánie
krotkie co w ſobie
1: Dobrodzieyſthwá co nas nic nie koſztuią/ á przedſię ſie
nam
: (oddáią.
2: Dobrodzieyſtwá ſpołecżne poććiwe y
potrzebne.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 20
3: Sroga kaźń wſtyd ná złego.
4: Dobrodzieyſtwo káżde z ochotą wdzięcżnieyſze.
5: Co komu przyſtoi to mamy przeń cżynić.
6: Są też dobrodzieyſtwá w nádzieię ſowitego zyſku.
7: ¶ Kápitulum Cżternaſte.
8: O niewdzięcżnośći dobrodzieyſtwá/ y ſkąd to przychodzi.
9: Przycżyny niedbáłośći dobrodzieyſtwá.
10: Są też dobrodzieyſtwá co zá nie łáią y dziękuią.
11: To nalepſze dobre co ſie wſzem przygodzi.
12: ¶ Kápitulum Piętnaſte.
13: Gdy ſie kto ſtára áby ſie vkazał wſzem dobry/ iáko tego
vży=
: (wáć ma.
14: Przy ſławie ma káżdy mocno ſtać.
15: Cżłowiek poććiwy ma być iáko iáſna ſwiecá.
16: Márnotratcá á Skępiec z iednego domu idą.
17: ¶ Kápitulum Szeſnaſte.
18: Iáko pocżćiwy cżłowiek iuż w ſłuſznych ſpráwach poſtáno=
19: wiony/ pomiernego á pobożnego goſpodárſtwá ſwego
20: ma roſtropnie vżywáć.
21: Rok ná cżterzy cżęśći rozdzyelon.
22: Wioſnę kto niedbále opuśći/ śiłá ná tym należy.
23: Pcżołi/ owce niemáły pożitek vcżynić mogą/ tákże ine
rzecży.
24: Láto gdy przydzye co z nim cżynić.
25: Ieſienne roſkoſzy/ goſpodárſtwá y krotofile.
26: Zimá co zá pożytki y co zá roſkoſzy w ſobie ma.
27: Zywnośći dziwne vbogich ludzi.
28: ¶ Kápitulum Siedmnaſte.
29: Iáko iuż poććiwy cżłowiek poſthánowiwſzy około ſiebie y
30: goſpodárſtwo y ine ſpráwy ſwoie/ ma ſpokoynego ſta=
31: niku ſwego vżywáć.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 21
32: Cżytáć poććiwemu kto vmie ieſt rzecż bárzo potrzebna.
33: Koniá/ zbroie/ y inych rzecży poććiwemu ſprobowáć ieſt
po
: (trzebna rzecż.
34: Co nas w niedbáłość przywodzi.
35: Nic lepſzego w káżdym żywocie iedno rádość á pociechá.
36: Chwałá prawdziwa á omylna.
37: ☞ Trzećich Kſiąg Kápitulum Pirwſze.
38: O cżłowieku poććiwym ná co ſie iuż rozmyſláć ma/
przyſzed
39: ſzy ku trzeciemu/ to ieſt/ ſtárſzemu wieku ſwoiemu.
40: Rozboynicy cżłowieká poććiwego co fortunie przyſługuią.
41: Obrońce cżłowieká poććiwego co cnocie przyſługuią.
Rozmyſł
strona: b2
ktore Kſięgi zámykáią.
1: Rozmyſł ſłuſzny ſtátecżnego cżłowieká.
2: Iákie Pan záwżdy bacżenie miał ná ſzedziwe látá.
3: Iáko Pan ſtáre á ſzalone karał.
4: Krześćijáńſki ſtárzec iáko ſie ſpráwowáć ma.
5: Co ſobie ſtárzec do poććiwego żywotá ná pomoc bráć ma.
6: Wiárá/ nádzieiá/ łáſká/ máią też ſwe pánny ſłużebne.
7: ¶ Kápitulum Wtore.
8: Iáko w zawod wſzyſcy do kreſu bieżymy.
9: Iáko nas piſmo niepotrzebnemi ſługámi zowie.
10: Iáko nas cżás iáko złodziey okrada.
11: Pokoy od ſwiátá rozny s pokoiem duſznym.
12: ¶ Kápitulum Trzecie.
13: Iáko ſie tu rownych ſtráchow boimy/ o więtſze niedbamy.
14: Stałemu ſercu nigdy nic nie ſtráſzno.
15: Wiek cżłowiecży ieſt iáko rok bieżący.
16: ¶ Kápitulum Cżwarte. http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 22
17: Iáko poććiwy cżłowiek przyſzedſzy klátom ſwoim ma ſtan
18: ſwoy ſpráwowáć/ y iáko ſie ma ná przyſzłą drogę ſwo=
19: ię rozmyſláć.
20: Kto ieſt práwie błogoſłáwiony/ á práwą drogą chodzi.
21: Káżde przyrodzenie muśi mieć przyſádę w ſobie.
22: Zábáwiony ſwiátem máło ſie ná co przygodzić może.
23: Poważny ſtan nicżym nie może być zátrwożon.
24: ¶ Kápitulum piąte.
25: Iż mądrość á roſtropność rozne ſą ſobie w ſpráwach ſwych
26: Przyſzedſzy ku látom co ma poććiwy mieć ná piecży.
27: Cżłowiek poważny iáko ſie ma záchowáć.
28: Bog z dáleká wſzytko vpátruie.
29: Zbytnia dobroć ſzkodliwa.
30: Wſpaniła myſl y vkłádność ma we wſzem być vważána.
31: ¶ Kápitulum Szoſte.
32: Iż ſwiáth bez przygod być nie może/ y iáko ſie w nich
cieſzyć
33: y ſtátecżnie trwáć mamy.
34: Szkodá ſie o to fráſowáć co ſie wroćić nie może.
35: Przyrodzeniu gwałt rozumem cżynić mamy.
36: Zadny cżás náſz od przygod nie ieſt beſpiecżny.
37: Y niebo/ y ziemiá/ y ſwięći ſą przygodam poddáni.
38: Gdy ſwięći á zacni ludzie bez przygod być nie mogą/
przecż=
39: że ſie fráſowáć mamy.
40: Przykłády ná fráſunk z ludzi pogáńſkich.
41: Przykłády ná fráſunk z ludzi zacnych zakonu ſtárego.
b ij Ná ſwie
strona: b2v
Pokazánie
krotkie co w ſobie
1: Ná ſwiecie nic nie máſz coby ſie odmienić nie
miáło.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 23
2: Iáko mądry przygody ſobie rozważáć ma.
3: ¶ Kápitulum Siodme.
4: Iż ſą niektorzy/ iż nie thylko ná przygody/ ále y ná
krotkość
5: żywotow ſwych ſie fráſuią/ będąc ſobie ſámi krzywi.
6: Cżłowiek ſobie ſam krzyw w vkroceniu żywotá ſwego.
7: Siedḿ ſmiertelnych grzechow iáko żywot pſuią.
8: Przecż źwirzętá niektore dłużey żywą niż cżłowiek.
9: Natrudnieyſze rzemięſło náucżyć ſie dobrze żyć.
10: Są drudzy co ſie ráduią iż im cżás prętko zbiega.
11: O przyſzłych rzecżach nikt nie myſli.
12: Nieſzcżęſny to ieſt co w márnym prożnowániu cżás tráći.
13: Poććiwy iáko ſobie ma pámięć á dobrą ſławę cżynić.
14: Cżym ſie ma ſtáry lecżyć ná złe ſpráwy ſwoie.
15: ¶ Kápitulum Oſme.
16: Przecż ſie przed ſtároſcią á przed ſmiercią trwożymy.
17: Chytroſcią moc może zwyciężyć.
18: Druga y trzecia przycżyná przecż ſie ſtárośći boimy.
19: ¶ Kápitulum Dziewiąte.
20: Cżwarta przycżyná przecż ſie ludzie przed ſtároſcią
wzdry=
21: gáią. A tám będzie iáko ſie ſmierći nie lękáć.
22: Cżemu ſie tego lękáć co powinnie być muśi.
23: Poććiwemu przecż ma być ſmierć ſtráſzna.
24: Y pogáni y cżárći ſmierći nie gánili.
25: Cżárći zá ſkarb ludziom ſmierć dawáli.
26: Nierozmyſlnym ſmierć ſtrách/ rozmyſlnym krotofilá.
27: Mądry co ſobie o ſmierći rozważáć ma.
