OLIY VA O’RTA-MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIKINSTITUTI “Jahon siyosati kafedrasi “JAHON SIYOSATI” fanidan “YEVROPADAINTEGRATSION JARAYONLARNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI” mavzusidagi KURS ISHI Bajardi: 3- kurs ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov M. « » 2013 • Ilmiy rahbar: Mustapova H. « » 2013 Toshkent-2013
30
Embed
mavzusidagi KURS ISHIziyonet.uz/uploads/books/49959/53a1486bcff77.pdfrasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining harakatini nazorat qilib turish
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13