TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MERKEPTE (EQUUS ASINUS) ENCEPHALON’UN ANATOMİSİ VE TRANSVERSAL KESİTLERİNİN İNCELENMESİ Çağdaş OTO ANATOMİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. R. Merih HAZIROĞLU 2007 – ANKARA
95
Embed
MERKEPTE (EQUUS ASINUS) ENCEPHALON’UN ANATOM S …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/27001/tez.pdf · Ülkemizde veteriner anatomi ö ğretiminde incelenen evcil ... N., n. Nervus NEX
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MERKEPTE (EQUUS ASINUS) ENCEPHALON’UN ANATOMİSİ
VE TRANSVERSAL KESİTLERİNİN İNCELENMESİ
Çağdaş OTO
ANATOMİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. R. Merih HAZIROĞLU
2007 – ANKARA
iii
İÇİNDEKİLER
Kabul ve Onay ii
İçindekiler iii
Önsöz vi
Simgeler ve Kısaltmalar vii
Şekiller ix
Çizelgeler xiv
1. GİRİŞ 1
1.1. Encephalon’un anatomisi 2
1.1.1. Rhombencephalon 5
1.1.1.1. Medulla oblongata 5
1.1.1.2. Pons 7
1.1.1.3 Cerebellum 7
1.1.2. Mesencephalon 9
1.1.2.1. Crus cerebri 9
1.1.2.2. Tegmentum mesencephali 10
1.1.2.3. Tectum mesencephali 10
1.1.3. Prosencephalon 11
1.1.3.1. Diencephalon 11
1.1.3.2. Telencephalon 13
1.1.4. Meninges 18
1.1.5. Ventriculus cerebri 19
1.2. Manyetik rezonans görüntüleme 20
1.3. Makroskobik boyama 24
2. GEREÇ ve YÖNTEM 26
2.1. Diseksiyon 26
2.2. Manyetik rezonans görüntüleme 27
2.3. Makroskobik boyama 28
iv
2.4. İstatistiksel analiz 29
3. BULGULAR 30
3.1. Encephalon’un yüzeysel anatomisi ve diseksiyon bulguları 30
3.2. Encephalon’un transversal kesitleri 38
3.2.1. Transversal kesit 01 42
3.2.2. Transversal kesit 02 43
3.2.3. Transversal kesit 03 44
3.2.4. Transversal kesit 04 45
3.2.5. Transversal kesit 05 46
3.2.6. Transversal kesit 06 47
3.2.7. Transversal kesit 07 48
3.2.8. Transversal kesit 08 49
3.2.9. Transversal kesit 09 50
3.2.10. Transversal kesit 10 51
3.2.11. Transversal kesit 11 52
3.2.12. Transversal kesit 12 53
3.2.13. Transversal kesit 13 54
3.2.14. Transversal kesit 14 55
3.2.15. Transversal kesit 15 56
3.2.16. Transversal kesit 16 57
3.2.17. Transversal kesit 17 58
3.2.18. Transversal kesit 18 59
3.2.19. Transversal kesit 19 60
3.2.20. Transversal kesit 20 61
3.2.21. Transversal kesit 21 62
3.3. İstatistik bulguları 63
4. TARTIŞMA 66
5. SONUÇ ve ÖNERİLER 68
v
ÖZET 70
SUMMARY 72
KAYNAKLAR 74
ÖZGEÇMİŞ 81
vi
ÖNSÖZ Ülkemizde veteriner anatomi öğretiminde incelenen evcil memeli hayvanlardan at yerine, özellikle ekonomik nedenlerden ve kadavra halinde saklama kolaylığından dolayı sıklıkla merkep kullanılmaktadır. Dolayısıyla merkep anatomisinin bilinmesi ve at ile benzerlik ve farklılıklarının belirlenmesi anatomistler açısından oldukça önemlidir. Atın encephalon’u hakkında oldukça detaylı araştırmalar yapılmış olmasına karşın merkepte encephalon’un anatomisi hakkında detaylı bir çalışma yapılmadığı görülmüştür. Yapılan çalışma ile bu alandaki literatür boşluğunun kısmen de olsa doldurulacağı umulmaktadır.
Bu çalışmanın tamamlanmasında yardımlarını esirgemeyen başta değerli hocam ve danışmanım Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. R. Merih HAZIROĞLU’na, çalışma boyunca yakın ilgi gördüğüm hocalarım Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Nejdet DURSUN, Prof. Dr. Rıfkı HAZIROĞLU, Prof. Dr. Zeki ALKAN, Prof. Dr. Ahmet ÇAKIR ve Doç. Dr. İ. Önder ORHAN’a, dönem arkadaşlarım Araş. Gör. Ali GÜCÜKOĞLU ve Vet. Hek. Cenk ÜNAL’a ve Anatomi Anabilim Dalı’ndaki çalışma arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Ayrıca çalışmam sırasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen değerli aileme ve sevgili eşim Hatice OTO’ya teşekkür ederim.
Pars septalis rhinencephali rhinencephalon’un ikinci bölümüdür. Bu bölgeye
dahil olan oluşumlar; Genu corporis callosi’nin altında yer alan ve özellikle
mikrosmatik hayvanlarda gelişmiş olan area subcallosa, yine mikrosmatik
hayvanlarda gelişmiş olan gyrus paraterminalis (gyrus subcallosus) ve onun
ventral’deki parçası olan gyrus diagonalis (Broca’nın diagonal bandı) ile son olarak
corpus callosum’dan fornix’e uzanarak ventriculus lateralis’leri birbirinden ayıran
septum pellucidum’dur (Dursun, 2000).
Pars limbica rhinencephali rhinencephalon’un üçüncü ve son kısmıdır. Bu
bölüm, aynı zamanda limbik sistemin de bir parçasıdır (Dursun, 2000). Limbik
16
sistem; encephalon’un subkortikal bölgelerinde yerleşmiş ve duyguları, içgüdüleri,
dürtüleri ve davranış kontrolünü düzenleyen yapıları içine alan fonksiyonel bir
sistemdir. Bu sisteme dahil olan anatomik yapılar hypothalamus, hippocampus,
amygdala ve fornix ile gyrus cinguli, gyrus parahippocampalis ve gyrus
subcallosus’tur (Best, 1990). Bu yapılardan hippocampus ve fornix, pars limbica
rhinencephali içinde yer alırlar (Dursun, 2000).
Hippocampus, temporal lob içinde yerleşmiş corpus amygdaloideum’a kadar
uzanan yarım ay şeklinde bir yapıdır. Ventriculus lateralis’in tabanında yer alan bu
yapı thalamus’un hemen üst kısmında bulunur. Hippocampus’un kavisli şekli
itibariyle transversal kesitlerde aynı düzlem üzerinde gözlenen kısmına pes
hippocampi (cornu ammonis) denir. Alveus hippocampi denen ince bir substantia
alba tabakası hippocampus’un üst yüzünü örttükten sonra nazal kenarından taşarak,
önde ince bir şerit şeklinde olan ve fimbria hippocampi denilen bölümü oluşturur.
(Tecirlioğlu, 1983). Gyrus parahippocampalis’in ön ucundaki çengel şeklindeki
kıvrım ise tuberculum hippocampi (uncus) olarak adlandırılır (Dursun, 2000).
Fornix, hippocampus’ta bulunan sinir hücrelerinin uzantılarından meydana gelmiş
bir substantia alba tabakasıdır. Corpus callosum ve septum pellucidum’un
ventral’inde bulunur. Aynı zamanda ventriculus tertius’un tavanını şekillendiren bu
yapı arkadan öne doğru crus fornicis, corpus fornicis ve columna fornicis olmak
üzere 3 parçadan oluşmuştur (Tecirlioğlu, 1983).
