MATU RAM AWL LUNG KAWNG PA HAAM KUICA KAH THUT . A THEN CA LA POK U SIH. (MATU)'MATU' a ti he thlanghing aw, ramsahing aw, tenawh tah sai thaihu khat ha kai aw ? Abraham a ti hetah Isak on Jakob, laihaan ah aka awm ongcaboih kah 'Patyyr' pamca' la awm .Matuthlaang a ka ming na boih lawng 'Kai tah Matu thlangphunla ka awm tila m'ming cyk na tah, Kawlram lawng zalpawna (Independent) nghuh cong kum 1947' lawng ni m' minghun. Mami ngawmna ram he khaw 1920 zun kalawng tah 'Badu' a nati tih, Madu ke ni 'MATU' tila mapdawng ah a tyng. Cangling on Cangngou tah a deeng congah ni a ming u hun, tetih van angla,MATU mingkhyk na ham la tahKawl,lai thlangphuntlo deeng lamha a ngaih :1. Kum 1040 thlankah Kawlram (Burma before 1040 AD)Tahe kah ngawmna Kawlram he lamhacyk ah Indonesia lawng a na awm na myma.Tethli te Tuluk (China ) ram khawtlakben a phunglyn benah aKa awm, Mongolia cadiil Tibeto Burman hy lawng a vai tih a hyn he a awmnape u la a thui u. Tekah Tulukram kalawng a ka thaawt thuk hy tetah: MON(Talaing) Henzada zunah awm u. Zaanawlrui (History) ah he ram ah a ka awmlamha vanbal tah: PYU, KANARAN,THET, hehy he awm u. THET he Chins(Laai: KANARAN he Rakhaing; PYU a ti he huula KAWL la pok. Kawlramkhawlawben ah KAREN he a na awm cyk tih, huula SHAN (Tai) lawngah aan cawng thuk.** Outline of Burmese History by G.E Harvey, Chapter 1 Page 1 Firstpuhlished in 1926.11. Chins ,Zo Laai : Laai thlangphun tah: Tedim , Falam, Haka, Myn,Mizo, Matu, Khumi hehy boih he. He thlangphun he a cyk ah Tulukram aphunglynben kah khawtlakben , Tibetram kah khawlawben a phung lyyn(northwest) Kansu province T'ao tuikaw ah a na awm cyk u. TekalawngKachin on haih n'sintla thuk u tih, Shanthli a ka awm lamha te m'vai tihKhampat ah kang ngawm u myma:**** History of Mizo in Burma by B.Lalthangliana, submitted to Arts and Science University Mandalay for the Degree of M.A in History in August 1975. Lairam on tuhkaai ula Zaanawlrui (History) a ka thutthli boih lawng Matu he laaithlangphun boih khui kah tlangram thlaang phunkhat la awm tite' The ethnic tribal people called Matu which is within the family of the Chins ethnic nation race) a na thui po u.111. MATU Lai thlangphun boih on nthaawt haih myma. Khampat ah kangngawm u de, pil tlung tih, laatlawhna 'endemic malaria' dawngah ,zilh a dingna tlangram la phok hang tih, khawhyn on khawcaak a nepna tlap on a na laai pyr u. Tedim,Falam,Haka,Mizo kah anapa on Matu kah patyr Matu he haih a na thaawt thuk tih, pakaw pahih la a na pek u.(a) TAMPAW: Khampat ka lawng Vuibala,Lumte, Lente kalawng Thilingah n'tla thuk u myma .Khasyt hy te mawlla luuihang u tih MOHPI ahawng u. 'Tawngpaw' a tite a nathui thainawh dawngah 'Tampaw' a nati u myma.Zusuk selpel vengah 'MOPI' he boih a na phooi u. Tampawhy he, Valang,Thlangpang ,Nguitu,Ngaleng,Noiram on Cingram a na hung u.