Midtvegsevaluering av Klimaplan for Hordaland …...ressursutvalet eit forslag om at Hordaland skulle bli bensin- og dieselfritt innan 2020 og bestilte sam-stundes ei utgreiing frå

Midtvegsevaluering av Klimaplan for Hordaland 2010 – 2020

AUD-rappor t

Nr. 9 - 13

2

Utgivar: Hordaland fylkeskommune, Regionalavdelinga

Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) http://www.hordaland.no/aud

Tittel: Midtvegsevaluering av Klimaplan for Hordaland

2010 - 2020 Publikasjonsserie/nr: AUD-rapport nr: 09-13

http://www.hordaland.no/aud-rapportar

Dato: 14. november 2013 Forfattar: Kathrin Jakobsen, Kristin Iversen og

Lasse Kolbjørn Anke Hansen E-post: [email protected], [email protected], [email protected]

3

INNHALD

1 Bakgrunn .................................................................................................... 4

2 Metode ....................................................................................................... 4

3 Korleis har prosessen vore? ....................................................................... 5

3.1 Om prosessen ............................................................................................................. 5

3.2 Vurdering av prosessen ............................................................................................... 7

4 Korleis blir målsettingar og tiltak oppfatta? ............................................... 14

4.1 Er målsettingane føremålstenelege? ......................................................................... 14

4.2 Samsvar mellom mål og tiltak? .................................................................................. 15

4.3 Korleis blir tiltaka oppfatta? ........................................................................................ 16

5 Kva betydning har Klimaplanen hatt så langt? .......................................... 18

5.1 Kjennskap til Klimaplanen for Hordaland ................................................................... 18

5.2 Klimaplanen sin innverknad ....................................................................................... 19

5.3 Ein klimaplan berre for Hordaland fylkeskommune? .................................................. 21

5.4 Kommunane sitt eiga klimaarbeid .............................................................................. 22

5.6 Kva ønskjer kommunane frå fylkeskommunen? ........................................................ 26

6 Oppsummering ........................................................................................... 27

4

1 Bakgrunn Klimaplan for Hordaland 2010 – 2020 blei vedtatt av Fylkestinget 8. juni 2010. Klimaplanen sitt hand-

lingsprogram er blitt revidert kvart år. I samsvar med Regional planstrategi 2012 – 2016 skal Klima-

planen rullerast og leggjast fram for Fylkestinget i juni 2014. Som følgje av dette ønskjer Klima- og

naturressursseksjonen (KNS) i Regionalavdelinga, som har ansvar for prosessen, å gjere opp status

for arbeidet med klima så langt.

MiSA har på oppdrag frå Hordaland fylkeskommune gjort ei vurdering av effektane av tiltaka i hand-

lingsplanen for å kunne identifisere kva tiltak som bør prioriterast eller nedprioriterast for å oppnå ein

heilskapleg klimapolitikk. Rapporten blei levert 1. september 2013.

Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) i Regionalavdelinga har fått i oppdrag å gjere ei midt-

vegsevaluering av Klimaplanen som kan supplere MiSA sin rapport. Dei spørsmåla som denne eva-

lueringa skal gje svar på er:

1. Korleis har prosessen for utarbeiding av klimaplan og handlingsprogram vore?

2. Korleis blir målsettingar og tiltak oppfatta av interessentane?

3. Kva betyding har Klimaplanen hatt så langt?

2 Metode Datamaterialet som er lagt til grunn for evalueringa er henta frå intervju, spørjeundersøkingar og

gjennomgang av dokument knytt til klimaplanarbeidet.

Intervju med sentrale aktørar

MiSA har i samband med si effektevaluering gjennomført semistrukturerte intervju med sentrale aktø-

rar i klimaplanarbeidet i Hordaland. AUD har, etter samtykke frå informantane, fått tilgang til desse

intervjua. Informantane representerer politisk og administrativt nivå i fylkeskommunen, politisk nivå i

utvalde kommunar i fylket, statlege organ, næringsliv/bransjeorganisasjonar, frivillige organisasjonar

og forskingsinstitusjonar. Totalt har AUD fått tilgang til 12 intervju samt eit samandrag. I tillegg har

AUD gjennomført eit gruppeintervju med utvalde tilsette i Klima- og naturressursseksjonen. Føremå-

let med dette intervjuet var å skaffe bakgrunnsinformasjon til arbeidet med midtvegsevalueringa.

Spørjeundersøking blant deltakarar i klimaplanarbeidet

AUD har gjennomført ei elektronisk spørjeundersøking blant deltakarar som på ulikt vis har vore in-

volvert i klimaplanarbeidet. Deltakarane som fekk tilsendt undersøkinga kjem frå andre avdeling-

ar/seksjonar i fylkeskommunen, kommunar, statlege organ, næringsliv/bransjeorganisasjonar, frivilli-

ge organisasjonar og forskingsinstitusjonar. Totalt blei det sendt ut spørjeskjema til 148 responden-

tar. 71 av desse har delteke i undersøkinga, noko som gjev ein svarprosent på 48 %.

Spørjeundersøking blant ordførarar

AUD har gjennomført ei telefonisk spørjeundersøking blant ordførarane i Hordaland. Totalt er 29 ord-

førarar intervjua over telefon og 2 har svara skriftleg. Dette gjev ein svarprosent på 93 %.

5

3 Korleis har prosessen vore?

3.1 Om prosessen

Klimaplanen for Hordaland 2010 – 2020 er ei oppfølging av Fylkestinget sitt vedtak, 12.06.07, om å

lage ein komplett og heilskapleg klimapolitisk handlingsplan for Hordaland. På dette tidspunktet var

klima høgt oppe på dagsorden både i media og blant politikarane. Allereie i 2007 fremma Kultur- og

ressursutvalet eit forslag om at Hordaland skulle bli bensin- og dieselfritt innan 2020 og bestilte sam-

stundes ei utgreiing frå fylkesrådmannen om korleis ein kunne få dette til. Denne utgreiinga var ein

viktig del av grunnlaget for Fylkestinget sitt vedtak om å utarbeide ein heilskapleg handlingsplan,

ikkje berre tiltak som kunne bidra til eit beinsin- og dieselfritt Hordaland. Frå før var det også utar-

beidd ein fylkesdelplan for energi, 2001-2012, ein fylkesdelplan for vindkraft 2000 – 2012 og ein fyl-

kesdelplan for småkraft, men altså ikkje ein heilskapleg plan som ivaretok heile breidda av temaom-

råde og tiltak.

Fylkesutvalet vedtok 13.03.2008 oppstart av planarbeidet og ga rammer for utforminga av planen:

«Klimaplan for Hordaland skal gi mål og strategiar for reduksjon i utslepp av klimagassar, utvikling av

andre energikjelder og tilpassing til endra klima. Klimaplanen skal utarbeidast og ha status som ein

fylkesdelplan. Tidsperspektivet skal vere minst fram til 2020. Planen skal vere handlingsretta og ha

konkrete tiltak for iverksetting. Den skal retta seg mot fylkeskommunen, kommunane og statlege ak-

tørar i regionen.»

Klimaplan for Hordaland 2010 – 2020 blei vedtatt i Fylkestinget 08.06.10.

Strakstiltak

Sidan planprosessar etter plan- og bygningslova er omfattande og difor tek lang tid, var det ønskjeleg

å få fram forslag til konkrete tiltak som kunne setjast i verk i eigen organisasjon så fort som mogleg.

Det blei derfor gjennomført telefonintervju med 26 leiarar i fylkesadministrasjonen for å kartleggje kva

som blei gjort allereie og kva som kunne gjerast framover. Forslag til strakstiltak blei lagt fram for

Fylkestinget i oktober 2008. Eit av dei føreslåtte tiltaka var å starte arbeidet med miljøsertifisering av

den fylkeskommunale verksemda. Miljøsertifisering fanga også opp mange av dei andre tiltaka som

kom fram i kartlegginga. Fylkestinget løyvde på grunnlag av dette eigne midlar til arbeidet med miljø-

sertifisering for ein periode på to år. Utover dette tok ikkje Fylkestinget stilling til forslaga, men dele-

gerte til hovudutvala å vurdere aktuelle strakstiltak på klimafeltet fram til fylkesdelplan for klima var

vedtatt. I 2009 handsama Fylkesutvalet to saker om løyving av midlar til strakstiltak klima.

Administrativ prosess

Arbeidet med Klimaplan for Hordaland starta hausten 2008 og gjekk føre seg i heile 2009. Arbeidet

blei utført av ei prosjektgruppe med deltakarar frå Stord Fitjar landbruks- og miljøkontor, Lindås

kommune, Bergen kommune, BKK AS, Bjerknessenteret, NHO Hordaland, Statens Vegvesen, Fyl-

kesmannen i Hordaland og Naturvernforbundet Hordaland. Frå Hordaland fylkeskommune var Sam-

ferdselsavdelinga, Voss Jordbruksskule, Eigedomsseksjonen, Strategi- og næringsavdelinga ved

Næringsseksjonen og Seksjon for Kommunesamarbeid, representert. Plan- og

miljøseksjonen var prosjektleiar. Asplan Viak AS blei leigd inn som konsulent.

