MATERIALS of Republican Scientific and Practical ... · Оқитын пҽн қаншалықты жаңа, бағалы болса да, ... кҥрделі, қиын дҥние. Ал

1

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

УПРАВЛЕНИЕ ОБРАЗОВАНИЯ ВОСТОЧНО-КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ

THE DEPARTMENT OF EDUCATION OF THE EAST KAZAKHSTAN REGION

«ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ» КМҚК

КГКП «ВОСТОЧНО-КАЗАХСТАНСКИЙ ГУМАНИТАРНЫЙ КОЛЛЕДЖ»

THE EAST KAZAKHSTAN HUMANITARIAN COLLEGE

«Бітібаева оқулары»

республикалық ғылыми-тҽжірибелік конференциясы

МАТЕРИАЛДАРЫ

МАТЕРИАЛЫ

республиканской научно-практической конференции

«Битибаевские чтения»

MATERIALS

of Republican Scientific and Practical Conference

«Bitibaeva’s Reading»

Ҿскемен, 2018ж.

2

ӘОЖ 377

КБЖ 74.56

Б59

Жауапты редактор/Ответственный редактор - Курманов Ф.С. т.ғ.к., ШҚГК

директоры.

Редакция алқасы/Редакционная коллегия – Жакашев Р М. ШҚГК директорының

ҒҼЖ жҿніндегі орынбасары, Бекшойынова А.Е. колледж ҽдіскері.

Рецензент/Рецензент – Картаева А.М . ф.ғ.д., С.Аманжолов атындағы ШҚМУ профессоры

ISBN 978-601-7936-18-1

Бітібаева оқулары: республикалық ғылыми-тҽжірибелік конференция материалдары.

Битибаевские чтения: материалы республиканской научно-практической конференции.

Ҿскемен: «Арго ШҚКП» ЖШС, 2018.-327 бет.-қазақша, орысша

Жинақ республикалық ғылыми – практикалық конференция материалдары бойынша

қҧрастырылған. Педагогтердің жҧмыс тҽжірибесіндегі Қ. Бітібаеваның педагогикалық идеялары

мен тҽжірибесі, оқу-тҽрбие ҥрдісінде инновациялық технологияларды пайдаланудағы мҽселелер

кеңінен қарастырылған. Жинақ техникалық жҽне кҽсіптік білім беру мекемелерінің

оқытушыларына, жалпы білім беретін мектептердің мҧғалімдеріне, мектепке дейінгі тҽрбие

беру мекемелерінің тҽрбиешілеріне, студенттерге арналған.

Сборник составлен по материалам республиканской научно - практической

конференции. Рассмотрены педагогические идеи и опыт Битибаевой К.О, широко освещены

вопросы использования инновационных технологий в учебно-воспитательном процессе.

Сборник адресован преподавателям технических и профессиональных учебных заведений,

учителям общеобразовательных школ, воспитателям детских дошкольных учреждений,

студентам.

ҼОЖ 377

КБЖ 74.56

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі/

Восточно-Казахстанский гуманитарный колледж, 2018

«Арго ШҚКП» ЖШС/

ТОО «ВКПК Арго»,2018

3

ПЛЕНАРЛЫҚ ОТЫРЫС

ҦСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІҢ ШЫҢЫН БАҒЫНДЫРҒАН ҦЛЫ ТҦЛҒА

Құрманбаева Ш.Қ.

Педагогика ғылымдарының докторы,

қазақ тіл білімі кафедрасының профессоры

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Астана

«Ҧстаздың биігі ойлана қарасаң биіктей береді, ҥңіле қарасаң, тереңдей береді, қол созсаң

қарсы алдыңда, айналсаң артыңда тҧрғандай», – деп Сократ айтқандай, Егеменді еліміздің

алдыңғы қатарлы отыз мемлекеттің қатарына қосылуға табандылықпен жылжу саясаты

қоғамымыздың барлық саласында тҥбегейлі ҿзгерістер енгізіп, жаңа талаптар қойылып отыр.

Соның ішінде болашақ ҧрпаққа ҽлемдік деңгейде білім беру мақсатына орай білім мазмҧнына

жаңаша қарау – басты міндеттердің бірі. Қазіргі кезде білім берудің жаңа жҥйесінің жасалуы,

білім мазмҧны мен ҽдіс-тҽсілдерінің жаңаруы бҽсекелестікке қабілеті мол, шығармашылық

бағытта еңбектенетін, ой қабілетімен ерекшеленетін азаматты тҽрбиелеуді кҿздейді.

«Сапалы білім – ел болашағын айқындайтын басты кҿрсеткіш болып табылады. Бҥгін мектеп

партасында отырған бҥлдіршіндер ертең ел тағдырын шешетін азаматтар. Олардың сапалы

білім алуын бҥгін қамтамасыз ету – мҧғалімнің басты міндеті» [1, 17 б.].

Қазіргі болып жатқан саяси-экономикалық, мҽдени-ҽлеуметтік ҿзгерістер халыққа білім

беру жҥйесінің барлық буындарында білім беру ісін жаңа сатыға кҿтеруді талап етіп отыр.

Осыған байланысты жаңа кезеңдегі озық педагогикалық тҽжірибелерді заман талабына сай

қолдану ерекше маңызға ие. Қазіргі кезеңдегі заман талабына сай білім берудің негізгі мақсаты

– оқушының жеке тҧлғасын дамыту, оның жан-жақты ойлауын, шығармашылық қабілеттерін

дамыту, оқушылардың бейімделуіне жағдай жасау.

Осыған байланысты «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҦ Педагогикалық шеберлік

орталығы Кембридж университетінің Білім беру Факультетімен жҽне Халықаралық емтихан

Кеңесімен бірлесіп ҧсынған орта білім беру саласындағы озық халықаралық тҽжірибе негізінде

білім беруді кҿздеген Бағдарлама оқу жҽне оқыту ҥдерісіне тың серпіліс ҽкелгені белгілі.

Педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыруда сындарлы оқыту теориясына негізделген

Бағдарламаның ҿзектілігі мен ҿміршеңділігі іс жҥзінде ҿз дҽлелін табуда. Кембридж тҽсілін

басшылыққа алып ҧйымдастырылған деңгейлік курстарда біліктілігін арттырған ҧстаздар оқу

мен оқытудағы жаңа ҽдіс-тҽсілдерін меңгеріп, ҿз тҽжірибесін жаңаша ҧйымдастырып, жаңа

форматты мҧғалім санатында табысты жҧмыстар атқаруда [2]. Бҧл қоғамдық ҽлеуметтік мҽдени

ҿзгерістер мен дамулар ҿз кезегінде мектептің оқыту ҥдерісіне ҽсер ететіні сҿзсіз. Кез келген

оқыту белгілі мҿлшерде адамды дамытады. Оқитын пҽн қаншалықты жаңа, бағалы болса да,

мҧғалімнің шеберлігі қандай жоғары болсын, мҧғалім мен оқушының ҿз белсенділігін туғыза

алмаса, берген білім кҥткен нҽтиже бермейді. Оқушының адам ретінде қалыптасуы белсенділік

арқылы жҥзеге асады. Жаңа технологияның басты мақсаттарының бірі – баланың оқыта

отырып, ой еркіндігін, белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастыру, ҿз бетінше шешім

қабылдауға дағдыландыру.

Кембридж курсының негізгі бағдарламасы - мҧғалімнің білім беруі мен оқытудағы

ҽдістерін ҿзгертудегі жаңа бастама, яғни бҧл бағдарламаның басым бҿлігі сындарлы оқыту

теориясының негіздерін қамтыған. Бҧл теория оқушылардың ойлануын дамытуда олардың

бҧрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы тҥрлі дерек кҿздерінен, мҧғалімнен,

оқулықтан жҽне достарынан алған білімдерімен ҿзара ҽрекеттесуі жағдайында жҥзеге асады

деген тҧжырымға негізделген.

Мҧғалімнің білім беруі мен оқытудың қазіргі замандағы ҽдістері негізгі жеті модульге

бҿлінеді. Келесі кезекте осы аталған жеті модульдің қарастыратын идеяларының Қанипа

Бітібаеваның технологиясымен байланысына талдау жасаймыз.

