zonder engagement vind ik meestal geen kunst. Je moet iets maken omdat je iets wilt laten zien. Je wil mensen iets laten zien waar niemand nog aan gedacht heeft. Dat kun je in feite alleen met documentaire fotografie omdat het zo geënt is op de realiteit. Visies ontwikkelen op de tijd die altijd maar verder gaat.’ Ben je ook activistisch? ‘Wel een beetje. Ik wil mensen op stang jagen, een beetje bang maken, dat vind ik wel leuk. Maar niet zo politiek, of activistisch, of wereld verbeterend, dat vind ik flauwekul want de im- pact van fotoboeken is toch wel heel miniem.’ Is dat soms ook frustrerend? ‘Nee, ik heb nooit frustraties over het feit dat mijn boeken te weinig impact hebben. Ik vind het wel leuk als het gebeurt, maar ik verwacht het niet.’ Deel 3 Engagement en leugens Een expliciete aanklacht is zijn werk niet, maar de goede verstaander weet de subtiele kritiek van Carl De Keyzer uit zijn mooie beelden te distilleren. Toch doet hij niet aan waarheidsvinding. ‘Wat ik doe is meer een soort leugen, een overdrijving, een vervreemding of verdraaiing van de dingen. Ik maak me ergens wijs dat ik daardoor misschien dichterbij de waarheid kom.’ Je vertelde dat de impact van fotoboeken marginaal is. Waarom ga jij dan toch voor een project als Zona acht maanden naar Siberië? ‘Omdat dat mijn ding is, anders stop ik met fotograferen, ga ik iets anders doen.’ Word je daarbij gedreven door nieuwsgierigheid of engagement? ‘Voor een groot deel doe ik het voor mezelf, omdat ik heel nieuwsgierig ben en blij ben dat ik weer iets heb gevonden om mij in vast te bijten. Het is zeker ook engagement. Kunst MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. Carl de Keyzer Tijd is een belangrijk element in het werk van Belgische fotograaf Carl de Keyzer. In zijn beelden streeft hij naar eeuwigheidswaarde. Met zijn projecten ontstijgt hij de actualiteit, maar weet die tegelijkertijd exact te gebruiken. Bovenal: Carl de Keyzer duikt als een tijdreiziger in zijn onderwerpen. Hij reisde als propagandafotograaf door de Sovjet-Unie, volgde de voetsporen van Karel de Keizer en trok als reisgids- fotograaf door Congo. Voor zijn nieuwe project Moments before the Flood reisde hij naar de toekomst. Zijn langdurige projecten, gemiddeld drie jaar, gaan over grootse thema’s: religie, kolonia- lisme, communisme. Maar daar moet men niet te zwaar aan tillen. ‘Ik neem mezelf niet zo serieus.’ Een interview in vier delen met een goedlachse foto- graaf die de tijd altijd heeft willen be- strijden. Boekomslag God Inc.
6
Embed
meekijken over de schouder van.. Carl de Keyzer (deel3)
Fotograaf Carl de Keyzer over engagement en leugens in het kader van FOTODOKs Meekijken over de schouder van..
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
zonder engagement vind ik meestal geen
kunst. Je moet iets maken omdat je iets wilt
laten zien. Je wil mensen iets laten zien waar
niemand nog aan gedacht heeft. Dat kun je
in feite alleen met documentaire fotografie
omdat het zo geënt is op de realiteit. Visies
ontwikkelen op de tijd die altijd maar verder
gaat.’
Ben je ook activistisch?
‘Wel een beetje. Ik wil mensen op stang jagen,
een beetje bang maken, dat vind ik wel leuk.
Maar niet zo politiek, of activistisch, of wereld
verbeterend, dat vind ik flauwekul want de im-
pact van fotoboeken is toch wel heel miniem.’
Is dat soms ook frustrerend?
‘Nee, ik heb nooit frustraties over het feit dat
mijn boeken te weinig impact hebben. Ik vind
het wel leuk als het gebeurt, maar ik verwacht
het niet.’
Deel 3
Engagement en leugens
Een expliciete aanklacht is zijn werk niet,
maar de goede verstaander weet de subtiele
kritiek van Carl De Keyzer uit zijn mooie
beelden te distilleren. Toch doet hij niet
aan waarheidsvinding. ‘Wat ik doe is meer
een soort leugen, een overdrijving, een
vervreemding of verdraaiing van de dingen.
Ik maak me ergens wijs dat ik daardoor
misschien dichterbij de waarheid kom.’
Je vertelde dat de impact van fotoboeken
marginaal is. Waarom ga jij dan toch voor een
project als Zona acht maanden naar Siberië?
‘Omdat dat mijn ding is, anders stop ik met
fotograferen, ga ik iets anders doen.’