Corpus callosum her iki hemispherium cerebri’deki aynı fonksiyona sahip
kortikal merkezleri birbirine bağlayan en büyük kommissural yoldur (Cankur, 2006;
Kurt, 2006a; König ve ark., 2004; Jenkins, 1972). Substantia alba’dan şekillenen
corpus callosum, fissura longitudinalis cerebri aralandığında ventral’de görülen
beyaz kısımdır (Cankur, 2006; Dursun, 2000). Aynı zamanda ventriculus lateralis’in
tavanını da şekillendiren bu yapı 4 bölümden oluşur. Corpus callosum’un caudal’de
yer alan kalın parçası splenium corporis callosi’dir. Buradan başlayıp öne doğru
uzanan bölüme truncus corporis callosi adı verilir. Truncus’un önde aşağıya doğru
kıvrılarak meydana getirdiği dirseklenme genu corporis callosi olarak adlandırılır.
17
Corpus callosum’un son parçası ise aşağıya uzanarak ventriculus tertius’un ön
duvarına katılan rostrum corporis callosi’dir. (Dursun, 2000; Getty, 1975a; Jenkins,
1972).
Encephalon’a sagittal düzlem üzerinden yapılan kesitlerde corpus callosum’un
uzunluğunun hemispherium’lardan çok daha kısa olduğu görülür. Bunun sonucu
olarak caudal’de lobus occipitalis’ten, rostral’de ise lobus frontalis’ten gelen ve karşı
tarafa geçecek olan lifler splenium ve genu bölgesinde kümelenmek zorunda kalırlar.
Bu sebeble kesitlerde bu iki kısım truncus’a nazaran daha kalın görülürler (Cankur,
2006; Kurt, 2006a).
Corpus striatum ekstrapiramidal sisteme ait bir nükleus grubudur. Ventriculus
lateralis’in tabanında yer alan nucleus caudatus ve nucleus lentiformis (putamen ve
pallidum) ile bunları birbirinden ayıran capsula interna’dan oluşur (Dursun, 2000;
Getty, 1975a).
Corpus striatum’u oluşturan tüm bu çekirdek grupları, bazal ganglionlar (nuclei
basales) olarak adlandırılan ve vücudun motor hareketlerinin uyumunda rol alan
subkortikal çekirdekler topluluğunun içinde yer almaktadır (Bruni, 1998; Getty,
1975a). Substantia alba içerisine gömülmüş bu nükleuslar genel anatomik
sınıflandırmada nucleus caudatus, nucleus lentiformis, corpus amygdaloideum ve
claustrum’dan oluşur (Dyce ve ark., 2002; Jenkins, 1972). Ancak corpus
amygdaloideum’un fonksiyonel olarak limbik sistemle daha fazla ilişkide olması,
claustrum’unda işlevinin tam olarak bilinmemesi nedeniyle yeni bir fonksiyonel
sınıflandırmaya gidilir. Sonuç olarak bu nucleus’lar yerine, yakın fonksiyonel
ilişkileri ve lezyonlarında görülen benzer semptomlar (dyskinesia ve akinesia)
nedeniyle, nucleus subthalamicus ile substantia nigra bazal ganglionlara dahil edilir
(Kurt, 2006b; Bruni, 1998).
Nucleus caudatus, ventriculus lateralis’in tabanının ön kısmında yerleşmiş virgül
şeklinde bir nükleustur. Capsula interna ile lateral’inde yerleşmiş olan nucleus
lentiformis’ten ayrılır. Capsula interna thalamus’tan cortex cerebri’ye ve cortex’ten
18
subkortikal yapılara impuls iletiminden sorumlu olan iki yönlü bir yoldur (Martin,
2003). Nucleus caudatus, foramen interventriculare’nin hemen önünden başlayarak
önden arkaya doğru caput nuclei caudati, corpus nuclei caudati ve cauda nuclei
caudati olmak üzere 3 parçaya ayrılarak, temporal lobun ventral’inde corpus
amygdaloideum ile sonlanır (Dyce ve ark., 2002; Bruni, 1998;).
Nucleus lentiformis, nucleus caudatus’un ventrolateral’inde yerleşmiş olan bir
çekirdek grubudur. Dışta putamen içte pallidum adı verilen iki nükleustan meydana
gelir. Bu iki nükleus lamina medullaris lateralis denen ince bir sustantia alba yaprağı
ile birbirinden, capsula interna ile nucleus caudatus’tan, capsula externa ile de
lateral’inde kalan claustrum’dan ayrılır (Martin, 2003; Dyce ve ark., 2002; Bruni,
1998).
Nucleus subthalamicus, thalamus’un alt kısmında, capsula interna’nın medial’inde
yerleşmiş bikonveks şekilli bir nükleustur. Üstte zona incerta vasıtasıyla thalamus’un
ventral grup çekirdeklerinden ayrılan bu yapı pallidum ile yakın ilişkidedir (Martin,
2003; Bruni, 1998).
Substantia nigra mesencephalon’da yer alan kesitlerde yarımay şeklinde gözlenen
koyu renkli bir nükleustur (Taner, 1998).
Bazal ganglionlar fonksiyonlarını cortex cerebri’nin çeşitli alanlarından başlayıp,
bazal ganglionlar ve thalamus üzerinden tekrar cortex’e dönen motor, kognitif,
limbik ve okulomotor halkalar aracılığıyla gösterirler (Kurt, 2006b; Bruni, 1998).
1.1.4. Meninges Encephalon dıştan içe doğru dura mater, arachnoidea ve pia mater adı verilen ve
esasını bağ dokunun oluşturduğu zarlarla sarılı olarak bulunur. Dura mater ile kemik
periost’u arasında cavum epidurale, dura mater ile arachnoidea arasında cavum
19
subdurale, arachnoidea ile pia mater arasında ise cavum subarachnoideale denen
boşluklar vardır (Pasquini ve ark., 1997).
Dura mater encephali, dura mater’in, encephalon’un etrafını çevreleyen, beyini
koruyan ve tesbit eden bölümüdür (König ve ark., 2004; Dursun, 2000).
Encephalon’un korunmasına ve hareketsizleştirilmesine katkıda bulunacak uzantılar
vermiştir. Bunlar falx cerebri ve tentorium cerebelli membranaceum’dur (König ve
ark., 2004; Pasquini ve ark., 1997). Bu uzantıların dışında dura mater beyinin bazal
yüzünde, hipofizin infundibulum kısmının geçeceği genişlikte bir açıklık bırakacak
şekilde fossa hypophysialis’i örten ve diaphragma sellae adı verilen horizontal bir
uzantı daha verir (König ve ark., 2004; Arıncı ve Elhan, 1995).
Arachnoidea, encephalon’u saran ikinci zardır. Dura mater’e göre daha ince,
damardan yoksun ve şeffaf bir tabakadır (Dursun, 2000).
Pia mater, encephalon’un üzerini saran üçüncü ve en içteki beyin zarıdır. Tüm
oluk ve yarıklardan organın içine doğru uzantılar gönderir (König ve ark, 2004). Bu
pia mater uzantılarına tela choroidea denir. Tela choroidea’lar yerleştikleri boşluklara
göre isimlendirilir. Bu yapılar beraberlerinde genellikle pia mater’in damarlarını da
sürükler ve plexus choroideus adı verilen damarsal ağ yapılarını oluştururlar
(Dursun, 2000).
1.1.5. Ventriculus cerebri Encephalon’un iç kısmında iki ventriculus lateralis, ventriculus tertius ve ventriculus
quartus olmak üzere 4 adet büyük boşluk bulunur (König ve ark., 2004; Kahle ve
Frotscher, 2003; DeLahunta, 1983).
Ventriculus lateralis’ler her iki hemispherium’un içinde yer alan kemer şeklindeki
boşluklardır. Lateral duvarını corpus medullaris, dorsal duvarını corpus callosum,
medial duvarını septum pellucidum, tabanını ise önde nucleus caudatus, arkada
20
hippocampus sınırlandırır (Getty, 1975a). Başlıca 4 bölümü vardır. Ortadaki fornix’e
yakın olan kısım pars centralis, hemen onun yan tarafındaki çıkıntılar cornu
temporale, öne doğru uzanan ve bulbus olfactorius’un içindeki boşlukla birleşen
cornu rostrale ve caudoventral’de lobus piriformis’in içindeki boşluğa uzanan cornu
ventrale’dir. Ventriculus lateralis’ler tabanda bulunan ve foramen interventriculare
(foramen Monroe) denen birer delik vasıtasıyla ventriculus tertius’a bağlanırlar
(Tecirlioğlu, 1983; Mettler, 1948;).
