Matematika vortaro kaj oklingva leksikono (book)

MATEMATIKA VORTARO

Kava-Pech Publishing house

This book is available in print at Kava-Pech Publishing house (click on the title above) and at many book services En papera formo la libro estas aĉetebla ĉe la eldonejo Kava-Pech (klaku la ĉi-supran titolon) kaj en multaj libroservoj Ce livre est disponible en version papier auprès des éditions Kava-Pech (cliquez le titre ci-dessus) et dans plusieurs services de librairie

http://kava-pech.cz/book-vortaroe-esperanto.html

Marc Bavant

MATEMATIKA VORTARO

KAJ

OKLINGVA LEKSIKONO

K A V A - P E C H

Eldonejo : KAVA-PECH Dobřichovice (Prago)Anglická 878, CZ-25229 Dobřichovice [email protected]://www.kava-pech.cz

Konsulte partoprenis : Chris Long (Britio), Petko Arnaudov (Bulgario), Jan Werner (Ĉeĥio)

Kontrollegis : Jan Werner (Ĉeĥio)

Enpaĝigo kaj grafika aranĝo : Marc Bavant

Kovrilpaĝo : Luděk Neužil

© Marc Bavant, 2003

ISBN 80-85853-65-5

AVERTISSEMENT AU LECTEUR FRANCOPHONE

Cet ouvrage est un dictionnaire multilingue de mathématique qui se base sur un dictionnaire mathématique enespéranto comprenant environ 1300 termes et 1500 notions de base de la science mathématique d'aujourd'hui.Pour traduire un terme d'une langue à l'autre, on utilise l'espéranto comme langue pivot, mais le lecteur peutparfaitement ignorer l'espéranto et pour autant utiliser ce dictionnaire avec profit.

Par exemple, pour traduire „série entière formelle” en tchèque, il suffit tout d'abord de chercher ce mot dansl'index français-espéranto : on y trouve le numéro du terme espéranto correspondant, soit 371 dans notreexemple. Ensuite on se rend à l'index espéranto-tchèque où l'on trouve en regard du numéro 371 la traductionattendue : „formální mocninná řada”. La procédure est identique pour traduire en hongrois et en polonais.

La procédure est légèrement différente pour obtenir une traduction du même terme en anglais, allemand ourusse car il n'existe pas d'index espéranto-anglais, espéranto-allemand, espéranto-russe, ni espéranto-françaisd'ailleurs, les traductions se trouvant directement dans le corps du dictionnaire mathématique espéranto. Ilsuffit donc de chercher le terme portant le numéro 371, à savoir „formala potencoserio” et on trouve lestraductions suivantes : [ formale Potenzreihe | formal power series | série entière formelle | формальныйстепенной ряд ] dans l'ordre allemand, anglais, français et russe. Si, à la place d'une traduction, apparaît lesymbole „→“, cela signifie que la traduction est identique à celle du dernier sens du même terme.

Quand plusieurs termes espéranto correspondent à un terme unique de la langue de départ, il peut être utile delire les articles espéranto concernés, car même sans connaître la langue, le lecteur pourra souvent comprendrepartiellement et s'orienter ainsi vers la traduction la plus conforme à son intention. En effet, les articles ont unestructure très claire et l'espéranto utilise des racines aisément reconnaissables. Chaque terme est numéroté avecun numéro entier (ex. „523“) et, quand le terme à plusieurs significations, chaque signification se voit attribuerun numéro décimal (ex. „523.2“). Au début de la définition, si nécessaire, une parenthèse précise le domained'emploi. Tous les termes apparaissant en gras sont définis (et traduits) ailleurs dans le dictionnaire. En find'article apparaissent souvent des références à des synonymes, antonymes, hyponymes, hyperonymes ousimplement des termes apparentés, voire une illustration. La table suivante vous aidera à comprendre quelquesabréviations utiles et fréquentes.

ANT. antonyme

ILUST. voir illustration

p.p. en parlant de

simb. symboliquement

SIN. synonyme

SUB. hyponyme

SUP. hyperonyme

VD. notion apparentée

VD. EKZ. voir exemple sous...

Et voici traduites en français les entrées les plus importantes de la table des matières :

Index espéranto-tchèque 129

Index espéranto-hongrois 136

Index espéranto-polonais 145

Index anglais-espéranto 166

Index tchèque-espéranto 177

Index français-espéranto 186

Index allemand-espéranto 199

Index hongrois-espéranto 212

Index polonais-espéranto 221

Index russe-espéranto 235

5

NOTES FOR ENGLISH-SPEAKING READERS

This is a multilingual mathematical dictionary based on an Esperanto glossary with about 1300 terms and1500 basic concepts of current mathematics. Esperanto is used as a bridge in translating between languages,but the dictionary can be useful without a knowledge of Esperanto.

For instance, to translate „formal power series“ into Czech, just find the expression in the English-Esperantoindex, take the number of the corresponding Esperanto term, in this case 371, and go to the Esperanto-Czechindex, where you will find the translation under 371, namely „formální mocninná řada”. The same applies forPolish or Hungarian.

Translation into French, German or Russian is simpler. The corresponding terms are in the glossary itself. Sojust find number 371, „formala potencoserio“, where you will see German, English, French and Russiantranslations in that order : [ formale Potenzreihe | formal power series | série entière formelle | формальныйстепенной ряд ]. An arrow „→“ refers to the translations under the last sense of the term concerned.

When several Esperanto terms correspond to one term in English, it may be useful to read the Esperantodefinitions : readers may understand enough to choose the appropriate term even without a knowledge of thelanguage. The definitions are clearly structured, and Esperanto uses easily recognisable roots. Each term isgiven an integer number, e.g. 523; if a term has several meanings, these are then numbered 523.1, 523.2 etc. The field of reference of a term is defined more narrowly in brackets at the start of a definition if necessary. All terms in bold are defined (and translated) elsewhere in the glossary. Some definitions end with referencesto synonyms, antonyms, subconcepts, superconcepts, related terms, or perhaps an illustration.

A list of frequently used abbreviations follows.

ANT. antonym

ILUST. see picture

p.p. with reference to

simb. symbolically

SIN. synonym

SUB. subconcept

SUP. superconcept

VD. related concept

Vd. Ekz. see example under...

Here are the most important items in the contents :

Esperanto-Czech index 131

Esperanto-Hungarian index 138

Esperanto-Polish index 146

English-Esperanto index 157

Czech-Esperanto index 168

French-Esperanto index 181

German-Esperanto index 191

Hungarian-Esperanto index 201

Polish-Esperanto index 214

Esperanto-Russian index 225

6

BENUTZUNGSHINWEISE FÜR DEUTSCHSPRACHIGE LESER

Das vorliegende Buch ist ein mehrsprachiges mathematisches Wörterbuch, das auf einem mathematischenFachwörterbuch in Esperanto mit 1300 Fachbegriffen und 1500 Grundbegriffen der modernen Mathematikbasiert. Um einen Fachausdruck aus einer Sprache in eine andere zu übersetzen, benutzt man Esperanto alsBrückensprache – wobei der Leser jedoch zur Benutzung des Wörterbuches keinerlei Esperantokenntnissebenötigt.

Um zum Beispiel den Ausdruck „formale Potenzreihe“ ins Tschechische zu übersetzen, sucht man zunächstdiesen Ausdruck im Index Deutsch-Esperanto; dort steht die Nummer des entsprechenden Esperanto-Ausdrucks, in unserem Beispiel 371. Sodann sucht man im Index Esperanto-Tschechisch die Nummer 371, beider die tschechische Übersetzung, nämlich „formální mocninná řada“, steht. Entsprechend geht man zurÜbersetzung ins Polnische oder Ungarische vor.

Etwas anders ist das Vorgehen bei der Übersetzung ins Englische, Französische oder Russische, da es keineIndizes für Esperanto-Englisch, Esperanto-Französisch und Esperanto-Russisch gibt. Vielmehr befinden sichdie Übersetzungen in diese Sprachen direkt im Hauptteil des mathematischen Esperanto-Fachwörterbuchs. Esgenügt daher, den Begriff mit der Nummer 371, nämlich „formala potencoserio“, aufzuschlagen, unter demsich die Übersetzungen „[ formale Potenzreihe | formal power series | série entière formelle | формальныйстепенной ряд ]“ befinden, in der Reihenfolge Deutsch – Englisch – Französisch – Russisch. Steht statt einerÜbersetzung das Pfeilsymbol „→“, so bedeutet das, dass die Übersetzung mit der der letzten aufgeführtenBedeutung des betreffenden Ausdrucks übereinstimmt.

Wenn ein Ausdruck in der Ausgangssprache mehreren Esperanto-Ausdrücken entspricht, kann zur Unter-scheidung ein Blick auf die betreffenden Esperanto-Artikel nützlich sein, denn auch ohne Kenntnis dieserSprache kann der Leser häufig den Sinn verstehen und so die für seinen Zweck geeignetste Übersetzungwählen. Die Artikel zu den Begriffen sind klar strukturiert und die Wortwurzeln des Esperanto leicht erkenn-bar. Jeder Ausdruck ist mit einer Nummer (wie „523“) versehen, und wo ein Ausdruck mehrere Bedeutungenbesitzt, trägt jede Bedeutung eine zweistufige Nummer (wie „523.2“). Zu Beginn der Definitionen steht beiBedarf in Klammern der Verwendungsbereich. Alle fett gedruckten Ausdrücke sind an anderer Stelle im Buchdefiniert (und übersetzt). Am Ende der Einträge stehen Verweise auf Synonyme, Antonyme, Unter- undOberbegriffe, verwandte Begriffe, sowie Abbildungen. Die nachstehende Tabelle wird Ihnen beim Verständniseiniger häufiger, nützlicher Abkürzungen helfen:

ANT. Antonym, Gegensatz

ILUST. siehe Abbildung

p.p. in Zusammenhang mit

simb. symbolisch, übertragen

SIN. Synonym,gleichbedeutendes Wort

SUB. Unterbegriff

SUP. Oberbegriff

VD. Verwandter Begriff

VD. EKZ. siehe Beispiel unter…

Und hier die wichtigsten Elemente aus dem Inhaltsverzeichnis in deutscher Übersetzung:

Index Esperanto-Tschechisch 129

Index Esperanto-Ungarisch 136

Index Esperanto-Polnisch 145

Index Englisch-Esperanto 166

Index Tschechisch-Esperanto 177

Index Französisch-Esperanto 186

Index Deutsch-Esperanto 199

Index Ungarisch-Esperanto 212

Index Polnisch-Esperanto 221

Index Russisch-Esperanto 235

7

О ПОЛЬЗОВАНИИ СЛОВАРЁМ

Предлагаемый многоязычный математический словарь построен на основе математической термино-логии языка эсперанто. Словарь содержит около 1300 терминов и 1500 основных понятий современнойматематики. Перевод терминов с одного национального языка на другие основан на использованииэсперанто в качестве языка-посредника; при этом знания языка эсперанто не требуется.

Например, чтобы перевести на чешский язык термин «формальный степенной ряд», следует преждевсего найти его в русско-эсперантском указателе — там дан номер соответствующего термина наэсперанто (в нашем примере, “371”). Переходя затем в эсперанто-чешский указатель, находимтребуемое под номером “371” : «formální mocninná řada». Аналогично осуществляется перевод напольский или венгерский языки.

Несколько иначе поступаем при переводе на английский, французский или немецкий : указателиэсперанто-английский, эсперанто-французский, эсперанто-немецкий (как, впрочем, и эсперанто-русский) отсутствуют, поскольку переводы на эти языки даны при эсперантском математическомтермине. Поэтому, обратившись к термину 371, т.е. «formala potencoserio», мы сразу найдёмпереводы : [formale Potenzreihe | formal power series | série entière formelle | формальный степенной ряд],расположенные в порядке: немецкий, английский, французский, русский. Если вместо перевода стоитстрелка →, то это значит, что искомый перевод совпадает с переводом последнего значения данноготермина.

Если исходному русскому термину соответствует несколько эсперантских, то можно посоветоватьвзглянуть на текст пояснительных статей на эсперанто, поскольку даже не владея этим языкомчитатель, как правило, сможет понять, о чём речь, и таким образом сориентироваться, который изпереводов соответствует искомому смыслу — структура статей очень прозрачна, а интернациональнаялексика эсперанто легко узнаваема. Каждый термин имеет целочисленный номер (например, “523”) и,если термин многозначен, номер значения добавляется после точки (например, “523.2”). Принеобходимости, в скобках перед определением указывается предметная область термина. Жирнымначертанием выделены термины определённые (и переведённые) в статьях данного словаря. В концемногих статей даны ссылки на синонимы, антонимы, обобщения, специальные понятия, и возможно,иллюстрации. Ниже приведён список часто используемых сокращений.

ANT. антоним

ILUST. см. рис.

p.p. о …

simb. символически

SIN. синоним

SUB. частное подпонятие

SUP. более общее понятие

VD. родственное понятие

Vd. Ekz. См. пример в статье …

Русский перевод важнейших разделов оглавления :

Эсперанто-чешский указатель 129

Эсперанто-венгерский указатель 136

Эсперанто-польский указатель 145

Англо-эсперантский указатель 166

Чешско-эсперантский указатель 177

Французско-эсперантский указатель 186

Немецко-эсперантский указатель 199

Венгерско-эсперантский указатель 212

Польско-эсперантский указатель 221

Русско-эсперантский указатель 235

8

NÁVOD K POUŽITÍ SLOVNÍKU PRO ČESKY MLUVÍCÍHO ČTENÁŘE

Tento vícejazyčný matematický slovník je založený na esperantském matematickém názvosloví. Obsahuje asi1300 termínů a 1500 základních pojmů současné matematické vědy. Pro překlad termínu z jednoho jazyka dojiného je zde použito esperanto jako zprostředkující jazyk, k úspěšnému použití slovníku však čtenář nemusíesperanto ovládat.

Například k překladu termínu „formální mocninná řada“ do maďarštiny postačí nejprve vyhledat tento výrazv česko-esperantském registru a tam zjistit pořadové číslo ekvivalentního esperantského termínu, pro nášpřípad to je 371. Následně najdeme esperantsko-maďarský registr, v kterém se nachází hledaný překlad podzjištěným pořadovým číslem 371, jmenovitě: „formális hatványsor“. Postup je stejný také pro překlad dopolštiny.

Poněkud odlišný je postup při získávání překladu tohoto termínu do angličtiny, francouzštiny, němčiny aruštiny, protože ve slovníku nejsou registry esperantsko-anglický, esperantsko-francouzský, esperantsko-německý ani esperantsko-ruský. Překlady do těchto jazyků jsou přímo v esperantském matematickém slovníku.Postačí proto vyhledat termín s pořadovým číslem 371, jmenovitě „formala potencoserio“, u něho jsou paknásledující ekvivalenty: [formale Potenzreihe | formal power series | série entière formelle | формальныйстепенной ряд], které jsou v pořadí: německý, anglický, francouzský, ruský. Jestliže se zde vyskytuje místopřekladu značka „→“, znamená to, že překlad je shodný s následujícím významem téhož termínu.

V případě, že několik esperantských termínů odpovídá jednomu termínu v původnám jazyce, může býtužitečné přečtení příslušných hesel v esperantu, protože i bez znalosti tohoto jazyka čtenář pravděpodobněalespoň částečně obsahu porozumí a bude se moci orientovat směrem k překladu nejvodnějšímu pro jehopřípad. Hesla mají totiž velmi jasnou strukturu a jazyk esperanto užívá takové slovní kořeny, kterým lze snadnoporozumět.

Každý termín je označen celým číslem (např. „523“) a má-li tento termín více významů, je každý význam dáleodlišen pořadovým číslem za tečkou (např. „523.2“). Na začátku vysvětlující části definice, je-li to prospěšné,je v závorce uvedena oblast použití termínu.

Všechny termíny, které jsou vytištěny tučně, jsou ve slovníku na jiném místě definovány (a přeloženy). Nakonci hesel se často vyskytují odkazy na synonyma, antonyma, podřazené a nadřazené pojmy, příbuznétermíny, případně na obrázek. Následující tabulka vám pomůže porozumět několika často užitým zkratkám :

ANT. antonymum

ILUST. viz obrázek

p.p. ve vztahu k…

simb. symbolicky

SIN. synonymum

SUB. podřazený pojem

SUP. nadřazený pojem

VD. příbuzný pojem

Vd. Ekz. viz příklad pod…

Český překlad nejdůležitějších částí obsahu slovníku :

Esperantsko-český registr 129

Esperantsko-maďarský registr 136

Esperantsko-polský registr 145

Anglicko-esperantský registr 166

Česko-esperantský registr 177

Francouzsko-esperantský registr 186

Německo-esperantský registr 199

Maďarsko-esperantský registr 212

Polsko-esperantský registr 221

Rusko-esperantský registr 235

9

ÚTBAIGAZÍTÁS A MAGYAR OLVASÓK SZÁMÁRA

Ez a többnyelvű matematikai szótár egy eszperantó nyelvű enciklopédikus szótáron alapszik és a maimatematika kb. 1300 kifejezését és 1500 fogalmát tartalmazza. Valamely kifejezés egyik nyelvről másikrafordításához az eszperantót mint hídnyelvet alkalmazza, de az olvasónak nem kell tudnia eszperantóul a szótáreredményes használatához.

Például a “formális hatványsor” cseh fordításához elegendő megkeresni ezt a kifejezést először a magyar-eszperantó mutatóban: ott megtalálható a megfelelő eszperantó kifejezés sorszáma, példánkban 371. Ezután azeszperantó-cseh mutatóban a 371-es sorszám alatt megtalálható a cseh fordítás : “formální mocninná řada”. Azeljárás hasonló, ha a lengyel kifejezést keressük.

Az eljárás kissé más, ha ugyanennek a kifejezésnek az angol, francia, német vagy orosz fordítását keressük,mivel nincs eszperantó-angol, eszperantó-francia, eszperantó-német, sem pedig eszperantó-orosz mutató. Ezeka fordítások ugyanis az eszperantó értelmező szótári részben találhatók. Elég tehát megkeresni a 371-eskifejezést: “formala potencoserio”, és ott találhatók a következő fordítások : [ formale Potenzreihe | formalpower series | série entière formelle | формальный степенной ряд ], a német, angol, francia, orosz sorrendnekmegfelelően. Ha fordítás helyett a “→” szimbólum jelenik meg, ez azt jelenti, hogy a fordítás azonos az illetőkifejezés utolsó értelmének fordításával.