28: ¶ Kápitulum Dzieſiąte.
29: Gdy iuż poććiwy cżłowiek rozważy powinność ſmierći/
30: iáko iey ma cżekáć/ y iákiego żywothá do cżáſu ſwego
31: przyſzłego vżywáć ma.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 24
32: Stárego rozlicżne pociechy.
33: Cżytánie wielka roſkoſz.
34: Stáry wiek w dziwney obronie Páńſkiey.
35: Przypadki ſwiátá tego nic wiernemu nie ſtráſzne.
36: Złym cżemu Pan dobrze cżyni.
37: Nie dziwne ſpráwy Páńſkie kto ſie im przypátrzy.
38: Są rzecży dobre co ſie złemi zdádzą.
39: Stały nicżegoy ſie nie boi.
40: ☞ Zámknienia Kſiąg Kápitulum Pirwſze.
41: Iáko ſądy Páńſkie ſą nieomylne.
Kto ſie
strona: b3
ktore Kſięgi zámykáią.
1: Kto ſie chce ſądom Páńſkim przypátrzyć.
2: Iáko ieſt zacne kroleſtwo Polſkie.
3: ¶ Kápitulum Wtore.
4: Iżby ſie nálázły przycżyny dobrey ſpráwy/ by ludzie
chcieli
5: Skarb poſpolity iákoby ſie zámnożyć mogł.
6: ¶ Kápitulum Trzecie.
7: Rycerſki ſtan iákoby ſie też ku rządowi przycżynić miał.
8: Máło ich co ſie s chucią o Rzecżpoſpolitą ſtáráią.
9: ¶ Kápitulum Cżwarte.
10: Iż gniew Páńſki nigdy bez przycżyny nie przypádnie.
11: We wſzytkich ſtaniech máło ſpráwiedliwośći.
12: ¶ Kápitulum Piąte.
13: Iákie chytre podſtępki miedzy ludźmi powſtáły.
14: To dziś rozum podſtąpić kto kogo może.
15: Wſzyſcy ſie nieſpráwiedliwoſcią vwikłáli.
16: Włodárze Páńſcy duchowni iácy ſą.
17: ¶ Kápitulum Szoſte. http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 25
18: O ſpráwach Koronnych y o powinnoſciach ich.
19: Kogożby o nierząd winować.
20: Iáko pobożni dárow Páńſkich vżywáią.
21: Przecż od dawnych cżáſow nic ſie ſłuſznego v nas
poſtáno=
22: wić nie może.
23: ¶ Kápitulum Siodme.
24: Co zá przycżyny ſą gniewu Páńſkiego nád námi.
25: W piſmie ſwiętym máło mędrowáć potrzebá.
26: Iáko gniew Páńſki vbłagáć.
27: Swiątość ciáłá y krwie Páńſkiey iáko rozumieć.
28: ¶ Kápitulum oſme.
29: Co cżynić w tych obłędnoſciach ſwiátá tego.
APOPHTEGMATA.
kolumna: a
1: O Cnocie/
2: O Spráwiedliwośći/
3: O Stałośći/
4: O trzeźwośći á miernośći/
5: O bácżney roſtropnośći/
6: O wſzethecżnym beſpiecżeń=
7: ſtwie/
8: O ſkromnośći á o vporze/
9: O prawdzie á nieprawdzie/
10: Pochlebſtwo co ieſt/
11: Márnotratnik á ſkępiec/
12: Trzeźwy á pijánicá/
kolumna: b
1: Pyſzny á pokorny/
2: Iáko poććiwy ma w ſobie o=
3: bacżáć iż ieſt cżłowiek/
4: O práwym ſláchectwie/http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 26
5: O wſzetecżnośći á niedbáło=
: (śći
6: O pracy á o prożnowániu.
7: Lepiey być dobrym s cnoty
8: niż s ſtráchu.
9: Rzecżpoſpolita á práwá.
10: Sumnienie á przyrodzenie.
11: Zazdrość á życżliwość/
12: O práwiech z wolnoſcią.
Bbb iij
strona: B3v
Pokazánie
krotkie co w ſobie
kolumna: a
1: O przełożonych z nizſzemi/
2: O bogacżu z vbogiem/
3: Warchoł á Spokoyny/
4: Pokoy z Walką/
5: O ſzcżęſciu z nieſzcżęſciem/
6: Przypadek z Nadzieią/
7: APOPHTEGMATA krotſze.
8: Cnotá z Niecnotą/
9: Prawdá z Nieprawdą/
10: Spráwiedliwość z krzyw=
: (dą
11: Miłoſierdzie s ſrogoſcią/
12: Trzeźwość z opilſtwem/
13: Stałość z odmiennoſcią/
14: Roſtropność z niedbáłoſćią
15: Nádzieiá z wątpliwoſcią. http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 27
16: Wiárá z niedowiárſtwem/
17: Zycżliwość z nieżicżliwoſcią
18: Hoyność z łákomſtwém/
19: Pokorá z Gniewem/
20: Mierność z obżárſtwem/
21: Rącży z Leniwym/
22: Wierność z zazdroſcią/
23: Poććiwość z niecżyſtotą/
24: Vkłádny s pyſznym/
25: Swowolny s tym co w gro
: (zie.
26: Wſpaniły s ponurym/
27: Zywot poććiwy s wſzetecż=
: (nym
28: Státecżny z wichrowátym.
29: Prawdziwy s pochlebcą/
30: Dobry á Zły/
31: Vcżynny nieucżynnym/
32: Oſtrożny á niedbáły/
33: Niefortunny s fortunnym/
34: Zycżliwy s pożądliwym/
35: Oſtrożność z zwycżáiem/
36: Cżás krotki á długi/ Wierny z niewiernym/
37: Ieżdzáły z domowym/
38: Sławny z nieſławnym/
39: Chędogi z plugáwym/
40: Trzeźwy z opiłym/
kolumna: b
1: Myſliwy z niemyſliwym/
2: Szcżebietliwy z milcżącym/http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 28
3: Vbogi z Bogátym/
4: APOPHTEGMATA poććiwe
5: ná oſoby rozne.
6: Krol s pánem Rádnym/
7: Pan ſwiecki z Biſkupem/
8: Sąſiad z Opátem/
9: Ziemiánin z Dworzáninem/
10: Domowy z Zołnierzem/
11: Stároſtá s Poborcą/
12: Podſkárbi s Mytnikiem/
13: Ziemiánin s Stároſtą/
14: Pan s Plebanem/
15: Stároſtá z Burmiſtrzem/
16: Woiewodá z Ráycámi/
17: Ziemiánie s Poſły/
18: Woyt s Pánem/
19: Pan z Vrzędnikiem/
20: Kráwiec s pánem/
21: Páchołek s pánem/
22: Podwoiewodzy s Kupcem/
23: Gość z Goſpodarzem/
24: Vrzędnik z Młynárzem/
25: Zak z Mnichem/
26: Kátolik s Trideitą/
27: Biſkup s Kánoniki/
28: Rotmiſtrz s towárzyſzmi/
29: Prokurator s Sędzią/
30: Spokoiny s Prokuratorem/
31: Doktor s pánem/
32: Krámárká z ziemiáninem/http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 29
33: Szynkarz s pánem/
34: Máſztálerz s pánem/
35: Vrzędnik s Pánem/
36: Páni s pánią ſtárą/
37: Chłop s kácżmarką/
38: Zwodnicá z Dworzáninem/
39: Gretá z Netą/
40: Goſpodarz z żydem/
41: Goſpodarz z gracżmi.
strona: B4
ktore Kſięgi zámykáią.
1: ☞Apophtegmatá álbo wirſze ná rozmáite gmáchy/
2: ná Ratuſze/ ná groby/ ná łyſzki.
3: ☞Przemowá krotka do poććiwego polaká z wypiſá=
4: niem obycżáiow niektorych narodow.
5: ☞Zbroiá pewna káżdego Rycerzá Krześćijáńſkiego.
6: ☞Zegnánie s ſwiátem tegoż co ty kſięgi piſał.
7: ☞Náoſtátek żywot iego.
8: ❡Do tego kto ma wolą cżyść ty Kſięgi.
9: 2 P Rzetoć dano ty Kſiąſzki ábyś ſie rozmyſlał/10: A co ieſt
poććiwego ábyś pilno kryſlał.