Ventriculus tertius her iki thalamus’un ortada birleştiği adhesio interthalamica’nın
etrafında oluşan daire şeklindeki boşluktur. Ventriculus tertius’un önde chiasma
opticum’a kadar uzayıp bir kör kese oluşturmasıyla recessus opticus, infundibulum
içine doğru huni tarzında uzanmasıyla recessus infundibularis (recessus
neurohypophysialis) ve arka tarafta gl. pinealis’e doğru uzamasıyla da recessus
pinealis oluşur. Ventriculus tertius, caudal’de aqueductus mesencephali (aqueductus
Sylvii) denen bir kanal vasıtasıyla ventriculus quartus ile iştiraktedir (Dursun, 2000;
Tecirlioğlu, 1983; Getty, 1975a).
Ventriculus quartus, canalis centralis’in ön kısımda genişlemesiyle oluşan
boşluktur. Üstte cerebellum, altta ise pons ve medulla oblongata ile sınırlandırılır.
Tabanında yamuk şeklinde, fossa rhomboidea adı verilen bir çukur bulunur.
(Tecirlioğlu, 1983). Boşluğun caudal bölümünde ise ventriculus quartus’un cavum
subarachnoidale ile bağlantısını sağlayan 3 adet delik vardır. Bu deliklerden ortadaki
apertura mediana ventriculi quartii (foramen Magandie)’dir. Yalnızca insan ve
köpeklerde bulunur. Diğer iki delik apertura laterales ventriculi quartii (foramina
Luschka)’dir (Dursun, 2000; De Lahunta, 1983). Tüm beyin boşlukları plexus
choroideus’lardan salgılanan beyin omurilik sıvısı ile doludur (Getty, 1975a).
1.2. Manyetik rezonans görüntüleme Günümüzde beyin gibi yumuşak dokuların anatomik açıdan detaylı olarak
görüntülenmesi ve MSS’deki patolojilerin belirlenmesinde, özellikle yüksek oranda
21
doku kontrastı sağlayabilme ve multiplanar görüntü alabilme özelliklerinden dolayı
manyetik rezonans (MR) görüntüleme tekniğinden yaygın olarak yararlanılmaktadır
(Alkan, 1999; Chaffin ve ark., 1997; Thomson ve ark., 1993; Karkkainen ve ark.,
1991). Bu teknik ile beyinin beyaz ve gri cevheri, bazal ganglionlar, limbik sisteme
ait oluşumlar, ventriküler sistem, serebellum, kan damarları ve kranial sinirlerin
ayrıntılı görüntüsü alınabilmektedir. Gelişen teknolojiyle birlikte, MR ile elde edilen
anatomik görüntüler sayesinde üç boyutlu beyin atlasları yapılabilmektedir (Shenton
ve ark., 1995).
Manyetik rezonans görüntüleme sistemi; nükleer manyetizma prensipleri ve radyo
dalgaları kullanılarak vücudun kesitsel görüntülerinin yaratılmasını amaçlayan tıbbi
bir tanı yöntemidir (Tesla Memorial Society of New York, 2001; Thomson ve ark.,
1993; Karkkainen ve ark., 1991).
Nükleer manyetik rezonans ilk olarak 1946’da Edward Purcell ve Felix Bloch
tarafından tanımlanmıştır (Bellis, 2007; European Magnetic Resonance Foundation,
2003; Thomson ve ark., 1993) Daha sonra 1971 yılında Raymond Damadian ve
1973’te Paul Lauterbur insan vücudunda manyetik rezonans görüntüleme sisteminin
bir tanı yöntemi olarak kullanılabileceğini ilk kez göstermiştir (Bellis, 2007; Hornak,
2004; Tesla Memorial Society of New York, 2001; Alkan, 1999).
Nükleer manyetizma, doğal manyetizasyon özelliğine sahip (proton ve nötron
sayıları çift ve eşit olmayan) atomların çekirdeklerinde bulunan elektrik yüklü
partiküllerin hareketleri sonucunda oluşur. MR görüntüleme için dokularda yaygın
olarak bulunan (tüm atomların %80’i) ve tek protondan oluşan bir çekirdeğe sahip
olan hidrojen atomundan yararlanılır (Pietsch,1998; Konez, 1995; Thomson ve ark.,
1993). Sistemde, bir magnet (mıknatıs) aracılığıyla güçlü bir manyetik alan
oluşturulur (günümüzde en yaygın olarak elektik enerjisiyle çalışan ve sıvı helyum-
nitrojen gazı ile soğutulan süperkondiktiv magnetler kullanılmaktadır) (Alkan, 1999;
Pietsch,1998; Thomson ve ark., 1993; Karkkainen ve ark., 1991). Bu alan içine
konulan dokudaki protonların, salınım hareketine başlamaları sonucunda oluşan
nükleer manyetizma (longitudinal manyetizasyon), elektromanyetik bir dalga türü
22
olan radyo frekans dalgaları (RF puls) gönderilerek uyarılır (Alkan, 1999; Konez,
1995; Thomson, ve ark., 1993). Uyarım sonucunda dokudaki bazı protonların
manyetik vektör yönü 90o yön değiştirir ve transvers manyetizasyon oluşur. Aynı
zamanda yine RF puls etkisi ile protonlar düzensiz biçimde salınım hareketi
yaptıkları “out of phase” konumundan “in-phase” konuma geçerler. Bir süre sonra
protonlar radyo dalgalarından absorbe ettikleri enerjiyi tekrar ortama vererek yeniden
“out of phase” konumuna dönerler ve transvers manyetizasyon kaybolur (rezonans).
Tüm bu manyetik vektör yön değişimleri sırasında ortama verilen enerji bir alıcı koil
(sargı) vasıtasıyla sinyallere dönüştürülür (Gould 2006; Tesla Memorial Society of
New York, 2001; Konez, 1995; Thomson ve ark., 1993). Daha sonra bu sinyaller
bilgisayar ortamında dijitalize edilerek gri skala değerleri ile görüntü olarak yansıtılır
(Gould 2006; Alkan, 1999; Assheuer, 1997)
Burada oluşan görüntü, doku özelliği yanında görüntüleme tekniğine bağlı olarak
da değişebilir. Bunun sonucunda aynı doku bazı görüntü parametreleri ile düşük
sinyalli (hipointens), bazı görüntü parametreleri ile yüksek sinyalli (hiperintens)
olarak görüntülenebilir (Alkan, 1999).
Tarama sırasında RF puls sonucu oluşan maksimum güçteki transvers
manyetizasyon anı ile, bu gücün % 63 oranında azaldığı an arasında geçen süre
transvers relaksasyon (T1) süresi, longitudinal manyetizasyon tamamen
kaybolduktan sonra tekrar % 63 oranında longitudinal manyetizasyon oluşuncaya
kadar geçen süre ise longitudinal relaksasyon (T2) süresi olarak adlandırılır. Bu
süreler manyetik alanın gücüne ve dokuların iç yapı özelliklerine göre değişebilir
(Alkan, 1999; Konez, 1995; Thomson ve ark., 1993). Genellikle T2 süresi T1’den
kısadır ve T2/T1 oranı 1’e ne kadar yakınsa doku sıvıya, 1’den ne kadar küçükse
doku katıya benzer. Benzer biçimde dokudaki sıvı miktarı arttıkça T1 ve T2 süreleri
uzar ve görüntü hipointens olur. Tam tersine sıvı miktarı azaldıkça T1 ve T2 süreleri
kısalır ve görüntü hiperintens özellikte gözlenir (Alkan, 1999).