Ha több eszperantó kifejezés felel meg az eredeti nyelv egyetlen kifejezésének, hasznos lehet az illetőeszperantó nyelvű szócikkek elolvasása, mert ha nem is tudjuk ezt a nyelvet, sok esetben képesek leszünkrészben megérteni a szöveget és így rájönni a célunknak leginkább megfelelő fordításra. A cikkeknek nagyonvilágos a szerkezetük és az eszperantó könnyen felismerhető szótöveket használ. Minden kifejezést egész számjelöl (pl. “523”), és ha a kifejezésnek több jelentése van, minden jelentés kap egy tört részt is (pl. “523.2”). Azértelmezés elején, ha szükséges, zárójelben áll az alkalmazási terület. Minden vastagbetűs kifejezés definíciója(és fordítása) megtalálható máshol a szótárban. A szócikkek végén gyakori a hivatkozás szinonimákra,antonimákra, alá- és fölérendelt fogalmakra, egyszerű rokonkifejezésekre, vagy esetleg ábrára. A következőtáblázat segít megérteni néhány gyakori és hasznos kifejezést.

ANT. antonima

ILUST. lásd a(z) ... ábrát

p.p. ...-ról/ről szólva

simb. jelölése

SIN. szinonima

SUB. alárendelt fogalom

SUP. fölérendelt fogalom

VD. rokonfogalom

VD. EKZ. lásd a példát ... alatt

Íme a tartalomjegyzék legfontosabb címeinek fordítása :

Eszperantó-cseh mutató 129

Eszperantó-magyar mutató 136

Eszperantó-lengyel mutató 145

Angol-eszperantó mutató 166

Cseh-eszperantó mutató 177

Francia-eszperantó mutató 186

Német-eszperantó mutató 199

Magyar-eszperantó mutató 212

Lengyel-eszperantó mutató 221

Orosz-eszperantó mutató 235

10

WSKAZÓWKI DLA CZYTELNIKÓW POLSKICH

Książka ta jest wielojęzycznym słownikiem matematycznym, bazującym na esperanckim słowniku matema-tycznym, zawierającym ok. 1300 haseł i 1500 podstawowych pojęć z współczesnej matematyki. Abyprzetłumaczyć dowolny termin z jednego języka na inny, użyto Esperanta jako języka pomocniczego, lecz doposługiwania się słownikiem znajomość Esperanta nie jest wymagana.

Przykładowo, aby przetłumaczyć polski termin „szereg formalny“ na czeski wystarczy poszukać tegowyrażenia w indeksie polsko-esperanckim : znajduje się tam numer odpowiedniego terminu esperanckiego, wnaszym przykładzie 371. Potem w indeksie esperancko-czeskim pod numerem 371 znajdujemy poszukiwanepojęcie, mianowicie „formální mocninná řada“. Sposób postępowania jest taki sam, jeżeli chcemyprzetłumaczyć odpowiedni termin np. na język węgierski.

Sposób postępowania jest trochę inny, jeżeli chcemy znaleźć tłumaczenie tego terminu na angielski, francuski,niemiecki lub rosyjski, ponieważ nie ma indeksów : esperancko-angielskiego, esperancko-francuskiego,esperancko-niemieckiego, ani esperancko-rosyjskiego. Pojęcia te znajdują się bezpośrednio wewnątrzesperanckiego słownika matematycznego. Wystarczy więc poszukać terminu z numerem 371, mianowicie„formala potencoserio“, gdzie znajdują się następujące tłumaczenia : [ formale Potenzreihe | formal powerseries | série entière formelle | формальный степенной ряд ], ułożone w porządku językowym: niemiecki,angielski, francuski, rosyjski. Jeżeli, zamiast tłumaczenia pojawia się symbol „→“, oznacza to, że tłumaczeniejest identyczne z sensem ostatniego pojęcia właściwego terminu.

W przypadku, gdy wiele terminów esperanckich odpowiada jednemu terminowi w języku oryginalnym,wskazane jest aby zapoznać się z rodzajnikami esperanckimi, ponieważ nawet nie znając języka, czytelnikczęsto jest zdolny przynajmniej częściowo zrozumieć tłumaczenie i wybrać najbardziej odpowiedni termin dlaswojego celu. W rzeczywistości rodzajniki mają bardzo przejrzystą strukturę, a język Esperanto używałatwych, rozpoznawalnych rdzeni. Każdy termin jest oznaczony liczbą całkowitą (np. „523“), kiedy zaś terminprzyjmuje wiele znaczeń, każde znaczenie jest oznaczone liczbą dziesiętną (np. „523.2“). Na wstępie definicji,jeżeli to konieczne, w nawiasie określono zakres użyteczności. Wszystkie pogrubione terminy są zdefiniowane(i przetłumaczone) w innych miejscach słownika. Na końcu rodzajników często podane są odsyłacze dosynonimów, antonimów pojęć podrzędnych i nadrzędnych, prostych terminów pokrewnych lub ilustracji.Poniższa tabela pozwoli zapoznać się z kilkoma częstymi i użytecznymi skrótami.

ANT. antonim

ILUST. zobacz ilustrację

p.p. mówiąc o

simb. symbolicznie

SIN. synonim

SUB. pojęcie podrzędne

SUP. pojęcie nadrzędne

VD. pojęcia pokrewne

Vd. Ekz. zobacz przykład pod...

A oto polskie tłumaczenie najważniejszych oznaczeń w spisie treści:

Indeks esperancko-czeski 129

Indeks esperancko-węgierski 142

Indeks esperancko-polski 150

Indeks angielsko-esperancki 157

Indeks czesko-esperancki 165

Indeks francusko-esperancki 181

Indeks niemiecko-esperancki 190

Indeks węgiersko-esperancki 201

Indeks polsko-esperancki 217

Indeks rosyjsko-esperancki 226

11

12

Enhavtabelo AVERTISSEMENT AU LECTEUR FRANCOPHONE..............................................................5 NOTES FOR ENGLISH-SPEAKING READERS....................................................................6 BENUTZUNGSHINWEISE FÜR DEUTSCHSPRACHIGE LESER...............................................7 О ПОЛЬЗОВАНИИ СЛОВАРЁМ......................................................................................8 NÁVOD K POUŽITÍ SLOVNÍKU PRO ČESKY MLUVÍCÍHO ČTENÁŘE....................................9 ÚTBAIGAZÍTÁS A MAGYAR OLVASÓK SZÁMÁRA..........................................................10 WSKAZÓWKI DLA CZYTELNIKÓW POLSKICH................................................................11

ANTAŬPAROLO ................................................................................................................151. ENKONDUKO...........................................................................................................152. LA FONTOJ...............................................................................................................16

2.1. Bricard [RB].....................................................................................................162.2. Malnovaj ĝeneralaj vortaroj : [VE], [PV] kaj [P1]................................................172.3. Hilgers-Yashovardhan [HY].............................................................................172.4. Deneva [DD] kaj Reiersøl [OR].........................................................................182.5. Werner [JW] kaj Pokrovskij [SP]........................................................................192.6. La Plena Ilustrita Vortaro de 2002 [P2]............................................................192.7. Fonto de la nacilingvaj tradukoj [ES] kaj aliaj...................................................20

3. PRINCIPOJ................................................................................................................213.1. Kohereco........................................................................................................213.2. Skemismo aŭ naturalismo ?.............................................................................213.3. Kampoj...........................................................................................................23

4. ENHAVO DE LA VERKO.............................................................................................244.1. Strukturo de la vortaraj artikoloj.....................................................................244.2. Enhavo de la ilustraj platoj..............................................................................284.3. Mallongigoj.....................................................................................................29

5. TEĤNIKAJ ASPEKTOJ.................................................................................................296. BIBLIOGRAFIO..........................................................................................................30

VORTARA PARTO..............................................................................................................31 INDEKSOJ ESPERANTAJ-NACILINGVAJ..............................................................................129

1. INDEKSO ESPERANTA-ĈEĤA...................................................................................1292. INDEKSO ESPERANTA-HUNGARA............................................................................1363. INDEKSO ESPERANTA-POLA...................................................................................144

INDEKSOJ NACILINGVAJ-ESPERANTAJ..............................................................................1511. INDEKSO ANGLA-ESPERANTA.................................................................................1512. INDEKSO ĈEĤA-ESPERANTA...................................................................................1603. INDEKSO FRANCA-ESPERANTA...............................................................................1704. INDEKSO GERMANA-ESPERANTA............................................................................1795. INDEKSO HUNGARA-ESPERANTA............................................................................1896. INDEKSO POLA-ESPERANTA...................................................................................1987. INDEKSO RUSA-ESPERANTA...................................................................................207

ILUSTRAJ PLATOJ............................................................................................................2171. SIMBOLOJ, SKRIBAĴOJ KAJ LITEROJ..........................................................................2172. LOGIKO KAJ AROJ...................................................................................................2203. ELEMENTA EBENA GEOMETRIO...............................................................................2214. ANALITIKO.............................................................................................................2255. KURBOJ..................................................................................................................226

13

14

ANTAŬPAROLO

1. ENKONDUKO

Vortarista laboro en matematika kampo ne devus esti malfacila tasko. Ja matematikoestas „la reĝino de sciencoj“, kaj eĉ „la universala lingvo de scienco“, ĉu ne ? Ĝin onikultas en multaj lingvoj kun mirinda simileco kaj laŭdire ĝiaj terminoj havas precizansencon... Povas esti. Sed ŝajne la Esperantistaj matematikistoj donis al si grandan penon,por ke tiu favora famo iĝu dubinda en nia lingvo. Kiam mi entreprenis la laboron redaktimatematikajn artikolojn de Reta Vortaro1, mi ne imagis, kian ĥaoson mi devos fronti.

Kvankam kelkaj terminoj estas konataj de tre longe (la unua terminaro estis eldonitasamjare kiel nia Fundamento), postaj leksikografoj ne povis deteni sin de „plibonigoj“,kio kondukis al amaso da samsencaj terminoj por nocioj foje tute senigitaj je praktikavaloro. Nu, tion ni eble ŝuldas al la mensaj kvalitoj necesaj por esti bona matematikisto :imagopovo, pedanteco, libereco de pensado kaj esprimado, alta pritakso de la proprajopinioj..., sed ŝajnas urĝe, ke oni metu finon al la malstabileco de la plej baza sciencaterminaro, ke niaj fakuloj ĉesu elpensi novajn sufiksojn, kies utilon nur ili kapablas vidi,kaj ĉesu dekreti leksikografiajn regulojn, kiujn ili mem ne aplikas.

La supra enkonduko povas aspekti tre kritika. Fakte, jes, tia ĝi estas, sed de alia flankomi neniel subtaksas la meriton de miaj antaŭuloj kaj detale priskribos la verkojn, sur kiujmi baziĝis por fundamenti mian laboron. Ja tian fundamenton mi precize bezonis, ĉar mimem ne estas matematikisto. Certe mi studis matematikon en sufiĉa grado por ne sentimin ĉarlatano parolante pri ĝi sur la meza nivelo taŭga por tia terminologia laboro, sedmankas al mi la ĉiutaga intima kontakto kun la scienco por aplombe aserti, ke mi sciaspli bone ol la aliaj. Alidire mi provis humile ĉerpi vortojn en la antaŭaj aŭtoritatajverkoj, provizi ilin per fake deca difino kaj per kvarlingva traduko sankciita de gravamultlingva vortaro. Reveni al la fontoj estis konstanta klopodo, eĉ se foje mi deviskonstati ilian malkonkordon kaj findecidi favore al unu el ili.

Okazis ankaŭ, ke la serĉatajn vortojn mi trovis en neniu fonto. Foje la fontoj citasterminon, sed manke de difinoj oni ne scias precize, al kiu kampo ĝi aplikiĝas2. Tiajnterminojn mi do devis elpensi mem, provante elpensi saĝe, sed mi plu konsideras ilin

1. REVO estas la kodnomo de la interesega projekto Reta Vortaro, iniciatita de Wolfram Diestel en 1999.Temas pri TTT-paĝaro (http://purl.org/NET/voko/revo) kaj tre oportuna interreta ilaro, kiu ebligas alplurnacia redaktantaro kunlabori en la kreado de vera multlingva vortaro, senpage alirebla kaj libera jeaŭtorrajtoj. La aŭtoro partoprenas en tiu projekto laŭ tri aksoj : unue evoluigi la matematikanterminologion, due plibonigi la redakton de ĝeneraltemaj artikoloj (ja la materiala bazo de la vortarodevenas de Plena Vortaro kaj foje meritas ĝisdatigon), kaj trie aldoni franclingvajn tradukojn, kio ebligosiam uzi REVO-n kiel tre kompletan Esperantan-francan kaj francan-Esperantan vortaron.

2. Ekz-e kaj Werner kaj Deneva konas la terminon „diagonalo“, sed ĉu temas pri diagonalo de plurlatero aŭde matrico ? Foje la donita traduko helpas por orientiĝi, foje ne. Do, se mi ne povus trovi aliloke laterminon „diagonalo de matrico“, mi tamen konsiderus, ke la neprecizeco de la fontoj pravigas minproponi la terminon.

15

kiel portempajn proponojn kaj tre kontentus, se fakulo bonvolus indiki al mi pliaŭtoritatajn formojn.

2. LA FONTOJ

Ni nun turnu nin al priskribo de la fontoj, kiujn mi uzis, vicigitaj laŭ la aperdato. Ja tiutempa indiko estas por mi grava. Mi ne pretendas, ke la aĝo de verko nepre difinas ĝianaŭtoritatecon, sed opinias, ke se fakulo volas uzi vorton alian ol faris liaj antaŭuloj, linepre devas pravigi sin, almenaŭ por montri, ke li studis la demandon kaj ne proponasnovaĵon pro nescio. Kongrue kun mia „korfavoro“ por la malnovaj verkoj, mi decidisciti prefere la plej malnovan fonton de termino, eĉ se la koncerna fonto ne estas la plejaŭtoritata. La leganto do ne miru, se foje li vidas „Plena Vortaro“ kiel fontindikon de iutermino, dum fakte la termino ekzistas ankaŭ en „Plena Ilustrita Vortaro“, kiu estus pliaŭtoritata pravigo.

2.1. Bricard [RB]

La firmo Hachette publikigis en 1905 la verketon de la franca matematikisto RaoulBricard : Matematika terminaro kaj krestomatio. Mi longe ne konis la ekziston de tiu ĉimodesta 59-paĝa libreto, sed tuj komprenis, ke ĝi havis eksterordinaran influon sur ĉioposte eldonita. La baza ideo de tiu verko estis genia : anstataŭ ol kunmeti difinojn kajtradukojn por centoj da terminoj, Bricard preferis verki „babilaĵon“ pri matematikajobjektoj, donante por ĉiu rapidan, foje tre aludan priskribon3. Li tuŝas precipe latradiciajn temojn de sia epoko, do necesas konstati, ke signifa parto de tiu scio estas nuneksmoda, sed aliflanke li sukcesas mirigi nin per modernaj terminoj kiel „abela grupo“,„komuteca multipliko“, „kardinala nombro4“, „meromorfa funkcio“ kaj pluraj aliaj.

Kvankam tre entuziasmiga, tiu verketo havas mankojn. Unue, pro la maniero prezenti laterminojn, nesufiĉa kono de la historia fono fare de la leganto foje malhelpas al likompreni la celitan sencon. Due, Bricard enkondukis grandegan nombron da radikoj, prikio Zamenhof mem iom ektimis, kiel li duonvorte agnoskas en la rimarko, kiun li verkisfine de la antaŭparolo. De moderna vidpunkto, ne tiom kritikinda estas la nombro denovaj radikoj, kiom ilia formo. Ja Bricard tre sistemece elektis radikojn naturecajn,evitante konsonantan kunpuŝiĝon, kiel en funcio, fracio, acelo, projecio, reduki, deduko,produto5 ks aŭ j-igante senakcentan vokalon i, kiel en polinomjo, binomjo, entjero.Preskaŭ ĉiuj ĉi eksterkutime italecaj formoj malaperis, anstataŭite de pli latinecaj aŭskribfrancecaj.

Ni aldone povus harfendi pri kelkaj sintaksaj mallertaĵoj aŭ misfaritaj kunmetaĵoj, sed

3. En kelkaj okazoj, ekz-e por „prima“, mi dubas, ĉu la priskribo sufiĉus por homo, kies lingvo uzus tutealian terminon, sed ĝenerale la malfacila ekzerco estis brile plenumita.

4. Kardinalo de aro.

5. [P1] signas la vorton „produto“ kiel zamenhofan, sed estus interese scii, ĉu Zamenhof prenis ĝin deBricard aŭ inverse.

16

entute tiu verko restas tre impona kaj meritas roli kiel paciga juĝisto, kiam ĝiaj posteulojne konsentas.

2.2. Malnovaj ĝeneralaj vortaroj : [VE], [PV] kaj [P1]

En 1910 la sama Hachette aperigis Vortaro de Esperanto [VE], aŭtoritan de K. Bein6.Temas pri ĝenerala vortaro, en kiu la matematikaj terminoj ne abundas, sed ĝi havasvaloron de historia dokumento. Pere de ĝi eblas vidi, ke iuj de Bricard proponitajterminoj ricevis agnoskon, foje sub alia formo.

En 1934 SAT aperigis Plena Vortaro de Esperanto [PV] kaj ĝian suplementon 19 jarojnposte. Ankaŭ tiu ĉi vortaro estas nur historia dokumento de matematika vidpunkto. Ĝi netre utilas por solvi terminologiajn demandojn kaj foje eĉ mirigas per eraraj difinoj7.

En 1970 SAT aperigis Plena Ilustrita Vortaro [P1], ankaŭ kun pli posta suplemento[P1s]. Kun ĝiaj du-tri centoj da matematikaj terminoj kaj sufiĉe bonnivelaj difinoj tiuvortaro komencas esti komparebla kun la samformataj nacilingvaj verkoj. Tiu ĉi versiolonge restis la plej aŭtoritata vortaro, eĉ se multflanke kritikata, kaj ĝi ankoraŭ meritasatenton.

2.3. Hilgers-Yashovardhan [HY]

En 1980 Leuchtturm-Verlag aperigis EK-Vortaro de mathematikaj8 terminoj sub redaktode R. Hilgers-Yashovardhan en la serio Sennaciigita scienco. La titolo por modernaleganto restas mistera : la siglo EK en ĝi referencas ŝajne ne al EuropaKlub, la klubo,kiu eldonis la verkon, sed al Eŭropa Komunumo, la tiama nomo de Eŭropa Unio.Malantaŭ nebula ideologia fono kaj pluraj difektetoj9 kaŝiĝas tre interesa enhavo, al kiukunlaboris, almenaŭ nome, prestiĝa teamo da profesoroj.