11: Pomniąc ná prętkość wieku iáko z wodą płynie/
12: Iedno ſławá poććiwa tá nigdy nie ginie.
13: Pomniąc też ná odmienność ſwiátá mizernego/
14: A iáko ná nim nie máſz nigdy nic pewnego.
15: Bo nie dufay fortunie choć cie kęs popieśći/
16: Tá łáſká iey áni wzwieſz gdyć zginie bez wieśći.
17: Ták rádzęć w káżdey ſpráwie rozumu ſie chwytay/
18: A do cney poććiwośći á ſławy ſie pytay.
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 30
19: Abowiem ſławá wiecżna ktora ieſt kwiát cnoty/
20: Piękniey twoy ſtan ozdobi niż złote forboty.
21: Nie folguy przyrodzeniu wſzák znaſz ſpráwy iego/
22: To cie więcey do złego ciągnie niż dobrego.
23: Nie wierz ſwieckim przypadkom/ nie dufay fortunie/
24: Bo cie tá w lás záwiodſzy ni wzwieſz kiedyć dunie.
25: Bo choćbyś ty nabárziey pieśćił przyrodzenie/
26: Przedſię cie to pociągnie ná ſwoie ćwicżenie.
27: Nie pomoże Wilkowi choć mu mięſá dádzą/
28: Przedſię mu młode kozy przed ocżymá wádzą.
29: A iáko go powoli wypuſzcżą s powrozá/
30: Alić wnet kwiknie świniá álbo wrzaſnie kozá.
31: Kijemże tego wilká co cie wiedzie k złemu/
32: Niechći nic nie przekaża poććiwemu twemu.
33: Vcżyń gwałt przyrodzeniu á niech cie nie rządzi.
34: Bo ktoć mu da ſwą wolą wierz mi káżdy zbłądzi.
35: Y fortunie omylney też nie záwżdy dufay/
36: Rádſzey cnego rozumu s poććiwoſcią ſłuchay.
37: Bo tá ſnádnie vwiedzie przyſmáki dziwnemi/
38: A gdzie ſie ochyniemy áni ſámi wzwiemy.
strona: B4v
1: Nie dáyże ſie vwodzić s ſwey poććiwey drogi/
2: Widziſz żeć o cię idzie nieboże vbogi.
3: Bo gdzie s cnoty poććiwey á z rozumu ſpádnieſz/
4: Nie ledá iáko wierz mi co s tym cżynić zgádnieſz.
5: Nie bądź Wirzbową witką ktora ták vroſcie/
6: Gdzie ią z młodu náchylą/ á też miewa goſcie.
7: Káżdy gáłęźi łamie wiedząc iż nie rodzą/
8: Więc ią y kijem tłuką y kozy ią głodzą.
9: Lecż bądź drzewem Cedrowym ktore ſwe
wonnośći/http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 31
10: Podawa z Libáńſkich gor ku ludzkiey wdzięcżnośći.
11: Cień roſkoſzny ze wſzech ſtron roſpuſzcżáiąc s ſiebie/
12: Tákże niech wonnośći cnot zálátuią s ciebie.
13: A pod ſwym tákże cieniem zákriy kogo możeſz/
14: Sobie w ſławie á iemu w potrzebie pomożeſz.
15: ❡Ku Kſiąſzkam krotka przemowá.
16: Coż miłe Kſiąſzki zaſz ſie precż bierzecie/
17: A ná wſze ſtrony ſnadź ſie roznieść chcecie/
18: Nie wiecie iákie ſwiát ma rozboyniki/
19: Zmylą wam ſzyki.
20: Bo zazdrość márna ná gośćińcu ſtoi/
21: Ktora cney cnocie wiele złego broi/
22: A wiedząc pewnie iż od niey idziecie/
23: Kijem weźmiecie.
24: Swawola ſproſna co ludziom ſmákuie/
25: Wierzcie mi iż tá też o ſobie cżuie/
26: Wiedząc iż ludzi ciągniecie ku cnocie/
27: Być wam w kłopocie.
28: Bo ty dwie pánie ták ná ſię łáſkáwy/
29: Ciągnąc kſwey myſli wſzytki ludzkie ſpráwy/
30: Zacna fortuná iż im pochlebuie/
31: Tá was popſuie.
32: Ale wam rádzę obroćcie ſie tędy/
33: Gdzieby ominąć ty rozlicżne błędy/
34: Gdzie ná gośćińcu ſławá s poććiwoſcią/
35: Idźcie s chćiwoſcią.
36: Nie vſtráſzać was żadni rozboynicy/
37: Gdy ći poććiwi będą ſpołu wſzyſcy/
38: A ieſli wiernie pomogą cney cnocie/
39: Być im w kłopocie.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 32
strona: 1
Liſt 1.
1: Kſięgi Pirwſze żiwotá cżło=
2: wieká pocżćiwego/ iákie ma być ſtánowienie y
3: záchowánie ſpraw y żywotá iego/ pocżąwſzy od vrodzenia
4: iego áż do śrzednich lat iego.
5: Kápitulum I.
6: Iáko y przecż Pan Bog racżył ſwiát
7: ſtworzyć y cżłowieká.
8: grafika
9: 8 B Og wſzechmogący/ kthorego10: ſpráwy/ ſądy/ á ná wſzem
dziwne po=(marg) Spráwie Páń
: ſkiey nikth ſie
: przipátrzyć nie
: może. (–)
11: ſthępki ſą/ áni rozmierzone/ áni żad=
12: nym rozumem ogárnione być mogą/
13: gdy racżył ſwiát ſtworzyć/ to ieſt zie=
14: mię/ niebo/ morzá/ y ine przypádłośći
15: ná niebie y ná zyemi/ ktorey dziwney
16: ſpráwie żadne ſie oko przypátrzyć/ áni
17: żadny rozum przydziwowáć ſie nie może. A wſzytko to co=
18: kolwiek ocżymá ſwemi widzyeć/ y rozumem rozeznáć może=
A my/ to
strona: 1v
Kſięgi Pirwſze
1: my/ to ſtworzyć racżył ku cżći á ku chwale ſwoiey. A
przypá
2: truiąc ſie tey dziwney ſpráwie/ co dáley to więcey ſie o
tym
3: zámyſláwáć muśimy. A iż ná niebie wielką á rozlicżną á
dzi
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 33
4: wną rozność duchow ſwiętych/ to ieſt Anyołow y Archán=
5: yołow/ ku cżći á ku ſłużbie ſwey ſthworzyć racżył/
niechciał
6: też tego zániecháć/ áby też y s tey márney zyemie/ thák
iáko
7: Bogu wſzechmogącemu/ powinna cżeść á chwałá záwżdy
8: iść nie miáłá.
9: ❡Iáko á przecż Pan ſtworzyć ra=
10: cżył cżłowieká.
11: 2 A Ták też potym ſtworzyć racżył y cżłowieká/ á thák go12:
ſtworzył y w niewinnośći/ y w doſtoieńſtwie/ y w ſwiąto=
13: bliwośći/ y w nieſmiertelnośći/ máło nie iáko y Anyołá /
ták(marg) Pſal. viij. (–)
14: iáko y Dawid ſwięty tego nadobnie w piſániu ſwym doło=
15: żył: iedno iż rozno/ thego w widomym ciele/ á Anyołá
záſię
16: w niewidomym duchu. Tho iáko tego nędznego cżłowieká
17: był ná they zyemi poſtánowić racżył/ y iáko mu był
poddał
18: wſzytko pod moc y pod poſłuſzeńſtwo iego/ to iuż tám
piſmá
19: y hiſtorie/ kto cżytał/ ſzyroko o tym poſwiadcżáią y
wyzna=
20: wáią. Iáko też záſię/ chcąc áby wiedział on nędznik iż ieſt
(marg) Przecż Pan zá=
: kazał Adámo=
: wi drzewá. (–)
21: creáturá á iż ma páná nád ſobą/ wſzytko mu porucżywſzy á
22: podrzućiwſzy pod poſłuſzeńſtwo iego/ w Ráyu go/ dziwne=
23: mi roſkoſzámi ſpráwionym/ poſtánowić racżył/ áby iedno
24: ták był ſobie nád nim roſkoſzował w oney niewinnośći
iego
25: tedy mu iednegoż drzewká zákazáć racżył áby go nie
ruſzał/
26: áni owocu iego/ ktore drzewko przezwał drzewem żywotá/
27: powiedáiąc mu/ iż ſkoro go ſkoſztuieſz iż wnet będzieſz
ſmier=
28: telny/ á ſmiercią będzieſz vmorzon.