6

Arbeidet med å lage ein komplett og heilskapleg klimaplan starta på mange måtar frå null. Det var

riktignok utarbeidd fylkesdelplanar for delar av klimaarbeidet, og også fleire rapportar om klimagass-

reduserande tiltak i Hordaland1, men ingen heilskapleg plan. Heller ingen andre fylkeskommunar

hadde laga ein slik plan på dette tidspunktet. Arbeidsgruppa tok difor utgangspunkt i Fremtidens by-

er2 sine tematiske prioriteringar og arbeidde vidare ut frå dei. Arbeidet fekk ei eksplorativ tilnærming

der ein gjekk breitt ut og prøvde å fange opp innspel og synspunkt frå interessentar og ressursper-

sonar, samstundes som ein la til grunn nasjonale og internasjonale forskingsrapportar.

Prosjektgruppa arrangerte ei samling på Voss i januar 2009 for ressurspersonar frå fagmiljø, næ-

ringsliv og ulike forvaltingsnivå. Om lag 50 personar deltok. Deltakarane blei delt inn i grupper og

arbeidde her med utfordringar, satsingar og idear til tiltak på følgjande tema: Klimakunnskap,

arealbruk og transport, forbruk og avfall, energi i bygg og næringsutvikling.

I tillegg blei det arrangert ei samling for kommunar i Bergen i mars 2009. Her deltok representantar

frå 10 kommunar.

Visjonen og hovudmåla i Klimaplanen blei formulert i sluttfasen av det administrative arbeidet og var

basert på delmåla for kvart temaområde. Rapportane frå FN sitt klimapanel som sa at menneske-

skapte utslepp av klimagassar måtte reduserast med 50 – 80 % innan 2050 for at menneskeheita

skulle unngå dei mest alvorlege klimaendringane, var eit viktig kunnskapsgrunnlag. Det hadde også

vore ein diskusjon av visjonen for Klimaplanen i fylkestinget allereie hausten 2008.

Den første handlingsplanen var i hovudsak basert på dei forslaga til strakstiltak som var samla inn

internt tidleg i prosessen, men også framlegg til tak som prosjektgruppa fanga opp undervegs i pro-

sessen.

Planen var på høyring i tida 28.12.2009 – 31.03.2010. Høyringsutkastet blei sendt til 169 instansar.

Det kom inn 39 fråsegner, av desse var 15 frå kommunar. Blant dei resterande 24 var til dømes BKK,

Statens vegvesen, Kystverket, Fylkesmannen Hordaland, Forsvarsbygg, LO, NHO, Hordaland Bon-

delag, Bispedømmerådet, Fylkeseldrerådet, Naturvernforbundet og Gode Sirklar. I høyringsperioden

blei det arrangert tre høyringskonferansar, i Bergen, på Voss og på Stord.

Politisk prosess

Fylkesutvalet var politisk styringsgruppe for arbeidet og fekk munnleg orientering om korleis arbeidet

gikk undervegs. Det blei ikkje oppnemnd saksordførar. Utvala blei orientert om framdrifta i arbeidet

våren 2009. Fylkesutvalet vedtok å arrangere eit seminar om dei mest sentrale problemstillingane i

planen i juni 2009. Dette seminaret blei det ikkje noko av.

Forslaget til Klimaplan for Hordaland 2010 - 2012 som blei lagt fram for dei politiske utvala våren

2010, var svært komplekst og omfattande. Under handsaminga i fylkesutvalet i mai 2010 vedtok difor

fylkesutvalet å setje ned eit tverrpolitisk3 redaksjonsutval for å førebu saka om klimaplan til fylkes-

tinget. Under handsaminga av saka i fylkestinget, kom utvalet med framlegg til eit heilt nytt kapittel

1 Alternative drivstoff og teknologier i kollektivtrafikk i Hordaland fylke. Notat Civitas nov. 2007, «Klimagassre-

duserende tiltak i transportsektoren i Hordaland fylke», 2008, Rapport Civitas, TØI 2 Framtidens byer er eit samarbeid mellom staten og dei 13 største byene i Norge om å redusere klima-

gassutslippa – og gjere byane betre å bu i. 3 Med i utvalet var Joril Christensen (Ap), Tom-Christer Nilsen (H) og Harald Hove (V).

7

om teknologi saman med ei lang rekkje forslag til endringar og justeringar i plandokumentet frå dei

ulike partigruppene. Etter ei avstemming over dei ulike forslaga, blei dette sydd inn i plandokumentet.

Fylkestinget slutta seg også i hovudsak til forslaga til handlingsprogram, men ba om å få endeleg

utforma program lagt fram for fylkestinget i oktober. Dette var i tråd med fylkesrådmannen si innstil-

ling basert på ei vurdering om at handlingsprogrammet ikkje var godt nok gjennomarbeidd på dette

tidspunktet.

I oktober 2010 handsama fylkestinget det endelege forslaget til handlingsprogram for 2010-2011. Til

saman hadde handlingsprogrammet 78 tiltak og fem retningsliner. Handlingsprogrammet har blitt

rullert kvart år etter dette. For kvar gang er det blitt stroke tiltak. Handlingsprogrammet i 2012 hadde

63 tiltak og handlingsprogrammet for 2013 hadde 55 tiltak. Det har ikkje kome inn nye tiltak under

rulleringa.

Etter at Klimaplanen var vedtatt blei det oppretta temagrupper, som skulle jobbe med å utforme og

iverksetje tiltak i Klimaplanen. I 2011 blei Klimanettverket og Klimrådet starta for å medverke til å nå

nasjonale og globale klimamål, måla i Klimaplan for Hordaland og måla i dei kommunale klima- og

energiplanane. Klimarådet skal ta opp klimasaker generelt, og spesielt saker av interesse for Horda-

land og hordalandskommunane. Klimarådet er sett saman av politiske leiarar frå Bergen kommune,

kommunane i Hordaland (to ordførarar utpeikt av kvart av dei interkommunale regionråda), kommu-

nar som ikkje deltek i interkommunalt råd (p.t.Voss) og Hordaland fylkeskommune. Klimanettverket

skal medverke til auka kunnskap og kompetanse, utveksling av praktiske erfaringar, utvikling av fø-

rebileteprosjekt og beste praksis. Klimanettverket er for fagfolk og adminstrasjon i kommunane, hos

Fylkesmannen og i fylkeskommunen. Både Klimanettverket og Klimarådet var eigne tiltak i det første

handlingsprogrammet.

3.2 Vurdering av prosessen

Det er mange aktørar som har vore involvert i prosessen knytt til utarbeidinga av Klimaplanen og

handlingsprogrammet. Mange av dei som har vore tettast på prosessen har blitt intervjua særskild4.

Fleire av desse seier at dei er godt nøgd med måten arbeidet er gjennomført på. Ingen er negative.

Ein av nøkkelinformantane uttrykker det slik: «Prosessen var godt gjennomført og godt ledet under-

veis. Man kan ikke skylde på prosessen for å si det sånn når man skal evaluere tiltakene.»

I evalueringa har vi prøvd å kome i kontakt med dei øvrige aktørane som har vore involvert i dette

arbeidet. Det har vore vanskeleg å idenfisere denne gruppa, men alle som er registrert å ha vore

med på ein eller annan måte i dei ulike fasane, har blitt kontakta. Det kan vere som medlem av pro-

sjektgruppa, i temagrupper, klimaråd, klimanettverk, interne møte, eksterne møte, osb. Av dei som

svarte på spørjeskjemaet var det berre 40 av 71 som sa dei hadde deltatt i prosessen. Dette viser at

det har vore svært mange personer involvert undervegs og at alle ikkje er medvetne om at dei på

denne måten har vore delaktige i prosessen og har difor heller ikkje følt eigarskap til prosessen.

Dei ordførarane som har deltatt i prosessen har i hovudsak gjort det gjennom Klimarådet. Ordførara-

ne synest i snitt at prosessen har vore middels god (3,5)5. Deltakarar i ulike arbeidsgrupper og refe-

4 Intervju av nøkkelinformantar gjennomført av MiSA juni 2013.

5 Respondentane blei bedne om å svare på ein skala frå 1 – 6. Midtpunktet på denne skalaen er 3,5.

8

ransegrupper er i snitt meir nøgd med prosessen (4,0). Dette kan skuldast at dei har fått innsikt i stør-

re delar av arbeidet med Klimaplanen enn det ordførarane har gjort. Hovudtyngda av av ordførarane

har svart 3 på dette spørsmålet, medan hovudtyngda av dei øvrige deltakarane har svart 4.