En [HY] troveblas iom mapli ol 500 terminoj, difinitaj en maniero faka, eĉ se koncizakaj ne tro pedanta, per lingvaĵo moderna kaj sentima10, ĝuste kun la nivelo de fakeco,kiun mi provis apliki en mia verko. Malgraŭ ĝia titolo la redakta stilo de [HY]

6. Fakte mi ne uzis la originalan eldonon, sed represon fare de Ĉina Esperanto-Eldonejo en 1985. Tiu eldonone indikas, ĉu temas pri represo de la unua eldono aŭ de posta (ja Enciklopedio de Esperanto mencias„trian eldonon“ de 1925).

7. Vd la difinon de hipotenuzo : „latero kontraŭa al la orta triangulo“ !

8. Tiele !

9. Krom la eraro en la titolo kaj la neprofesia tipografio, pedantulo povus kritiki la malĝustan ortografion degrekaj terminoj (litero ζ anstataŭ ς), sintaksaj eraroj en la uzo de objekta predikativo („oni nomas la reelonI la integralon de...“) kaj similaj aferetoj.

10. Per tio mi celas, ke ofte en ĝeneralaj vortaroj oni strebas doni nebulajn, intuiciajn difinojn de sciencajnocioj, kvazaŭ estus maldece paroli pli rigore. La efiko estas terura : nefakulo ĉiuokaze ne komprenas, prikio temas, sed ne komprenas ankaŭ fakulo, kiu ne havas la ŝancon povi diveni la sencon per simileco de latermino kun alilingva, de li konata. Cetere oni konstatas en iuj verkoj, ke kelkaj sciencoj estas privilegiitajen la rajto „paroli fakece“.

17

proksimiĝas pli al tiu de matematika kompendio, ol al tiu de vortaro. Pro tio ĝi povasprezenti multajn aferojn simbole kaj tiele evitas ilin nomi11. Tio estas lerta elturniĝo, sedne kongruas kun mia celo „paroli matematikon“.

2.4. Deneva [DD] kaj Reiersøl [OR]

En 1985 aperis Matematika Terminaro Esperanta-Bulgara-Rusa [DD] de DanielaDeneva. Mi volis konsulti ĝin por havi pli rusa-skolan rigardon al la terminologiajdemandoj, sed malgraŭ ĝiaj pli-ol-sepcent terminoj mi ne trovis multajn okazojn ĝin uzi.Do mi ĝin mencias por memoro, sed malofte citas ĝin kiel fonton.

En 1987 aperis Matematika kaj stokastika terminaro Esperanta [OR] de Olav Reiersøl,kiun sep jarojn poste sekvis dua eldono. Reiersøl antaŭe partoprenis en la redakto de lamatematika fako de [P1] kaj de ĝia suplemento, kaj legante lian verkon mi ricevis laimpreson, ke li povis elvolvi en ĝi personan teorion, kiu devis resti bridata en la PIV-akadro, sed jam aperetis jen kaj jen.

Ni devas rekoni al tiu verko multajn kvalitojn. Unue ĝi estas vera studo, donas decajndifinojn kaj proponas pravigojn por la enkondukitaj novaĵoj. Sed necesas rimarki, keofte tiuj pravigoj ne estas konvinkaj. Estus tede listigi ĉiujn okazojn, kiam la pravigoj deReiersøl aspektas vanaj, sed mi donu almenaŭ kelkajn, por ke la leganto pli bonekomprenu mian personan starpunkton.

Li ekz-e anstataŭigas la tradician vorton „derivaĵo“ per „deriveo“ surbaze de lakonstato, ke „derivaĵo“ devus signifi la rezulton de derivado12, kio ĝi ne estas. Ĉuvere ? Laŭ mi derivaĵo ja estas funkcio, kiu rezultas el aplikado de la operacioderivado al alia funkcio. La fakto, ke oni uzas „derivaĵo“ ankaŭ por signifi lavaloron de tiu funkcio en iu punkto — la nerigora lingvaĵo indentigi funkcionkun ties valoro estas ja vaste akceptata —, neniel pravigas la aserton, ke latermino „derivaĵo“ ne signifas rezulton, do rompas la oran regulon kaj estasforigenda.

Alia harstariga ekzemplo estas la sufikso „-aria“ (ekz-e „duaria nombrosistemo“)— ni eĉ ne parolos pri „-imala“ —, kiun Reiersøl preferas al la tradicia „-uma“(trovebla jam ĉe Bricard) laŭ la preteksto, ke „estas preferinde elekti internaciansufikson por la koncepto“, kaj ke „dekuma nombrosistemo“ povus pensigi pri lamilita senco de „dekumi“ (t.e. ekzekuti ĉiun dekan soldaton). Kiel rimarkigisPokrovskij, kiu riskus pretendi, ke la internacia sufikso de „duaria“ donas al ĝiinternacian aspekton ?

11. Ekz-e „lineare sendependa“ estas difinita elegante, sed neniam menciante la terminojn „lineara kombinaĵo“aŭ „koeficiento“, kiun oni tamen kutime uzas en lerneja prezento de tiu nocio. Provi uzi minimumanstokon da fakaj terminoj estas tre virta sinteno en tia verko, sed pro mia vortara celo mi devas inkluziviankaŭ flankajn terminojn.

12. Kiselman trovis, ke la aĵ-kunmetaĵoj ofte montras al rezulto de operacio, kiam ĉi tiu estas signata per verbaradiko.

18

Ni same konsterniĝos pri la enkondukita sufikso „-al“, kiu aldonite al radikalotemanta pri ordo (pozitiva, negativa, kreskanta, pli, „men“,...) montras, ke la ordoestas malstrikta (do „menali al“ signifus „esti malpli granda ol, aŭ egala al“ kaj„nealegalaĵo“ — jes, vi ĝuste legis, ne temas pri tajperaro — estus sinonimo de„plialaĵo“, t.e. neegalaĵo kun signo ≤ aŭ ≥). Prave, ke la intenco estis bona, ĉar entiu kampo regas necerteco : ĉu pozitiva reelo rajtas esti nula aŭ ne ? La naciajlingvoj ne solvis la demandon, do eble Esperanto havu pli konsekvencanterminologion danke al ia sufikso ? Sed fakte tio nur enkondukas trian sistemonapud la du jam ekzistantaj... kaj neniam malaperontaj.

Kelkaj misaĵoj estas eble malpli pardonindaj, ĉar ne tre koheraj inter si kajeventuale danĝeraj : Reiersøl ne hezitas aserti, ke „sekanto“, „kosekanto“,„apotemo“ ks estas „malnecesaj terminoj“ pro tio, ke sufiĉus diri „1/kos(x)“,„1/sin(x)“, „radiuso de la enskribita cirklo“. Jes, sendube, sed ĉu tiuj terminojmeritas elpelon el la vortaroj ? Ili estas tradiciaj, klaraj, iom malnovaj, sed ĉielpreferindaj al ekz-e „cirkleno“ (hazarde elektita inter impona vico daneologismoj), kiun Reiersøl trovas enkondukinda, dum ĝi signifas nur„malfermita disko“.

Do entute mi vere bedaŭras, ke tiu fake altnivela verko estas lingve neakceptebla,almenaŭ de mi.

2.5. Werner [JW] kaj Pokrovskij [SP]

En 1990 Jan Werner aperigis Matematika Vortaro Esperanta-Ĉeĥa-Germana [JW].Temas pri trilingva vortaro, ampleksanta ĉ. 4000 terminojn. Ĝi ŝajne enhavas la tutanmaterialon de [P1], kribras la materialon de [OR] kaj [HY], kaj enhavas multajn aliajnterminojn. Mi rapide konsideris ĝin la plej aŭtoritata el ĉiuj fontoj kaj uzis ĝin, kiommulte eblis, des pli ke ĝi estas havebla rete kaj facile traserĉebla. Tamen foje, pro mankode difino, mi dubis, ĉu la montrata termino vere estas uzebla en la kunteksto, kiun micelas. Pli da kuntekstaj indikoj estus utilaj.

En 1995 Sergio Pokrovskij aperigis la verkon Komputika Leksikono [SP], kiun li postekompletigis al TTT-paĝaro sub la titolo Komputada Leksikono. Mi uzis ĉi-lastan kaj pliprecize ĝian redakcion dudekan. Matematiko ne estas la ĉefa temo de tiu verko, sedkomputiko nemalofte uzas matematikan terminologion kaj la verko ne limiĝas nur al tio.

2.6. La Plena Ilustrita Vortaro de 2002 [P2]

En 2002 aperis ĉe SAT la nova versio de Plena Ilustrita Vortaro [P2], kiu distingiĝasper modernigita matematika fako, aŭtorita de Christer Kiselman. La moderneco kuŝasplejparte en la tre konciza maniero prezenti la difinojn. Tiu strebo al koncizeco kondukis

19

al oferado de kelkaj bonaj, sed arĥaikaj, terminoj13, dum la novenkondukitoj14 ofteapartenas al pli konfidencaj branĉoj de la matematika scienco kaj bezonus pli detalanpritrakton, por ke klera nespecialisto povu kompreni, pri kio temas.

Ĉiuokaze la apero de nova versio de nia plej aŭtoritata vortaro ne povis lasi minindiferenta, kaj mi funde reviziis la jam duonpretan verkon, starigante la regulon, kekiam aperas kiel fontindiko [P1], tio normale signifas, ke ankaŭ [P2] enhavas la vorton,aŭ ne konservis ĝin, sed anstataŭigis ĝin per nenio. Se tiel ne estas, nepre aperos rimarkokun la termino preferata de [P2] kaj eventuale eĉ speciala artikolo montranta lasinonimecon.

2.7. Fonto de la nacilingvaj tradukoj [ES] kaj aliaj

Por doni la tradukojn kvarlingvajn mi multe apogis min sur la kvinlingva vortaro [ES]de Eisenreich kaj Sube, kiu aperis en 1982 en Slovakio sub la titolo Matematika :anglicko-nemecko-francúzsko-rusko-slovenský slovník. Kun pli ol 25 mil terminoj ĝiprezentas nemalhaveblan helpon. Mi tamen aldonu, ke kelkaj el la tradukoj devenas dela redaktantoj de REVO. Mi laŭeble kontrolis ilin per [ES].

La rusajn tradukojn kontrolis kaj helpis ampleksigi prof. Aleksandr Semjonov, ano de lasiberia branĉo de la Rusa Scienca Akademio. La polajn tradukojn mi ĉerpis el plurajinteresaj polaj enciklopediaj vortaroj de matematiko, cititaj en la bibliografio. Reviziiskaj ampleksigis ilin Katarzyna Tempczyk kaj Tomasz Węgrzanowski15. La germanajntradukojn ortografie kontrolis Dennis Wibrow kaj Wolfram Diestel. Al ĉiuj mi koredankas, prenante sur min la respondecon de eventuala preteratento.

La ĉeĥajn tradukojn afable, akurate, kompetente kaj komplete provizis inĝ. Jan Werner.Ilin reviziis d-ro František Nosek.

La hungarajn tradukojn mi ŝuldas al la sindonemo de Róbert Kitlei, Gergely Dévai kajd–ro Jószef Szabó, sed ankaŭ al László Szilvási, kiu min helpeme kontaktigis kun ili.

Dum ĉi tiu traduka laboro mi devis konstati, ke la matematikaj nacilingvaj terminologiojsuferas je la sama malsano kiel la Esperanta : ofte por unu nocio ekzistas plurajsinonimaj terminoj kaj, en donita momento, la kolektiva kaprico dekretas, ke unu el laterminoj estas multe preferinda al la aliaj. Tio estas malhelpo al internacieco, ĉar ladiversaj naciaj kapricoj ne akordiĝas por samtempe preferi terminon identan en ĉiujlingvoj. Mi, male, tamen sen obstino, preferis elekti inter la sinonimoj tiujn, kiuj similasinter si kaj similas kun la elektita Esperanta termino. Tial tre povas esti, ke la donitaj

13. Kiel alikvanto, alikvoto, apotemo, kontraŭegala kaj pluraj aliaj.

14. Vd ekz-e la terminojn : simplekso, ĉeno, ĉioma, fibro, fasko, frakto, garbo, ĝermo, krado, mapo, sternaĵo...Ili aludas al modernaj branĉoj de matematiko, sed konsistigas tre malgrandan kvanton da terminoj kompareal tio, kio estus necesa por doni de ili kontentigajn difinojn.

15. Tomasz kunlaboras en la pola versio de la reta projekto Wikipedia (http://pl.wikipedia.org). Same kielprof. Semjonov li ne estas esperantisto.

20

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

József

tradukoj en lingvojn por mi fremdajn aperos al kelkaj denaskaj parolantoj kiel arĥaismojaŭ sengustaj pruntaĵoj. La riskon mi devis akcepti, sereniĝante per la penso, ke tiajdemandoj pri gusto ne povas ricevi perfektan solvon.

3. PRINCIPOJ

En ĉi tiu ĉapitro mi simple indikos kelkajn principojn, kiujn mi provis respekti tra laverko, sed pro la propra sperto de kritikanto, mi scias, kiom malfacile estas vere respektila starigitajn principojn. Ni do prefere rigardu al ili kiel al indikaj direktoj, preferoj aŭnur deziroj, pli aŭ malpli sukcese plenumitaj.

3.1. Kohereco

Legante vortaron mi abomenas trovi en difino nedifinitan terminon. Mi do zorgis redaktisamtempe ĉiujn artikolojn ligitajn al iu temo por atingi por mi kontentigan kompletecon.Tamen tio ne signifas, ke ĉiu nocio estas precize difinita : ja por kelkaj bazaj nocioj ―aro, elemento, mezuro de geometria figuro,... ― necesas fidi je la intuicio de la leganto.

Mi ankaŭ zorgis eviti difinajn ciklojn, vera plago kaj manko de respekto al la leganto.Tamen mi devas agnoski, ke cikloj veraj aŭ ŝajnaj foje aperas en iuj bazaj nocioj. Ekz-ela leganto vidas, ke „logika operacio“ uzas terminon „vertabelo“, sed ke ĉi-lasta simplereferencas al „logika operacio“. Oni ĉi-okaze komprenu, ke la nocio „vertabelo“ ne estasformale difinita, sed ke la elementoj troveblaj en la artikolo „logika operacio“, ekz-e enla rimarko, ŝajnis al mi sufiĉaj, por ke malaperu ĉiuj duboj pri la intencita signifo de tiutermino. Iom malsama kazo estas la ciklo inter „randi figuron“ kaj „rando de figuro“ :mi esperas, ke la leganto komprenos, ke „rando“ estas la baza nocio, kiun povas klarigikaj la komunuza senco kaj la posta topologia senco.

3.2. Skemismo aŭ naturalismo ?

Kiam eblis, mi zorgis respekti ankaŭ la implicitajn principojn, komune akceptitajn de laredaktantoj de REVO. Unu tia principo estas la prefero donita al „radikŝpara solvo“, t.e.al solvo, kiu ne enkondukas novan radikon. Verdire estis malfacile sekvi tiun principonen matematiko pro la bunta radikkrea aktivado de ĉiuj E-aj matematikistoj-terminologoj,kiuj ŝajne deziras distanciĝi de la komunuza lingvo. Oni do havas fakradikajn terminojn„raciono“, „reelo“, „lineara“, „ajgena“ ks apud la pli laikaj „racionalo“, „realo“, „linia“,„propra“... Kompreneble por tiuj novaj radikoj ĉiam troveblas pravigoj : ili supozebleevitigas dubsencajn esprimojn, pli facile akceptas derivaĵojn, havas la plej taŭganradikkarakteron ktp. En praktiko tiuj argumentoj estas facile ŝanceleblaj, sed por multajterminoj estas jam tro malfrue kaj mi ne klopodis ilin kontraŭbatali.

Pli insida formo de naturalismo estas liberala kreado de sciencaj derivaĵoj. Ni ĉiuj scias,ekz-e, ke la scienca sufikso -ito aperas en medicinaj terminoj por montri inflamanmalsanon surbaze de la loko de inflamo. Tamen tiu sufikso ne povas esti vera Esperanta

21

sufikso, ĉar ĝi estas uzebla nur en iuj klare limigitaj okazoj, fakte preskaŭ nur en tiujokazoj, kiam la etimologia kaprico kreis vorton interpreteblan en Esperanto16. Due, lakoncernaj sufiksoj, prefiksoj kaj vortelementoj ne estas uzeblaj memstare („ito“ neniamanstataŭos ties du antaŭulojn „inflamo“ aŭ „brulumo“, „hemato“ neniam estos uzeblaanstataŭ „sango“ ktp). Kaj trie, evidentas, ke multaj sciencaj derivaĵoj neniel respektas lavortfarajn regulojn, kiujn la E-komunumo tiom ŝvite kaj dolore sukcesis elfosi el lapraktiko (vd hemoglobino17).

