Miejski spacerowy szlak obiektów zabytkowych

leniu w 1920 r. na siedzibe kurii i rezydencjibiskupa. W trakcie badañ archeologicznych wlatach 1989-1993 odkryto m.in. zamkowy murobwodowy od strony zachodniej i relikty basz-ty znanej z rysunku A. Boota z 1632 r.

BULWARY Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego

KOŒCIÓ£ PARAFIALNY pw. œw. JANACHRZCICIELA, ul. œw. Jana 3 - PóŸnogotyckikoœció³ z renesansowymi i barokowymi przybu-dówkami wzniesiony zosta³ w 1538 roku. W1565 r. wzniesiono kaplicê pw. Jedenastu Tysiê-cy Dziewic z fundacji mieszczanina WojciechaKatteberga Kokoszki, byæ mo¿e przez Jana Bap-tystê Wenecjanina. W XVII w. restaurowany zinicjatywy ks. Tomasza Wojtowicza; w latach1844-46 kolejna restauracja staraniem sk. Szy-mona Nowakowskiego. Wyposa¿e-nie koœcio³a jest barokowe i roko-kowe. Od strony Wisly w œcianiewmurowane s¹ trzy pociski, któ-re wystrzeli³y wojska bolszewic-kie w kierunku œwi¹tyni podczasdzia³añ wojennych w 1920 r.

BUDYNEK DAWNEGOSTAROSTWA, ul. 3 Maja 17- Klasycystyczny budynekwzniesiony zosta³ w I po³.XIX w., wg projektu StefanaKoŸmiñskiego, budowni-czego obwodu kujawskie-

go. W 1851 r. obiekt przebudowano wg projek-tu Franciszka Tournelle w tym elewacjê frontow¹od ulicy 3 Maja i skrzyd³o wzd³u¿ ul. ¯abiej.Obecnie budynek jest siedzib¹ Pañstwowej Wy-¿szej Szko³y Zawodowej.

BUDYNEK REMIZY STRA¯Y PO¯ARNEJ,ul. ¯abia 8 - Neogotycki murowany z ceg³ylicówki z piêciokondygnacyjn¹ wie¿¹ zega-row¹ zbudowany zosta³ w 1909 r. Nale¿y doKomendy Stra¿y Po¿arnej. W pomieszczeniachna pierwszym piêtrze znajdowa³o siê MuzeumStra¿y Po¿arnej, wewn¹trz podziwiaæ mo¿nazrekonstruowane malowidlo „Wyjazd do po-¿aru”. Znajduje siê tam Oddzia³ W³oc³awskie-go Centrum Kultury.

KAMIENICE przy ul. Królewieckiej 12,14,16- Najstarszymi domami na tej ulicy s¹ trzyklasycystyczne domy z pocz¹tku XIX w. Wol-nostoj¹ce, parterowe z poddaszami, z wy-suniêtym niewielkim ryzalitem, w czêœciœrodkowej fasady.W domu zoznaczonymnr 14 mieœci³a siê w latach 1821-1822 lo¿amasoñska W jednym z domów by³a sie-dziba prywatnej szko³y pocz¹tkowej pro-wadzonej przez E.Usakiewicza, do któ-rej uczêszcza³ Jan Nagórski, s³awny w³o-c³awianin, pilot, który pierwszy w œwie-cie dokona³ lotów polarnych na hydro-planie.

Oddzia³ Kujawski PTTKul. S³owackiego 1 a, 87-800 W³oc³awek

tel. (+48 54 232-33-54); e-mail : [email protected]

Informacja Turystyczna Biura Promocji i Integracji Europejskiejul. Zduñska 4, tel. (+48 54 .........), e-mail:

Wydano ze œrodków Urzêdu Marsza³kowskiegoWojewództwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu.

Sk³ad i druk: Expol, ul. Brzeska 4, 87-800 W³oc³awek; fot. T. Molenda, P. Rybiñski

Miejski Spacerowy„Szlak ObiektówZabytkowych”we W³oc³awku

„Szlak Obiektów Zabytkowych”Miejski Spacerowy

POMNIK na Placu Wolnoœci

PA£AC MÜHSAMA, ul. Koœciuszki 2 - Bu-dynek elektyczny z ceg³y licówki z bogatymtynkowym detalem architektonicznym nawi¹-zuj¹cy do tradycji renesansu francuskiego, wy-budowany zosta³ ok. 1894 r., prawdopodob-nie wg projektu Antoniego Olszakowskiego dlaHugona Mühsama - za³o¿yciela fabryki ma-szyn i narzêdzi rolniczych z 1893 r. Po wojnieu¿ytkowany przez Kujawskie Zak³ady Ma-szyn Rolniczych. W 1993 r. odkupio-ny zosta³ od Urzêdu Miejskie-go i przeszed³ w pry-watne rêce.

