-
451
RSK LKES GERENCE DARENN KUSURSUZ SORUMLULUU BALAMINDA
SOSYAL RSK LKES
DO. DR. RAMAZAN ALAYAN
KIRIKKALE NVERSTES HUKUK FAKLTES RETM YES
GRSosyal davran kurallar (din, ahlak ve hukuk kurallar), kiilere
bir takm
devler yklemekte, bu devler yerine getirilmediinde de yaptrmlar
yani sorumluluklar ngrmektedir.
Kiinin toplumsal hayatta stlendii grev ve igal ettii makama gre,
yerine getirmek zorunda olduu devler farkl olduundan, buna bal
ola-rak sorumluluklarnda da eitlilik bulunacaktr. Aslnda
sorumluluk, hangi trden olursa olsun, normlara uyulmamasnn bir
yaptrmdr. Bu bakmdan, norm eitleri kadar sorumluluk tr de vardr
denilebilir. Bu sorumluluk e-itlerini, siyasi sorumluluk, ceza
sorumluk, disiplin sorumluluu ve hukuk (tazminat-mali) sorumluluk
eklinde tasnif edebiliriz.
Malvarl sorumluluu da denilen hukuk sorumluluk bir kiinin
ba-kasna zarar vermesi durumunda, bu zarar karlamak mecburiyetinde
olmas demektir.
-
452
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
dare dediimiz cihaz, kamu gc dediimiz stn yetkilerle donatl-mtr.
Sz konusu bu kudretin kullanm, bilerek ya da bilmeyerek, kusurlu
veya kusursuz yaplan bir takm ilem ve eylemler yoluyla, eitli
zararlara neden olabilir. darenin faaliyetlerinden meydana gelen bu
zararlar, kiilerin malvarlna ynelik olabilecei gibi, kiilik varlna
ilikin de olabilir. Bu zararlarn tazmin edilmesi, idare hukukunda
sorumluluk kavramn gndeme getirmektedir. Bu anlamda idarenin mal
sorumluluu, idarenin etkinlikleri sonucu meydana gelen zararlarn
tazmin edilmesi demektir.
darenin faaliyetleri sadece, kamu hukuku alannda cereyan
etmemekte-dir. zel hukuk kiisi gibi hareket edildii hallerde, zel
hukuk kurallar er-evesinde sorumluluk, kamu hukuku alannda
faaliyette bulunuluyorsa, kamu hukuku kurallarna gre sorumluluk
gndeme gelecektir.
zel hukukta olduu gibi, idare hukukunda da sorumluluu, szlemeye
dayal sorumluluk ve szleme d sorumluluk olarak ikiye ayrarak
ince-lenebilir. Szleme d sorumluluu da kusura dayal sorumluluk
(hizmet kusuru) ve kusursuz sorumluluk olarak ikiye
ayrabiliriz.
Kusurlu sorumluluk, darenin hukuka aykr bir eylem veya ilemiyle
zarar verdii bir kiinin zararn tazmin etmesi ykmlldr. darenin
kusurlu sorumluluu, idare hukuku eserlerinde hizmet kusuru olarak
ifade edilmektedir.
darenin faaliyetlerinden doan zararlarn, idarece karlanmas iin,
ida-renin kusurunun (hizmet kusurunun) aranmamas durumuna, idarenin
kusur-suz sorumluluu denilmektedir. Kusursuz sorumluluk da genel
olarak risk ilkesi ve fedakrln denkletirilmesi ilkelerine
dayandrlmaktadr.
Bu almada, risk ilkesi gereince idarenin kusursuz sorumluluu
ze-rinde duracaz.
I.RSK LKES KAVRAMI VE ER
1.Genel Olarak Kusursuz Sorumluluun Dayand lkelerGenel anlamda
kusursuz sorumluluk (objektif sorumluluk), bir hukuk s-
jesinin hibir kusuru olmad halde, kendisi ile ilgisi kurulabilen
bir zarar-dan sorumlu tutulabilmesidir. Kamu hizmetleri alanndaki
hzl gelime, idar faaliyetlerden meydana gelen zararlarn tazmininde,
kusur (hizmet kusuru) kavramnn yetersiz kalmas, zel hukukta olduu
gibi, idare hukukunda da, darenin kusursuz sorumluluunun kabulne
yol amtr.
-
453
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
Trk hukukunda kusursuz sorumluluk ilkeleri bakmndan fakl
yakla-mlarn olduu grlmektedir. retide hasar teorisi, hukuki eitlik
teorisi, sebepsiz iktisap teorisi gibi muhtelif teoriler ve esaslar
gelitirilmitir. Bu ko-nudaki yaklamlar u ekilde
zetleyebiliriz1.
Kimi yazarlar, aralarnda farkllklar olmakla beraber, darenin
kusursuz sorumluluunu, hasar (risk) teorisi ve eitlik ilkesine
dayandrmaktadrlar2.
kinci gurup yazarlar, idarenin kusursuz sorumluluunu aklarken
eit-lik ilkesi zerinde durmakta ve buna bal olarak imkn ve frsat
eitlii ilkesi3 veya hukuk eitlik ilkesi4 ile aklamaya
almaktadrlar.
nc gurup yazarlar ise risk teorisi ve kamu klfetleri karsnda
eitlik ilkelerine dayanmaktadrlar5.
Btn bunlarn yannda, darenin kusursuz sorumluluunun genel ve
ob-jektif esasnn kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi olduunu ileri
sren-ler de bulunmaktadr. Bu grte olanlara gre, risk (hasar)
teorisinin kke-ninde de kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi
bulunmaktadr6.
Grld zere Trk idare hukuku retisinde, darenin kusursuz
so-rumluluunun dayand ilkeler bakmndan bir birlik bulunmamaktadr.
Ba-zen ayn kavramlar kullanmakla beraber, farkl anlam ve ierikte
deerlendi-rildii de grlmektedir.1 Geni bilgi iin bkz. ALAYAN
Ramazan, Tarihsel, Teorik ve Pratik Ynleriyle darenin
Kusursuz Sorumluluu, Ankara 2007, s.251 vd.2 ONAR, C.II, s.1694,
1709; SARICA Ragp, dari Kaza, stanbul 1949, s.222-223; BAPI-
NAR Recep, Tam Yarg Davalar, Yzyl Boyunca Dantay, Ankara 1986,
s.489; ZY-RK Mukbil, dare Hukuku Ders Notlar (Teksir) Ankara
1972/1973, s.238-239; DERBL Sheyp, dare Hukuku, Ankara 1959, s.233;
ESN, Esas, s.129-131.
3 DURAN, Trkiye daresinin, s.16, 25-26.4 GRTL smet/BLGEN, dari
Kaza (Teksir), stanbul 1972, s.60: darenin kamu yarar
ve dzeni dnceleri ile yapt faaliyetlerden btn fertler
yararlanmaktadrlar. Bunun karsnda ykmleri de eit olarak dalmaldr.
Bazen bir hizmet baz kimselerin fazladan zararn icabettirebilir. u
halde, kamu hizmetlerinden eit yararlanma ve eit ykmllk esaslarna
ve buna dayanan hukuki eitlik nazariyesine gre bu zararlar tazmin
olunmaldr.
5 DREN Akn, dare Hukuku Dersleri, Ankara 1979, s.311; GNDAY,
age., s.329 vd; ULU-SAN, Fedekrln Denkletirilmesi, s.21; YAYLA,
dare Hukuku, s.144-145; GZB-YK/TAN, age., C.II, s.686-690; ZABUNOLU
Yahya, dari Yarg Hukuku Dersleri, (Te-aksir) C.I, Ankara 1981,
s.263.
6 DURAN, Trkiye daresinin, s.52; AYANOLU, agt., s.44; DEVRM
Semahattin, Dev-letin ve Kamu Tzel Kiilerinin, Kamu Grevlilerinin
Hukuka Aykr Eylemlerinden dare Hukukundan Doan ve Kusura Dayanmayan
Sorumluluu, Trkiye Noterler Birlii Dergi-si, Sy.24-25, Ankara
1979-1980, s.42.
-
454
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
Dantayn kusursuz sorumluluk ilkesine dayanarak verdii kararlara
baktmzda, adalet7, hakkaniyet ve nesafet 8, risk9, kamu klfet-leri
karsnda eitlik10 gibi ilkelere yer vermektedir. Bazen bu ilkelerin
bir kan birlikte kullanarak11, bazen de bu ilkelerden hi
bahsetmeyerek dorudan kusursuz sorumluluk ilkesi12 ya da objektif
sorumluluk esas13 gereince diyerek kararlar verdii grlmektedir.
Dolaysyla Dantay, ku-sursuz sorumluluk ilkeleri konusunda bir
sistemletirmeye gidememitir.
7 Dantay 6. Dairesi, E.1950/1631, K.1952/84, T.17.1.1952,
DKM.54-57, s.486. ...Merminin harite imal edilmi olmas, idar bir fi
ilin icrasyla meydana gelmi olan zararn tazmin edilmemesi iin bin
sebep tekil etmeyip, bilakis bu zararn telfi si hakkaniyet ve
adalet esaslarndan bulunduu.
8 Dantay 10. Dairesi, E.82/3322, K.85/1065, T.22.5.1985,
DD.60-61, s.463: ...Kamu hiz-metlerinin yrtlmesi srasnda bu
hizmetle ilgili olarak genel klfetler dnda kiilere ve zel mlkiyete
verilen zararlarn, eylem ve zararl sonu arasnda nedensellik bann
bulun-mas ile, ayrca idarenin hizmet kusuru aranmadan hizmet sahibi
idarelerce tazmin edilmesi hukukun genel ilkeleri ile hakkaniyet ve
nesafet kurallar gereidir...; Dantay 12. Dairesi, E.67/1689,
K.71/1008, T.20.4.1971, ESN, Esas, s.138.
9 Dantay 12. Dairesi, E.69/3328, K.71/2770, T.30.11.1971, ESN,
Esas, s.138-139: ...dare, kamu hizmetinin ifas srasnda fertlere
verdii bu eit zararlar idare hukukunda risk naza-riyesi ad altnda
ifade edilen prensip gereince tazminle mkelleftir....
10 Dantay Dava Daireleri Genel Kurulu, E.1960/177, K.1962/108,
T.16.2.1962, DURAN, Kronik, s.545 (DURAN Ltfi , dare Hukuku
Meseleleri, stanbul 1964, s.497; ESN, Esas, s.140) Amme mkellefi
yetleri karsnda fertlerin eitlii, idare hukukunun esaslarndan-dr.
Bayndrlk ilerinin ifas neticesinde meydana gelen tesis ve eserle,
topluluun fayda-land bir iktisap tekil ettiine gre, bu yzden ferdin
zarara uramas halinde, bu zarar, topluluun nefine katlanlm bir
fedakrlk niteliini tad cihetle amme mkellefi yetleri karsnda eitlii
salamak iin devaml ve istisnai karakterde olan ferdi zararlar telfi
etmek hakkaniyet ve nesafetin bir icabdr.
11 Dantay Dava Daireleri Genel Kurulu, E.60/177, K.62/108,
T.16.2.1962, ESN, Esas, s.140-141: ...mme mkellefi yetleri karsnda
fertlerin eitlii, idare hukukunun esaslarndandr. Bayndrlk ilerinin
ifas neticesinde meydana gelen tesis ve eserler, topluluun
faydaland bir iktisap tekil ettiine gre, bu yzden ferdin zarara
uramas halinde, bu zarar, toplulu-un nefine katlanlm bir fedakrlk
nitelii tad cihetle mme mkellefi yetleri karsn-da eitlii salamak
iin devaml ve istisnai karakterde olan ferd zararlar telfi etmek
hak-kaniyet ve nesafetin bir icabdr...; Dantay 12. Dairesi,
E.65/4330, K.67/676, T.26.4.1967, ESN, Esas, s.157: ...Kamu
hizmetinin ilemesinden doan klfetlerde mmkn olan eitlii salamak
adalet ve nesafet icab ve idare hukuku esaslarndandr....
12 Dantay 10. Dairesi, E.96/3996, K.97/2544, T.23.6.1997, DD.95,
s.637: ...Bomba imhas nedeniyle meydana gelen lm olayndan dolay
ilgililerin urad zararn...kusursuz so-rumluluk ilkesine gre tazmini
gerekmektedir....
13 Dantay 12. Dairesi, E.66/2842, K.68/1665, T.25.9.1968,
GZBYK/TAN, age., C.II, s.688. ...Amme hizmetlerinin ifas srasnda
husule gelen zararlarn, olayda idareye atf mmkn bir hizmet kusuru
bulunmasa dahi, objektif sorumluluk esasna gre hizmetin sahibi
idarece tazmini idare hukuku esaslarnda(dr)...; Dantay 12. Dairesi,
E.76/179, K.77/1454, T.31.5.1977, DD.28-29, s.675: ...Kamu
hizmetinin yrtlmesi srasnda doan zarar bu bakmdan idarenin hizmet
kusuru aranmakszn tazmin edilmesi objektif sorumluluk ad ile
bilinen hukuk kaidesi gereidir....
-
455
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
Askeri Yksek dare Mahkemesi uygulamalar da Dantay ile paralellik
gstermektedir14.
Trk idar yargs bu ilkeyi hukuk dzenine katarken hukukun genel
pren-sipleri kavramndan ziyade, idare hukukunun bilinen prensipleri
forml-n benimsemektedir15. Bazen idare hukuku esas16, bazen bilinen
hukuk kaidesi17, bazen de hukukun genel ilkesi18 eklinde formle
etmektedir.
Fransz idare hukuku retisinde darenin kusursuz sorumluluunun
sis-temletirildii grlmektedir. darenin kusursuz sorumluluu risk
sorumlu-luu ve kamu klfetleri karsnda eitlik ilkeleri eklinde iki
ilkeye dayan-drlmaktadr19.
Trk hukukunda da Fransz retisindekine benzer tasnifi GZLER
yapmaktadr20. Biz de bu tasnifi benimseyerek aklamalarda bulunacaz.
Dantayn da kusursuz sorumluluu belli bir sisteme gre
temellendirilmesi gerektiini dnmekteyiz.
