: Dr. MUKTI IAIAR ND. U DI INDONESIA PERSPEKTIF HUKUM EI(ONOMI
:
Dr. MUKTI IAIAR ND.
UDI INDONESIA
PERSPEKTIF HUKUM EI(ONOMI
EF-((,-Eal-(I
o=
692er=Z'y
Ifr-AE
EE
vII-a=
ft
;hEr-go:
=-
Ez.=
=O
N
x 'a
FY
t=
f
tE
ei
'a =
il'EY
E
E
2e-G
:olrili=
.1 c=
=t;
;E
=(inE
.:==
tni6?: =
d E $: $:
,{i;a.Xq
- ; 3 s,3 H
e -- 9 E;N
-.EH
.+N
.E
= trE
FS
E
E4(l-Ea
E
a=EEI=Et
xoo=t- q)eoLq=oct=a=-==
- H
R
i R
H i;
-o.==
-
=
E
ipE
e iE
t sc6 Eirs.:E
E
; r -n=
g-'Eu
i T
s,eER
ES
dFi
F3;risE
i a
Z
:i g E
-E pX
gei
it""s H F
"=E
trEE
o $s*E+
*? $$ r
=I =
=trsegii
E !
r-r\P*P
Sr
==
i-.i
e +
E
=
I3ra
3)Grtro*E
:(6
bo
?a?s:-l!65ca
=.St9oE
E€N
.2 c
E
E;E
. E
€ 3
ts 2,", ?
r,1 if, 5f;E
: ?E
iLcS(!\2tr
fl E
Bi
E
;a;
E^d.9
.H
tE_eE
(iJ{EO
-c!!--..,i6fF1
-3^--vq",E
E"€ €
EE
rI E
E
g*
!:rgEaE
a:
EE
EsE
;f E
EB
EE
qH€E
EE
B
?
8 s{ H E
? E d E
E
E
? E E
s i tr 3 fl f * =
E+
ln cd.d
d gd
-.-E
"(E
:
?gs)=--9-E
E
s * :
$=
E
? E
€ I g;E
{ 4 i'fr
B€s E
iT
s EIil :
E
;EE
3
NE
E* S
!E
.O
;i E
:E $ iE
Ea *E
N r
:(1 Z
D-.Z
ZrS
==
Ze'I-u(d E
=
Yi sE
:frS?$tF
"H3
E
Es =
EE
fiEE
$$$EE
$'E? E
sE
; =E
E=
r€;;gd;EtrE
E!
E
--+
f
.-i G
1 c.i
d, 3=
ca+
E:E
$E+
E:E
+ stiE
+
3€i5'E
:i1 3!E
EE
;E H
ss
E ! E
s B; E
Ia ii i+ les $E
ie;Eii E
i: $sI;e[;sr E
iPat=
fl *r: egigEg**n*
I}Eig{B
iEiiiiIgiE
}=E
*:xE; E
Et- E
g;i[ii.s{ =
Ei+
tat xEs ilii;i.fisi
i$![fliui{EgI!!$fE
;ss
E(4rtEtaIE(aE3EE
@rn
EoEo= qE-Yog(,L=oa=a=-=
odod(.)qooc,a
* $ i* $* Ei I iF
E E
$ 3l o !! L^ i: :
E ry$ilE
i ? E* $,;
=
(! fl
a'o
A; 'e s, fi { e F
: f E
tr:i(!+roO
5Y
g g$rE $E
: ET
ilE? l i ss $a I F
E H
eE
Et E
€E€ sE
E H
sE
E#n:iE
El.!H
E:
: s$E3
. :: !E
isgTE
E
€E
t H
E ? f;: ; P
? ;E.E
$ * r *E E
i E uas
E:;:E
,,EltS
eElE
E*f;si+
s'#i{
s 8'g.E;*-E
E5
.i E ? E
q e d5'€ -E E
E +
tcst E ilE
E
J'-L.FF
-
L-l!bo=
(!0-:E
-boE
XP
E'ebn
stlc!tr>
:L/ bo N
.6CS
nh9Vd?^c!tr
wa
<lc;i
A5;
.d€E
3Li
i Ea €
=qrdo
=
H'a
'r(
l5.E8,".