Manyetik rezonans görüntülemede bir kesit görüntüsü elde edebilmek için çok
sayıda sinyal elde edilmelidir. Bu amaçla RF puls belirli aralıklar ile tekrarlanır. İşte
23
tarama sırasında gönderilen ardışık iki RF puls arasında geçen bu süreye tekrarlama
zamanı (TR), her RF pulstan sonra maksimum eko oluşuncaya kadar geçen süreye
ise eko zamanı (TE) denir. Sonuç olarak TR ve TE değerleri kullanılarak, dokuların
T1 sürelerinin farklı olmasına bağlı olarak elde edilen görüntülere T1-ağırlıklı, T2
sürelerinin farklı olmasına bağlı olarak elde edilen görüntülere T2-ağırlıklı
görüntüler adı verilir (Konez, 1995; Thomson ve ark., 1993).
Merkezi siniri sistemindeki patolojilerde dokunun su içeriği (hidrojen atomu
yoğunluğu) değişmekte, bu durum yapıların MR tarama sırasında normal anatomik
görüntülerin değişmesine neden olmaktadır (Chaffin ve ark., 1997).
Tablo 1.2, Bazı dokuların MR kesitlerinde görünüm özellikleri (Alkan, 1999).
Doku T1-ağırlıklı T2-ağırlıklı Yağ dokusu Hiperintens Hafif hiperintens Kas dokusu Hafif hiperintens Hipointens Sinir dokusu Hafif hiperintens Hafif hiperintens Kortikal kemik Hipointens Hipointens
Tablo 1.3, Beyindeki bazı anatomik yapıların MR kesitlerinde görünüm özellikleri (Thomson ve Ark., 1993).
Anatomik yapı T1-ağırlıklı T2-ağırlıklı Substantia grisea Hipointens Hiperintens Substantia alba Hiperintens Hipointens BOS Hipointens Hiperintens Myelinsiz sinir lifi Hafif hiperintens Hafif hiperintens Myelinli sinir lifi Hiperintens Hiperintens
Tablo 1.4, Bazı lezyonların MR kesitlerinde T1 ve T2 süreleri üzerindeki etkileri (Thomson ve ark., 1993).
Patolojik Lezyon T1 süresi T2 süresi Kist Uzar Uzar Neoplazi Uzar Uzar Peritümöral ödem Uzar Uzar Benign tümör Hafif uzar Hafif uzar Malign tümör Uzar Uzar Yangı Uzar Uzar Demyelinizasyon Uzar Uzar Hemoraji Kısalır Kısalır İnfarktüs Uzar Uzar
24
Tüm avantajlarına karşın sistemin gerektirdiği yüksek maliyet, (Vazquez ve ark.,
2001; Alkan, 1999; Chaffin ve ark., 1997; Karkkainen ve ark., 1991) MR cihazının
karmaşık çalışma prensibinden kaynaklanan görüntü yorumlama güçlüğü (Alkan,
1999; Chaffin ve ark., 1997; Konez, 1995) ve özellikle büyük cüsseli hayvanları
tarayabilmek için geliştirilmiş yeni ünitelerin ancak son yıllarda kullanılmaya
başlanması, veteriner hekimlik alanında MR taramanın önemli dezavantajlarıdır
(McKnight ve ark., 2004; Vazquez ve ark., 2001; Chaffin ve ark., 1997). Canlı
hayvanlarda MR tarama işlemi ilk kez Jasper Jackson tarafından 1967 yılında
uygulandı (Thomson ve ark., 1993). Veteriner hekimlikte MR ile merkezi sinir
sisteminin görüntülenmesi üzerine yayımlanan ilk çalışma ise Kraft ve ark. (1989)
tarafından yapıldı. Bu tarihten sonra evcil memeli hayvanlardan at (Arancibia ve
Ark., 2001; Vazquez ve ark., 2001; Chaffin ve ark., 1997), sığır (Tsuka ve Taura,
1999; Gordon ve Dennis, 1995), koyun (Grunder ve ark., 2003), keçi (Blogg ve ark.,
2004), domuz (Jelsing ve ark, 2005; Sorensen ve ark., 2000; Marcilloux ve ark.,
1993) köpek (Kippenes ve ark., 2001; Assheuer, 1997; Kii ve ark., 1997) ve kedide
(Rathjen, 2003; Smith ve ark., 2001; Yamada ve ark., 1995) beyin kesitleri MR
görüntüleme yöntemi kullanılarak ayrıntılı biçimde tarandı.
1.3. Makroskobik boyama Merkezi siniri sistemi organlarının transversal kesitler alınarak makroskobik olarak
boyanması 20. yüzyılın başlarından itibaren birçok bilim adamı tarafından uygulandı
Tablo 3.3, Dişi ve erkek encephalon, cerebellum ve gl. pituitaria ağırlıkları.
Cins. n xSX ± p değeri Önem düzeyi
Encephalon ağırlığı
Dişi 4 0,3435 ± 0,00429 0,006 p<0,01 Erkek 10 0,3884±0,00703
Cerebellum ağırlığı
Dişi 2 0,0360±0,00015 0,121 p>0,05 Erkek 2 0,0419±0,00180
Gl. pituitaria ağırlığı
Dişi 4 0,0013±0,00002 0,06 p>0,05 Erkek 8 0,0014±0,00002
p>0,05 : iki grup arasındaki fark önemsiz (%95 önemsiz). p<0,05 : iki grup arasındaki fark önemli (%95 güven düzeyinde önemli). p<0,01 : iki grup arasındaki fark cok önemli (%99 güven düzeyinde önemli).
64
Encephalon’un ortalama intrakraniyal boyutları; sagittal eksen üzerinde (bulbus
olfactorius ile 1. servikal spinal sinir arası) 135,28 ± 1,81 mm, horizontal eksen
üzerinde (her iki temporal lobun en çıkıntılı noktaları arası) 88,35 ± 0,62 mm,
transversal eksen üzerinde (glandula pituitaria ile margo dorsalis arası) 68,9 ± 0,74
mm olarak ölçüldü. Encephalon’un fikzasyon sonrası ortalama ekstrakraniyal
boyutları; sagittal eksen üzerinde (bulbus olfactorius ile 1. servikal spinal sinir arası)
145,62 ± 2,13 mm, horizontal eksen üzerinde (her iki temporal lobun en çıkıntılı
noktaları arası) 93,16 ± 0,72 mm, transversal eksen üzerinde (glandula pituitaria ile
margo dorsalis arası) 69,12 ± 1,03 mm olarak belirlendi (Tablo 3.4). Cerebellum’un
ortalama intrakraniyal boyutları; sagittal eksen üzerinde (lobus centralis ile pyramis
arası) 44,83 ± 0,61 mm, horizontal eksen üzerinde (her iki lobulus simplex arası)
53,8 ± 0,54 mm, transversal eksen üzerinde (declive ile lingula arası) 38,4 ± 0,69 mm
olarak hesaplandı. Cerebellum’un fikzasyon sonrası ortalama ekstrakraniyal
boyutları; sagittal eksen üzerinde (lobus centralis ile pyramis arası) 47,08 ± 0,42 mm,
horizontal eksen üzerinde (her iki lobulus simplex arası ) 56,48 ± 0,25 mm,
transversal kesit üzerinde (declive ile lingula arası) 40,27 ± 0,41 mm olarak ölçüldü
(Tablo 3.5). Belirtilen tüm yapıların intrakraniyal ve ekstrakraniyal uzunlukları
arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulundu (p<0,05) (Tablo 3.6).
Tablo 3.4, Encephalon’un intrakraniyal ve ekstrakraniyal uzunlukları.
Jenkins’e (1972) göre insanların %20’sinde adhesio interthalamica
bulunmamaktadır. MR tarama yöntemiyle görüntülenen ve boyanan tüm beyinlerde
literatürün aksine adhesio interthalamica saptandı.