2.Kavram ve TanmRisk sorumluluu, Trk idare hukuku eserlerinde
bazen hasar ilkesi21,
bazen idari hasar (idari risk) kuram22, bazen tehlike ilkesi23,
bazen de her
14 Konuya ilikin karar rnekleri iin bkz. ZGLDR, age., s.232.15
ERKUT Cell, Hukuka Uygunluk Bloku-dare Hukukunda Hukukun Genel
Prensipleri Teo-
risi, stanbul 1999, s.23.16 Dantay 12. Dairesi, E.66/2842,
K.68/1665, T.25.9.1968, GZBYK/TAN, age., C.II,
s.688. ...Amme hizmetlerinin ifas srasnda husule gelen
zararlarn, olayda idareye atf mmkn bir hizmet kusuru bulunmasa
dahi, objektif sorumluluk esasna gre hizmetin sahibi idarece
tazmini idare hukuku esaslarnda(dr)...; Dantay 12. Dairesi,
E.65/4330, K.67/676, T.26.4.1967, ESN, Esas, s.157: ...Kamu
hizmetinin ilemesinden doan klfetlerde mmkn olan eitlii salamak
adalet ve nesafet icab ve idare hukuku esaslarndandr....
17 Dantay 12. Dairesi, E.76/179, K.77/1454, T.31.5.1977,
DD.28-29, s.675: ...Kamu hizme-tinin yrtlmesi srasnda doan zarar bu
bakmdan idarenin hizmet kusuru aranmakszn tazmin edilmesi objektif
sorumluluk ad ile bilinen hukuk kaidesi gereidir....
18 Dantay 10. Dairesi, E.82/4042, K.83/1823, T.5.10.1983. 19
CHAPUS, age., C.I, s.1310, 1337; RVERO/VALN, age., s.271; DE
FORGES, age., s.306
vd.; DARCY, age., s.103, 109; PALLET, age., s.129, 156;
DEBBASCH, age., s.579, 584; LEBRETON, age., s.355, 361; FRIER,
age., s.475, 482; LAUBADRE/GAUDEMET, age., s.803;
DUPUS/GUDON/CHRTEN, age., s.553, 556; AUTN/RBOT, age., s.252-252;
MAURN, age., s.106; VEDEL-DELVOLV, age., C.I, s.595 vd.; SELLER,
age., s.278, 282
20 GZLER, age., C.II, s.171 vd.21 ONAR, age., C.III, s.109;
GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.22 ESN, Esas, s.130; ARMAAN, age.,
s.199.23 YAYLA, age., s.144; GNDAY, age., s.330; ZGLDR, age.,
s.86;
-
456
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
ikisi birden tehlike veya risk ilkesi24 olarak ifade
edilmektedir. GZLERin de ifade ettii gibi25, tehlike sorumluluu,
Franszcadaki risk sorumluluu (responsabilit pour risque) kavramnn
tam karl deildir26. Franszcada Risque, az veya ok ngrlebilir
nitelikte gereklemesi muhtemel tehlike demektir. Tehlike ise, byk
zarar veya yok olmaya yol aabilecek durumu ifade etmektedir27.
Tehlike risque kelimesinin deil, danger kelimesinin karldr28 ve
Fransz hukukunda tehlike sorumluluu (responsabilit pour danger)
deil, risk sorumluluu (responsabilit pour risque) eklinde ifade
edilmektedir. Risque kelimesinin karl riziko olup zarar tehlikesi
veya zarar ihtimali anlamna gelmektedir29. Bu anlamda riziko
sorumluluu de-nilmelidir ancak, risk kelimesi Trkede ve idare
hukuku literatrnde yaygn olarak kullanld iin biz de risk sorumluluu
demeyi uygun buluyoruz.
Risk sorumluluunun tanm: darenin hibir kusuru olmasa bile, yrtt-
tehlikeli faaliyetler veya kulland tehlikeli aralar nedeniyle
ortaya kan zarar tazmin etmekle ykml olmasna risk sorumluluu
(responsabilit pour risque) denir30.
Trk idare hukuku retisinde risk sorumluluu31, darenin tehlike
tayan bir faaliyeti yrtmesi veya tehlikeli bir ara kullanmas sonucu
meydana ge-len zararlardan sorumluluk32, darenin tehlikeli bir
etkinlii yrtmesi ya da
24 ATAY, dare Hukuku, s.589; AKYILMAZ, dare Hukuku, s.91.25
GZLER, age., C.II, s.1075-176.26 SARn Franszca-Trke szlnde de
risque kelimesinin karln Trke tehli-
ke olarak verilmektedir (SARA Tahsin, Byk Franszca-Trke Szlk,
stanbul 1990, s.1242). Kelime olarak risque, tehlike anlam da
ierebilir fakat, hukuksal kavram olarak tam karl deildir.
27 DOAN D. Mehmet, Doan Byk Trke Szlk, 15. Bask, Ankara 2001,
s.1281: Teh-like; Helke, yok olmaya, byk zarara yol aabilecek
durum; Trk Dil Kurumu Gncel Trke Szlk: Tehlike; Byk zarar veya yok
olmaya yol aabilecek durum, muhatara.
28 GZLER, age., C.II,s.1076.29 DOAN, Trke Szlk, s.1113; YILMAZ
Ejder, Hukuk Szl, 4. Bask, Ankara 1992,
s.767: Risk; riziko, zarara urama tehlikesi. Riziko; risk,
zarara urama, saknca yaratma kehlikesi.
30 GZLER, age., C.II, s.1075.31 Trk idare hukuku retisinde risk
sorumluluu anlatlrken, Mecellede yer alan Ma-
zarrat menfaat mukabelesindendir.Yani bir eyin menfaatine nail
olan onun mazarratna da mtehammil olur kuralna gndermede
bulunularak, idare hukukundaki yansmasnn kamu hizmetlerinin genel
klfetleri dnda, kiilere zel bir klfet getirmesi durumunda, bunlarn
dare tarafndan karlanmas eklinde olduu ifade edilmektedir. ONAR,
age., C.III, s.1710; GNDAY, age., s.330; ESN, Esas, s.132;
GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.
32 GNDAY, age., s.330; YAYLA, age., s.144.
-
457
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
byle bir kurulua sahip olmaktan dolay kiilere verilen
zararlardan sorum-luluk olarak ifade edilmektedir33. Buna gre
darenin yle faaliyetleri vardr ki bnyesinde tehlikeler tamaktadr.
darenin yrtt byle bir faaliyetten dolay bir zarar meydana gelmi
ise, dare bu zarardan kusursuz olarak sorum-lu tutulur34.
3.Risk Sorumluluunun zellikleri Risk sorumluluunun (a) zararn
arl, (b) riskin istisnailii, (c) tamam-
laycl, (d) kusurun aranmamas gibi balca zellikleri
bulunmaktadr35.
a) Zararn arl: risk sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin,
mey-dana gelen zararn olaanst nitelikte olmas gerekmektedir. Olaan
bir za-rara deil, olaanst bir zararn bulunmas gerekir36. nitekim
Fransz Dan-tay risk sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin meydana
gelen zararn kamu hizmetinin olaan klfetlerini aan bir arlkta olmas
gerektiini ifade etmektedir37.
b) Riskin istisna olmas: Risk sorumluluunun gerekleebilmesi iin,
so-rumlulua yol aan riskin, olaan, herkesin karlat cinsten deil,
istisnai bir risk niteliinde olmas gerekir38. stisnai risk, olaanst
risk veya zel risk eklinde de ifade edilmektedir39.
c) Tamamlayclk zellii: Risk sorumluluu, kusura dayanan (hizmet
kusuru) sorumlulua nazaran tamamlayc (complmentaire) niteliktedir.
Meydana gelen zarar, hizmet kusuru gereince tazmin edilebiliyorsa
yahut sosyal gvenlik sistemince karlanyor ise, risk sorumluluu
yoluna gidile-mez40. Nitekim Paris stinaf mahkemesinin 1998 tarihli
bir kararnda, ameli-yat srasnda bir doktora bulaan virs nedeniyle
alan tazminat davasnda, zararn sosyal gvenlik kurumunca karlanmas
nedeniyle, risk sorumluluu yoluna gidilemeyeceine karar
verilmitir41. 33 GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.34 ATAY, dare Hukuku,
s.589; ZGLDR, age., s.86.35 GZLER, age., C.II, s.1076; DE
LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993.36 GZLER, age., C.II,
s.1076; DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993.37 Conseil
dEtat, 24 Juin 1949, consorts Lecomte,RDCE 1949, s.307, RCC,
Mmento, s.63.38 DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993;
AUTN/RBOT, age., s.251.39 CHAPUS, age., C.I, s.1311; AUTN/RBOT,
age., s.251; FRIER, age., s.475; DARCY, age.,
s.103; GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.40 DE
LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993; GZLER, age., C.II,
s.1077. 41 CAA Paris, 5 mais 1998, Centre Hospitalier de
Poissy-Germain-en- Laye, DA 1998, no.291,
-
458
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
d)Kusurun aranmamas: daha nce de ifade edildii gibi, risk
sorumluluu bir kusursuz sorumluluk trdr. Kusurun ispatna gerek
olmayp, dare hi-bir kusuru bulunmasa dahi, meydana gelen zarardan
sorumludur. Belirtmek gerekir ki, idarenin kusurlu olduunun ispatna
gerek olmamas, risk sorumlu-luunda darenin mutlaka kusursuz olmas
gerektii anlamna gelmemektedir. Risk sorumluluunun uyguland baz
durumlarda darenin, gerekli tedbir-leri almama gibi kusurlar
bulunabilir. Ancak darenin bu kusurunun ispat iin uralmamakta,
tehlikeli faaliyet ya da kullanlan ara nedeniyle dare kusurlu
varsaylmakta, darenin kusursuzluunu ispatlamasna da imkn
ta-nnmamaktadr42.
Risk sorumluluunun zelliklerini yukardaki ekilde zetlemi olduk.
imdi de risk sorumluluu kapsam iinde yer alan hlleri srasyla
inceleyelim.
4.Risk Sorumluluu inde Yer Alan Haller
a. Tehlikeli eylerin Kullanmdarenin kulland ve bnyesinde belli
bir tehlike barndran ara-gere-
ler (eya) ve tehlikeli maddeler tehlikeli eyler (choses
dangeureuses)43 olarak ifade edilmektedir. Bu tr tehlikeli eyler,
darenin kusursuz sorumlu-luuna yol aabilir.
aa.Patlayc Maddeler Patlayc maddeler (les explosifs), bnyesinde
tehlike barndrmaktadr.
Bu nedenle darenin kulland patlayc maddeler nedeniyle bir zarar
mey-dana geldiinde, dare hibir kusuru olmasa da bu zararlardan
sorumlu olur44. Fransz Dantay 1919 tarihli Regnault-Desroziers
kararna45 konu olan olay-da, Double-Couronne Kalesinde bulunan
cephanelikte iddetli bir patlama olmu, 33 kii lm ve 81 kii
yaralanm, yaknlarda bulunan evlerde de hasar meydana gelmitir46.
Kararda askeri hizmetin gerei olarak cephane-
CHAPUS, age., C.I, s.1320. 42 GZLER, age., C.II, s.1078.43
CHAPUS, age., C.I, s.1311; PALLET, age., s.130; DARCY, age., s.103;
DUPUS/GUDON/
CHRTN, age., s.553; FRIER, age., s.476; DEBBASCH, age., s.579;
LEBRETON, age., s.355.
44 CHAPUS, age., C.I, s.1312; FRIER, age., s.476; LEBRETON,
age., s.355; PALLET, age., s.130; VEDEL/DELVOLV, age., C.I, s.598;
GZLER, age., C.II, s.1078.
45 Conseil dEtat, 28 Mars 1919, Regnault-Dezroziers, RDCE 1919,
s.329, RCC, age., s.34; LONG/WEL/BRABANT/ DELVOLV/GENEVOS, age.,
s.216. Bu karar ayn zamanda ift Ta Kalesi Karar olarak da
isimlendirilmektedir. CHAPUS, age., s.1312.
46 DEBBASCH, age., s.579.
-
459
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
liin yerleim yerine yakn bir yere doldurulduu, ancak komular
asndan normal snrlarn tesinde tehlikeler ierdii, dolaysyla kusurdan
bamsz olarak (ind pendamment de toute faute) darenin sorumlu
olacana karar verilmitir47. Fransz Dantay daha sonraki kararlarnda
bu itihadn devam ettirmitir48.
lkemizde Dantayn bu konuya ilikin kararlarnda, risk sorumluluu
ve buna bal olarak patlayc maddelerden dolay kusursuz sorumluluktan
do-rudan bahsedilmemekte, ancak sonu itibariyle kusursuz sorumlulua
hkme-dilmitir49. Dantayn 1997 tarihli bir kararnda, konu daha ak
bir ekilde ortaya konmutur50. Askeri Yksek dare Mahkemesi de
tehlikeli eyler ne-deniyle doan zararlarda risk ilkesi gereince
tazminata hkmetmektedir51.
bb. Tehlikeli let ve Silahlardarenin kulland ateli silahlar gibi
tehlike arzeden letler nedeniyle
meydana gelen zararlardan, darenin kusursuz olarak sorumlu olduu
kabul 47 RCC, age., s.34; LONG/WEL/BRABANT/ DELVOLV/GENEVOS, age.,
s.216-217.48 Bir istasyonda cephane dolu bir vagonun patlamas
olaynda kusursuz sorumluluu kabul
etmitir. Conseil dEtat, 21 Octobre 1966, Ministre des Armes c/
SNCF, RDCE 1966, s.557, CHAPUS, age., C.I, s.1312 (PALLET, age.,
s.130; LEBRETON, age., s.355). Buna muk-bil havai fi ekler iin
yaplan fzelerin atelenmesi olaynda, meydana gelen tehlikenin
ku-sursuz sorumluluk iin yeterli arlkta olmad gerekesiyle kusursuz
sorumluluu kabil etmemitir.
49 Dantay 6. Dairesi, E.1950/1631, K.1952/84, T.17.1.1952,
DKM.54-57, s.486 (GZB-YK/DNER, age., s.110); Dantay 12. Dairesi,
E.71/1718, K.73/330, T.13.2.1973, G-ZBYK/DNER, age., s.116.
50 Dantay 10. Dairesi, E.96/3996, K.97/2544, T.23.6.1997, DD.95,
s.637: ...Gelien tekno-loji ve ihtiyalara bal olarak idarenin yrtt
hizmetlerin bazlarnn, bnyesinde risk tad grlmektedir. te iinde
hizmetin zelliinden kaynaklanan risk bulunan faaliyet-lerden dolay
gerek bu faaliyeti yrten idare ajanlarnn gerekse hizmetten
yararlananlarn ya da nc kiilerin uradklar zararlarn kusursuz
sorumluluk ilkesine gre tazmini ge-rekmektedir. ... Bomba imhas
riskli hizmetlerdir. Yani idarece btn nlemler, ara, gere ve
personel salansa bile ayn sonu doabilecektir. Bu nedenle bomba
imhas nedeniyle mey-dana gelen lm olayndan dolay ilgililerin urad
zararn idare mahkemesi kararnda belirtildii gibi hizmet kusuru
ilkesine gre deil, yukarda aklanan kusursuz sorumluluk ilkesine gre
tazmini gerekmektedir....