4

1. Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер - бҧл жеті модульда қарастырылатын білім

беру мен білім алудағы жаңа тҽсілдері, сонымен қатар «Диалог негізінде оқыту жҽне оқу» жҽне

«Қалай оқыту керектігін ҥйрету» деген атауларға негіз болып, соны кеңінен қарастыратын

модуль. Білім беру мен білім алу барысында оқушылардың ҿзара білім алмасуын, оқушымен

мҧғалімнің арасындағы байланыстың негізгі қҧралы бҧл- диалог екенін меңзейді. Яғни, осы

диалог сабақ барысында тиімді қолданылса, оқушылар ҿздерінің ойларын, кҿзқарастарын жан-

жақты, еркін айтуына, дамуына кҿмектеседі. Ал «Қалай оқыту керектігін ҥйрету» оқушылардың

алған білімдерін есте сақтап, қосымша ҿздігінен ізденіп оқуға, яғни, білім жинау

жауапкершілігін тҥсінуге мҧғалім қандай іс-ҽрекет жасауын қарастырады.

Қ.Бітібаева іс тҽжірибесінің ерекшілігі, оқушылар сабаққа ҿздері мақсат қойып келеді. Ол

мақсаттарды ҧстаз диагностика, болжам ҥшін пайдаланады. Оның сабақ жоспары оқушы-

субъектінің еркіндігіне жол ашады, оқушының да, ҧстаздың да іс ҽрекеті тҥпкілікті нҽтижеге

қол жеткізудің ҿнімді еңбегіне айналады.

Бҧл туралы атақты педагог Қ.Бітібаева былай дейді: «Мақсатым – сабақты қызу еңбекке

қҧру: сабаққа оқушыларды тыңдаушы дҽрежесінде емес, еңбек етуші, білімді ҿз еңбегімен

алушы (білімді ҿз еңбегіне қарай алушы) дҽрежесінде қатыстыру. Олар – пікір айтушылар, қызу

айтысқа қатысушылар, кҿркем шығармаға деген ҿз кҿзқарасы, эстетикалық талғамы

қалыптасып келе жатқан азаматтар. Сол себепті де оларды сабақта ҥнемі іздендіріп отыруды

мақсат етемін» [3, 7 б.]. Бос отыратын, сабаққа селқос, тек орындаушы, тек дайынды қайталап

айтушы оқушы болмайды. Ҧстаз да, оқушы да жаңаны іздеуші, табушы, бірліктегі одақ

деңгейіндегі еңбек етуші дҽрежесінде болады.

Жаңашыл ҧстаз Қ.Бітібаеваның іс-тҽжірибесінен ҧстаздың ҿз ізденісінен туған

оқушыларды ғылыми-зерттеу жҧмысына баулу мақсатындағы билер кеңесінің отырысы, мен-

зерттеушімін, пікір қорғау, кіші зертханадағы ғылыми кеңес, ҧлылар ҥндестігі, жобалар

сайысы, шешендік турнирі, консилиум, сҿз жарысы, ҿнер жарысы, есеп беру сабақтарында

осындай білім беру мен білім алудағы жаңа тҽсілдер туындап жатады.

Мысалы, Қанипа апайдың ҿз еңбегінен ҥзінді келтірсек: «Ары қарай ҽр топ ҿзінің шағын

сабағын жҥргізеді. Оны ҽр топтың жетекшісі ҿзі жҥргізеді. Ҽр оқушы ҿз пікірін ҿлеңнен ҥзінді

оқи отырып, немесе сыншылар еңбегінен нақты мысалдар келтіре отырып, дҽлелдейді. Бір топ

екінші топқа сҧрақтар қояды, толықтырады, ҽдеби викториналар арқылы сабақты одан ҽрі

жандандыруға болады. Ҽр топ ҿз тапсырмасы туралы сҿйлеп болған соң, сол топтың

жҧмысына қорытынды ретінде ғалымдар пікірінен ҥзінділер оқудың маңызы ерекше болып

табылады. Себебі, сыншыл ғалымдар пікірі оқушылар ойын, тҥсінігін терендетеді, айқын

жолға салады, таба алмаған сҧрақтарына жауап бергізеді. Санаулы уақыттар ішінде (мейлі, 1 ай

оқысын ҿз бетімен) ірі ақындар шығармашылығын толық меңгеру - ҥлкен адамдарға да

кҥрделі, қиын дҥние. Ал мҧндай сабақ тҥрлерінен оқушылар бір-бірінен бірталай ақпар, білім

алады, ҿйткені олар ойларына ой қосады, пікірлеседі, таласады, оқып ҥлгермеген дҥниелерін

басқалардан естиді, қызықса, оны ары қарай окиды. Жалпы, жоғары сынып тек лирика ғана

емес, басқа да жанрларды ҿтудегі ең тиімді ҽдіс - еркін пікірлесу, ҽдеби таласқа тҥсу, ҿз

пікірлерін дҽлелді қорғай білу. Сондықтан мҧндай тиімді оқыту жолдарын іздену - ҽр

мҧғалімнің басты мақсаты болмақ» [4, 119 б.].

2. Сыни тҧрғыдан ойлауға ҥйрету - оқушылардың да, мҧғалімдердің де білім алу жҽне

білім беру процесінде кез-келген мҽселені талқылауды, басқалардың идеяларын ой елегінен

ҿткізіп, сыни тҧрғыдан қарау. Сыни тҧрғыдан ойлау- бақылау мен тыңдау арқылы дҽлелдер

жинастыру, шешім қабылдамас бҧрын саналы оймен қорытындылау дағдыларын дамытуды

қарастыратын модульдің 1, 3, 5, 6 тҥрлерін қамтыған. Сыни тҧрғыдан ойлау кҿбінесе қарсы

пікір айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау жҽне іс-ҽрекетімізге жаңа немесе

тҥрлендірілген тҽсілдерді енгізуге дайын болуға ҧйымдастырылған қоғамдық ҽрекеттерге жҽне

басқаларды сыни тҧрғыдан ойлауға баулуды білдіреді.

«Сын тҧрғысынан ойлау ҧғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге

қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол

идеяларға қарсы кҿзқарастармен тепе-теңдікте ҧстап зерттеу» [5, 265 б.].

5

Қ.Бітібаева ҧсынған оқушыларды ғылыми-зерттеу жҧмыстарына баулу бағытындағы

сабақтардың ҽдістемесі мен технологияларын бҥгінде еліміздің тҥкпір-тҥкпірінде ҧстаздар

қауымы қолдануда. Оқушының оқу-танымдық қызметі теориялық білім, білік, дағдылар мен

ақыл-ой ҽрекетін меңгеруге, ҿз ҽрекетін жҥзеге асырудың жолдарын негіздеу, белгілі бір

топтағы тапсырмаларды шешу арқылы жалпы ҽдісті, ҧстанымды игеруге бағытталады; оқу-

танымдық ҥдеріс барысында оқушы-зерттеуші, ғылымды меңгеруші ғана емес, сол «ғылымды

қайта жасаушы». Осы тҧрғыдан келгенде, оқушының оқу-танымдық қызметі ғылыми

танымның баламасы (квазиисследование) ретінде кҿрінеді. Зерттеу барысында бала ережелер

мен заңдарды енді ҿзі қайта жасап, қайта жҥйелейді; оқу-танымдық ҥдеріс барысында

оқушының ҿзінің қызметіне, ҽрекетіне деген сыни кҿзқарасы қалыптасады.

«Ҧстаздың ҽдебиетті оқыту пҽлсапасы ой, ойлау, ойланту мҽселелерінен тҧрады. Ҽр

сабақта оқушыға ой салу, ойланту ҧстаздың ҽдістемесінің биік жемісі. Ол ҽдебиетті - ғылым,

ҿнер пҽні ретінде қарастырады. Байырғы ҽдістемемен оқытылып келе жатқан ҽдебиет пҽніне

жаңа бетбҧрыс ҽкеліп, инновациялық технологиямен оқыту мҽселесін қазіргі педагогика

ғылымының кҥн тҽртібіне қойды. Қазақ ҽдебиетін оқыту ҽдістемесін мҥлде тың арнаға бҧрды

деуге болады» [6].

3. Білім беру үшін бағалау және оқуды бағалау – оқыту процесінде балалар ҿздерінің

тҥсініктерін қҧра алатын белсенді оқушылар болатын болса, онда мҧғалімдер мен оқушылар

ҥшін осы тҥсініктің мҽнін білу аса маңызды, себебі ол оқыту барысында ілгері қадамдарын

айқындау мен оған қолдау кҿрсету ҥшін қажет ҧғым болып табылады. Модульдің бҧл тҥрінде –

мҧғалімдер мен балалар ҥшін ҿздерінің қандай мақсатқа жетуді кҿздейтінін, мақсатқа жету

ҿлшемдерін тҥсіну не ҥшін керек екенін білу маңызды [7 44, 246 б.].