Tamen la sciencaj kunmetaĵoj ja de longe ekzistas. Sufiĉas kompreni, ke temas prirezultoj de „radikfarado“, ne vortfarado. Ekz-e termino „dulineara“ estas vera E-akunmetaĵo el tri E-aj elementoj (du, linear kaj a). Male, ĝia sinonimo „bilineara“konsistas nur el du E-aj elementoj (bilinear kaj a), kies unua estas radiko kunmetita el lascienca prefikso bi kaj el elemento linear, kiun lastan eblas rigardi laŭplaĉe kiel latinan,aŭ kiel propre Esperantan elementon18. Provi miksi en unu komunan sistemon tiujn dunivelojn de vortfarado povas konduki nur al ĥaoso. Bedaŭrinde la ĝeneralaj vortarojŝatas tiun konfuzon, ĉar tio ebligas al ili meti sub la saman kapvorton pli da terminoj kajtiel ŝpari paperon. Kial ne iri pluen kaj loki ĉiujn vortojn komenciĝantajn per glob sub la

16. En la enkonduko de [P2] M. Duc Goninaz anticipe forbalaas mian unuan kriterion kiel neseriozan per jenaargumento : „ La prefikso met- estas almenaŭ tiom produktiva, kiom bo-, kaj la sufikso -ac certe pli ol-estr. Cetere, ĉiuj morfemoj de la lingvo, komunlingvaj aŭ fakaj, uzeblas nur en tre difinitaj semantikajkampoj “. Ni neglektu la fakton, ke met- ne estas prefikso ― se apliki la sencon de tiu vorto en laEsperanta vortfarado (ja temas pri la komuna elemento de pluraj ĥemiaj radikoj, kiel metano, metilo ktp)― kaj ke la demando ne koncernas produktivecon. Ni nur fokusiĝu sur la dua frazo : evidente ĝi pravas,sed mi pretendas, ke la malveraj afiksoj kiel -it ne estas uzeblaj ĉie, kie la senco permesus. Oni diras neorelito, sed otito; ne haŭtito, sed dermatito; ne sulfurato, sed sulfato; ne karbonido, sed karbido; nenitrogenato, sed nitrato ktp. Ĉar la serio estas tamen tre longa, kaj iom ĝena de propaganda vidpunkto, onielpensas radikojn uzeblajn nur en sciencaj kunmetaĵoj por ŝajnigi, ke la escepto estas tamen sciencaderivaĵo : dermat, sulf, nitr, gastr, glutam, hemat ks (por karb la radiko jam ekzistis, do oni kreas novansencon). La kontrasto kun la veraj afiksoj estas tamen blindige klara : ĉi-lastaj estas ĉiam uzeblaj, kiam lasenco tion permesas, kaj neniam ili postulas, ke oni kreu balastan specialan radikon, speciale tajloritan porilin gastigi.

Mi tamen ne neas, ke iuj sciencaj afiksoj estas uzeblaj tre sistemece, kun kiu ajn normala radiko, kiessenco pravigas la derivaĵon : temas ekzemple pri la botanikaj afiksoj -ac kaj -ed, aŭ la obligaj kaj onigajprefiksoj de mezurunuoj (centi-, deci-, deka- ks). Por povi konsideri ilin veraj afiksoj, necesus, ke iliverigu nian duan kriterion, nome ke ili estu uzeblaj memstare, kio ne estas.

17. Nenie mi povis trovi teorion de tiu scienca vortfarado. Ĉu ekzistas sciencaj radikoj, aŭ nur sciencaj afiksoj(Vd ĉi-supre la strangan aserton, ke met- estas prefikso) ? Se estas sciencaj radikoj, kio estas ilia radikakaraktero ? Kiel kombiniĝas la sencoj de ĉiu elemento en scienca kunmetaĵo aŭ derivaĵo ? Al ĉiuj tiujprudentaj demandoj respondas mistera silento. Mi senpacience atendas tiun, kiu klarigos al mi la sencon descienca kunmetaĵo hemoglobino surbaze de ĝiaj konsistigaj partoj : glob estas klara al ĉiuj, -ino montras„ substancon eltiritan el la koncerna aĵo “ (do el la globo) kaj hemoo estas „ eritrocito “, t.e. ruĝa globulo.Se ni tion analizus laŭ la normalaj Esperantaj reguloj, ni proksimume ricevus, ke hemoglobino estas„ substanco, eltirita el la globoj “ de „ eritrocitoj “. Sufiĉas rigardi la difinon de hemoglobino porkompreni, ke temas pri io tute alia. Kiu parolis pri seriozeco ?

18. Kontraŭ tiu prudenta sistemo iu provis trovi argumenton en vorto kiel „megabitoko“, derivita per sciencaprefikso mega- de la propre E-a kunmetaĵo bit-ok-o. Fakte la scienca radikfarado prenas por formi radikojntre diversajn elementojn : sciencajn afiksojn kaj radikelementojn, kompreneble, sed ankaŭ E-ajn radikojnkaj eĉ radikalojn de E-aj kunmetaĵoj. Estas nenio ŝoka en tio, se ĉiuj partoprenantaj elementoj havasdifinon same precizan.

22

kapvorton „globo“ ? Eble tiam la homoj komprenus, ke temas nur pri ŝparemakonvencio, kaj ili ne fantazius, ke tiuj vortoj efektive deriviĝas de glob.

En la matematika fako ekzistas ankoraŭ pli harstarigaj monstroj ol „hemo/glob/ino“ aŭ„hemato“. Unu tia estas „jekcio“. Surbaze de la internaciaj terminoj „bijekcio“ kaj„surjekcio“ oni malderivis terminon „jekcio“, kiu signifante nur „bildigo“ eniris la jamdensajn vicojn de sinonimaj terminoj kaj restos porĉiame neuzata. Oni poste korektis lainternacian „injekcio“ al „enjekcio“ por povi ĝin konsideri pure E-a derivaĵo de„jekcio“. Tion farante, oni tute ne priatentis la fakton, ke la senco de la koncernaj„derivaĵoj“ neniel povas klariĝi per analizo de la elementoj laŭ la kutimoj de E-avortfarado19.

Iom pli perversa ekzemplo koncernas la sencon de „ortocentro“. De ĉiam ĝi signifas„intersekcopunkto de la tri altoj de triangulo“. Kompreneble ne temas pri E-a kunmetaĵo,sed pri greka-latina scienca kunmetaĵo. Ial en [P1] oni tamen konsideris, ke eblusprezenti tiun vorton, kiel kunmetaĵon de la E-aj radikoj ort kaj centr, kvankam la sencoigis tion ĉi nepravigebla. En [P2] oni deziris plibonigi tiun evidente laman staton kajenkondukis la pli-malpli pravigeblan terminon „altocentro“ por „intersekcopunkto de laaltoj“, sed konservis la malnovan „ortocentro“, nur korektante ĝian signifon al...„intersekcopunkto de la tri mezortantoj de triangulo“. Tiu interpreto estas duoble neallasebla : unue ĝi rompas la tradicion kaj enkondukas por tiu internacia vorto senconnekongruan kun la nacilingvaj. Due, neniel per normalaj vortfaraj reguloj eblas pruvi, ke„ortocentro“ havas la intencitan signifon. La rekta interpreto de „ortocentro“ povus estinur „centro de orto“, sensenca, aŭ „rimarkinda punkto de orto“, kio povas esti nenio aliaol ĝia vertico. Se oni tamen invokas la sanktan „elastecon“ kaj akceptas, ke en laesprimo „ortocentro de triangulo“ la elemento centr rilatu pli al la triangulo ol al la ideoportata de ort, ni povas kompreni, ke temas pri rimarkinda punkto de la triangulo, ieldifinita per ort. Sed ort signifas nek ortanton, nek alton (speco de ortanto), nekmezortanton (alia speco)... kaj eĉ la principo de sufiĉo ne sufiĉus por pravigi unu el tiujeblaj elektoj kontraŭ la aliaj.

3.3. Kampoj

Matematiko estas tiom ampleksa fako, ke necesas limigi siajn ambiciojn. Ni vidas en[ES], ke la naciaj lingvoj bezonas plurajn dekmilojn da terminoj kaj eĉ per tio ne kovrasĉion necesan. Bonŝance ― se tiel eblas diri ― la problemo aspektas malsame enEsperanto, ĉar la nombro de ekzistantaj terminoj estas jam multe pli modesta kaj mi ne

19. Se mi ĝuste komprenis, jekci estas substantiva radiko. La tre malmultaj kunmetaĵoj de la tipo p-Oo, kie psignas prepozicion kaj O substantivan radikon, kutime signifas „io p Oo“, same kiel „surĉemizo“ estas „iosur ĉemizo“, kio eĉ tre metafore ne taŭgus por „surjekcio“. Eĉ se konsideri, ke jekci estas verba radiko aŭse anstataŭigi ĝin per ĵet, la afero ne pliboniĝas, ĉar en „bildigo en/sur ion“ la koncernata „io“ povas estinur cela aro kaj la senco de prepozicioj en aŭ sur neniel ebligas retrovi la ideon, ke „bildigo en aron“ estasenjekcia (t.e. atribuu malsamajn bildojn al du malsamaj elementoj de la fonta aro), nek ke „bildigo suraron“ estas surjekcia (t.e. kovru la tutan koncernan aron). Estas do absurda ludo konfuzi la du planojn devortfarado.

23

konsideris mia tasko krei la mankantajn. Mi tamen devis starigi al mi iujn limojn,almenaŭ pro la limigiteco de miaj matematikaj konoj kaj de la havebla vortostoko.

La heredaĵo de [RB] plu konsistigas la soklon de la matematika terminologio en [P1] kajtiun soklon oni ne povas simple forĵeti pretekstante ĝian arĥaikecon. Ĝi ĉefe tuŝaselementajn aritmetikon, algebron, geometrion, sed ankaŭ, kvankam malpli detale,kelkajn avanajn branĉojn de la tiutempa matematiko. La elementaj terminoj ankoraŭhavas gravecon en la lerneja instruado kaj mi devis ilin konservi. Necesis tamen aldonila bazajn terminojn de naiva arteorio (aro, elemento, rilato, bildigo) kaj matematikalogiko (logikaj operacioj), kiujn oni nun prezentas al lernantoj jam en liceo.

Aldone al tio ŝajnis al mi, ke ne povas manki en tiu verko la bazaj terminoj necesaj porparoli pri la nocioj instruataj en la du-tri unuaj jaroj de universitato. Tiu instruado pli kajpli baziĝas sur algebro, do la ĉefaj algebraj strukturoj devas aperi (grupo, ringo, korpo,modulo, vektora spaco) same kiel iliaj plej „famaj“ elementoj (kompleksoj, matricoj,polinomoj, vektoroj). Tio kompreneble kondukas al afina geometrio (rekto, ebeno,transformoj) kaj pluen al la eŭklida, kio konsistigas unuan paŝon en la kampo demetrikaj kaj topologiaj ecoj (globo, malfermita aro, ĉirkaŭaĵo, fermaĵo, interno, rando,apartigeco, kompakteco, kompleteco, konekseco), kiujn rekte ekspluatas analitiko(funkcio, vico, serio, limeso, derivaĵo, integralo, diferencialaj operatoroj). Kaj rande deintegrala kalkulo, staras probablokalkulo, kiun mi devis tuŝi pro ĝia pli kaj pli grandarolo en la ĝenerala instrusistemo. Mi sentis bezonon tuŝi ankaŭ la bazajn nociojn degrafeiko, ĉar tiu branĉo estas ofte aplikata en komputiko aŭ telekomunikado, sed midevis konstati nesufiĉan maturecon de la tiukampa terminologio, kio cetere respegulas lanestabilecon kaj la buntecon observeblan ankaŭ en naciaj lingvoj.

Koncerne la branĉojn, kiujn mi ne inkluzivis en mian laborkampon ― ekz-e statistiko,ludteorio, operaciesploro, aŭtomatiko... ― mi preferis citi neniun terminon, eĉ tiujntroveblajn en [P1], ĉar mi opinias, ke prisemi verkon per nur du-tri terminoj de iu pintabranĉo aspektas iom blufe .

4. ENHAVO DE LA VERKO

La verko konsistas el ĉi tiu antaŭparolo, el vortaraj artikoloj, nacilingvaj indeksoj kajilustraj platoj.

4.1. Strukturo de la vortaraj artikoloj

4.1.1. Kapvorto, sencoj, numeroj

La artikoloj estas vicigitaj laŭ la alfabeta ordo20 de sia kapvorto, kiu staras linikomence.Kapvorto povas esti ununura vorto (ekz-e „komplekso“), esprimo el pluraj vortoj (ekz-e„konjekto pri la kvar koloroj“), aŭ eĉ pluraj samsignifaj esprimoj, apartigitaj per komo

20. La uzata maniero vicigi prenas la spacetojn en kalkulon. Ekz-e „orta simetrio“ antaŭiras „ortangulo“.

24

(ekz-e „konjuglineara, duonlineara, kontraŭlineara“). Ĉi-lastan prezenton mi uzis enmalmultaj okazoj, kiam mi konsideris, ke ial ne valoras krei apartan artikolon por ĉiuvariaĵo. Ĉi-teme notindas, ke variaĵoj povas do aperi en aparta artikolo (kiu resendas alla „preferinda“ variaĵo), en kompleksa kapvorto ― kiel ni ĵus vidis ―, aperi nur enrimarko... aŭ tute ne.

Al ĉiu kapvorto asociiĝas unu aŭ pluraj sencoj, ĉiu el kiuj ricevas identigan numeron(ekz-e „523.2“). La numeroj servas en la nacilingvaj indeksoj kaj en la referencoj. Kiamestas nur unu senco, la numero havas nek punkton, nek postpunktajn ciferojn. Foje lanumero alprenas specialan formon ⁂ : tio signifas, ke la posta teksto ne temas pri apartasenco, sed pri komuna parto de pluraj postaj sencoj (Vd ekz-e la terminon „origino“,kiun enkondukas „⁂ Rimarkinda punkto“).

4.1.2. Fontindiko

Tuj post la numero kutime venas fontindiko, kiu montras, ke la koncerna kapvorto estaskonata en la koncerna fonto, ŝajne kun la indikita senco. En la ĉapitro pri fontoj ni jamvidis, kiel ĝenerale aspektas tiuj fontindikoj : kodo de verko inter rektaj krampoj. Por iujoni aldonas indikon pri la koncerna paĝo, por aliaj nomon aŭ numeron de la artikolo, enkiu aperas la koncerna kapvorto, ja nemalofte la termino ne troviĝas en la plej evidentaloko. Por iuj terminoj oni aldonas intercitile la formon troveblan en la fonto : tion nifaras nur, kiam la trovita formo, kvankam malsimila al la nia, tamen parte pravigas ĝin.

Bv noti, ke fontindiko povas aperi ankaŭ en kompleksa kapvorto aŭ en ekzemplo.

4.1.3. Difino kaj uzkunteksta indiko

Poste venas la difino de la koncerna senco. Ofte tiu difino komenciĝas per interkrampaindiko pri la uzkunteksto. Estas okazo precizigi la matematikan kampon, en kiuaplikiĝas la koncerna senco de la termino, kaj precizigi elementojn de sintaksa uzo. Jenkelkaj oftaj ŝablonoj :

(p.p. X-o) : la kapvorto estas adjektivo, kiu kvalifikas la matematikanobjekton X-o, aŭ la kapvorto estas verbo, kies subjektoestas X-o;

(je X-o) : la kapvorto estas verbo, kies je-komplemento estas X-o(„je“ simbolas ajnan prepozicion aŭ akuzativon);

(de X-o) : la kapvorto estas substantivo montranta atributon de X-o.

Kompreneble la objektoj menciitaj en la uzkunteksta indiko povas esti referencitaj en lacetero de la difino, ekz-e uzante la pronomon „ĝi“, la posedadjektivon „ĝia“, aŭ ĉi-celeenkondukitan simbolon.

4.1.4. Ekzemploj

Poste venas ekzemploj, kursive presitaj, kiuj celas kompletigi la difinon en maniero pliintuicia. Ili foje montras skribaĵon, uzatan por signi la koncernan nocion, mallongajn

25

teoremojn, en kiuj la termino rolas ludon, aŭ eĉ enkondukas derivitajn aŭ kunmetitajnterminojn. En ekzemplo povas aperi parenteza klarigo (nekursive presita).

4.1.5. Referencoj

Post la ekzemploj venas eventuala referenco al unu aŭ pluraj ilustraj platoj, kie latermino aperas. Sed la referencoj ĉefe koncernas aliajn terminojn, iel parencajn kun lakoncerna senco de la termino. Tiaj referencoj ne aperas nur tie ĉi. Fakte ili ofte aperasankaŭ en uzkuntekstaj indikoj, difinoj, ekzemploj kaj eĉ rimarkoj. Do ni distingu inter launuaspecaj (memstaraj referencoj) kaj la aliaj (ligitaj referencoj).

Ĉiuj referencoj aperas graslitere, sed la memstaraj aperas inter rektaj krampoj, foje subformo de listo da terminoj kun enkonduka esprimo. Tuj post la malferma krampotroviĝas simbola mallongigo, kiu indikas la tipon de la referenco (subnocio, supernocio,sinonimo aŭ, plejofte, simpla parenceco).

Se la referencita termino estas unusenca, la referenco ne portas numeron. Male, se lareferencita termino estas plursenca, la referencon sekvas supera indico, indikanta lanumeron de la koncerna senco en la artikolo (alidire la postpunkta parto de ĝia numero).

Estas malfacila tasko tute konsekvence decidi, ĉu termino aperanta en difino aŭekzemplo ricevu la statuton de referenco, aŭ ne. Estas klare, ke ne indas marki kielreferencon terminon, kiu aperis ĵus antaŭe, jam portante la markon. Same ne indas markiĉiujn aperantajn terminojn, se sekvante la unuan referencon, ekz-e tiun en la uzkuntekstaindiko, oni jam trovas referencojn al tiuj samaj terminoj.

Notindas ankaŭ, ke foje termino estas sekvata de ĝia sencnumero, sed ne markita kielreferenco. Tio okazas nur por referencoj inter la diversaj sencoj de unu termino.

4.1.6. Tradukoj

Poste venas la nacilingvaj tradukoj, laŭ la ordo : germana, angla, franca kaj rusa (t.e. laŭla alfabeta ordo de la normaj mallongigoj: de, en, fr, ru). La tradukoj ĉeĥa, hungara kajpola ne aperas rekte en la teksto, sed en aparta indekso.

Se estas pluraj ekvivalentaj tradukoj por iu termina senco, ili estas apartigitaj per komo.Se anstataŭ la traduko kuŝas sago „→“, tio signifas, ke la traduko identas kun tiu de lalasta senco de la sama termino.

En la tradukoj foje aperas interkrampaj klarigoj. Klarigo nepre aperas, kiam la tradukone havas vortaran formon (ekz-e se temas pri adjektivo en ingenra formo) : oni tiam enla klarigo donas la kuntekskton, kiu pravigas la formon.

4.1.7. Rimarko

Fine povas aperi rimarko, kiu donas sencajn detalojn aŭ terminologian prilumon. Bv

26

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

kuntekston

noti, ke rimarko, kiu aperas en la fino de artikolo povas rilati aŭ al la lasta senco, aŭ al latuta artikolo.

4.1.8. Stilaj apartaĵoj

Interpunkcio ― Mi uzas la klasikan manieron interpunkcii, t.e. apartigante subpropo-ziciojn per komoj.

Uzo de litero ĥ ― Ĉi tiu litero nemalofte aperas en matematikaj terminoj kun grekadeveno. Mi des pli facile adoptis la konvencion de REVO ― laŭ kiu la formo kun ĥestas preferata al eventuala varianto kun k ―, ke ofte la varianto kun k ne troviĝis enmiaj fontoj. Kompreneble, ĉiu prononcu laŭ siaj kapablo kaj prefero.