KOŒCIÓ£ I KLASZTOR oo. FRANCISZKA-NÓW REFORMATÓW pw. WSZYSTKICHŒWIÊTYCH, pl. Wolnoœci 6. - Barokowy z re-miniscencjami gotyckimi (i neobarokow¹ naw¹boczn¹) zespó³ klasztorny powsta³ w latach 1639-1644 z fundacji Wojciecha i jego ¿ony Doroty zRogaliñskich Romantowskich, w³oc³awskichmieszczan, dla konwentu franciszkanów - refor-matów sprowadzonych do W³oc³akwa w 1625r. przez bp Andrzeja Lipskiego. Koœció³ od 1969r. pe³ni funkcjê parafialnego. Wyposa¿eniewnêtrz koœcio³a jest barokowe i rokokowe. Ze-spó³ otacza mur z bram¹ z 1797 r.

ZESPÓ£ KOŒCIO£A EWANGELICKO-AUGSBURSKEIGO,ul. Brzeska 20 i 22 - Ze-spó³ sk³ada siê z koœcio³a, ogrodzenia i pleba-nii. Neogotycki koœció³ pobudowany zosta³ wlatach 1882-4 wg. projektu Franciszka Tour-nelle. Posiada jednolite, neogotyckie wyposa-¿enie wnêtrza. O³tarz, ambona i organy wy-konane zosta³y w firmie Schlag i Synowie zeŒwidnicy. Plebania parterowa o skromnych

cechach klasycyzmu wybudowana zosta³aok. po³. XIX w., a przebudowana w

1881 r. Ogrodzenie z ku-tego ¿elaza pochodzi z

1897 r. Kieruj¹c siêwzd³u¿ ul. Brze-

skiej dotrzemydo zabytko-

wego Koœcio³a pw. œw. Witalisa, który znajdu-je siê w kompleksie zabudowañ Wy¿szego Se-minarium Duchownego.

KOŒCIÓ£ pw. œw. WITALISA, ul. Karn-kowskiego 3 - Gotycki, fundowany w 1330 r.przez Biskupa Macieja z Go³añczy. Do 1411r. pe³ni funkcjê zastêpczej katedry (po spale-niu w 1329 r. przez Krzy¿aków romañskiejœwi¹tyni). W 1569 r. przeznaczony zosta³ nakoœció³ seminaryjny (w tej funkcji do dnia dzi-siejszego). W 1843 r. po³¹czony zosta³ œcian¹zachodni¹ z budynkiem seminarium. Na wy-

posa¿eniu koœcio³a znajduje siê umieszczonew o³tarzu g³ównym bezcenne dzie³o sztuki go-tyckiej tryptyk z 1460 r. z przedstawieniemkoronacji Najœwiêtszej Marii Panny.

WY¯SZE SEMINARIUM DUCHOWNE,ul. Karnkowskiego 3 - Zespó³ budynków zlat 1843, 1882-1900 (przebudowa) i lat 80-tych XX wieku w historyzuj¹cym stylu z prze-wag¹ neogotyku. Bibliotekê zaprojektowa³ JanAleksander Ciunkiewicz prawdopodobnie w1843 r. Rozbudowy z lat 1882-1900 prowa-dzono wg projektu Konstantego Wojciechow-skiego. W latach 1981-1982 od zachodu do-

budowano skrzyd³o.

PRA£ATÓWKA, pl. Kopernika 7 - Muro-wany budynek z 1801 r. o skromnych cechachklasycyzmu, posadowiony na starszym pod-piwniczeniu, byæ mo¿e z XVI wieku, wchodziw sk³ad kanonii otaczaj¹cych katedrê.

BAZYLIKA KATEDRALNA pw. WNIEBO-WZIÊCIA NAJŒWIÊTSZEJ MARII PANNY,pl. Kopernika 7 - Gotycki koœció³ katedralny z1340-1411 r. ufundowany zosta³ przez biskupaMacieja z Go³añczy. W ci¹gu wieków wielokrot-nie by³ rozbudowywany. Rozpoczêta w 1890 r.restauracja katedry wg projektu Konstantego

Wojciechowskiego silnie przekszta³ci³a koœció³w duchu neogotyckim. 1907 r. papie¿ Pius Xnada³ katedrze godnoœæ bazyliki mniejszej. W1991 r. w œwi¹tyni goœci³ papie¿ Jan Pawe³ II.Wyposa¿enie stanowi¹ wybitne dzie³a sztuki sa-kralnej tej miary jak: gotycki witra¿ z 1360 r. zescenami ze Starego i Nowego Testamentu; póŸ-nogotycki z 1475 Obraz Wniebowziêcia Naj-œwiêtszej Marii Panny; póŸnorenesansowy ob-

raz Ukrzy¿owanie malar-stwa Juan Correa

de Vivar z

Toledo; nagrobek biskupa Krzes³awa z Kurozwêkwykonany na Wêgrzech w 1516 r., przez artystêw³oskiego Jana Florentczyka; cztery obrazy wcze-snobarokowe z 1639 r. malowane na blasze mie-dzianej przez Bart³omieja Strobla z g³ównym ob-razem przedstawiaj¹cym Wniebowziêcie Naj-œwiêtszej Panny Marii z Chrystusem i anio³ami;tzw. Krzy¿ Tumski z 1610 r.; stalle barokowe z1683 r.; secesyjne witra¿e projektu Józefa Me-hoffera z 1937-9 r.