Бағалау жҿнінде Қ.Бітібаева былай деп ой тҥйеді: «Бағалау нормативі, оған қойылатын

талаптар бағдарламада да берілген. Соны басшылыққа алу керек. Бағалау міндетті тҥрде

тҥсіндірмелі талдау ҽдісімен беріледі. Бҧл, ҽсіресе, бала білімін ауызша талдауда іске

асырылады. Шығарма, мазмҧндама сияқты жазба жҧмыстардың аяғында пікір беріледі.

Қателері жинақталып кҿрсетіледі. Талдау ҽдісімен бағалауда оқушылар пікірімен, сыныптың

пікірімен есептесіп отырған да жҿн. Оқушы ҿзіне қойылатын бағаға келісе ме, оны да білудің

артықтығы жоқ - Кейде оқушыларға ҿз білімін ҿзіне бағалатудың да маңызы зор.

Бҧл тҽсіл оларды ҽділдікке тҽрбиелейді. Ҿз-ҿзіне сын кҿзбен қарауға баулиды. Онда да

оқушы бағаны талдау, тҥсіндіру аркылы қояды. (Соған баулу қажет.) Ҿз бағасына келіспеген

оқушы егер қайта дайындалып келіп, айтайын десе, оған да мҥмкіндік беру керек. Баға

қоюдағы басты мақсат окушыға білім берудің негізінен туындамай ма? Баға қоюда мҧғалім

ерекше ҽділ болғаны жҿн. Қатал талап та, терең талдау да, кҿрегендік пен мейірім де, тіпті

кешірім де бағалау кезінде ҿте керекті мҽселелер. Ҽсіресе, «орташа», «тҿмен» оқитын,

денсаулығы нашар немесе жетім балалар білімін бағалауда мҧғалімге педагогикалык ҽдеп,

ерекше ілтипат керек. Ҽділ, қатал болам деп, ҥнемі «2» немесе «3» қоя беру мҧғалімді де,

оқушыны да жетістіктерге жеткізбейді. Тамаша ҧстаздар «екілікті» баланы жазалау тҥрі деп,

ҽлдіненің ҽлсізге жасаған қысастығы деп тҥсініп, оны қоя беруден бас тартады. Оның орнына

нашар оқу себебін анықтайды, кҿмектеседі, қосымша сабақ ҿткізеді, ҿз сабағын барлық

оқушыға қызықты етіп ҿтетін дҽрежеде ойластырады.

Қазір балаларды қабілеті, ынтасы, икеміне қарай оқыту тҽжірибеге молынан енуде. Бҧл -

аса қҧптайтын мҽселе. Мҧғалім алдында математикадан қабілетті оқушы отырса немесе ҽнші,

ҿнерпаз бала отырса, қолы шебер, ісмер бала отырса, оған кешіріммен қарап, ҥлгерімін

жақсарту ҥшін, ізденген жҿн. Баға - тек бала білімінің анықтаушысы емес, ол мҧғалім еңбегінің

де жемісі, анықтаушысы болып табылады [8, 137 б.].

4. Білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану оқушыларға

ғылыми ҧғымдарды тҥсіндіруді жҽне олардың қабылдауын, тҥсінуін жеңілдетуге мҥмкіндік

беріп, мҧғалімдерге сабақ беруде кҿмектесетін маңызды қҧрал болып табылады. Ақпараттық-

коммуникациялық технологиялардың дамуы білімді бағалау жҽне пайдалану жҥйесін де

уақтылы ҿзгертіп отыруды талап етеді. Осыған байланысты білім беруде қолданылатын ҽдіс-

тҽсілдер, ҽдістемелер, технологиялар жаңартылып отырады. Сондықтан оқыту барысында осы

6

технологияларды тиімді қолдануды қажет етеді. Сабақ процесіне ақпараттық-

коммуникациялық технологияларды енгізген кезде, теориялық жҽне тҽжірибелік білімдердің

бҥртҧтастығы оларды ойланып қолдануды қамтамасыз етеді, ал бҧл оқу жҽне оқыту ҥдерістерін

жақсартуға жағдай жасайтын болады.

Қ.Бітібаева еңбектерінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланудың

теориялық мҽселелері жазылмағанымен, ҧстаздың барлық сабақтарында дерлік ақпараттық-

коммуникациялық технологиялар тҽжірибе жҥзінде ҥздіксіз қолданылып отырады.

Республикалық атаулы зертханасы ҽрбір сабақты ақпараттық-коммуникациялық

технологияларды барынша қолдана отырып жҥргізуге лайықталып, жан-жақты жабдықталған.

Ҧстаз еңбектерінен сонымен қатар «ақпараттық-технологиялық карта» деген жаңа

терминді кездестіреміз. Айталық, «Ҽдебиетті оқытудыі ҽдістемесі мен технологиясы» еңбегінде

ҧстаз С.Сейфуллин мен М.Ҽуезовтің шығармашылығын толық танытатын технологиялық

картаны ҧсынады. Аталған технологиялық карталар - барлық ҧстаздарға пайдалануға ыңғайлы,

тақырыпқа байланысты толық ақпараттарды қамтитын, жҥйелі, ғылыми негізделген дайын

дидактикалық ҿнім.

5. Қазақстанның жан-жақты дамып, кҿркеюі ҥшін талантты да қабілетті оқушыларды

тауып, оларды білім беру барысында дамыту ҿте маңызды. Талантты және дарынды

балаларды оқыту – мҧғалімдерден едҽуір кҥрделі ойлауды, талқылауды жҽне мҧқият

жоспарлауды талап етеді. Дарындылық пен қабілеттіліктерді мҧғалімдер, ата-аналар, топтың

басқа мҥшелері немесе балалардың ҿздері айқындай алады. Балалардың қабілеттіліктерін,

біліктілігін, ҽлеуетті мҥмкіндіктерін кҿрсету ҥшін оларға жағдай туғызу қажет жҽне де бҧл

олардың ерте жасында олар ҥшін ҿте қиынға соғуы мҥмкін.

Қанипа Бітібаева ҿмірінің соңғы кҥндеріне дейін дарынды балаларға арналған гимназия-

интернатта жҧмыс атқарды. Ҿз ісіне адал берілген халық анасы, ҧлы ҧстаз қаншама

дарындарды танып, тауып, баптап, бҽйгеге қосты. Бҧл сҿзімізге шҽкірттерінің алғыс сҿздері

дҽлел бола алады. Ал біз Қ.Бітібаеваның сабағына қатысып, тҽнті болған ҧлы ғалым Тҧрсынбек

Кҽкішевтің пікірінен ҥзінді келтіргіміз келеді: «Қанипаның балалары кҿркем мҽнінді жақсы

оқиды екен. Білімдері мен қызықтырады. Ал, мҧғалімнің іс – тҽжірибесін, ҽсіресе, сыныпты

топқа бҿліп, шағын ҽдеби айтыс ҧйымдастыруы маған қатты ҧнады. Оқушылар ҿз ойын еркін

жеткізе біледі, ҽрі оқығандарын жақсы талдайды екен. Осы ҽдісті университет студенттеріне

пайдалануға болады» [9, 20 б.].

6. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру – бҧл модуль талантты жҽне

дарынды балаларды оқыту тақырыбымен тығыз байланысты, себебі екі модуль де

оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған сараланған оқытуға қатысты

болып отыр. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сҽйкес білім беру жҽне оқу балалар дамуында

оқудың қолжетімділігі дҽрежесін анықтайтын кезеңдеріне қатысты «Білім беру мен оқытудағы

жаңа тҽсілдер» модулімен тығыз байланысты. Ҽртҥрлі жастағы балаларда байқалатын метасана

(тҧлғаның ҿзін-ҿзі тануы жҽне ҿз когнитивтік ҥдерістері мен стратегиясын қарастыру)

деңгейіне, балалардың жас шамасына бейімделген сындарлы диалогті ынталандыру

стратегиясы да ҽр жастағы балалар мҥмкіндігіне сай беріледі.

Қ.Бітібаева «Ҽдебиетті оқытудың ҽдістемесі мен технологиясы» еңбегінде жас ерекшелігі

мҽселесіне арнайы тоқталады, тіпті оған «Кҿркем шығарманы оқыту барысында оқушылардың

жас ерекшеліктерін ескеру» атты тарау арнайды. Ҧстаздың айтуынша, мектептегі оқу мен

тҽрбие, сыныптан тыс жҧмыстардың барлығы да оқушылардың жас ерекшелігі,

психологиясына байланысты ҧйымдастырылады. Сондай-ақ, балаларға кҿркем шығарманы

оқыту, кітапқа деген қҧмарлығы, сҿз ҿнеріне деген ынтасы мен қҧлшынысын дамыту

мектептерде ҽдебиетті оқыту – білім берудің аса маңызды, ҽрі кҥрделі жҧмыстарының бірі. Бҧл

мҽселелерде де оқушылардың психологиялық ерекшелігі, жасы, оқып жҥрген сыныбы

ескеріледі. Тиімділік идеялары, саралап-даралап оқыту, оқушылардың бҥкіл ой еңбегін, оған

ерекше кҥш тҥсірмейтіндей, қонымды, қолайлы, нақтылы, белгілі бір уақыттарды нҽтижелі,

жемісті болатындай етіп ҧйымдастыру, жҥргізу туралы сҿз етеді.