(b) LAWNGHANG: Tampaw on a pek u congah, Rampang kalawng Setouhtaza la po cet u tih, phuunghawt po a vai u. Rakhaing tuinu kawk a tawh u tih, khamla a cehlawng kop hoihang on vathloih hang u. Lawngpui hang tina awl nawh tih, Khambenla lawng a vanzaaw hang tinala'Lawnghang' tila a nathui u ni. Hehy he Batuca (Haidamca) Nawnca, Thaica,Lungngou,Thaiphym,Awmthangca, Tuihingca, Kuithouca, Cangzamca,TuisihNganai hy boih he. 1v.MATU kah SAUSI: Acykah thui pon angla, mawltlang on tuiva lawngng'khan, nree dawng awlkaa langmai ni .Khawkhat on khawkhat m'paawn uthe nawh. Kaimi he Matu thlawngphun ni tila m'mingnawh dawngah. pakaawpakaawla tawlhai veel on khaw rip nsak, thlangkhat kakhuuiah a awl ngaai pehamla tingza ngkhyh nawh dawngah. Mah Matu nawn lawngah' Kai he Matuthlangphun on a thlaang ni 'tila m'ming thlan veng kalawng ah Patyyr (Pamca)on thik -at la a ka thaawt haih Mizo, Falam, Haka lawngtah 'Matu' tilangkhy pon.Zaanawlarui (History) ca dawng thut la awm nawh cakhaw, nupakah lumlaa ,tingtongrailaa, thlouai, zaawnlaa,tamlungsoh on singzodawngah(cultural&norms,folksongs, verses,poets) a awm pon atah tete a kakhangmaikok sausi (good evidence& a perfect witness) pon ni . Tetah thuihde lah sih ne:(a) Nupa lawng caang a natil tih a kawlh (longham, nawtham) thlan ah hetila ngkasakung patyr (Pamca a haamkok) ming pakhy on a na tyymtah u: Matu - Khuiting Cangthla valawh oh, Apawng Amee cangthla valawh oh! Huui taicangthla valawh oh! Nupa cangthla valawh oh!****** Matu (Matus) folksong.(b) Mizo lawng tahe kah a awmna ram ke laairam kalawng AD 1725 zunaha pan thukla a thui. A teng a vaai ram boih ceemla a thawh thil tih a na tlok u.AD 1886 ah Sakitang ben avan ceemtlok tih,Maturam tola valaw tih ceemla ntlok. Thlang bronawh a ngawn congah sal la pawk akhyn u. Zawngling tlanga pha veng a tah a ngaai thup ti u tih bukbuk rap u. Tevengah Mizo lawngzaawnlaa a thawh tih: Kan kaih loh khua awm maw! Matu kawlrawn chen-in Zawngtlaang nau ang tap e' a nati u ******** History of Lushai - Part 1 by the Rev. Liangkhaia, 1938 page 101 para 5. (c) Mizoram ah kai tlung tih a na vai u. Hin at atah kaipui pum-at a kah u ti.Te vengah kai raawk te hin at a reng u tih zu a byih thil., buh an a thawng thiltih tawlvaan ah a helh u. Tete tamlung hetila a nasoh thil u: Keihrang e kan aie, Pialralah kan fam tira, Matu kawl ah kan liam tir e ********** Presbyterian Elder Lenchhunga,Sihhmuiveng -Sairang -personal interviewed in 1964(d) But their past is largely unknown for they had no written language. They share,by the way, with the Dafals,MATU,Khasis and other tribes far removed from each other but living in North-East India and North-West Burma, the legend that they did once have a written language which they unfortunatelylost .