Word je daarbij gedreven door nieuwsgierigheid
of engagement?
‘Voor een groot deel doe ik het voor mezelf,
omdat ik heel nieuwsgierig ben en blij ben
dat ik weer iets heb gevonden om mij in vast
te bijten. Het is zeker ook engagement. Kunst
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN..
Carl de Keyzer
Tijd is een belangrijk element in het
werk van Belgische fotograaf Carl de
Keyzer. In zijn beelden streeft hij naar
eeuwigheidswaarde. Met zijn projecten
ontstijgt hij de actualiteit, maar weet
die tegelijkertijd exact te gebruiken.
Bovenal: Carl de Keyzer duikt als een
tijdreiziger in zijn onderwerpen. Hij
reisde als propagandafotograaf door de
Sovjet-Unie, volgde de voetsporen van
Karel de Keizer en trok als reisgids-
fotograaf door Congo. Voor zijn nieuwe
project Moments before the Flood reisde
hij naar de toekomst. Zijn langdurige
projecten, gemiddeld drie jaar, gaan
over grootse thema’s: religie, kolonia-
lisme, communisme. Maar daar moet
men niet te zwaar aan tillen. ‘Ik neem
mezelf niet zo serieus.’ Een interview
in vier delen met een goedlachse foto-
graaf die de tijd altijd heeft willen be-
strijden.
Boekomslag God Inc.
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. CARL DE KEYZER
Homo Sovieticus is niet meer. Daarbij had ik
een foto gezet waarbij je in de achtergrond
ziet dat Marx naar beneden wordt gehaald,
Gorbatsjov en in het midden Lenin, waarmee
ik suggereerde, die is de volgende. En dat was
zo.
Met Moments heb ik dat ook gedacht: 2012,
het einde van de wereld, de polen smelten.
Het was hot toen ik ermee begon en het is
stilletjes aan wat minder geworden. Jammer
genoeg is men nu helemaal niet bezig met
global warming maar met de financiële crisis.
Dat is een voorbeeld van een project dat een
beetje met een sisser afloopt. Ik had stiekem
gehoopt dat de waterspiegel al drie meter
was gestegen, dat Nederland al ondergelopen
was.’
Zona was ook een eyeopener voor veel mensen:
die Goelag bestaat nog altijd. Voor jou ook?
‘Ja, absoluut. De verwondering is voor mij
altijd even groot. Die Siberische kampen: dat
dat nog bestaat, in dezelfde gebouwen als uit
de jaren dertig van Stalin. De meeste hebben
niet eens de moeite gedaan de poort te verwij-
deren, daar staat nog steeds 1932 op. Alsof je
naar Auschwitz gaat en er nog 3000 gevangen
rondlopen. Ongelofelijk. Daar heb ik de boel
nog eens overdreven, er een soort Disneyland
van gemaakt, dat vind ik leuk: mensen op een
verkeerd been te zetten.’
Terwijl de eerste reflex misschien wel is: nog
meer dramatiseren, zwart-wit beelden.
‘Ja, van die Stalinbeelden, Dostojevski,
1930. Nee, dat mag je niet doen. Ik kreeg
twee kolonels naast me die altijd de mooie
sportzalen en uitgedoste gevangenen lieten
zien. In het begin toonden ze mij alleen de
modelkampen, maar later heb ik ook de
andere kampen gezien. Ik speelde het spel
mee omdat ik het wel leuk vond om te zien
hoe zij mij die propaganda wilden tonen.
Een van de leidraden in mijn beelden is
propaganda. Als iemand de kans krijgt om
zichzelf te promoten, een mens of een staat,
dan doen ze dat altijd op een fantastische
manier. Het is zo makkelijk te doorprikken.
Dat vind ik heerlijk.’
Was het meteen duidelijk dat je iets met die
propaganda wou doen?
‘Ik zag dat het de enige mogelijkheid was.
In eerste instantie dacht ik: ik ben hier mis-
schien de enige of de eerste die hier binnen-
komt, dat bleek ook het geval, dan heb je toch
een verantwoordelijkheid als journalist om
de ‘werkelijkheid’ te laten zien. Maar toen ik
merkte dat het een geleid bezoek zou zijn in
een soort Disneyland, opgedrongen door de
Met welke projecten is het wel gebeurd?
‘Er zijn een paar projecten die qua timing
heel goed zijn gevallen. Ik probeer het
ook zo uit te kienen dat het uitkomt in een
periode waarin er een zekere actualiteit is.
Of dat de actualiteit ontploft. Dat is met God
Inc. gebeurd, dat uitkwam ten tijden van de
massale zelfmoord in Waco, Texas. Homo
Sovieticus was het echt de nagel op de kop.