JHI
=:-aJ
==
=crho
=5c=
tr9-
=
to S
a =
o p
rr9X
d
3:;'.Y
=; =
f *E=
= o i
g9l
==
*F".i
=f,dtr=
: -=&
3 ii=
--a-si.==
; 4 >
+-7=
=.-=
r==
.L
(,<L>.:\dbnd
.2 P
, .iv.=
!
Bj
6oc(-=
=:=
a=E'
EI
r=I=a
a-^;:-hoI
-lctroa,
.n-66nac
L !?
LqB@
A\2.-
IAoolc6aa9'i\h'6boaaJq'ltr7J
a c
.q i ,l
,q '50
:t.H
"-t.cP
=t
ai @
rv
o >
.=o.E
oa9E
O
'iylU
tQ!.
d\odt-\A
LNH
O.oH
i€d
LlEI
g-qii <
.Yh=
a+
U.r
v04-@
,toA--:^:iG
\!"; U
Y
H;s
G
T,i }
EE
O
ov o
=
=
1,E
.-.E dH
*'
F E
E
*$ !5
d 3E
E B
E
-8H
E
r.E
tli,E
S
d io
bil5.'i=-
b--
:-tr* X
d
Fui6!-9N
!5-E
*cSg;
E
^'i: * \,
= =
.r
9a A9.l
ft-ci.6E
:ilEE
?oEP
=,qA
.,q.EE
{*.^Y
Y.,3
e;\iH
EH
S.E
EN
Sui!i7r\=
{-cixuld+E
!
E
O.O
OH
OIO
,Q
69
-iql
E i.E
*E H
EE
EE
ssS {E
,ii$ $E
rt $Ei*g E
tt isrsi +
$rs i;tta;sEt fA
;P{ f+
iE s6E
gHE
$SS
fi,if:IF
et-E!g-B
'Esss}=
=I
i${$$f; EA
E;*E
s$s i;rte
s tI$gf .BgF
i gE s$i Ii I E
ts s s I ; t ssi!
g ii sss s itEIE
ooIE==+oeoI=o6=a=-=
cdoz(!Ldrn
zd(d(!xdJ+E*
qE
25':.N
H3
6.6-xG9*I.rr
cr) c>
a<
'd:6
i *#
=€
doj=-*-I:=
::ti
E
iq==
-Le=:
i $+
*i r,;f.E
i=E
SIE
S t
E;€f
=
->
- !
l-
a =
j -
>.
i: p
oo c a.! :
\ S
i E
'::- "
- =
= =
aiE
LZ !igH
E
$sss E
jE
E-?
=_=
=-:.-a-cG
ZX
as*NO
: s._.9'a=
s
X
q' q
_S X
o-; J'
qr !
!-
; =7':-: r*.?=
= i=
s- iI si ia}gii-=
-t-!Z
7:. "s.rE
xa >
=*4
iSal=
>
I-s4'- T
!u::E
t-s:;i=
==
zggiE:E
sE
SS
---I;x=Ji-:4t=
:i
- r =-
= l=
;+
E:€ =
S
S s
r1=-=
=: -=
:=r.I-E
A=
i;gP=
\E
1===
r=lziE
gs5E;F
ssSt i
H I i;;
= i: : _ =
'i= =
_ i.==
* : =i5 ;i
EE
= i
= --=
.i1=-3
i+-E
cia E
$s
.=,i.=
= =
ii i$: iE i. =
S ii =
Ef $;$t
i, :i= 3; =
Ei: i: i:S
'i iS S
Ei lt ! ;
: :
: :
-: I
=
=
: .'