51 AYM 2. Dairesi, E.92/868, K.93/224, T.13.5.1993, ZGLDR, age.,
s.235; AYM 2. Dairesi, E.2001/553, K.2001/813, T.31.10.2001, AYMD,
Sy.17, Kitap.2, s.1132: ... Silah-l Kuvvetler tarafndan yerine
getirilen baz hizmetlerle, hizmetin ifas srasnda kullanlan silah,
top, mhimmat, bomba gibi ara gereler, yaplar gerei hem ilgililer
hem de n-c kiiler iin tehlike arzederler. Bunlarn tad tehlikelerin
ne zaman ortaya kacan tahmin edip nceden tedbir alarak nlemek mmkn
olmadndan; bu gibi tehlike tayan hizmetlerle ara ve gerelerden
salanan yararlar nasl ki bunlarn sahibine ait oluyorsa, doan
zararlar da onlarn sahibine ait olmaldr eklinde ifade edilebilecek
olan risk il-kesinin bir gerei olarak, davaclarn urad zararlarn
hizmetin sahibi idare tarafndan karlanmas gerektii sonucuna
varlmtr....
-
460
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
edilmektedir52. Fransz Dantay 1949 tarihli Lecomte53 kararnda
polisin p-heliyi durdurmak iin ate etmesi sonucu, o civardaki bir
kiinin yaralanmas olaynda bu husus ortaya konmutur. Yine Franquette
et Daramy kararnda54 suluyu yakalamak iin ate etmesi sonucu orada
bulunan bir kiinin yaralan-mas olaynda, ateli silahlarn kullanmnn,
kiiler ve mallar asndan bir tehlike oluturduundan bahisle, darenin
kusursuz olarak sorumlu olacana karar verilmitir.
Trk idari yarg uygulamasnda da tehlikeli let ve silahlarn
kullanlma-s nedeniyle meydana gelen zararlarda darenin kusursuz
sorumluluu kabul edilmektedir. Baz rnekleri u ekilde
sralayabiliriz.
Eitim alannda bir jandarma erinin, temizlerken silahnn
atelenmesi ne-ticesinde 20 metre ileride bulunan bir evde bulunan
bir kiinin yaralanmasna dierinin de lmne sebep olmas olaynda55,
gvenlik gleri ile terristler arasnda kan atmada bir kiinin evinin
zarar grmesi olaynda56, iki gurup arasnda kan atmaya mdahale eden
kolluk glerinin atei sonucunda, olayla ilgisi olmayan bir kiinin
lmesi olaynda57 tehlikeli eylerin kullanm nedeniyle risk
sorumluluuna hkmedilmitir.
cc. Bayndrlk TesisleriSu, gaz, elektrik gibi tehlikeli bayndrlk
tesislerinden58 kaynaklanan, kul-
lanclarn ve nc kiilerin maruz kald istisnai zararlar bakmndan
da-renin kusursuz sorumluluu kabul edilmektedir59. Fransz Dantay
elektrik
52 CHAPUS, age., C.I, s.1312; DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age.,
C.I, s.999-1000; PALLET, age., s.131; FRIER, age., s.476; LEBRETON,
age., s.355; PALLET, age., s.130;VEDEL/DELVOLV, age., C.I,
s.598-599; DE FORGES, age., s.296; GZLER, age., C.II, s.1078.
53 Conseil dEtat, 24 Juin 1949, Lecomte, RDCE 1949, s.307,
CHAPUS, age., C.I, s.1312 (PA-LLET, age., s.131; RCC, age.,
s.63).
54 Conseil dEtat, 24 Juin 1949, Franquette et Daramy , RDCE
1949, s.307, CHAPUS, age., C.I, s.1312 (PALLET, age., s.131).
55 Dantay 10. Dairesi, E.95/2598, K.95/5629, T.15.11.1995,
GZLER, age., C.I, s.1082.56 Dantay 10. Dairesi, E.82/4042,
K.83/1823, T.5.10.1983, DBB.57 Dantay 10. Dairesi, E.82/3584,
K.85/455, T.7.3.85, DBB.58 Bayndrlk tesisleri bayndrlk eserleri
(ouvrages publics) ve bayndrlk ileri (travaux
publics) ifade etmektedir. Bayndrlk eseri, kamu yararna tahsis
edilmi, insan almas sunucu yaplm, yol, kpr, baraj, boru hatt,
elektirik hatt, hizmet binas gibi gayri men-kulleri, bayndrlk ileri
ise, kamu yarar amacna ynelik olarak kamu tzel kiisi hesabna yrtlen
yol, kpr, baraj, hizmet binas inaat gibi faaliyetleri ifade
etmektedir (GZLER, age., C.II, s.1113-1114, dpn:851,852).
59 CHAPUS, age., C.I, s.1313; DEBBASCH, age., s.580; PALLET,
age., s.132; DARCY, age.,
-
461
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
direk ve hatlarnn60, gaz tesislerinin61, su borusu ve
kanallarnn62 meydana getirdii zararlardan dolay darenin kusursuz
sorumluluuna hkmedilmitir.
Trkiyede Dantay bu tr hizmetlerde kusursuz sorumluluu kabul
et-mekte ve uygulamaktadr. 1962 tarihli bir kararda bu husus u
ekilde form-le edilmitir: ... Bayndrlk ilerinin ifas neticesinde
meydana gelen tesis ve eserler, topluluun faydaland bir iktisap
tekil ettiine gre, bu yzden ferdin zarara uramas halinde, bu zarar
topluluun nefine katlanlm bir fedakrlk nitelii ald cihetle mme
mkellefi yetleri karsnda eitlii sa-lamak iin devaml ve istisnai
karakterde olan ferd zararlar telfi etmek hak-kaniyet ve nesafetin
bir icabdr. ...63.
Kopan elektrik telinin bir kiinin lmne sebebiyet vermesi
olaynda64, frtnal bir gecede yolda yryen vatandalarn, sokak
lambalarnn yanma-mas nedeniyle birisinin yere dmesi ve onu
kaldrmaya alan dierinin kopmu elektrik telini tutarak lmesi65
olaynda kusursuz sorumlulua hk-medilmitir. Yine Yol yapm
faaliyetleri dolaysyla toprak kaymas sonucun-da arazinin tarmsal
ynden kullanlamaz duruma gelmesi66 olaynda darenin kusursuz
sorumluluuna hkmedilmitir.
dd. Kan rnlerinin NakliFransz hukukunda, kan rnleri (produits
sanguins)nin nakilleri sebe-
biyle bulaan hastalklar (zellikle ADS virs) sebebiyle uranlan
zarar-lar bakmndan, darenin kusursuz sorumluluu kabul
edilmektedir67. Fransz Dantay 1995 tarihli NGuyen, Jouan ve Pavan
kararlarnda, kan aktarm merkezlerinin (cente de transfusion),
saladklar kan rnlerinin kt ka-
s.104; DE FORGES, age., s.310; LEBRETON, age., s.357; PESER,
age., s.205; DUPUS/GUDON/CHRTEN, age., s.553; ESN, Esas, s.139;
GZLER, age., C.II, s.1084.
60 Conseil dEtat, 25 Janvier 1929, Socit du gaz Beauvais,
D.1929.3.35, CHAPUS, age., C.I, s.1313 (PALLET, age., s.132);
Conseil dEtat, 12 Janvier 1934, Soc. Des forces motrices du
Haut-Rhin, S 1934.3.81, CHAPUS, age., s.1312.
61 Conseil dEtat, 1 Mai 1942, Soc. Du gaz et de llectricit de
Marseille, RDCE 1942, s.142 , CHAPUS, age., C.I, s.1313 (PALLET,
age., s.132).
62 Conseil dEtat, 18 Dcembre 1953, Gain, RDCE 1953, s.570,
CHAPUS, age., C.I, s.1313 (PALLET, age., s.132).
63 Dantay Dava Daireleri Genel Kurulu, E.60/177, K.62/108,
T.16.2.1962, Esin, Esas, s.140-141.64 Dantay 12. Dairesi,
E.69/1430, K.73/609, T.28.2.1973, KARAVELOLU, age., C.I, s.260.65
Dantay 11. Dairesi, E.74/2247, T.74/2404, T.11.12.1974, DD.18-19,
s.610.66 Dantay 12. Dairesi, E.67/781, K.68/803, T.8.4.1968, ESN,
Esas, s.198.67 CHAPUS, age., s.1315; PALLET, age., s.130; LEBRETON,
age., s.355; FRIER, age.,
s.476; DARCY, age., s.104; PESER, age., s.207; DEBBASCH, age.,
s.581.
-
462
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
litesinden dolay meydana gelen zararlardan, kusursuz olsalar
dahi sorumlu olacaklarna karar vermitir68.
Kan rnlerine ilikin hizmetlerde de Trk Dantay hizmet kusuru
esaslarn uygulamaktadr. rnein 1999 tarihli bir kararda, SSK
hastanesin-de69 srdrlen hemodiyaliz seanslar srasnda saptanan anemi
nedeniyle kan verilmesi srasnda, bu kanlardan bulaan ADS virs
nedeniyle lm iddi-asyla alan davada, uranlan zararlarn hizmet
kusuruna dayal olarak taz-minine karar verilmitir70. Bu karara gre,
kan rnleri zerinde gerekli tm incelemeler yaplp gvenli ise
kullanmna izin verilmelidir. ayet idare bu dikkat ve zeni gstermemi
ise, hizmet kusuru gstermi olacak ve sorumlu tutulacaktr. Ancak
gerekli tm dikkat ve zeni gstermesine ramen zarar yine de gereklemi
ise, dare bundan sorumlu olmayacaktr. Dolaysyla za-rar, zarar
grenin zerinde kalacak demektir. Bu bakmdan bu tr riskli tbb
faaliyetlerde darenin kusursuz sorumluluu kabul edilmeli ve bu ynde
uy-gulama yaplmaldr.
ee. darenin Tatlardarenin kara, deniz, hava ve demir yolu
aralarnn yol at zararlardan
dolay darenin kusursuz sorumluluunun kabul edilmesi gerekir.
Zira bu tr tatlar da tadklar yksek riskler nedeniyle tehlikeli
letler kapsam ie-risinde yer alrlar71.
Trkiyede yarg itihatlarna baktmzda darenin tatlarndan
kaynak-lanan zararlar bakmndan, darenin kusursuz sorumluluunun
kabul edildii-ni grmekteyiz72.
dareye ait uan bir evin bahesine derek ocuun lmne sebep ol-
68 Conseil dEtat Assemble, 26 Mais 1995, NGuyen, Jouan ve Pavan
( karar), RDCE 1995, s.221-222, CHAPUS, age., C.I, s.1315 (PALLET,
age., s.155). Ayn ynde kararlar iin bkz. Conseil dEtat, 16 Juin
1997, Assist. Pupl. Hpitaux de Paris, RDCE 1997, s.242; CAA Lyon, 2
Octobre 1997, Mme Carlotti, LPA Mai 1998, No.55; TA Paris, 22
Octobre 1997, Ep. Panier, LPA Novembre 1997, No.93, CHAPUS, age.,
C.I, s.1315.
69 SSK hastanelerinde yrtlen hizmet nedeniyle ADS virs bulamas
nedeniyle uranlan zararlar nedeniyle alan davalarda Yargtay ,adl
yargy grevli bulmaktadr. Bkz. Yargtay 4. Hukuk Dairesi, E.2000/182,
K.2001/10071, T.23.10.2001, BEREKET BA, agt., s.225.
70 Dantay 10. Dairesi, E.97/5590, K.99/6207, T.22.11.1999,
BEREKET BA, agt., s.225. 71 GZLER, age., C.I, s.1087.72 GZLER,
age., C.I, s.1087; GRAN Sait, 1965-1969 Aras Uyumazlk Mahkemesi
Ka-
rarlarna Gre Askeri Tat Aralarnn Sebep Olduu Tazminat Davalarnda
Grev Mesele-si, Mukayasali Hukuk Aratrma Dergisi, Yl.3, Sy.5,
stanbul 1969, s.327-329.
-
463
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
mas olaynda73, uu srasnda motorlardan birisine ku girmesi sonucu
ua-n dmesi sonucu uakta bulunan kiinin lmesi olaynda74 iskeleye bal
bir hcumbotunun bilinmeyen bir sebeple patlamas sonucu gayrimenkuln
camlarnn krlmas olaynda75 lokomotiften dklen atein rzgrla yaylma-s
sonucu demiryolu kenarndaki bir harmann yanmas olaynda76, kusursuz
sorumlulua hkmedilmitir.
Hemen belirtmek gerekir ki, karayolu aralarnn sebep olduu
zararlar bakmndan zel hukuk hkmleri uygulanmaktadr. Bu konu
Fransada 1957 tarihli kanunla dzenlenmi ve adl yargnn grevine
verilmitir77. Trkiyede de 2918 sayl Karayollar Trafi k Kanununun
(KTK) 106. maddesine gre, dareye ait motorlu tatlarn sebep olduu
zararlardan dolay, KTKda dzen-lenen iletenin hukuk sorumluluu
hkmleri uygulanr. Kanunun 85. mad-desine gre bu sorumluluk da zel
hukuktaki risk (tehlike) sorumluluudur78. Uyumazlk Mahkemesine gre
de, idarenin motorlu aralarnn sebep olduu kazalardan dolay alacak
davalar adl yargda grlr79. retide darenin sorumluluu konusunda,
risk esas varken, aralar nedeniyle meydana gelen zararlar bakmndan,
zel hukuktaki risk sorumluluuna gidilmesi eletiril-mektedir80.
b.Tehlikeli Yntemlerdarenin uygulad kimi yntemler, ierisinde
risk barndrmas nedeniy-
le, uygulanan bu yntemler nedeniyle uranlan zararlarn
tazmininde, kusur-suz sorumluluk esaslar uygulanmaktadr. Fransz
Dantay 1956l yllardan buyana bu hususta bir itihat
oluturmutur81.
aa. Gen Sulularn EitimiGen sulular, topluma kazandrmann bir
paras olarak zaman zaman
dar salverildiklerinde yahut eitim kurumundan kaarak dar
ktklarn-73 Dantay 12. Dairesi, E.75/805, T.78/262, T.15.2.1978,
KARAVELOLU, age., C.I, s.258.74 Dantay 12. Dairesi, E.67/1689,
K.71/1008, T.20.4.1971, ESN, Esas, s.138.75 Dantay 12. Dairesi,
E.68/868, K.71/427, T.24.2.1971, ESN, Esas, s.137.76 Dantay 12.
Dairesi, E.69/3328, K.71/2770, T.30.11.1971, ESN, Esas, s.138.77 DE
LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.999. 78 Ara iletenin tehlike
sorumluluu konusunda ayrntl bilgi iin bkz. EREN, age., s.631 vd.79
Uyumazlk Mahkemesi, E.95/13, K.95/15, T.17.4.1995, RG.17 Mays
1995-22286.80 GRAN, Askeri Tat Aralar, s.332.81 CHAPUS, age., C.I,
s.1315; PALLET, age., s.133; FRIER, age., s.476; LEBRETON,
age.,
s.356; VEDEL/DELVOLV, age., C.I, s.600; DE
LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.1000; GZLER, age., C.II,
s.1094.
-
464
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
da, nc kiilere zarar verici eylemlerde (yama, saldr, arama alma
vs.) bulunduklar grlmektedir82
Fransz Dantay 1956 tarihli Thouzellier kararnda, gen sulularn
d-ar salnmasnn nc kiiler iin ar ve zel bir risk (un risque spcial
et grave pour les tiers) oluturduuna ve dolaysyla sz konusu
zararlar bakmndan devletin, kusursuz olarak sorumlu olduuna karar
vermitir83.
bb. Akl Hastalarnn Deneme klarAkl hastalarnn, tedavinin bir
paras olarak toplumsal yaama intibak
etmelerine yardmc olmak zere tedavi kurumlarnn dna, deneme k-lar
yntemi uygulanmaktadr84. Bu ekilde deneme k yaptrlan akl hastalarnn
darda nc kiilere zarar vermesiyle ilgili olarak Fransz da-ntay 1967
tarihli Dpartement de la Moselle kararnda akl hastalarnn de-neme
klar srasnda nc kiilere verdikleri zararlardan dolay devletin
kusursuz olarak sorumlu olacana karar verilmitir85.
cc. Mahkumlara Verilen kma zinleriMahkumlara, sosyal yaama
tekrar kazandrmak amacyla kma izinle-
rinden yararlanarak dar kan mahkumlarn yeni sular ilemesiyle
zararlar vermesi durumunda, Fransz Dantay 1981 tarihli Theys karar
ile kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanacana karar
vermitir86.
Fransz idari yargs bu itihadn daha da genileterek, kusursuz
sorum-luluk esaslarnn artl salverme ve yar-zgrlk konumuna braklan
mahkumlar asndan da kusursuz sorumluluk esaslarnn kabulne karar
ve-rilmitir. nce Strasbourg dare Mahkemesi87, arkasndan Dantay88 bu
ynde itihat oluturmutur.82 CHAPUS, age., C.I, s.1315; LEBRETON,
age., s.356; PALLET, age., s.133; PESER, age.,
s.206.83 Conseil dEtat, 3 Fvrier 1956, Thouzellier, RDCE 1956,
s.49, CHAPUS, age., C.I, s.1315
(PALLET, age., s.133; LEBRETON, age., s.356).84 CHAPUS, age.,
C.I, s.1316; PALLET, age., s.134; GZLER, age., C.II, s.1095.85
Conseil dEtat, 13 Juillet 1967, Dpartement de la Moselle, RDCE
1967, s.341, CHAPUS,
age., C.I, s.1316 (PALLET, age., s.134).86 Conseil dEtat, 2
Dcembre 1981, Garde des Sceaux c/ Theys, RDCE 1981, s.456, CHA-
PUS, age., C.I, s.1317 (PALLET, age., s.134).87 Tribunal
Administratif de Strasbourg, 17 Mai 1984, Banque populaire de la
rgion cono-
mique de Strasbourg,, D 1985, IR, s.333, CHAPUS, age., C.I,
s.1317.88 Conseil dEtat, 29 Avril 1987, Gerde des Sceaux c/Banque
populaire de la rgion cono-
mique de Strasbourg, RDCE 1987, s.158, CHAPUS, age., C.I, s.1317
(PESER, age., s.206; PALLET, age., s.134.
-
465
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
dd. Tehlikeli Tbb YntemlerHastanelerde uygulanan olaann dnda
tehlikeli tbb yntemlerin uy-
gulanmasndan doan zararlar bakmndan da risk sorumluluu kabul
edil-mektedir. Bu husus ilk defa Lyon dar stinaf mahkemesinin 1990
tarihli Consorts Gomez karar ile gndeme gelmitir. Bu kararda
sonular nceden bilinmeyen ve yaamsal bir deer tamayan tbb yntemden
dolay dare-nin kusursuz sorumluluu yoluna gidileceine karar
verilmitir89. Belirtildii zere kusursuz sorumluluun sz konusu
olabilmesi iin bir kere, uygulanan tbb yntemin sonularnn nceden
bilinmeyen bir yntem olmas gerekir. Bu bakmdan sradan ve denenmi
tbb yntemler kusursuz sorumluluktan ziyade kusura dayanan
sorumluluk esaslarna tabidir. kinci olarak risk so-rumluluunca
kusursuz sorumlulua yol aan tbb yntemin, hastay yaat-mak iin son
are olarak uygulanan bir yntem olmamaldr. Eer hastay yaatmak iin
son are ise, burada ancak kusura dayal sorumluluk esaslar uygulanr.
Son olarak ortaya kan zararn istisnai ve anormal derecede ar olmas
gerekir90.
Fransz Dantay 1993 tarihli Bianchi kakarnda, bir hastaln tehis
ve tedavisi iin zorunlu olan ancak sonucu tam olarak bilinmeyen tbb
yntem-lerden kaynaklanan zararlar bakmndan darenin kusursuz
sorumluluuna hkmetmitir91.
c. Tehlikeli Durumlar Burada sz konusu edilen tehlikeli durum,
bir kamu grevlisinin stlen-
dii riskli bir grev nedeniyle, kamu grevlisinin yaknnn (rnein
einin, ocuunun) veya mallarnn maruz kald zararlar ifade
etmektedir92. Bu ko-nuya ilikin baz rnekler verelim.
Hamile bir retmen, okulda bagsteren kzamk salgn neticesinde
k-zamk olur, bundan etkilenen bebek baz oluum bozukluklar ile
dnyaya ge-lir. Burada retmenin stlendii riskli grev nedeniyle bebek
tehlikeli bir durumda kalm ve zarara maruz kalmtr. Bebein kar karya
kald bu anormal ve zel risk sebebiyle darenin kusursuz sorumluluuna
hkmedil-
89 CAA Lyon, 21 Dcembre 1990, Consorts Gomez, RDCE 1990, s.498,
CHAPUS, age., C.I, s.1318 (PASER, age., s.206).
90 CHAPUS, age., C.I, s.1318; GZLER, age., C.II, s.1096.91
Conseil dEtat, 9 Avril 1993, Bianchi, RDCE 1993, s.127, CHAPUS,
age., C.I, s.1318.92 GZLER, age., C.II, s.1097.
-
466
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
mitir93. Burada retmenin urad zarar, meslek risk iinde mtalaa
edilir ve aada zerinde durulacaktr.
Bulac nitelikteki ADS hastalarnn tedavi edildii bir klinikte
alan hemireye ADS virs kapar ve virs cinsel iliki yoluyla hemirenin
eine de bular. Hemirenin kocas bakmndan, einin byle bir yerde alyor
olmas olaanst ve zel bir risk oluturduundan, meydana gelen zarardan
darenin kusursuz olarak sorumlu olacana karar verilmitir94. Burada
da hemirenin u-rad zarar meslek risk oluturur ve aada ayrca
incelenecektir.
d. Meslek RisklerMeslek risk, tehlike ilkesinin meslek kazalar
alannda uygulanmas bi-
imidir95. Kamu grevlileri96 yrttkleri hizmet nedeniyle baz
tehlikeli du-rumlarla karlaabilirler, eitli zararlara maruz
kalabilirler. rnein grevini yaparken bir i kazas (accident du
travail) yahut bir meslek hastal (ma-ladie professionnnelle)
nedeniyle sakatlanp zarar grebilirler. te bu tr zararlar meslek
risk ilkesince kusursuz sorumluluk esaslarna gre darece tazmin
edilir97. Kamu grevlileri kavram, darenin kamu hizmetlerinin
yr-tlmesinde istihdam ettii iiler, memurlar ve ykmller
olabilir98.
darenin istihdam ettii kiilerin, yrtlen faaliyet nedeniyle zarar
gr-mesi durumunda darenin kusursuz sorumluluuna yol amas, Fransz
Da-ntaynn 1895 tarihli Cames99 karar ile kabul edilmitir100. Karara
konu olan olayda dareye ait Tarbes tersanesinde bir ii, balyozla
bir demiri dverken, kopan demir paras sol eline isabet ederek
sakatlanmas olaynda dareyi Bay Camese tazminat demeye mahkm
etmitir101.
93 Conseil dEtat, 6 Novembre 1968, Dme Saulze, RDCE 1968, s.550,
CHAPUS, age., C.I, s.1320 (PESER, age., s.206; DARCY, age.,
s.106).
94 Tribunal Admisitratif de Paris, 20 Dcembre 1990, Ephoux B.,
RDCE 1990, s.514, CHA-PUS, age., C.I, s.1320.
95 GNDAY, age., s.331.96 PALLET, age., s.145; LEBRETON, age.,
s.358; CHAPUS, age., c.I, s.1321; VEDEL/DEL-
VOLV, age., C.I, s.602; DEBBASCH, age., s.581-582; DARCY, age.,
s.106; GZLER, age., C.II, s.1098.
97 GZLER, age., C.II, s.1098.98 DEBBASCH, age., s.582. 99
Conseil dEtat, 21 Juin 1895, Cames, RDCE 1895, s.509, CHAPUS, age.,
C.I, s.1321 (PA-LLET, age., s.127; DARCY, age., s.22
100 CHAPUS, age., C.I, s.1321; PALLET, age., s.145; LEBRETON,
age., s.358; VEDEL/DEL-VOLV, age., C.I, s.602.
101 LONG/WEL/BRABANT/ DELVOLV/GENEVOS, age., s.40; DUEZ, age.
s.69.
-
467
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
Cames karar ile ortaya kan bu nemli itihadn akabinde kamu
g-revlilerinin olaydaki gibi mesleki riskler dolaysyla zarar
grmeleri halinde bunun tazminine ynelik Kazalar Hakkndaki 8 Nisan
1898 Tarihli ka-nun karlmtr102. Dolaysyla kamu kesiminde alan iiler
ve memurlar asndan eitli sosyal gvenlik kurumlar oluturulmu ve
alanlar bu tr meslek risklere kar sosyal gvenceye alnmtr.
Meslek risk sonucu ortaya kan zararlar kanunla ngrlen sosyal
g-venlik tazminatlar ile karlanm olsa bile, Dantayn yaklam alan
tazminat davalarna baklmas gerektii ynndedir103. Ancak tespit
edilen tazminat miktarndan, kamu grevlisine eitli kanunlarca ngrlen
sosyal gvenlik yardm ve deneklerinin dlmesi gerektiine104, ayet
sosyal yar-dmlar zararn tamamn karlyorsa, ancak o zaman davann
reddedilmesi gerektiine105 karar vermektedir.
Dantay, yrtlen meslein risklerinden doan zararlarda, kusursuz
so-rumluluk esaslarn uygulamaktadr. Kiinin elektrikli ekmek frnn
tamir ederken, elinin bilmeyerek rezistansa demesi ve elektrik
akmna kaplarak lmesi olaynda106, bir vagondan gelen vuruntunun
nedenini renmek iin, tren hareket halindeyken kapy ap bakmak
isteyen makinistin dmesi ola-ynda107 kusursuz sorumlulua
hkmedilmitir.
Trkiyede baz meslekler asndan tadklar risk nedeniyle, alan-larn
grevleri nedeniyle uradklar zararlarn tazimini asndan zel yasal
dzenlemeler yaplmtr. rnein, 5434 sayl TC. Emekli Sand Kanunun m.55,
56)108, 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu ( m.52, 65), 3713 sayl
Te-102 DUEZ, age., s.70.103 GZBYK/TAN, age., C.I, s.703; ZGLDR,
darenin Hukuki Sorumluluu ve
Tam Yarg Davalar, ZAY, Gnnda, s.744.104 Dantay 10. Dairesi,
E.95/3321, K.95/4995, T.26.10.1995, DD.91, s.1103; Dantay 10.
Da-
iresi, E.95/3321, K.95/4995, T.26.10.1995, DD.91, s.1102; Dantay
10. Dairesi, E.96/3996, K.97/2544, T.23.6.1997, KARAVELOLU, age.,
C.I, s.310.
105 Dantay 10. Dairesi, E.95/7754, K.97/1071, T.31.3.1997,
DD.94, s.690.106 Dantay 12. Dairesi, E.68/374, K.69/895,
T.8.5.1969, ESN, Esas, s.151.107 Dantay 12. Dairesi, E.68/989,
K.70/2493, T.22.12.1970, ESN, Esas, s.151-152. Bu kararda
zarar grenin mterafi k kusurunun varl nedeniyle belirlenen
tazminat miktarndan zarar grenin kusuru nisbetinde eksiltme yaplmas
gerei zerinde de durulmutur.
108 Madde 56: Muvazzaf, yedek ve gnll erlerin silah altnda
bulunduklar esnada veya celp ve terhislerinde (Serbest sevkler
dahil) sevkleri srasnda, Yedek Subay okulu rencilerinin gerek
okulda, gerek okuldan evvelki hazrlk ktasnda vazife malul olmalar
halinde, kendilerine, renim durumlarna gre, 657 sayl Devlet
Memurlar Kanununun 36 nc maddesinde tespit edilen giri derece ve
kademe tu-
-
468
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
rrle Mcadele Kanunu (m.21 ve devam) ve 2330 sayl Nakdi Tazminat
ve Aylk Balanmas Hakknda Kanun109 bunlardan balcalardr.
e. Kamu Hizmetinin Geici Grevlilerinin Urad ZararlarBaz
durumlarda kamu hizmetinin yrtlmesine kamu grevliler dn-
daki kiiler, kendi isteiyle veya talep zerine, cret karlnda
yahut kar-lksz itirak edebilmektedirler. te bunlara geici grevliler
(ariz ibirlik-iler (collaboreteur occasionnel) denilmektedir110.
rnein, bir evde kan yangnn sndrlmesine yardm eden, sulunun
yakalanmasna itirak eden, boulmak zere olan kiiyi kurtarmaya alan,
trafi k kazas yapm olan bir kiiyi kendi arac ile hastaneye tamaya
alan kii geici grevlilerdirler.
Sz konusu bu kiiler, kamu hizmetinin yrtlmesine katkda
bulunur-ken bir zarara maruz kalrsalar (rnein yangn sndrmeye alan
kiinin yaralanmas gibi), ortaya kan bu zararlar nasl telafi
edilecektir?
Fransz Dantaynn 1946 tarihli Commune de Saint-Priest-La-Plaine
ka-rarna. konu tekil eden olayda, bir kasabadaki enlikte, belediye
bakannn talebi zerine havai fi ek atlmas iini stlenen kiilerin,
havai fi eklerin, bi-linmeyen bir nedenle atlmalarndan nce patlamas
nedeniyle yaralanmas olaynda, kiilerin kamu hizmetine katlmalar
nedeniyle uradklar zararla-rn, kusursuz sorumluluk esasnca darece
karlanmasna karar verilmitir111. Yine yangn sndrmeye gnll katlan
kiinin yangnda yaralanmas112, su-lularn yakalanmasna yardm eden
kiinin, bu esnada yaralanmas113 olayla-rnda, darenin kusursuz
sorumluluuna hkmedilmitir.
Trkiyede Dantayn, grevleri olmad halde kamu hizmetlerinin y-
tarlarnn, daha nce Devlet Memuriyetinde bulunmu olanlardan
kazanlm hak aylklar veya emekli keseneine esas aylklar, sz edilen
giri derece ve kademe tutarnn zerinde olanlara bu aylklar emeklilik
gsterge tablosunda karl olan derece ve kademe tutarnn,% 70i
zerinden aylk balanr.
109 RG:6.11.1980- 17152110 CHAPUS, age., C.I, s.1322; PALLET,
age., s.147; DARCY, age., s.106; FORGES, age.,
s.307; DEBBASCH, age., s.582; DUPUS/GUDON/CHRTEN, age., s.555;
PESER, age., s.207; FRIER, age., s.479; LEBRETON, age., s.359;
VEDEL/DELVOLV, age., C.I, 603; GZLER, age., C.II, s.1106.
111Conseil dEtat, 22 Novembre 1946, Commune de
Saint-Priest-La-Plaine, RDCE 1946, s.279, CHAPUS, age., C.I, s.1322
(PALLET, age., s.147; RCC, age., s.58).
112 Conseil dEtat, 30 Novembre 1946, Faure, RDCE 1946, s.245,
CHAPUS, age., C.I, s.1322 (PALLET, age., s.147).
113 Conseil dEtat, 17 Avril 1953, Pinguet, RDCE 1953, s.177,
CHAPUS, age., C.I, s.1322 (PALLET, age., s.147).
-
469
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
rtlmesine katlan kiinin maruz kald zararlardan darenin kusursuz
olarak sorumlu olduu ynnde karar verdii belirtilmektedir114. Bu
konuya ilikin rnek karar tespit edemedik. Ancak 1967 tarihli bir
karara konu olan olay, bu konuya rnek tekil etmekle birlikte,
Dantay kusursuz sorumluluk deil, kusura dayanan sorumlulua karar
vermitir.
Karara konu olan olayda, kz rencilere sarkntlk eden kiiye beki
mdahale eder. Bu kiilerden birisi bekiyi yumruklar, silahn eken
beki ahs kovalamaya balar, ahs bu sefer tala bekinin kafasna vurur
ve beki yaralanarak yere der. Bekinin yere dtn gren bir kii, grevli
ol-mad halde bekiye yardm etmek isterken, her naslsa bekinin silah
ate alr, yardm itmek isteyen kii lr. lenin yaknlarnn at tazminat
dava-snda Dantay, ... amme hizmetinin ifas ile grevlendirilen beki;
kanunen icabetmedii halde beylim silahn ekmek ve kalabala ramen
atee hazr hale getirmek suretiyle hizmetin kt ilemesine amil
olmu,bu arada kusu-ru bulunmayan bir ferdin lmne sebebiyet
vermitir... davacnn zararn mucip lm hadisesi, bir amme hizmetinin
ifas srasnda, hizmet aracnn hizmet personeli tarafndan kusurlu
surette kullanlmasyla neet etmi bulun-duundan, tazmin mkellefi
yetinin de hizmetin asl sahibi olan idarece yerine getirilmesi
icabeder... eklinde karar vermitir115.
III. SOSYAL RSK LKES GERENCE SORUMLULUK
1.Kavram Gnmzde toplumun iinde bulunduu sosyal, ekonomik ve
siyasi ko-
ullarn neden olduu kitle hareketlerinin (toplant, gsteri yry
vs.) ve savalarda sivil halkn maruz kald zararlarn, hibir kusuru
bulunmayan bu kiilerin zerinde braklmasnn haka bir davran olmayaca
dncesi, darenin sorumluluunun genilemesin yol aarak, sosyal risk
ilkesini or-taya karmtr116. AZRAKa gre bu ilkenin hukuki temeli,
DURANIN Sa-
114 GZBYK/TAN, age., C.I, s.705; GZBYK/TAN, age., C.II, s.703;
GZB-YK/DER, age., s.119.
115 Dantay 12. Dairesi, E.65/4111, K.67/1591, T.16.10.1967, ESN,
Esas, s.169 (ARMAAN, age., s.149; GZBYK/TAN, age., C.II,
s.703).
116 AZRAK Ali lk, darenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk)
Kuramna Gre Kusursuz Sorumluluu, Sorumluluk Hukukunda Yeni
Gelimeler III. Sempozyumu, Ankara 12-13 Mays 1979, stanbul 1980,
s.136-137; AKYILMAZ Bahtiyar, Sosyal Risk ve Uygulama Alan, GHFD,
C.IX, Sy.1-2, 2005, s.186; ELKKOL Hseyin, darenin Objektif
So-rumluluu, z.BD, Sy.2, zmir 1985, s.20; KANET Selim, zel Hukuk
Alannda Top-lumsal Hasar Temeline Dayanan Sorumluluk, Sorumluluk
Hukukunda Yeni Gelimeler III. Sempozyumu, Ankara 12-13 Mays 1979,
stanbul 1980, s.147.
-
470
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
vunduu117 imkn ve frsat eitlii; felsef kkeni ise Anayasann
balang ksmnda yer alan dayanma ilkesidir118.
Sosyal risk, insanlarn birlikte yaamalarndan kaynaklanan kanlmaz
tehlikeye dayandrlmaktadr. Toplumsal kargaalar, insanlar iin bir
risk olu-turmaktadr. Bu riskler nedeniyle baz kiilerin maruz kald
olaand ve is-tisnai zararlarn, yine toplumun geneli tarafndan
(devlet tarafndan) karlan-mas gerei, sosyal risk teorisini
oluturmaktadr119. Bu teori gereince, kitle hareketleri sonucunda
meydana gelen zararlardan, dare kusursuz sorumluluk esaslarna gre
sorumlu tutulabilecektir.
Sosyal risk sorumluluunun zellii, dier kusursuz sorumluluk
ilkelerin-den farkl olarak, zarar ile idar faaliyet arasnda illiyet
bann aranmama-s olarak ifade edilmektedir. lliyet ba bulunmad iin,
gerekte darenin sorumluluunun da sz konusu olamayaca, ancak
toplumsal bir faydann gerekletirilmesi amacyla, darenin sorumluluu
yoluna gidildii ONAR ta-rafndan ifade edilmektedir120. Bu
sorumluluk trnde, zarara sebep olan dav-ran, darenin ya da
personelinin bir davran, darenin bir faaliyeti, riskli bir ara
gereci, tesisi deil, dareye tamamen yabanc olan kiilerin
eylemleridir. Bu yzden zarar ile idar faaliyet arasnda illiyet ba
aranmamaktadr121. An-cak sosyal risk ilkesinin uygulanmas bakmndan,
zararla idar faaliyet ara-snda bir illiyet ba aranmasa da, nc
kiilerin davranlar neticesinde ortaya kan zararlardan darenin
sorumlu tutulabilmesi iin, bu davranlar nlemek devletin
grevlerinden olmasna karn, kusuru olmakszn nleye-memesi yahut daha
byk zararlara yol amamak iin nlemekten kanm olmas
aranmaktadr122.
Bu aklamalardan yola karak sosyal risk ilkesinin zelliklerini de
u ekilde sralayabiliriz123:
(a) lliyet bann aranmamas: Sosyal risk ilkesinde, meydana gelen
zarar ile idar faaliyet arasnda illiyet ba aranmamaktadr. Genel
olarak bir kiinin, 117 DURAN, Trkiye daresinin, s.18 vd.118 AZRAK,
Sosyal Risk, s.141.119 AZRAK, Sosyal Risk, s.136; ESN, Esas,
s.155.120 ONAR, age., C.III, s.1744.121 ONAR, age., C.III, s.1744;
AZRAK Sosyal Risk, s.137; ESN, Esas, s.155; AKYILMAZ,
Sosyal Risk, s.186; YAYLA, age., s.145; ATAY, dare Hukuku,
s.591;122 AZRAK, Sosyal Risk, s.138; ARMAAN, age., s.163.123 AZRAK,
Sosyal Risk, s.137 vd; AKYILMAZ, agm., s.187.
-
471
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
belli bir zarardan sorumlu tutulabilmesi iin, zararla sorumlu
tutulan kiinin davran arasnda bir neden sonu ilikisi (illiyet ba)
bulunmas zorunludur. Ancak sosyal risk teorisin bu kuraln istisnasn
oluturmaktadr. Ancak bu kabule hukuki bir temel bulunmas mmkn
gzkmemektedir. Zarara sebep olan ilem ya da eylem darenin deilse,
meydana gelen zarardan neden dare sorumlu tutulmaktadr? Bu sorunun
cevab verilememektedir124.
(b) Sorumluluun dareye yklenilmesi: Sosyal risk ilkesine gre
darenin tazmin ykmnn domasna neden olan zarar, darenin nlemesi
gerektii halde kusursuz olarak nleyememesinden yahut daha byk
zararlarn olu-masna engel olmak iin nlemekten ekinmesinden
kaynaklanmaldr125.
(c)Zararn bir arada yamann kanlmaz sonucu olmas: Bireyler, kitle
hareketleri, sava, saldr ve kargaa gibi olaylardan zarar
grebilmektedir-ler. Zarar douran etken kimi zaman vatanda olduklar
devletin politikalar, kimi zaman da ayn devletin vatandalarndan bir
ksmnn siyas ve sosyal davranlar olabilmektedir. Bireyler salt o
toplumun bir yesi olduklarndan dolay, hibir zaman ierisinde yer
almadklar, mcadele ya da hesaplama-lar yznden zarara maruz
kalabilmektedirler126. te sosyal risk ilkesi, bu tr olaylardan baz
kiilerin grd olaand zararlarn, toplumun dier yele-ri tarafndan
paylalmas gereini ifade etmektedir.
te yandan sosyal adalet ilkesine dayandrlan, sosyal risk
ilkesinin sosyal adalet ilkesine de uygun olmad ifade edilmektedir.
Topluma ynelik tehdit karsnda zarara urayanlar eit iken, tazmini
gereken zararlar dikkate alnd-nda farkllklar doabilmektedir. Sosyal
bir olaydan zarar gren iki otomo-bilin deerleri ok farkl
olabilmektedir. Ayn tehditten meydana gelen zarar ok fakl ve
denecek tazminat da buna gre eit olmayacaktr127.
Bilindii zere illiyet ba, sorumluluun temel unsurlarndan
birisidir. Zararla fi il arasnda bir neden sonu ilikisi yoksa
sorumluluk da yoktur128. Yukarda da ifade edildii gibi, sosyal
olaylardan kaynaklanan zararlar, da-renin davranndan deil, bu
olaylar gerekletiren kiilerin davranndan
124 AKYILMAZ, agm., s.188.125 AZRAK, Sosyal Risk, s.138;
AKYILMAZ, agm., s.188; ELKKOL, agm., s.21.126 AKYILMAZ, agm.,
s.189.127 AKYILMAZ, agm., s.189.128 CHAPUS, age., C.I, s.1220;
DARCY, age., s.123; GZBYK/TAN, age., C.I, s.710;
GNDAY, age., s.335; GZLER, age., C.II, s.1213;
TEKNAY/AKMAN/BURCUOLU/ALTOP, age., s.762; EREN, age., s.487;
TANDAN, Mesuliyet, s.71.
-
472
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
kaynaklanmaktadr. Baka bir ifade ile zarar ile darenin davran
arasnda bir illiyet ba bulunmamaktadr. Dolaysyla darenin sorumluluu
da sz konu-su olamaz129. Sorumluluk hukuku asndan, illiyet ba
zorunlu bir unsurdur. lliyet bandan bamsz bir hukuk sorumluluk tr
mmkn deildir.
Sosyal olaylardan darenin sorumlu tutulabilmesi, sorumluluk
teorisi asndan ancak ortada bir kusur varsa, yani dare sosyal olay
nlemede bir kusur ilemise (kolluk tekilat, zararn nlenmesinde bir
kusur ilemise) mmkndr. Ortada dareye yklenebilir bir kusur yoksa
(zararn ortaya k-masn engelleyici gerekli tedbir ve nlemlerin
hepsini almsa) sorumluluk ta olmayacaktr. Zarar verici toplumsal
olaylar nleme, darenin en bata ge-len grevlerinden biridir. Eer
dare, bu grevi yerine getirmede bir kusur ilemise, hizmet kusuru
esaslarna gre meydana gelen zararlardan sorumlu tutulur. Bu
bakmdan, sosyal risk ilkesi, bur kusursuz sorumluluk ilkesi olarak
ele alnamaz130.
Sosyal olaylardan kaynaklanan olaand zararlar, zarar grenlerin
stnde mi braklmaldr? Sosyal devlet ilkesi gereince bu zararlar
tazmin edilmek isteniyorsa, sorumluluk teorisine dayandrlamaz.
Yaplmas gereken bu tr za-rarlarn devlete karlanmasna ynelik zel
yasal dzenlemeler yaplmasdr. Nitekim Fransada kitle hareketlerinden
kaynaklanan zararlarn, devlet tarafn-dan karlanmas hakknda yasal
dzenleme yoluna gidilmitir. lkemizde de genel olarak tm olaylara
uygulanr olmamakla birlikte baz yasal dzenleme-ler(3634 sayl Mill
Mdafaa Mkellefi yetleri Kanunu, 2330 sayl Nakdi Taz-minat Kanunu ve
2629 sayl, Uu, parat, Denizalt, Dalg ve Kurbaalama Hizmetleri
Tazminat Kanunu, 5233 sayl Terr ve Terrle mcadeleden Doan Zararlarn
Karlanmas Hakknda Kanun gibi) bulunmaktadr.
3. Fransz Hukukunda Durum1946 Anayasasnn balang blmnde ulusal
felaketler karsnda tm
Fransz halknn sosyal dayanma iinde olduu vurgulanmaktadr. Bu
ilke dorultusunda, sosyal olaylar nedeniyle bireylerin maruz kald
olaan za-rarlarn, sosyal dayanma iinde tm toplum tarafndan
karlanmas gerek-mektedir131. Bu bakmdan toplant ve gsteri yapanlarn
sebep olduu zararlar bakmndan darenin sorumluluu kabul
edilmitir132.129 GZLER, age., C.II, s.1116.130 GNDAY, age.,
s.332-333.131 FRIER, age., s.480.132 CHAPUS, age., C.I, s.1330;
FRIER, age., s.477; DUPUS/GUEDON/ CHRETEN, age.,
s.556; LEBRETON, age., s.357.
-
473
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
Yukarda ifade edildii gibi, kitle hareketlerinden meydana gelen
zararlar ile darenin davran arasnda illiyet ba bulunmadndan, bu
alanda da-renin sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin yasal
dzenlemeye ihtiya vardr. Bu nedenle Fransada daha 1914 ylnda bu
husus bir yasa ile dzen-lenmitir133. Bu yasada, yerel polis
tarafndan nlenemeyen kitle hareketlerin-den dolay meydana gelen
zararlar bakmndan belediyelerin kusursuz olarak sorumlu tutulmas ve
davalarn adl yargda zmlenmesi dzenlenmektey-di134. 1983 ve 1986
tarihli kanunlarla bu konu yeniden dzenlenmi olup, k-k
belediyelerin byk zararlar karlayamamas ve ulusal dayanma ilkesi
gznne alnarak, sz konusu zararlarn devlet tzel kiisi tarafndan
sosyal risk ilkesi uyarnca karlanmas ve kan uyumazlklarn da idar
yargda grlmesi ngrlmtr135.
Fransz Dantay, kitle hareketleri (toplant ve gsteri yryleri)
ne-deniyle meydana gelen zararlar bakmndan devlet tzel kiiliinin
sosyal risk (risque socual) ilkesi gereince kusursuz sorumluluunu
kabul etmekte-dir136. Yine kitle hareketleri dolaysyla zarar gren
mterilerinin zararlarn karlayan sigorta irketlerinin, devlete rcu
edebilecei ve devletinde bundan kusursuz sorumluluk esaslarnca
sorumlu olduuna karar verilmitir137. 1983 tarihli kanunun 92.
maddesi, kitle hareketinin yapld yer belediyesi, zararl sonularn
ortaya kmamas iin gerekli nlemleri almam ise, devlet tzel kiisinin
tazminat dedikten sonra, ilgili belediyeye rcu davas aabileceini de
ngrmektedir138.
Kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlar bakmndan devlet tzel
kiisi-nin kusursuz sorumluluunun bu Kanun gereince sz konusu
olabilmesi iin aadaki artlarn bulunmas gerekmektedir139:
133 Fransada ayrca 1914 ve 1919 tarihli kanunlarla I. Dnya
Savanda, 1946 tarihli kanunla da II. Dnya Savanda, olaand zararlara
uram siviy Fransz vatandalarnn zararlarnn Devlet tarafndan
karlanmas ngrlmtr. lk iki kanunda tazminatn verilmesi, yklan mesken
ve fabrika gibi yerlerin tekrar yaplmas artna balanm, 1946 tarihli
kanunda ise, lks mallarn tazmin edilmeyecei belirtilmitir. WALNE
Marcel, Droit Administratif, Paris 1959, s.741.
134 CHAPUS, age., C.I, s.868; LEBRETON, age., s.357; FRIER,
age., s.477.135 CHAPUS, age., C.I, s.1330; FRIER, age., s.477-478;
LEBRETON, age., s.357; DE FOR-
GES, age., s.310.136 Conseil dEtat, 30 Juin 1999, Foucher, D
2000, SC, s.259, CHAPUS, age., C.I, s.1330.137 Conseil dEtat, 16
Fvrier 1990, Soc. GAN Incendie-accidents, RDCE 1990, s.36, CHA-
PUS, age., C.I, s.1330.138 CHAPUS, age., C.I, s.1331.139 CHAPUS,
age., C.I, s.1331 vd.; LEBRETON, age., s.357; FRIER, age.,
s.478.
-
474
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
(a) Zararn kayna: Kusursuz sorumluluk esasnca tazmin edilmesi
ge-reken zarar, bir toplant (rassemblemant), veya bir gsteri
(attroupement) eklindeki kitle hareketinden domu olmas gerekir.
Yani davran, kolektif bir nitelik tamaldr. Sz konusu kitle
hareketinin amac ve konusu nemli deildir. Siyas, kltrel, meslek,
sportif veya din olabilir. Toplanlan yerin de kamuya ak veya zel
bir yer olmasnn da nemi bulunmamaktadr140. Gurubun bir iddet eylemi
gerekletirmek zere bir araya gelmi bir ekip oluturmas da gerekir.
Toplu davrann kurulu dzene kar bir bakaldr yahut isyan eklinde
olmas da gerekmemektedir.
Ancak hemen belirtmek gerekir ki, srf belli bir su ilemek veya
terrist eylem gerekletirmek iin bir araya gelen kiilerin verdii
zararlar, bu kanun uygulamasnn kapsam dndadr. rnein Fransz Uyumazlk
Mahkemesi, Orly havaalannda patlayc maddelerle yaplan saldry141,
bir gurubun bir marketi yakmas eylemini142, 1983 tarihli kanunun
ngrd kusursuz so-rumluluun kapsam dnda olduuna karar vermitir.
(b) Eylemin nitelii: Toplant veya gsteri yapanlarn davrannn, su
tekil eden iddet eylemi (actes de violence) niteliinde olmas
gerekir. Su tekil etmeyen eylemler bu Kanunun kapsam dndadr. rnein
liseli -rencilerin snav k yol zerine oturmak zere gelmeleri ve bu
arada bir yolcuyu itip kakarak yere drmeleri olay, daha sonra da
polisin gelmesiyle dalmalar olay su tekil eden bir davran olarak
kabul edilmemitir143.
(c) lliyet ba: Tazmini gereken zarar, kitle hareketinin dorudan
ve ak bir sonucu olmaldr. Bu balamda kitle hareketi nedeniyle
uranlan ticari zararlar da tazmin sorumluluu iinde yer
almaktadr144.
3. Trk Hukukunda DurumTrk hukukunda, kitle hareketlerinden
devletin sorumluluunu dzenle-
yen genel bir kanun bulunmamaktadr. Trkiyede toplant ve gsteri
y-140 Tribunal des Confl its, 16 Novembre 1964, Etablissement
Schenk et Cie, RDCE 1964, s.793,
CHAPUS, age., C.I, s.1331 (Bir deponun protestocular tarafndan
igal edilmesi olay).141 Tribunal des Confl its, 24 Juin 1985, Prfet
du Valde-Marne, RDCE 1985, s.537, CHAPUS,
age., C.I, s.1333.142 Tribunal des Confl its, 27 Juin 1988,
Atablissement Leclerc, DA 1988. No.524, CHAPUS,
age., C.I, s.1333.143 Tribunal des Confl its, 12 Juins 1961, Dme
Jean, RDCE 1961, s.867, CHAPUS, age., C.I,
s.1334.144 Conseil DEtat, 6 Avril 1990, Soc. Confi route et
SNCF, RDCE 1990, s.95, CHAPUS, age.,
C.I, s.1335.
-
475
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
ryleri gibi kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn devlet
tarafndan tazmin edilmesine ynelik bilinen tek yasal dzenleme, 6-7
Eyll 1955 tari-hinde stanbul ve zmirde meydana gelen sosyal olaylar
nedeniyle kiilerin urad zararlarn tazminine ynelik 28 ubat 1956
tarih ve 6684 sayl ka-nundur145. O tarihte meydana gelen belli bir
kitle hareketinden kaynaklanan zararlar iin yaplan bu dzenleme, ayn
zamanda tazmin iin 65 milyon lira gibi bir st snr da
koymutur146.
Genel bir yasal dzenleme bulunmad iin, sorunun zm itihatlara
kalmaktadr. retide Dantayn bu konuda kusursuz sorumluluk esaslarn
uygulamada tereddt etmesi nedeniyle, hi deilse kusur karinesinin
be-nimsenmesi gerektii ifade edilmektedir147. Ancak bu neride,
kusur karine-sinin yetersizlii nedeniyle eletirilmektedir148. Yine
retide, kitle hareketle-rinden darenin sorumluluunu dzenleyen bir
yasa bulunmasa bile, nceki hukukumuzda yer alan kasame149
uygulamasndan da yararlanarak, itihatla darenin kusursuz
sorumluluunun kabul edilebilecei ileri srlmektedir150.
Dantayn bu konuya ilikin itihadnda ise belli bir sitemletirme ve
tu-tarllk bulunmamaktadr. Bu tr kitle hareketlerinden kaynaklanan
zararlarn tazmininde, bazen kusursuz sorumluluk, bazen kusura
dayanan sorumluluk esaslarna dayand gibi, bazen de bu tr
zararlardan darenin sorumlu olma-yacana karar vermektedir151. Bu
kararlardan baz rnekler aktaralm152.
145 AKYILMAZ, Sosyal Risk, s.187; ZGLDR, age., s.92; ARMAAN,
age., s.165; GZ-LER, age., s.1118; AZRAK, Sosyal Risk, s.143.
146 AZRAK, Sosyal Risk, s.143.147 DURAN, Trkiye daresinin,
s.43.148 AZRAK, Sosyal Risk, s.139. Yazara gre, kusur karinesi baz
glkleri beraberinde ge-
tirmektedir. lkin, burada sz konusu edilen kusur karinesinin
kesin bir karine (kat karine) mi, yoksa ispat yknn yer deitirmesine
yol aan bir karine mi olduu sorusu gndeme gelmektedir. Eer kusur
karinesi kesin, aksi ispatlanamayan bir karine ise, ortada zaten
kusur yok demektir. Bu durumda kusur karinesi ile kusursuz
sorumluluk arasnda pratik bakmdan bir fark bulunmamaktadr. Eer aksi
ispatlanabilir bir karine ise, bu durumda sz konusu olan kusura
dayal bir sorumluluktur.
149 ONAR, age., C.III, s.1745 . Bir yerde zarara urayan kimse,
zarara sebep olan kiiyi bula-maz ise, bu zarar o yer halk arasnda
taksim edilirek tazmin edilmesine kasame denir.
150 DURAN, Trkiye daresinin, s.44.151 GZLER, age., C.II, s.1118;
ZGLDR, age., s.92; ARMAAN, age., s165.152 retide ESN, sosyal hasar
teorisi ile ilgili bilgiler aktardktan sonra bu konuya rnek
tekil
etmesi bakmndan baz dantay kararlar aktarlmaktadr (ESN, Esas,
s.163). Burada akta-rlan kararlara konu olan olaylarn ou, kitle
hareketleri sonucunda deil, kamu grevlerinin grevini ifas srasnda
uradklar zaranrlara ilikindir. Dolaysyla bu zararlar mesleki risk
teorisince darenin kusursuz sorumluluuna rnek tekil edebilir.
-
476
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
(a) darenin sorumsuzluu itihad: Dantay baz kararlarnda, kitle
ha-reketlerinden kaynaklanan zararlardan darenin sorumlu olmayaca
ynnde kararlar vermektedir. Dantayn 1980 tarihli bir kararna konu o
tekil eden olayda, 1978 tarihinde Ankarada EGOya ait bir belediye
otobsnden bir gurup inerken, meydanda bulunan dier bir gurubun,
ideolojik nedenlerle, tal saldrsna uram, neticede otobs zarar
grmtr. ileri Bakanl aleyhine alan tazminat davasnda Dantay u karar
vermitir:
...Kamu hizmetlerinin yrtlmesi dolaysyla idarenin tazminat
demek-le ykml tutulabilmesi iin ortada idar bir eylemin bulunmas,
bu eylemden zarar meydana gelmesi, bu idari eylem ile zarar arasnda
nedensellik ba bulunmas gerekir. Zarar douran eylemin
balanabilmesinden sonra doan zararn kusurlu veya kusursuz
sorumluluk ilkelerine gre tazmini cihetine gi-dilmesi sz konusu
olabilir.
Baklan davada zarar, dorudan doruya bir idari ajann fi ilinden
do-mamtr. Zararn, idarenin polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu ile
ve dier yasalarla kendisine verilen emniyet ve asayi salama grevini
gerei gibi yerine getirmemesinden ve zamannda gerekli nlemleri
almamasndan do-duunu kabul etmek mmkn deildir. Bir kamu hizmeti
olan kolluk grevi-nin, zarar dourmas kuvvetle muhtemel olaylardan
idare nceden haberdar edilmedii veya bu gibi eylemlerin
olabileceine ilikin ortada ciddi belirti-ler bulunmad srece genel
nitelikteki nlemlerle yrtlmesi doaldr. Bu itibarla olayn olu
biimine gre, zararn daval idarenin gerekli nlemleri almamasndan
meydana geldii kabul edilemeyeceinden, zararn idarenin olumlu ve
olumsuz eyleminden doduu sylenemez. Olayda genel nitelikte
nlemlerle yetinmi bulunmas da idarenin tazminle ykml tutulmasn
ge-rektirmez.
Davacnn urad zararn sosyal hasar kuramna gre tazmini gere-kip
gerekmeyeceine gelince; Fransa ve Almanyada genel nitelikteki yasal
dzenlemelerle uygulamada ve kuramda yer verilmitir. lkemizde ise
belli sosyal olaylardan doan zararlarn tazmininde yasakoyucu bu
yola gitme-mi; genel bir dzenleme yaplmamtr. Doktrinde benimsenen
gre gre, bir zararn sosyal hasar kuramna gre tazmin edilebilmesi
iin, bu zararn toplumsal bir ayaklanma, kargaa veya harp nedeniyle
gelmi bulunmas, zarar douran olay nlemek idarenin grevinden olmasna
karn idarenin kusuru olmakszn nleyememi bulunmas veya daha byk
zararlara sebebi-yet vermemek iin nlemekten bilerek kanmas gerekir.