Esperantigo de personaj nomoj ― Jen tradicia fonto de disputoj inter E-istoj : ĉu onirajtas „kripligi“ personan nomon, kio estas la plej „ĝusta“ esperantigo ? Ne povantesolvi la demandon je ĉies kontento, mi nur sekvis la saĝan konvencion de REVO kajdonis esperantigitan formon por tiuj nomoj de matematikistoj, kiuj ofte aperas enterminoj, kutime sub derivita, ĉefe adjektiva, formo. La sama konvencio postulas, ke oniankaŭ menciu la nacilingvan formon de la nomo en la koncerna artikolo : la legantohavos do ĉiujn necesajn informojn kaj povos mem elekti, ĉu li preferas paroli pri„kartezia“ aŭ „Descartes-a koordinato“, „lebega“ aŭ „Lebesgue-a integralo“, „eŭklida“aŭ „Ευκλείδης-a spaco“, „gaŭsa“ aŭ „Gauß-a nombro“ ktp.

De ĝi, de kiu ― Oni kutime konsentas, ke la posedaj vortetoj „ĝia“ ks aŭ „ties“ estasuzeblaj nur en la okazo, se la determinata substantivo estas difinita : „mia amiko“ jasignifas „la amiko de mi“. Por signi posedon ĉe nedifinita substantivo la komuna lingvouzas diversajn trukojn, kiel „amiko mia“, „iu el miaj amikoj“, „amiko de mi“ ktp. Enmatematika lingvaĵo tre ofte estas bezonataj tiaj parolturnoj, do mi sistemece uzis lalastan manieron, malgraŭ ke ĝi sonas iom fremde en la komenco.

Adjektivoj kaj iliaj tradukoj ― Adjektivoj ne maloftas en la matematikaterminologio, kaj ili ludas duoblan rolon. En iuj okazoj ili servas por indiki econ de iumatematika objekto (ekz–e „eŭlera ciklo“ estas ciklo, posedanta specifan econ), en aliajili konsistigas nedisigeblan parton de la nomo de matematika objekto, pli-malpliegalrange kun la substantivo (ekz-e „eŭlera cirklo“ de triangulo estas specifa cirklo ligitakun la triangulo, ne cirklo, kiu povus havi la econ esti eŭlera aŭ ne). Ne ĉiam facilasdecidi, ĉu la terminon konsistigas nur la adjektivo aŭ la tuta grupo, des pli ke, kiel ni ĉi-supre vidis, la sama adjektivo povas roli en ambaŭ okazoj. Tial, por prezenti adjektivojn,la vortaroj ofte elektas sistemecan politikon : ĉu ĉiam solaj, ĉu ĉiam kun akompanantasubstantivo. Mi preferis pli flekseblan manieron : „eŭlera ciklo“ troviĝas sub la kapvorto„eŭlera“ kaj „eŭlera cirklo“ sub la propra kapvorto. Cetere, pro la kutima vortordo enEsperanto, ambaŭ terminoj troviĝas apude, kaj krome aperas referenco al „eŭlera“ sub„ciklo“, do la risko perdi la leganton en labirinto estas minimuma.

Ĉar unu adjektivo povas montri econ de pluraj malsamaj objektoj, kaj ĉar la naciaj

27

lingvoj ne ĉiam uzas la saman adjektivon en ĉiuj tiuj okazoj, estas interese doni en lanacilingvaj indeksoj klarigan parentezon pri la uzkunteksto de tiuj ĉi adjektivoj.Almenaŭ tiel estas en la indeksoj de REVO. Sed la klariga parentezo, utila en indekso,montriĝas balasta, kiam la traduko aperas tuj post la difino, kaj plie, en fleksiaj lingvoj,la substantivo en la parentezo influas la formon de la adjektivo, kiu ne povas do resti enla kutima vortara formo ! Fronte al tiu problemo mi elektis kompromison ne tutekontentigan, ĉar nehomogenan laŭ la lingvoj.

En la angla kaj germana indeksoj preskaŭ tute mankas la klarigaj parentezoj. En la polakaj la franca ili male abundas, sendepende ĉu la fleksia formo de la adjektivo estas lavortara aŭ ne. Sekve de tio necesas serĉi „aigu“ kaj „ostry“ (t.e. „akuta“, parolante priangulo), sub „angle“ kaj „kąt“ respektive. En la rusa, la parentezo aperas, nur kiam ĝideflankigas la adjektivon de ĝia vortara formo. Fine, en la hungara kaj en la ĉeĥa latradukantoj uzis la parentezojn pli logike kaj metis ilin, konsiderante nur, ĉu ili alportasgravan komplementon al la senco.

Tia..., ke ― La matematikaj difinoj ofte uzas la parolturnon „tia ke“ kaj estas dumanieroj tion fari. Ni prenu ekzemplon el [OR] : „mapo de aro A al aro B estas rilato dearo A al aro B, tia ke al ĉiu elemento de A respondas nur unu elemento de B.“

Malfacilas gramatike analizi ĉi tiun frazon. „Tia“ povus esti epiteto de „rilato“, sed kiopravigas, ke ĝi situas tiom for de la substantivo ? Pli nature estas kompreni, ke „tia ke“fakte signifas „kaj tiu rilato estas tia, ke...“ aŭ „la rilato estante tia, ke...“. Do fakte temaspri sufiĉe komplika elipso, en kiu „tia“ rolas ne epitete, sed predikative21. Sekve, se laadjektivo tro malproksimas de la substantivo, al kiu ĝi implicite referencas, eblasmiskompreni kaj igi ĝin referenci al alia substantivo.

Ial mi ĉiam sentis, ke tia dirmaniero estas pruntaĵo de la franca. Ja en tiu lingvo laesprimo „tia ke“ tiagrade ŝtoniĝis, ke apenaŭ eblas ĝin disigi. Sed aliaj lingvoj estas pliflekseblaj. Ekz-e en la pola oni facile trovas : „elementy sprzężone : takie dwa elementyp i q grupy, że jeden z nich jest obrazem drugiego poprzez pewien automorfizmwewnętrzny“, kiu tre nature kaj logike tradukiĝas al „konjugitaj elementoj : tiaj duelementoj p kaj q de la grupo, ke ĉiu el ili estas bildo de la alia per iu internaaŭtomorfismo“, do konservante al „tia“ ĝian epitetan funkcion kaj kutiman pozicion, tujantaŭ la determinata substantivo. Mi do sistemece aplikis ĉi tiun dirmanieron en la verkokaj trovas ĝin neriproĉebla, krom ke nekutimanta leganto povas unuavide ne kompreni,ke „tia“ anoncas pli postan „ke“.

4.2. Enhavo de la ilustraj platoj

La rilatoj inter matematiko kaj ilustraj figuroj estas komplikaj : ja kelkaj laikoj opinias,ke tiu scienco konsistas nur el figuroj kaj formuloj, dum kelkaj ekstremismaj fakuloj tutemalpermesas la uzon de figuroj, opiniante ilin nur danĝeraj lambastonoj de la rezonado,pretaj ĝin ĉiupaŝe erarlogi. Mi agnoskas, ke ĉi-lasta ekstremismo ŝajnas al mi pli ĝusta,21. Kio neprigas nominativan formon de „tia“, eĉ se la referencata substantivo staras en akuzativo !

28

precipe nun, kiam la matematikaj objektoj tiagrade distanciĝas de la objektoj de laĉiutaga vivo. Mi eĉ volonte konsideras, ke matematiko povas esprimiĝi komplete pernuraj vortoj, tamen neniu eldonisto de matematika vortaro pretus subteni tianvidpunkton, ĉar la vasta publiko tro kutimas al la matematikaj bildoj, sed ankaŭ ĉar tiujbildoj donas estetikan ĝuon al la leganto.

En kutimaj vortaroj la ilustraĵo troviĝas apud la artikolo, kiun ĝi ilustras. Ni preferisalian solvon, ebligantan alian rigardon al la verko, kaj teĥnike pli simplan. Nome nipresas ĉiujn ilustraĵojn en fina kajero, konsistiganta etan matematikan bildvortaron. Ĉitiun kajeron eblas foliumi por ĝi mem kaj poste serĉi en la vortara parto difinon de laterminoj aperantaj en la bildoj.

La kajero konsistas el kvin sekcioj. La unua sekcio rememorigas la nomon de la latinajkaj grekaj literoj22, kaj grupigas ĉiujn simbolojn, prezentitajn dise en la verko,montrante al la artikolo, kiu difinas ilin kaj donas eventualajn informojn pri ilialaŭtlegado. La dua sekcio enkondukas la bazajn nociojn de logiko kaj arteorio. La triasekcio prezentas la elementan ebenan geometrion, provante grupigi la nociojn laŭteme.La kvara sekcio prezentas kelkajn nociojn de analitiko kaj grafikajn prezentojn de la plejofte uzataj funkcioj. Fine, la kvina sekcio konsistigas por mi ĝuindan katalogon de lakurboj plej ofte renkontataj de la studentoj.

4.3. Mallongigoj

Koncerne bibliografiajn mallongigojn, vd la bibliografian sekcion.

ANT. antonimo

ARK arĥaika

Bv bonvolu

ekz-e ekzemple

EVI evitinda

ILUST. referenco al ilustra plato

ks kaj similaj, kaj simile

k.a. kaj aliaj

p. paĝo

p.p. parolante pri

resp. respektive

RIM. rimarko

simb. simbole

SIN. referenco al sinonimo

SUB. referenco al subnocio

SUP. referenco al supernocio

t.e. tio estas

t.n. tiel nomata

vd, Vd Vidu

VD. referenco al parencanocio

VD.EKZ.

referenco al laekzemplo, kie aperas lakoncerna termino

5. TEĤNIKAJ ASPEKTOJ

La preparado de ĉi tiu libro estis interesega ekskurso en la kampoj de matematiko,terminologio, naciaj lingvoj (precipe la pola kaj la rusa), en kiu helpis min amaso dalibroj, sed ankaŭ komputiko. La vortara bazo, devenanta de REVO, estas strukturita perXML. Mi ĝin tradukis al HTML per XSLT-programoj kaj diversaj skriptoj, perl-aj kaj

22. Mi elektis la sistemon de [P2] por nomi la grekajn literojn, eĉ se ĝi ne estas senmanka.

29

awk-aj. La finan poluradon mi faris per la programo OpenOffice kaj la ilustran kajeronmi produktis uzante SVG-formatajn bildojn ene de HTML-a dokumento.

6. BIBLIOGRAFIO

[RB] BRICARD, Raoul : Matematika terminaro kaj krestomatio. Parizo : Hachette, 1905.59 p. (fotokopio ĉe : http://perso.club-internet.fr/kursoj/revo/MatTerm.gif)

[HY] HILGERS-YASHOVARDAN, R. : EG-Wörterbuch mathematischer Begriffe. Alsbach-Bergstraße : Leuchtturm-Verlag, 1980. 161 p. ISBN 3-88064-080-7

[DD] DENEVA, Daniela : Matematika vortaro. Sofio : Bulgara Esperantista Asocio, 1985.160 p.

[JW] WERNER, Jan : Matematika Vortaro Esperanta-Ĉeĥa-Germana. Brno : 1990.(neoficiala kopio ĉe : http://perso.club-internet.fr/kursoj/revo/werner.htm)

[OR] REISERSØL, Olav : Matematika kaj stokastika terminaro Esperanta. Oslo :Universitato de Oslo, 1994. 144 p. ISBN 82-553-0894-6

[SP] POKROVSKIJ, Sergio : Komputika leksikono. Jekaterinburg : Sezonoj, 1995. 365 p.(TTT-versio ĉe : http://www.esperanto.mv.ru/KompLeks/KOVRILO.htm)

[VE] KABE : Vortaro de Esperanto. Represo. Pekino : Ĉina Esperanto-eldonejo, 1985. 175 p.

[PV] GROSJEAN-MAUPIN, Émile : Plena Vortaro de Esperanto kun suplemento. Represo.Parizo : Sennacieca Asocio Tutmonda, 1996. 511+63 p.

[P1],[P1s]

WARINGHIEN, Gaston : Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto kun suplemento. Parizo :Sennacieca Asocio Tutmonda, 1987. 1303+45 p.

[P2] DUC-GONINAZ, Michel : La nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Parizo :Sennacieca Asocio Tutmonda, 2002. 1265 p. ISBN 2-9502434-5-8

[RV] Diversaj kunlaborantoj : Reta Vortaro. (http://purl.oclc.org/NET/voko/revo/)

[ES] EISENREICH, Günther, SUBE, Ralf : Matematika, anglicko-nemecko-francúzsko-rusko-slovenský slovník. Bratislava : ALFA, Berlin : VEB Verlag, 1982. 924 p.

-- SIWEK, Edward : Szkolny słownik matematyczny. Katowice : VIDEOGRAF II, 2001.524 p. ISBN 83-7183-190-0

-- Praca zbiorowa : Słownik encyklopedyczny ― Matematyka. Wrocław : WydawnictwoEuropa, 2000. 334 p. ISBN 83-85336-06-0

-- Praca zbiorowa : Encyklopedia dla wszystkich : Matematyka. Warszawa : WydawnictwaNaukowo-Techniczne, 2000. 361 p. ISBN 83-204-2334-1.

-- BAVANT, Marc : Matematika terminologio : ĉu matura finfine? KAEST 2002,Dobřichovice. 12 p. (http://perso.club-internet.fr/kursoj/mat/prelego.pdf)

-- BAVANT, Marc : Les bases de l'espéranto (d'après le Fundamento). Dobřichovice,KAVA-PECH, 2002. 115 p. ISBN 80-85853-56-6.

30

VORTARA PARTO

― A ―

abako – 001.1 [PV]Speco de kalkulilo por plenumiaritmetikajn operaciojn, konsistanta ĉefe el buletojŝoveblaj sur stangetoj : vi mispuŝas globetojn de viaabako. [ Rechenbrett, Abakus | abacus, calculatingframe | abaque, boulier | счёты ] 001.2 [PV]Grafikaĵoaŭ tabelo, uzata por anstataŭi kalkulon en la solvo dekelkaj matematikaj aŭ teĥnikaj problemoj. [ Rechen-tafel | nomogram, chart | nomogramme, abaque, table |номограмма, математические таблицы ]

abela – 002.1 [RB, p. 14] (p.p. grupo) [ SIN. komut-eca 2 ] [ Abelsch, kommutativ | Abelian, commutative| abélien, commutatif | абелев, коммутативный ]002.2 Iel rilata al Abelo : abela kriterio (pri konverĝode iuj serioj). [ von Abel, Abelsch | Abel['s], Abelian |d'Abel, abélien | Абеля, абелев ]

abela kriterio – 003 [ VD EKZ. abela 2 ] [ AbelschesKriterium | Abel['s] test | critère d'Abel | критерийАбеля, признак Абеля ]

Abelo – 004 Norveglingve : Niels Abel, 1802-1829.Norvega matematikisto. [ Abel | Abel | Abel | Абель ]

abscisa akso – 005 [ VD EKZ. akso 3 ] [ Abszissenachse,Abszisse, x-Achse | axis of abscissae, x-axis | axe desabscisses, axe des x | ось абсцисс, x-ось ]

absciso – 006 [PV]La unua el la du karteziaj koor-dinatoj, kiuj difinas la situon de punkto sur ebeno 2 :la abscison de punkto oni kutime signas per la literox ; ĉe grafikaĵo de funkcio de unu argumento, laabsciso prezentas la argumenton. [ VD. ordinato ][ Abszisse, x-Koordinate | abscissa, x-coordinate |abscisse, coordonnée x | абсцисса, x-координата ]

absoluta ekstremumo – 007 [ VD EKZ. ekstremumo ][ absolutes Extremum | absolute extremum | extrémumabsolu | абсолютный экстремум ]

absoluta valoro – 008 [RB, p. 7] (de reelo x) La pligranda el la nombroj x kaj −x : la absoluta valoro de−5 estas 5 ; la absolutan valoron de x oni signas per|x| (legu : ikso absoluta). [ VD. modulo 2 dekomplekso ] [ Absolutwert | absolute value | valeurabsolue | абсолютная величина ]

absolute konverĝa – 009 [RB, p. 19] (p.p. reela aŭkompleksa vico) Tia, ke konverĝas 2 la responda vicode absolutaj valoroj (aŭ moduloj 2) de ĝiaj termoj :

ĉiu absolute konverĝa vico estas ankaŭ konverĝa, sedla malo ne veras ; absolute konverĝa serio (kiesresponda serio de absolutaj valoroj konverĝas) ;absolute konverĝa serio de funkcioj (absolutekonverĝa por ĉiu valoro de la argumento). [ absolutkonvergent | absolutely convergent | absolumentconvergent | абсолютно сходящийся ]

adhera – 010.1 (p.p. punkto 2 x en topologia spaco,rilate al subaro A de ĝi) Tia, ke ĉiu ĉirkaŭaĵo de xenhavas punktojn en A : ĉiuj punktoj en A estasadheraj al A ; adhera punkto de subaro estas aŭakumuliĝa, aŭ izolita punkto de ĝi. [ VD. akumuliĝa,densa, izolita 1 ] [ Limes-, adhärent | (point) ofclosure, adherent | adhérent | (точка) прикосно-вения ] RIM. Anstataŭ „adhera punkto“ troveblas„kontaktpunkto“ en [HY, §222]. 010.2 (p.p. punkto 2 ben metrika spaco, rilate al vico) Tia, ke subvico de lakonsiderata vico konverĝas al b : la vico, kiesĝenerala termo estas un = (−1)n a, ne konverĝas, sedakceptas du adherajn punktojn : a kaj −a.[ Adhärenz-, Berührungs-, Häufungs- | (point) ofadherence, limit (point) | (valeur) d'adhérence |предельный ] 010.3 (p.p. punkto 2 b en topologiaspaco F, rilate al bildigo f de topologia spaco E al F,ĉe punkto a de E) Tia, ke ĝi estas adhera 1 al labildo 1 per f de ĉiu ĉirkaŭaĵo de a. [ VD.limesinfimo 2, limesosupremo 2 ] RIM. Ni ne trovisfonton por ĉi tiuj terminoj, sed ŝajnas, ke la uzo deradiko „adher“ estas sufiĉe internacia kaj ebligas evitila ambiguecon de aliaj nacilingvaj metaforoj de la tipo„limesa punkto“ (kiuj estas foje aplikataj ankaŭ alakumuliĝa punkto) aŭ „kontakta punkto“ (kiumemorigas pri kontakto de kurboj).