Die tentoonstelling opende in Amsterdam op
9 november 1989, de dag dat de Berlijnse
muur viel. Ik weet nog dat er een speech
gaande was toen plotseling iemand zijn radio
aan deed – ik dacht nog: weer zo’n vervelende
Hollander – die riep: In Berlijn zijn ze de muur
aan het afbreken! Onwaarschijnlijk.
Ik neem vaak ook een loopje met de
geschiedenis. Ik had toen het gevoel dat
er iets zou veranderen, dus ik zette op
de cover Homo Sovieticus, als een soort,
antiek, antropologisch studieobject, iets dat
voorbij is, dat je mooi kunt opbergen: de
Moscow. USSR. 1989Uit de serie Homo Sovieticus
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. CARL DE KEYZER
Leni
ngra
d. U
SSR
. 198
8U
it de
ser
ie H
omo
Sovi
etic
us
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. CARL DE KEYZER
te horen dat ze niet hoefden te denken ooit
nog een opdracht te krijgen.
Dat verhaal kwam plots in de pers, er stonden
hier voortdurend cameraploegen in mijn tuin
aan wie ik moest uitleggen wat mijn zoge-
naamde crisis met Kabila was. Ik stond zoge-
naamd op de zwarte lijst, mocht het land niet
meer binnen, enz. Het was een hele rel. Wij
hadden een hele mooie grote tentoonstelling
in Kinshasa gepland, in samenwerking met de
universiteit daar. Die mensen hebben schrik
gekregen door het gedoe in de pers en het is
allemaal afgeblazen.’
Dan heb je wel impact gehad.
‘Ja, dat was heel leuk. Maar ik ben uiteinde-
lijk ook niet meer teruggegaan. Dat vond ik
jammer, want ik heb bijna overal waar ik heb
gefotografeerd ook mijn werk tentoongesteld:
in India, Amerika, Rusland, overal, behalve
Congo.’
Ga je weleens terug met je foto’s?
‘Nee. Dat is bijna niet te doen. Ik kan moei-
lijk terug naar Congo gaan, heel mijn traject
opnieuw afleggen om overal in de tropen die
foto’s af te leveren. Vaak stuur ik het wel per
mail als ik hun emailadres heb.’
Ben je wel eens bang voor de gevolgen voor de
mensen die je fotografeert?
‘Veel uitgevers hebben mij clausules laten
tekenen dat ik volledig verantwoordelijk ben
voor de inhoud. Maar, dat is misschien eigen-
aardig, er is nog nooit iets gebeurd.’
En zo’n boek over Congo dan? Kan dat geen
gevolgen voor de mensen in dat boek hebben?
‘Daar zijn heel heftige reacties op geweest.
Niet van de mensen die in het boek staan, dat
zijn meestal anonieme mensen die nooit op
internet gaan, die weten gewoon niet dat dat
boek bestaat. Maar er zijn hele felle reacties
geweest van Congolezen in Brussel. David
van Reybrouk heeft er nog eens een schepje
boven op gedaan. Hij heeft een heleboel
krantenberichten uit Congolese kranten
verzameld, die echt heel heel erg waren,
heel belastend voor de Congolezen. Dat was
veel erger dan de foto’s. Hele grappige, maar
schrijnende dingen. Hij heeft een aantal
quotes genomen uit de reisgids van toen die
heel racistisch zijn, maar goed dat was de
teneur van die tijd. Dat heeft hij gecombineerd
met recente artikelen, bijvoorbeeld verhalen
van een taxichauffeur die schreef dat hij de
olie van zijn taxi gebruikt om de vagina van
zijn vrouw te smeren. Die teksten hingen ook
aan de muur in het museum in Antwerpen. De
propaganda van het militair systeem, dacht
ik: ofwel weiger je mee te spelen in dat soort
spelletjes. Ofwel je doet het toch, overdrijf je
en hoop je dat mensen zien dat het overdreven
is. Dus heb ik er een schepje bovenop gedaan
om helemaal zeker te zijn dat ze mij achteraf
niet kunnen beschuldigen van medeplichtig-
heid.
Het gekke is natuurlijk dat sommige
mensen het toch anders interpreteren. Die
tentoonstelling is bijvoorbeeld drie keer
in Rusland geweest. In Moskou waren de
reacties heel fel, daar wilden de mensen
de directeur van het museum lynchen. Zij
zagen mooie beelden van puik uitgedoste
gevangene. Met name de moeders, die zeiden:
“dat kun je niet maken, onze kinderen zitten
daar, wij weten dat het niet de werkelijkheid
is die hier getoond wordt! Die man heeft zich
laten manipuleren door het militaire apparaat,
het is propaganda.”