4,0

3,5

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

Deltakar

Ordførar

Korleis synest du prosessen knytt til arbeidet med klimaplanen har vore?Svaralternativ:

1= Svært dårleg6= Svært god

Korleis dei oppfattar prosessen heng truleg saman med kva fora dei har deltatt i og korleis arbeidet

her har fungert, sidan det er gjennom dette foraet dei i hovudsak har vore kopla på prosessen. Ord-

førarane meiner i snitt at klimarådet har fungert litt over middels (3,7). Dette samsvarer med at dei er

middels nøgd med prosessen i sin heilskap. Spreiinga i svara er stor. Dei andre deltakarane er mykje

meir nøgde med korleis deira fora har fungert. Mest nøgd er dei som har deltatt i temagruppe, refe-

ransegruppe eller arbeidsgruppe. I snitt skårar dei 4,4 på dette spørsmålet. Også dei som har deltatt i

klimanettverket, meiner i snitt at dette samarbeidsforumet har fungert godt (4,3). Deltakarane er i

begge høva svært samstemte med ein skåre på anten 4 eller 5, men der dei som har deltatt i ulike

arbeidsgrupper har ein større overvekt av skåre 5 enn dei som har deltatt i klimanettverket. Kva ut-

bytte dei har hatt av å delta i klimanettverket, får litt lågare skåre (4,0), men er likevel godt over mid-

dels.

9

4,3

4,0

4,4

3,7

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

Korleis synest du klimanettverket harfungert?

Kva utbytte har du hatt av å delta iklimanettverket?

Korleis synest du arbeidet itemagruppa/referansegruppa/arbeidsgruppa

/anna har fungert?

Hvordan synes du klimarådet har fungert?

Klimanettverket og temagrupper/anna

Deltakar

Ordførar

Svaralternativ:1 = Svært dårleg6 = Svært godt

Alle som har deltatt i prosessen blei også bedne om å ta stilling til nokre påstandar om korleis pro-

sessen har blitt gjennomført med tanke på involvering og sjølve innhaldet i prosessen. Figurane på

side 8 og 9 viser resultata for deltakarar og ordførarar samla.

Involvering

At prosessen har vore open og inkluderande er respondentane i hovudsak einige i. I snitt skårar

respondentane 4,6 på denne påstanden. Dette er ein høg skåre i denne undersøkinga og byggjer

opp under hovudinntrykket om at deltakarane har vore nøgde med prosessen.

Dei resterande påstandane er døme på korleis prosessen ikkje har vore open og inkluderande. Svara

her kan vere med å forklare kvifor ikkje fleire er meir nøgd med prosessen. Jo høgare skåra på desse

påstandane er, jo meir misnøgde er respondentane med prosessen. At det meste var fastlagt før dei

kom inn i prosessen, er den faktoren som får høgast skåre. Sjølv om respondentane i snitt er berre

litt meir enn middels einige i dette (3,6), tydar svara på at det er ein del som har kome så seint inn i

prosessen at det ikkje har vore mogleg å påverke det endelege resultatet. At nokre aktørar har hatt

for stor gjennomslagskraft i prosessen, er respondentane i snitt litt under middels einige i. Dette kan

ikkje seiast å har vore eit stort problem, men samstundes er det ei rekkje personar som meiner at

nokre aktørar har fått for mykje gjennomslag for sine synspunkt. Dette bunnar truleg i at det har vore

motstridande synspunkt på nokre saker. At fylkeskommunen har vore for dominerande i prosessen,

er respondantane enda mindre einige i (2,9), men også her er det nokon som meiner at fylkeskom-

munen kunne ha vore meir tilbakehaldne. Lågast skåre får påstanden om at viktige problemstillingar

for mi verksemd/mitt arbeidsområde ikkje blei teke omsyn til (2,6). Dette betyr at prosjektgruppa langt

på veg har klart å fange opp og teke omsyn til dei problemstillingane som har blitt spelt inn, men ikkje

alle.

10

4,6

3,6

2,6

2,9

3,2

6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6

Prosessen har vore open og inkluderande

Det meste var fastlagt når eg kom inn i prosessen

Viktige problemstillingar for mi verksemd/mittarbeidsområde blei ikkje teke omsyn til

Fylkeskommunen har vore for dominerande iprosessen

Nokre aktørar har hatt for stor gjennomslagskraft iprosessen

Ta stilling til følgjande påstandar knytt til arbeidet med klimaplanen:

Svaralternativ:1= Heilt uenig6= Heilt enig

Inntrykket av at prosessen har vore open og inkluderande blir forsterka i intervjua med nøkkelinfor-

mantane. Fleire kommenterer at prosessen har vore open, inkluderande, ryddig og tydeleg, og at det

blei sett klåre rammer for den. Prosessen var godt leia frå administrativt hald og politisk forankra. Alle

fekk seie si meining, blei lytta til, men nokre føler at deira synspunkt forsvann undervegs.

Stort sett meiner nøkkelinformantane at prosessen har vore brei og at alle som har villa, har hatt

moglegheit til å påverke. Det som blir peika på er at arbeidet kunne ha vore meir kopla opp mot

kunnskaps- og forskingsmiljøa. Dette blir hevda av representantar for samferdsels- og landbrukssek-

toren. Spesielt blir det sett spørsmålsteikn ved om tiltak knytt til landbruksnæringa er kunnskapsba-

sert i tilstrekkeleg grad, eller om dei er basert på synsing. Det kan synest som om landbruksnæringa

er trekt for seint inn i prosessen. «Vi sitter av og til og ser på tiltak og tenker «hvor hentet de det

ifra?» Også grasrotbevegelsar burde i følgje ein av informantane ha vore meir trekt inn. Ein ordførar

meiner at Fylkesmannen har vore for anonym i denne prosessen.

Kven som faktisk har hatt påverknad er eit anna spørsmål. Dei som har sete «til bords» tidleg i pro-

sessen har følgeleg hatt størst moglegheit til å påverke, som til dømes Fylkesmannen, BKK, Statens

vegvesen, NHO, Bergen kommune og Naturvernforbundet. Tiltaka blir nødvendigvis farga av dette.

Fylkeskommunen blir delvis oppfatta å ha hatt ein for dominerande rolle.

At nokre akørar meiner at dei blei trekt for seint med i prosessen, kan ha vært uheldig med tanke på

det endelege resultatet. Tanken var at handlingsprogrammet lett kunne endrast i neste rullering, men

erfaringane viser at når eit sett med tiltak først er definert og vedtatt, blir dei hengjande ved i seinare

runder også. Ingen nye tiltak er kome til etterpå. Samstundes har det vore mogleg å vere med å på-

verke utforminga av tiltaka undervegs.

11

Internt er til dømes avdelingane og seksjonane trekt meir med i arbeidet med å følgje opp handlings-

programmet etter kvart. Spesielt gjeld dette eigedomsseksjon og tiltak som omfattar fylkeskommuna-

le bygg. For eigedomssjefen er det viktig at dei som skal utføre tiltaka blir trekt med på eit tidleg sta-

dium, slik at det blir realisme i planen.

«Tidligare har vi vore litt meir tvilande til prosessen, men dei siste åra, og spesielt i 2013, føler vi at vi

har fått vore med på ein sånn måte at vi kan identifisere oss med tiltaka, som er i tråd med sånn som

vi jobbar.»

Innhald i prosessen

Noko av det som var karakteristisk for prosessen i følgje Klima- og naturressurseksjonen, var at

mange av deltakarane ikkje var spesielt opptatte av mål og strategiar, men ønskte istaden å gå rett

på diskusjon av tiltak. Dette bar også arbeidet preg av. På bakgrunn av dette har hovudfokuset i

spørjeundersøkinga vore på det å velje ut og følgje opp tiltak. Respondentane blei bedne om å ta

stilling til ei rekkje påstandar knytt til dette arbeidet.

4,4

3,7

3,4

2,9

4,1

3,8

6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6

Den faglege tyngda i prosessen har vore god

Det har vore gode diskusjonar på korleis ein kangjennomføre tiltaka i klimaplanen

Ansvaret for gjennomføringa av tiltak har blitttydeleg plassert

Det verkar tilfeldig kva tiltak ein har satsa på

Det burde ha vore meir rom for diskusjon av tiltaksom har reell effekt på klimagassutslipp (t.d…

Det har vore liten vilje til å prioritere mellom tiltak

Ta stilling til følgjande påstandar knytt til arbeidet med klimaplanen:

Svaralternativ:1= Heilt uenig6= Heilt enig

Fagleg tyngde

Den påstanden respondentane er mest einige i er at den faglege tyngda i prosessen har vore god

(4,4). Gjennomsnittskåren er her godt over midtpunktet på 3,5. Dette blir også understreka i dei opne

spørsmåla og i intervjua med nøkkelinformantane. Ein av ordførarane uttrykker det slik: «De som

satt med det praktiske i HFK, de som jobbet med planen, var eksemplariske og veldig dyktige.»

Andre seier at «Dei har tydelege fagfolk som jobba med klimaplanen» og «dei har flinke folk, veldig

flinke folk». Det er ingen som uttrykkjer seg kritiske til måten arbeidet har blitt handtert fagleg.