7

Қабілеті, дарыны, ынтасы, еске ҧстауы, алғырлығы, ойлылығы жағынан бір сыныптағы

бір жастағы балалардың ҿзі ҽр тҥрлі болып келетіні тҽжірибеден белгілі екендігін айта келіп, ҽр

топтағы балалармен жҧмысты ҧйымдастырудың ерекшеліктерін, қандай шығармаларды қалай

оқыту қажет екендігін жан-жақты талдап, ашып береді. 10-12 жастағы балалар кҿркем туынды

негізінде белгілі бір идея жататынын, ол авторға байланысты болатынын ойлана бермейді.

Тіпті, оның кҿркем туынды екенінде де шаруасы жоқ. Олар оқып отырған дҥниесін ҿмірдің ҿзі

деп қабылдайды. Ересек, 13-14 жастағы жасҿспірімдердің психологиясы мен физиологиялық

даму барысында ҿзіндік ерекшеліктер бар. Олар айналаға, соның ішінде ҿнер туындыларына ҿз

кҿзқарастарымен қарай бастады. Балалық «шалалық» немесе ҧшып-қонып тҧрған кҿңіл,

мінезден, байқағандарын, оқығандарын тек сезім жетегінде, байыбына бармай, айта

салушылық, «бірбеттілік», «қайтпастық» мінездерден арыла бастайды. Бірақ осы жастағы

балалардың қай жағынан болсын, ҽлі қалыптасып болмағанын, сынаптай толқып тҧрған

шақтарын естен шығаруға болмайды. Бҧл шақ, психолог ғалымдардың айтуы бойынша, ҿте

жауапты, маңызды шақ. Балалықтан кету, ҥлкендікке жету арасындағы нҽзік кҿпір. Білім беру,

тҽрбие істерінде де бҧл жасқа ынтамен, ерекше қараған дҧрыс. Тҿменгі, кіші сыныптардағы

«мен айтам», «мен оқимын» деген самсаған қолдардың сынып жоғарылаған сайын, сиреп кету

себебі не? Немесе оқыған кітаптары туралы даурығып, таласып жатқан балаларды олар ҿскен

сайын неге аз кездестіреміз? Қай жерде, қай мезгілде лепіріп тҧрған, кемерінен асып-тҿгіліп

тҧрған бала кҿңілінің, ынтасының нҽзік қолын ҥзіп аламыз? Ҽдеби шығармаларды оқытпас

бҧрын, оның тҧрақты оқырмандарын қалыптастыру мақсатындағы жҧмыстардан бҧрын, оның

тҧрақты оқырмандарын қалыптастыру мақсатындағы жҧмыстардан бҧрын, осы мҽселеге ҽр

ҧстаз абай болғаны жҿн», - деп ескертеді [4].

7. Білім берудегі басқару және кӛшбасшылық – білім берудің кез келген жҥйесіндегі

тҧрақты даму мен ҿзгерістердің сырттан енгізілуі мҥмкін емес, олар нақты сыныптардағы

мҧғалімдердің тҽжірибесі мен тҥсініктеріндегі ҿзгерістерден бастау алуы керек деген

тҧжырымға саяды. Бағдарламаның негізгі идеясын сыни тҧрғыдан бағалау, ҿзгерту жҽне

тҽжірибе мен білім саясатын қайта бағалау нҽтижесінде мҧғалімдер бастамасымен барлық

деңгейлерде ҿзгерістердің іске асырылатынына негізделеді. Білім беру сияқты кҿшбасшылық та

адамның тҧрақты дамуына ҽкелетін негізгі қабілеті болып табылады. Ҿзгеріс ҥдерісі ҿз даму

жолында қолайсыздық пен келіспеушілік тудыруы ықтимал. Мҧндай кезде ҿзгеріс ҥдерісін

басқару оңай емес. Мҧғалім ретінде, біз кейде ҿзіміздің ҽрекет ету мҥмкіндігіміз бен кҥш-

қайратымызды жоғалтып жатқанымызды сеземіз. Мҧғалімнің кҿшбасшылығын дамытуға ҽсер

етудің ерекше тҥрі жауапты қызметі бар немесе жоқ мҧғалімдер деп анықталуы мҥмкін:

-Іс-тҽжірибені жетілдіру жҧмыстарын ҿз қолына алуға;

-Ҿзгерістер енгізу ҥшін ҽріптестерімен стратегиялық шешімдер қабылдауға;

-Бірігіп жҧмыс істеуде фактілерді жинауға жҽне қолдануға;

Кҽсіби білімді қҧруға жҽне таратуға атсалысуға міндетті.

«Дамыту жҧмыстарын зерттеумен шатастыруға болмайды. Мҧғалім – дамыту жҧмысының

кҿшбасшысы болып табылады» [10].

Қанипа Бітібаева ҿзі қызмет атқарған мектеп-гимназиясы деңгейінде ғана емес,

республика деңгейінде, қала берді ҽлемдік педагогикада ҧстаз кҿшбасшылығының ҥздік ҥлгісін

кҿрсетті. Бҧл жҿнінде Қ. Бітібаеваның шҽкірті, филология ғылымдарының докторы, профессор

А.М. Картаева былай деп жазады: «Қ.Бітібаеваның еңбектері ҽдіскер ғалымдар мен жоғары оқу

орындарының оқытушылары, студенттері, мектеп мҧғалімдері ҥшін ғылыми ҽрі ҽдістемелік

жағынан сонылығымен, қҧндылықтарымен ерекшеленетін аса қажетті еңбектің қатарынан

саналады [11].

Ҽдебиетші мҧғалім ең алдымен кҿркем сҿз табиғатын ашатын заңдылықтарды білуі керек,

сондай – ақ кҿркем туындыны талдаудың ғылыми ҽдістемелерін жетік меңгеруі қажет. Ҽдеби

шығармаларды талдауда мҧғалім мен оқушы арасында бірлескен еңбек, бірлескен

шығармашылық, ҿнерпаздық орын алуға тиіс.

Тҧжырымдар:

8

Ҽдебиетті оқытудың инновациялық авторлық технологиясын қалыптастырған ғалым-ҧстаз ҽлемдік ҽдістеме ілімін зерттеп, саралап, ең тиімді деп санаған ҽдіс-тҽсілдеріне ҧлттық

сипат бере отырып, ҿз тҽжіриесіне енгізіп отырды. Сондықтан Кембридж курсының негізгі

бағдарламасында қамтылған сындарлы оқыту теориясы негіздерін қҧрайтын идеялардың

Қанипа Бітібаева зерттеулерінде кҿрініс табуы кездейсоқ емес.

Ҧстаз болу, шҽкірт тҽрбиелеу – екінің біріне бҧйыра бермейтін қасиет. Табиғатынан педагог боп жаратылған, айналасына білім мен біліктіліктің, ҿрлік пен табандылықтың шуағын

таратып, бҥкіл саналы ҿмірін ҧрпақ тҽрбиесіне арнап келе жатқан Қазақстанның еңбек сіңірген

мҧғалімі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Бітібаева Қанипа Омарғалиқызы – қазақ

мектептерінде ҽдебиетті оқытудың ҿрісі кең, ҿзгеше жҥйесін қалыптастырып жҥрген шын

мағынасындағы ҧстаз, санаулы тҧлғаларымыздың бірі.

Есімі еліміздің мектептері мен педагогтары арасында кеңінен танылған дарынды жанның ҧлт ҽдебиетін насихаттаудағы орасан еңбегін ҽріптестері жақсы бағалайды. Парасатты

педагогтың қазақ ҽдебиетін терең, жан-жақты тануға, оны оқыту мҽселелерін ҿрістетуге

арналған еңбектері мен жаңашыл кҿзқарастары ҽркез ҧстаздар қауымына бағдаршамдай бола

бермек.

Елінің бай тарихы мен бҥгінгі жеткен рухани жетістіктерін терең сабақтастықта қарастыра отырып, ол ҧлт тҽрбиесін кҿркемсҿзді танудан, кҿркемсҿзге деген қастерлі сезімді

ҧрпақ бойына қалыптастырудан іздейді. Сондықтан педагог Бітібаеваның ҽдебиетті оқытудың

ҽдістемесі мен технологиясының ҧлттық білім беру жҥйесінде алар орны айырықша.

Тҥптеп келгенде, ҧстаздық шеберліктің шыңын бағындырған ҧлы тҧлға Қ.Бітібаеваның мол мҧрасы ҽдістеме мен педагогикалық технология ілімдерінің республика аумағында

теориялық тҧрғыдан жан-жақты дамуына игі ықпал еткені анық. Олай болса, ҽдіскер ғалым-

ҧстаздың мол мҧрасын тҥбегейлі зерттеу – болашақтың ісі болмақ.

Әдебиеттер

1 Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы. Мҧғалімге арналған нҧсқаулық. Ҥшінші (базалық) деңгей. ІІІ басылым. –

Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҦ, 2012. – 412 бет.

2 Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы. Мектептегі тҽжірибе кезеңінде орындауға арналған тапсырмалар. Ҥшінші

(негізгі) деңгей. ІІІ басылым. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҦ, 2012. – 425 бет.

3 Бітібаева Қ. Ҽдебиет пҽнін оқытудың тиімді жолдары. Мҧғалімдерге арналған қҧрал. - Алматы: Рауан, 1990. - 199 бет.

4 Бітібаева Қ. Ҽдебиетті оқыту ҽдістемесі мен технологиясы: Екінші басылымы. - Алматы: Мектеп 2003. - 336 бет.

5 Абдрахманова Ж Қазіргі білім берудегі технологиялар Кембридж бағдарламасы – кҽсіби кемелдену кепілі // «Оқытудағы инновациялық технология - білім беруді жаңа сапамен

қамтамасыз етудің кепілі» тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция

материалдары. – Ақтҿбе, 2013. – 265-268 бет.

6 Қҧрманбаева Ш.Қ. Қ.Бітібаеваның «Ой тастау, ойланту, ойлау» технологиясы // Білім кҿшбасшысы. Ғылыми-ҽдістемелік жҽне педагогикалық журнал. - 2014. - № 1. - 6-бет.

7 Наурзалина Г.Б. Кембридждік тҽсілмен бағалау жолдары // «Оқытудағы инновациялық технология - білім беруді жаңа сапамен қамтамасыз етудің кепілі» тақырыбындағы

халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Ақтҿбе, 2013. – 245-249 бет.

8 Бітібаева Қ.О. Қазақ ҽдебиетін тереңдетіп оқытудың инновациялық ҽдістемесі мен технологиясы. 5-11 сынып мҧғалімдеріне арналған ҽдістемелік қҧрал. Бірінші кітап. - Алматы:

Дҽуір-Кітап баспасы, 2012. – 314 бет.

9 Ҧстазға тағзым (Ҽйгілі ҧстаз Қанипа Омарғалиқызы Бітібаева жайлы естеліктер). Қҧрастырған: А.Картаева, Ш.Қҧрманбаева. - Ҿскемен: С. Аманжолов атындағы ШҚМУ Берел

баспасы, 2015. – 158 бет.

9

10 Бітібаева Қ. Оқушыларды ғылыми-зерттеу жҧмыстарына баулу. - Семей: «Ҥш биік», 2007. – 120 бет.

11 Картаева А.М. Қ.Бітібаеваның М.Ҽуезов шығармаларын оқыту технологиясы // Білім кҿшбасшысы. Ғылыми-ҽдістемелік жҽне педагогикалық журнал. + 2014. - № 1. - 15 бет.

ҚАНИПА БІТІБАЕВА - ҚАЗАҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ КӚРНЕКТІ ТҦЛҒАСЫ

Картаева А.М.

ф.ғ.д., С.Аманжолов атындағы ШҚМУ профессоры

Қанипа Омарғалиқызы - қазақ педагогикасының кҿрнекті тҧлғасы, ҧстаздықты абырой

шыңына шығарған біртума тҧлға. Ҧстаз тҧлғасы туралы кҿзі тірісінде тҧлғалы адамдар мен

белгілі қайраткерлер ҿте жоғары баға беріп, жылы лебіздерін білдірген болатын. Соның бірі

тарих ғылымдарының докторы Ғани Қарасаев: «Қанекең – қазақ педагогикасындағы ерекше

қҧбылыс. Оны ҧстаздықтың Айша бибісі, Домалақ анасы деп кім айтпас? Ол мҧғалім

мамандығын шың биігіне кҿтерді, дҽрісін тыңдап, сабағына қатысқандар, оны кҿптен

білетіндер, Шоқанды тҽкҽппар орыс зиялылары мойындағандай, педагогикадағы қҧбылыс, ҧлы

ҧстаз деп мойындағандары қашан!», - деп ҧстаз тҧлғасына тҽн ерекше қасиетті атап кҿрсетеді

[1].

Ҿміріндегі бар асылы болған, қасиет санаған мҧғалім мамандығы ҧстаздың тағдырына,

ғҧмырына айналғанын ҿмір жолына кҿз жіберіп отырғанда байқауға болады. Жарты ғасырға

жуық ҧстаздық еңбек еткен, есімі Одаққа танымал, аңыз адамға айналған Қанипа

Омарғалиқызы Бітібаеваның ҿмір мектебі жайлы сыр шерткен соңғы жазған «Егіз ҿрім» атты

кітабындағы ҿз сҿзіне ҥңілетін болсақ: «Таңымды «мектеп» деп, тҥнімді «мектеп» деп жҥріп

ҿткізген 45 жылдың қалай ҿткенін білмей де қалдым... 45 минуттан 45 минутқа жалғасып

жатқан ғҧмыр кешіппін. Сол 45 минуттарда жарқылдаған, жайнаған ару жастығым, арғымақтай

арқыраған, тау суындай сарқыраған, тау бҧлағындай мҿлдір, аққу кҿзінен айна айдынға

тамшылаған ҧлпа сезімім жатыр. Осы 45 минуттардың иірімі мен ирелеңі, етегі мен шыңы,

жайлауы мен шҿлі қатар келген, маңдайға жазылған тағдырым да жатыр. Ең бастысы, сол 45

минуттар мені «Дҽуір ҧстазы», «Ҧлт ҧстазы», «Ҧстаздықтың падишасы», «Қазақтың Қанипасы»

сияқты атақтарға бҿледі» [2, 7 б.]. Ҧстаз деген киелі мамандыққа бар ғҧмырын арнап, дарқан

жҥрегі мен ақ ниетін халқының баласына, аяулы шҽкірттеріне арнаған ҧлы Ҧстаз 45 жылдық

ҿмір белестері жайлы осылай ой толғайды. Кітап басталғанда-ақ ҧстаздық 45 минуттан 45

минутқа жалғасқан сабақтары зымырап ҿтіп, 45 жылдық ғҧмырға ҧласқанын терең сезіммен

жеткізеді.

Қанипа Омарғалиқызы – ғалым ҽдіскер, жаңашыл ҧстаз. 200-ге жуық ғылыми-

ҽдістемелік мақалалардың, 40 кітаптың, 10 естеліктің авторы. Ол қазақ ҽдебиетін оқыту

ҽдістемесін, технологиясын дамытуға айрықша ҥлес қосты. Ежелгі дҽуір ҽдебиетінен бастап,

бҥгінгі кҥнгі ҽдебиетке дейінгі оқу бағдарламасын, оқу қҧралдарын жазды. «Ҽдебиетті

тереңдетіп оқыту» атты ҥш кітабында осы мҽселелер сҿз болады.

Оның «Қазақ ҽдебиетін оқыту ҽдістемесі мен технологиясы» атты оқулығы негізінен

жоғары оқу орнына арналған. Белгілі ғалымдар Ҽ.Қоңыратбаев пен Қ.Кҿшімбаевтың

«Ҽдебиетті оқыту ҽдістемесі» [3] атты оқулықтарынан кейін араға 30 жылдан астам уақыт

салып барып жарық кҿрген бҧл оқулықты бҥгінде республиканың барлық оқу орындары,

ҧстаздары пайдаланып келеді. Білім жҽне ғылым министрлігінің қолдауымен екінші рет қайта

басылуындағы басты себебі де оның ҧстаздардың сҧраныстарына жауап беруінде,

маңыздылығында деп ойлаймыз.

Автор оқулықта алдымен, ҽдебиетті оқыту ҽдістемесі мен технологиясының мына

мҽселелеріне ерекше кҿңіл бҿледі:

- Педагогика ғылымының соны жетістіктері сапынан орын алып келе жатқан тиімділік

(оптимизация) идеялары негізінде сабақ мақсаттарын бірлікте қарастыру.

10

- Ҽдіс-тҽсілдер мен оқу жҥйелерінің тиімді деген тҥрлерін сҧрыптап алу, ҽрі оны ҧтымды

пайдалана білу.

- Берілетін білімнің ішінен ең негізгі мҽйегін, тҥйінін нақты бір жағдай, нақты білім беру

кезеңдеріне орай сҧрыптап, бҿліп алу, негізгі ҧғымдарды анықтау, оларды оқушыға жеткізудің

нҽтижелі жолдарын іздестіру.

Оқулықта ҧстаздың ҧзақ жылғы жаңашыл ізденістері теория мен тҽжірибемен

ҧштастырыла беріледі. Ҽдіскер ҧстаз кҿркем туындыны талдаудың ғылыми ҽдістемелері мен

технологиясын, ҽдеби шығармаларды талдау жолдарының оңтайлы ҽдіс-тҽсілдерін ҧсынады.

Қанипа Омарғалиқызы ҽдебиетті тереңдетіп оқытудың проблемасымен айналысты.

Оқулықтар, оқу бағдарламаларын, оқыту технологиясын жазды. Ҽдебиет алыптары Абай мен

М.Ҽуезовтің адамзат баласына қалдырған мҽңгі асыл мҧраларын тереңдетіп оқыту жолдарын

іздеді. Оларды оқыту туралы Республикада тҧңғыш оқу қҧралдарын, кітаптар жазды. Бҧрын оқу

бағдарламаларында кірмей жҥрген хас таланттарды қазіргі кезең ҽдебиетінің бір топ ҿкілдерін

арнайы зерттеп, оқулық ҽрі ҽдістемелік бағдарламалар жазды.

Қанипа Омарғалиқызы 7 сыныпқа арналған оқулықтың авторларының бірі. 12 жылдық

білім беру ісіне де ат салысып, 12 бағдарлама жазды. Қазақ ҽдебиетін ҽлемдік ҽдебиет пен

мҽдениеттің бір бҿлшегі ретінде оқытудың да алғашқы дҽнін септі. Қазіргі кезең ҽдебиетіндегі

ірі тҧлғаларды оқытудың бағдарламасын, ҽдістемесін жазды. Сондай-ақ оқушыларды ғылыми

ізденіске жетелейтін «Ғылым ҽліппесі» атты оқулық-дҽптер де бҧрын қолға алынбаған тың

еңбектер қатарында.

Бітібаева Қанипа Омарғалиқызы – қазақ мектептерінде ҽдебиетті оқытудың ҿрісі кең,

ҿзгеше жҥйесін қалыптастырған шын мағынасындағы ҧстаз, санаулы тҧлғаларымыздың бірі.

Парасатты педагогтың қазақ ҽдебиетін терең, жан-жақты тануға, оны оқыту мҽселелерін

ҿрістетуге арналған еңбектері мен жаңашыл кҿзқарастары ҽркез зиялы қауымды сҥйсіндіріп

келеді. Сондай еңбектерінің бірегейі - «Қазіргі кезең ҽдебиетін тереңдетіп оқыту» атты оқу

қҧралы [4]. Бҧл еңбекке дейін қазіргі қазақ ҽдебиетін мектепте оқыту мҽселесі мҥлде қолға

алынбаған еді. Мектеп мҧғалімдері мен оқушылары ҥшін ҿте қажетті дҥниені тереңінен қозғап,

ҽдебиетіміздің 1960 жылдарынан 2000 жылдарына дейінгі аралықтағы қазіргі қазақ ҽдебиетінің

белді ҿкілдері шығармашылығын сҿз етеді.

Бҧл еңбекті қазіргі кезеңдегі ҽдебиетті мектепте оқытудың негізгі оқулықтарының бірі

деп айтуға болады. Себебі ҿте ауқымды кҥрделі кезең ҽдебиетін 1 тарау «Тарихи романдардағы

халық, ел тағдыры, тҧлғалы адамдары, азаттық ҥшін кҥрес», 2 тарау «Қазақстан, ҽдебиеттегі

буырқанған ғасыр, қоғамдағы жаңғырулар, рухтағы жаңарулар лебі», 3 тарау «Ҽдебиеттегі

махаббат, достық, табиғат, экология проблемалары, ондағы жаңа ғасыр лебі» деп ҥлкен

бҿлімдерге бҿліп, осы тақырып айналасында ақын-жазушылардың шығармашылығын

топтастырып, ҽрқайсысына талдау жасайды.

Мҧғалім мен оқушыға негізгі оқитын, баса кҿңіл бҿлетін мҽселені кҿрсетіп, мол

материалды бір жҥйемен жинақтап, дайындап береді. Еңбектің қҧндылығы - оқушыға нанымды

мысалдармен ҿріліп, ҽрі қонымды, ҽрі тҥсінікті жазылуында. Кітапта энциклопедиялық

мҽліметтер саралау, талдау жолымен, ҿз жаңашылдығымен дараланады.

Еңбекте қазіргі қазақ ҽдебиетін оқыту бағдарламасы, ҽдістемесі мен инновациялық

технологиясы қоса берілген. Тағы бір жаңалығы - бҧрынғы оқу бағдарламаларына енбеген,

бірақ сҿз ҿнерінде ҿзіндік қолтаңбасымен ерекшеленіп жҥрген кҿрнекті қаламгерлер

туындыларына орын бергендігі.

Ҽдіскер-ҧстаздың кҿзі тірісінде жарық кҿрген 44 кітабы теориялық ҽрі практикалық

тҧрғыдан ғылыми-ҽдістемелік жан-жақтылығымен бір бірінен асып тҥседі. Автордың

кітаптары ҥнемі сҧранысқа ие болып келеді. Республикамыздың тҥкпір-тҥкпіріндегі ҧстаздар

қауымы мен студенттердің ҥлкен сҧранысымен жарық кҿріп, таптырмайтын қҧнды дҥниеге

айналып отырғанына куҽ болып келеміз.

Қанипа Омарғалиқызына 90-шы жылдардың басында-ақ халық «жаңашыл ҧстаз» деген

лайықты бағасын берген болатын. Кеңестік кезеңдегі педагогиканың аумағынан шығып, ҥнемі

тың ізденістермен жаңа формадағы сабақтар ҿткізіп, жаңа тҽсілдерге қҧрылған сабақтарын

11

республикаға тарататын. Қанипа Омарғалиқызы – қазақ педагогикасына реформа жасаған

жаңашыл ҽдіскер-ҧстаз. Сол кездің ҿзінде-ақ былай деп айтатын: «Баға қайдан шығады,

оқушының білімі, іскерлік дағдысы, талабы, дарынын қалай бағалау керек деген мҽселе – кезек

кҥттірмейтін мҽселе. Сол «5» балдық жҥйемен жҥре береміз бе, баланы бағаға жегіп қою дҧрыс

па, басқа да қандай жол бар деген сҧрақтар да ҽлі шешімін таба алмай келе жатыр», - деп оқушы

білімін бағалау мҽселесін кҿтеретін. Бҧл мҽселе қазіргі жаңартылған білім беру

бағдарламасының негізгі критериалдық бағалау жҥйесінің бір бҿлігі емес пе?!

Елімізде білім беру саласында болып жатқан тҥбегейлі ҿзгерістер жайын сол кездің

ҿзінде-ақ ҧстаз ҿте кҿрегендікпен айтып, ҧлттық мектептердің проблемасы жайлы қатты

толғанатын. «Соңғы кезде еліміздің білім беру ісінде тҥбірлі ҿзгерістер болып жатқаны

тҥсінікті. Білім стандартының жасалуы, басқа да жҥріп жатқан реформалар кҥрделі, қиын,

қарама-қайшы белестерді ақырын-ақырын артқа тастап, алға жылжып келеді. Қай заманда,

қандай реформа болсын мектептің басты тҧлғасы – мҧғалім. Мемлекеттік білім саясаты да осы

мҧғалім арқылы жҥзеге аспақ. Ал бҥгінгі таңда мектептің, мҧғалімнің қасиетті міндеті – рухани

бай, жан-жақты дамыған жеке тҧлға қалыптастыру», - деп білім беру саласына қатты алаңдап,

мҧғалім мен оқушы тҧлғасына ерекше мҽн беретін [3]. Бҥгінгі таңда айтып жатқан Рухани

жаңғырудың бір негізі - ҧлттық код мҽселесі Қанипа Омарғализы еңбектерінің негізгі арқауы

болатын. «Рухани байлық ең алдымен ҽр халықтың ҧлттық ҽдет-салты, кҿзқарасы, шыққан тҥп

тамырында жататыны белгілі», - деп ҧстаз жан-жақты дамыған жеке тҧлға қалыптастыру ҥшін,

ең алдымен ҽр халық ҿзінің салт дҽстҥрі мен тҥп тамырын білуі қажет деп ҧқтыратын.