29: ❡Przecż żonę Pan ſtworzył Adámowi.
30: 2 A Niechcąc go ták zániecháć iáko puſtelniká/
powiedzyećhttp://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 34
31: racżył: Iż zle mu być ták ſámemu/ trzebá mu iákiego pod
32: pomożenia. Y vſpiwſzy go twárdym ſnem/ wyiął kość z bo=
33: ku iego/ á ſtworzył mu niewiáſtę też vrodą podobną k
nie=
34: mu. Ten gdy ſie obudził poznał ią wnet y powiedzyał: iż
to
35: ieſt iedná kość s kośći moich. A tu wnet obacżyć káżdy
może
36: iáko ieſth duſzá rozumna ſkoro będzie do ciáłá wpuſzcżona/
(marg) Duſzá ieſt zá=
: wżdy rozu=
: mna. (–)
37: tákże y w máłym dziecięciu/ iedno iż nie ma
inſtrumenthow
ieſzcże
strona: A2
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
Liſt 2.
1: ieſzcże zroſłych/ przez ktoreby on rozum iey y oná
nieſmier=
2: telność okazáć ſie miáłá. Tákże mu potym onę niewiáſtę
dał
3: zá żonę/ áby ſie rozmnażał z nich on narod ludzki/ ku cżći á
ku
4: chwale iego.
5: ❡Przecż cżárt zwiodł cżłowieká.
6: 2 D Iabeł potym on Anyoł ſproſny/ kthory dla pychy á dla7:
niepoſłuſzeńſtwá był ſtrączon z niebá/ gdyż był pirwey
8: Anyołem ſwiátłośći/ á w wielkiey łáſce v Páná tego/ gdyż
9: ten Pan pychy á niepoſłuſzeńſtwá żadnemu ſtworzeniu prze
10: puſzcżáć nie racży/ wiedzącz onego cżłowieká w oney
łáſcze
11: Páńſkiey/ y boiąc ſie áby mu w niebie nie poſiadł onego
miey(marg) Przecż cżárth
: zwiodł cżło=
: wieká. (–)
12: ſcá iego/ nádzyewáiąc ſie ieſzcże kiedy przysć ku łáſce
Páń=
13: ſkiey/ wnet oną ſrogą zazdroſcią wzruſzony ſtárał ſie
pilnie
14: o to/ áby był onego nędzniká mogł iáko zwieść z onego
poſłu
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 35
15: ſzeńſtwá iego/ á iżby go omierźił Pánu ſwemu. Widząc onę
16: niewiáſtę iuż mdleyſzego przyrodzenia niżli onego
cżłowie=
17: ká/ wnet ſie o nię pokuśił/ y powiedział iey: Y wiecieſz wy
cże
18: mu wam Pan thego drzewá zákazał álbo owoczow iego?
19: wiedzcie iż to drzewo ieſt tákiey mocy/ iż ſkorobyſcie go
ſko=
20: ſztowáli/ wnetbyſcie ſie sſtáli wieſzcżemi/ á wnetbyſcie
wie=
21: dzieli co ieſth złe á co dobre. Oney niebożąthku záchciáło
ſie
22: być práktykarką á wiedzyeć przyſzłe rzecży/ wneth vrwáłá
23: iáblko y ſkoſztowáłá/ á námowiłá onego nędzniká iż go
theż
24: ſkoſztował/ ták iż potym dowiedział ſie co ieſt złe (ku
kthore=
25: mu przyſzedł) á co ieſt dobre/ ktore był vtráćił. Tákże
wnet
26: niebożątko poznał ſmiertelność ſwoię/ poznał wſtyd nágo=
27: śći ſwoiey/ á iuż chodził iáko błędny w roſpácży ſwoiey.
To
28: iuż pothym iáko ſie nád nim zmiłowáć/ zgromiwſzy go Pan
29: racżył/ á iáko mu záſię nálazł drogę do miłoſierdzya
ſwego/
30: y iáko onego ſproſnego zwodniká w oſobie wężowey prze=
31: kląć racżył/ y iáko onemu nędznikowi dał otuchę o
miłoſier=
32: dzyu ſwoim/ y iáko miáło náſtáć potomſtwo z narodu iego/
33: ktore ſie miáło pomśćić oney nieznośney krzywdy iego/
tho
34: iuż tám o tym ſzyroko hiſtorie ſwiádcżą/ ták iáko ſą o tym
ſá
35: my w ſobie nápiſáne.
36: ❡Iáko y w iákiey roznośći narod ludz=
37: ki rozmnażał ſie ná zyemi.
A ij A gdy iuż
strona: A2v
Kſięgi Pirwſze
1: 2 A Gdy iuż then narod nędzny ludzki pocżął ſie rozmnażáć2:
ná zyemi/ wedle woley á ſpráwy Páná tego/ pátrzay w iá=
3: kiey roznośći potym y przyrodzenia y obycżáiow po
ſwiecie(marg) Iáko ſie rozno
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 36
: ludzie rodzą. (–)
4: ſie dziwnemi kſtałty rozmnożył. Bo ſie ieden rodzi ſrogi
dru
5: gi dobrotliwy/ ieden pyſzny drugi pokorny/ ieden hoiny
dru
6: gi łákomy/ ieden opiły drugi trzeźwi/ ieden mądry á vważ=
7: nie roſtropny drugi záſię głupi á tępy á s przyrodzenia ni
ocż
8: niedbáły. A ták áż do inſzych przypadkow przyrodzenia ro=
9: znego/ ktorym ſie káżdy ktho iedno chce ſnádnie
przypátrzyć
10: y podziwowáć może: to wſzytko rázem tenże wſzechmogący
11: Pan przy tymże ſtworzeniu niebá y zyemie ſpráwić y
poſtá=
12: nowić racżył. A zowiemy to łáćińſkim ięzykiem fatum, to
ieſt(marg) Co ieſt
: fatum. (–)
13: wyrokiem á wiecżnym dekretem wielmożnośći iego.
14: A iáko co raz rzekł/ y iáko czo kthoremu ſtworzeniu
przy=
15: właſzcżyć racżył/ tákże ſie iuż to koło wiecżnie á
nieodmien=
16: nie tocżyć muśi áż do ſwięthey woley iego/ á do
ſkońcżenia
17: ſwiátá wſzytkiego/ ták iáko ſam o tym iáſnie powiedzyeć
ra(marg) Matth. xxiiij.
: Marc. xiij.
: Luc. ij. (–)
18: cżył: iż niebo y zyemiá przeminąć może/ ále ſłowá á
dekrethá
19: iego nieomylne nigdy ſie zmienić áni przeminąć nie mogą.
20: Pátrzayże iáko tu widzimy ná tey nędzney zyemi rozmá=
21: ite roznośći w przyrodzeniu/ ták miedzy źwirzęty/ tákże
mie
22: dzy rozlicżnymi ptaki/ rybámi/ drzewy/ y miedzy ziołj
rozmá
23: gitemi/ thák iż káżde ſtworzenie wedle nátury ſwey á
wedle
24: onego raz vcżynionego twárdego dekrethu Páńſkiego muśi
25: vżywáć obycżáiow y przyrodzenia ſwego/ á nigdy ſie iuż
ża
26: dne inácżey odmienić nie może iuż ták áż do ſkońcżenia
ſwiá=
27: tá wſzytkiego.
28: ❡O roznośći ſtanow niebieſkich/
29: á ſtąd y ludzkich.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 37
30: 2 A Gdy ták mocne poſtánowienie widziſz w roznoſcyach31:
ſtworzenia ſwiátá tego/ coż rozumieſz o onych mocach niebie
32: ſkich/ w iákich ie dziwnych roznoſciach/ ſpráwach/ y
możno
33: ſciach ten Pan wedle woley ſwey ſwiętey poſthánowić ra=
34: cżył. O cżym nam dziwno y myſlić y mowić/ bo thego rozum
35: cżłowiecży żaden właſnie nigdy zrozumieć nie może. Acż
te=
36: go potym Pan z łáſki á z miłoſierdzya ſwego ludziom
vcżo=
37: nym á łáſką iego ozdobionym dopuśćił był pothroſze rozu=
38: mem doſiądz y wyrozumieć. A iáko iuż wieſz y widziſz iż
ro=
39: zne ſą przyrodzenia w káżdym ſtworzeniu ná ziemi/ tákże
też(marg) Rozność bie=
: gow niebie=
: ſkich. (–)
tám ſą
strona: A3
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
1: tám ſą wierz mi dziwnie roznieyſze/ y dziwnemi ſpráwámi
2: y obdárzone y rozſádzone/ ták iż też iedny ſą płánety
dobro=
3: tliwe á drugie ſrożſze/ thákże áż do inſzych poſtępkow/
cżego
4: ſie iuż wżdy ludzie pocżęśći z łáſki Páńſkiej y dopátrzyli y
po
5: troſze wyrozumieli.