12

Diskusjon av kva som har reell effekt

Likeleis er respondentane langt på veg einige i at det burde ha vore meir rom for diskusjon av tiltak

som har reell effekt på klimagassutslepp (4,1). Jo høgare skåre, jo mindre nøgde er dei med denne

delen av prosessen i dette høvet. I følgje Klima- og naturressursseksjonen var det vanskeleg å få i

gang diskusjonar på område der det ikkje fantes verkemiddel for å redusere utsleppa, verken lokalt

eller regionalt. Det blei likevel gjort visse forsøk, til dømes i høve til klimagassutslepp frå oljeraffine-

riet på Mongstad. Problemstillinga er nemnd i planen, men prosjektgruppa konkluderte tidleg med at

tiltak knytt til desse utsleppa var utanfor fylkeskommunen si rekkevidde.

Det blei også gjort forsøk på å få i gang ein diskusjon for å definere aktuelle tiltak knytt til transport-

sektoren, ved å invitere alle aktørane innanfor transportbransjen til temamøte. Haldninga frå bransjen

si sida var at desse spørsmåla høyrde heime og blei ivaretatt i Nasjonal transportplan og at det var

lite fylkeskommunen kunne gjere uten å ha eigne virkemiddel. På bakgrunn av fylkeskommunen ikkje

har nokon verkemiddel på dette feltet og at desse problemstillingane blir ivareteke i andre planar og

andre aktørar, blei det utarbeidd målsettingar til reduksjon av fly- og vegtrafikk og auke i kollektivtra-

fikk, sykkel og gange, men ikkje knytt tiltak til dei to første måsettingane. Det Klimaplanen gjer ista-

den er å gje tilrådingar om trafikkregulerande tiltak.

Her må saka om ny rullebane på Bergen lufthamn nemnast spesielt. Ei slik utbygging blei antatt å

ville auke klimagassutsleppa betydeleg. Prosjektgruppa konkluderte med at i eit klimaperspektiv bur-

de det ikkje byggjast ny rullebane på Bergen lufthamn. I forslaget til handlingsprogram blei det lagt

inn ei tilråding om å gjere ei ny vurdering av behovet for ny rullebane på Flesland, med utgangs-

punkt i passasjergrunnlaget og tiltak knytt til utbetring av Bergensbanen. Ansvaret for dette blei tillagt

Avinor. Dette tiltaket blei fjerna i den politiske handsaminga av Klimaplanen i fylkestinget.

Eit anna tiltak som prosjektgruppa meinte var viktig i eit klimaperspektiv, var innføring av køprising i

Bergensområdet. Ifølgje utsegn frå politisk hald var det køprising og rushtidsavgift i Bergen sentrum

som skapte mest debatt under handsaminga i fylkestinget. Usemja her skuldast ulik oppfatning av

klimaeffekten av tiltaket sett opp mot kva innverknad det har på innbyggjarane sine liv. Det endte

med ei formulering om at dette tiltaket måtte sjåast i samanheng med fylkesutvalet sitt vedtak i sak

138/10 Innføring av tidsdifferensierte bompengar (køprising) i Bergen, der det står at eventuell innfø-

ring av tidsdifferensierte bompengar krev lokalpolitisk tilslutning og godkjenning frå sentrale styres-

makter og at ein må kome tilbake til den konkrete utforminga av tiltaket etter handsaming i Bergen

kommune og drøftingar med Samferdselsdepartementet. Under rullering av handlingsprogrammet

har fokuset etter kvart gått over til miljødifferensierte bompengar og lågutsleppsoner. Vidare arbeid

med tiltaket er no avhengig av at Statens vegvesen avklarer heimelen og forskriftene for miljødiffe-

rensierte bompenger

Prioritering av tiltak

Ein faktor som respondentane heller ikkje er heilt nøgd med, er viljen til å prioritere mellom tiltak. I

snitt svarer respondentane 3,8 på påstanden om at det har vore liten vilje til å prioritere mellom tiltak.

Dette samsvarer med det nøkkelinformantane seier i intervjua. Her er oppfatninga at «ein har gått

breitt ut» og har ønskt å ha tiltak på alle temaene. Ein har «skutt med hagl» med den risiko at «ikkje

alle skota treff dei aktuelle aktørane». Tankar som har fått gjennomslag er at «alle monner drar» og

at så lenge eit tiltak kan forventast å ha effekt, blir det tatt med. Frå politisk hald er det gitt uttrykk for

at det er for mange tiltak. Under handsaminga av det første handlingsprogrammet greip politikarane

13

fatt i det som blei oppfatta som mest kontroversielt og viktigast. Mykje blei difor ståande. I kvar av dei

påfølgjande rulleringane er det blitt kutta i tal tiltak.

Utveljing og planlegging

På den andre sida er respondentane i snitt ikkje særleg einige i at det verkar tilfeldig kva tiltak ein har

satsa på. Gjennomsnittskåren her er 2,9. Jo lågare skåre, jo meir ueinige er dei i dette. Samstundes

er det nokre respondentar som meiner at utveljinga har vore tilfeldig. Ein av nøkkelinformantane pei-

ker på at når det er så mange parallelle ting som skjer og påverkar resultatet, så blir det også tilfeldig

mange gangar kva tiltak som blir valde. Dette er ei oppfatning som også kjem til syne administrativt.

Fordi prosessen har vore so open og inkluderande som den var, med moglegheiter for å kome med

innspel heile vegen, så blei ei systematisk tilnærming til dette arbeidet vanskeleg å få til, i tydinga av

at først utarbeider ein visjonen, så hovudmåla, så delmåla og så tiltaka6.

Kort oppsummert så meiner respondentane at det er for mange tiltak, men at det ikkje nødvendigvis

er tilfeldig at dei er tatt med. Alle dei opprinnelege strakstiltaka blei vurdert i høve til kva effekt dei

ville ha, kor mogne dei var og i høve til kostnadene. Om alle tiltaka i handlingsprogrammet faktisk er

blitt vurdert etter desse kriteria, er tvilsomt. Dette skuldast at det har vore vanskeleg og kostbart å

dokumentere slike effektar, og at det blei sett som aller viktigst å kome i gang med tiltak som det var

ei utbreidd oppfatning om hadde effekt og som difor også kunne ha ein viktig symboleffekt. I sam-

band med rulleringa av sjølve Klimaplanen i 2013, er ei slik berekning av klimaeffekt for kvart av tilta-

ka blitt utført7.

Når det gjeld gjennomføring av tiltaka i Klimaplanen er respondentane middels einige i at det har

vore gode diskusjonar på korleis dette kan gjerast (3,7). Dette er ikkje ein høg skåre, men likevel ein

liten overvekt mot at det har vore gode diskusjonar.

Plassering av ansvar

I kvart av dei årlege handlingsprogramma er det definert kven som har ansvaret for tiltaket, kven som

er samarbeidspartnarar, kostnad og finansiering, kritiske sukessfaktorar og oppstart/framdrift. At an-

svaret for gjennomføringa har blitt tydeleg plassert, er respondentane likevel litt under middels einige

i (3,4). I dei åpne spørsmåla kom det også fram at det er behov for klargjering av ansvaret for gjen-

nomføringa av tiltaka. Blant nøkkelinformantane er det ei oppfatning om at ansvarsfordelinga for tiltak

som omhandlar fylkeskommunen si eiga verksemd, er klår. Dette gjeld særleg dei som sjølve har

vore med å gjennomføre tiltak internt i fylkeskommunen. Ansvarsfordelinga knytt til tiltak som ligg

utanfor fylkeskommunen si verksemd, blir oppfatta som meir utydeleg.

Til tross for at ansvarsfordelinga er tydeleg på papiret, kan det synast som at det ikkje er gjort ein god

nok jobb i høve til å ansvarleggjere aktørar i høve til dei ulike tiltaka, både dei som er peika på som

samarbeidspartnarar og dei som har fått tildelt ansvaret for gjennomføringa av tiltaka.

Frå politisk hald blir det sagt at: «Jeg oppfatter prosessen som ganske grei, men jeg oppfatter, som

jeg oppfatter de fleste regionale planer, at det er for lite forpliktelse blant de aktørene som er omfattet

av planen.»

6 Sjå FUV-sak 62/09: Orientering om arbeidet med Klimaplan for Hordaland.

7 Sjå MiSA-rapport: Evaluering av effekt av tiltak i Hordaland fylkeskommunes klimaplan, 2013

14

4 Korleis blir målsettingar og tiltak oppfatta? I Klimaplanen for Hordaland er det utarbeida målsettingar for kvart av dei tre hovudtemaa i planen:

Klimagassutslepp, energi og klimatilpassing. Dei tre hovudmåla er som følgjer:

Hovudmål klimagassutslepp: Utslepp av klimagassar i Hordaland skal reduserast med 22 % innan

2020 i høve til 1991 (30 % i høve til 2007) og 30 % innan 2030 i høve til 1991.

Hovudmål energi: Energibruken skal reduserast og gjerast berekraftig gjennom effektivisering og

bruk av ny fornybar energi. Innan 2030 skal energibehovet til alle føremål i størst mogleg grad dek-

kjast av fornybare energikjelder utan tap av naturmangfald.

Hovudmål klimatilpassing: Hordaland skal vere best mogleg budd på klimaendringane, og klimatil-

passing skal baserast på føre‐var‐prinsippet, forsking og kunnskap om lokale tilhøve.

I tillegg til målsettingane er det utarbeida tiltak for dei ulike temaa i planen. Tiltak for kvart tema er

samla i Klimaplanen sitt handlingsprogram, som blir rullert kvart år.

4.1 Er målsettingane føremålstenelege? Spørjeundersøkingane viser at både ordførarane og deltakarane i klimaplanarbeidet eit godt stykke

på veg meiner at målsettingane i Klimaplanen er føremålstenelege (4,1 i gjennomsnitt for begge

grupper).

4,1

3,3

4,1

3,5

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

I kva grad meiner du at målsettingane i klimaplanen er føremålstenelege?

I kva grad meiner du det er samsvar mellommålsettingane i klimaplanen og tiltaka i

handlingsprogrammet?

Mål og tiltak

DeltakarOrdførar

1= I svært liten grad6= I svært stor grad

15

Mål og tiltak i Klimaplanen var og eit viktig tema i intervjua med nøkkelinformantar som MiSA gjen-

nomførte i samband med si effektevaluering. Det er to forhold som går igjen i informantane si oppfat-

ning av målsettingane i planen. På den eine sida blir det framheva frå ulike hald at måla i planen er

svært ambisiøse. Fleire av nøkkelinformantane seier at planen er svært ambisiøs på vegne av regio-

nen, men at fylkeskommunen ikkje har dei verkemidla som trengs for å nå målsettingane. Nokre

meiner planen burde vore betre forankra i kommunane, medan andre synest Klimaplanen sine mål-

settingar i for liten grad blir følgt opp i praktisk politikk, og spesielt i budsjettdiskusjonar.

I tillegg til at fleire av informantane meiner at planen er ambisiøs, er det ein del som også meiner at

måla er urealistiske. Ei årsak til dette som blir påpeika av informantane, er at måla dekker felt som er

utanfor fylkeskommunen sitt myndigheitsområde, til dømes utsleppa frå oljeraffineriet på Mongstad.

Ein informant skildrar måla slik: «Jeg er jo fan av å måle det man kan gjøre noe med. Det er klart at

ordrebøkene svinger på Mongstad for eksempel, på et verft, det er lite for oss å gjøre noe med»

Ein annan informant skildrar fastsetting av måla på følgjande måte:

«Det er jo mer litt sånn «tenk på et tall» eller dette bør vi få til uten at det er noe grundigere analyse

bak dette. Er det mulig å få til? Hvilke virkemidler skal vi bruke? Hva må til for at vi skal nå dette må-

let? Så sånn sett kan jo målsettingen se ambisiøs og spennende ut, men uten at realiteten som skal

til for å få dette gjennomført er der. Alle disse klimaplanene, de blir ofte en beskrivelse av hvordan

situasjonen er og hvor ille det kan bli i fremtiden, mens det med tiltaksdelen og gjennomføringsevnen

det er definitivt en god del svakere»

At måla blir oppfatta som urealistiske kjem også fram i ei høyringsuttale om Klimaplanen. Her blir det

påpeika at Hordaland har størst utslepp pr. innbyggjar, noko som skuldast næringsstruktur og at det-

te burde vore teke omsyn til når måla blir sette.

4.2 Samsvar mellom mål og tiltak? Både ordførarane og dei andre deltakarane i klimaplanarbeidet meiner at det i relativt liten grad er

samsvar mellom målsettingane i Klimaplanen og tiltaka i handlingsprogrammet (3,3 i gjennomsnitt for

deltakarane og 3,5 i gjennomsnitt for ordførarane). Dette kjem også fram i dei opne svara i spørjeun-

dersøkinga.

At det til dels er dårleg samsvar mellom mål og tiltak i planen, det vil seie at tiltaka i liten grad bidreg

til at dei overordna måla i Klimaplanen kan nåast, blir også påpeika av fleire av nøkkelinformantane i

intervjua. Dette gjeld frå politisk hald i fylkeskommunen, frivillige organisasjonar, kommunar, infor-

mantar frå andre avdelingar i administrasjonen i fylkeskommunen og statlege aktørar.

MiSA (2013) skriv i si effektevaluering at det er stor sannsynlegheit for at tiltaka i handlingsprogram-

met ikkje er tilstrekkeleg til å nå dei overordna måla i Klimaplanen og at dette samsvarar med inte-

ressentane si oppfatning av koplinga mellom mål og tiltak.

Årsaka til at det er slik, heng i følgje nøkkelinformantane mellom anna saman med uklåre ansvars-

forhold for gjennomføring av tiltak, at mange av tiltaka har liten effekt på klimagassutslepp, og at fyl-

keskommunen manglar myndigheit eller virkemiddel til å nå målsettinga. To av informantane forklarer

det slik:

16

«Det er veldig få tiltak som gir deg stor gevinst. Det skyldes jo ikke bare at man ikke gjør nok, men

det skyldes (…)virkemiddelapparat for en fylkeskommune. De styrer i liten grad trafikken og de er

veldig prisgitt lokale forutsetninger og ikke minst nasjonale føringer»

«…det er ikke noen direkte sammenheng mellom de målsetningene som ligger i forhold til redusert

klimautslipp og de tiltakene som er foreslått. Man kan ikke spore det tilbake til tiltakene».

I Klimaplanen blir det mellom anna vist til at det (den gang) planlagde karbonfangstanlegget på

Mongstad ville vere eit viktig kriterium for å oppnå ønska reduksjon i klimagassutslepp i Hordaland. I

intervjuet som AUD gjennomførte med Klima- og naturressursseksjonen, kom det også fram at det

ikkje har vore ambisjonen at tiltaka i Klimaplanen til saman skulle føre til at ein oppnår dei overordna

målsettingane i planen. Det at effekten av tiltaka i planen ikkje «summerer seg» til dei ønska reduk-

sjonane i klimagassutsleppa og i energiforbruken som er nedfelt i målsettingane, er noko ein i større

grad bør vurdere å formidle til dei aktørane som ein involverer i det vidare klimaplanarbeidet.

I samband med diskusjon rundt mål og tiltak i Klimaplanen blei det i intervjua frå politisk hald i fylkes-

kommunen trekt fram at det er uheldig at dei fleste måla manglar eit estimat for kva klimaeffekt tilta-

ket har:

«… jeg tror strengt tatt at det ikke skulle vært tiltak der med mindre du kunne dokumentere effekten

av tiltaket, og i en klar forpliktelse, hvem det er som forplikter seg til å gjennomføre tiltaket. Hvis det

ikke gjøres på den måten, så er det ikke en plan, da er det et idé-dokument og dette har vært tenkt

som en plan»

4.3 Korleis blir tiltaka oppfatta? Både ordførarane og dei andre deltakarane spørjeundersøkinga blei bedne om å nemne eit eller flei-

re tiltak i klimaarbeidet som dei meiner har vore spesielt vellukka. Til saman er det flest som framhe-

var tiltak knytt til el-bil og ladestasjoner som særs vellukka. Andre tiltak som blir trekt frem er knytt til

følgjande: Kollektivtrafikktiltak og/eller tiltak for å gjere denne meir miljøvennlig, tiltak innanfor forny-

bar energi, miljøsertifisering og energisparing.

At tiltaka knytt til el-bil og ladestasjonar har vore spesielt vellukka blir også trekt fram av ein av nøk-

kelinformantane:

«Det vi har sett og som vi vil gi ros til fylket for, det er blant annet satsingen på hurtigladning i fylket.

Hvor man faktisk har klart å lage det man sa, altså en EL79. Det er jo flere som har bidratt… men det

hadde ikke skjedd dersom fylket ikke hadde vært på hugget og det ligger jo i klimaplanen»

Ordførarane og dei andre deltakarane i klimaplanarbeidet blei også spurde om det er tiltak som dei

saknar i Klimaplanen. Blant ordførarane svarar fleirtalet enten at det ikkje var konkrete tiltak dei sak-

na eller at dei ikkje kjente til tiltaka godt nok til å seie om det var noko som mangla. Av dei som pei-

ker på tiltak dei meiner manglar, er det ingen som peiker på det same. Ordførarane saknar tiltak knytt

til betre vegar for meir effektiv transport, auka kollektivutbygging, dialog med «miljøsyndarane», fo-

kus på tap av naturmangfald ved vasskraftutbygging, at ein problematiserer kva ein skal gjere med

17

folketalsveksten og auka kjøpekraft, meir fokus på biogass og elbilar, og til sist tilgang til skikkelege

CO2-tal for å betre kunne måle effekt. Dei andre deltakarane framhevar særleg to kategoriar av tiltak

på dette spørsmålet: tiltak knytt til sykkelsatsing og tiltak knytt til kollektivtransport.

Mykje av det som ordførarane og deltakarane saknar, ligg tett opp til tiltak som allereie finst i Klima-

planen, men særleg for ordførarane kan det tenkjast at dei saknar dette tiltaket i sin kommune (til

dømes el-bilar og ladestasjonar). Det er lite som tydar på at dei tiltaka som respondentane i spørje-

undersøkinga saknar, ville ført til at ein i større grad hadde nådd målsettingane i Klimaplanen.