Aqueductus mesencephali’nin Tecirlioğlu’na (1983) göre kanalın orta
kısımlarında, Getty’e (1975a) göre ise colliculus caudalis seviyesinde ampul şeklinde
bir genişleme yaptığı belirtilmiştir. İncelenen tüm beyinlerde aqueductus
mesencephali’nin başlangıcından yaklaşık 6-7 mm caudal’de, colliculus rostralis’in
altında belirgin bir genişleme yaptığı görüldü. Üç beyinde diğerlerinden farklı olarak
genişleyen bölgede kanal çapının 8-9 mm’ye çıktığı gözlendi
Manyetik rezonans görüntüleme yöntemiyle taranacak kadavra dokularının
öncelikle soğutulması (Arencibia ve ark., 2001; Vazquez ve ark., 2001; Arencibia ve
ark., 2000) yada dondurulmasının ve daha sonra işlem sırasında tekrar çözünmesinin
(Widmer ve ark., 1999) postmortal değişimlerin en aza indirgenmesi ve oluşabilecek
67
hataların giderilmesi açısından gerekli olduğu bildirilmiştir. Araştırma sırasında,
soğutma işleminin MR görüntü kalitesini doğrudan etkilediği görüldü.
Atlarda baş ve beynin MR görüntülenmesi sırasında insan vücut koili
kullanılmıştır (Arencibia ve ark., 2001; Vazquez ve ark., 2001; Arencibia ve ark.,
2000). Çalışmada merkep beyni ve başının görüntülenmesi için ise kafa koili yeterli
oldu.
Chaffin ve ark. (1997) beyinin MR ile görüntülenmesi sırasında yapıların
sınırlarının ve anatomik detayın belirlenmesi için T1-ağırlıklı tarama, yapıların
birbirinden ayırt edilmesinde doku kontrastından yaralanmak için ise T2-ağırlıklı
tarama yapılmasını önermiştir. Araştırmamızda elde edilen bulgular bu öneri
destekler doğrultudadır.
Yurdumuzda bulunan yerli merkebin vücut ve beyin ağırlığının literatürde
(Allison ve Ciccheti, 1976) belirtilen merkep vücut ve beyin ağırlığından daha az
olduğu, bununla birlikte vücut/beyin ağırlık oranının daha büyük olduğu tespit edildi.
Litaratür (Helmig ve Sewell, 1998) verileriyle paralel olarak merkep beyninin at
beyninden de orantısal olarak daha büyük olduğu saptandı.
Kippenes ve ark.’nın (2001) köpeklerde yapmış olduğu çalışmanın aksine Kahle
(2003) vücut ve beyin ağırlıkları arasında doğru orantı bulunduğunu bildirmiştir.
Araştırmada elde edilen istatistik verileri Kahle (2003) ile paralellik göstermektedir.
Ancak yine Kahle’ye (2003) göre yaşlanmanın doğal süreci olarak gelişen atrofi
sonucunda yaşlı bireylerde beynin daha küçük olduğu belirtilmiştir. Araştırmada bu
bilgiyi destekleyecek bir veri elde edilmedi.
Hifny ve ark.’na (1984) göre merkepte cerebellum’un ağırlığı 37,6 g, encephalon /
cerebellum ağırlık oranları 1:9,4 (%10,8) olarak bildirilmiştir. Çalışmada yapılan
cerebellum ağırlığına ait ölçümler, literatür verileri ile büyük benzerlik gösterdi.
68
5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu tez çalışmasında 10 adet erkek, 4 adet dişi merkebin başı kullanılarak
encephalon’un anatomisi incelenmiştir.
Encephalon’un makroskobik olarak cerebrum, cerebellum ve beyin sakı olarak
ayrıldığı belirlenmiştir. Merkep beyninin literatür bilgileriyle karşılaştırıldığında at
beyni ile ağırlık ve boyut farklılıkları dışında büyük oranda benzerlik gösterdiği ve
anatomi eğitiminde at encephalon’una model olarak kullanılabileceği görülmüştür.
Transversal kesitler üzerinde yapılan makroskobik boyama ile hem ventriküller,
bazal ganglionlar ve limbik sistem başta olmak üzere merkep beynindeki derin
anatomik yapılar belirlenmiş, hem de kesitler beyin MR görüntüleriyle
karşılaştırılarak MR taramada sağlanan anatomik ayrıntı ortaya konmuştur.
Tıbbi tanısal görüntüleme yöntemi olarak yararlanılan sistemler içerisinde, MR
görüntüleme tekniği non-invaziv olması, multiplanar görüntü alabilme özelliği ve
sağladığı yüksek yumuşak doku kontrastı ile başta bilgisayarlı tomografi (BT) olmak
üzere diğer tüm tanı yöntemlerinden daha ayrıntılı bilgiler sunmuştur. MR tarama ile
merkezi sinir sistemindeki patolojilerin belirlenmesi için, MR görüntülerinde normal
beyin ve çevre dokularının anatomisinin iyi anlaşılması gerekmektedir. Spin-echo
T1-ağırlıklı ve T2-ağırlıklı MR görüntüleri ile merkep beynindeki çoğu yapının
anatomisi derinlemesine ortaya konmuştur. T1-ağırlıklı görüntülerde yapıların
anatomik şekil ve sınırları, T2-ağırlıklı görüntülerde dokular arasındaki kontrast
farklılıkları net biçimde izlenmiştir. Transversal kesitlerde derin cerebral yapılar ve
bu yapılar arasındaki ilişkiler görüntülenmiştir. Sagittal kesitlerde median hat
üzerindeki yapıların anatomisi de bir bütün halinde gözlenmiştir.
Merkep başının MR görüntülerinde encephalon’un yanısıra kafadaki diğer
anatomik yapılar da tanımlanmıştır. Neurocranium’u oluşturan kemikler, os
hyoideum, çiğneme kasları (m. temporalis, m. masseter, m. pterygoideus lateralis et
medialis), büyük tükürük bezlerinden gl. parotis ve gl. mandibularis, pharynx, tuba
69
auditiva ve özellikle equidae’ye özgü bir yapı olan diverticulum tubae auditivae
ayrıntılı biçimde görüntülenmiştir.
Veteriner hekimlikte MR görüntüleme sisteminin kullanımı, sistemin kurulum
maliyetlerinin yüksek olması ve başta equidae olmak üzere büyük cüsseli
hayvanların taranmasına uygun açık magnetlerin ülkemizde henüz yerleşmemesi
canlı hayvanlarda bu yöntemin kullanımının yaygınlaşmasını engellemektedir.
Bununla birlikte önümüzdeki yıllarda gelişen teknolojiyle birlikte ülkemizde de
veteriner hekimlik alanında sistemin yaygınlaşacağı düşünülmektedir.
Yapılan bu çalışmanın hem anatomistler açısından veteriner anatomi öğretiminde
merkep encephalon’unun anatomisine ilişkin literatür boşluğunu dolduracağı, hem de
klinikte karşılaşılan hidrosefalus, hidranensefali, porensefali, tümörler, akut ve
kronik infarktüsler gibi equidae başı ve beynine ait lezyonların tanısında, özellikle
MR görüntüleme tekniği üzerinde klinisyenler tarafından yardımcı bir kaynak olarak
kullanılabileceği umulmaktadır.
70
ÖZET Merkepte (Equus asinus) Encephalon’un Anatomisi ve Transversal Kesitlerinin
İncelenmesi
Çalışmada, ungulata takımının perissodactyla alt takımında bulunan equidae
familyasının ülkemizde en fazla populasyona sahip üyesi olan Equus asinus’un
encephalon anatomisi incelendi.
Ondört adet merkebin kullanıldığı araştırmada 8 merkep beyini üzerinde
diseksiyon yapıldı. Diğer 6 merkep başı ise 1,5 Tesla spin-echo T1 ve T2-ağırlıklı
MR tarama metodu ile 5 mm kalınlığında transversal kesitler alınarak görüntülendi.
Transversal beyin kesitleri substantia grisea’nın Berlin Blue ile boyanması prensibine
dayanan beyin makroskobik boyama metoduna göre boyandı.
Merkep beyninde hemispherium’lar üzerindeki sulcus ve gyrus’ların oldukça
kıvrımlı olduğu izlendi. Dişi ve erkek hayvanların beyinleri arasında boyutları
dışında bir farklılık saptanmadı.
