Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni 1 “Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë” Enisa Guni Dorëzuar Universitetit Europian të Tiranës Departamentit të Ekonomiksit dhe Financës Në përmbushje të detyrimeve të programit Master Profesional/Master i Shkencave në Financë, me profil Kontabilitet dhe Raportim Financiar Udhëheqës: Prof. Assoc. Dr. Ermela Kripa Numri i fjalëve: 19,050 Tiranë, Korrik 2019
70
Embed
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
1
“Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik.
Rasti i Shqipërisë”
Enisa Guni
Dorëzuar
Universitetit Europian të Tiranës
Departamentit të Ekonomiksit dhe Financës
Në përmbushje të detyrimeve të programit Master Profesional/Master i
Shkencave në
Financë, me profil Kontabilitet dhe Raportim Financiar
Udhëheqës: Prof. Assoc. Dr. Ermela Kripa
Numri i fjalëve: 19,050
Tiranë, Korrik 2019
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
2
DEKLARATA E AUTORËSISË
Unë, e nënshkruara Enisa Guni, deklaroj që kjo mikrotezë përfaqëson punimin tim origjinal,
përveç rasteve të citimeve dhe referencave dhe nuk është përdorur më parë si mikrotezë apo
projekt kursi në këtë Universitet apo në Universitete të tjera.
Enisa Guni
Korrik, 2019
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
3
ABSTRAKT
Në një shoqëri demokratike, mënyrat me të cilat qeveritë shpenzojnë burimet e siguruara nga
tatimpaguesit, duhet të jenë transparente dhe t’i shërbejnë një zhvillimi të qëndrueshëm
ekonomik dhe social. Qytetarët, taksapaguesit, kërkojnë gjithnjë e më shumë cilësi më të lartë
shërbimesh, që qeveria duhet të ofrojë, ndërkohë që burimet financiare janë të kufizuara. Ky
ambient dhe këto sfida kërkojnë nga menaxherët e të gjitha niveleve të këtij sektori, që të jenë
krijues në përdorimin e burimeve që disponojnë dhe të maksimizojnë dobinë publike.
Shqetësimi kryesor këtu është të identifikojë se në çfarë mase sistemi i mirë i kontabilitetit në
Sektorin Publik mund të sigurojë Kontrollin Financiar dhe Përgjegjësitë në Sektorin Publik.
Analiza e regresionit linear është përdorur për të analizuar të dhënat primare, me ndihmën e
eViews 8, për të shqyrtuar ndikimin e kontrollit financiar të karakterizuar nga kontrolli i
brendshëm (vlerësimi i riskut, procedurat e kontrollit dhe sistemi i informacionit dhe
komunikimit) dhe auditimi i brendshëm mbi llogaridhënien në sektorin publik.
Studimi zbulon se ka marrëdhënie të parëndësishme pozitive midis kontrollit të brendshëm
mbi llogaridhënien dhe një marrëdhënie të konsiderueshme pozitive midis auditimit të
brendshëm dhe llogaridhënies në Shqipëri.
Fjalë kyçe: sektori publik, menaxhimi financiar dhe kontrolli, kontabilitet publik, buxhet,
auditim i brendshëm
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
4
DEDIKIMI
Familjes sime
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
5
FALENDERIME
Në përfundim të një rrugëtimi të gjatë, sigurisht që qenia njerëzore gëzon dhe feston, por më
kryesorja, i është mirënjohës të gjithë atyre që shënjuan suksesin e tij/saj.
E vështirë t’i rendisësh sipas rëndësisë...
Falenderimi më i madh i shkon udhëheqëses sime shkencore, Prof. Assoc. Dr. Ermela Kripa.
Isha e nderuar ta kisha mentore të punës sime kërkimore.
Ndihem me fat që studiova në Universitetin Europian të Tiranës, duke ndjekur
mësimdhënien dhe mësimnxënien model të këtij universiteti.
Finishin e studimeve të mia ia dedikoj, më të shtrenjtës, familjes sime.
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
literatura në të gjithë botën tregon se reformat në kontabilitetin e qeverisë, më së shumti
konsistojne në futjen e kontabilitetit rritës në organizatat qeveritare( Lüder & Jones, 2003;
Brusca, 2000).( Roje,at.al 2008), Sipas Christensen (2002), raportimi financiar me bazë
rritëse ka qenë i rëndësishëm në mesin e teknologjive të kontabilitetit që kanë dominuar
reformat e menaxhimit të sektorit publik.(Roje & Vasicek 2008) Sfidat për qeveritë e
përgjithshme dhe entitetet përbërëse të tyre janë futja e vazhdueshme e risive dhe reformave
në përputhje me trendet ndërkombëtare, teknikat e reja dhe përvojat, të miratuara tashmë në
sektorin privat, përsa i përket menaxhimit të ri publik dhe kontabilitetit rritës. Për të rritur
cilësinë e raportimit, "truket e kontabilitetit" duhet të reduktohen paralajmëron Brian Olden i
FMN-së .
Sipas Roje & Vasicek(2008), prirja ka qene si më poshtë:
1. konvergjenca e SNKSP-ve drejt SNK / SNRF-ve (zbatimi detyrimeve të shtyra) dhe
harmonizimi i standarteve kombëtare me SNKSP-të (kryesisht duke iu referuar parimit te
qëndrueshmërisë, në kontabilitet, në raportimin financiar dhe buxhetim);
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
42
2. Harmonizimi i sistemeve të informacionit të kontabilitetit dhe statistikave të
raportimit (identifikimi i dallimeve në mes të raportimit financiar dhe formave statistikore të
raportimit si dhe qasja në mes Sistemit të Llogaritë Kombëtare dhe sistemit të Statistikave
Financiare të Qeverisë mbi baza rritëse );
3. zhvillimi i kostos dhe instrumentave të kontabilitetit menaxherial brenda sektorit
publik për të rritur harmonizimin e raportimit të brendshëm dhe të jashtëm.
Sipas reformës së re të kontabilitetit të sektorit publik, vende të ndryshme i kanë transformuar
pasqyrat financiare të tyre për të operuar sipas parimit të kontabilitetit me bazë rritëse. Disa
organizata ndërkombëtare (OCDE dhe institucione të Bashkimit Europian) kanë përshtatur
standardet ndërkombëtare të kontabilitetit për sektorin publik, ndërkohë që vende të
ndryshme, sidomos nga zona kontinentale evropiane, nuk janë shumë të interesuara në
adoptimin e tyre. Kjo për shkak të dallimit në traditën kontinentale të kontabilitetit. Vetëm
10% e vendeve të OECD-së nuk zbatojnë bazën rritëse të kontabilitetit, por parashikojnë
zbatimin e saj në pesë vitet e ardhshme. Një ndryshim i madh pritet në vendet në zhvillim, jo
pjesë e OECD-së, ku 50% e tyre planifikojnë që në pesë vitet e ardhshme të kalojnë në
vendosjen e SNKSP-ve me bazë rritëse. 28
Në kuadër të transformimeve të kontabilitetit publik dhe zbatimit të kontabilitetit rritës në
sektorin publik, IFAC, paraqiti për herë të parë "Udhëzuesin për Raportim Financiar
Qeveritar " në vitin 1998 për të ndihmuar qeveritë, në të gjitha nivelet, në përgatitjen e
raporteve të tyre financiare në bazë rritëse. Ky udhëzim së bashku me SNK-të për sektorin
privat, sigurojnë bazën për SNKSP-të, zhvilluar nga Komiteti i Sektorit Publik i IFAC-ut.
Përditësimi i sistemeve të kontabilitetit në nivel qëndror, rajonal dhe lokal, është shumë i
rëndësishëm, pasi përdorimi i kritereve alternative në sistemet e kontabilitetit publik të çon në
rezultate të ndryshme në lidhje me pasqyrat financiare. Për këtë arsye, harmonizimi i
kontabilitetit publik në nivel global, është i rëndësishëm dhe i domosdoshëm. Përsa i përket
lidhjes midis kontabilitetit dhe buxhetimit në kontekstin ndërkombëtar ka tre modele
alternative(Brusca & Condor, 2002):
1. Sistemi i kontabilitetit është i kufizuar në regjistrimin e transaksionit buxhetor. Në
këtë rast kontabiliteti financiar është i kufizuar në informatat buxhetore dhe vetëm
transaksionet që prekin buxhetin janë të regjistruara. Ky është rasti i përgjithshëm në
Gjermani.
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
43
2. Sistemi buxhetor dhe sistemi i kontabilitetit janë të lidhura. Lidhja në mes të
kontabilitetit dhe informacionit buxhetor është themeluar në mënyrë të tillë që sistemi i
kontabilitetit lejon monitorimin e buxhetit. Në këtë grup janë në përgjithësi vendet e Europes
kontinentale (Italia, Portugalia, Franca, Rumania dhe Spanja), ku ndikimi i koncepteve të
buxhetimit, ligjit të kontabilitetit dhe sistemit të raportimit është shumë i rëndësishem.
Meqënëse burimet përcaktohen përmes procesit buxhetor, buxheti në këto vende është
konvertuar në instrumentin kryesor për raportimin financiar.
3. Sistemet buxhetore dhe të kontabilitetit financiar janë dy sisteme të pavarura Në këtë
alternativë nuk ka asnjë lidhje mes buxhetit dhe informacionit të kontabilitetit, deklaratat e
kontabilitetit janë prodhuar për të përmbushur kërkesat e raportimit financiar, dhe nga ana
tjetër deklaratat buxhetore janë prodhuar për të përmbushur kërkesat ligjore. Institucionet
publike prodhojne informacionin financiar të paraqitur me të njëjtat deklarata si subjektet e
biznesit, pa marrë në konsideratë detyrimet buxhetore.
Megjithëse shkalla e konvergjencës në drejtim të reformave, në kontabilitetin publik është më
e lartë se shumë vjet më parë, ekzistenca e diversitetit në sistem ka efekte negative. Ajo çon
në mungesën e krahasimit të informacionit në rang global dhe për pasojë vështirësi të
interpretimit për përdoruesit, që nuk jane në dijeni të standardeve të kontabilitetit. Ekzistenca
e pengesave të ndryshme dhe vështirësive është e lidhur edhe me qëndrimin e administratës
publike, me mungesen e vullnetit për të parë të mirat e krahasimit të informacionit në nivel
ndërkombëtar.
1.5.2. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit
Publik. Roli i tij në rregullimin ndërkombëtar të kontabilitetit të sektorit publik
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik e ka origjinën e vet në
vitin 1986, kur IFAC, organizata ndërkombëtare e profesionit kontabël, themeloi Komitetin e
Sektorit Publik, si një prej komisioneve të tij të përhershme me mandat të gjerë për të
zhvilluar programe për përmirësimin e menaxhimit financiar të sektorit publik dhe raportimit
financiar. Prej vitit 1996, Komiteti, mori rolin e hartuesit ndërkombëtar të standardeve të
kontabilitetit në sektorin publik. Përmes konsultimeve me agjensitë ndërkombëtare
rregullatore, organizata të tjera ndërkombëtare dhe rajonale të profesionit kontabël, anëtarë të
tij, IFAC-u miratoi në vitin 2004 rekomandimet e marra, prej tyre për fokusimin e punës së
komitetit të sektorit publik në të arthmen, në zhvillimin dhe lëshimin e standardeve
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
44
ndërkombëtare të kontabilitetit të sektorit publik. Kjo edhe si një përpjekje për të rikthyer
besimin e publikut në profesionin e kontabilitetit. Në përputhje me mandatin e ri, komiteti u
emërua Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik. Objektivi i
BSNKSP-së është, zhvillimi i standardeve të kualitetit të lartë ndërkombëtar në kontabilitetin
e sektorit publik, për përdorim nga njësitë e këtij sektori në mbarë botën për përgatitjen e
pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Sot, Bordi përbëhet nga 18 anëtarë
vullnetarë, nga të cilat 15 janë nga organet anëtare të IFAC dhe tre të tjerët janë anëtarë
publike, me përvojë dhe ekspertizë në raportimin financiar të sektorit publik. Ata janë
profesionistë nga ministritë e financave, institucionet e auditimit qeveritar, shoqëri private të
kontabilitetit, dhe përfaqësues nga shoqëria civile. Gjithashtu në mbledhjet e Bordit si
vëzhgues marrin pjesë përfaqësues të organizatave që kanë një interes të fortë në raportimin
financiar të sektorit publik, të tilla si FMN-ja, Banka Botërore, OKB-ja, OECD, INTOSAI
dhe Komisionit Europian. Bordi merr mbështetje (të drejtpërdrejtë financiare dhe në natyrë)
nga Banka Aziatike e Zhvillimit, nga kontabilistët profesionalë të Kanadasë, Bordi i
Standardeve të Kontabilitetit të Afrikës së Jugut, dhe qeveritë e Kanadasë, Zelandës së Re
dhe Zvicrës.
Në përgatitjen e standardeve Bordi ka adoptuar standardet përkatëse ekzistuese
ndërkombëtare të kontabilitetit, për t’u përdorur në sektorin publik, duke shfrytëzuar ku është
e përshtatshme të njëjtin rreshtim dhe formulim, duke përshtatur gjuhën dhe shembujt që i
përkasin sektorit publik. Identifikimi i çështjeve specifike të sektorit publik për të cilat nuk
ekzistojnë standarde ekuivalente dhe eksplorimi i plotë i fushave të këtyre çështjeve, para se
të publikohen standardet, janë në fokus të punës së Bordit. Gjithashtu, edhe publikimi i një
seri standardesh të veçanta dhe i dokumenteve përkatëse për organe që veprojnë me para në
dorë (baza monetare). BSNKSP synon të zhvillojë SNKSP-të, duke ju përshtatur nevojave
unike të këtij sektori. Edhe pse ka më shumë se një dekadë që nga hartimi i standardeve të
kontabilitetit publik vende të ndryshme ende hezitojnë ti miratojnë ato, duke preferuar më
tepër një adoptim të legjislacionit dhe dispozitave kombëtare me SNKSP-të. Përpjekjet e
INTOSAI-it dhe IFAC-ut, në këtë drejtim janë të vazhdueshme. Standardet e INTOSAI-it
janë fokusuar kryesisht në hartimin e një kuadri konceptual për informacione të kontabilitetit
publik. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik, në tetor 2014,
ka aprovuar kornizën konceptuale për raportimin financiar nga entitetet e sektorit publik për
qëllime të përgjithshme.
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
45
Korniza konceptuale përcakton dhe trajton konceptet, që do të udhëheqin qasjen e BSNKSP–
së për vendosjen e standardeve dhe udhëzimeve të aplikueshme për pasqyrat financiare të
sektorit publik dhe për grupin më të gjerë të nevojave të raportimit financiar në këtë sektor.
“Miratimi i Kornizës Konceptuale është një arritje historike për BSNKSP-në dhe një kornizë
referimi për vendosjen e standardeve globale të kontabilitetit për sektorin publik. Këto
koncepte do të ofrojnë bazat për zhvillimin tonë të vazhdueshëm të standardeve
ndërkombëtare të kontabilitetit të sektorit publik (SNKSP), të qëndrueshme dhe të dobishme,
si dhe të udhëzuesve për praktikat e rekomanduara (UPR).(IFAC,2013)29 Ata gjithashtu do
të ofrojnë udhëzime për përgatitësit, të cilët ballafaqohen me çështjet e raportimit financiar, të
cilat nuk janë trajtuar nga SNKSP-të apo UPR-të. Projekti i kornizës konceptuale ka qenë
prioriteti kyç strategjik për BSNKSP-në në vitet e fundit. Përfundimi i suksesshëm i
mundëson BSNKSP-së të përqëndrohet në projektet që do të identifikohen gjatë
konsultimeve të saj me publikun për strategjinë dhe programin e punës për vitet 2015-2019.
Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve, kohët e fundit filloi iniciativën Accountability
Now, e cila është projektuar për të rritur ndërgjegjësimin e nevojës për transparencë dhe
raportim financiar më të madh në menaxhimin financiar të sektorit publik. Në thelb të kësaj
iniciative, është zbatimi i sistemeve të fuqishme dhe efektive të raportimit financiar, bazuar
në SNKSP-të për sektorin publik, sipas parimit të kontabilitetit me bazë rritëse. Të gjitha
reformat e ndërmarra nga IFAC-u demonstrojnë përkushtimin e tij dhe gjithë organizatave
bashkëpunuese në këtë proces, për ndërtimin e besimit të publikut në cilësinë e profesionit
kontabël dhe për të përcaktuar se si, kontabilistët dhe auditorët, mund të kontribuojnë për
integritetin e sistemit financiar ndërkombëtar. Deri në fund të vitit 2013, janë miratuar nga
BSNKSP 32 standarte me bazë kontabilitetin rritës dhe një SNKSP e veçantë që specifikon
kushtet raportuese mbi baza monetare. Pas kësaj, janë miratuar edhe SNKSP 33 (miratimi për
herë të parë i bazës rritëse të SNKSP-ve) dhe pesë standarte të reja, 34-38, në lidhje me
pasqyrat financiare individuale; pasqyrat financiare të konsoliduara; investimet në
pjesëmarrje dhe sipërmarrjet e përbashkëta; marrëveshjet e përbashkëta dhe zbulimi i
interesave në entitetet tjera, të zbatueshme nga data 1 janar 2017. Ato do të zëvendësojnë
kërkesat aktuale në SNKSP-të 6-8. BSNKSP-ja ndjek një proces të rregullt, shumë të
strukturuar gjatë zhvillimit të SNKSP-ve në proces. U siguron mundësi, të gjithë të
interesuarve në raportimin financiar në sektorin publik, përgatitësve dhe përdoruesve të
pasqyrave financiare, për të bërë të njohura pikëpamjet e tyre dhe për tu siguruar se ato janë
marrë në konsideratë nga BSNKP-ja para publikimit. Në vitin 2015, qeverisja e BSNKSP-së,
pas raportit të Grupit të Rishikimit themeloi Komitetin e Interesit Publik(PIC), fushëveprimi i
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
46
të cilit është, të ofrojë siguri se aktivitetet e BSNKSP-së për vendosjen e standardeve janë në
interes të publikut, duke ofruar rekomandime në termat e referencës së BSNKSP-së;
marrëveshje për nominimin dhe emërimin e anëtarëve të saj; procedura dhe procese për
formulimin e strategjisë dhe planit të punës së BSNKSP-së dhe zhvillimin e SNKSP-ve.
Antarët e Komitetit janë individë nga FMN-ja, INTOSAI, OCED dhe BB. Procesverbalet e
mbledhjeve dhe datat e takimeve janë të disponueshme për publikun. Nga viti 2015,
BSNKSP ka një objektiv të vetëm strategjik: forcimi i menaxhimit të financave publike
nëpërmjet zhvillimit të standardeve të kualitetit të lartë të raportimit financiar të sektorit
publik dhe rritjes së ndërgjegjësimit për përfitimet që vijnë nga miratimi i tyre.
1.5.3. Standartet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik
Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik aplikohen për të gjithe entitet e
sektorit publik, duke përfshirë qeveritë qëndrore, qeveritë rajonale, qeveritë lokale dhe njësitë
në vartësi të tyre. Standartet nuk do të aplikohen për ndërmarrjet qeveritare të biznesit.
BSNKSP ka vendosur që këto entitete të aplikojne SNK-të. BSNKSP dhe organizatat e tjera
të rëndësishme ndërkombëtare inkurajojnë miratimin e SNKSP-ve dhe harmonizimin e
kërkesave kombëtare me këto referenca ndërkombëtare. Edhe pse, SNKSP-të bazuar në
Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit, janë miratuar për nevojat e sektorit publik,
ndryshe nga SNRF-të nuk janë të detyrueshme për subjektet e sektorit publik. Megjithatë ato
janë aplikuar nga shumë shtete. Pra, një gjë është e sigurt, standardet ndërkombëtare të
kontabilitetit po bëhen një kulturë ndërkombëtare e kontabilitetit (Whittington, 2008. )
Standardet aplikohen për zërat materiale. Përparësia kryesore e miratimit të SNKSP-ve lidhet
me përcaktimin e kushteve për njohjen, matjen dhe dhënien e informacionit për aktivet dhe
pasivet (në veçanti, ato afatgjatë dhe të natyrës së pasigurt). Ato “janë një katalizator për të
siguruar cilësi më të lartë të pasqyrave financiare, edhe më e rëndësishmja, për të përmirësuar
performancën operacionale”(Hyna, Kamberi &Sulaj, 2012) Aplikimi i tyre mund të
kontribuojë në mënyrë të konsiderueshme, krahas unifikimit të mbajtjes së kontabilitetit dhe
përgatitjes së pasqyrave financiare, në sigurimin e informacionit financiar të krahasueshëm,
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
47
të rëndësishëm dhe të kuptueshëm nga qeveritë; në rritjen e efektivitetit dhe efiçensës së
burimeve; në formalizimin e ekonomisë dhe për të luftuar më mirë fenomenet e korrupsionit,
mashtrimit, shpërdorimit, parave të pista etj., për të përmirësuar nivelin e transparencës
fiskale me publikun dhe për t’u integruar dhe ballafaquar me ekonominë globale. Si sfida më
e rëndësishme në këtë sektor dhe si një proces që kërkon kohën e vet, njëkohësisht kërkon një
reformim të vazhdueshëm të politikës, institucioneve, strukturave dhe profesionistëve.
Miratimi global i SNKSPS-ve do të lehtësojë krahasueshmërinë e informacionit në bazë
globale dhe do të ndihmojë në vendimet e brendshme të menaxhimit në shpërndarjen e
burimeve (planifikimit dhe buxhetimit), monitorimin dhe raportimin financiar (IFAC,2012).
1.5.4. Standardet kryesore për paraqitjen e pasqyrave financiare në sektorin publik
Pasqyrat financiare në sektorin publik duhet të sigurojnë informacion të dobishëm për
vendimmarrjen dhe informacion që të dëshmojë përgjegjshmërinë e njësisë ekonomike për
burimet që i janë besuar. Ato mund të kenë edhe rol parashikues, duke dhënë informacion.
Pasqyrat Financiare janë ato pasqyra, të cilat hartohen dhe lëshohen për shfrytëzuesit që nuk
janë në gjendje të kërkojnë informata financiare për plotësimin e nevojave të tyre specifike.
Shembuj të shfrytëzuesve të tillë janë qytetarët, votuesit, përfaqësuesit e tyre dhe anëtarët e
tjerë të publikut. Pasqyrat financiare që përdoren në sektorin publik ngjajnë shumë me ato që
përdoren në sektorin privat, me përjashtim të faktit se ndryshojnë emrat e tyre. Në sektorin
publik përdoren disa terma që konsiderohen më të rëndësishme si: ‘të hyra’ për ‘të ardhura’;
‘pasqyrë e performancës financiare’ në vend të ‘pasqyrës së të ardhurave dhe shpenzimeve’;
‘pasqyrë e gjendjes financiare’ në vend të ‘bilancit’; ‘aktive neto/kapital’ në vend të
‘kapitalit’; ‘datë e raportimit’ në vend të ‘datë e bilancit’.
Termi “pasqyrat financiare” në standard përfshin të gjitha pasqyrat dhe materialet shpjeguese
(shënimet e pasqyrave financiare), të cilat janë identifikuar si pjesë të pasqyrave financiare të
qëllimit të përgjithshëm. Në rastet kur baza konstatuese e kontabilitetit përdoret për
përgatitjen e pasqyrave financiare, këto pasqyra do të përfshijnë pasqyrën e gjendjes
financiare, pasqyrën e performances financiare, pasqyrën e fluksit monetar dhe pasqyrën e
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
48
ndryshimeve aktive neto/kapital’. Të gjitha njësitë e kontrolluara dhe njësitë kontrolluese,30
duhet të përdorin titujt e pasqyrave të përcaktuara në SNKSP-të31, dhe kushtet lidhur me
njohjen dhe matjen e aktiveve afatgjata dhe afatshkurtra, të pasiveve, të aktiveve neto, të të
ardhurave, shpenzimeve, si dhe shënimet shpjeguese për pasqyrat financiare sipas kërkesave
të këtyre standardeve. Të gjithë zërat e të hyrave dhe shpenzimeve të periudhës raportuese
duhet të përfshihen në pasqyrë, për të përcaktuar tepricën neto apo deficitet e periudhës.32
Subjekti duhet të raportojë të hyrat, shpenzimet, aktivet dhe detyrimet duke treguar sektorët
përkatës për të vlerësuar performancën e kaluar të subjektit në realizimin e objektivave dhe
për vendimmarrjen për ndarjen e burimeve për të ardhmen. 33Pasqyrat e një subjekti që
raporton me valutë, në ekonomitë me inflacion të lartë, duhet të shprehen me njësinë
monetare matëse që është në veprim në momentin e raportimit. 34 Të gjitha këto janë kërkesa
të standardeve kryesore që përdoren gjatë hartimit të pasqyrave financiare.
Në rastet kur parimi i kontabilitetit të bazuar në mjete monetare përdoret për përgatitjen e
pasqyrave financiare, atëherë pasqyra kryesore financiare është pasqyra e fluksit të mjeteve
monetare. Si shtesë ndaj përgatitjes së pasqyrave financiare të qëllimit të përgjithshëm, një
subjekt mund të përgatise pasqyra financiare edhe për palët e tjera (siç janë organet
qeverisëse, legjislativi ose palë të tjera të cilat kryejnë funksione mbikëqyrëse) të cilët mund
të kërkojnë që pasqyrat financiare të paraqiten në atë mënyrë që të plotësojnë nevojat e tyre
për informata specifike. Pasqyrat të tilla njihen si pasqyra financiare të qëllimit specifik.
BSNKSP-ja inkurajon shfrytëzimin e SNKSP-ve në përgatitjen e pasqyrave financiare të
qëllimit specifik, aty ku pasqyra të tilla kërkohen.
Njësitë ekonomike të sektorit publik nuk përgatisin llogarine fitime/humbje (edhe ne rastet
kur kanë si qëllim realizimin e fitimit), por përgatisin llogarinë të ardhura/shpenzime të
ushtrimit, p.sh, një pasqyrë e të ardhurave dhe shpenzimeve të pushtetit lokal, dallohet nga
ajo e sektorit privat, pasi përqëndrohet në dhënien e informacionit më teper për shpenzimet
dhe kostot sesa për fitimin. Kjo përputhet me objektivat e sektorit publik që synon të sigurojë
shërbime për komunitetin. Trajtimi i shpenzimeve në sektorin publik është i njëllojtë si në
sektorin privat, dmth përdoret parimi me bazë rrjedhëse. I vetmi ndryshim është që shpenzimi
më tepër duhet të ketë qenë i destinuar për llojet e shërbimeve (psh për shërbime sociale apo
për rrugët e transportit ) dhe jo për kostot e shitjeve, për administratën apo për shpërndarje.
Njësitë ekonomike nxiten sipas SNKSP1 ta paraqesin detajimin e shpenzimeve në pasqyrën e
performancës financiare, sipas klasifikimit të shpenzimeve që kanë zgjedhur, sipas natyrës
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
49
apo funksioneve. Kur detajimi paraqitet sipas funksioneve, entiteti duhet të japë informacion
shpjegues shtesë lidhur me natyrën e shpenzimeve. Transaksionet në valutë të huaj fillimisht
duhet të regjistrohen duke aplikuar kursin aktual të këmbimit për sasinë e valutës të huaj. Në
datën e raportimit zërat në monedhë valutore të huaj duhet të kthehen me kursin e mbylljes
ndërsa zërat jo monetarë përgjithësisht me kursin e datës të transaksionit. Diferencat nga
kursi duhen njohur si të ardhura ose si shpenzime të periudhës35. Kostot nga huaja duhen
njohur si shpenzime të periudhës në të cilën kanë ndodhur, përveç masës, që një subjekt
vendos, që ato t’i kalojë në kapitale kur ato përdoren drejtpërdrejt për blerjen apo ndërtimin e
zërave si ndërtesa, makineri dhe pajisje36 Për qiratë duhet bërë dallimi midis qirave
financiare, ku qiraja transferon në mënyrë të plotë të gjitha risqet dhe përfitimet nga pronësia,
dhe qirave të përdorimit (operative). Aktivet e marra si qira financiare duhen të njihen, të
futen në kapitale dhe të amortizohen gjatë jetëgjatësisë të përdorimit të tyre. Ndërsa pagesat e
bëra për qiratë e përdorimit duhet të njihen si shpenzim. Për të gjitha aktivet dhe detyrimet që
lidhen me qiratë financiare dhe me angazhimet në qira duhet bërë deklarimi 37 Ndërsa
metodat e kontabilitetit për shpenzimet janë të njëjta edhe për sektorin publik, kontabiliteti i
të hyrave është diçka ndryshe, ndonëse përsëri aplikohet parimi me bazë rritëse. Njësia
ekonomike duhet të paraqesë një nënklasifikim të të ardhurave totale duke përdorur
klasifikimin që përshtatet për veprimet e saj. Kjo për arsyen e vetme se në vend që të kemi
shitjen e mallrave klientëve, në sektorin publik kemi rrugë të ndryshme të hyrjes së të
ardhurave. Në qeverisjen lokale do të kemi të hyra nga taksat lokale, të hyra nga
grantet(qeveritare ose jo-qeveritare)38 dhe të hyra nga llojet e shërbimeve (shitja e dhënia me
qera e pronës, nga tarifa të ndryshme për shërbime dytësore etj). Në spital do të kemi të hyra
nga granti qeveritar si dhe të hyra nga tarifat që paguajnë pacientet. Në një universitet do të
kemi grantin qeveritar, grante për qëllime kërkimore nga organe të tjera si dhe tarifa të
paguara nga studentët. Përsa i përket kontabilitetit të granteve qeveritare ndiqen rregullat e
SNK 20 “kontabiliteti i granteve qeveritare dhe asistencës së qeverisë” Ky standart aplikon
parimin me bazë rritëse për të hyrat nga grantet të brendshme apo të jashtme, por bën
dallimin midis dy llojeve të granteve për shpenzime rrjedhëse (operative) apo shpenzime