18

5 Kva betydning har Klimaplanen hatt så langt?

Målgruppa for Klimaplanen er i hovudsak kommunane, statleg verksemd i fylket og fylkeskommunal

verksmed, både politisk og administrativt. Klimaplanen skal også medverke til auka motivasjon, eng-

asjement og aktivitet hos lag, organisasjonar, næringsverksemd og enkeltpersonar8.

I innleiinga til Klimaplanen står det at den «skal leggjast til grunn for kommunal og statleg planlegging

og verksemd», men samtidig understrekast det også at «Klimaplanen medfører ikkje rettsleg plikt,

men gir grunnlag for motsegn til kommunale planforslag.» I samsvar med plan- og bygningsloven

skal Klimaplanen for Hordaland vere retningsgjevande for kommunal og statleg verksemd og be-

stemmande for fylkeskommunal verksemd, samt «inspirere andre til å dra same vei».

Kva betydning har så Klimaplanen hatt så langt for fylkeskommunen sjølv, for statleg verksemd og

for kommunane?

5.1 Kjennskap til Klimaplanen for Hordaland Ein føresetnad for at Klimaplanen skal ha ei betydning for dei ulike interessentane, er at dei kjenner

til plandokumenta. På spørsmål om kor godt dei kjenner Klimaplanen for Hordaland, seier ordførara-

ne i snitt at dei har under middels kjennskap til den (3,1). 24 av 31 ordførarar har svara enten 3 eller

4, medan ingen har svara 5 eller «6 – Svært godt». Dei som har vore delaktig i prosessen kjenner

noko betre til Klimaplanen (4,0) og skårar litt over middels på dette punktet. Av desse svara 29 av 38

enten 4 eller 5 og ein svara «6 – Svært godt».

Deltakarane har i snitt omtrent same kjennskap til handlingsprogrammet (3,9), og spreiinga er om-

trent lik som på spørsmålet om Klimaplanen. Her inngår både tilsette i fylkeskommunen, kommunane

og statlege etatar. Med tanke på at desse personane har deltatt i prosessen, skulle ein forvente at

fleire hadde kjennskap til planen og handlingsprogrammet. Dette kan skuldast at nokre av respon-

dentane berre har vore involvert i diskusjon av einskildtiltak, men manglar kjennskap til planen og

handlingsprogrammet som heilskap. Alt i alt er kjennskapen til Klimaplanen lågare enn det ein skulle

forvente og tru, både blant ordførarar og andre deltakarar, tatt i betraktning den breie prosessen som

har vore og det fokuset som har vore på klima dei siste åra.

8 Jf. Forord til Klimaplanen for Hordaland 2010 - 2020

19

4,0

3,9

3,1

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

Kor godt kjenner du Klimaplan forHordaland?

Kor godt kjenner du klimaplanens sitthandlingsprogram?

Kjennskap

Deltakar

Ordførar

Svaralternativ:1= Svært dårleg6= Svært godt

5.2 Klimaplanen sin innverknad På spørsmål om kor nyttig Klimaplanen har vore, er gjennomsnittet for både deltakarane og ordføra-

rane 3,6.

2

3

7

10

8

0

4

0

2

12 12

3

0

2

0

2

4

6

8

10

12

14

1 - Svært litenyttig

2 3 4 5 6 - Sværtnyttig

Ikkje sikker

Alt i alt, kor nyttig synes du klimaplanen har vore?

Deltakar

Ordførar

20

Med andre ord er det ikkje forskjell mellom dei to gruppene og begge er verken svært positive eller

negative til Klimaplanens betydning. Dei fleste respondentane i begge gruppene svara enten 3 eller

4, men det er verd å merke seg at blant deltakarane svara åtte 5, medan tre av ordførarane svara

dette. Dette kan tyde på at Klimaplanen var meir nyttig for deltakarane, eller i alle fall nokre av dei,

enn for ordførarane.

I kva grad Klimaplanen har vore retningsgjevande for klimaarbeidet i verksemda eller i kommunen til

respondenten, er i snitt på midtpunktet (3,5) for ordførarane. Det er noko spreiing mellom ordførara-

ne, og sju av dei svara 5. Dette tyder på at i nokre kommunar har Klimaplanen faktisk vore retnings-

gjevande for klimaarbeidet, i tråd med intensjonane.

Klimaplanen har likevel i liten grad vore mobiliserande for klimaarbeidet i kommunane. Gjennomsnit-

tet for ordførarane er 2,8, og her er det ikkje veldig stor variasjon mellom kommunane. Tre av ordfø-

rarane svara «1 – I svært liten grad» og ti svara 2. I motsett ende svara ingen ordførarar «6 - I svært

stor grad» og ein svara 5. Det er altså berre i éin kommune Klimaplanen har verka særleg mobilise-

rande.

3,2

3,0

3,5

2,8

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

I kva grad meiner du at Klimaplanen forHordaland har vore retningsgjevande forklimaarbeidet i di verksemd/kommune?

I kva grad har Klimaplan for Hordaland hattein mobiliserande effekt på klimaarbeidet i di

verksemd/kommune?

Innverknad på eiga verksemd

Deltakar

Ordførar

Svaralternativer:1 - I svært liten grad6 - I svært stor grad

For deltakarane var bildet ganske likt. Snittet for om planen har vore retningsgjevande er 3,2, og alt-

så noko lågare enn for ordførarane. Samtidig er det stor spreiing på dette spørsmålet og mellom fem

og sju av deltakarane har svara på kvart svaralternativa mellom «1 – I svært liten grad» og 5. Dette

tydar på at Klimaplanen har hatt veldig ulik innverknad på ulike verksemder, sjølv om den i snitt ikkje

har hatt særleg stor betydning. Dette er nok blant anna fordi deltakarane har veldig variert bakgrunn

og representerer alt frå stat og kyrkje til næringsliv og bransjeorganisasjonar.

21

Vi ser vidare at Klimaplanen i snitt heller ikkje har hatt noko særleg mobiliserande effekt for verksem-

der (3,0). Sju av deltakarane svara «1 – I svært liten grad» og sju deltakarar svara 2 på dette spørs-

målet. I motsett ende svara tre deltakarar «6 – I svært stor grad» og fire deltakarar svara 5. Dette

tydar på at det er ei viss spreiing i kor mobiliserande Klimaplanen har vore, men for dei fleste har den

ikkje mobilisert i særlig grad.

Det er ikkje mogleg å finne noko eintydig mønster i datamaterialet på kva type verksemd Klimapla-

nen har hatt størst innverknad på. Det er likevel først og fremst internt i fylkeskommunen at ein må

forvente at Klimaplanen har hatt innverknad. Ein informant frå fylkeskommunen seier at målsettinga-

ne i Klimaplanen gir eit grunnlag for å jobbe fram tiltak i dei ulike sektorane i fylkeskommunen: «Det

er vanskeleg å oppfylle dei, men dei set dagsorden på ein måte. Dei aktualiserer i større grad kva

som har klimaeffekt.». I så måte har Klimaplanen verka mobiliserande.

Samtidig kjem det fram i intervjua at det ikkje er tydeleggjort nok at Klimaplanen er meint å skulle

vere overordna andre planar. Den gjer det vanskeleg å drive anna planleggingsarbeid fordi den inne-

held tiltak som er vanskeleg å realisere. Dette har ført til at verkemiddelbruken i Klimaplanen i praksis

har blitt tona ned for å gjere den kompatibel med planar på andre felt.

32 deltakarar har svara på om Klimaplanen har hatt avgjerande betydning i konkrete saker i deira

verksemd. 13 svara ja, medan 19 svara nei. Med andre ord har Klimaplanen hatt avgjerande

betydning i verksemda til 40 prosent av dei som svara på spørsmålet, noko som er i tråd med resten

av spørsmåla kor svara stort sett er konsentrert rundt midtpunktet på svarskalaene.

Dei som svara ja fekk også høve til å gi døme på i kva saker Klimaplanen har hatt avgjerande

betydingen. Det var fire som valte å gjere dette, og dei svara alle ulikt. Svara deira var:

Omtale Regionalt utviklingsprogram

Regional Transportplan Hordaland

Hurtiglading

Som eit godt døme

5.3 Ein klimaplan berre for Hordaland fylkeskommune? Utover i prosessen er det blitt meir og meir tydeleg at fylkeskommunen må konsentrere seg om det

dei kan gjere noko med i oppfølginga av handlingsprogrammet, det vil seie det som ligg til eiga verk-

semd og eigen administrasjon. Når det gjeld fylkeskommunale bygningar, miljøsertifisering, tiltak i

vidaregåande skole, tannhelse, kollektivtrafikk, og så vidare, så har fylkeskommunen stort handlings-

rom. Fleire av informantane peiker på at fylkeskommunen langt på veg har lukkast med dette. «Selv

om det har tatt lengre tid, så har de fått gjennomført stort sett mye av det de ønsker, og har hatt gode

folk som har drevet denne prosessen veldig bra»

Det er også ei viss forståing blant informantane for at fylkeskommunen må prioritere eiga verksemd.