Manyetik rezonans tarama sırasında encephalon’un yanısıra çevre yumuşak
dokular ve baştaki diğer anatomik oluşumlar da görüntülendi. T1-ağırlıklı MR
görüntülerinde dokuların anatomik yapısı ayrıntılı biçimde belirlendi. Beyin dokusu
gri tonlarda, BOS siyah, kaslar gri, yağ dokusu beyaz, kemikler ise koyu gri ve siyah
renklerde görüldü. T2-ağırlıklı görüntülerde ise dokular arasındaki kontrast
farklılıkları yüksek görüntü kalitesi ile gözlendi. Cortex cerebri beyaz, corona radiata
siyah, BOS parlak beyaz, kan damarları ve kaslar siyah, yağ dokusu beyaz, kemikler
ise gri tonlarda izlendi.
Boyama yapılan transversal kesitlerde cortex cerebri ile bazal ganglion’lar gibi
derin nükleusların koyu mavi renkte boyandığı, corona radiata ve tractus’lar ile
corpus callosum gibi kommisural yolların beyaz olarak kaldığı tespit edildi.
71
Merkepte encephalon’un ortalama ağırlığı 370 ± 7 g, uzunluğu 135,28 ± 1,81 mm,
genişliği 88,35 ± 0,62 mm, yüksekliği 68,9 ± 0,74 mm olarak ölçüldü. Merkep
beyninin at ile karşılaştırıldığında vücut ağırlığına göre orantısal olarak daha büyük
olduğu görüldü.
Sonuç olarak yapılan bu çalışma ile merkepte encephalon’un anatomisi ve
transversal kesitleri MR görüntüleriyle karşılaştırmalı olarak incelendi. Elde edilen
bulgular doğrultusunda merkep beyninin büyük oranda ata benzediği görüldü.
Araştırmanın hem veteriner anatomi öğretiminde bir kaynak olacağı, hem de equidae
beyini ve çevre dokularına ait patolojilerin tanısında klinisyenlere yardımcı olacağı
düşünüldü.
Anahtar Sözcükler: Anatomi, encephalon, manyetik rezonans (MR) görüntüleme
merkep, transversal kesit
72
SUMMARY Anatomy of the Brain in Donkey (Equus asinus) and Examination of Its
Transversal Sections
In this research, the anatomy of the encephalon of Equus asinus, is a member of
equidae family that is in the perissodactyla subgroup of ungulata group, which has
the largest population of this family in our country was examined.
Fourteen donkeys were used in this study. Eight donkey brains were dissected.
The remaining six donkey heads were imaged by using the 1,5 Tesla spin-echoT1
and T2-weighted MR scanning method in 5 mm thickness transversal slices. The
transversal brain sections were stained according to macroscopic brain staining
method which is based on staining the substantia grisea with Berlin Blue.
Sulci and gyri on the hemisphers were quite curly in donkey brain. No differences
except for the size was detected between the brains of female and male animals.
During MR scanning, besides encephalon, the surrounding soft tissues and
other anatomical structures of head were imaged. In T1-weighted MR images,
anatomy of tissues were detected in detail. Brain was in grey tones, cerebrospinal
fluid was black, muscles were dark grey, fatty tissue was white, while bones were
dark grey and black. In T2-weighted MR images, contrast differences among tissues
were detected with high image quality. Cortex cerebri was in white tones, corona
radiata was black, cerebrospinal fluid was bright white, blood vessels and muscles
were black, fatty tissue was white, whereas bones were grey.
In the stained transversal sections, it was detected that cortex cerebri and deep
nuclei such as basal ganglia were stained dark blue but corona radiata, tracts and
commissural paths such as corpus callosum remained white.
73
In donkey encephalon’s average values were 370 ± 7 g weight, 135,28 ± 1,81
mm lenght, 88,35 ± 0,62 mm widht and 68,9 ± 0,74 height. When compared to the
horse brain, donkey’s brain was bigger, proportioned to body weight.
In conclusion, with this study, anatomy of brain and its transversal sections in
donkey were comparatively examined with MR images. According to obtained
findings, it was suggested that a donkey brain was quite similar to that of a horse. It
is considered that this study will both be a refence in veterinary anatomy education,
and help clinicians in the diagnosis of pathologies of equidae’s brain and surrounding
tissue.
Keywords: Anatomy, donkey, encephalon, magnetic resonance (MR) imaging,
transversal section
74
KAYNAKLAR
ALKAN, Z. (1999) Veteriner Radyoloji. 1. Baskı. Ankara: Mina Ajans.
ALLISON, T., CICCHETTI, D. (1976) Sleep in mammals, ecological and constitutional correlates. Science., 194: 732-734.
ARENCIBIA, A., VASQUEZ, J.M., JABER, R., GIL, F., RAMIREZ, J.A., RIVERO, M.A., GONZALEZ, N., WISNER, E.R. (2000) Magnetic resonance imaging and cross sectional anatomy of the normal equine sinuses and nasal passages. Vet. Radiol. Ultrasound., 41: 313-319.
ARENCIBIA, A., VASQUEZ, J.M., RAMIREZ, J.A., RAMIREZ, G., VILAR, J.M., RIVERO, M.A., ALAYON, S., GIL, F. (2001) Magnetic resonance imaging of normal equine brain. Vet. Radiol. Ultrasound., 42: 405-408.
ARINCI, K., ELHAN, A. (1995) Anatomi. Cilt 2. Ankara: Güneş Kitabevi Ltd. Şti.
ARPACIK, R. (1996) At Yetiştiriciliği. 2. Baskı. Ankara: Şahin Matbaası. s.: 6
ASPINALL, V. (2005) Essentials of Veterinary Anatomy and Physiology. 1st Ed. China: Elsevier Limited. p.: 61-78.
ASSHEUER, J., SAGER, M. (1997) MRI and CT atlas of the dog. 1st Ed. Berlin: Blackwell Wissenschaft.
BAERES, F.M.M., MOLLER, M. (2001) Plastination of dissected brain specimens and Mulligan-stained sections of the human brain. Eur. J. Morphol., 39: 307-311.
BELLIS, M. (2006) Magnetic Resonance Imaging (MRI) Erişim: [http://inventors.about.com/od/mstartinventions/a/MRI.htm]. Erişim tarihi: 03.01.2007
BERKİN. Ş., ALÇIĞIR, G. (1999) Nekropsi, Yöntem. 2. Baskı. Ankara: Medisan Yayın Evi.
BEST, B. (1990) Gross Neuro Anatomy: The Limbic System. Erişim: [http://www.benbest.com/science/anatmind/anatmd2.html]. Erişim tarihi: 23.01.2007
BLOGG, S.L., LOVERMAN, G.A., SEDDON, F.M., WOODGER, N., KOCH, A., REUTER, M., GENNSER, M., WHITE, M.G. (2004) Magnetic resonance imaging and neuropathology findings in the goat nervous system following hyperbaric exposures. Eur. Neurol., 52: 18-28.
BRAAK, H. (1978) Simple and durable staining of thick sections of the human brain for macroscopic study. Stain. Technol., 53: 87-89.
BRUNI, J.E. (1998) The Basal Ganglia. Erişim: [http://www.umanitoba.ca/faculties/medicine/anatomy/bgmenjb.htm]
CANKUR, Ş. (2006) Beyin Beyaz Cevheri. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Ders Notları.
CHAFFIN, M.K., WALKER, M.A., MCARTHUR, N.H., PERRIS, E.E., MATTHEWS, N.S. (1997) Magnetic resonance imaging of the brain of normal neonatal foals. Vet. Radiol. Ultrasound., 38: 102-111.
CHIASSON, R.B. (1982) Laboratory Anatomy of the Cat. Chapter 9. Nervous System. 7th Ed. Iowa: Wm.C.Brown Company Publishers.
DE LAHUNTA, A. (1983) Veterinary Neuroanatomy and Clinical Neurology. 2nd Ed. Philadelphia, London, Toronto, Mexico City, Sydney, Tokyo: W.B.Saunders Company.