Natuurlijk hadden ze gelijk. Ik ben toen erg
geschrokken van hun reactie, omdat ze de
dubbele bodem niet snapten. We hebben toen
een grote persconferentie georganiseerd,
bomvol, alleen maar vrouwen. Ik had gelukkig
mijn Homo Sovieticus boek bij me en kon
daarmee laten zien hoe ik werk. Toen ik had
uitgelegd hoe ik het bedoelde klonk er wel
applaus.’
Het is wel ingewikkeld dat je zulke verschillende
soorten publiek hebt voor een project?
‘Ja, het is niet altijd makkelijk voor de
toeschouwer. Soms moeten ze omdraaien wat
ze zien. Veel mensen zien het als realiteit.
Dat is een gevaarlijk straatje, zeker voor dit
soort concrete thema’s. Het rare was dat hier
in Gent bij de tentoonstelling mensen – die
zelf in kampen hadden gezeten – in tranen
uitbarstten. Die vonden die opgesmukte
beelden al zo erg, dachten niet dat het
nog erger was. Dat is de andere zijde: voor
hen was het beetje realiteit, dat toch wel
doorsijpelde door de blikken, al genoeg om
de werkelijkheid te zien.
Ook Congo heeft een enorme impact gehad.
Dat ik de puinhoop van hun land liet zien
vonden de Congolezen natuurlijk helemaal
niet leuk. Zelfs Kabila vond het helemaal
niets. Die heeft zich heel kwaad gemaakt.’
Hoe kreeg je dat te horen?
‘Lannoo was de uitgever van het boek, maar
die hebben ook een drukkerij, een apart en
autonoom bedrijf. Die drukkerij maakt soms
verkiezingsdrukwerk voor Mobutu en Kabila.
Op een gegeven moment kregen ze de vraag
van Kabila om verkiezingsdrukwerk te maken.
Als voorbeeld werd mijn Congo boek gestuurd.
Daarop kregen ze uit de entourage van Kabila
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. CARL DE KEYZER
kolonialisme, wat dat kan aanrichten. Maar
zij niet de erfenis van de slavernij, de pure
uitbuiting, zij zagen de vernielingen, de triest-
heid, de slechte toestand van hun land. Terwijl
dat mijn bedoeling was. Die reisgids waar ik
mijn project op heb gebaseerd was ook niet
voor Congolezen, maar voor Belgische toe-
risten die zo arrogant zijn dat ze denken dat
ze een Utopia kunnen bouwen in een land dat
ze volledig tot hun beschikking krijgen, alle
inwoners gebruiken als slaven, snelwegen
bouwen in de jungle, zwembaden, net alsof ze
in Antwerpen zit. Dat is compleet surrealisme.
Wie verzint zoiets?’
Maar als je het gesprek aan gaat dan komt het
goed?
‘Ja, morrend. Ik shockeer een klein beetje.
Maar ik had een veel, veel erger boek kunnen
maken over Congo. Congo is echt een puin-
hoop, een van de ergste landen van Afrika en
ik ben in heel veel Afrikaanse landen geweest.
Je hoeft niet eens Kinshasa uit om een boek
te maken dat Congo honderd keer slechter
Congolezen wisten niet wat ze lazen. Ik heb
carte blanche gegeven aan David en ik vind
het schitterend wat hij gedaan heeft, maar ik
heb toch even moeten slikken: als dat maar
goed afloopt.’
Is het goed afgelopen?
‘Op een gegeven moment zat ik in De laatste
show, een populaire talkshow in België, voor
een speciale avond over Congo. Naast mij
hadden ze alleen maar Congolezen uitgeno-
digd. Oh man, die hebben mij bijna gelyncht
achter de coulissen. Daar was onder andere
de vrouw van de ambassadeur bij en een
bekende zanger: Hoe durf je ons zo te beledi-
gen! schreeuwden ze mij toe. Die waren echt
woest.’
Voel je je dan schuldig?
‘Nee, ik heb uitgelegd dat het niet over de
Congolezen gaat maar over de Belgen. Ik heb
nooit een boek over België gemaakt, dit is
mijn boek over België. Het gaat over de over-
blijfselen van een waanzinnig systeem, het
Leopoldville (Kinshasa) 2007. Statue of King Leopold IIFoto uit de serie Congo (Belge)
Jadotville (likasi) 2008. Country Club.Foto uit de serie Congo (Belge)
toont dan wat ik heb gemaakt. Ik heb maar
10 % kunnen bezoeken van wat er in de reis-
gids stond, de rest was onbereikbaar, kapot of
verlaten.’
Waarom worden mensen zo boos op jou en niet
op andere fotografen, die de triestheid wellicht
nog meer aanzetten? Komt het doordat het zo
mooi is, zo esthetisch misschien juist dichterbij?