adheraĵo – 011 (de subaro A en topologia spaco) Lasubaro de ĉiuj punktoj adheraj 1 rilate al A : laadheraĵo de subaro egalas al ĝia fermaĵo.[ Adhärenz, Abschluss | adherence, closure | adhé-rence, fermeture | замыкание ] RIM. Same kiel por„adhera“ la fontoj mankas, eble pro la sinonimeco kun„fermaĵo“.

adicia grupo – 012 [ VD EKZ. grupo ] [ additive Gruppe| additive group | groupe additif | аддитивнаягруппа ]

adiciato – 013 [P1]Nombro, kiun oni adicias al alianombro; alidire : dua termo en adicio. [ Addend,Auktor | addend | nombre à ajouter, second terme |второе слагаемое ] RIM. Pro la komuteco de adicionenio malhelpas nomi „adiciato“ ankaŭ la unuan

31

termon. Unuavide povas aspekti strange, ke „adiciato“estas la dua termo, dum „subtrahato“ estas la unua. Ĉitiun ŝajnan nelogikaĵon ni ŝuldas al la tradiciajmetaforoj, kiujn oni uzis por nomi la aritmetikajnoperaciojn. Se oni bazus la terminologion sur lametaforo „pliigi“, kaj ne „aldoni“, estus facile parolipri „pliigato“ (unua termo) kaj „pliiganto“ (duatermo). Aspektas stranga ankaŭ la manko de la formo„adicianto“, dum ekzistas „multiplikanto“. La kialokuŝas en tio, ke ĉe „multipliki“, „dividi“, „pliigi“,„malpliigi“ la dua argumento aperas kiel instrumento,kiu per facila semantika ŝovo povas alpreni funkcionde subjekto. Male, ĉe „adicii“ kaj „subtrahi“, la duaargumento rolas kiel objekto kaj ne povas alpreni lafunkcion de subjekto.

adicii – 014 [RB, p. 9]Aldoni nombrojn, kvantojn unu alla alia, kaj kunigi ilin en unu solan : se ni adicias 4kaj 4, ni ricevas 8 ; adicii x al y, x kaj y. [ addieren,hinzufügen | add | additionner, ajouter | складывать ]RIM. En nefaka kunteksto oni povas diri „aldoni“anstataŭ „adicii“, kaj oni „pliigas“ tion, al kio oni„aldonas“.

adicio – 015.1 [VE]La operacio adicii : 8+10 = 18(legu : dek plus ok estas dek ok, aŭ dek kaj ok estasdek ok) [ VD. sumo, termo 1 ] [ → | → | → | → ]015.2 [P2, ringo](en ringo) Ĝia unua operacio 2. [ VD.sumo, termo 1 ] [ Addition | addition | addition |сложение ]

afina – 016.1 [JW]Iel rilatanta al algebraj strukturoj dela tipo afina spaco : afina geometrio. [ VD. afinarekto, afina ebeno, afina hiperebeno, afinarotacio ] [ → | → | → | → ] 016.2 [P1] (p.p. bildigo finter du afinaj spacoj) Tia, ke f(τ+x) = φ(τ)+f(x), kie φestas homomorfio inter la respondaj vektoraj spacoj,kiuj operacias super la afinaj spacoj : lahomomorfion φ oni nomas asociita al la afinabildigo f. [ → | → | → | → ] 016.3 [JW] (p.p. reelafunkcio f) Tia, ke f(x) = αx+β. [ affin | affine | affine |аффинный ]

afina ebeno – 017 [JW]Dudimensia afina spaco.[ affine Ebene | affine plane | plan affine | аффиннаяплоскость ]

afina geometrio – 018 [ VD EKZ. geometrio ] [ affineGeometrie | affine geometry | géométrie affine |аффинная геометрия ]

afina hiperebeno – 019 Afina subspaco, direktata devektora hiperebeno. [ affine Hyperebene | affinehyperplane | hyperplan affine | аффинная гипер-плоскость ]

afina rekto – 020 Unudimensia afina spaco. [ affine

Gerade | affine line | droite affine | аффиннаяпрямая ]

afina rotacio – 021 [ SIN. rotacio 3 ]

afina spaco – 022 [HY, §5]Tia algebra strukturo(E,+), ke + estas ekstera operacio 1 de iu vektoraspaco V super E, kun la sekvaj ecoj : (1) la kunligaĵode (eksteraj) operacioj 2 de τ kaj τ' estas la operaciode τ+τ'; (2) la operacio de la nulo estas la idento-bildigo kaj, reciproke, nur la nulo operacias tiel;(3) por ĉiuj ajn du punktoj, ekzistas vektoro, kiesoperacio ĵetas unu punkton al la dua : la vektoranspacon V oni kvalifikas direkto de la afina spaco ;oni diras ankaŭ, ke la afina spaco estas „direktata deV“ ; la vektoron, kies operacio ĵetas x al y, oni kutimesignas per y−x ; ĉiu vektora spaco havas kanonanstrukturon de afina spaco, direktate de si mem.[ SUB. punkto 2 ] [ VD. afina ] [ SUB. Bildigoj superafina spaco, kun specifaj ecoj : afina 2, konkava 2,konveksa 2; rimarkindaj bildigoj : homotetio, pro-jekcio 3, simetrio 2, translacio ] [ SUB. Ekzemploj deafina spaco : afina ebeno, afina hiperebeno, afinarekto ] [ affiner Raum | affine space | espace affine |аффинное пространство ]

afina subspaco – 023 (de afina spaco (E,+), direktatade V) Bildo 1 per la operacio + de W×a, kie Westas vektora subspaco de V kaj a∈E, aŭ la malplenaaro : tian subspacon oni foje signas per W+a ; lakoncerna afina subspaco estas afina spaco,enhavanta la punkton a kaj direktata de vektorasubspaco W ; aro konsistanta el nur unu punkto estasafina subspaco, direktata de 0. [ affine Mannig-faltigkeit | affine variety | variété affine | аффинноемногообразие ]

ajgena – 024.1 (p.p. skalaro λ, rilate al endomorfio fen vektora spaco) Tia, ke f ĵetas iun nenulanvektoron x al λ·x; alidire : tia, ke la kerno 1 de f−λ.idEne egalas al 0 : se la kerno de endomorfio ne egalasal 0, la skalara nulo estas ajgena rilate al ĝi ; se λestas ajgena rilate al involucio, tiam λ2 = 1 ; en laspaco de senfine deriveblaj reelaj funkcioj, derivadoestas endomorfio, rilate al kiu ĉiu reelo estas ajgena(ĉar se fλ(x) = eλx, D(fλ) = λ·fλ). 024.2 (p.p. subspaco devektora spaco E, rilate al endomorfio f en ĝi) Egalaal la kerno 1 de f−λ.idE por iu ajgena 1 skalaro λ : ladu ajgenaj subspacoj de simetrio 1 estas komple-mentaj 3. 024.3 (p.p. vektoro x, rilate al endomorfio fen vektora spaco) Nenula kaj apartenanta al iuajgena 2 subspaco de f : se x estas ajgena vektororilate al f, tiam la rekto, kiun ĝi naskas, estassenŝanĝa per f. RIM. La naciaj lingvoj nomas tiujnnociojn per adjektivoj de la tipo „propra“ aŭ

32

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

10+8

„karakteriza“. Ne estus stulte paŭsi tion en Esperanto,kiel registras [DD], sed Reiersøl [OR, p. 67] enkondukisla radikon „ajgen“, opiniante ke la supraj terminojestas „arbitraj“ kaj ne havas „informan valoron“. Plikonvinke li diras, ke la nova radiko estas pli oportunapor kunmetaĵoj. Se ĝi efektive iĝas vaste akceptata,indus modifi la terminon „karakteriza polinomo“ al„ajgena polinomo“ aŭ „ajgenpolinomo“. Notindas, keapud la formo „ajgen“ naskiĝis ankaŭ „ejgen“(trovebla ekz-e en [P2]), eble pli konforma al laEsperantaj kutimoj, sed senutila.

ajgeno – 025 [JW] (de endomorfio super vektoraspaco) Skalaro, kiu estas ajgena 1 rilate al laendomorfio : la ajgenoj de endomorfio enfinidimensia spaco, kun matrico A rilate al iu bazo,estas ĉiuj skalaroj λ, kiuj nuligas la determinanton 2

de A−λ.I ; oni nomas ajgeno de matrico ajgenon deĉiu endomorfio, kies matrico ĝi estas rilate al iu bazo.[ VD. karakteriza polinomo, spektro ] [ Eigenwert |eigenvalue | valeur propre | собственное значение ]RIM. La tuta terminologio pri ajgenoj, ajgen-vektorojkaj -subspacoj de endomorfio ekzistas ankaŭ por(n,n)-matrico, konvencie identigita kun la endomorfio,kies matrico rilate al la kanona bazo de Kn ĝi estas.

ajgensubspaco, ajgenspaco – 026 (de endomorfio)Subspaco, ajgena 2 rilate al ĝi : sumo 3 deajgensubspacoj estas ĉiam rekta 2. [ Eigenraum |characteristic subspace | sous-espace propre | соб-ственное подпространство ]

ajgenvaloro – 027 [HY, §6][ SIN. ajgeno ]

ajgenvektoro – 028 [HY, §7] (de endomorfio)Vektoro, ajgena 3 rilate al ĝi. [ Eigenvektor |eigenvector | vecteur propre | собственный вектор ]

ajna – 029 [RB, p. 5]Iu ajn, ĉiu ajn, laŭvole elektebla :ajna oblo de N estas ankaŭ oblo de la divizoroj de N(la aserto veras por ĉiuj imageblaj obloj de N) ; ajnan-a-grada kompleksa ekvacio havas n radikojn ;montru, ke por ajna entjero N veras la propozicioP(N). [ jeder | any, arbitrary | n'importe quel,arbitraire, quelconque | какой угодно, любой,произвольный ] RIM. Bricard uzas ankaŭ tiun vortonen esprimoj de la tipo triangulo ajna [RB, p. 48] kun lasenco „sen ia apartaĵo“ (ĉi-okaze ni povus diri„skalena triangulo“). Tio ŝajnas nun evitinda uzo.

aksa – 030 Rilata al akso : aksa simetrio 3 [JW].[ Achsen-, Axial- | axial | axial | осевой ]

aksiomaro – 031 [ VD EKZ. aksiomo ] [ Axiomensystem| axiomatic system, axiom system | axiomatique,système d'axiomes | система аксиом ]

aksiomo – 032 [RB, p. 6]Aserto nedemonstrita, sedakceptata kiel bazo por konstrui teorion perrezonado : aksiomo pri apartigeco (la karakteriza ecode apartiga spaco) ; la aksiomaro de arteorio ;aksiomaro devas esti nedependa (neniu aksiomorajtas esti logika konsekvenco de aliaj aksiomoj) kajne kontraŭdira (du malsamaj konsekvencoj de laaksiomoj ne rajtas esti inter si kontraŭdiraj). [ VD.konjekto, postulato, teoremo ] [ Axiom | axiom |axiome | аксиома ]

aksiomo de (matematika) indukto – 033 [ VD

EKZ. indukto ] [ Induktionsaxiom | axiom of completeinduction | axiome d'induction | аксиомаматематической индукции ]

akso – ⁂ Rimarkinda rekto, interalie : 034.1 [JW]Si-metriakso : akso de cirklo 1 (la rekto orta al ĝia ebenokaj trairanta ĝian centron) ; akso de sfero 1 (ĉiu ajn ella rektoj enhavantaj ĝian centron) ; fokusa aŭnefokusa akso de elipso (simetriakso, trairanta ĝiajnfokusojn, aŭ ne). [ → |→ |→ |→ ] RIM. La fokusan kajnefokusan aksojn de elipso Bricard [RB, p. 33] nomasrespektive „longa“ kaj „mallonga“. 034.2 [RB, p. 30] (deafina rotacio 3 en tridimensia spaco) La rektosenŝanĝa per ĝi. [ → | → | → | → ] 034.3 [RB, p. 31] (dekartezia koordinatsistemo) Rekto, enhavanta laoriginan punkton kaj direktata de unu el labazvektoroj : abscisa akso aŭ x-akso, ordinata aksoaŭ y-akso, z-akso (direktataj respektive de la unua,dua kaj tria bazvektoro). [ SIN. koordinata akso ] [ → |→ | → | → ] 034.4 (de polusa koordinatsistemo)Duonrekto, servanta por difini la polusan angulon.[ SIN. polusa akso ] [ Achse | axis | axe | ось ]

akumuliĝa – 035 [P2, diskreta] (p.p. punkto 2 x entopologia spaco, rilate al subaro A) Tia, ke ĉiuĉirkaŭaĵo de x enhavas punkton de A, alian ol x.[ ANT. izolita 1 ] [ VD. adhera 1 ] [ Häufungs-(punkt) |accumulation, cluster (point) | (point) d'accumulation |предельная (точка), (точка) сгущения, (точка)накопления ] RIM. Ĉi-sence troveblas „akumulpunkto“en [HY, §9], sed adjektiva formo estas utila kaj ĝi plinature devenas de „akumuliĝo“ ol de „akumulo“. Laformo „akumuliĝa“ aperas en la citita fonto, ŝajne kunla senco, kiun ni prezentas, sed aliloke, en [P2, punkto],ĝi havas sencon, por kiu ni preferis la terminon„adhera 2“.

akuta – 036 [RB, p. 26] (p.p. angulo 1) Malpli granda olorto : ajna triangulo havas almenaŭ du akutajnangulojn. [ ANT. obtuza, malakuta ] [ spitz | acute |aigu | острый ]

akutangula – 037 [JW] (p.p. triangulo) Kies ĉiujanguloj 1 estas akutaj (aŭ maksimume ortaj).

33

[ ILUST. G10 ] [ spitzwinklig | acute | acutangle |остроугольный ]

algebra – 038.1 [VE]Iel rilatanta al algebro 1 : algebraproblemo ; algebra prezento de komplekso 1 (subformo a+i.b). [ VD. algebra dualo, algebra ekvacio,algebra frakcio, algebra strukturo ] [ → | → | → |→ ] 038.2 [HY, §14] (p.p. elemento de korpo 1 K', supersubkorpo K) Estanta radiko 1 de iu polinomo superK : se ne ekzistas algebraj super K elementoj kromtiuj de K mem, oni diras, ke K estas algebre fermita.[ ANT. transcenda 1 ] [ → | → | → | → ] 038.3 [RB, p. 8]

(p.p. reela aŭ kompleksa nombro) Algebra 2 super lakorpo de racionaloj : ajna n-a radiko de racionaloestas algebra ; la aro de ĉiuj algebraj nombrojkonsistigas algebre fermitan, numereblan subkorponde la korpo de kompleksoj. [ ANT. transcenda 2 ] [ → |→ | → | → ] 038.4 [HY, §17] (p.p. superkorpo dekorpo 1 K) Kies ĉiuj elementoj estas algebraj 2 superK : la korpo de reeloj ne estas algebra superkorpo dela korpo de racionaloj. [ algebraisch | algebraic |algébrique | алгебраический ]

algebra dualo – 039 (de vektora spaco E) Vektoraspaco, konsistanta el ĉiuj linearaj 2 formoj super E :finidimensia spaco kaj ĝia dualo havas la samandimension kaj estas izomorfiaj ; la algebran dualonde E oni ofte signas per E*. [ algebraischer Dual | fulldual space | dual algébrique | алгебраическоесопряжённое пространство ]

algebra frakcio – 040 [JW]Skribaĵo, prezentantadividon de du algebraj esprimoj kunigitaj perfrakcistreko : f(1−2i)/(n+1)! estas algebra frakcio.[ algebraischer Bruch | algebraic fraction | fractionalgébrique | алгебраическая дробь ]

algebra prezento – 041 [ VD EKZ. algebra 1 ][ algebraische Form | algebraic form | formealgébrique | алгебраическая форма ]

algebra strukturo – 042 [JW, 1952]Aro, konsideratakune kun almenaŭ unu operacio 2 en ĝi : algebranstrukturon oni ofte signas per opo de la tipo (E,†,♦),kies unua termo montras la aron kaj la pluaj laoperaciojn. [ SUB. Kelkaj rimarkindaj algebrajstrukturoj : latiso, bulea algebro 2; grupoido,duongrupo, monoido, grupo, ringo, korpo 1,modulo 1, vektora spaco, afina spaco, linearaalgebro 2 ] [ algebraische Struktur | algebraicstructure | structure algébrique | алгебраическаяструктура ]

algebre fermita – 043 [ VD EKZ. algebra 2 ] [ alge-braisch abgeschlossen | algebraically closed | algé-briquement clos | алгебраически замкнутый ]

algebro – 044.1 [RB, p. 13]Branĉo de matematiko, kiuetendas la aritmetikajn kalkulojn al grandoj signitajper literoj, ne nur ciferoj, kaj tiamaniere ebligassolvadon de ekvacioj. [ Algebra | algebra | algèbre |алгебра ] RIM. La „grandoj“, kiujn la moderna algebromanipulas, ne plu limiĝas al nombroj. Ĝia agokamponun ampleksas la algebrajn strukturojn (arojn,provizitajn per operacioj kun aksiome difinitaj ecoj,pli-malpli similaj al tiuj de la aritmetikaj operacioj).044.2 [JW][ SUB. banaĥa algebro, bulea algebro 2,lineara algebro 2, okazalgebro, σ-algebro ] RIM. Onidonas la nomon „algebro“ al kelkaj algebrajstrukturoj. Por ĉi tiu senco iuj proponis paronimajnterminojn por eviti kolizion kun la fako : „alĝebro“(en [P2], kun la senco „lineara algebro“) aŭ „algebrao“(kiel en [OR, p. 6] aŭ [DD]). Tio ne ŝajnas al ni utila.

algoritmo – 045 [JW]Aro da reguloj por solviproblemon, farante finian nombron da paŝoj :algoritmo por kalkuli sin x ĝis indikita precizo.[ Algorithmus | algorithm | algorithme | алгоритм ]

alĝebro – 046 [P2] [EVI] [ SIN. lineara algebro 2 ]

alikvanto – 047 [P1] [ARK] (de entjero n) Tia entjerostrikte pli malgranda ol n, ke n ne estas plurfoja sumode ĝi; alidire : nombro, per kiu n ne estas dividebla :du estas alikvanto de naŭ. [ VD. nedivizoro ][ ANT. alikvoto ] [ nicht aufgehender Teil | non-aliquotpart | partie aliquante | некратная часть ]

alikvoto – 048 [P1] [ARK] (de entjero n) Tia entjerostrikte pli malgranda ol n, ke n estas plurfoja sumo deĝi; alidire : divizoro de n, neegala al n : du estasalikvoto de dek. [ VD. divizoro ] [ ANT. alikvanto ][ aliquoter Teil | aliquot part | partie aliquote |аликвотная часть, кратный делитель ]

alpreni – 049 [ VD. bildigo, variablo ] [ annehmen |assume, take | prendre | принимать ]

alterna – 050.1 [HY, §394] (p.p. plurlineara formo)Tia, ke se du ĝiaj argumentoj estas egalaj, ĝi alprenasnulan valoron : alterna formo ĵetas ĉiujn opojn kunpermutitaj du termoj al reciprokaj kontraŭegaloj.[ alternierend | alternating | alterné | знакопере-менный ] 050.2 [P1, angulo] (p.p. anguloj 1) Situantajmalsamflanke de rekto sekcanta du paralelajn rektojn,sed ambaŭ „interne“ de la paraleloj aŭ „ekstere“ deili : angulo ekstere alterna kun alia. [ ILUST. G8 ][ Wechsel- | alternate | alterne | накрестлежащий ]RIM. Tiun difinon oni vastigas ankaŭ al la okazo, kiamla du „unuaj“ rektoj ne estas paralelaj, sed se ili jaestas paralelaj, la kvar el la ok alternaj anguloj havasunu saman mezuron kaj la kvar aliaj estas suplementajde la unuaj.

34

alterna grupo – 051 [RB, p. 14] (de finia aro E)Subgrupo de ties simetria grupo, konsistanta el laparaj 3 permutoj : la alternan grupon de n-elementaaro oni kutime signas per An ; por n ≥ 5 la alternagrupo An estas simpla. [ alternierende Gruppe |alternating group | groupe alterné | знакопеременнаягруппа ]

alto – 052.1 [P1] (de triangulo) Ortanto al latero deĝi, trairanta la kontraŭan 2 verticon; alternative : lastreko kunliganta tiun verticon kaj la sekcopunktonde la ortanto kun la latero; la longo de tiu streko :piedo de alto (la intersekco de la alto kun la latero, alkiu ĝi estas orta) ; la tri altoj de triangulo havas unukomunan punkton ; areo de triangulo egalas al duonode la produto de unu ĝia latero per la responda alto.[ ILUST. G11 ] [ → | → | → | → ] 052.2 [P1] (de trapezoaŭ paralelogramo) Ĉiu streko orte kunligantapunktojn de du paralelaj lateroj; la longo de tiastreko : areo de paralelogramo egalas al la produtode unu ĝia bazo 3 per la responda alto. [ Höhe |altitude | hauteur | высота ]

altocentro – 053 [P2][ SIN. ortocentro ] [ Höhenpunkt,Orthozentrum | orthocenter | orthocentre | ортоцентр ]

analitika funkcio – 054 [RB, p. 21]Kompleksa funkcio,elvolvebla en potencoserion en ĉirkaŭaĵo de ĉiupunkto de ĝia fonto-aro. [ analytische Funktion |analytic function | fonction analytique |аналитическая функция ]

analitika geometrio – 055 [RB, p. 31]Branĉo degeometrio, kiu studas la geometriajn figurojn pere deiliaj koordinataj ekvacioj. [ analytische Geometrie |analytic[al] geometry | géométrie analytique |аналитическая геометрия ]

analitiko – 056 [RB, p. 17]Branĉo de matematiko,studanta funkciojn per limesoj, derivaĵoj kajintegraloj. [ Analysis | analysis | analyse, analysemathématique | математический анализ ]

angula distanco – 057 [JW] (inter du punktoj decirklo 1) La mezuro de la centra angulo, kies laterojtrairas la punktojn : la angula distanco inter dupunktoj de la sama tera meridiano egalas al ladiferenco de iliaj respektivaj latitudoj. [ Winkel-abstand, Winkelentfernung | angular distance, angularseparation | distance angulaire, écart angulaire |угловое расстояние ]

angula koeficiento – 058 [JW][ SIN. inklino ] [ Stei-gung, Richtungskoeffizient | slope, angular coefficient| pente, coefficient directeur | наклон, угловойкоэффициент ]

angulfidela – 059 [HY, §27] (p.p. transformo) Tia, kela mezuro de anguloj restas per ĝi senŝanĝa : laprojekcioj ne estas angulfidelaj ; enjekciaj holomor-faj 2 funkcioj estas angulfidelaj. [ SIN. konforma ][ ähnlich, winkeltreu, konform | conformal | conforme| конформный ]

angulmezurilo – 060 [P1]Duondisko kun gradigitacirkonferenco, servanta por mezuri angulojn.[ Transporteur | protractor | rapporteur |транспортир ]

angulo – 061.1 [RB, p. 26]Ebena surfaco, kiun limas duduonrektoj kun komuna origino. [ ILUST. G1 ] [ SIN.sektoro 1 ] [ VD. Ecoj de angulo : akuta, malakuta,obtuza, orta 1, konkava 1, konveksa 1, nula 2, plena,streĉita; specifaj angulduopoj : alternaj 2, apudaj,kontraŭlateraj, komplementaj 1, respondaj, samla-teraj, suplementaj ] [ → | → | → | → ]061.2 [HY, §26]Paro de duonrektoj (ĝiaj lateroj 2) kunkomuna origino (ĝia vertico 4). [ ILUST. G1, G4 ] [ → |→ | → | → ] 061.3 [ VD. solida angulo ] [ → | → | → |→ ] 061.4 [P1, komplementa]Mezuro de angulo : angulode rotacio 3 ; la sumo de la anguloj de trianguloegalas al du ortoj ; ebena angulo esprimiĝas kielrilato de la arko, kiun ĝi detranĉas sur cirklo kuncentro en ĝia vertico, al la radiuso de tiu cirklo ;solida angulo esprimiĝas kiel rilato de la surfaco,kiun ĝi detranĉas sur sfero kun centro en ĝia verticoal la kavadrato de la radiuso de tiu sfero. [ VD.Mezurunuoj de angulo : grado 1, graduso, radiano,steradiano; mezurilo : angulmezurilo ] [ Ecke,Winkel | angle | angle | угол ] RIM. La nocio „angulo“estas eble unu el la plej multformaj en matematiko,celanta iamaniere karakterizi la komunan „kliniĝon“de du sin sekcantaj linioj (ne nur rektaj, ne nurebenaj), do ne eblis ĉi tie detale prezenti ĉiujnfacetojn de la nocio. La unua senco rilatas al latradicia prezento de angulo kiel figuro. La dua provaskonservi el la unua nur la esencajn trajtojn, enmaniero simila al tiu, kiun oni uzis por transiri de latradicia vektoro al la moderna dupunkto. La tria sencoprezentas angulon kiel nombron, iel rilatan al la longode arko. Fine ni menciu, ke iuj modernaj prezentoj dela nocio ne hezitas identigi angulojn kun ebenajrotacioj 3.

antaŭanto – 062 [HY, §288] (de elemento en orda aro)Tiu elemento, se ĝi ekzistas, najbara 1 kun ĝi kaj plimalgranda ol ĝi : 3 estas antaŭanto de 4. [ Vorgänger| predecessor | prédécesseur | предшественник ]

antaŭkompakta – 063 [JW] (p.p. subaro de metrikaspaco) Tia, ke por ĉiu reelo ε ekzistas finia kovro deĝi per globoj 1 kun radiuso ε : subaro de metrika

35

spaco estas kompakta 2, se kaj nur se ĝi estasantaŭkompakta kaj kompleta 1. [ präkompakt | pre-compact | précompact | предкомпактный ]

antisimetria – 064 [HY, §29][ SIN. malsimetria ] [ anti-symmetrisch | antisymmetric | antisymétrique |антисимметричный ] RIM. Tiu termino estas verabedaŭrindaĵo, kiun kreis la mallerta difino demalsimetria en [P1, rilato], postulante, ke la komunaĵode la rilato kun ĝia inverso estu malplena, alidire, kela rilato estu ankaŭ malrefleksiva. Tiun difinonsekvas [JW], [OR, p. 47], kaj eĉ [SP], kio devigas ilinenkonduki la neologismon „antisimetria“ (kaj ĝiannovan radikon) por la nocio pli utila, kiun ni nomas„malsimetria“. Ni preferis sekvi [P2], kiu ĉi-okazerompis la tradicion de sia antaŭulo, ĉar ni konsentas,ke la ĉefa nocio devas esti „malsimetria“, kiun onieventuale precizigu („strikte malsimetria“ aŭ„malrefleksiva kaj malsimetria“) por atingi la senconprezentitan en [P1].

aparteni – 065 [P1, aro] (al aro) Esti elemento 1 de ĝi : la nombro 2 apartenas al la aro de entjeroj ; lafakton, ke elemento a apartenas al aro E, oni signasper a∈E (legu : a apartenas al e, aŭ : a (estas) en e),aŭ per E∋a (legu : e enhavas a), ĝian malon pera∉E. [ VD. enhavi ] [ angehören | belong | appartenir |принадлежать ]

apartiga – 066 (p.p. topologia spaco) Tia, ke por ĉiujdu malsamaj punktoj x kaj y ekzistas ĉirkaŭaĵo de xkaj ĉirkaŭaĵo de y sen komuna punkto : provizite perla diskreta topologio 2, ĉiu spaco estas apartiga ; ĉiumetrika spaco estas apartiga. [ separiert | separated |séparé | отделимый ] RIM. Ekzistas pluraj aliaj difinojde apartigeco de topologia spaco. La ĉi-supra difinoestas laŭ la germana matematikisto Hausdorff, pro kiotiajn apartigajn spacojn oni ankaŭ nomas haŭsdorfajspacoj. La aŭtoritataj fontoj ne konsentas pri tiutermino. En [JW] troveblas „apartigita spaco“ kunsinonimo „separita spaco“ (ankaŭ en [HY, §389]). Nipreferas „apartiga“ al „apartigita“, ĉar la spacon onine apartigis, sed ĝi mem ja apartigas siajn elementojnunuj de la aliaj. Cetere la neologismo „separi“ kun siajura signifo estas nek alloga, nek oportuna. En [DD]

aperas „separebla“ kaj „separita“, sed ĉi-lastan onitradukas rusen per „сепарабельный“ (nia „apartig-ebla“). Fine, en [OR, p. 49] oni parolas pri „separajaroj“ (nocio iom pli forta ol „disaj aroj“, kiu ne rilatasal nia demando).

apartigebla – 067 (p.p. topologia spaco) Tia, ke ĝienhavas numereblan ĉie densan subaron : la aro dereeloj estas apartigebla, ĉar ĝi enhavas la ĉie densanaron de racionalaj nombroj. [ separabel | separable |

séparable | сепарабельный ] RIM. Koncerne la sino-nimon „separebla“ ([JW] kaj [HY, §388]), vd rimarkonsub apartiga.

apotemo – 068.1 [P1] (de regula 1 plurlatero) Streko,orte kunliganta ĝian simetricentron kaj unu ĝianlateron; la longo de tia streko : la radiuso deenskribita 2 cirklo de regula plurlatero egalas al ĝiaapotemo ; areo de regula plurlatero egalas duononde la produto de ĝia apotemo per ĝia perimetro,same kiel areo de cirklo egalas duonon de la produtode ĝia radiuso per ĝia perimetro. [ ILUST. G16 ][ Apothema | apothem | → | → ] 068.2 [P1] (de rotaciakonuso 2) Streko, kunliganta ĝian verticon 3 kajajnan punkton de la rando de ĝia cirkla bazo; la longode tia streko : areo de la flanko de rotacia konusoegalas al la produto de ĝia apotemo per la perimetrode ĝia baza cirklo. [ Mantellinie | apothem, slantheight | apothème | апофема ]

aproksimaĵo – 069 [ VD EKZ. aproksimi ] [ Näherung-swert | approximate value | approximation, valeurapprochée | приближённое значение ]

aproksimi – 070 [P1]Trovi nombron (funkcion,ekvacion, kurbon) tiom proksiman al la ekzakta, kiomestas dezirate : aproksimi diferencialan ekvacion (laaproksimaton) per ekvacio diferenca (la aproksim-anto) ; 3,14 estas desuba aproksimaĵo de π.[ approximieren | approximate | approximer, trouverune approximation | аппроксимировать, прибли-жать ]

apuda – 071 [RB, p. 27] (p.p. du anguloj 1) Samlaterajkaj suplementaj : se du kruciĝantaj rektoj difinas duegalajn apudajn angulojn, tiam ili estas ortaj.[ ILUST. G7 ] [ Neben- | adjacent supplementary |adjacent supplémentaire | смежный ] RIM. Kvankamtiu ĉi termino aperas jam ĉe Bricard, ĝia tiama sencoestas nur „samlatera“. La saman sencon ni retrovas en[P1, angulo], nerekte konfirmitan en la geometria plato[P1, XVIII, 13-d], kiu tekstas „apudaj suplementaj“.Tamen la terminologio jam ŝanĝiĝis, kiel konfirmas[JW] kaj [P2, angulo], kiujn ni sekvis por la difinoj de„samlatera“ kaj „apuda“.

aranĝaĵo – 072 [RB, p. 14] (de p el n, de n po p) Ĉiu ella diversaj manieroj vicigi p objektojn el n-elementaaro : la nombron de ĉiuj aranĝaĵoj de n po p onisignas per Ap

n = n(n−1)(n−2)... (n−p+2)(n−p+1) ; lases aranĝaĵoj de du elementoj el la aro a,b,c estasab, ac, bc, ba, ca, cb. [ VD. kombinaĵo, permutaĵo ][ Variation (von n Elementen zur p-ten Klasse) |permutation (of n things taken p at a time) |arrangement (de n éléments pris p à p) | размещение(из n по p) ]

36

arbo – 073 [JW]Koneksa 2 kaj sencikla grafeo 1 :grafeo estas arbo, se kaj nur se du ajnajn verticojn deĝi ligas nur unu ĉeno ; arbo kun n verticoj havas n−1eĝojn ; orientita arbo ne nepre havas radikon 4.[ SUB. subarbo ] [ Baum | tree | arbre | дерево ]

areaĵo – 074 [RB, p. 25] [ARK] Surfaco, precipe se ĝihavas finian areon.

arekosinuso – 075 [ SIN. inversa hiperbola kosinuso ]RIM. Vd rimarkon sub areo 2.

arekotangento – 076 [ SIN. inversa hiperbola kotan-gento ] RIM. Vd rimarkon sub areo 2.

areo – 077.1 [RB, p. 29]Mezuro de surfaco : la areo derektangulo egalas al la produto de du el ĝiajsinsekvaj lateroj ; la areo de cirklo 2 estas proporciaal la kvadrato 2 de ĝia radiuso. [ Flächeninhalt | area |aire, superficie, surface | площадь ] 077.2 [P2, „aresinu-so“][ VD. aresinuso, arekosinuso, aretangento,arekotangento ] RIM. Ne temas pri vera senco, sed priuzo de la radiko „are“ por formi malfacileanalizeblajn kunmetaĵojn pro imito al internacia uzo.Supozeble estus preferinde konsideri la rezultajnkunmetaĵojn kiel apartajn radikojn. La problemosimilas al tiu de arko 2.

aresinuso – 078 [P2][ SIN. inversa hiperbola sinuso ]RIM. Vd rimarkon sub areo 2.

aretangento – 079 [ SIN. inversa hiperbola tangento ]RIM. Vd rimarkon sub areo 2.

argumento – 080.1 [P1] (de funkcio, operacio 2 aŭrilato 2) : en la esprimo f(x,y+z) la funkcio f havas duargumentojn, nome x kaj y+z ; f estas duargumentafunkcio ; unuargumenta funkcio estas duargumentarilato ; la argumentoj de adicio (resp. multipliko) oninomas ankaŭ termoj 1 (resp. faktoroj).[ VD. parametro 1 ] [ Argument, Operand | argument,operand | argument, opérande | аргумент, операнд ]RIM. La nocio estas sufiĉe elasta. Kiel argumenton debildigo oni povas konsideri ĉiun elementon de ĝiafonto-aro, foje nomata argumentaro, sed se tiajelementoj estas opoj, ankaŭ iliaj termoj estaskonsidereblaj kiel argumentoj. La kunteksto devasklarigi, pri kio oni parolas. 080.2 [RB, p. 15] (dekomplekso 1 z) Tia reelo θ, ke z = |z| (cosθ + i.sinθ),kie |z| prezentas la modulon 2 de z : la argumentononi kutime prenas en la intervalo ]−π,+π] kaj fojesignas per Arg z ; la argumento de nenula reeloegalas al 0 (se pozitiva) aŭ π (se negativa).[ Argument | argument, amplitude | argument |аргумент ] 080.3 [ VD. polinomo 1 ] [ Unbestimmte |indeterminate | indéterminée | неопределённая,неизвестная ] RIM. Ĉi-kuntekste Bricard [RB, p. 12] uzas

„varianto“, kiel ĉe funkcio, kaj [JW] konas„nedeterminita grando“, kiu verŝajne respondas al lasama intenco, sed ĝenas pro la konkreta senco de„grando“, dum temas pri nocio tre formala.

arĥimeda – 081 (p.p. adicia grupo, provizita pertuteca ordo-rilato) Tia, ke por ĉiuj du striktepozitivaj 1 elementoj x kaj y en ĝi ekzistas tia entjeron, ke nx ≥ y : la reeloj konsistigas arĥimedan grupon.[ archimedisch (geordnete Gruppe) | Archimedean |archimédien | архимедов ]

arĥimeda spiralo – 082 [JW]Spiralo, kies polusaekvacio estas de la tipo ρ = kθ. [ ILUST. K13 ] [ VD.Arĥimedo ] [ Archimedische Spirale | Archimedes[']spiral | spirale d'Archimède | архимедова спираль ]

Arĥimedo – 083 [P1, „Arkimedo“]Greklingve : Αρχιµή-δης. Greka matematikisto kaj fizikisto el Sirakuzo,287-212 a.K. [ Archimedes | Archimedes | Archimède| Архимед ]

aritmetika – 084 [ VD. aritmetika meznombro,aritmetika progresio ] [ arithmetisch | arithmetic |arithmétique | арифметический ]

aritmetika meznombro – 085 [ VD EKZ. meznombro ][ arithmetisches Mittel | arithmetic average, arithmeticmean | moyenne arithmétique | арифметическоесреднее ]

aritmetika progresio – 086 [P1]Tia progresio, ke ĉiuĝia termo, esceptante la unuan, estas la aritmetikameznombro de la antaŭa kaj de la posta :1, 3, 5, 7, 9, 11... ; la n-a termo de tia progresio egalasal la sumo de konstanto (la diferenco 2 de laprogresio) kun la antaŭa termo. [ SIN. aritmetikavico ] [ arithmetische Folge, arithmetischeProgression | arithmetic sequence, arithmeticprogression | suite arithmétique, progressionarithmétique | арифметическая прогрессия ]

aritmetika vico – 087 [P1][ SIN. aritmetika progresio ][ arithmetische Folge, arithmetische Progression |arithmetic sequence, arithmetic progression | suitearithmétique, progression arithmétique | арифме-тическая прогрессия ]

aritmetiko – 088 [RB, p. 7]Branĉo de matematiko,studanta operaciojn super entjeroj kaj racionaloj.[ Arithmetik, Zahlenlehre | arithmetic[s], numbertheory | arithmétique, théorie des nombres |арифметика, теория чисел ] RIM. La modernaaritmetiko ne okupiĝas nur pri elementaj kalkuloj, sedpri gravaj ecoj de entjeroj (primeco, plej grandakomuna divizoro, primaj faktoroj ktp) kaj similaj ecojde aliaj objektoj (ekz-e elementoj de ringoj).