************ History of the Church in Mizoram by the Rev.JM.Lloyd B.A; B.D.Ryl,North Wales,England -in 1991 page 5 para 1. Kai kah song ngaai ti seh ti he ntuk u khing lak atah ,hetila sausi hezohlawngah MATU a ti he a thuicaih pon atah,Kuihonca Pacangca,Ngalengca,Tlamtlaihca, Pentawngca, Haidamca,Awmthangca, Nguituca,Kuithouca,Cangzamca, Tuihingca on Thaica,Nawnca boih lawng mami a ka sakung tahPatyr (Pamca ahaamkok) MATU tangaak ni tila pawm he tha zooi khokrook ai tila ka pok mangkhak ouh ca.v. MATU Khrithlaangla coongna: Matu thlangphun lawng he ramtlo angla, a cykca kalawng sungraai ,lungtou-thingngaw,khawcung ramcung on mawlme a na bawk.Tede, te vengkalawngah,huhthai nawh Saikung pathum awmla a natangna u:(a) Ghaw: Soprep a ka saikung, athee on a theen bawk a khyh tih,zouthee onzoutheenna a ngaih thlaang tengah a peek tila a pok u.(b) Sathui: Louben, imben bawkah tawian, caangben ah zoutheen na bena ka hut na kungla a na ngaai tih a na bawk u.(c) Maihee :Tui aka sai, aka tou, khawhyn louhyn boih aka pek thlee tih ari amawng a ka helhkungla ana thui u. Tedawngah' ri tuk u vengah khawhetah 'Maihee risuum pon ni' a nati u.Hetila bawkna ana khyh he Trini tyConception' on khaw lou u van.Tede, Matupi ah sengim a awmcyk vengah cangpuikung Sakhawng onLiankar a awm veng kalawng 1936 kum kalawng Matuthlaang he nupasing ceh taak on Khrih thlaangla a na kuun pon.Atlothli boih a phauhvengah, phauhvan ouhla, a dyk hiil a kacak phaat tah Kala kah U Dingnoi te.1936 kum heah Lalchhawna tengah Awlthang Theen zaak on a ka kuun PaThang Aw tengah, U Sawngpawn ,Cangtaak kah ,Valangte ah U ThangKol,U Paitang , U Aikum khaw a na kuun u pon de, thlen kop phauh u,Rev,Thatdun a lawna kum 1944 kum hetah a mami Baptist kah a cak phaatla a kumtuukna mai ni.v1. TUNPUI ON CALUNG: 1954 kumah Cangtaak ah tunpui awm cyk.1955kumah Valangte ah awm.Tevengah Cingdom ahamcathli lawng Matu awlla laabu sai pon hamla awl a na tlok thil u.Laa te a ka let ham tah SayaNgaitiim, Lalui seh tila, Saya Ngaitiim lawng bi tawng pahoi loih a nagaihdawngah, Lairam Baptist Missionary hukhyngkok,Rev. R.G Johnson tengah calung kawng pokna a na bih.Ahih lawng ah Maram Missionary Rev.R.A Lorrain zu tengah a doot thuk.Ahih lawng 'Kaimi Mara tah ka mami kah awl oi on akaih ula o te o- y te y la tila a thlat pe. Tekah awlthlatna teR.G.Johnson lawng Saya Ngaitiim tengah a van zaaksakna angla a laa letthli te 0 &Y la po a hawna tih kum 1971 to nghawna.1966 kumah Burma Presbyterian lawngah Matu Kristian Laabu sai ham awl atlok tih , kai ntyk u. Kai lawng ka let van bal. Kawlram ukkung Barantengah copy 6 hmatpung tin na hamla peek ngo. Kai lawng me -aang calungka hawna ai tila Party Chairman U K.Tuiphai tengah ka thangthui.Ahih lawngpahoi 1968 September 14 hin ah rampum boih kah pastorthli on a hamcathlingkhy. Tevengkah awl -tlokna tah: O zyngah OU selang, Y zyngah Y tongtongseh .Tecongah, he calung he thawham ng'ngaih ouh atah kum 10 cong 1978 ah thaw ham tila awltlokna minit te Rev. Khuasu lawng a thut tih MBA kah office Bizu ah a khyh de, Rev.SuiThang General Secretary a bi ka lawng tekah awltlokna cabu te auh tila a thui .1968 Sept .14 ah calung