DE RYCKE, L.M., GIELE, I.M., VAN MEERVENNE, S.A., SIMOENS, P.J., VAN BREE, H.J. (2005) Computed tomography and cross-sectional anatomy of the brain in clinically normal dogs. Am. J. Vet. Res., 66: 1743-1756.
DEMİRSOY, A. (1992) Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar / Amniyota. Cilt III - Kısım II. 2. Baskı. Ankara: Meteksan A.Ş.
DITTMANN, K. (2003) Histomorphometric study of bone microstructure of primates and domestic animal with the goal of species identification with reference to the effects of domestication. Anthropol. Anz., 61: 175-188.
DURSUN, N. (2000) Veteriner Anatomi III. 3. Baskı. Ankara: Medisan Yayınevi.
ELERT, G. (2003) Mass of a human brain. Erişim: [http://www.hypertextbook.com/facts/2003/RachelScottRosenbluth.shtml]. Erişim tarihi: 07.07.2006
EUROPEAN MAGNETIC RESONANCE FOUNDATION (2003) A short history of magnetic resonance imaging from a european point of view. Erişim: [http://www.emrf.org/FAQs%20MRI%20History.html]. Erişim tarihi: 15.01.2007
FELIX, B., LEGER, M.E., ALBE-FESSARD, D., MARCILLOUX, J.C., RAMPIN, O., LAPLACE, J.P., DUCLOS, A., FORT, F., GOUGIS, S., COSTA, M., DUCLOS, N. (1999) Stereotaxic Atlas of the Pig Brain. Brain. Res. Bull., 49: 1-137.
GETTY, R. (1975a) Sissons and Grossmann’s The Anatomy of the Domestic Animals. 5th Ed. Vol. 1. Phiadelphia: W.B. Saunders Company.
GETTY, R. (1975b) Sissons and Grossmann’s The Anatomy of the Domestic Animals. 5th Ed. Vol. 2. Phiadelphia: W.B. Saunders Company.
GORDON, P.J., DENNIS, R. (1995) Magnetic resonance imaging for the ante mortem diagnosis of cerebellar hypoplasia in a Holstein calf. Vet. Rec., 137: 671-672.
GRUNDER, W., GOLDAMMER, A., SCHOBER, R., VITZTHUM, H.E. (2003) Cryotherapy of the brain: A new methodologic approach. Z. Med. Phys., 13: 203-207.
HAND, P. (1995) Laboratory 2-4: Gross brain. Pennsylvania: University of Pennsylvania School of Veterinary Medicine. Erişim: [http://cal.vet.upenn.edu/neuro/server/lab4frameset.html]. Erişim tarihi: 18.03.2004
HASSA, O., AŞTI, R.N. (1997) Embriyoloji. 3. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
HAZIROĞLU, R.M. (1985) Yerli Merkebin (Equus Asinus L.) Gözü ( organum visus) Üzerinde Makro-anatomik ve Subgross Araştırmalar. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
HELLER, M.W., STODDARD, S.L. (1986) Procedure for staining fixed human brain slices. Stain. Technol., 61: 71-73.
HELMIG, M., SEWELL, S.E. (1998) Canadian Donkey and Mule Handbook. Erişim: [http://www.ruralheritage.com/mule paddock/mule compare.htm]. Erişim tarihi: 15.07.2005
HIFNY, A., HEMMODA, A.S., BERG, R. (1984) Anatomical studies on the cerebellum of the donkey of egypt. Gegenbaurs. Morphol. Jahrb., 130: 707-717.
HORNAK, J.P. (2006) The Basics of MRI Erişim: [www.cis.rit.edu/htbooks/mri/inside.html]. Erişim tarihi : 15.07.2006
JELSING, J., ROSTRUP, E., MARHENROTH, K., PAULSON, O.B., GUNDERSEN, H.J., HEMMİNGSEN, R., PAKKENBERG, B. (2005) Assessment of in vivo MR imaging compared to physical sections in vitro - A quantitative study of brain volumes using stereology. Neuroimage., 26: 57-65.
JERISON, H.J. (1973) Evolution the Brain and Intelligence. “Alınmıştır”. Erişim: [http://openlearn.open.ac.uk/mod/resource/view.php?id=46394]. Erişim tarihi: 14.07.2006
KAHLE, W., FROTSCHER, M. (2003) Color Atlas of Human Anatomy. Vol. 3. Nervous System and Sensory Organs. 5th Ed. Stuttgart, New York: Thieme
KARKKAINEN, M., MERO, M., NUMMI, P., PUNTO, L. (1991) Low field magnetic resonance imaging of the canine central nervous system. Vet. Radiol. Ultrasound., 32: 71-74.
KIERNAN, J.A., WU, M. (2001) A New method for surface staining large slices of fixed brain using copper phthalocyanine dye. Biotech. Histochem., 76: 253-255.
KII, S., UZUKA, Y., TAURA, Y., NAKAICHI, M., TAKEUCHI, A., INOKUMA, H., ONISHI, T. (1997) Magnetic resonance imaging of the lateral ventricles in Beagle-type dogs. Vet. Radiol. Ultrasound., 38: 430-433.
77
KIPPENES, H., GAVIN, P.R., KRAFT, S.L., SANDE, R.D., TUCKER, R.L. (2001) Mensuration of the normal pituitary gland from magnetic resonance images in 96 dogs. Vet. Radiol. Ultrasound., 42: 130-133.
KONEZ, O. (1995) Manyetik Rezonans Görüntüleme: Temel Bilgiler. Erişim: [www.konez.com/Preface.html]. Erişim tarihi: 15.01.2007
KONIG, H.E., LIEBICH, H.G., CERVENY, C. (2004) Veterinary Anatomy of Domestic Mammals. Chapter 14: Nervous system. 1st Ed. Stuttgart: Schattauer.
KURT, M.A. (2006a) Telencephalon. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Ders Notları. Erişim: [http://anatomi.uludag.edu.tr/teltext.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007
KURT, M.A. (2006b) Basal Ganglionlar. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Ders Notları. Erişim: [http://anatomi.uludag.edu.tr/bgtext.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007
MARCILLOUX, J.C., FELIX, M..B., RAMPIN, O., STOFFELS, C., IBAZIZEN, M.T., CABANIS, E.A., LAPLACE, J.P., ALBE-FESSARD, D. (1993) Preliminary results of a magnetic resonance imaging study of the pig brain placed in stereotaxic conditions. Neurosci. Lett., 156: 113-116.
MARTIN, J.H. (2003) Neuroanatomy Text and Atlas. 3rd Ed. New York: McGraw-Hill Medical Publishing.
MULLIGAN, J.J. (1931) A method of staining the brain for macroscopic study. Journal. Anat., 65: 468-473. “Alınmıştır” Erişim: [http://www.histosearch.com/histonet/Dec01/Re.MulligansC.html]. Erişim tarihi: 10.11.2003
NICKEL, R., SCHUMMER, A., SEIFERLE, E. (1975) Lehrbuch Der Anatomie Der Haustiere. Band IV. Verlag Paul Parey. Berlin.
78
NOMINA ANATOMICA VETERINARIA (2005) International Committee on Veterinary Gross Anatomical Nomenclature. 5th Ed. Hannover, Colombia, Gent, Sapporo.
OLIVARES, R., MICHALLAND, S., ABOITIZ, F. (2000) Cross-species and intraspecies morphometric analysis of the corpus callosum. Brain. Behav. Evol., 55: 37-38.
OLSEN, S. (1998) The American Donkey and Mule Society: Donkey Erişim: [http://www.imh.org/imh/bw/donkey.html]. Erişim tarihi: 15.07.2005
PASQUINI, C., SPURGEON, T., PASQUINI, S. (1997) Anatomy of Domestic Animals. 8th Ed. Texas: Sudz Publishing.
PIETSCH, H. (1998) Kernspintomographische Untersuchungen der Bauchhöhle der Katze. Inaugural-Dissertation Zur Erlanggung des Grades eines Doktors der Veterinarmedizin an der Freien Universitat Berlin. Berlin.