6: A iż poſpolicie pan ná gorze á podleyſzy ſtan nádole
pozo=
7: ſtáwáć muśi/ á przedſię oney gory zwirzchnoſcią rządzony
8: ſpráwowan być muśi. Tákże theż y w thym porządku then
9: wſzechmogący Pan ſpráwić y poſtánowić racżył/ iż ſpráwi
10: wſzy thy dziwne biegi á ty rozne płánety niebieſkie/ ktore
ſie (marg) Płánety ziemię
: rządzą. (–)
11: vſtáwicżnie s tym niebem tocżą/ ktorego tu pocżęśći kęs
wi=
12: dzimy około tey máłey á okrągłey zyemie/ ná ktorey
ieſtech=
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 38
13: my rozſiani wſzędy/ á gmerzemy około niey nie inácżey
ied=
14: no iáko mrowki rozſypáne około iákiey gory/ thedy z
iákiem
15: przyrodzeniem płánetá ná ktorą cżęść oney zyemie
náſtąpi/
16: tákież ſie też ſpráwy y wſzytki poſtępki wedle
przyrodzenya
17: oney płánety mieſzáć y broić muſzą.
18: ❡Cżłowiek wedle biegow niebieſkich
19: rodzić ſie musi.
20: 2 A Tákże y cżłowiek gdy ſie tám ná ten cżás vrodzić mu
ſie21: przytrefi/ iuż wedle ſpraw y przyrodzenia oney płánety s
tá
22: kiemiż ſie obycżáymi y poſtępki vrodzić muśi. A to ieſt
præde
23: ſtinatio, co zowiemy przeyrzenie Páńſkie/ onym mocnym
de(marg) Prædeſtinatio co
ieſt, (–)
24: krethem Páńſkiem raz vcżynione/ iż ſie cżłowiek nędzny z
o=
25: ney raz nádánej onym roznym płánetam mocy rodzi ábo zły
26: ábo dobry/ ták iáko máło nie w káżdym rozne przyrodzenia
27: widamy. Tákże to ſtąd przypádnie/ iż ſie sſtánie potym
ábo
28: godnym ábo niegodnym łáſki Páńſkiey/ ieſliże temu wcżás
29: rozumem á boiáźnią Bożą zábyeżeć nie będzye vmiał/ oba=
30: cżywſzy s przypadkow nie dobrze poſtánowione przyrodze
31: nie ſwoie/ ták iáko o tym y niżey vſłyſzymy. Boćby to
niepo=
32: trzebna pracza byłá tego ták wielmożnego Boſtwá/ áby po
33: piąći ábo po ſześći tyſięcy lat o namnieyſzym cżłowiecżku
od
34: pocżątku ſwiátá wiedzieć á poſtánowić miał/ iáko ſie kto
v=
35: rodzić miał/ y z iakiemi obycżáymi. Ale iáko raz rzekł á
iáko
36: raz poſtánowił y mocnym ſwym dekretem vtwirdził y zápie
37: cżętował/ tákże ſie to iuż ták áż do ſkońcżenia ſwiátá
záwżdy
38: tocżyć y ſpráwowáć muśi.
A iij Co ſprá=
strona: A3v
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 39
Kſięgi Pirwſze
1: ❡Co ſpráwuie cżtery wilgotno=
2: śći w cżłowieku.
3: 2 P Atrzayże záſię iuż ku tey ſpráwie dziwney niebieſkiey
co4: záſię z nowu do tákiego nędznego á zámieſzánego przyrodze
5: nia náſzego przypada. Abowiem to ieſt rzecż nieomylna/ iż
6: ciáło cżłowiecże s tych ſie cżterzech wilgotnośći rodzić
mu=
7: śi/ to ieſt/ ze krwie/ s kolery/ flegmy/ á z melánkoliey.
Tho(marg) Cżterzy wilgo=
: tnośći w cżło=
: wieku. (–)
8: iuż wiemy ſnádnie co ieſt kreẃ á co ieſt flegmá/ ále
melánko
9: lia ieſth iákaś lipkość á klijowáthość po ciele á po
cżłonkoch
10: cżłowiecżych rozlana/ ktora też ma niemáło mocy ſwoiey.
A
11: kolerá to ieſt z gołá żołć/ ktorą cżęſtokroć y w káżdem
źwi=
12: rzęciu widamy.
13: A ty cżterzy wilgotnośći ſą ſobie bárzo rozne y
ſprzećiw=
14: ne. Bo kreẃ cżyni cżłowieká weſołego/ hoynego/ wſpaniłe=
15: go. Kolerá pyſznego á zuchwáłego. Flegmá záſię leniwego/
16: oſpáłego/ bládego. A Melánkolia fráſownego/ á rzadko we
17: ſołego. Otoż kthoraby kolwiek tylko ſámá cżłowiecże
ciáło
18: opánowáłá/ pewnieby ie ſnádnie vmorzyłá álbo bárzo ze=
19: pſowáłá. Ale to Pan nadobnie támże przy ſtworzeniu cżło=
20: wieká poſtánowić racżył/ iż záwżdy iedna ku drugiey
przy=
21: mieſzána być muśi/ ták iż chłodna gorącą chłodzi/ á
gorąca
22: theż záſię chłodney zágrzewáć muśi/ thákże ſie wżdy iedná
z
23: drugiey ſnádnie w ſwym przyrodzeniu vmiárkowáć może/
24: thák iż on cżłowiek y w ſpráwach ſwych/ y w przyrodzeniu
25: ſwym/ y w zdrowiu ſwym/ ná czo go ony náthury ciągną/
26: wżdj nieiáko vmiárkowáńſzy y pomiernieiſzy sſtáć ſie
może.
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 40
27: A ſnádnie to káżdy obacżyć może ktorego przyrodzenia w
28: nim więcey zoſtawa/ y ná co go ciągnie/ y iákie ſie w nim
o=
29: bycżáie y przypadki według nátury onych wilgotnośći
oká=(marg) Iáko poznáć
: náturę cżłowie
: cżą. (–)
30: zowáć y ſtánowić będą/ á poſpolicie w pijánym narychley
31: to poznáć bywa. Bo Koleryk wnet z myſlą ſwą wzgorę wy
32: leći/ wnet chce być hetmánem/ á choć nic nie máſz, przedſię
ſie
33: ſobie pánem zda. Krewnik záſię weſoł/ ſkacże/ miłuie/
obłá=
34: pia/ dałby bárzo rad káżdemu by iedno co miał.
Melánkolik
35: záſię lámentuie/ wſzytko mu niewcżás/ wſzytko ſie mu
krzy=
36: wdą widzi. A Flegmátik záſię chrapie/ ſápi/ ſpi/ á ná
brzuch
37: pluie/ á przedſię y omácmie koflá podle ſiebie máca.
Kápitu=
strona: 4
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
Liſt 4.
1: Kápitulum II.
2: Iáko Pan Bog obacżywſzy rozność przyro=
3: dzenia ludzkiego y rozumem y przykazániem
4: ſwym ozdobić y przeſtrzegáć go racżył.
5: grafika
6: 5 P Rzypátruyże ſie pilno/ gdy iuż tę od7: mienność
wſzechmogący Pan á to zámieſzá=
8: nie w cżłowiecżym narodzie obacżyć racżył/
9: niechciał ták tego nędznego cżłowieká zánie=
10: cháć/ iáko inego błędnego źwirzęciá/ ktore tyl=
11: ko ták żywie iáko go iego nieme przyrodzenie ciągnie/ ále
mu
12: dał duchá rozumnego/ ták iáko o onym Adámie cżytamy/ iż
(marg) j. Moizeſzow. ij.
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 41
: Duſzá ieſt zá=
: wżdy żywiąca. (–)
13: wpuśćił weń Pan duchá żywiącego/ to ieſt duchá rozumne=
14: go á roſtropnego/ áby tu ſwe to źwirzęce ciáło ták onym
ro=
15: ſtropnym duchem rządził á ſpráwował/ áby áni tym biegom
16: niebieſkiem/ áni themu záwikłánemu thák iákochmy
ſłyſzeli
17: przyrodzeniu ſwemu nie dał ſie rządzić á vnośić od
pocżći=
A iiij wey po=
strona: A4v
Kſięgi pirwſze
1: wey powinnośći ſwoiey/ ále iáko twárdym munſztukiem o=
2: nym ſwiętym rozumem wſzytko w ſobie hámował y ſtáno=
3: wił/ gdzyeby go álbo ony biegi niebieſkie/ álbo ono iego
zá=
4: wikłáne przyrodzenie do cżego ciągnęło nieſłuſznego álbo
5: nieprzyſtoynego cżłowiecżeńſtwu iego.
6: ❡Iáko Pan podpieráiąc rozumu dał ie=
7: ſzcże ktemu przykazánie ſwoie.
8: 2 V Ważayże dáley co ten dobrotliwy Pan ieſzcże ktemu v=9:
cżynić racżył/ nie dufáiąc y rozumowi y cnocie ták onemu zá
10: wikłánemu przyrodzeniu cżłowieká nędznego/ iżby thákie
11: przyrodzenie tylko cnotą á rozumem w ſobie pohámowáć á
12: pomiárkowáć miał/ ále ktemu ieſzcże przydał ſrogie przyka
(marg) Przecż Pan dał
: przykazánie. (–)
13: zánie ſwoie/ dał rozność dziwnych náuk/ kthore ſie
rozſiały
14: po wſzemu ſwiátu/ rozważnie przyſtrzegáiąc tego nędznego
15: cżłowieká/ iáko miał gwałt cżynić tym twárdym przypad=
16: kom przyrodzenia ſwego/ á iákoby ſie miał ſpráwowáć/ á=
17: by wżdy y Pan miał chwałę y pocżćiwość z niego y s
pocżći=
18: wych á s pobożnych ſpraw y z obycżáiow iego. A on też
nę=
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 42
19: dznik áby y ſławę/ y wdzięcżność/ y zdrowie wżdy iáko
tá=
20: ko záchował ſpráwuiąc ſie rozumem á boiáźnią Bożą/ tákże
21: ku cżći ſwoiey y ku dobremu mnimániu ſwemu.
22: Coż ieſzcże dáley vcżynić racżył/ nie dufáiąc oney
krewko
23: śći á odmiennośći iego/ záłożył nań ſrogi zakład á
ſthráſzny(marg) Zakład ſrogi
: ná przykazá=
: nie. (–)
24: dekret/ ſzyroce mu tho ná piſmie podawſzy/ iż ieſli ſie nie
bę=
25: dzie záchowywał wedle przyſtoieńſtwá ſwego/ á wedle o=
26: ney ſwiętey woley iego á mocnego poſthánowienia iego/ iż
27: ſrogą ſmiercią vmrzeć muśi/ y docżeſną y wiecżną. Docże=
28: ſną tu gdj ſie duſzá miła rozdzieli s tym ſmiertelnym
ciáłem.
29: Wiecżną záſię gdy powſtánie s tymże ciáłem á ſtánie ná
ſą=
30: dzie Páńſkim/ tám iuż ma być ná wiecżne męki y
potępienie
31: zdaná y ſkázaná poſpołu y s tym ciáłem ſwoim. A ieſliże
ſie
32: záchowa w thym żywocie wedle cnotliwego powinowác=
33: twá ſwoiego/ á wedle woley á roſkazánia Páná ſwoyego/ á
34: zgwałći w ſobie ono ſwowolne przyrodzenie ſwoie/ tedy ni
35: gdy nie vmrze iedno ták przeſtąpi s tego żywotá omylnego
36: á docżeſnego do żywotá onego wiecżnego/ iemu od wiekow
37: z dziwnemi roſkoſzámi zgotowánego á pewnie obiecánego.
38: A ácż thu do cżáſu to mizerne ciáło w ziemi zoſtánie/ á
iáko
ſmácżnym
strona: 5
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
Liſt 5.
1: ſmácżnym ſnem vſpokoiono będzie/ ále duſzá oná wdźięcż=
2: na iuż będzie w ręku Páńſkich/ ták iáko Sálomon o tym
na=(marg) Mądro. iij. (–)
3: dobnie nápiſał/ á iuż będzie w wielkiey rádośći á w
opiecze
4: Páńſkiey cżekáłá onego wdzięcżnego poſpołu y z onym
ciá=http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 43
5: łem ſwym ktore było do cżáſu w ziemi zoſtáło miłośćiwego
6: záwołánia ſwego/ kthore iuż ma s pewnych obietnic Páń=
7: ſkich iż będzye wiecżnie ſobie s Pánem ſwym krolowáłá á
8: roſkoſzowáłá y z onym nędznym ciáłem ſwoim.
9: ❡Bog nie chce áby kto złym był.
10: 2 N Iechayże tego thák nikt nie mowi/ Ey, by był Bog
nye=(marg) Bog nie prá=: gnie śmierći złe
: go. (–)
11: chciał/ nie byłbych ia był nigdy złym ánibych był potę=
12: pion. Pewnie iż tego Bog nie chce/ á owſzem ſie o to ſtára
y
13: vpomina/ áby był káżdy dobrym/ á iżby był zbáwion/ bo do
14: ſiebie wſzytkich nie brákuiąc żadnym ſtanem iáwnie á
iáſnie
15: powoływa/ á chce áby byli wſzyſcy zbáwieni/ gdzie ono mo
16: wi: Podźcie do mnie wſzyſcy ktorzyſcie ſie vprácowáli/ á
ia(marg) Matth. xj. (–)
17: miłośćiwie y ochłodzę was y pocieſzę was. Powieda głoś=
18: no: Iż ia niechcę ſmierći áni potępienia grzeſznego/ tylko
cże=(marg) Ezech. xxxiij.
: Zaha: j. (–)
19: kam by ſie náwroćił á żył żywotem wiecżnym. Woła: Ná=
20: wroćcie ſie do mnie wſzyſcy/ náwrocę ſie ia też do was.
Toć
21: iuż tám do złych á do grzeſznych woła áby ſie vználi/ boć
do=
22: brym náwrocenia áni vznánia iuż nie potrzebá/ bo tego
do=
23: kłádáć racży: Iż ieſli ſie náwroćicie do mnie/ iuż onych
prze=
24: ſzłich złośći wáſzych nigdy pámiętáć nie będę. A co tákich
mi
25: łośćiwych obietnic iego mamy od Prorokow ná ſwiát wy=
26: wołánych/ y vſty iego ſwiętemi poſwiádcżonych/ á ktoby
ie
27: wylicżyć mogł.
28: A nákoniec on Moiżeſz nieomylny poſeł iego/ ktory iuż má
29: ło nie głośne poſelſtwá ludowi onemu ktore wiodł z
Egiptu
30: przynośił od niego/ gdy im przynioſł ná kámiennych
tabli=
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 44
31: cach iáwną wolą á roſkazánie ſwięte iego/ tedy im tho
thák
32: mocnie zápiecżętował: Iż ieſli ſie ták záchowywáć
będziecie
33: wedle woley á náuki moiey kthorą do was poſyłam/ thedy
34: wſzytki błogoſłáwieńſtwá ná was przipádną ná ziemi y
ná(marg) Błogoſłá=
: wieńſtwo do=
: brego á pom=
: ſtázłego.
: v. Moize. xxviij. (–)
35: niebie/ ktore im tám Moiżeſz ná ten cżás ſzyroko wylicżał/
y
36: nam potomkom ich ſą iáſnie ná piſmie zoſtáwione. Dokłá=
37: dáiąc też tego: Iż ieſliże tym wzgárdzicie/ á nie będziecie
ſie
38: chcieć záchowáć wedle woley á roſkazánia mego/ tedy też
te
go pew=
strona: 5v
Kſięgi Pirwſze
1: go pewnie bądźcie iśći/ iż ná was wſzytki przeklęctwá
przy=
2: pádną co ich iedno ieſt ná ziemi y ná niebie/ ktore im też
tám
3: wſzytki ſzyroko wylicżał y opowiedział. A ná koniec tym
zá=
4: wiązał: Iż otho wam kłádę przed ocży wáſze przeklęctwo
y(marg) v. Moize. xxx. (–)
5: błogoſłáwieńſtwo/ złe y dobre/ obieraycieſz ſobie co
chcecie
6: wedle woley ſwoiey.
7: Niechże tu nie mowi złodziey/ oy by był Bog nie chciał te
8: dybych ia był nie był złodzieiem/ ánibych był wiſiał.
Niech(marg) Zły niech ſie
: nie ſkárży iż ták
: Bog chciał. (–)
9: że tu nie mowi zábijak/ łákomiec/ wydzierácż/ pijániczá/
by
10: był Bog nie chciał nie był bych ia był táki/ bo to
nieprawdá/
11: ktoby ták tę dobroć wiecżną Boſką potwarzáć chciał. Wi=
12: dziſz iż iáwnie Bog niechce być przycżyńcą grzechu
twoiego
13: áni kátem nád tobą/ gdzie wſzędy á wſzędy łáſkáwie á
miłohttp://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 45
14: śćiwie vpomináć káżdego racży/ ábyś ſie obacżył w
grzechu
15: ſwoim/ á odwroćił ſie od niego/ á on záwżdy chceć być
miło
16: śćiwym Bogiem y nie wſpomináćći żadnego przeſzłego wy
17: ſtępku twoiego. A ktemu woła ná iednego nie kradń/ ná
dru
18: giego nie zábijay/ ná trzeciego cudzego nie pożąday/ áż
thák
19: y do inſzych. Ale ono złe przyrodzenie twoie w ktorymeś
ſie
20: vrodził/ y ony złe cżáſy twoie pod ktoremiś vrodził/ ták
21: zgwałćiły y rozum y cnotę twoię/ żeś wzgárdził y to łáſká=
(marg) Złe przyrodze=
: nie zgwałći ro
: zum y cnothę. (–)
22: we nápominánie Páná ſwego/ y ſławę ſwoię/ y niebeſpie=
23: cżeńſtwo żywotá ſwoiego/ á vdałeś ſie zá złym á ſwowol=
24: nym rozmyſłem ſwym/ boć do złego wolno kiedy chceſz/
gdiż
25: odſtąpiſz cnoty y vpominánia Páńſkiego/ bo iuż tákiego
ná
26: żadney piecży Pan nie ma kthory ſie vda zá ſwowolnym ro=
27: zmyſłem ſwoim. Ale gdi od złego odwroćiſz nogę ſwoię/
ták
28: iáko o tym piſmo powiáda/ o ſnádnie cie wnet duch Páńſki
29: przywiedzie ná drogi ſłuſzne/ s ktorych iuż nigdy vpáść
áni
30: ſie obłądzić nie będzieſz mogł.
31: Ano powiedáli o iednym kupieckim cżłowieku/ á to byłá
32: iście rzecż prawdziwa/ iż gdy mu ſie ſyn vrodził/ iż
zwiodł
33: práktyki á ludzie vcżone/ áby mu rozſądek vcżynili o
przypa
34: dkoch przyſzłych á o przyrodzeniu ſyná onego. Tedy ſie
ná
35: iedno wſzyſcy zgodzili/ iż ma ták być ſrogie przyrodzenie
ie=
36: go/ iż nigdy náſycon krwie być nie będzie mogł/ á nielza
ied=
37: no muśi być álbo kátem álbo iákim ſrogim rozboynikiem.
38: Ten ſobie nieborak ono lekce poważił á miał to ſobie zá
plo=
39: tki. Potym gdy iuż pocżął on chłopiec podraſtáć/ co
potkał
40: máłego/ álbo ſzcżenię/ álbo kozlę/ álbo kotkę/ tho wnet
ſciął
álbo zábił. http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 46
strona: 6
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
Liſt 6.
1: álbo zábił. On ociec vbogi obacżywſzy ono złe przyrodze=
2: nie iego/ poſłał wnet záſię po onyſz doktory co mu o onym
ſy
3: nu powiádáli/ y rádził ſie ich coby s tym cżynić miał/
powie
4: dáiąc im iż iuż tego iáwnie doznał czo mu o onym ſynu
iego
5: práktykowáli y powiedáli/ proſząc ich áby mu rádę dáli
iá=
6: koby ono złe przyrodzenie ſyná onego wżdy mogło być cżim
7: vmiárkowáne á vſkromione. Tám ſie ná tho thák zezwolili
8: wſzyſcy/ áby go dał do rzeźniká gdzieby nawięcey bydłá
bi=
9: iano. On poſłuchawſzy vcżynił ták iáko mu rádzili. Ten
po=
10: tym z oną wielką rádoſcią rzezał/ bił/ tłukł ony kozy/ ony
bá
11: rány/ ony cielętá/ ták iż w ſobie vſkromił onę złą á
iádowitą
12: náturę ſwoię oną krwią bydlęcą/ iż z niego był potym y
do=
13: bry y bárzo bogáty cżłowiek/ z onego przedſięwziętego
rze=
14: mięſłá ſwego. A ták niech tego nikt nie powieda áby
przyro
15: dzenie mocy nie miáło/ ieſliże cnotą á rozumem nie będzie
po
16: wſciągniono á záhámowano.
17: Kápitulum III.
18: Iáko máią rodziczy ſtháráć ſie o wychowánie
19: młodych dziatek ſwoich/ y iáko máią roze=
20: znawáć przyrodzenie ich.
21: grafika
A ták ro=
strona: 6v
Kſięgi Pirwſze
1: 5 A Ták rodzicy pocżćiwi gdy ſie im ro=2: dzą dziatki/ máią
pilnie obacżáć/ ieſli nie s płá
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 47
3: net tedy wżdy s przyrodzenia ich/ ku cżemuby
4: ſie ná potym ſpráwy ich y poſtępki ich pocią=(marg)
Iáko poznáć
: przyrodzenie w
: dzyecięciu. (–)
5: gáć miáły Bo ſnádnie Koleriká poznaſz y po
6: ſierśći/ bo ſie vrodzi cżarno/ Melánkolik liſowáto/
Flegmá
7: tyk bládo/ Krewnik z białá rumiáno. A tákże wnet y s
przy=
8: padkow y z młodych ieſzcże obycżáiow dziećinnych ſnádnie
9: ſie obacżyć może ku cżemu ſie ktorego przyrodzenie
ſciąga.
10: Bo ſie będzye krewnik wnet wſzytko ſmiał á igrał/
flegmátik
11: ſpał á drzemał/ kolerik ſie gniewał/ melánkolik ſie
fráſował/
12: á wſzytko mu ſie niewcżás będzie zdáło. A ieſli mu ktemu
do
13: daſz pokármu tákiegoż/ thedy iedno z drugim pomieſzawſzy
14: ſie/ ieſzcże będzie więtſzą moc w onym przyrodzeniu
miáło.
15: A ták pánie mátki/ á zwłaſzcżá ktore ſą przyrodzenia
dobre=
16: go/ bárzoby dobrze áby ſámy dziatki ſwe y karmiły y
wycho
17: wywáły. A ieſliże by ták być nie mogło/ tedy iſcie pilnie
trze=
18: bá ſzukać mámki nie kordiácżney/ nie melánkolicżney/ nie
frá(marg) Mámká iáka
: ma być. (–)
19: ſowney/ ále coby byłá przyrodzenia dobrego/ obycżáiow v=
20: cżćiwych/ ktora áby wnet obacżáłá/ ku cżemuby ſie
przyro=
21: dzenie dzieciątká onego ſciągáło/ ieſli ku gniewu/ ieſli ku
o=
22: ſpálſtwu/ ieſli ku zbytniemu płácżowi álbo lámentowi/
te=
23: dy go potroſze nie gniewem/ nie fukiem/ ále iákoby
igrániem
24: á nadobnym á łágodnym vpominániem pohámowáć/ á po
25: troſze go od onego przyrodzenia iego odwodzić będzye po=
26: trzebá/ áby ſie wżdy w nim potroſze ſkromiły ony
przyrodzo
27: ne przypadki iego. Bo widziſz y woſk poki miękki tedy w
ſię
28: rychley piecżęć prziymie niżli kiedy ſtwárdnieie.
29: ❡Iedłá iákie máią być dzieciom dawáne.http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 48
30: 2 T Eż gdy ſie iuż imie dziecię ieść/ trzebá mu y pokármy
ro(marg) Pokármy dzye: ciom iákie. (–)
31: zeznawáć według przyrodzenia iego. Bo ieſli koleryk/
32: nie dáyże mu pokármow gorących/ tákże y melánkolikowi/
33: bobyś ieſzcże bárziey podpalił onego gorącego
przirodzenia
34: iego. Ieſliże też flegmátyk/ nie dáyże mu też rzecży s
przyro=
35: dzenia záziębłych/ bobyś tákże ieſzcże więcey popráwił
tępo
36: śći y gnuſnośći iego/ á nie pieść też názbyt przyrodzenia
ie=
37: go/ nie żufecżkámi/ nie thymi wymyſlonemi pieśćidłki/
nie
38: winki też/ á ieſli tedy bárzo rzadko y máło/ bo y mdleyſze
bę=
dzie/ y żo
strona: 7
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
Liſt 7.
1: dzie/ y żołądek cżemu z młodu przywyknie tego mu ſie záw=
2: żdy będzie chciáło. A potym gdy przydzie ná grubſze
potrá=
3: wy tedy y s trudnoſcią ie będzie przechowywáć mogło/ y o=
4: nemu żołądkowi roſpieſzcżonemu záwżdy káżda rzecż záſzko
5: dzić więcey będzie mogłá/ niżli owemu ſękowátemu co przy
6: wyknie z młodu y złemu y dobremu. A możemy ſie w thym y
7: widomemi rzecżámi ſpráwić. Pátrz ná thy kráie gdzie cze=
8: brem piwo piją/ á páni mátká y w ſześćiniedzielach donice
z
9: grzankámi cżáſem náchyli/ iácy ſie chłopi by Zubrowie ro=
10: dzą/ bo ieſzcże w brzuchu vtyie iáko proſię/ vrodzi ſie iáko
cie
11: lę/ á vroſcie iáko Woł. Páthrzże záſię ná owy winarze
iáko
12: chodzą iáko kokoſzki z zádrobionemi twarzycżkámi/ á
ledwe
13: go połowicá ná ſwiecie/ á y miedzy chłopy iuż dziś
vrodzi=
14: wſzego naydzie niżli miedzy tą roſpieſzcżoną ſláchtą/ czo
ſie
15: winki á pápinki zádrobili.
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 49
16: ❡Vbiory iákie máią być dziećinne/ y
17: ćwicżenie obycżáiow młodych.
18: 2 N Ie więżyſz mu názbyt z młodu kneflicżkow/ bryżycżkow19:
pſtrych ſukienek iáko proſięciu/ bo iáko ſie thego z młodu
20: náucży/ ták mu ſie to w pámięć wbije/ y ták mu ſie tego ná
po
21: tym záwżdy będzie chciáło/ á ſtąd mu y ſwawola ná potym
22: y wſzetecżeńſtwo ſnádnie rość będzie mogło/ á wſzák mu
to
23: y nápotym nie zginie gdy iuż ku lepſzemu obacżeniu
przycho=
24: dzić będzye. Potym gdy iuż będzie podraſtáć nie trzebá
(marg) Od cżego dzye=
: cię przeſtrze=
: gáć. (–)
25: go też názbyt w grozie chowáć/ bo oná młodość iego/ gdyż
26: ieſzcże ſmyſły ſłábe we mdłym ciele być muſzą/ tedy
zbytnią
27: grozą á fráſunkiem ſnádnie może być zgwałcona/ iż pothym
28: záwżdy ſtráſzliwa/ tępá á głupia być muśi. Ale bez
zbytniey
29: grozy á bez fráſunku nadobnym nápominániem przedſię mu
30: potroſze trzebá vymowáć obrokow/ áby nie roſło iáko wirz
31: bá/ ktorą iáko náchyli tákże też rość będzie. Tákże go też
iuż
32: będzie trzebá ſtrzedz od głupich á od plugáwych
chłopiąth/
33: od zbytniey cżeládzi/ bo co z młodu widzi/ ſłyſzy/ tho mu
ſie
34: ſnádnie wbije w onę młodą pámięć iego/ y thákże z nim
bę=
35: dzie roſło. Bo y od ſtárſzych to ſłychamy/ iż lepiey tho
więc
36: pámiętáią co ſie z młodu około nich działo/ niżli co przed
má
37: łym cżáſem cżynili. Boć może dzieciątko cżyſcie ſie igráiąc
y
38: paciorká y łáćińſkich ſłow wiele náucżyć/ y a b c d bárzo
mu
B ſie to ſná=
strona: 7v
Kſięgi Pirwſze
1: ſie to ſnádnie ygráiąc w pámięć wbić może. Nie dáyże mu
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 50
2: też wiele ledá cżego ſzcżebiotáć/ iáko tho ini bárzo rádzi
wi=
3: dzą/ á zową to ſzpacżkiem/ bo iáko mu tho w obycżay wni=
4: dzie/ tedy mu potym s tego wſzetecżeńſtwo vroſcie/
ktorego(marg) Mátki dzye=
: wki cżego má=
: ią vcżyć. (–)
5: go potym trudno oducżyć będzie. Tákże theż y pánie mátki
6: około dzyewecżek ſwych powinny tákież pilność mieć/ gdyż
7: to ieſt narod mdły á ná wſzytko ſnádnie náłomny. Abowim
8: wierz mi iż młode wychowánie roſtropne śiłá pothym oby=
9: cżáiow dobrych ná ſtárość káżdemu vmnożyć może. A wida
10: my to y miedzy rodzoną bráćią/ iż ieden domá zle á
ſwowol
11: nie wychowány iáki ieſt brzydki w obycżáioch ſwoich/
iáko
12: ieſt niedbáły w ſpráwach ſwoich/ iż wſzytko ſnádniey y
vtrá
13: ćić y ſam ſie w niwecż obroćić może. A drugi ktory będzie
do
14: brego á pocżćiwego wychowánia wſzytko ono zá nim cho=
15: dząc pozbiera. A przytym rozna wdzięcżność y rozne vwa=
16: żenie obycżáiow v ludzi pocżćiwych będzie iednego niż
dru=
17: giego.
18: ❡Iákiego preceptorá młodym dzie=
19: ciom ſzukáć.
20: 2 P Otym gdy iuż dzieciątko podroſcie/ iż mu ſie iuż
ſmyſły21: y przyrodzenie lepiey ſtánowić będzie/ ſthárayże mu
ſie
22: pilno o iákiego cnotliwego/ ſtátecżnego/ trzeźwego/ á
po=
23: miernego preceptorá/ áby náuki ſłuſzne y obycżáynie
pocżći=
24: we mogł z niego bráć y obacżáć. A nalepiey go domá do
cżá=
25: ſu pochowáć/ bo wżdy y rodziczow y precepthorá potroſze
26: ſie przeſtrzegáć będzie/ y lepſzy wcżás w ſwym młodym wy
27: chowániu mieć może/ y wżdy z onemi ſproſnemi chłopięthy
28: ſzkolnemi poſpołu rość nie będzie/ y ich obycżáiow ſobye
do
http://rcin.org.pl
-
Mikołaj RejZwierciadło strona 51
29: młodey głowy nie nábije. Bo to być inácżey nie może/
iákie
30: towárziſtwo tákie też y obycżáie poſpolicie bywáią/ á
wſzák(marg) Iákie towárzy
: ſtwo tákie oby=
: cżáie. (–)
31: to y miedzy ſtarſzymi widamy. Abowiem to ieſt rzecż pew=
32: na/ w iákie obycżáie młodość dziećinna będzie podaná/
tákie
33: długo y pámiętáć y vżywáć ich będzie. A możym bacżyć y
po
34: młodym drzewie/ ktore im nalepiey vſzcżepiono á opráwio=
35: no będzie tym narychley y vroſcie y wdzięcżne owoce
ſnád=
36: niey może podáć s ſiebie. Thákże y po młodym koniu y po
i=
37: nych źwirzętach. Nie dáyże ſie z nim z młodu łámáć
twárde
38: mi á wichrowáthemi náukámi/ boć mu ſnádnie w młodey
głowie
strona: 8
żywotá cżłowieká
pocżćiwego.
Liſt 8.
1: głowie wſzytko pomieſzáią/ ále co napilniey vcżyć go
cżyść
2: á piſáć/ á potroſze ſłowá ná polſki ięzyk wykłádáć/ coby
mu
3: ku cnotham á ku pocżćiwym obycżáiom ono m