Davac kurulua ait
-
477
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
otobsn 31.5.1978 gn Ankara Yldrm Beyazt Meydannda saat 13
sra-larnda kimlii belirsiz baz kiilerin oluturduu bir gurubun tal
saldrs-na uramasna ilikin olayda yukarda belirtilen koullarn
gereklememesi karsnda daval idarenin sosyal hasar kuramna gre
tazminatla ykml tutulmasna da olanak bulunmamaktadr.
Aklanan nedenlerle doan maddi zarar ile kolluk hizmeti arasnda
ne-densellik ba bulunmadndan ve ayrca olayn nitelii sosyal hasar
kura-mnn uygulanmasna da elverili grlmediinden tazminata ilikin
davann reddine...153.
Kitle faaliyetleri nedeniyle darenin sorumluluu konusunu doru
biim-de ortaya koyan bu karardan kan sonular u ekilde
sralayabiliriz;
-Kararda da aka belirtildii zere, sorumluluk genel teorisine gre
da-renin sorumlu tutulabilmesi, idari bir davrann, bu davrantan
doan bir zararn, zarar ile idari davran arasnda illiyet bann
bulunmas gerekir. Bu artlar yoksa, sorumluluk da sz konusu
olmayacaktr. Olayda dava konusu edilen zararlar, idar bir
faaliyetten domamtr.
-Bu tr olaylarda darenin sorumlu tutulabilmesi iin, darenin
kusurunun bulunmas gerekir. Zarar dorucu bu tr bir olayn meydana
geleceinin da-reye bildirilmesi yahut olayn gerekleeceinin kuvvetle
muhtemel olmas durumlarnda, dare gerekli tedbirleri almam ise,
dareyi sorumlu tutmak mmkndr. Olayn nceden bilinmeyecek biimde ani
olarak ortaya kmas nedeniyle, darenin gerekli nlemleri almadn
sylemek mmkn deildir.
-Kararda, sosyal risk ilkesi de deerlendirilmitir. ncelikle Trk
huku-kunda, kitle hareketlerinden darenin sorumluluuna ilikin,
Fransadakine benzer genel bir dzenlemenin bulunmad tespiti yaplmtr.
Arkasndan Trk retisindeki sosyal risk teorisi deerlendirilmi,
teorideki artlarn da olayda gereklemedii belirlenmitir. Dolaysyla
kusursuz sorumluluk esas-larnn da uygulanamayaca belirtilmitir.
Kitle harekelerinden dolay darenin sorumluluu konusu bu kararda
isa-betli bir biimde ortaya konulmutur. Zira bu tr olaylarda ancak
hizmet ku-suru varsa -zarar dourucu olayn gerekleecei idarece
bilinmesine ramen gerekli tedbirlerin alnmamas- dare sorumlu
tutulabilir. Kusursuz sorumlu-luk ilkesi de uygulanamaz. nk zarar
ile idar davran arasnda illiyet ba 153 12. Dairesi, E.79/515,
K.80/3750, T.16.10.1980, DD.42-43, s.330.
-
478
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
bulunmamaktadr. Zarar kolluk eylemlerinden deil, saldrgan
gurubun eyle-mi sonucunda ortaya kmtr154.
(b) darenin kusurlu sorumluluu itihad: Dantayn, kitle
hareketlerin-den kaynaklanan zararlarn tazmininde genel olarak,
gerekli gvenlik nlem-lerinin alnmamas biiminde gerekleen hizmet
kusuru esasna dayand grlmektedir.
-Dantayn 1948 tarihli kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlar
iin alan davada hizmet kusurunun bulunmad gerekesiyle, darenin
sorumlu olmadna karar verilmitir155. stelik idar sorumluluun
doabilmesi ar hizmet kusuruna bal klnmtr. te yandan olay, mnferit
zabta vaka-s olarak nitelendirilmitir. Buna gre, mnferit zarar
dourucu eylemlerden idar sorumluluk sz konusu olmayacaktr.
-Dantayn 1969 tarihli kararna konu olan olayda,
Kayserispor-Sivass-por manda kan ve 38 Sivaslnn lmyle sonulanan
olaylarn etkisiyle Sivasta yaplan protesto gsterilerinde
Kayserililere ait iyerleri ve evlerin tahrip edilmitir. Alan
tazminat davasnda Dantay, ...daval idare, btn tedbirlerin alndn
iddia etmekteyse de, gsteriler esnasnda tahriplerin yaplm olmas,
alnm tedbirlerin kifayetsizliini gsterdiinden, kamu hiz-metinin
noksan ifas suretiyle meydana gelen zararn... tazminine... eklinde
karar vermitir156. Grld zere kararda, zararl sonucun ortaya km
olmas, gvenlik hizmetinin salanmasnda kusur bulunduunun kant olarak
ileri srlmektedir.
-Dantayn 1968 tarihli kararna konu olan olayda, Elbistan
ilesinde mezhep ayrl nedeniyle atmalar meydana gelmi ve bu olaylar
esnasn-da davacnn iyeri zarar grmtr. Alan davada Dantay, ...ile
halknn can ve mal gvenliini gerei gibi salayamayan, hizmet
personeli zerindeki 154 GZLER, age., C.II, s.1123.155 Dantay Dava
Daireleri Umumi Heyeti, E.48/8, K.48/107, T.9.11.1948, DKD.42, s.47
(DU-
RAN, Trkiye daresinin, s.44: ... ammenin hissiyat ve kanaatinin
ifadesi olduuna inanlan bir tezahrat... varl iin muzr telkki ettii
bir temayl protesto maksad ile toplanm bir genlik... bu hissiyatn
tezahrne fi il ve hareketi ile sebebiyet verdii zan ve tahmin ettii
baz messeseler... topluluun husumetini clip hareket tarznn da ayrca
bir unsur tekil ettii ve bu sebeple artan umum heyecann kontrol
sahasnn tamas ve topluluu ruh haletinden istifade ederek zarar
ikana srklemek isteyenler... gibi gerekelerle, sz konusu kitle
hareketi mnferit zabta vakalar nevinden saylarak darenin
sorumluluunu douracak ar bir kusurunun bulunmad sonucuna
ulalmtr
156 Dantay 12. Dairesi, E.68/1992, K.69/543, T.24.3.1969, Dantay
Onikinci Daire Kararlar, I.Kitap, C.2, s.220 (ARMAAN, age., s.168;
GZLER, age., C.II, s.1119).
-
479
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
denetimi yapamayan idarenin hizmet kusuru ak olduundan tazminat
iste-minin kabulne... karar vermitir157.
-Amerikaya kar dzenlenen protesto gsterileri srasnda, davacya
ait iyeri tahrip edilmitir. Alan davada Dantay, ... hadisenin
oluumunda idareye atf kabil bir hizmet kusurunun bulunmad sonucunun
karlamaya-ca, ... gsteriler esnasnda tahrip olaynn meydana gelmi
olmas, idarenin can ve mal gvenliinin salanmas ynnden yeterli
tedbirleri almadn gstermektedir... ynnde karar vermitir158.
-Kayseride 1970 tarihinde TSn dzenledii kongre srasnda ehirde
baz patlamalar olmu, bunun zerinde gsteriler balam, gsteriler
srasn-da da bir iyeri tahrip edilmitir. Alan davada Dantay, ...
yaptrlan tespite gre saat 10.30dan 14.30a kadar drt saat sre ile sz
geen iyerinin tahrip ve yamaland halde bu arada hibir polis veya
grevlinin hadise mahalline gelmedii... anlaldndan idarenin hizmetin
kusurlu ilemesi so-nucu doan zararlar tazmin etmesi gerekir...
eklinde hkm vermitir159.
-Tokatda 7 Aralk 1979da meydana gelen kitle olaylar srasnda bir
kii-nin iyeri tahrip edilmitir. Alan davada Dantay u ekilde karar
vermitir. ...Devletin bata gelen nemli grevi kiilerin can ve mal
gvenliini koru-maktr. dare, kendisine verilen bu grevin yerine
getirilmesi amacyla nce yeterli rgtleri kurmak, bu rgtlere olaylarn
stesinden gelebilecek gerekli personel ile hizmetin gerei ara ve
olanaklar salamakla ykmldr. Yine idare can ve mal gvenliine
tecavzlerin yaplma olasl bulunduu haller-de bu olaylara kar
engelleyici yeterli ve etkin nlemleri almak zorundadr. Her ne kadar
daval idare, savunmasnda gerekli nlemlerin alndn buna ramen
olaylarn meydana gelmesinin nlenemediini ileri srmekte ise de,
gvenlik kuvvetlerinin olaylarn gelimesini nleyememi olmalar hali
bile gerekli nlemlerin zamannda alnmadn veya alnan nlemlerin eterli
ve etkin olmadn gstermektedir...160.
157 Dantay 12. Dairesi, E. 68/140, K.68/1183, T.21.5.1968,
Dantay Onikinci Daire Kararlar, I.Kitap, C.2, s.220 (ARMAAN, age.,
s.167).
158 Dantay 12. Dairesi, E.68/2424, K.69/1911, T.24 11.1969,
Dantay Onikinci Daire Karar-lar, I.Kitap, C.2, s.220.
159 Dantay 12. Dairesi, E.69/3435, K.70/754, T.13.4.1970, Dantay
Onikinci Daire Kararlar, I.Kitap, C.2, s.221.
160 Dantay 12. Dairesi, E.82/2823, K.82/1321, T.17.5.01982,
ARMAAN, age., s.170-171.
-
480
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
-Ankara Dikmen semtinde mezhep ayrl nedeniyle kan olaylarda bir
kiinin evi tahrip olmutur. Alan davada Dantay, ...can ve mal
gvenlii korunmas gereken vatandalarn, mal gvenliinin korunmamas
eklinde ortaya kan, kamu hizmetlerinin kurulu ve yerine
getiriliindeki yetersizlik ve nleyici koruma grevinin ileyiindeki
kusurluluk ak olduundan, mey-dana gelen zararn daval idarece
tazmini gerekir... demitir161.
-Sivasta 2 Temmuz 1993 tarihinde kan olaylarda, Madmak Otelinin
gstericiler tarafndan yaklmas sonucu oluan zararlar iin alan davada
Dantay u karar vermitir162: ...Kiilerin can ve mal gvenliinin
korunma-s devletin asli grevidir. darenin bu grev yerine getirmek,
kamu dzeni ve esenliini salamak zere kolluk rgtn kurmas, gerekli
ara ve olanaklar salamas, yeterli nlemleri zamannda lamas gerektii
aktr. ... Daval ida-renin... protesto eylemlerinin balamasndan
otelin yaklmasna kadar geen yedi saate yakn bir sre kalabal
datmaya, etkisiz hale getirmeye ynelik giriimlerde yetersiz kald,
nleyici kolluk tedbirlerini almad, kalabal datmaya yarayacak ara ve
gerelerini hazr bulundurmad, zetle hizme-tin ge ve kt ilemesi
sonucu uyumazlk konusu zararlarn meydana geldii
anlalmaktadr....
Yukarya aktardmz kararlara topluca baktmzda, u deerlendirme-leri
yapabiliriz;
-Dantay kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlardan darenin
sorumlu tutulmasn, hizmet kusuru ilkesine dayandrmaktadr ki, bu
doru bir yakla-mdr. dare, bu tr bir olayn kmasn nceden bilmesine
ramen gerekli tedbirleri almamsa, olayn geliimini engelleyecek
durumda olmasna ra-men, harekete gememi ise, yahut mdahale etmede
gecikmi ise, ortada hiz-met kusuru bulunmaktadr ve idare sorumlu
olur163.
-Dantay, zararn ortaya km olmasna bakarak, hizmet kusuru
bulun-duu sonucuna varmaktadr. Dier bir ifade ile kusur karinesini
kabul etmek-tedir. Her kitle olaynda zararn ortaya kmas durumunu,
hizmet kusurunun varl iin yeterli kabul edilmesi mmkn deildir.
-Yukarda aktarlan olaylarn hepsinde de hizmet kusuru
bulunmamakta-dr. Bu tr kitle hareketleri ou zaman ani bir infi alle
ortaya kmakta, ou 161 Dantay 10. Dairesi, E.82/785, K.82/2310,
T.17.11.1982, ARMAAN, age., s.171-172.162 Dantay 10. Dairesi,
E.94/7359, K.95/3359, T.12.7.1995, DD.91, s.1106.163 GZLER, age.,
C.II, s.1121.
-
481
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
zaman da darenin nlemesi mmkn olmayacak younlukta
olabilmektedir. Bu gibi durumlarda hizmet kusuruna gidilmesi
isabetli deildir.
(c) darenin kusursuz sorumluluu itihad: Dantay baz kararlarnda,
kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn darece tazmini bakmndan
ku-sursuz sorumluluk esaslarn uygulamaktadr.
-27 Mays 1960 sabah evinin nnde cereyan eden olaylar
penceresinden seyreden bir kii, idareye bal silahl kuvvetlerce
atlan kurunlarla yara-lanm uzun tedavi ve ameliyattan sonra sol
kolu 7 santim ksa kalmtr. A-lan davada Dantay kendisine ykletilmesi
mmkn olmayan bir kusurdan ileri gelmeyen... olay nedeniyle urad
zararn idare hukuku ilkelerine gre denmesine karar verilmitir164.
DURAN, her ne kadar kararda idareye bal silahl kuvvetlerce ifadesi
kullanlmsa da, gerekte 27 Mays gn harekete geen birliklerin kanun
dare adna ve hesabna faaliyette bulunmad ve hukuken alelde bir
topluluk olduu dikkate alndnda, ortada bir sosyal muhatara (risk)
halinin bulunduu deerlendirmesinde bulunmaktadr165.
-Dantayn 1961 tarihli bir kararnda, 1950-1960 yllar arasnda
cere-yan eden kitle hareketleri nedeniyle uranlan zararlar iin alan
davada, ... halk kitlesinin tecavzne iki polis memurunun mani
olamayaca bedihi iken gerek hadiseye man olabilecek kuvvette,
mahallinde bir zabta ekibinin bu-lundurulmamas, gerekse ihtiyaca
gre takviye kuvvetleri hazr bulundurul-mamas.. durumunun bir hizmet
kusuru olarak nitelendirdikten sonra ayrca, Anayasann teminat
altnda bulunan neir, sayamel hrriyeti ile mal masu-niyetinin bu
suretle halk tarafndan ihlli halinde ika edilen zararn bir veya
birka kiiye yklenmesine idare hukuku esaslar hak ve nesafet
kaideleri dahi mesa vermeyeceine binaen denilerek, kusursuz
sorumluluk esaslarnn da uygulanabileceini vurgulamtr166.