POPESKO, P. (1979) Atlas Der Topographischen Anatomie Der Haustiere. Band I. Kopf und Hals. 2nd Ed. Stuttgart: Ferdinand Enke Verlag.
RANSON, S.W., CLARK, S.L. (1959) The Anatomy of The Nervous System. 10th Ed. Philadelphia: W.B. Saunders Company.
RATHJEN, S., ENGELMANN, R., STRUIF, S., KAULISCH, T., STILLER, D., LOWEL, S. (2003) The growth of cat cerebral cortex in postnatal life: A magnetic resonance imaging study. Eur. J. Neurosci., 18: 1797-1806.
ROBERTS, M., HANAWAY, J. (1969) Preparation of brain slices for macroskopic study by the copper sulfate-phenol-ferrocyanide technique. Stain. Technol., 44: 143-146
SAĞLAM, M., AŞTI, R.N., ÖZER, A. (1997) Genel Histoloji. 5. Baskı. Ankara: Yorum Matbaacılık. s.: 275-296.
SCHILLER, A. (1998) Topographische und Angewandte Anatomie des Aues und Ohres der Katze unter besonderer Berücksichtigungmoderner bildgebender verfahren (CT und MRT). Inaugural-Dissertation Zur Erlanggung des Grades eines Doktors der Veterinarmedizin an der Freien Universitat Berlin. Berlin.
SHENTON, M.E., KIKINIS, R. McCARLEY, R.W., SAIVIROONPORN, P., HOKAMA, H.H., ROBATİNO, A., METCALF, D., WIBLE, C.G., PORTAS, C.M., IOSIFECCU, D.V., DONNİNO, R., GOLDSTEIN, J.M., JOLEZS, F.A. (1995) Harvard Brain Atlas: A Teaching and Visualization Tool. Erişim: [http://splweb.bwh.harvard.edu:8000/pages/papers/ieee_95/ieee7.html], Erişim Tarihi: 24.02.2007
SMITH, J.M., JAMES, M.F., BOCKHORST, K.H.J., SMITH, M.I., BRADLEY, D.P., PAPADAKIS, N.G., CARPENTER, T.A., PARSONS, A.A., LESLIE, R.A., HALL, L.D., HUANG, C.L.H. (2001) Investigation of feline brain anatomy for the detection of cortical spreading depression with magnetic resonance imaging. J. Anat., 198: 537-554.
79
SORENSEN, J.C., BJARKAM, C.R., DANIELSEN, E.H., SIMONSEN, C.Z., GENESER, F.A. (2000) Oriented sectioning of irregular tissue blocks in relation to computarized scanning modalities: Results from the domestig pig brain. J. Neurosci. Methods., 104: 93-98.
STRAUSS, J.A. (2004) Biology 129: Nervous System & Special Senses. USA: Penn State University. Erişim: [http://www.bio.psu.edu/people/faculty/strauss/anatomy/nerv/nervous.htm]. Erişim tarihi: 10.07.2006
ŞENDEMİR, E. (2005) Encephalon Erişim: [http://www.neuroanatomy.hacettepe.edu.tr/2005/Neuroanatomy_2005.pdf]. Erişim tarihi: 28.01.2007
TAMRAZ, J.C., COMAIR, Y.G. (2006) Atlas of Regional Anatomy of The Brain Using MRI With Functional Correaltions. Softcover Ed. Berlin:Springer-Verlag.
TANER, D. (1998) Fonksiyonel Nöroanatomi. 1. Baskı. Ankara: Metu Press.
TECİRLİOĞLU, S. (1977) Merkepte (Equus asinus L.) Beyin Sinirlerinin (Nn. encephali) makroskobik anatomisi üzerine araştırmalar. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 24: 269-295.
TECİRLİOĞLU, S. (1983) Komparatif Veteriner Anatomi: Sinir Sistemi. 1. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları.
TESLA MEMORIAL SOCIETY OF NEW YORK (2001) A Short History of the Magnetic Resonance Imaging (MRI) Erişim: [http://www.teslasociety.com/mri.htm]. Erişim tarihi: 01.12.2006
THOMSON, C.E., KORNEGAY, J.N., BURN, R.A., DRAYER, B.P., HADLEY, D.M., LEVESQUE, D.C., GAINSBURG, L.A., LANE, S.B., SHARP, N.J.H., WHEELER, S.J. (1993) Magnetic resonance imaging – A general overview of principles and examples in veterinary neurodiagnosis. Vet. Radiol. Ultrasound., 34: 2-17.
TSUKA, T., TAURA, Y. (1999) Abscess of bovine brain stem diagnosed by contrast MRI examinations. J. Vet. Med. Sci., 61: 425-427.
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (2005) Tür ve Irklarına Göre Hayvan Sayıları. Erişim: [http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do]. Erişim tarihi: 11.02.2007
VASQUEZ, J.M., RIVERO, M.A., GIL, F., RAMIREZ, J.A., RAMIREZ, G., VILAR, J.M., ARENCIBIA, A. (2001) Magnetic resonance imaging of two normal equine brains and their associated structures. Vet. Rec., 148: 229-232.
WHALEN, R., OLIVER J., LINNENBRING, T., FAILS, A., CUDDON, P., LEE, R., TISCHER, C. (2000) Veterinary Neurobiology Interactive Programs. [CD ROOM]. Colarado State University Collage of Veterinary Medicine & Biomedical Science.
80
WHEELER, R.A., BALDWIN, A.E., REID, R.S., QUINN, J.J., CANNON, J.T. (1998) The Sheep Brain Dissection Guide. University of Scranton Neuroscience program. Supported by National Science Foundation. Erişim: [http://academic.uofs.edu/department/psych/sheep.htm]. Erişim tarihi: 04.07.2006
WIDMER, R.W., BUCKWALTER, K.A., HILL, M.A., FESSLER, J.F., IVANCEVICH, S. (1999) A technique for magnetic resonance imaging of equine cadaver specimens. Vet. Radiol. Ultrasound., 40: 10-14.
WILLIAMS, T.H., GLUHBEGOVIC, N., JEW, J.Y. (2002) The Human brain: Dissections of the real brain: Methods used in preparing the specimens. Erişim: [www.vh.org/adult/provider/anatomy/BrainAnatomy/BrainAnatomy.html]. Erişim tarihi: 05.11.2003
YAMADA, K., MIYAHARA, K., SATO, M., HIROSE, T., YASUGI, Y., MATSUDA, Y., FURUHAMA, K. (1995) Magnetic resonance imaging of the central nervous system in the kitten. J. Vet. Med. Sci., 57: 155-156.
YOSHIKAWA, T. (1968) Atlas of The Brains of Domestic Animals. 1st Ed. Tokyo: University of Tokyo Press
ZHAO, C.J., HAN, G.C., QIN, Y.H., WU, C. (2005) Differentiating among horse (Equus caballus), donkey (Equus asinus) and their hybrids with combined analysis of nuclear and mitochondrial gene polymorphism. J. Anim. Breed. Genet., 122: 285-288.
81
ÖZGEÇMİŞ I- Bireysel Bilgiler
Adı : ÇAĞDAŞ
Soyadı : OTO
Doğum yeri ve Tarihi : ANKARA – 01.01.1978
Uyruğu : TÜRKİYE CUMHURİYETİ
Medeni Durumu : EVLİ
Askerlik Durumu : TECİLLİ
İletişim Adresi ve Telefonu : ANKARA ÜNİVERSİTESİ VETERİNER
FAKÜLTESİ ANATOMİ A.D. – P K: 06110
DIŞKAPI/ANKARA. TEL: 0 505 5077550
II- Eğitimi
Lisans ve Yüksek Lisans: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi (2001)
Lise Eğitimi: Ankara Kocatepe Mimar Kemal Lisesi (1994)
Ortaöğretim: Ankara Kurtuluş Ortaokulu (1991)
İlköğretim: Ankara Kurtuluş İlkokulu (1988)
Yabancı Dili: İngilizce
III- Ünvanları
Yüksek lisans (2001)
IV- Mesleki Deneyimi
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi