Memari eslami

معماری اسالمی ایران

معماری اسالمی ایران

1388زمستان

مهندس مرادی: استاد

سجاد شجاعی ، علی اصغر آبرون: به کوشش

:فهرست

1........................................................................................ ضرورت مطالعه تاریخ

2..................................................................................... معماری اسالمی و ایرانی

3.................................................................................................. شیوه خراسانی

4......................................................................... آثار معماری شیوه خراسانی

8..................................................................................................... شیوه رازی

9............................................................................................. انواع پوشش

10............................................................................. آثار معماری شیوه رازی

12................................................................................................... شیوه آذری

13....................................................................................................... چفد

14............................................................................. آثار معماری شیوه آذری

18............................................................................................. شیوه اصفهانی

19....................................................................... آثار معماری شیوه اصفهانی

معماری اسالمی ایران

ضرورت مطالعه تاریخ

:روش های تاریخ نگاری معماری

. برای هر اثر (شناسنامه ) معرفی آثار هنر و معماری به صورت توصیف :نوع فرهنگ نامه -1 1898: بانیسترفلچر ، سال :، نویسنده « تاریخ معماری به روش تطبیقی» کتاب

.بررسی نشدن عوامل تاثیر گذار بر معماری- 1: معایب

.دخالت سالیق- 2

.زیر سوال رفتن ارزش بناهای بومی -3

.زمینه نقد و بررسی و تفکر در این نوع برخورد کم است- 4

تحلیل فضاها ، اهمیت دادن هویت فضا ، توضیح و تفسیر و تفکر در این برخورد زیاد : نوع تفسیری - 2

.است و امکان تفسیر اثر برای همه وجود دارد

دیوید دانستر و ایرن بردن : ، نویسنده « معماری و بستر تاریخی» کتاب

برخالف نوع اول ، تفکر و دیدگاه نویسنده بسیار تاثیر دارد و پیش داوری های : معایب

.نویسنده القا میشود

(زمان)توصیف تاریخ + تفسیر : روش ترکیبی - 3

اسپیرو کوستوف : ، نویسنده « تاریخ معماری، قرار گیری و مراسم» کتاب

بر اساس کاربری هر فضا توصیف میشود ، بر اساس کاربری فضاهای معماری : نوع گونه شناسی - 4

.تقسیم بندی میشود

هیلن برندا : ، نویسنده « معماری اسالمی» کتاب

توضیح و توصیف در مورد یک یا چند بنا: تک نگاری - 5

اوژن گالدیری : ، نویسنده « مسجد جامع اصفهان» کتاب

: تکیه بر حوزه های جغرافیای یا اقلیمی- 6

، « گیالن» کتاب

: (بازه زمانی )تکیه بر حوزه های تاریخی - 7

(هم از لحاظ تاریخی و هم از لحاظ جغرافیایی )لیزا کلمبک : ، نویسنده « معماری خراسان دوره تیموری» کتاب

عبرت آموزی -1

درک هویت و خود شناسی -2

درک فضایی حال و آیـنده -3

در ایجاد و تقویت خالقیت -4

کمک به آموزش معـماری -5

باال بردن انگیزه حفظ هنر و آثار هنری -6

استــفاده از فـنون و تــکنولوژی گذشتـه -7

معماری اسالمی ایران

.معماری که در سرزمین های اسالمی به وجود آید(2. معماری که مشخصات اسالمی دارد(1 :معماری اسالمی

:اصول معماری ایرانی

. یعنی داشتن مقیاس انسانی:مـــردم واری - 1

. هیچ جزء از معماری تزئین صرف نیست :پرهیزازبیهودگی- 2 . کاشی فقط برای قشنگی استفاده نشده بلکه به دلیل ضعف خشت خام در برابر باران میباشد :مثاًل

استفاده پیمون در نیارش . استاتیک بنا علم ساختمان یا فن ساختمان و مصالح شناسی بوده :نــــیــــــارش- 3 .(پیمون به معنی اندازه و مقیاس است)یکی از ویژگی های معماری ایرانی است

(اینجایی= ایدری ). استفاده از مصالح بوم آورد و ایدری:خودبسندگـی - 4

. احترام به حرمت وتفکیک بخش خصوصی ازبخش عمومی مخصوصاً در معماری مسکونی:درون گرایی - 5 .این اصل در معماری اقلیم گرم و خشک به صورت حیاط مرکزی ظهور میکند

. از زمان ماد تا حمله اسکندر : پارسی- 1

. از حمله اسکندر تا اواخر دوره ساسانی : پارتی- 2

. هجری قمری4 تا 1قرن : خراسانی - 3

ق.هـ (8اوایل قرن) 7 تا 4قرن : رازی - 4

ق . هـ9 و 8قرن : آذری- 5

. تا معاصر10قرن : اصفهانی- 6

.برخی متخصصان تاریخ معماری اعتقاد به شیوه هفتم به نام سبک تهرانی دارند که از دوره قاجار شروع شده : تهرانی - 7

.بانیان مسلمان دارند- 1

.شکل معماری اشاره به اصول اسالمی داشته باشد ، توحید: دارای شخصیت یگانه - 2

پایبندی به اصول و سفارشات مذهبی: تأثیرپذیری از دین- 3

.خوش نویسی ، نقوش اسلیمی و هندسی : استفاده فراوان از عناصر تزئینی - 4

.عدم استفاده از تصاویر جانوری خصوصاً انسانی - 5

.با مرکزیت ایران ... عراق امروزی ، هند تا شرق دور ، شرق ترکیه و :سبک ایرانی - 1

. شمال آفریقا:شیوه مصری - 2

. رم شرقی و بیزانس ، لبنان و فلسطین با مرکزیت سوریه:شیوه شامی - 3

. جنوب و جنوب غربی اروپا ، با مرکزیت اسپانیا ، جنوب ایتالیا و فرانسه :شیوه مغربی - 4

ویژگی های معماری

اسالمی

سبک های معماری

اسالمی

شیوه های معماری ایرانی

معماری اسالمی ایران

شیوه خراسانی

به کار میرفته و پوشش سقف از نوع تاق آهنگ (بدون تیزه،نیم بیضی)در این شیوه از چفد های مازه دار (ق.هـ4تا1 )

.جایگزین چفد های مازه ای گردیدند (جناقی )البته در اواخر شیوه خراسانی ، چفد های تیزه دار . بوده

: ویژگی های شیوه خراسانی

سادگی بسیار در طراحی - 1

عدم استفاده از تزئینات شاخص- 2

(ایدری )استفاده از مصالح بوم آورد - 3

پرهیز از بیهودگی- 4

مردم واری فوق العاده- 5

ساخت مساجد به شیوه شبستانی - 6

استفاده از خشت - 7

.پوشش بیشتر به صورت تاق آهنگ - 8

:مساجد .معماری مساجد ایران بر گرفته از مسجد مدینه بوده. بارز ترین نمونه ساختمان در معماری ایران پس از اسالم میباشند

(تاالر ستون دار ). مساجد صدر اسالم اغلب شبستانی بوده اند : مساجد شبـسـتانـی- 1

.بیشتر در شرق ایران خصوصا خراسان بزرگ،ایوان در سمت جنوب : مساجد یک ایوانی- 2

.جهت قرینه سازی با ایوان جنوبی، ایوانی در شمال احداث می شود : مساجد دو ایـوانـی- 3

.دوره سلجوقی ، کامل ترین شکل مسجد : مساجد چهارایوانی- 4

.یک طرح آتشکده و تکامل یافته عبادتگاه های ساسانی : مساجد چـهارتـاقـی- 5

:انواع مساجد

معماری اسالمی ایران

: آثار معماری شیوه خراسانی

:مسجد جامع فهرج

کامال از خشت خام ساخته کهن ترین مسجد ایرانی که تا کنون سالم مانده ، ق در یزد ساخته شده ،. هـ45در سال

.را دارد (قبل از اسالم )شده و ویژگی های معماری شیوه پارتی

.اضافه شده است (در دوره سلجوقی)، شبستانی، دارای یک منار که بعدها (شیوه خراسانی )معماری اسالمی :(پالن)تهرنگ

.آرایه های آن به کاخ کسری دوره ساسانی شباهت دارد ، گچ بری های سکنجی و دالبری های ساسانی : اجرا و آرایه ها

. هستند (کوره پوش )ناری و طاق آهنگ : طاق ها. و دارای هویه هستند (نیم بیضی )همه ناری :قوس ها

ق. هـ150: مسجد تاریخانه دامغان

. بعد از مسجد جامع فهرج ، قدیمی ترین اثر از شیوه خراسانی است

. شبستانی ، دهانـه میانی در شبستان جنوبی بزرگتـر و بلنـد تـر می باشد : (پالن)تهرنگ

. قوس هایی مازه دار متمایل به تیزه ای شدن دارد : قوس ها

رواق های سر پوشیده در اطراف حیاط

معماری اسالمی ایران

:مسجد جامع نیریز

میگفتـه اند و « گیری» این بنا های تک ایوانی را در معماری قبل از اسالم . فقط شامل یک ایوان بوده است

.این مسجد در دوره قاجار به دو ایوانی و دارای حیاط مرکزی تبدیل شد

:تهرنگ

4قرن: مسجد جامع نائین

مسجد ساده شبستانی شیوه خراسانی در شیوه رازی ، . اولین مسجدی که در آن از چفد های تیزه دار استفاده شد

.دوران آل بویه دارای تزئینات زیبای گچی می شود

:مسجد جامع اردستان

در اصل خراسانی بوده و تهرنگ شبستانی دارد ، در شیوه رازی قسمتهایی به آن اضافه شده و تبدیل به مسجد

گوشه سازی زیر گنبد آن . تبدیل به چهار ایوانی می شود (شیوه اصفهانی) 12 تا 10تک ایوانی میشود و از قرن

.ترمبه پتکانه می باشد و با ِسکُنج به دایره تبدیل شده

. از تقاطع دو طاق به وجود می آید:ِسکُنج

3قرن : مسجد جامع عتیق شیراز

.در روزگار صفاریان به دستور عمرو لیث صفاری ساخته شد. از بنا های معروف صدر اسالم در شیراز است

. بنایی به نام در حیاط مسجد ساخته میشود8 در قرن

(ایوان گیری )نقشه اولیه مسجد جامع نیریز پالن کنونی

خدای خانه

معماری اسالمی ایران

:مسجد جامع اصفهان

:خالصه ای از تاریخ مسجد جامع اصفهان

.در ضلع شرقی پیدا شده است (دارای تزئینات مشابه ساسانی )پایه ستون ساسانی -

.شبستاني-سقف چوبي- خشت.156(عربي)مسجد بومسلمي -

(00/19شیرازي.د)درجه اختالف قبله30تا20محراب ودیوار سمت قبله با گچ بري در زیر كف شبستان جنوبي :آنچه پیداشده

در دوران عباسي

شبستاني- ویران و مسجد جدید ساخته شد226مسجد قبلي - (مثل تاریخانه فهرج) فاصله ستونهاي وسطي بیشتر – ستونها گرد ساده – سقف چوبي –اختالف درجه اصالح گردید

. سقف ها مي سوزد– آتش سوزي 3حدود قرن -

. هجري454تا320آل بویه

.ستونها آجر كاري است- نماي بنا تزئین مي گردد- حیاط كوچك مي شود- یك ردیف ستون افزوده مي گردد

افزوده هاي آجري—تاقبل از این بناخشت بود

سلجوقي5و6قرن

.اصفهان پایتخت بود–

ملكشاه سلجوقي – توسط خواجه نظام الملك وزیر سلجوقي –گنبد خانه جنوبي *

(ترك8)متر به روش تركین 15 دهانه گنبد –ق .ه473

دوپوسته پیوسته –ستون حذف شده تا گنبد ساخته شود 24

كانه پتكانه– ایوان جنوبي جلوي گنبد خانه –صفه صاحب *

. ایوان دیگر كوتاهتر و عریض تر است3از

آجر كاري معقلي

گنبد تاج الملک

گنبد نظام الملک

ایوان شاگرد ایوان استاد

(کانه)به صورت نیم گنبد

(کانه)به صورت نیم گنبد مقرنس

پتکانه

صفه درویش

تاق آهنگ

صفه صاحب

کانه

معماری اسالمی ایران

ارتفاع - نوع خاگي - تزئینات آجر كاري تركیب با گچبري دوپوسته پیوسته - گنبد تاج الملك - گنبد خانه شمالي *

.به اتمام رسید481-5/10قطر- 5/19

تزئینات – در دوره صفوي مرمت وباز سازي شد –توسط تاج الملك - تاق آهنگ – صفه درویش –ایوان شمالي *

آجر كاري وگچبري

كانه پتكانه– تزئینات آجري سلجوقي – صفه استاد –ایوان غربي *

كانه مقرنس –تزئینات كاشي - صفه شاگرد–ایوان شرقي *

6اوایل قرن- (بعداز ملكشاه)دوران دوم سلجوقي -

تزئینات آجري در طرفین ایوان جنوبي*

شبستان بین ایوان شمالي وگنبد خاگي –شبستانهاي طرفین ایوان شمالي *

ق درزمان سلطان محجمد خدابنده الجایتو .ه710-

.مشخص است"عمل حیدر" در شمال ایوان غربي مسجدي نباشد با محراب گچبري نام گچبرآن با امضاء*

768آل مظفر -

شبستاني در شمال ایوان شرقي*

مدرسه اي در شرق آن*

مسجدي درجنوب مدرسه *

778محراب كاشي ومقرنس- بناي صفه عمر*

تیموري-

سلطان محمد فرزند باسنقر فرزند شاهرخ گوركاني

– نورگیرها از سقف –ستونهاي كم ارتفاع - توسط عمادبن مظفر(متر50*25)851شبستاني در پشت ایوان غربي *

دارالشتاء–تاقهاي خیمه اي

.سردركاشي كاري در شمال ایوان غربي نباشد*

882-872آق قویونلوها -

تزئینات كاشي بر زمینه آجر كاري- دومناره در ایوان جنوبي*

تاق ایوان جنوبي*

كاشي معرق در پایین ایوان - ازاره هاي مرمري–تزئینات *

كاشي تاق نماهاي دو طبقه اطراف حیاط در این دوران توسط شمس الدین كاشي تراش *

صفوي-

- (گوشه جنوب شرقي مسجد)-شبستاني درز غرب چهلستون غربي ایوان جنوبي كه منسوب به شاه عباس است*

چهلستون شاه عباس

(صفه درویش)بازسازي ایوان شمالي *

(صفه صاحب)تزئینات كاشي قاب پیرامون ایوان جنوبي*

ستون استوار است ودیگري چند 4یكي مربع در مركز با سكویي بر باالي آن كه بر:حوض است2صحن داراي *

ضلعي در قسمت شمالي آن

تاق دارد478مسجد*

محراب دارد9*

(منبت كاري)مشهورترین منبر كنار محراب الجایتو از چوب * (در شمال ایوان غربی)ورودي اصلي مسجد در ضلع غربي *

معماری اسالمی ایران

شیوه رازی

خواستگاه در شمال ، در ری پا گرفته و رشد میکند

: ویژگی های شیوه رازی

برج ها ی آرامگاهی در اشکال مختلف چهار گوش ، هشت گوش ، دایره و بعدها پنج گوشبنا های مختلفی ساخته شده ، - 1

(برخی مساجد قدیی به چهارایوانی تبدیل میشوند)در این شیوه مساجد چهارایوانی شروع میشوند - 2

.انواع چفد های تیزه دار ، انواع طاق های چهاربخش و کلنبو و ترکین به جای طاق های آهنگِ خراسانی- 3

باالی درگاه= تاق و قوس = قوس = چغد = چفت = چفد

.نوعی پوشش که از تقاطع دو تاق آهنگ حاصل می گردد: طاق چهاربخشی

(شبهه گنبد )کلنبو (تقاطع دو آهنگ) چهاربخشی

.بکار گیری انواع گنبد در شیوه رازی- 4

.ساختمان از بنیان و پای بست با مصالح مرغوب بنا میشده - 5

(آجری که قبل از پخت به گونه ی دلخواه شکل داده شده است= )استفاده از آجر پیش بر - 6

شیرشکری ریز ترین نوع

برجـستــه گوشه های تیز

زبــــــره گوشه های منحنی

برهــشته گچ بری محراب ها

انواع گچ بری های - 7

زیبا

معماری اسالمی ایران

انواع گنبد

ط

فضای مشبک بین دو پوسته گنبد:صندوقه

: سازه گنبد

.گنبد ها از لحاظ اجرا به دو روش اجرا می شوند

: مصالحردیفگنبد ها از لحاظ شکل قرار گیری هر

(پایدارتر )(هر ردیف نسبت به ردیف قبلی زاویه میگیرد)دورچین (1

(هر ردیف مصالح نسبت به ردیف قبلی مقداری تو مینشیند)رگ چین (2

: مصالحواحدگنبد ها از لحاظ شکل قرار گیری هر

یک پوسته گنبد ساسانی

دو پوسته اکثر گنبد های اسالمی

سه پوسته پوسته سوم کاذب است

دو پوسته کامال گسسته

دو پوسته کامال پیوسته شیخ لطف هللا

دو پوسته میـان تـهـی برج اردستان ، مسجد جامع یزد ، گنبد سلطانیه

کامال گسسته ناری

(مضرنس)مخروط،منشور،پله کانی:کامال گسسته رک

مثل گنبد آرامگاه گوهرشاد در هرات

سه پوسته آرامگاه گوهرشاد

دو پوسته میـان تـهـی

دو پوسته کامال پیوسته (شیخ لطف هللا)

گسسته ناری گسسته رک

تخت تیر پوش

حجیم شدن چفد –ازج - ازگ - طاق - طاق - منحنی سغ

(دوران قوس )گرد انواع پوشش

طاق آهنگ ،تاق و تویزه،تاق چشمهاز حرکت قوس

گنبد،کمبیزه: بابر

کلنبو ، کجاوه: غیر باربر

رگ چین دورچین

چپیله- تیغه پر- ضربی رومی

( به صورت گرد چین)بدون اسکلت (2 (ترکین ) دارای اسکلت (1

بااستفاده از شاهنگ و هنجار

معماری اسالمی ایران

:آثار معماری شیوه رازی

:آرامگاه امیر اسماعیل سامانی

.مربوط به شیوه خراسانی است اما ویژگی شیوه رازی دارد (ق . هـ295)از لحاظ تاریخ ساخت

پالن چهارگوش دارد و

در چهار راس چهار پیلک

نیم ستون = پیلک )دارد

(های گرد چسبیده به دیوار

:آرامگاه ارسالن جاذب

در زمان غزنوی و در کنار

یکی از قدیمی ترین مناره های

(منار ایاز )آجری ایران

. ساخته شده

4قرن : میل گنبد قابوس

یک میل راهنما است ، بنا بر کتیبه آجری آن ،آرامگاه قابوس بن وشمگیر . یکی از خوش تناسب ترین بنا های جهان

قوس (آهیانه )و دارای گنبد دو پوسته گسسته رک که پوسته داخلی ( متر 5/55) گز 52بلندای آن . نیز می باشد

. مخروطی شکل است(خود ) پوسته بیرونیمازه ای و

.دیوار یا نیم طاقی که در پشت ساختمان یا دیوار به منظور استوار داشتن آن می سازند = پاپیل = پشت بند

آرامگاه امیر اسماعیل سامانی

آرامگاه ارسالن جاذب

دارد (پشت بند ) پاپیل 10

رک= گنبد بیرونی

بستو= گنبد داخلی

معماری اسالمی ایران

چفد مازه ای که خیز زیادی دارد ، مازه ای ایستاده =َبستو

: گنبد دوازده امام یزد

.پالن چهارطاقی دارد ، گنبد یک پوسته ، گوشه سازی زیر گنبد ترمبه پتکانه است

نوعی گوشه سازی که به صورت )تاق بندی ، تاق چه بندی ، تاق های کوچک که روی هم سوار میشوند، : پتــکانه

.(طاقچه های روی هم قرار گرفته به نظر میرسد

: مسجد جامع قزوین

، سلجوقی ، معروف به 6قرن

خمرتاش ،دارای گنبد یک پوسته که روی

بنا به نظر پیر نیا )آن شنگه وجود دارد ،

گنبد دو پوسته بوده اما امروز یک پوسته

این مسجد اضافات و دخالت های از . (است

.دوره صفویه دارد

:شنگه

برای .شنگرک، میله ای است که در گنبد های دو پوسته پیوسته بر روی آهیانه میگذارند و خود روی آن سوار میشود

.تزئین و تمیز کردن و برف روبی گنبد نیز استفاده می شود

6قرن : مسجد جامع زواره

.اولین مسجدی است که چهارایوانی ساخته شده

:(رباط شرف)کاروانسرای شرف

به علت تنوع فوق العاده ی گره . دوره سلجوقی در سرخس خراسان ساخته شد و دارای دو میان سرای تودرتو است

.سازی به موزه آجرکاری خراسان مشهور است

.طاق های آن آهنگ ، چهاربخشی و کلنبو می باشند

:دیگر آثار شیوه رازی

مسجد جامع اردستان ، مسجد برسیان ، مسجد جامع گلپایگان ، برج های خرقان ، برج های الجیم ، رسگت و اردکان

گنبد داخلی بیز

گنبد خارجی شبدری تند

معماری اسالمی ایران

:شیوه آذری

شامل دو دوره می باشد

: ویژگی های شیوه آذری

.نیاز به ساختمان های گوناگون ، شتاب در ساختمان سازی و پیمون بندی- 1

.(مدول در معماری غربی ) اندازه پایه ای است برای بدست آوردن اندازه همه اندام های سک ساختمان :پیمون

.درپالن (فرورفتگی)ونخیر (بیرون زدگی)بهره گیری از هندسه و گوناگونی درطرح ها، بکار گیری تنوع نهاز- 2

.مثل گنبد سلطانیه زنجان و مسجد علی شاه تبریز. ساخت بنا های با اندازه های بسیار بزرگ- 3

.انواع نقشه با میان سرای چهارایوانی- 4

.آرامگاه هایی همچون گذشته برونگرا- 5

(چفد شبدری نیز در ساخت خوِد گنبد های دو پوسته استفاده می شده )استفاده بسیار از چفد چمانه - 6

. از تقاطع دو بیضی حاصل میگردد : چفد چمانه

طاق آهنگ ، طاق کلنبو ، طاق و تویزه: استفاده از گونه های مختلف طاق - 8

به آن (آمود)ساخته و سپس نازک کاری (زبره)نما سازی همراه سفت کاری انجام نمی شود ، ابتدا سفت کاری - 9

.اضافه می شود ، این آمود میتواند آجر کاری،گچبری یا کاشی کاری باشد

اوج آجر کاری در شیوه آذری دوره تیموری است که شاهد شاه کارهای کاشیکاری معرق مثل مسجد گوهر شاد

.مشهد و مدرسه غیاصه خرگرد خواف می باشیم

آرایشی که پس از پایان کار به نما الحاق می شود:آمود

نقش های که به صورت شکسته است و خطوط مستقیم دارد:گره سازی

گره سازی مختلط کاشی و آجر:معقلی

: کاشی هفت رنگ

بر پایه یک نگاره اصلی روی کاشی سفید لعاب دار را

نقاشی می کردند و در کوره می پختند کاشی پخته شده را به

ترتیب نخست روی کار می چیدند

: کاشی معرق

بعد از پختن کاشی آنها را از روی نقشه های از قبل کشیده

.و مانند پازل کنار هم میچینند. شده میبرند

استفاده از معرق در سطوح منحنی بعلت کوچک بودن قطعات

.آن راحت تر و با دوام تر است

...شهر های مراغه ، تبریز ،سلطانیه و : ، دوره ایلخانی به مرکزیت آذربایجان 8 و7قرن : آذری اول - 1

...شهر های سمرقند ، هرات و: ، دوره تیموری به مرکزیت شرق خراسان 9و8قرن : آذری دوم - 2

کاشی هفت رنگ

معماری اسالمی ایران

در دوره اول شیوه آذری به دلیل شتاب زدگی در ساخت و ساز و از آن مهمتر از بین رفتن هنرمندان و - 10

معماران به واسته هجوم مغول ، نادرستی و کاستی در بعضی موارد دیده می شود به عنوان نمونه در انتخاب محل

شهر سلطانیه که نتوانست در طول تاریخ به شکوه دوره ایلخانی خود ادامه دهد یا اشتباه در ترسیم قوس پنچ و هفت

.و اجرای آن که در دوره تیموری توسط قوام الدین شیرازی معمار معروف این دوره اصالح گردید

:ترسیم به روش بیضی

.این روش از روش پرگاری پایدار تر است

. متصل می کنند و به وسیله حرکت دادن ان طناب بیضی را رسم میکنند`F و F را به `BF=BFطنابی به طول

=AFدر پنج و هفت 1

4AB و در هلوچین FF`=AB

:ترسیم به روش پرگاری

به اندازه دلخواه کمان میزنیم، Cاز مرکز (1

. رسم میکنیم`Fسپس کمانی به همان اندازه با مرکز (2

به اندازه ای که کمان قبلی را قطع کند کمان میزنیم، Dاز مرکز (3

میزنیم تا کمان قبلی را قطع کند Fسپس کمانی به همان اندازه از مرکز (4

بیضوی

پرگاری

(قوس )چفد

(بیضوی )مازه ای

(جناقی )تیزه ای

(غیر باربر )خوابیده

(باربر )ایستاده

A F F` B

D C

A B F` F

F`

F

A B

B A F F`

معماری اسالمی ایران

:پنج و هفت

`F و B و کانون `ABبیضی به دهانه - F 2 و A و کانون `AAبیضی به دهانه - 1

CD = A`A+A`F CD = FA`+AF`

:پنج و هفت پر گاری

OD I AB و OD = OB = OA

. کمان میزنیمBD و به شعاع Bاز مرکز - 1

. وصل میکنیم و امتداد می دهیمM به دست آمده را به Sنقطه - 2

. حاصل شود`M کمان میزنیم تا AM و به شعاع Mاز مرکز - 3

. کمان مزنیم `SM و به شعاع Sاز مرکز - 4

:(نادرست )پنج و هفت

به اشتباه برای ترسیم . در بعضی قوس های گنبد سلطانیه از این روش اشتباه استفاده شد که در همان زمان فرو ریختند

. توجه میشد 7و5قوس پنج و هفت به عدد

(بستن )هفتن = پنجره و هفت = پنج : معنی قوس پنج و هفت

:کلیل

.نوعی قوس مازه ای که پیش از اسالم متداول بوده

A` A F O F` B B`

D

B O A

M`

S

M

(قبل از اسالم )کلیل پارتی کلیل معمولی

(غیر باربر)(تزئینی )کلیل آذری

معماری اسالمی ایران

: آثار معماری شیوه آذری

(ق . هـ710 تا 703 )8قرن : گنبد سلطانیه

.با شکوه ترین ساختمان شیوه آذری ، بزرگترین گنبد آجری جهان و چهارمین گنبد بزرگ جهان محسوب میگردد

.چند پایه آن چمانه که گنبد سبویی پدید آورده است . متر 17پالن گنبد خانه هشت پهلو و هر ضلع آن

.گنبدی که مقطع آن چفد چمانه است ، یعنی از دوران چفد چمانه حول محور خود به وجود می آید: گنبد سبویی

:(آجر مهری )توپی ها

.فاصله خالی بین ود آجر را توپی کار میکنند

مثل مسجد جامع فرومد در شیوه رازی و مسجد جامع یزد و گنبد

.سلطانیه درشیوه آذری

: (ارگ علیشاه )مسجد جامع علی شاه

. کاربری مسجد داشته و دارد اما به دلیل ابعاد بـــزرگ مخصوصا دیــوار های قطور به ارگ مشهور است

این مسجـد توسـط . متـر است که پوشش ایوان فرو ریـخته30 متر و دهانه ایوان نزدیک 11ضخامت دیوار ها

گز 4روایت است که علیشاه از معماران دهانه تاق کسری را پرسیده و گفته " علیشاه گیالنی وزیر الجایتو ساخته شده

."بزرگتر از آن باشد

آجر کاری و کاشی کاری: دوره اول

در پایین روی کریاس در محل : گچبری از نوع پته : دوره دوم

.ساختمان آماده میگردد و در باال نصب می گردد

(در دو الیه )دارای دو دوره َتزئینات روی هم

معماری اسالمی ایران

: مسجد جامع ورامین

.یکی از معروفترین مساجد چهارایوانی

: آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

پوشش بیرونی گنبد آن تزئینات معقلی دارد و به گنبد

معروف است« هللا هللا»

: ارسن آستان قدس

...، صحن نو، مسجد گوهر شاد ، مدرسه دو در و (ایوان امیر علی شیرنوایی )شامل حرم مطهر ، صحن عتیق

9قرن : مدرسه غیاثیه ی خرگرد

زیبا ترین مدرسه ایرانی و اوج کاشیکاری معرق ، غیاث الدین پیراحمد خوافی وزیر شاهرخ بانی آن و قوام

.این مدرسه در دو طبقه بنا شده و دارای چفد آویز های است. معماران آن (پدر و پسر )الدین و غیاث الدین شیرازی

در میان مدرسه های ایران

.چفت آویز ، نوعی مقرنس که آویخته از سقف است : چفد آویز

نقش سازه ای داشته و. تاقچه های روی هم که در آن ،همه چیز سه بعدی است: پتکانه

شبیه پتکانه است با این تفاوت که نقش سازه ندارد و از سقف آویزان میشود و در آن سطوح افقی به صورت : مقرنس

.دیده میشود... مربع ، شش ضلعی و

: منار

پایه ، میله و کالهک : اجزای منار

سازه اصلی منار که د وسط وجود دارد : (دکل )میله

.اتصال بین بدنه و دکل بوسیله پله و کیله های افقی چوبی ایجاد میشود

تزئین منار با مقرنس:تونگه

.از همه کاملتــر می باشد: مدرسه خان شیراز

.از دید دقت در نقشه و آمود برترین است: مدرسه خرگرد

مدرسه غیاثیه ی خرگرد

تونگه

دکل

معماری اسالمی ایران

: مسجد امیر چخماق یزد

یک ایوانی می باشد ، در نگاه اولی چهارایوانی به نظر می رسد، اما جز . به مسجد جامع نو نیز معروف است

.مسجد می باشند و نمی توان نام ایوان بر آنها نهاد« درآیگاه»ایوان جنوبی مسجد ، سه دهانه بزرگ دیگر در

(وارد شوند)به معنی جایی درون ساختمان است که نخست به آنجا درآیند : درآیگاه

: ارسن شیخ احمد جام

.یکی از ارسن های مهم ایران ، مهمترین بخش این مجموعه ایوان بلند آن و گنبد فیروز شاهی است

مجموعه چند بنا : ارسن

: مسجد کبود تبریز

توسط امیر 9در اواخر قرن . معروف به فیروزه ی اسالم ، فاقد میانسرا و دارای معماری برونگرا می باشد

.قبری در آن وجود دارد که احتماال قبر جهانشاه باشد. قراقویونلو یعنی جهان شاه ساخته شده

معماری اسالمی ایران

:شیوه اصفهانی

.(صفوی ، افشاری ، زند و قاجار )آخرین شیوه معماری ایران شامل

.این شیوه کمی پیش از صفویان آغاز شد قره قویونلوها و آق قویونلوها در آذربایجان

:ویژگی معماری شیوه اصفهانی

(مربع یا مستطیل )ساده شدن طرح ها -1

(در آذری هندسه پیچیده استفاده می شد )هندسه ساده شد و شکل ها و خط های شکسته بیشتری بکار رفت -2

.نهاز و نخیر کمتر شد و ساخت گوشه های پخ در بنا رایج تر شد -3

.پیمون بندی و بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان ادامه یافت -4

.همه گونه تاق و گنبد بکار برده شد -5

.استفاده شد (شیوه های پیشین)از همه آمود های قبلی -6

استفاده می کردند (معرق )به جای کاشی تراش (هفت رنگ )البته بیشتر از کاشی خشتی

گنبد به دو صورت ساخته میشود (پا کار)پایه کار - 7

:آوگون گنبد

جلو گیری از آب دیدن ساقه گنبد ،

دارای ساقه یا گردن

بدون ساقه یا گردن

(اربانه )ساقه استوانه ای

(گریــو )ساقه مخروطی

گریو اربانه

A

B b

a

a`

b`

15`

معماری اسالمی ایران

:آثار معماری شیوه اصفهانی

:کاخ چهلستون قزوین

. است (نا متقارن )عالی قاپو ، پالن این کوشک مانند بسیاری از کاخ ها پادجفت = کوشک = کاخ

.بنایی با یک فضایی مرکزی که چهار ایوان دراطراف و چهار اتاق در به شکل برج در گوشه های آن واقع است: کوشک

:ارسن نقش جهان اصفهان

این میدان دارای سه محور می باشد

. خود میدان زمین بازی چوگان بوده و تناسبات یک به سه دارد

:مسجد امام اصفهان

دارای چهار ایوان و دو مدرسه سلمانیه و . یکی از مسجد های زیبای ایران که البته شکوه مسجد جامع را ندارد

. و گنبد آن دو پوسته گسسته با آهیانه سبویی می باشد . ناصریه می باشد

شامل مسجد امام و قیصریه: جنوبی - محور شمالی

شامل مسجد شیخ لطف هللا و عالی قاپو: غربی - محور شرقی

شامل ساختمان هایی بوده که ویران شده: و در راستای خیابان چهل ستون غربی –محور شرقی

معماری اسالمی ایران

:مسجد شیخ لطف هللا

در شرق میدان نقش جهان و از جمله مساجد برون گرایی

صحن و مناره ندارد و فقط شامل یک گنبد خانه . ایرانی میباشد

پوسته خارجی گنبد آن با تزئینات معقلی و پوسته داخلی .است

.آن با معرق کاری تزئین شده

:کاخ عالی قاپو

و محل حل و فصل امور کشور و دربار بوده است. طبقه ساختمان است6دارای

:کاخ هشت بهشت

طرح آن . این ساختمان چهار ایوان در چهار سمت داشته در نتیجه به کوشک هشت بهشت نیز معروف است

کوشک هشت بهشت نمایانگر . بسیار شبیه عالی قاپو قزوین است، فقط فاقد راهروی ستون دار اطراف بناست

.هماهنگ ترین معماری دوره صفویه است

:کاخ چهل ستون

.مهمترین قسمت کاخ تاالر بزرگ آن می باشد. یک ستاوندی دوره صفویه است

(مانند عالی قاپو و چهل ستون) فضای ستون داری است که در سه طرف باز است و دیوار ندارد:ستاوند

:مدرسه چهار باغ

. یکی از زیبا ترین مدرسه های ایرانی

معماری اسالمی ایران

:(سی و سه پل )پل هللا وردیخوان

روی رود خانه زاینده رود

:پل خواجو

. یکی از زیبا ترین پل های دنیا ، هم پل و هم صد بوده

:مدرسه خوان شیراز

کاملترین مدرسه ایران ، چهارتاقی است، یکی از ویژگی های

.برخی اندام های آن بر پایه اعداد مقدس= این مدرسه

:ارسن گنجعلی خوان کرمان

شامل مدرسه ، کاروانسرا ، حمام ، آب انبار ،

ضرابخانه و مسجد که در گرداگرد میدان هستند، سه سوی

.این ارسن راسته بازار میگذرد

:حمام گنجعلی خوان کرمان

خزینه گرمخانه میاندر (رختکن ) سربینه درایگاه

جای دارد (چهارسوق ) غربی در محل تقاطع دو راسته چهارسو –جنوبی و شرقی - دو راسته دارد ، شمالی

:کاخ خورشید

در کــالت نــادری خراسان ، کوشـکی اسـت هشـت ضلعی با نمــای سنــگی ، کــه تـرکیبی از معماری

.ایـــرانــی ، هـــنــدی و مغولی است

مدرسه خوان شیراز

ارسن گنجعلی خوان کرمان

معماری اسالمی ایران

:باغ دولت آباد یزد

.در دوره افشاریه ساخته شده و در دوره زندیه تکمیل شد

کوشک اصلی این بنا ساختمانی با پالن هشت ضلعی و در دو طبقه بنا

از ویژگی های بارز این بنا بادگیر بلند آن است که مرتفع ترین . شده

.بادگیر یزد است

:مجموعه وکیل شیراز

.شامل بازار وکیل ، مسجد وکیل و حمام وکیل

:مسجد وکیل شیراز

صحن بزرگی دارد ودارای طرح و نقشه دو ایوانی است ،

(فقط دو مؤذنه روی ایوان شمالی دارد )گنبد و مناره ندارد

.

. گذرگاه اصلی بازار:راسته

... گذرگاههای فرعی بازار و اغلب مختص یک صنف خاص ، مثل رسته مسگرها و :رسته

. فضاهایی با حیاط مرکزی و بیشتر عمده فروشی:خان یا سرا

مثل تیمچه امین الدوله غفاری درکاشان مجموعه ای از دکان های دو طبقه و معموالً سقفی پر تزئین و باشکوه ،:تیم یا تیمچه

... بازار کاال های گران بها ، زرگران ، پارچه فروشان و سوزن دوزان و :قیصریه

باغ دولت آباد یزد

مسجد وکیل شیراز