-Gaziantepte polis takibi srasnda bir kii lmtr. lenin yaknlar 14
Kasm 1968 tarihinde hkmet binasnn nnde toplanarak gsteri yapmlar ve
binay taa tutmulardr. Bu olaylar srasnda bir kiinin otomobili
tahrip olmutur. Alan tazminat davasnda Dantay, kusursuz sorumluluk
esasn uygularken u karar vermitir: ... Olaylarn geliiminde idareye
atf kabil herhangi bin kusurun bulunup bulunmad, davann nitelii
bakmndan ha-164 Dantay 8. Dairesi, E.62/765, DURAN, Trkiye
daresinin, s.45.165 DURAN, Trkiye daresinin, s.45.166 Dantay 8.
Dairesi, E.60/5862, 61/2149, T.5.6.1961, AKURAL/ZYLAN, age., s.193
(DU-
RAN, Trkiye daresinin, s.45).
-
482
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
izi ehemmiyet grlmemitir. Can ve mal gvenliinin salanmas
devletin bata gelen grevlerinden olduuna gre, bu olaylarla hibir
ilgisi bulunma-yan davacnn urad zararn idarece tazmin edilmesi
hakkaniyet ve nesafet kurallar gereidir...167.
IV. TERR OLAYLARINDA SORUMLULUKTerr eylemlerinden bir takm
zararlar meydana gelebilir. Bir kere dare
kendi zarar grr. darenin mallar ya da tesisleri yannda, devletin
ekonomik karlar da zarar grr. kinci olarak darenin grevlileri
(zellikle gvenlik hizmetlerinde alan grevlileri) zarar grebilir.
Kamu grevlilerinin bu tr zararlar meslek risk esaslarnca darece
tazmin edilebilir. Son olarak n-c kiiler (olaylarla ilgisi
bulunmayan dier kimseler) zarar grebilir. Burada inceleyeceimiz
husus, nc kiilerin terr eylemleri nedeniyle uranlan zararlarn nasl
tazmin edileceidir.
1.Fransz Hukukunda DurumDaha nce ifade ettiimiz gibi Fransz
Dantay 1905 tarihli Tomaso
Grecco karar ile kolluk faaliyetleri asndan darenin hizmet
kusuru esasla-rna gre sorumlu olacana karar vermitir168.
Yine Fransz hukukuna gre, srf belli bir su ilemek veya terrist
eylem gerekletirmek iin bir araya gelen kiilerin verdii zararlar,
yukarda bahse-dilen kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn
tazminine ilikin kanunun kapsam dndadr169.
Fransada terrist eylemler nedeniyle meydana gelen zararlarn
tazmi-ni asndan 1986 tarihli ve 86-1020 sayl yasayla bir fon
kurulmutur (Le Fonds dindemnisations des victimes des actes de
terrorisim). Bu kanuna gre, zel hukuk tzel kiisi olan bu fon,
Fransa topraklar zerindeki suikast maduru her kii ve Fransa dndaki
tm Fransz vatandalar bu fonun kap-sam iindedir.
Bu fon ayn zamanda, ceza hukukundaki baz sularn madurlarnn
za-rarlarn da tazmin etmektedir. lm veya igc kayb, yahut moral,
seksel bir saldr madurlar, meydana gelen zararlar, su failleri
tarafndan zel hu-167 Dantay 12. Dairesi, E.69/1746, K.71/2478,
T.6.11.1971, ESN, Esas, s.163 (GZLER,
age., C.II, s.1118-1119).168 Conseil dEtat, 10 Fvrier 1905,
Tomaso Grecco, RDCE 1905, s.139, RCC, age., s.18 (DE
FORGES, age., s.296).169 CHAPUS, age., C.I, s.884.
-
483
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
kuk erevesinde tazmin edilemiyorsa (failin bulunamamas yahut
deme aczi iinde bulunmas), zararlarnn tamamnn bu fon tarafndan
karlanmasna talep etme hakkna sahiptir. Bu zm ksmen, hrszlk ve
dolandrclk ey-lemlerinin madurlarna da uygulanmaktadr. Bylece bu
mekanizma, failleri bulmak ya da sular nlemek hususundaki darenin
sorumluluuna gidilmesi zorluunun yerini almaktadr170.
2. Trk Hukukunda DurumTerr olaylarndan zarar gren nc kiilerin
zararlarnn tazminine
ilikin Trk hukukundaki durumu, ncelikle Dantay itihatlar,
arkasndan yasal dzenlemeler zerinde duracaz. Zira bu sorun nce
itihatla zme kavuturulmaya allm, arkasndan da yasal dzenlemeler
yaplmtr.
a. Dantay tihatlarDantayn terr eylemlerinden doan zararlardan
devletin sorumluluu
konusundaki yaklamn, 1990dan ncesi ve soras olarak ikiye ayrarak
in-celemek gerekir. Zira Dantay 1990l yllardan sonra darenin
sorumluluu ynnde itihat oluturmaya balamtr.
aa. Dantayn 1990 ncesi itihad (Kusur Sorumluluu): Dantay 1990dan
nce, terr eylemlerinden kaynaklanan zararlar bakmndan, da-renin
sorumluluunu genel olarak hizmet kusuru ilkesine dayandrmakta idi.
Buna gre hizmet kusuru yoksa darenin sorumluluu da olmayacak
demektir.
-TS-DER Anamur ubesi lokaline 11 Ocak 1977 tarihinde kimlii
be-lirsiz kiilerce silahl saldr dzenlenmi ve loklde zarar meydana
gelmitir. Alan davada Dantay yle demitir: ...Toplumdaki tm
bireylerin davra-nlarnn idarece tek tek denetlenmesine olanak
bulunmad gibi bu kiilerin su niteliindeki hareketlerinden dolay
nceden ihbar veya olas bir durum-dan haberdar edilmemek suretiyle
idarenin bilgisi dnda meydana gelecek zararlardan idareyi sorumlu
klmak mmkn deildir... Olayn nitelii kar-snda idareyi kusursuz
sorumluluk ilkesine dayanarak tazminatla ykml tutmak da
olanakszdr...171.
Bir yarg grevlisinin evine, kimlii belirsiz kiilerce patlayc
madde atlmas sonucu alan davada Dantay u itihatta bulunmutur:
...Zararn,
170 FRIER, s.480; CHAPUS, age., C.I, s.883-884; DEBBASCH, age.,
s.582.171 Dantay 12. Dairesi, E.77/3205, K.79/2742, T.21.6.1979,
DD.36-37, s.607 (KARAVEL-
OLU, age., C.I, s.287; GZLER, age., C.II, s.1125; ZGLDR, age.,
s.94).
-
484
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
idarenin emniyet ve asayi salama grevini gerei gibi yerine
getirme-mesinden ve zamannda gerekli nlemleri almamasndan doduunu
kabul etmek mmkn deildir. Bir kamu hizmeti olan kolluk grevinin,
zarar dour-mas kuvvetle muhtemel olaylardan idare nceden haberdar
edilmedii veya bu gibi eylemlerin olabileceine ilikin ortada ciddi
belirtiler bulunmad srece genel nitelikteki nlemlerle yrtlmesi
doaldr.
Davacnn urad zararn sosyal hasar kuramna gre tazmini gere-kip
gerekmeyeceine gelince; Fransa ve Almanyada genel nitelikteki yasal
dzenlemelerle uygulamada ve kuramda yer verilmitir. lkemizde ise
belli sosyal olaylardan doan zararlarn tazmininde yasakoyucu bu
yola gitmi; genel bir dzenleme yaplmamtr. Doktrinde benimsenen gre
gre, bir zararn sosyal hasar kuramna gre tazmin edilebilmesi iin,
bu zararn top-lumsal bir ayaklanma, kargaa veya harp nedeniyle
gelmi bulunmas, zarar douran olay nlemek idarenin grevinden olmasna
karn idarenin kusuru olmakszn nleyememi bulunmas veya daha byk
zararlara sebebiyet ver-memek iin nlemekten bilerek kanmas gerekir.
Davacnn evine geceleyin, kimlii belirsiz kii veya kiiler tarafndan
patlayc madde atlmasna ilikin olayda yukarda belirtilen koullarn
gereklememesi karsnda daval ida-renin sosyal hasar kuramna gre
tazminatla ykml tutulmasna da olanak bulunmamaktadr...172.
Deerlendirme: Yukarda aktarlan kararlara baktmzda u
deerlendir-meleri yapabiliriz.
-Dantayn bu kararlar isabetlidir. Kararlara konu olan olaylarda,
da-reye atf mmkn bir hizmet kusuru bulunmamaktadr. Zira olaylar
hakknda nceden dareye ihbar yaplmad gibi, byle bir olayn
gerekleecei y-nnde ciddi emareler de bulunmamaktadr. O halde ortada
idar kusur sayla-bilecek bir davran bulunmamaktadr. nceden ihbar
yaplm yahut olayn gerekleecei hususunda ciddi belirtiler bulunmasna
ramen dare hibir tedbir almam olsayd, dare hizmet kusuru ilemi olur
ve doan zararlardan sorumlu tutulurdu.
-te yandan bu tr olaylarda darenin kusursuz sorumluluu da mmkn
deildir. Sorumluluk olabilmesi iin, zararla sorumlu tutulann davran
ara-snda illiyet ba bulunmas zorunludur. lliyet ba kurulamyorsa,
sorum-172 Dantay 12. Dairesi, E.79/1567, K.81/203, T.10.2.1981,
DD.44-45, s.534 (KRAVELO-
LU, age., C.I, s.257; GZBYK/DNER, age., s.111; GZLER, age.,
C.II, s.1125-1126).
-
485
Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz
Sorumluluu...
luluk da yoktur. Olaylarda zarar, terr eylemcilerinin
davranlarndan mey-dana gelmektedir. Dolaysyla idar davran ile zarar
arasnda bir illiyet ba bulunmamaktadr. Dolaysyla darenin kusursuz
sorumluluu da sz konusu deildir.
bb. Dantayn 1990 sonras itihad (Kusursuz sorumluluk): Dantay
1990l yllardan itibaren, terre eylemlerinden kaynaklanan zararlar
bakmn-dan, devletin kusursuz sorumluluu esaslarn uygulamaya
balamtr.
-Gaziantepte bir ky muhtar, ky basan yasa d rgt elemanlarnca
ldrlr. len ahsn yaknlarnn at tazminat davasnda idare mahkeme-si,
... nceden ihbar, ikayet veya bavuru bulunmadan idarenin genel
n-lemleri almasnn yeterli olup, ayrca devaml veya zel nlemler
alnmasnn beklenemeyecei, bu ynleriyle olayda idarenin hizmet
kusurunun grlme-dii gibi, koullar gereklemediinden sosyal risk
ilkesi gerei de idarenin tazmin ykmllnden sz edilemez...
gerekesiyle davann reddi ynnde karar vermitir. Temyiz aamasnda
Dantay, idare mahkemesinin bu kararn bozmu ve aadaki gerekeyle terr
eylemlerinden kaynaklanan zararlardan devletin kusursuz sorumluluk
esasnca sorumlu olacana karar vermitir.
...darenin hukuki sorumluluu sadece kusur esasna, hizmet kusuru
teo-risine dayanmamakta; idare, kusur koulu aranmadan da sorumlu
saylabil-mektedir. Kural olarak idare, yrtt hizmetin dorudan sonucu
olan, ne-densellik ba kurulabilen zararlar tazminle ykmldr. Ancak
sz edilen kuraln istisnas olarak, idarenin faaliyet alanyla ilgili
nlemekle ykml ol-duu halde nleyemedii bir takm zararlar da
nedensellik ba aranmadan tazmin etmesi gerekmektedir. Kollektif
sorumluluk anlayna dayal sosyal risk ad verilen bu ilke, bilimsel
ve yargsal itihatlarla kabul edilmitir.
lkemizin belli yresinde younlaan terrist olaylar denilen
eylemlerin devlete ynelik olduu, Devletin anayasal dzenini ykmay
amalad,bu tr olaylarn zarar gren kii ve kurumlara kar kiisel
husumetten ileri gel-medii bilinmekte ve gzlenmektedir. Sz edilen
eylemler nedeniyle zarara urayan terrist eylemlere herhangi bir
ekilde katlmam olan kiiler kendi kusur ve eylemleri sonucu deil,
toplumun iinde bulunduu sosyal kargaa-dan zarar grmektedirler.
Ksaca zararn nedeni toplumun bireyi olmaktr. Belirtilen ekilde
ortaya kan zararlarn zel ve olaand nitelikleri dikkate alnp
nedensellik ba aranmadan. Terrist olaylar nlemekle ykml ol-duu
halde nleyemeyen idarece yukarda aklanan sosyal risk ilkesine
gre
-
486
Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009
tazmini gerekir. esasen terrist olaylar sonucu ortaya kan
zararlarn idarece tazmini bylece topluma pay edilmesi hakkaniyet
gerei olduu gibi, sosyal devlet ilkesine de uygun decektir.
Olayda lm herhangi bir kiisel husumete dayanmayan kendi kusuru
da bulunmayan davaclar murisinin devlete ve lkenin btnlne ynelik
yaygn terrist faaliyetlerin bir sonucu olarak salt ky muhtar ve
toplumun bir bireyi olduu iin ldrld anlalmaktadr. Bu itibarla
uyumazlk konusu olayda idarenin hizmet kusurunun bulunmad saptansa
bile, olaa-nst hallerin yrrlkte olduu bir zaman ve yerde ortaya kan
olaand zararlarn sosyal risk ilkesi gerei idarece tazmini
gerekmekte olup, alan tazminat davasn, idarenin hizmet kusuru
bulunmad, sosyal risk ilkesi ko-ullarnn da gereklemedii gerekesiyle
reddeden mahkeme kararnda hu-kuka uyarlk grlmemitir...173.
-Yapm srdrlen emniyet mdrl binasnn terristlerce bombalan-mas
sonucu, inaat yrten mteahhit fi rma, urad zarar nedeniyle dava
amtr. dare mahkemesi, olayn mnferit bir olay olduu, zarar ile
ida-renin kolluk grevi arasnda nedensellik ba bulunmad, idarenin
hizmet kusuru bulunduunun da kantlanamad gerekesiyle davay
reddetmi-tir. Temyiz aamasnda Dantay, bir nceki karardaki (Dantay
10. Dairesi, E.92/3372) gerekeyi aynen tekrarlayarak idareye
yklenebilecek bir hizmet kusuru bulunmasa bile, nitelii belirtilen
terr eylemi nedeniyle ortaya kan olaand bireysel zararlarn sosyal
risk ilkesi gerei idarece tazmini gerek-mektedir diyerek ilk derece
mahkemesinin karar hakknda bozma kara