Ҧстаз 1990 жылдары ҽдебиетті тереңдетіп оқытудың авторлық сыныптарын ашты,

бағдарламасын жасап, оқу қҧралдарын жазды. Республикалық атаулы мектеп ашып, ҧланғайыр

еңбек етті. Айналасына дарынды ҧстаздарды шоғырландырып, оны Республикалық ғылыми-

ҽдістемелік атаулы зертханаға айналдырды. Ҿмірінің соңғы сағатына дейін мектепте бала

оқытып, республиканың тҥкпір-тҥкпірінен ағылып келіп жатқан мҧғалімдерге кеңес беріп,

ҿзінің ғылыми-ҽдістемелік лабораториясындағы қыруар жҧмыстарды атқара жҥріп, қаншама

оқулықтар, оқу қҧралдары мен оқу-ҽдістемелік қҧралдарын жазып қалдырған жанкешті еңбегін

айтып жеткізу мҥмкін емес еді. Республикалық бірнеше ғылыми-ҽдістемелік журналдардың

ақылдастар алқасының мҥшесі болды. Ҿзінің атаулы зертханасы ғылыми-ҽдістемелік

лабораториясы негізінде республика, облыста бірнеше филиалдары жҧмыс істеп, олармен қызу

жҧмыстар жҥргізді.

Ҧстаздың педагогикалық еңбек жолындағы биік тҧлғасы, ҿзіндік ҧстанымы,

жаңашылдық шеберлігі, инновациялық ҽдістемесі мен ғылыми еңбектері – ҧлттық білім беру

ісінде мҽңгілік сарқылмас қазына.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қарасаев Ғ. Ҧстаздықтың Хан апасы. – Ҿскемен: Медиа-Альянс, 2005. 216 б. 2. Бітібаева Қ. Егіз ҿрім: педагогикалық эсселер. – Ҿскемен: Рекламный Дайджест, 2013.

– 292 б.

3. Бітібаева Қ. Ҽдебиетті оқыту ҽдістемесі. -Алматы, «Рауан», 1997. – 282 бет. 4. Бітібаева Қ.О. Қазіргі кезең ҽдебиетін тереңдетіп оқыту. – Семей: 2007. - 143 б.

12

Қ.БІТІБАЕВА АТЫНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК

ЗЕРТХАНА -ИННОВАЦИЯЛЫҚ ІЗДЕНІСТЕР ОРТАЛЫҒЫ

Ауганбаева Б.О.

Ӛскемен қаласы, дарынды балаларға

арналған облыстық Жамбыл атындағы

мамандандырылған мектеп-гимназия-

интернаты директорының инновациялық

жұмыстары жӛніндегі орынбасары

ХХІ ғасыр – ғылым-білімнің, ақпараттың дамыған ғасыры. "Бҽсекеге қабілетті дамыған

мемлекет болу ҥшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек»,-деп Елбасы

Н.Ҽ.Назарбаев айтқандай, сауатты ҧрпақ – еліміздің болашағы [1, 9]. Осынау сауатты да

білімді, рухани таза ҧрпақты тҽрбиелеудің басты қҧралы – ҽдебиет пҽні. Ол туралы ҽйгілі ҧстаз

Қанипа Омарғалиқызы: «Ҽдебиет пҽні арқылы оқушылардың рухани дҥниесі баийды, туған

тілін сҥюден елін, адамзатты қҧрметтеуге дейінгі сезімдері тҽрбиеленеді»,-деп айтқандай

ҽдебиетті пҽн ретінде ғана қарамай, адамдықтың қҧралы, тҽрбиенің қҧралы ретінде қарауымыз

керек [2, 12].

Ҧстаздың педагогикалық еңбек жолындағы ҧстаздық келбеті, тынымсыз еңбек жолы

мен ғылыми еңбектері – сарқылмас қазынамыздай. Қанипа Бітібаева– еңбектерінде қазіргі

нҽтижеге бағытталған білім беру кезеңінде ҽдебиетті оқытудың теориясы мен ҽдістемесі,

технологиясын ғылыми тҧрғыда жазып кеткен ғалым ҧстаз. Кҿзі тірі кезінде республикалық

ғылыми-ҽдістемелік ҿз атындағы атаулы мектебін ашып, жетекшісі болды.

Қ.О.Бітібаеваның республикалық ғылыми-ҽдістемелік зертханасы Білім жҽне ғылым

министрлігінің ҧсынысы, Облыс ҽкімінің қолдауымен, ББЖ КБАРИ-дың 20.08.2009 №32

бҧйрығымен ашылды. Ол институттың мекемесі, Республика кҿлеміндегі ғылыми-зерттеу, оқу-

ҽдістемелік, тҽжірибелік орталық, алаң болып табылады. Зертхананы ашуға негіз болған Қанипа

Омарғалиқызының қазақ тілі мен ҽдебиетін оқыту ҽдістемесі мен технологиясын жетілдіруге

қосқан ерен еңбегі мен жаңашыл ізденістері, ғылыми-ҽдістемелік оқу қҧралдары, оқулықтары,

кітаптары, мақалалары, оқу кабинетінде жинақталған аса қомақты ҽрі қҧнды ҿз тҽжірибесінен

туындаған сан мыңдаған дидактикалық материалдары, кҿрнекіліктері, ауыз ҽдебиетінен бастап,

қазіргі кезең ҽдебиетін оқытудың авторлық бағдарламасы мен оны оқытудың ҽдістемесі, қазақ

тілі мен ҽдебиетінің ҽр тақырыбы бойынша жазылған (5-11 сынып) сабақ жоспарлары, оқу

жабдықтары топ-топ болып ҽр папкада жинақталған. Ҧстаздың ғылыми-ҽдістемелік зертханасы

бҥгінгі таңда республика педагогтеріне, соның ішінде облыстағы біліктілікті арттыру

институтына келген қазақ тілі мен ҽдебиеті пҽнінің мамандарына ҽдістемелік тҧрғыда теңдесі

жоқ кҿмек кҿрсетуде.

Атаулы зертхананың негізгі мақсаты мен міндеттері тӛмендегідей:

Дҽстҥрлі оқытуда жинақталған тиімді ҽдіс-тҽсілдерді, тҽжірибелерді зерделей отырып,

оны қазіргі таңдағы білім берудің жаңа парадигмасының талаптары, нҽтижеге бағытталған

білім беру ҥдерісі, ҽлемдік білім беру кеңістігіне ену мақсаты алдында тҧрған кезеңде оны

жаңарта, жаңғырта пайдаланудың ҿнімді жолдарынан ізденіп, тҽжірибеден ҿткізе отырып,

тиімділігін сараптау. Ҧстаз тҽжірибесін, зертханадағы ізденіс жҧмыстарын республикалық

деңгейге кҿтеру, тҽжірибе алмасу.

Жалпы міндеттер:

Қ.Бітібаеваның жаңашыл іс-тҽжірибесіне ғылыми талдау жасап, оны тҽжірибеде пайдалануды жалғастыру, іс-тҽжірибесін кеңінен тарату жҽне зертхана, филиал мҥшелерінің

жҧмысын жандандыру;

Қ.Бітібаеваның бай ғылыми-ҽдістемелік мҧрасының республикалық деңгейде таралуына ықпал жасау, мҧғалімдер қауымына қолжетімділігін қамтамасыз ету;

13

Шығыс Қазақстан облысында Қ.Бітібаева сыйлығына жыл сайын ҿткізіліп келе жатқан оқушылардың дҽстҥрлі облыстық, республикалық,халықаралық пҽндік олимпиадаларын одан

ҽрі жалғастыру, еліміздің басқа да аймақтарында ҧйымдастыру;

Зертхана қазақ тілін оқыту негізінде ағылшын, орыс тілдерін оқытудыңинновациялық ҽдіс-тҽсілдерінен іздену, тҽжірибеге енгізу проблемасымен айналысады;

Оқытудың инновациялық технологияларын сараптай отырып, қазақ тілі мен ҽдебиетін орыс тілді мектептерде де жаңаша оқыту, білім мазмҧнын байыту сынды ҿзекжарды мҽселелер

айналасында іздену.

Тәрбие ҥдерісінің тың жолдарын іздеу.

1. Қазақтың ҧлттық педагогикасын, ҽдет-салтын қазіргі тҽрбие ҥдерісінде пайдаланудың кешенді ҽдістемесін жасау.

2. Абай тағлымын оқушы – субъект ретінде дамыта отырып, тҽрбие ҥдерісінде дамыту.

- Мектеп басшылығының ҧжымды, оқушыларды, ҧстаз-тҽрбиешілерді ғылыми ізденіс, зерттеу жҧмысына баулу жҧмысының арнайы іс –шаралар жоспарын жасау.

1. «Мен- зерттеушімін» немесе т.б атаулармен ғылыми-зерттеу орталығын ашу, жоспарлы тҥрде жҧмыс жҥргізу, ғылыми жетекшілікке ғалымдарды тарту.

Зертхананың тағы бір келелі мақсаты мҧғалімдердің іс-әрекетін репродуктивтік

деңгейден зерттеуші – мҧғалім, экспериментатор мҧғалім деңгейіне кӛтеру жолдарынан

ізденуге бағытталады.

-Бҽсекеге қабілетті, жан-жақты рухани дамыған, қҧзырлы оқушы тҧлғасын қалыптастыру

жолдарынан ізденеді;

-Зертхана оқушыны да, мҧғалімді де ғылыми-ізденіс зерттеушілік іс-ҽрекет аймағына

енгізу мҽселесінде нақты кҿмек жасауға еңбектенеді;

-Мҧғалімдердің іс-тҽжірибесін зерттеп, диагностикалық талдау жасап, жаңашыл идеялар,

жаңашыл ізденістерді қолдап, олардың тҽжірибесін тарату ісімен айналысады.

Педагогикалық жаңа идеялар банкін қҧру ісін қолға алады; -Дҽстҥрлі оқытудан келе жатқан класс кабинеттерді, класс-зертхана деңгейіне

жетелеудің ҿнімді жолдарын қарастырады, тҽжірибеге енгізу мҽселесінен ізденеді;

-Республиканың, облыс орталықтарынан зертхананың филиалдарын ашып, мҧғалімдерді

ғылыми-зерттеу жҧмысына баулу, зерттеушілік қҧзырлығын қалыптастыру мҽселесімен

айналысады.

Қ.О.Бітібаеваның республикалық ғылыми-әдістемелік зертханасының

тҧжырымдық негізі:

- Атаулы зертхана - даму ҥдерісіндегі ―инновациялық сынақ аймағы‖; - Интеллектуалдық дамуы басқаның білімін қабылдау емес, ҿз еншілігіне тиесілі іс-

тҽжірибесін жаңа заман сҧранысына сай ҿңдеу;

- Ҿз мҥмкіндігіне сай ―Мен ‖ менталитетін қалыптастыру; - Оқушы мен мҧғалім арасындағы субъектілік қарым-қатынасты ҽр оқушының

мҥмкіндігіне сҽйкестендіру;

- «Оқушы- педагог-ата-ана», «педагог –ата-ана - педагог», «оқушы –педагог- ҽкімшілік» арасындағы тікелей қатынасқа сай ҿз ісіне деген жауапкершілікті арттыру;

- Оқушылар арасындағы ҿзара жҽне мҧғалім мен оқушылар арасындағы сыйластық, сенімділік, субъектілік қарым-қатынастарды орнату.

Зертхана педагогикасы

Атаулы зертхана мҥшелерінің инновациялық ҥрдістегі ара- қатынасы бірлестік

педагогикасына негізделеді. Бірлестік педагогикасы – бҧл атаулы зертхана мҥшелерінің

бірлескен еңбегі, инновациялық ҥрдістегі тҧтас ҿзін- ҿзі басқаруы.

Атаулы зертхананың білім беру мазмҧны: білім берудің таңдамалы, баламалы сипаты

педагогтардың, оқушылардың ҿз мҥмкіндігінше дамуын, оқушы жҽне мектеп, табиғи орта

арасындағы тығыз байланысты қамтамасыз етеді. Мҧны атаулы мектептің ізденіс жолынан

анық кҿруге болады.

14

ЗЕРТХАНАНЫҢ БАСҚАРУ ЖҤЙЕСІ

Республикалық ғылыми-ҽдістемелік зертхана

Атаулы зертхана мҥшелері (филиалдары)

Шығыс Қазақстан облыстық білім басқармасы

Қазақ әдебиетінен Қ.О.Бітібаеваның атаулы зертханасындағы пәлсафасы– «ОЙ

ТАСТАУ, ОЙЛАНТУ, ОЙЛАУ».

Мақсаты: қазақ ҽдебиеті мазмҧнын ҧлттық нышанда тереңдете отырып, қазақ

менталитетінің дҽрежесін кҿтеру.

Міндеті: Қазақтың ежелгі ҽдебиетінен бҥгінгі ҽдебиетіне дейін зерттеулер жҥргізу;

Оқыту бағдарламасын ендіру жолдарын іздестіру; Ендіру бағдарламасын, ҽдістемесін

технологиясын жасау.

Зертхана қызметінің ҥлгісі

Қ.О.Бітібаеваның іс-тҽжірибесінің мазмҧны – оқу-тҽрбие, басқару ҥрдістерін қамтып іс-

тҽжірибенің кеңдігі «мҧғалім –әдіскер – оқушы - ата-ана» арасындағы байланысты жан-

жақты қамтып жатқандығын кҿрсетеді. Сондықтан да атаулы мектеп іс- тҽжірибесін ―пайда

болу‖, ―жасау‖, ―іске асыру‖ ҽрекеттерімен сипатталатын инновациялық қызмет нҧсқасындағы

ойды таразылай отырып, шартты тҥрде инновациялық тҽжірибе деп атаймыз.

Зертхана жҧмысының басты мақсаттарының бірі – дарынды, талантты

балалармен жҧмыс.Зертхана жҧмысының нҽтижесі қуантарлықтай. Атап соңғы 5 жылды

айтсақ:

1. Қазақ тілі мен ҽдебиеті пҽнінен Республикалық олимпиададан – 7 оқушы, 2. Республикалық ғылыми жоба қорғау сайысынан – 5 оқушы 3. Республикалық шығармашылық сайыстардан – 17 оқушы. Қанипа Омарғалиқызының республикалық ғылыми-ҽдістемелік зертханасы «Ҿрлеу»

БАҦО-мен, ШҚО ББ «Шығыс» ҿңірлік орталығымен, «Дарын» ҒП орталығымен тығыз

байланыста жҧмыс жасап келеді. Зертханада жыл сайын облыстық, республикалық семинарлар

ҿтіп тҧрады. Ҧстаздың ғылыми-ҽдістемелік зертханасы бҥгінгі таңда бҥкіл республиканың

ҧстаздар қауымына ҽдістемелік тҧрғыдан кҿмек кҿрсетуде. Зертханада интерактивті

сабақтарды медиа білім беру орталықтары арқылы желілік байланыс негізінде қатарласа

беру қолға алып отыр. Қанипа Омарғалиқызының инновациялық тҽжірибесін тарату жҽне

ҧстаздық тҧлғасын ҧлықтау мақсатында педагогикалық мҧрасын, мҧражай жҽдігерлерін облыс,

республика кҿлемінде он-лайн сабақтар тҥрінде таратып, «жылжымалы керуен» сабақтарын

ҧйымдастыру да дҽстҥрге айналды.

Зертхананың ғылыми-ҽдістемелік қҧрылымында 4 орталық бар. Олар: «Ақындар

мектебі» «Ҽл-Фараби ҧрпақтары» ОҒҚ-ның жас ізденушілер» «Жас актерлер» «Жас

зерттеушілер» /мҧғалімдер мен жас мамандарға арналған/ орталықтар. Бҧл орталықтардың

жҧмысына зертхана мҥшелерімен қатар С.Аманжолов атындағы ШҚМУ-нің ғалымдары, театр

мамандары, «Шабыт» ақындар мектебінің жетекшілері тартылған. Жыл сайын дҽстҥрлі тҥрде

Қанипа Омарғалиқызының туған кҥніне орай ҿткізілетін «Қанипа кҥні» апталығына мектеп

ҧжымымен қатар, зертхананың филиалдары да қатысады.

Ғылыми-ҽдістемелік зертхана «Ҿрлеу» БАҦО-мен, ШҚО ББ «Шығыс» ҿңірлік

орталығымен, «Дарын» ҒП орталығымен тығыз байланыста жҧмыс жасайды. Зертханада жыл

сайын облыстық, республикалық семинарлар ҿтіп тҧрады.

15

Қанипа Омарғалиқызы еңбектерінің отандық педагогика тарихында �