Park Miejski im. Henryka Sienkiewicza -Za³o¿ony zosta³ w 1870 r i jest jednym z pierw-

szych parków miejskich w Polsce. Pocz¹tkowozajmowa³ niewielki skrawek terenu na lewymbrzegu Zg³owi¹czki, dopiero w latach miêdzy-wojennych powiêkszono jego powierzchniê do8 ha i podjêto prace nad zagospodarowaniemterenu. Obecnie park zajmuje obszar wzd³u¿koryta Zg³owi¹czki wraz ze stokami tarasównadrzecznych. Powierzchnia parku wynosi40,18 ha. Wsród rosn¹cych w parku 65 gatun-ków drzew, wiêkszoœc stanowi¹ drzewa liœcia-ste, takiej jak topola kanadyjska, lipa krymska,orzech czarny, d¹b burgundzki, skrzyd³oorzechkaukaski. W centralnej czêœci parku znajdujesiê popiersie Henryka Sienkiewicza, d³uta ar-tysty rzeŸbiarza Stanis³awa S³oniny.

CZARNY SPICHRZ, ul. Piwna 4 - Drew-niany spichlerz konstrukcji zrebowej, ze szczy-tem konstrukcji szkieletowej, dwukondygnacyj-ny z trzeci¹ w poddaszu wybudowany zosta³na pocz. XIX w. do celów magazynowych. Jest

wymieniany w pierwszym spisie budynkówFabryki Cykorii F. Bohma i S-ka, za³o¿onej w1814 r. Po wojnie u¿ytkowany by³ przez Ku-jawskie Zak³ady Koncentratów Spo¿ywczych(obecnie „Delecta”). W 1980 r. przeprowadzo-no w obiekcie remont kapitalny z adaptacj¹ nacele kulturalno-oœwiatowe dla DobrzyñskoKujawskiego Towarzystwa Kulturalnego.

Delecta SA, ul. Wyszyñskiego 14 - Po-cz¹tki firmy Delecta siêgaj¹ roku 1816, kiedyto bracia Ferdynand i Wilhelm Bohm za³o¿ylipierwsz¹ na ziemiach polskich fabrykê cyko-

rii pod nazw¹ Fabryka Cykorii FerdynandBohm and Co. W 1996 r Delecta sta³a siê czê-œci¹ miêdzynarodowego koncernu RIE-BER&SON z siedzib¹ w Bergen (Norwegia).

W³oc³awskie Towarzystwo Wioœlarskie,ul. Piwna 3 - W³oc³awskie Towarzystwo Wio-œlarskie powsta³o w 1886 r.jako jedno z pierw-szych w Polsce. Organizowane we W³oc³aw-ku w koñcu XIX i pocz¹tkach XX w zawodywioœlarskie przesz³y do historii jako jedne znajwiêkszych wydarzeñ sportowych w Polsce.

Przystañ Wodna PTTK, ul. Piwna 1 - Od1949 r dzia³a tu W³oc³awski Klub WodniakówPTTK. Od 1986 r teren jest w³asnoœci¹ Od-dzia³u Kujawskiego PTTK we W³oc³awku.

DAWNA KANONIA, ul. Gdañska 8 - Zbu-dowana w 1649 r. z fundacji kanonika Stani-s³awa Or³owskiego. Jest to jeden z najstarszych,

œwieckich obiektów zachowanych w mieœcie,który jednak ze wzglêdu na liczne przebudo-wy zatraci³ zupe³nie cechy stylowe. Mieœci siêtam Muzeum Biskupa Micha³a Kozala orazIzba Pamiêci Prymasa Stefana Wyszyñskiego.

PA£AC BISKUPI, ul. Gdañska 2 - Muro-wany zamek usytuowany zosta³ w miejscu gro-du obronnego z X-XIII wieku, z wykorzystaniemmurów zamku: ksi¹¿êcego z XIV wieku, a póŸ-niej biskupiego do XVIII wieku z ca³kowit¹ prze-budow¹ w 1861 r. w charakterze klasycystycz-nej rezydencji. W 1925 r. odbudowany po spa-