=
- ]
. :
>_=
6zE'
E'
J-=ct
d:l=loloI
!lrlE
l\lE
il
EIaoo.
AoCfrl
'- -
>
>\\
g+\\
igEi $igiiiflig rigi$ n$B
Bi
j IgEi!igggIE
iE B
EB
Ei=
ili$q
EE
EIagiS
E$B
EE
E E
EIE
iEB
tEE
B
E E
gE$E
iEE
FI gB
B B
tFE
I $I i$I I
Ef6;g;se r=
*;EE
$ ilr gEgtE
T;lE
; E* E
3 & E
EE
f $BE
i E I iI
BE
E- gE
FI
EooE==-Ioeorz,oa=6=-=
.!-6ha
.U9!N
s5aJ\
x
: IIJ
or
s .,t3!
+!
+=aiQ
.\Ss
+(3
f.l v)
%r@
e)jB
-F
\6-a-
. a,-
<N
-CA
:E
E--!
'=^H
-o*oii
.-Z
-i e
\ t
:- ;n
=iir.:-oi:=
=:<
I<;
-=-!:
az,EET,=a
lqts0.hx6LLodall
-s.heq).ot"rd\l
c
= E
I E+
:l .tiQ
lo.b !t s5.:t
-dlci
:l 'a
6 q(,
- E
+ E
o ol Eol
z.*-l s.Y
.Ut ?
.9 El
{:);9t
odt
i'-\l
Hstrle 6l ex:l =
ol E
{i-dl
@
3 Fl s-E
,.El ;:
!r,o9>
l xo
i ils
otE
a<l Z
t'
=
-\l g
6d'Ftsl
6-tr|
0.
i iEB
E*I$fliR
EE
tE$ S
gg iii*: $f9$tt**ai;6$gi
$$ g;}i{{
E E
E iIgiiiiiI is E
i $is iigEI i
EaiE
igE [gE
iii iiiigf$i$ii iiE
Euxii* $l I E
i , gt* 8," $$ E d;; i
oEo=E=J-Ioqo4z,oa=a=-==
\sa
a-_i{\\i;rstsisti tci ll^€g i:s :ii: js
s*\i-_:saN<
S:<
iii{\-f n -rr
-='=
=;
tES
=
5=:=
.i:isSlS
S *E
g E::;E
,E €li
i?::s-:{tS
1\ i:E
tU
E;:
iut oi.E
='j*:=
i:.\tGR
" E:=
fIE
EE
;Si
;EE
=::=
:sii$$$ $:: :*s[i i:E itI
;:i::ini!: I$* iE
gE* E
sg E!?
::i.-F+
$ssi E;{ :;?;E
5i$ EE
i::i:i::tY
i EI$ E
EfE
t t::
-i:;:Ir-Go)
S-;:
';-ii -iF
5€!
:i'is:ii=siS
3IE
€!$&
F^
+s;
xcs5:::=
'Iiiiii :{;iiEgE
$ E$s ;f?
:::i:::iii ;;ii+
i: zi sr: E
EE
i: ! ::l :i i:,.;€ E
iiE: ;E
. IS s ;E
!: : ;: ii s: i:s=
E5=
r=a:g? E
it E
E€
-: : : : : ii i i ii; ==
r=I:i:: 2+
i iSB
t i-:-:=
=:;=
a: i-=':+
]. 1
a=EE
I
=ct
.ts r'h
oJovha
<g
60siaS
E
aId
':-i^S
Ebn
-an
€Xa
r ?i'E
soHri^l=\p-*x
(,<ry6E*
b€1-L:lLoi^
Ufr
!? d'
ui9A
!G
I 5E
.iNp
ii LO
-.loi:
Ei
*{i
-.N!
cdXB
!-Y!