kapitale. Psh, shpenzimi për pagat është një shpenzim i veprimtarisë rrjedhëse ( të hyrat-
grante rrjedhëse), ndërsa shpenzimi për aktivet fikse (godine të re etj), është shpenzim
kapital( të hyrat-grante kapitale). Shumë subjekte të sektorit publik mbulojnë një pjesë të
shpenzimeve edhe nëpërmjet të ardhurave nga taksat (kombëtare apo lokale) dhe tarifat për
shërbimet e kryera publikut apo subjekteve të ndryshme ( privatë apo publikë ), pra nga
veprimtaria e tyre rrjedhëse. Në këto raste e ardhura (e hyra) njihet në momentin kur shërbimi
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
50
ose malli është siguruar. Grantet për shpenzimet rrjedhëse (të hyra), jepen çdo vit për të
mbuluar diferencën e pritshme ndërmjet të hyrave nga veprimtaria rrjedhëse e njësisë publike
dhe shpenzimeve për shërbime. Të ardhurat nga transaksione shkëmbimi, d.m.th. atje ku një
subjekt ofron mjete (aktive) apo shërbime dhe merr si shkëmbim drejtpërsëdrejti afërsisht
vlerë të barabartë trajtohen nga SNKSP 9 “Të ardhura nga transaksione shkëmbimi” Kjo
përfshin bërjen e shërbimeve, shitjen e mallrave e të interesave, të drejtave të pronarit dhe të
dividendëve. E hyra duhet njohur me vlerën e saktë të marrë ose që do të merret, kur sasia
mund të matet saktësisht, dhe kur përmbajtja e shërbimit apo shitjes, apo periudha e kohës së
interesit, ka përfunduar. Trajtimi i të ardhurave është më pak i komplikuar nga grantet, dhe
është i ngjajshëm me trajtimin e shitjeve nga një kompani e sektorit privat. Kur zërat e të
ardhurave janë materiale, ato duhet të paraqiten veçmas. Në sektorin publik praktika më e
mirë është që shpenzimet dhe të ardhurat, të paraqiten të ndara kundrejt llogarisë të
hyra/shpenzime rrjedhëse (sipas SNK20) edhe sikur efekti tepricë neto/deficit të jetë zero.
Kjo bëhet që përdoruesit e llogarisë të kenë një pasqyrë të saktë se në ç’mënyrë është
financuar subjekti gjatë vitit. Përsa i përket raportimit në lidhje me aktivet dhe detyrimet në
pasqyrën e pozicionit financiar standardet rekomandojnë që gjendja e inventarëve
përgjithësisht duhet matur me koston më të ulët, duke përfshirë koston e blerjes, kosto të tjera
si dhe vlerën neto të realizueshme.39 Ky standard nuk lejon përdorimin e metodës LIFO në
vlerësimin e inventarit, mbasi ajo nuk konsiderohet e përshtatshme për sektorin publik.
Investimi në ndërtesa, objekte, mbajtur më tepër për të fituar nëpërmjet qirasë apo nëpërmjet
rritjes të vlerës të kapitalit, sesa për sigurimin e shërbimeve apo për qëllime administrative,
në fillim duhet të matet me koston dhe pastaj ose të rivlerësohet me koston minus
amortizimin ose të matet me vlerën reale, përgjithësisht me vlerën e tregut. 40Ndërtesat,
makineritë dhe pajisjet fillimisht duhet të regjistrohen me koston, duke regjistruar gjithashtu
kostot shtesë të mëvonshme që kanë rritur vlerën e tyre. Aktivet më vonë mund të
rivlerësohen, me kusht që kjo të ndodhë rregullisht dhe të mbulojnë të gjitha aktivet e një
grupi. Vlera e amortizimit të një aktivi duhet caktuar mbi baza sistematike për gjithë
jetëgjatësinë e dobishme të tij. Duhen deklaruar bazat mbi të cilat është bërë matja, përqindjet
dhe metodat e amortizimit, si dhe lëvizja e aktiveve afatgjata për periudhën e dhënë.41
SNKSP-të për aktivet e vënë theksin tek shërbimet potenciale, duke përkufizuar një aktiv si “
një burim i kontrolluar nga një njësi ekonomike si rezultat i ngjarjeve të kaluara prej të cilave
njësia pret që ti rrjedhin në të ardhmen përfitime ekonomike dhe/ose shërbime”,pra e njohin
konceptin e shërbimit potencial si një alternative e identifikimit dhe njohjes së një aktivi.
Standardi 17 nuk kërkon por dhe nuk ndalon njohjen e aktiveve të trashëgimisë, që mund të
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
51
jenë ndërtesa apo aktive të tjera me rëndësi kulturore, mjedisore apo historike, të tilla si
godina historike dhe monumente, qendra arkeologjike, zona të ruajtura dhe rezervat natyrore
apo punime arti. Kjo është një fushë specifike e sektorit publik dhe organizmave bamirëse,
për të cilat akoma nuk është vendosur ndonjë mënyrë përfundimtare për trajtimin kontabël të
tyre. Standardi 21 “Zhvlerësimi” ka të bëjë me uljen e vlerës së aktiveve që nuk gjenerojnë
para dhe që nuk mbarten në shuma të rivlerësuara (vlerat e humbura) si dhe me aktivet që nuk
gjenerojnë para dhe që mbulohen nga Standardi 36. Vlera përdoruese matet më tepër me
vlerën aktuale potenciale për shërbim që i ka mbetur aktivit sesa me flukset në para. Në
shënimet shpjeguese që shoqërojnë pasqyrat financiare, aktivet dhe detyrimet duhen
korrigjuar për aktivitetet mbas datës të raportimit, të cilat japin të dhëna suplementare për
sasitë që lidhen me kushtet e asaj date. Gjithashtu në këto shënime, deklarohet për masën dhe
natyrën e instrumentave financiarë, për vlerën e saktë të tyre, me informacion për ekspozimin
ndaj risqeve dhe për politikat e menaxhimit të këtyre risqeve.
1.6. Të ardhurat dhe shpenzimet publike në Shqipëri
Të ardhurat e qeverisë i referohen të gjitha të ardhurave që merr qeveria, përfshirë taksat,
detyrimet doganore, të ardhurat nga ndërmarrjet shtetërore, të ardhurat kapitale dhe ndihmat e
huaja. Të ardhurat e Qeverisë janë pjesë e llogaritjes së bilancit të buxhetit të qeverisë. Të
ardhurat e qeverisë në Shqipëri u rritën në 148,925 milion lekë në muajin prill nga 107,999
milion lekë në mars të 2019. Të hyrat qeveritare në Shqipëri mesatarisht ishin 134,003.41
milion lekë nga viti 1997 deri në vitin 2019, duke arritur në një kohë të gjatë 449,389 milion
ALL në dhjetor 2018 dhe një rekord të ulët prej 4,096 milion Lekë në janar të vitit 1997.
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
52
Grafiku 1. Të ardhurat qeveritare, 2010-2018
Burimi: Ministria e Financave
Grafiku 1 paraqet të dhënave historike lidhur me të ardhurat publike për periudhën 2010-
2018. Shpenzimet qeveritare i referohen shpenzimeve publike për mallrat dhe shërbimet dhe
është një komponent i rëndësishëm i PBB-së. Politikat e shpenzimeve qeveritare, si vendosja
e objektivave të buxhetit, përshtatja e taksave, rritja e shpenzimeve publike dhe veprat
publike janë mjete shumë efektive për të ndikuar në rritjen ekonomike. Shpenzimet e
qeverisë në Shqipëri u rritën në 39,746 milion ALL në tremujorin e tretë të vitit 2018 nga
39,428 milion ALL në tremujorin e dytë të 2018. Shpenzimet e qeverisë në Shqipëri
mesatarisht arritën në 43,374.21 milion ALL nga viti 1996 deri në 2018, duke arritur në
104,247 milion ALL tremujori i katërt i vitit 2008 dhe një rekord i ulët prej 30,548 milionë
lekë në tremujorin e katërt të vitit 1997.
Grafiku 2. Shpenzimet qeveritare, 2010-2018
Burimi: Instituti i Statistikave (INSTAT)
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
53
Grafiku 2 paraqet të dhënave historike lidhur me të shpenzimet qeveritare për periudhën
2010-2018, e cila do të merret në analizë mëposhtë.
KAPITULLI III: METODOLOGJIA E KËRKIMIT
3.1. Metodologjia
Rezultati i pyetësorëve u analizua me anë të tabelave. Janë përdorur përqindjet e thjeshta
janë llogaritur, prezantuar diskutuar dhe interpretuar rezultatet, është bërë arsyetimi deduktiv
që lidhet me objektivin e studimit dhe hipoteza. Për testimin e hipotezës përdoret regresioni i
thjeshtë.
Prezantimi i të dhënave të mbledhura nënkupton mënyrën e prezantimit dhe rregullimit të
formave të ndryshme të të dhënave të marra përmes teknikave të ndryshme të grumbullimit të
të dhënave për të mundësuar kryerjen e analizave. Pas konsultimit me specialisët të
NJQH/MFK-së u konstatua se problematika më e madhe në lidhje me implementimin e
sistemit ishte në njësitë e qeverisjes vendore dhe ministritë e linjës, si qendra shpenzuese
kryesore të fondeve publike. Për këtë arsye iu drejtova, për të testuar dhe analizuar qëllimin
kryesor të këtij kërkimi:
Njësive publike qendrore dhe vendore, të cilave iu drejtova ishin 3 bashki, 2 këshillat e
qarqeve dhe 3 njësi të qeverisjes qendrore (ministri të Linjës). Kam shpërndarë 100
pyetësorë, grumbullova 94, nga të cilët të vlefshëm 89.
Modeli i regresionit linear përdoret për të konstatuar ndërveprimin e rëndësishëm midis
kontrollit financiar dhe llogaridhënies/përgjegjësisë. Metoda e rregullt më e vogël e
regresionit u përdor me ndihmën e programit softuerik eViews version 8, për të analizuar të
dhënat dhe për të vlerësuar ndikimin e variablave të pavarur në variablin e varur.
Lidhja funksionale e modelit jepet si vijon:
AC= F(IC, IA)………………………………(1)
Ku:
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
54
AC = Llogaridhënia/Përgjegjësia (Accountability)
IC = Kontrolli i Brendshëm (Internal Control)
IA = Auditi i Brendshëm (Internal Audit)
Ekuacioni i mësipërm kur shprehet në formë eksplicite ekonometrike jep:
ROCE=β0+ β1IC+ β2IA+ μ……………….(2)
Ku b0>0, b1>0, b2>0
β0, β1, β2 = parametrat e koeficientit dhe μ = gabimi
3.2. Përshkrimi i variablave
Llogaridhënia (AC) siguron që institucionet publike i nënshtrohen mbikëqyrjes nga qytetarët,
si dhe nga institucionet e tjera publike. Presupozon një masë të mirë të transparencës dhe
zakonisht ndahet në mekanizma vertikale dhe horizontale, duke përfshirë:
• Pavarësia e gjykatës së lartë mat probabilitetin që gjykata e lartë të marrë vendime që
nuk pasqyrojnë thjesht dëshirat e qeverisë;
• Legjislatura në praktikë: Ky tregues mat probabilitetin që legjislatura të kryejë një
hetim që rezulton në një vendim ose raport që është i pafavorshëm për ekzekutivin
nëse ekzekutivi angazhohet në aktivitete jokushtetuese, të paligjshme ose joetike, etj.;
• Zgjedhjet e lira dhe të drejta, duke marrë në konsideratë të gjitha aspektet e periudhës
parazgjedhore;
• Përpjekjet e censurës së qeverisë - Media reflekton nëse qeveria në mënyrë direkte
ose indirekte përpiqet të censurojë mediat e shkruara ose vizive.
• Shtypja e OShC-ve8 - nëse qeveritë përpiqen të shtypin organizatat e shoqërisë civile
(OShC).
Në model, ky variabël është matur në bazë të pikëve që i është dhënë nga të anketuarit.
Përgjigjet e tyre janë koduar me numrat përkatës.
Kontrolli i Brendshëm (IC) nënkupton:
8 Organizatat e Shoqërisë Civile
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
55
• Organet drejtuese të subjekteve të sektorit publik duhet të sigurojnë krijimin e një
kuadri kontrolli dhe të veprojnë në praktikë;
• Organet drejtuese të subjekteve të sektorit publik duhet të sigurojnë që sistemet
efektive të administrimit të rrezikut të vendosen si pjesë e kornizës së kontrollit të
brendshëm.
Menaxhimi i rrezikut ka të bëjë me vlerësimin e rrezikut relativ duke siguruar që kontrollet
janë të pranishme dhe efektive kur rreziqet janë në nivelin më të lartë.
Në regresion ky variabël është testuar duke e koduar me numra nga 1-5 në varësi të vlerësimit
që i kanë dhënë të anketuarit.
Auditimi i brendshëm (IA) është thelbësor për të siguruar funksionimin dhe përshtatshmërinë
e kontrolleve (prandaj është thelbësor për menaxhim të mirë), por shpesh neglizhohet
sidomos në sektorin publik në vendet në zhvillim.
Nuk është e mençur të jesh dogmatik për përgjegjësitë e hollësishme të auditorëve të
brendshëm, pasi këto do të ndryshojnë shumë midis qeverive dhe enteve dhe madje edhe
përmes kohës për të njëjtat qeveri dhe subjekte. Ato mund të përfshijnë:
• Rishikimi i pajtueshmërisë me rregulloret ekzistuese financiare, udhëzimet,
procedurat;
• Vlerësimi i efektivitetit të kontrolleve të brendshme të përzgjedhura;
• Vlerësimi i efikasitetit dhe efektivitetit me të cilin përdoren burimet;
• Rishikimi i besueshmërisë dhe integritetit të mbajtjes së të dhënave dhe raportimit;
• Verifikimi i kërkesave për rimbursim, shpenzime, të hyra, mallra të marra etj.;
• Hetimi i parregullsive;
• Sigurimi se të ardhurat janë mbledhur, depozituar dhe llogariten saktë;
• Verifikimi i regjistrave të inventarit dhe lidhja e tyre me inventarin fizik.
Problemet më të rëndësishme që hasen në auditimin e brendshëm janë:
• Perceptimi i menaxhimit që auditorët e brendshëm kanë për të ofruar;
• Statusi i ulët i auditorëve të brendshëm (kundërvënie të vogla);
• Auditorët e brendshëm që përdoren në kapacitet të dyfishtë si kontabilistë dhe
auditorë.
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
56
Në analizën ekonometrike, ky variabël matet me vlerësimin nga 1-5 që kanë dhënë të
intervistuarit.
Gjithashtu, për të analizuar të ardhurat dhe shpenzimet, klasifikoj shpenzimet qeveritare të
viteve të marra në shqyrtim në shpenzime periodike dhe shpenzime kapitale, sikurse paraqitet
në fillim të kapitullit pasardhës.
KAPITULLI IV: ANALIZA EMPIRIKE
4.1. Lidhja e të ardhurave me shpenzimet
Tabela e mëposhtme tregon se ekziston një marrëdhënie e rëndësishme ndërmjet
shpenzimeve korrente dhe të ardhurave të qeverisë, sepse vlera p-0,0000 është më e vogël se
vlera kritike prej 0,05 dhe R2 tregon se ndryshimet në të ardhura rreth 96% shpjegohet nga
shpenzimet e përsëritura. Ky rezultat ka treguar se pjesa më e madhe e të ardhurave që
rrjedhin nga qeveria është shpenzuar për pagesën e pagave dhe shpërblimeve të zyrtarëve në
administratën e përgjithshme, të mbrojtjes dhe të letrave me vlerë të brendshme dhe të
asamblesë kombëtare. Kjo është arsyeja pse pjesa më e madhe e buxhetit në Shqipëri është
thjesht shpenzim periodik.
Tabela 1. Rezultatet e regresionit
Dependent Variable: REE Method: Least Squares Included observations: 8
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
C -46338.33 53049.51 -0.873492 0.3869
REV 3.796526 0.099789 38.04551 0.0000
R-squared 0.969199 Mean dependent var 862848.5 Adjusted R-squared 0.968529 S.D. dependent var 1849693. S.E. of regression 328134.2 Akaike info criterion 28.28101 Sum squared resid 4.95E+12 Schwarz criterion 28.35897 Log likelihood -676.7442 F-statistic 1447.461
Durbin-Watson stat 1.295971 Prob(F-statistic) 0.000000
Burimi: Programi eViews 8
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
57
Tabela 2. Rezultatet e regresionit
Dependent Variable: CAE Method: Least Squares Included observations: 8
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
C 347561.7 226073.7 1.537382 0.1311
REV 2.925812 0.515839 5.671942 0.0000
R-squared 0.411546 Mean dependent var 862848.5 Adjusted R-squared 0.398753 S.D. dependent var 1849693. S.E. of regression 1434253. Akaike info criterion 31.23096 Sum squared resid 9.46E+13 Schwarz criterion 31.30893
Log likelihood -747.5431 F-statistic 32.17093
Durbin-Watson stat 0.940597 Prob(F-statistic) 0.000001
Burimi: Programi eViews 8
Tabela e mësipërme tregon se ekziston një marrëdhënie e konsiderueshme midis
shpenzimeve kapitale dhe të ardhurave të qeverisë në Shqipëri, sepse vlera p-0,0000 është më
e vogël se vlera kritike prej 0,05 dhe R2 e ndryshimit të të ardhurave rreth 41% shpjegohet
me shpenzimet kapitale. Kjo gjithashtu tregon se buxheti ynë është më pak i shqetësuar me
ofrimin e infrastrukturave bazë për rritjen afatgjatë të vendit, kështu duke nxjerrë në pah se
buxheti shqiptar dhe kuadri i shpenzimeve janë shpenzimet periodike.
Tabela 3. Rezultati ADF
ADF Test Statistic -3.159737 1% -3.5814
Critical
Value*
5% -2.9271 Critical
Value
10% -2.6013 Critical
Value
* Vlerat kritike MacKinnon për refuzimin e hipotezave të një rrënjë njësie
Burimi: Programi eViews 8
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
58
Testi i Shtuar i Dickey Fulle (ADF – Augmentet Dickey Fulle) tregon se një vlerë prej -
3.159737 është më pak se 5% vlera kritike e -2.9271 që është (-3.159737 <-2.9271) jep
stacionaritet në diferencën e parë.
4.2. Prezantimi i të dhënave
4.2.1. Karakteristikat e të anketuarve
Ky nën-seksion trajton analizën e karakteristikave socio-ekonomike të të anketuarve.
Gjinia Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Meshkuj 60 67.4 67.4 67.4
Femra 27 30.3 30.3 97.8
2 2.2 2.2 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela e mësipërme tregon se 60 të anketuar ishin meshkuj, ndërsa 27 femra dhe
përfaqësoheshi respektivisht nga përqindjet 67.4 dhe 30.3.
Grup Mosha
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid 20-30 19 21.3 21.3 21.3
31-40 36 40.4 40.4 61.8
41 dhe lart 34 38.2 38.2 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela e mësipërme tregon se 21.3% e të anketuarve janë brenda moshës 20-30 vjeç, ndërsa
40.4% janë brenda moshës 31-40 vjeç dhe mbeten 38.2% brenda moshës 40 vjeç e lart.
Cili është kualifikimi juaj arsimor?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Master 19 21.3 21.3 21.3
Bachelor 48 53.9 53.9 75.3
Tjetër 22 24.7 24.7 100.0
Total 89 100.0 100.0
Analiza e mësipërme tregon se 21.3% e të anketuarve zotërojnë master, ndërsa 53.9%
punojnë me B.Sc, ndërsa pjesa tjetër 24.7% punojnë me kualifikime të tjera.
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
59
Vitet e Shërbimit në Institucionin
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid 1-5 10 11.2 11.2 11.2
6-10 16 18.0 18.0 29.2
11+ 63 70.8 70.8 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 11.2% e të anketuarve kanë qenë në institucion për 1-5 vjet, 18.0% kanë
punuar për 6-10 vite, ndërsa 70.8% e tjerë kanë qenë në industri për 11 vjet e më shumë.
Cili është niveli dhe pozicioni juaj në institucion?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Fillestar 34 38.2 38.2 38.2
I mesëm 47 52.8 52.8 91.0
I lartë 8 9.0 9.0 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela e mësipërme tregon se 38.2% e të anketuarve janë në kategorinë e personelit të lartë
dhe se 52.8% e të anketuarve janë në stafin drejtues, ndërsa 9.0% e të anketuarve janë në
kategorinë më të ulët të stafit.
A ndikojnë shpenzimet e tepërta në performancë?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 42 47.2 47.2 47.2
Dakord 25 28.1 28.1 75.3
I/e pavendosur 20 22.5 22.5 97.8
Nuk jam dakord 2 2.2 2.2 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 47.2% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se shpenzimet e tepërta
ndikojnë në performancën e organizatës që ekziston pothuajse në çdo organizatë. 28.1% U
pajtuan, 22.5% ishin të pavendosur, 2.2% e të anketuarve nuk ishin dakord.
A rezulton shpenzimi i tepërt në humbje?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 25 28.1 28.1 28.1
Dakord 23 25.8 25.8 53.9
I/e pavendosur 26 29.2 29.2 83.1
Nuk jam dakord 15 16.9 16.9 100.0
Total 89 100.0 100.0
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
60
Tabela tregon se 28.1% e të anketuarve kanë rënë dakord që rezultati i shpenzimeve të tepërta
të jetë në humbje, 25.8% e të anketuarve janë dakorduar, 29.2% e të anketuarve ishin të
pavendosur, 16.9% e të anketuarve nuk ishin dakord.
A ndihmojnë shpenzimet e tepërta në realizimin e qëllimeve organizative?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 19 21.3 21.3 21.3
Dakord 4 4.5 4.5 25.8
I/e pavendosur 38 42.7 42.7 68.5
Nuk jam dakord 9 10.1 10.1 78.7
Plotësisht jo dakord 19 21.3 21.3 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 18.2% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se shpenzimet e tepërta
ndihmojnë në realizimin e qëllimeve organizative. 4.4% e të intervistuarve u pajtuan, 42.7% e
të anketuarve ishin të pavendosur, 10.1% nuk u pajtuan, ndërsa 21.3% nuk pajtohen.