«Ja, de har jo for så vidt en struktur som fanger hele samfunnssektoren, som bygg, aktiviteter, reiser,

næring, lovverk. Så du prøver jo å fange en helhet, men innenfor hver av disse skal du jo sette opp

tiltakslister og da er det jo forståelig at de sørger for å få med sine ansvarsfelt, de områdene hvor de

formelt har ansvar.»

Andre forventar at fylkeskommunen held seg til dei områda der dei sjølv har makt og mynde.

22

Denne tilnærminga kjem også til syne i handlingsprogrammet for 2010 – 2011, der fylkeskommunen

er tildelt hovudansvaret for om lag halvparten av tiltaka (39 tiltak). Dette er både ansvar for å gjen-

nomføre tiltak og ansvar for å dra i gang tiltak. I tillegg hadde fylkeskommunen ansvar for 13 tiltak i

samarbeid med andre aktørar. 9 av desse tiltaka var i samarbeid med kommunane.

I handlingsprogrammet for 2012 blir det presisert at fylkeskommunen først og fremst skal feie for eiga

dør, men at fleire tiltak også involverer kommunar, regional stat, næringsliv og frivillige sektor. Horda-

land fylkeskommune har hovudansvaret for to tredelar av tiltaka i dette handlingsprogrammet. I hand-

lingsprogrammet for 2013 er andelen om lag den same.

Dei tiltaka som fylkeskommunen må gjennomføre i samarbeid med andre eller som andre aktørar har

hovudansvar for, er i mykje større grad basert på dialog. Nøkkelinformantane peikar på at det er sto-

re utfordringar knytt til dette. Viljen og/eller evna til å gjennomføre er ikkje alltid til stades, eller det

krev endring av vanar og haldningar. Det økonomiske aspektet kan også vere ein stor barriere.

For statleg verksemd har Klimaplanen hatt betyding ved at Fylkesmannen og Statens vegvesen har

fått ansvar for å gjennomføre tiltak i handlingsprogrammet. Utover dette har vi ikkje fått indikasjonar

på at Klimaplanen har verka inn på arbeidet i desse statlege etatane.

Ovanfor næringslivet skulle Klimaplanen først og fremst ha ein mobiliserande effekt. Ein nøkkelinfor-

mant frå næringslivet meiner at måten planen er rulla ut på og kommunikasjonen med næringslivet,

ikkje har vore god nok. Det er ikkje tydeleggjort godt nok korleis næringslivet kan bruke denne pla-

nen.

«Jeg opplever dette som et flott dokument som engasjerte næringslivsledere kan hive seg på og bru-

ke planen som et bakteppe for å gjennomføre ting. Men jeg synes kanskje ikke det er så veldig tyde-

lig i eksekveringen, i utrullingen av planen til næringslivet, … hvordan denne planen skal brukes og

brukes og følges opp…. Jeg opplever at der er for stor avstand mellom lagdelene i denne «verdikje-

den». .. Det er noe med, hvordan samspiller man med næringslivet om disse tingene?»

Det er ei erkjenning også i administrasjonen i fylkeskommunen at ein ikkje har vore god nok til å få til

eigarskap og ansvarlegheit inn mot leiarar og eigarar i næringslivet, men også inn mot andre for-

valtingsnivå.

5.4 Kommunane sitt eiga klimaarbeid Ordførarane blei bedne om å oppgi i kva grad klima er høgt oppe på dagsorden i deira kommuner.

Gjennomsnittet er 3,4 for politisk nivå og 3,6 for administrativt nivå. Dei fleste (22 av 31 i på begge

spørsmåla) svara enten tre eller fire. Med andre ord er ikkje klima veldig høgt oppe på dagsorden i

kommunane, verken på politisk eller administrativt nivå. Det er likevel seks ordførarar som svara at 5

på administrativ dagsorden, medan tre svara 5 på politisk dagsorden og ein svara «6 – I svært stor

grad». Dermed er klima tilsynelatende eit viktig saksfelt i nokre kommunar, sjølv om det ikkje er

tilfelle for det store flertallet.Vi har ikkje bedt dei plassere klima i forhold til andre saksfelt, så dermed

blir det vanskeleg å seie noko meir konkret om klima sin viktigheit i kommunane.

23

3,4

3,6

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

Politisk

Administrativt

I kva grad er klima høgt oppe på dagsorden i kommunane i dag?

Svaralternativer:1 - I svært liten grad6 - I svært stor grad

24

5

2

14

5 5

0

5

10

15

20

25

30

Ja Nei Ikkje sikker

Kommunane sine eigne klimaplaner og handlingsprogram

Har kommunen din utarbeida eineigen klimaplan?

Har kommunen utarbeidd eithandlingsprogram til klimaplanen?

24

24 av 31 ordførarar svara at deira kommune har utarbeida ein eigen klimaplan, medan fem svara

«nei» og to «ikkje sikker». Av dei 24 som har eigen klimaplan svara 14 at dei har utarbeida eit hand-

lingsprogram til Klimaplanen, medan fem ikkje har det og fem er usikre på om kommunen har det.

Det er altså ikkje så mange ordførarar som ikkje veit om kommunen har ein eigen klimaplan og even-

tuelt eit handlingsprogram. Like fullt, for dei kommunane det gjeld er dette likevel eit teikn på at kli-

maarbeid neppe står særleg høgt oppe på dagsorden hjå ordføraren.

3,2

3,5

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

I kva grad vart klimaplanen for Hordaland nytta somgrunnlag for arbeidet med kommunen sin

klimaplan?

I kva grad synest du klimaplanen for Hordaland skilseg frå andre regionale planar?

Klimaplanen sin innverknad på kommunenSvaralternativer:1 - I svært liten grad6 - I svært stor grad

På spørsmål om i kva grad Klimaplanen for Hordaland blei lagt til grunn i utforminga av kommunen

sin eigen klimaplan, er gjennomsnittsskåren 3,2 for dei 24 ordførarane seier at deira kommune har

ein eigen klimaplan. Sjølv om gjennomsnittet er lågt, er det ein del variasjon mellom kommunane, så

i nokre kommunar har fylkeskommunen sin klimaplan vore viktigare i arbeidet med eigen klimaplan

enn i andre. Ein svara «1 – I svært liten grad», medan fire svara 2. Tre svara 5. Det er altså berre i

tre kommunar Klimaplanen for Hordaland i stor grad blei lagt til grunn for arbeidet med eigen

klimaplan, medan den i fem kommunar blei lite eller svært lite brukt.

Det spørsmålet som flest hadde problem med å svare på i ordførarundersøkinga var «I kva grad

synest du Klimaplanen for Hordaland skil seg frå andre regionale planar?». Heile 19 av dei 31

respondentane svara «Ikkje sikker». Dette kan tyde på at kjennskapen til anten Klimaplanen og/eller

andre regionale planar ikkje var god nok til at dei kunne gjere ei slik samanlikning. Likevel, dei 12

som faktisk svara på ein skala frå ein til seks, har eit gjennomsnitt på 3,5, noko som er midt på treet.

25

3,9

3,3

3,4

1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

I kva grad vert kommunen sin klimaplan nytta somgrunnlag for anna planarbeid i kommunen?

I kva grad vert klimaplanen lagt til grunn for vedtak ikommunestyret?

I kva grad er handlingsprogrammet iverksett?

Bruken av eigen klimaplanSvaralternativer:1 - I svært liten grad6 - I svært stor grad

Figuren over viser gjennomsnittet på tre spørsmål knytt til kommunane sin eigen klimaplan. På

spørsmål om kommunens eigen klimaplan har blitt brukt i anna planarbeid i kommunen er

gjennomsnittet 3,9, medan det er noko lågare (3,3) på spørsmål om Klimaplanen blir lagt til grunn for

vedtak i kommunestyret. Dette kan tyde på at dei er meir medvitne på å bruke Klimaplanen i anna

planarbeid i kommunen enn som grunnlag for konkrete avgjersler i kommunestyret. På begge

spørsmåla er det likevel ein del variasjon mellom kommunane, sjølv om denne også bekrefter at

Klimaplanen blir meir brukt i planarbeid enn i kommunestyrevedtak.

I snitt svarer dei 14 kommunane som har eit eiget handlingsprogram til Klimaplanen, 3,4 på spørsmål

om i kva grad denne er iverksett. Når ein ser dette i samanheng med svara på dei andre spørsmåla

om bruken av Klimaplanen i kommunestyret, som også er lågt, kan det vere ein indikasjon på at

Klimaplanen og eventuelle handlingsprogram ikkje blir brukt i særlig grad etter dei er vedteke. Det er

likevel eit positivt tegn at dei involverer Klimaplanen i større grad når det er snakk om anna

planarbeid.

På spørsmål om «Er det nokre tiltak i kommunen sitt klimaarbeid du synest har vore spesielt velluk-

ka?», svara 25 ordførarar «ja» og 4 «nei». Dei blei også bedne om å kome med døme på kva som

har vore vellukka og her ga ti respondentar døme knytt til fyring og oppvarming (t.d. fase ut oljefy-

ringsanlegg og satsing på fjernvarme), medan ni peika på tiltak knytt til el-bilar og ladestasjonar. Fem

trekte fram energieffektivisering av bygg, medan fire nemnde gang- og sykkelveier og fire miljøsertifi-

sering av offentlege og/eller private bygg.

Alle desse tiltaka er nemnd i Klimaplan for Hordaland og handlingsprogramma, så her har kommu-

nane handla i tråd med fylkeskommunale ønske. Men samtidig har ikkje ordførarane blitt spurt kor

stort omfang eller kva effekt desse tiltaka faktisk har hatt, så i kva grad dei har bidrege mot at måla i

Klimaplanen blir nådd, er uvisst.

26

5.6 Kva ønskjer kommunane frå fylkeskommunen? På spørsmål om «Korleis kan fylkeskommunen bidra til det vidare klimaarbeidet i kommunen din?»

svara heile 17 ordførarar at fylkeskommunen burde bidra med informasjon, kompetanse og invitere til

dialog. Eit eksempel er ein ordførar som svara at fylkeskommunen kan bidra «Med kompetanse og

med aktiv deltakelse i revisjon av klimaplaner og annen planlegging». Ein annan svarer at «De må gi

gode eksempler til kommunene (som ikke har ressurser til å vite hva de skal gjøre).» Elles etterlyser

ni av respondentane ein eller anna form for økonomisk støtte eller insentivordningar som kan gjere

det enklare og meir lønnsamt for kommunane å jobbe med klimatiltak. Ein av respondentane trekk

fram eit spesifikt høve kor vedkommande sin kommune blei økonomisk «straffa» for å spare strøm

ved at dei fekk lågare overføringar. Ein del peiker også på at fylkeskommunen burde gå føre som eit

godt eksempel på dei områda dei har ansvar, som til dømes kollektivtrafikken.

Ein av nøkkelinformantane knytt til ein interesseorganisasjon, kjem med eit ønske om at Klimaplanen

i større grad må involvere «folk flest» og at fylkeskommunen burde stimulere til samarbeid og indivi-

duell handling.

27

6 Oppsummering Korleis har prosessen vore?

Prosessen knytt til utarbeidinga av Klimaplanen har vore brei og med stor deltaking til tross for knap-

pe tidsfristar. I den politiske handsamlinga var engasjementet stort, noko som resulterte i eit nytt ka-

pittel i Klimaplanen om teknologi og fleire endringar i dei føreslåtte tiltaka. Rulleringa av handlings-

programma har også femna breitt og tiltaka har blitt diskutert i fleire ulike fora.

Alt i alt er ordførarane middels nøgd med prosessen og med korleis klimarådet har fungert. Deltaka-

rane i arbeidsgrupper, referansegrupper og klimanettverk er noko meir nøgd, både med prosessen

og korleis gruppa deira har fungert.

Det respondentane er mest nøgd med er at prosessen har vore open og inkluderande. Det som trekk

i motsett retning er at mykje var fastlagt når dei kom inn i prosessen og at nokre aktørar har hatt for

stor gjennomslagskraft. Utover det meiner respondentane langt på veg at viktige problemstillingar

knytt til deira arbeidsområde er blitt teke omsyn til.

Eit anna punkt som får stor tilslutning er at den faglege tyngda i prosessen har vore god. På den and-

re sida meiner respondentane at det burde ha vore meir rom for diskusjon av tiltak som har reell ef-

fekt på klimagassutslepp. Det betyr ikkje at prosjektleiinga ikkje har prøvd å få i gang slike diskusjo-

nar, men at dette ikkje har gitt seg utslag i konkrete tiltak med antatt stor effekt på klimagassutslepp.

Til ein viss grad har det vore gode diskusjonar på korleis ein kan gjennomføre tiltaka i Klimaplanen.

Det er også ei utbreidd oppfatning at det ikkje har vore vilje til å prioritere mellom tiltak.

Både i spørjeundersøkinga og i intervjua kjem det fram at det er behov for ei klargjering av ansvar for

gjennomføring av tiltak. Dette gjeld særleg tiltak som ligg utanfor fylkeskommunen sitt myndigheits-

område.

Det som det i størst grad er behov for å gjere noko med i det vidare arbeidet, er:

Få fram tiltak med reell effekt på klimagassutslepp

Prioritere mellom tiltak

Ansvarleggjere involverte aktørar

Korleis blir målsettingar og tiltak oppfatta?

Både ordførarar og deltakarane meiner i relativt stor grad at målsettingane i Klimaplanen er føremåls-

tenelege. Informantane i intervjuundersøkinga framhevar at målsettingane er ambisiøse, men ein del

meiner også at dei er urealistiske.

Begge gruppene meiner i noko mindre grad at det er samsvar mellom målsettingane i Klimaplanen

og tiltaka i handlingsprogrammet. Dette synet finn vi igjen i intervjua med nøkkelinformantane. I følgje

Klima- og naturressursseksjonen har det aldri vore meininga at effektane av tiltaka i Klimaplanen

skulle summere seg til målsettingane i planen. I det vidare arbeidet der ein involverer andre er dette

noko ein bør vurdere å formidle i større grad.

28

I spørjeundersøkinga framhevar ordførarar og deltakarar at tiltak knytt til el-bil og ladestasjonar som

spesielt vellukka tiltak i Klimaplanen.

Kva betyding har Klimaplanen hatt?

Klimaplanen for Hordaland skal vere retningsgjevande for kommunal og statleg verksemd og be-

stemmande for fylkeskommunal verksemd, samt «inspirere andre til å dra same vei». Ordførarane i

dei fleste kommunane svara at den ikkje i særleg grad har vore retningsgjevande eller mobiliserande

for deira klimaarbeid. Berre i nokre få kommunar har Klimaplanen for Hordaland blitt lagt til grunn for

utarbeiding av den kommunale klimaplanen. Det er likevel ein del variasjon i svara, så i nokre kom-

munar har Klimaplanen for Hordaland vore viktigare enn i andre.

Vi har også sett at klimaarbeid er høgare oppe på dagsorden administrativt enn politisk i kommunane

i Hordaland, og at kommunane sin eigen klimaplan og handlingsprogram i dei fleste kommunar ikkje

blir brukt i særleg grad etter dei er vedtekne. Likevel trekk mange ordførarar fram enkelttiltak i deira

eige klimaarbeid som dei meiner har vore spesielt vellukka, og av dei som går igjen er spesielt tiltak

knytt til fyring og oppvarming og elbilar og ladestasjoner.

Samtidig er det svært mange ordførarar som ønskjer at fylkeskommunen skal bidra med informasjon,

kompetanse og invitere til dialog i det vidare klimaarbeidet. Dei ønskjer ei tydelegare formidling av

innhaldet i Klimaplanen og handlingsprogrammet. Det var også eit ønske om å sjå kortsiktige effektar

av tiltak for å auke oppslutnaden om klimaarbeidet. Nokre ordførarar ønskte økonomiske stønads-

ordningar eller insentiv for å drive med klimaarbeid i ein pressa kommuneøkonomi.

Representantar for andre typar verksemder, både fylkeskommunale, statlege og private organisasjo-

nar, seier i snitt at Klimaplanen har hatt liten innverknad, og mindre enn i kommunane, men også her

er det til dels stor variasjon. I nokre av desse verksemdene har Klimaplanen med andre ord hatt be-

tyding, men det er ikkje mogleg å finne eit tydeleg mønster i desse svara.

Storparten av tiltaka i handlingsprogrammet er det Hordaland fylkeskommune som står ansvarleg for.

Etter kvart er fleire avdelingar/seksjonar i fylkesadministrasjonen trekt meir med i arbeidet med å

utforme og gjennomføre tiltak. Eksterne aktørar har berre ansvar for eit fåtal av tiltaka. I så måte

fungerer Klimaplanen for Hordaland i praksis mest som ein klimaplan for Hordaland fylkeskommune.

Dette er ei villa utvikling i og med at fylkeskommunen har avgrensa mynde og påverknadsmogleghei-

ter utanfor eiga verksemd og difor har vald å fokusere på tiltak der dei har størst gjennomslagskraft.

Samstundes har fylkeskommunen gått i bresjen for tiltak som kjem heile fylket til gode og som invol-

verer andre aktørar, t.d. miljøsertifisering og hurtigladepunkt for el-bilar. Arbeidet med Klimaplanen

har sett i gang diskusjonar i fleire ulike fora og brakt aktørar frå ulike sektorar og ulike nivå saman.

Fleire av respondentane i spørjeundersøkinga trekte også fram at det var positivt at fylket fokuserte

på klima og gjekk føre med eit godt eksempel. Frå kommunane si side blei det understreka at det

vidare arbeidet måtte forankrast i kommunane.

November 2013

Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalands samfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelse tenester og kollektivtransport til inn byggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdi skaping, nærings utvikling, fritid s opplevingar og kultur.

Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og framtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen.

RegionalavdelingaAnalyse, utgreiing og dokumentasjonAgnes Mowinckels gate 5Postboks 79005020 Bergen

Telefon: 55 23 92 82e-post: [email protected]

www.hordaland.no