E
F.l
p.10-rA
'u(,tr(6F51&
E"j
<C
q-q.l+
<E
h;,1 ha
FdE
S
i6o>tool<
Q
&
--=.C
nss.-'=l-t;r.-.\N
C/)
=
= i
€? tP
,r-- -
2= E
ES
S
+=
=
*:- . G
- s ;2
E
E i
= : -\ i*
o:
=gs!E
S
s e,=
: ?fl#5NE
!,
- ri<
g
* E
S
> =
=
==
!:ii bnJ
-cG
s-=
a.€oE
gi\ '-'r€
Zf;:S
S
A
= E
:F:IiS
N- E
:E. i;S
?-$ Ei
_=sE
= sE
Ep;;sy E
t; X
sEisx i!
1 !f i€#Iss =
g? E
ErE
is E
E=
? t
S H
-c = S
"s -. I
+
S F
$ = E
€ i
+=
=d^:-}l
i iasEfr{{s =
;E ilyil€iB
eE
=
b:=a
ISS
. =
8ri s"E
tr ss
c-=
=
- E- -d;S
!s'dEj
It!T.S
=
1=i=
iT: ?tE
it $td; :!.:€", s r:
'=<
' xs=
EE
;SiE
uc-E
SiF
"iiF"
=E
, =
;.-
+
=
=
r :1"-
. z
tr orc I
-a N
-
=1=
is=a+
i-+
=E
=-
=-=
t==
s E
E;a E
+S
. i s"= i s s ! g€ i=
=: r! t
n ;=
=:tS
s,61Ssoa;E
;==
?+
==
x
i3=
7 i vli: E
FS
S!;E
i"+:::E
5 € !1=
iEs *ci Y
St I ilE
1E 7=
-z 1s &
E- -Y
= i,:1-l i s: \ $i =
=,:a7: =
t: E
E-. 1=
xF€:q
is $N
g'j-=;:=
:=:
= 5E
ET
:i{5t-n lF
^rSeE
E?
i ==
.i=:S
€Ei+
; =
E
t: ;€
a , i=
i$S-E
ooTDIeIoILoa=oa=a=-=
-l .j:/
5OO
6
o @
-aLLO=
F
(, =
; .
o >
.:-\l--a-.-=
L
- --
L e
-a;E
NU
X6.'-
- =
s
L;i'
C:
C i
9 ?-=
E 9€ +
€ t E
3.
r i s E
E
+ 2 !
ql+lo
oE:
il:iji=@
X6
=:'--!E
:.;<
-
:, !
Ui
-.! S
.L =
;
*"LA
=-
ar.a-:=
6-ObD
.=O
ir-rsi Z
i:n--oG
-trNN
t-
i: -
M-
o P
qLL+
r:=:1":o9o
odE.i'Jc-
--..9! laE
-=-d--J:
,;: E
R bO
E
6 E
*-of:Eah--:".9o
=aa-:=
+'-
'-<=
>-tqA
?'c:E
6=
q P
=i
s-=.Y
:v-'dco.-t;i-.2'aiE
.E;
l_, lzE
-=
i!=
i -tr r:
=
tr
=ts7i1
i;t1:=
,9-=;
'-7E.iE
^ -
C
s =
.
a e
.=
:gE
) a-o
;'.. -
y. IC
Ua
q!= ! j
! qp t
a r >
,i=
=-E
oS-.t.,
=
tr.=b.-i
- tr
tr S
btr
= 9 i
E E
I i
E:,.=
'.d?c-sF*5*E
E..-v;:!l:r^q!
-.f3-
i *
;- )=
ii A .
- +
=.-i-=
=evI=
l------.--!.at.-!=
==
:-l,a.ZLa
- t
=
=:=
a:
:-
ct=EET==ao
LOo!c9ot.!H.tsvoF
..s!\X
.s!sE
-$(jSuSsL)F
t\.."fi6i.
.E+
N%
r.dirvbiiE
@,\ ,
$EF
trS=
-t S
:=
o-\6a=
bot e
"iS\r\1!
d-9()*b
* E
d@!=
t4 3 S
Yod--
Er-t
tr E
E-O
*to*EI
>
ff-aA
O/h\J
HaV
EE
NN
EE
J i:N
EH
E
o^FsoJ
* L"
" *
;laodO
frl
E* gs.E
?Es: tE
HS
EE
SE
+E
=s *.sE
$rsE N
E$€ ;$E
=F
;E
i cst E;E
E 3&
ls Ie[s;E;a $:E
rE;f ; $3;s iT
t;rtiqis
: : $iE2,E
N reE
S +
S5 E
;E.E
Egst*uE
:BE
is:: $;E
;eE
ii ;sriisEsi fis *i lgtIi;
i!EE
i-flf$sf, i=is gtc$E
i=
fr.q;n q r{
Esii
Js;; E
no. -E-c
!i$3 tf tH [s E
* $s$N E
t iE E
:
E I r E
$; ni E; E
is$ ili,5i*EE
f,,E
:€ .833 =>
S-Q
E:E
E1 tE
s+E
(itEooTDIIe,ILoA=o6=o=-=
Lb -i
N *
b!+
d 6
trl a
o I
- o';
A.
-:6:46,.E
-dES
>E
haaLl6d.iFI
d bo.:
Z.=
.Etr>
i=:=
='E
u^-
: J
! w
A
!af-trG
o'q,vdO
.yO.-
= 2. o'I
! .o :
,l;-s.- !l.s
ivor=
tr-tv-aZ
6qSE
46 }-
E E
E
3o
6 =
E
U
,,
o
zl-r, =
3tr!Z
c E 5 :
g;:
IJ!Etr;):
oz€ fi b j
sc9o',4trLal
f<
O
=
3 >
'o N
r'. 'r
i;o i g >
N
g!3Essif
J tr|
-'-6!O
d E ; s f; i€:
; E
> F
-_i s j
.v :
! tr
E
6 o
.:.-Ex:-oQ
.aau=
O:.tc
t,a,c:l\-6:)
.- -
! >
.^
N
==
--Z-->
t =
='
: -
=>
--
==
--.-=
7 ssB\ IE
EE
iE E
i;.iE'-
.-i=\
r;r$-; f
=:
r.;.yr
S S
S -
..6 r ==
; :
aZ!;
E
I !i:i
li!EE
is E
i!2;=
a sY
fE
ir=:=
t E
i l=i<
=
: f
S !
=
sE+
i7- =
5
==
E
r-:
S:-=
Z
f tT=
=
-o :=
=2
i1
j:ss !:5:e$
: E
Ep:€
; I:is
*=i=
'd €18' ::=
l++
-,:=i:=
E
;;EE
EE
i sE
tH=
=u=
-i :- i :- : $I i€ frE g
E +
i i r=
i : -r ! !
j':e=:2lE
: 1+
==
==
ilss==
tn:-.-*=
i: =
+7,;E
E! E
lE*il
=;iiii
ai+i+
i==
=*E
=E
tr==
-=iii
*1 i:i'i!€ H
!IEE
Ti
:-1i j. i 9; =+
-r;i+ i s iE
3i ;i=
= i : ;
= i
-- = =
= ? =
I = t i
=: =
= =
1 =
l: . :- :
--j i =
a:: =
; =
; e =
= _ =
- =
az,EE
J==aC\
*N
E l3
43E
E
gF
?H
q
a f,
)'
PE
S
i.E
E'E
E
o? oE
6!'.i!ib =
P
E-o:i
th b:3<
bo", -
E
boorio::oird:ts -
4.2,i 2
h ij
tr o{
*4.-OO
aoE
tr_Etr
€.: 0 E
9 F
+
c6 !
GE
E
E1 dH
!Eh 6
uoJ.:E<
utr.ro\r.6.,L^6
t E
.; E $i
'- X
o:
d'!6-H!
Odiu>
ci*s
zEd,E
=
A
h^d a
5o
(E
:3 0
!d un ! c E
J:
E
E-E
d =
l6.4
FS
SB
tIE
d $lsl
f E E
E;E
If E
t=:E
loO
tr!4.:>l
2n !
b I <
l9, y
€ B ; tl-
-.ioLo\l C
t E
EP
-\l ts
N
H
Ir 6.=
oIE
EE
trr3ts|
*o'E
I
bD-o.tr|
ii: E
:
*" d.E
Ni s
> x:E
3€
E"r')* G
fEe*
ilEE
EE
y?
.==
ie\
s-I il*=
! =
=?
==
i iIE
E:.€tE
i; E
t::=
.!i-i!
==
.:Z ilS
A: *igi:A
E
EE
=-=
r$i
sil.EE
#ES
ilS
E=
,:_= €S
E 1i!!ti=
E
n:E;=
==
;i.s rGsI5E
iil,€E:
;==
i;s
==
-=E
j.*rE
ti;:ri
s*s r!E
E=
E=
git;,.:
- \:E
iE
l=tE
Es;21n.4
: -3
=t
\- ;
$fi'bn. N
V F
^F -
:P-:(q9=
c6.-:bCN
l;=_ =
.': r^.:
" .E
.g r =
E S
j =
a T E
?:1=
H
FV
E
f=-.ri..-nt!=
t
=5i
$S{
9&S
cho;T=
Gfr6;'
_., = : $\,
; z.=g !_a *!
T _ =
t=
i=
S; s
?E .8,: lS
;.;.?i€ 7
;{}.".*
= !I
i:.E-
cE:E
!E=
F=
re€r=
=:=
i r.= i;
*E:-E
F"E
i-*: x
j'; ::;
Ejf+
E'$ori=
:rz ;:$
i=?ril€=
i?!sI i
il =
S :pr
- e
-- . b s F
e : i i i =
E E
r 7=E
= J;
;i E
i. € ti= E
:-2 E:E
sE i iI
S=
€
Z E
-
aon = 1
= +
ratoEoIE
OE
O=
G.l
-E
=.E
B
.Q
5i:o;irdE
!l-,voE
Ax=daE
=..-aio-a-
abodLdLboj,i
a=EE==a-f
gFiE
Bs*s$ fiE
IBE
i$ EiI$E
gE
aiEiisIss$iE
f,igB?Iiig$ii
giIltIsiiiiIggggttgiragi3E
it;g -€si$ EilE
EE
f t+;tj$;f+
E F
; I I 1= S
S$s ss F
I i i BE
i [I rs = * E
;
EooJ
l- -
.x=
t@
:-5:c)=
or=--=
a=E
-E=5r:Ia,-=q.===;a
a=EE!f=Jaic
oqoLLo.iON
>,
O:
{'6\6cL ,t
f!-d i
^OO
t5
- va
L '+
t ho
.o >
rcF
{!!sHl,
z': EH
dh.o
L bo
dN,:-
h>t
O'i.i
U) \
L,)
'b-oN
E3 E
EE
E#E
Et iE
ET
E E
tt*=i
:; rE;;a:[ $t +
il8;E iE
E:ir
Elgca*;u{18$;iiE
giEE
i$$E
a E*E
1[If *FE
;Ff +
E uE
usEs
gg Eiigf;$,; ea! ; iaflrfi}sl ;;
ilr s lgiE
igs l fliaI } l+ gliI E
ig
o\EooJE=J,=Ioaa,r=oa=a=-=
)a.:a!a.a/)b€Eci
a,-E,oiE-S-=
=s=-=
a,
"a
@
C\
rdEC
Er-o-E
='iEdE+
!H=
a@F5
d=z
!.r o
boi>
a\5H
:OH
:4
X(6E
-.\ , c,
trA-
96:>
a
Pi
=;=
-
boE
=.9ca
=;6'E
d-({L
>q
-!5<
h:+o. .6
iE-=+=
ET
=EE-=6oC{
IdIt_!?=F
>M
-\Ei=O
rcti\ao>
roiJIAIX
cii.cdb!
EQ
-ooiOdtr
n6oa>
?o-dtsE
igg6gig$iEellle-E
E+
trsfie;iil$$iB
r{EiB
iEI6,iiilli
i iagt ti*gg itislisatIiiEg
E tE
I;;gIgIitii IaEIE
gIEE
Itg
ir =
! t; a; ; gE E
qs g5gi5 ggrE gpE
6
PERSPEKTIF HUKUM EKONOMI
'- ..il-i,r. Nlikro Kecil dan Menengah (UMKM) adalah salah satu aktor ekor-ronri' .:-.. Fentlng cli Inclonesia. Karena jumlahnya yang signifikan clan lnenyerap
r: '.,r.1 keria yang luar biasa banyaknya. Keberadaannya menarik untuk clikaji
-' ...:i.1. tahap perjalanan pembangunan ekonomibangsa. Sejakkelal-rirannya
: - nre nl,r.li konsep pemikiran para founding fathers, hingga peranannya
-- .r-, rencrptaan kesejahteraan bangsa.
r;..iril n rirtif buku ini akan mengkaji dari prespektif hukum ekonomi.
--:r,',.,...1 Jari kelahiran UMKM sebagai aktivitas kehidupan manusia dalar.r-r
-':----,rLrpr kebutul-rarrnnya, keberadaaanya dalam globalisasi ekononri,
- :..-. irllplr:1r Lrertahan dalam krisis hir-rgga masa depan UMKM cli Indonesia.
-t ..i -.c.a.rA filosofis, teoritis sarnpai pacla datarar-r praktis.
-*)D- ilUKTI FAJAR ND adalah dosen tetap Fakultas Hukum Universitas Muhammadiyah
\yzkarta. Konsentrasi kajiannya pada bidang Hukum Ekonomi atau Hukum Bisnis
Vsrydesaikan studi Sarjana Hukum di Fakultas Hukum Universitas Gajah Mada, Magister-1;om di Pasca Sarjana Universitas Diponegoro, serta menyelesaikan program Doktor Hukurn
sr *rirersitas lndonesia. Aktif melakukan penelitian dan menulis aftikel di berbagai jurnal
i-a' dan media massa Selain mengajar di UMY juga mengajar di IVM UGM dan bebagai
€r-o-s ai.rnya. Jadwalnya padat dengan mengisi ceramah kuliah umum diberbagai kampus
b -zgcitpembicara dalamsemnarNasional maupunlnternasional,seperti di Malaysia,
--a'a-.:, Jepang, Croatia dan lnggris. Beberapa kalidiundang kursus HAK dan expert meeting
+.<-'?' Perdata (Wakai) di Ghakusuin Tokyo University Jepang. Sering terlibat sebagai Tenaga Ahli dalam projek
q_ta- oersama pemerintah maupun konsultansi dengan perusahaan. Sebagai Assesor BAN PT membuatnya
rreriignatitrarc//rng mengunjugi berbagai kampus kampus di pelosok negeri ini, dari ujung Sumatra hingga Papua.
tsa lang tinggal di Jogjakarta ini mempunyar laringan perternanan yang qukup luas dengan berbagai kalangan
btoj" rnasyarakat, birokrat, politisi, akademisi dan kalangan bisnis Diantara waktunya yang sangat padat, masih
reqer.npatkan diri mengurus Masjid As Syifa dan bersemangat menjadi penggiat Ranting Muhammadiyah di Desa
TarnantirtoBantulYogyakarta SMS :081 22942781 , E mail : muktifajar umy@yahoo co,id
0Penerbit Pustaka PelajarCeleban llmur UH llus4t Yogyakarta 55167Ielp lo274l 3415r'.2, Faks (0274) 383083ffi il:p{rstalapelajar@yah@ (mrebsite:p{6taka@ajar.@ id