A ndihmon ekzistenca e auditimit të brendshëm në arritjen e qëllimeve organizative?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 28 31.5 31.5 31.5
Dakord 37 41.6 41.6 73.0
I/e pavendosur 17 19.1 19.1 92.1
Nuk jam dakord 7 7.9 7.9 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 31.5% e të anketuarve kanë rënë dakord fuqishëm që ekzistenca e auditimit
të brendshëm ndihmon në arritjen e qëllimeve organizative. 41.6% e të anketuarve janë
pajtuar, 19.1% e të anketuarve ishin të pavendosur 7.9% nuk ishin dakord ndërsa 0% nuk
ishin dakord.
A ka ndonjë auditim të brendshëm në organizatën tuaj?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 41 46.1 46.1 46.1
Dakord 37 41.6 41.6 87.6
I/e pavendosur 5 5.6 5.6 93.3
Nuk jam dakord 2 2.2 2.2 95.5
Plotësisht jo dakord 4 4.5 4.5 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela e mësipërme tregon se 46.1% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se ka një auditim
të brendshëm brenda organizatës. 41.6% e të anketuarve u pajtuan, 5.6% e të anketuarve ishin
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
61
të pavendosur, 2.2% e të anketuarve nuk u pajtuan. 4.5% e të anketuarve nuk u pajtuan
fuqimisht.
A ndikon mosekzistimi i auditimit në llogaridhënie? Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 31 34.8 34.8 34.8
Dakord 35 39.3 39.3 74.2
I/e pavendosur 10 11.2 11.2 85.4
Nuk jam dakord 8 9.0 9.0 94.4
Plotësisht jo dakord 5 5.6 5.6 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 34.8% e të anketuarve u pajtuan fuqimisht se mos ekzistenca e auditimit të
brendshëm ndikon në llogaridhënie. 39.3% e të anketuarve janë pajtuar, 11.2% e të
anketuarve ishin të pavendosur, 9.0% e të anketuarve nuk ishin dakord. 5.6% e të anketuarve
nuk u pajtuan fuqimisht.
A e ul performancën mungesa e kontrollit të brendshëm?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 19 21.3 21.3 21.3
Dakord 44 49.4 49.4 70.8
I/e pavendosur 19 21.3 21.3 92.1
Nuk jam dakord 4 4.5 4.5 96.6
Plotësisht jo dakord 3 3.4 3.4 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 21.3% e të anketuarve janë pajtuar fuqishëm se mos ekzistenca e auditimit
të brendshëm ul performancën. 49.4% e të anketuarve ranë dakord, 21.3% e të anketuarve
ishin të pavendosur, 4.5% e të anketuarve nuk ishin dakord. 3.4% e të anketuarve nuk u
pajtuan fuqimisht.
A rrit praktikat mashtruese mosekzistenca e auditimit të brendshëm?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 27 30.3 30.3 30.3
Dakord 16 18.0 18.0 48.3
I/e pavendosur 26 29.2 29.2 77.5
Nuk jam dakord 9 10.1 10.1 87.6
Plotësisht jo dakord 11 12.4 12.4 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 30.3% e të anketuarve janë pajtuar fuqishëm se mos ekzistenca e auditimit
të brendshëm rrit praktikat mashtruese. 18.0% e të anketuarve janë pajtuar, 29.2% e të
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
62
anketuarve ishin të pavendosur, 10.1% e të anketuarve nuk ishin dakord. 12.4% e të
anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.
A ka ndonjë kontroll të brendshëm në organizatën tuaj që mund të kontrollojë funksionimin e punonjësve?
Frekuenca Përqindja % valid % kumulative
Valid Plotësisht dakord 36 40.4 40.4 40.4
Dakord 29 32.6 32.6 73.0
I/e pavendosur 18 20.2 20.2 93.3
Nuk jam dakord 6 6.7 6.7 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 40.4% e të anketuarve kanë rënë dakord fuqimisht se ekziston kontrolli i
brendshëm në organizatë mund të ndihmojë në kontrollimin e punës së punonjësve. 32.6% e
të anketuarve janë pajtuar, 20.2% e të anketuarve ishin të pavendosur, 6.7% e të anketuarve
nuk ishin dakord. 0% e të anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.
A ndihmon ekzistenca e procedurës së kontrollit në përmirësimin e llogaridhënies në organizatë?
Frekuenca Përqindja % valida % kumulative
Valid Plotësisht dakord 27 30.3 30.3 30.3
Dakord 44 49.4 49.4 79.8
I/e pavendosur 7 7.9 7.9 87.6
Nuk jam dakord 9 10.1 10.1 97.8
Plotësisht jo dakord 2 2.2 2.2 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 30.3% e të anketuarve janë pajtuar fuqishëm se ekzistenca e procedurave të
kontrollit kontribuon në përmirësimin e llogaridhënies në organizatë. 49.4% e të anketuarve
janë pajtuar, 7.9% e të anketuarve ishin të pavendosur, 10.1% e të anketuarve nuk ishin
dakord. 0% e të anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.
Deri në ç'masë vlerësimi i riskut brenda organizatës rrit përgjegjësinë?
Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent
Valid Plotësisht dakord 11 12.4 12.4 12.4
Dakord 47 52.8 52.8 65.2
I/e pavendosur 7 7.9 7.9 73.0
Nuk jam dakord 18 20.2 20.2 93.3
Plotësisht jo dakord 6 6.7 6.7 100.0
Total 89 100.0 100.0
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
63
Tabela tregon se 12.4% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se vlerësimi i rrezikut brenda
organizatës rrit përgjegjësinë në organizatë. 54,8% e të anketuarve janë pajtuar, 7,9% e të
anketuarve ishin të pavendosur, 20,2% e të anketuarve nuk ishin dakord. 6.7% e të
anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.
A siguron një sistem efikas komunikimi dhe informacioni që lidh të gjithë komponentët brenda organizatës, duke
siguruar përgjegjësi në organizatë?
Frekuenca Përqindja % valida % kumulative
Valid Plotësisht dakord 40 44.9 44.9 44.9
Dakord 33 37.1 37.1 82.0
I/e pavendosur 12 13.5 13.5 95.5
Nuk jam dakord 3 3.4 3.4 98.9
Plotësisht jo dakord 1 1.1 1.1 100.0
Total 89 100.0 100.0
Tabela tregon se 44.9% e të anketuarve kanë rënë dakord fuqishëm që sistemi i komunikimit
dhe informacionit që lidh të gjithë komponentët brenda organizatës, siguron përgjegjësi në
organizatë. 37.1% e të anketuarve ranë dakord, 13.5% e të anketuarve ishin të pavendosur,
3.4% e të anketuarve nuk u pajtuan. 1.1% e të anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.
4.3. Testimi i Hipotezave dhe Rezultatet
Ky seksion përfshin testiminn e hipotezave të studimit duke përdorur analizën e regresionit.
Testi bazohet në të dhënat e mbledhura nga studimi në terren.
Testimi i Hipotezës 1
Marrëdhënia mes Kontrollit të Brendshëm dhe Përgjegjshmërisë në Sektorin Publik
Model Summaryb
Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate Durbin-Watson
1 .863a .744 .659 .92363 2.568 a. Predictors: (Constant), INTERNAL_CONTROL
b. Dependent Variable: ACCOOUNTABILITY
Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni
64
ANOVAb
Model Sum of Squares Df Mean Square F Sig.
1 Regression 7.441 1 7.441 8.722 .060a
Residual 2.559 3 .853
Total 10.000 4
a. Predictors: (Constant), INTERNAL_CONTROL
b. Dependent Variable: ACCOOUNTABILITY
Coefficientsa
Standardized Unstandardized Coefficients Coefficients 95% Confidence Interval for B
Model B Std. Error Beta t Sig. Lower Bound Upper Bound