37

arkkosekanto, arkokosekanto – 089 [JW]Inversabildigo de la malvastigaĵo de funkcio kosekanto 2 al[−π/2,0[∪]0,π/2]; simb. arccosec aŭ arkkosek :arkkosekanto de 1 egalas al π/2. [ Arkuskosekans |arc cosecant | arc cosécante | арккосеканс ] RIM. Vdrimarkon sub arko 2.

arkkosinuso, arkokosinuso – 090 [JW]Inversabildigo de la malvastigaĵo de funkcio kosinuso 2 alla intervalo [0,π]; simb. arccos aŭ arkkos :arkkosinuso de 0 egalas al π/2. [ Arkuskosinus | arccosine | arc cosinus | арккосинус ] RIM. Vd rimarkonsub arko 2.

arkkotangento, arkokotangento – 091 [JW]Inversabildigo de la malvastigaĵo de funkcio kotangento 2

al la intervalo ]0,π[; simb. arccotg aŭ arkkotang :arkkotangento de 0 egalas al π/2. [ Arkuskotangens |arc cotangent | arc cotangente | арккотангенс ] RIM. Vdrimarkon sub arko 2.

arko – 092.1 [RB, p. 28]Segmento 1 de kurbo, precipede cirklo 1 : arko estas ĉiam pli longa ol ŝnuro kunsamaj randoj ; orto detranĉas sur cirklo kun centro 1

en ĝia vertico 4 arkon egalan al kvarono de la tutacirkonferenco. [ ILUST. G2 ] [ Bogen, Kreisbogen,Bogenlinie, Krümmung | arc | arc | дуга ] RIM. Oni nekonfuzu la arkon, segmento 1 de cirklo 1, kun lasegmento 3 de cirklo 2. 092.2 [P2] [EVI] Arko 1,detranĉita sur cirklo fare de centra angulo kajkonvencie identigita kun ĝi. [ VD. arksinuso,arkkosinuso, arktangento, arkkotangento,arksekanto, arkkosekanto ] RIM. Tiu senco aperas nuren neregulaj kunmetaĵoj de la tipo „arksinuso x“, kiujestas interpretendaj kiel „la arko (angulo), kies sinusoegalas al x“. Ĉi-sence [P1] registris novan radikon„arkus“, sed nekonsekvence mencias „sinusarko“ sub„arko“. La neologismo „arkuso“ ne aspektas tre utilapor tiom marĝena uzo. Eĉ se konsideri la eblansencovastigon al „mezuro de angulo“, kiun proponis[HY, §26], restas la fakto, ke ĉio ĉi ne solvas la ĉefanproblemon, t.e. la neregulecon de la kunmetaĵojuzantaj tiun nocion. Supozeble tial „arkuso“ aperaskiel evitinda en [P2]. Pli lerta estis la propono de[OR, p. 63] uzi la prefikson „mal-“ ĉi-sence (domalkosinuso ktp), sed ĝi ŝajne ne enradikiĝis.

arksekanto – 093 [JW]Inversa bildigo de lamalvastigaĵo de funkcio sekanto 2 al la intervalo]−π/2,π/2[; simb. arcsec aŭ arksek : arksekanto de 1egalas al 0. [ Arkussekans | arc secant | arc sécante |арксеканс ] RIM. Vd rimarkon sub arko 2.

arksinuso – 094 [JW]Inversa bildigo de lamalvastigaĵo de funkcio sinuso 2 al la intervalo[−π/2,π/2]; simb. arcsin aŭ arksin : arksinuso de 1

egalas al π/2. [ Arkussinus | arc sine | arc sinus |арксинус ] RIM. Vd rimarkon sub arko 2.

arktangento, arkotangento – 095 [JW]Inversabildigo de la malvastigaĵo de funkcio tangento 2 alla intervalo ]−π/2,π/2[; simb. arctg aŭ arktang :arktangento de 1 egalas al π/4. [ Arkustangens | arctangent | arc tangente | арктангенс ] RIM. Vd rimarkonsub arko 2.

aro – 096 [P1]Kolekto da matematikaj objektoj,konsiderata kiel tuto : la aro ℕ enhavas ĉiujnpozitivajn entjerojn ; la kolekto de ĉiuj aroj mem neestas aro ; la aron konsistantan el la du objektoj x kajy oni signas per x, y, kaj la aron de ĉiuj objektojverigantaj predikaton P per x / P(x) (legu : aro detiaj iksoj, ke po de ikso). [ SUB. elemento 1 ] [ SUB.kun(ig)aĵo, komunaĵo, komplemento 2, subaro,superaro ] [ VD. enhavi ] [ Menge | set | ensemble |множество ] RIM. Temas pri naiva difino de konceptodifinebla pli rigore nur kadre de arteorio. Bricard[RB, p. 18] jam konas la nocion, sed nomas ĝin„amaso“, kiu termino ne enradikiĝis. Aliloke[RB, p. 17] li uzas „aro infinita da nombroj“, supozeblesen ia faka intenco.

aro de ĉiuj subaroj – 097 [ VD EKZ. subaro ][ Potenzmenge | power set, set of all subsets |ensemble des sous-ensembles | множество всехподмножеств ]

arteoria – 098 [ VD EKZ. arteorio ] [ mengentheoretisch| set-theoretical | ensembliste | теоретико-множест-венный ]

arteorio, aroteorio[P2], teorio de la aroj[P1] –099 Branĉo de matematiko, studanta arojn; iniciatitade la germana matematikisto Cantor, ĝi difinas lanocion aro en aksioma kadro kaj fundamentas lanuntempan matematikon : arteoriaj operacioj.[ ILUST. L1 ] [ Mengenlehre | set theory | théorie desensembles | теория множеств ] RIM. Indus evititrouzon de tiu termino ekster vere teoria kadro. Ekz-ela kutimaj operacioj super aroj, oni povus nomi „araj“aŭ „arrilataj“ anstataŭ „arteoriaj“.

asimptoto – 100 [RB, p. 33] (de kurbo) Rekto, al kiu ĝisenlime alproksimiĝas : hiperbolo akceptas duasimptotojn, parabolo neniun ; la grafikaĵo defunkcio logaritmo akceptas la ordinatan akson kielasimptoton, kiam la variablo strebas al nulo.[ Asymptote | asymptote | asymptote | асимптота ]RIM. Eblas kvalifiki asimptota ne nur rekton, sed ankaŭalian kurbon (asimptota cirklo), aŭ eĉ punkton (laorigino estas asimptota punkto de hiperbola spiralo).

asocieca – 101.1 [RB, p. 15] (p.p. operacio 2 † en aro E)

38

Tia, ke (x†y)†z = x†(y†z) por ĉiuj x, y, z∈E : laaritmetikaj operacioj adicio kaj multipliko estasasociecaj, subtraho kaj divido ne estas ; estas iomtede demonstri la asociecon de matrica multipliko.[ → |→ |→ |→ ] RIM. Se la operacio estas asocieca, lakrampoj ne plu estas uzendaj kaj oni simple signas perx†y†z la ĉi-suprajn rezultojn. 101.2 (p.p. grupoido)Tia, ke ĝia operacio estas asocieca 1. [ assoziativ |associative | associatif | ассоциативный ]

asocieco – 102 [ VD EKZ. asocieca 1 ] [ Assoziativität |associativity | associativité | ассоциативность ]

aŭtomorfio – 103 [JW]Bijekcia endomorfio.[ Automorphismus | automorphism | automorphisme |автоморфизм ]

― B ―

banaĥa algebro – 104 [JW]Normohava kompleta 1

lineara algebro 2. [ VD. Banaĥo ] [ Banach-Algebra |Banach algebra | algèbre de Banach | банаховаалгебра ]

banaĥa spaco – 105 [JW]Normohava kompleta 1

vektora spaco. [ VD. Banaĥo ] [ Banach-Raum |Banach space | espace de Banach | банаховопространство ]

Banaĥo – 106 [P2]Pollingve : Stefan Banach, 1892-1945. Pola matematikisto. [ Banach | Banach | Banach| Банах ]

barita – 107.1 [HY, §44] (p.p. subaro A de orda aro)Tia, ke ĝi akceptas baron : ĉiu barita subaro de laaro de naturaj entjeroj akceptas maksimumon ; la arode ĉiuj reeloj inter 0 kaj 1 estas barita. [ → | → | → |→ ] RIM. Se la konsiderata ordo-rilato estas tuteca kajsignata per ≤, oni kutime postulas, ke la subaroakceptu kaj superan kaj suban barojn. 107.2 [HY, §44]

(p.p. bildigo al orda aro) Tia, ke ĝia bildaro estasbarita 1. [ → | → | → | → ] 107.3 [HY, §44] (p.p. subarode metrika spaco) Tia, ke ĝin inkluzivas globo 1.[ beschränkt | bounded | borné | ограниченный ]

baro – 108 [P1] (de subaro A de orda aro (E,≤)) Tiaelemento b en E, ke por ĉiu x en A veras x ≤ b : subabaro ; supera baro ; la aro de reeloj akceptas neksuperan, nek suban baron ; baro de bildigo (t.e. deĝia bildaro). [ SUB. supremo, infimo ] [ VD. maksi-mumo, minimumo ] [ Schranke | bound | majorant,minorant | грань ]

bazo – 109.1 [P1] (de pozicia nombrosistemo)Nombro de eblaj valoroj por ĉiu cifero, uzata enprezentado de nombro : la bazo de nia kutima

nombrosistemo estas 10 (la ciferoj alprenas unu el ladek valoroj de 0 ĝis 9) ; la komputikistoj uzas lanombrosistemojn kun la bazoj 2, 8, 16 (duuman,okuman kaj deksesuman nombrosistemojn). [ VD. -um 1 ] [ → | radix | → | основание ] 109.2 [P1] (delogaritmo aŭ eksponencialo) La nombro, kieslogaritmo egalas 1, aŭ la bildo de 1 pereksponencialo : la nombro e, bazo de naturajlogaritmoj [JW]. [ VD. -um 2 ] [ → | → | → |основание ] 109.3 [RB, p. 7, p.p. triangulo] (de geometriafiguro) Konvencie elektita latero aŭ faco, kiu limasla figuron; la longo de tia latero aŭ la areo de tia faco :bazo de triangulo, piramido, cilindro 2, konuso 2 ;bazoj de prismo (ĉiu el ĝiaj du paralelaj kaj samareajfacoj) ; areo de paralelogramo egalas al la produtode unu ĝia bazo per la responda alto. [ → | → | → |основание ] 109.4 [HY, §45] (de modulo 1 aŭ vektoraspaco) Libera subaro, kiu naskas la tutan spacon : sevektora spaco havas finian bazon, ĉiuj ĝiaj bazojhavas samtiom da elementoj ; se naskanta subaro Nde vektora spaco inkluzivas liberan subaron L,ekzistas bazo inkluzivanta L kaj inkluzivata de N ;bazvektoro (ĉiu elemento de la bazo). [ VD.dimensio 2, orta 4, ununorma ] [ → | → | → | базис ]RIM. Kelkaj aŭtoroj preferas difini bazon kiel familion.Tio fontas el la fakto, ke por kelkaj aplikoj estasoportune uzi indican skribaĵon de la tipo ∑ αi·ei kajtio ebligas ordigi la bazvektorojn. 109.5 (detopologio 2 T) Tia subaro de T, ke ĉiu elemento de Testas kunaĵo de elementoj el la bazo : en metrikaspaco, la aro de ĉiuj globoj 1 estas bazo. [ Basis |basis | base | база ]

bazo de naturaj logaritmoj – 110 [ VD EKZ. bazo 2 ][ Basis der natürlichen Logarithmen | base of naturallogarithms | base des logarithmes naturels | основаниенатуральных логарифмов ]

bazvektoro – 111 [ VD EKZ. bazo 4 ] [ Basisvektor | basevector, basis vector | vecteur de base | базисныйвектор ]

bidualo – 112 [P2] [EVI] [ SIN. dudualo, duobla dualo ]

bijekcia – 113 [JW] (p.p. bildigo) Havanta la ecojn debijekcio : konstanta reela funkcio ne estas bijekcia.[ bijektiv, eineindeutig | bijective, one-to-one | bijec-tif, biunivoque | биективный, взаимно однознач-ный ]

bijekcio – 114 [JW]Bildigo, kiu estas enjekcio kajsurjekcio : bijekcio ĉiam estas inversigebla.[ SIN. dissurĵeto ] [ VD. kardinalo ] [ Bijektion |bijection, biunique correspondence, one-to-onemapping | bijection, application bijective | взаимнооднозначное соответствие, биекция ]

39

bildaro – 115 [HY, §139] (de bildigo f) La bildo 1 deĝia fonto-aro. [ Bildmenge | image set | image |множество образов ]

bildigo – 116 [JW] (de aro E al aro F) Tia rilato 2 f deE al F, ke por ĉiu elemento a en E ekzistas en f nurunu paro, kies unua termo estas a : se ĉiuj paroj en fhavas la saman duan termon, oni kvalifikas labildigon konstanta 2 ; la aron de ĉiuj bildigoj de E alF oni foje signas per FE. [ SIN. ĵeto, familio ] [ SUB.Specifaj bildigoj : formo, funkcio, funkcionalo,operacio 2, operatoro, transformo, subbildigo, vico;bildigoj kun specifaj ecoj : enjekcio, surjekcio,bijekcio ] [ VD. Atributoj de bildigo : fonto-aro, celo-aro, bildaro; specifaj ecoj de iuj bildigoj :konstanta 2, simetria 4 ] [ Abbildung | mapping |application | отображение ] RIM. Anstataŭ diri, ke(a,b) apartenas al bildigo f, oni preferas diri, ke fĵetas (aŭ transformas, aŭ bildigas) a al b, ke f asociasb kun a, ke f alprenas valoron b ĉe a, ke b estas lavaloro de f ĉe a, ke b estas la bildo de a per f... kaj onisignas b per f(a) (legu : fo de a, aŭ fo ĉe a). La nociobildigo estas formaligo de la pli komuna nociofunkcio, ankaŭ por kiu valoras similaj dirmanieroj.

bildo – 117.1 (de subaro A⊂E per rilato 2 R⊂E×F)Tia subaro de F, ke por ĉiu ĝia elemento ekzistasalmenaŭ unu paro en R, kies dua termo ĝi estas kajkies unua termo apartenas al A : la bildon de A per Roni signas per R(A). [ → | → | → | → ] RIM. Kvankamestas ĝuste paroli pri bildo de subaro per rilato, oni pliofte renkontas bildojn per bildigo, kiu nocio aperasekz-e en [OR, p. 33] aŭ [P2, kurbo]. 117.2 [HY, §139] (deelemento a∈E per bildigo f de E al F) La elementof(a) en F. [ Bild | image | image (directe) | образ ]RIM. Laŭ la difina eco de bildigoj la bildo de a estasankaŭ la nura elemento de la bildo de subaro a.

binomo – 118 [PV]Polinomo kun du termoj 7; alidire,en elementa algebro : algebra esprimo, konsistanta eldu termoj 1 kunligitaj per adicio aŭ subtraho. [ VD. n-termo ] [ Binom | binomial | binôme | двучлен,бином ]

bisekcanto – 119 [P1][ SIN. dusekcanto ] [ Halbierende| bisector, bisectrix | bissectrice | биссектриса,равноделящая ]

bisekci – 120 [P1][ SIN. dusekci ]

bona ordo – 121 Tia ordo-rilato, ke laŭ ĝi ĉiu subaroakceptas minimumon : laŭ aksiomo fare de Zermelopor ĉiu aro eblas trovi bonan ordon. [ VD. bonorda ][ Wohlordnung | well-ordering | bon ordre | полныйпорядок ]

bonorda – 122 [HY, §52] (p.p. orda aro) Tia, ke ĝia

ordo 1 estas bona ordo : oni ankoraŭ ne sukcesistrovi ordon, kiu igas la aron de reeloj bonorda ;grava eco de la aro de naturaj entjeroj estas ĝiabonordeco. [ wohlgeordnet | well-ordered | bienordonné | вполне упорядоченный ]

borela sigma-algebro, borela σ-algebro – 123 (supertopologia spaco) La σ-algebro naskita de la aro demalfermitaj subaroj : la borela σ-algebro super la arode reeloj enhavas ĉiujn intervalojn. [ VD. Borelo ][ Borelscher Körper | Borel['s] field | tribu de Borel |борелевское поле ]

Borelo – 124 Franclingve : Émile Borel, 1871-1956.Franca matematikisto. [ Borel | Borel | Borel |Борель ]

buklo – 125 [JW] (de grafeo 1) Tia eĝo 2, ke la duverticoj ĝin difinantaj estas identaj : buklon deneoritentita grafeo eblas difini kiel unuelementaneĝon. [ Schlinge, singuläre Kante, Einkreis, Schleife |loop | boucle | петля ]

bulea algebro – 126.1 [JW]Branĉo de algebro, kiuokupiĝas pri logika rezonado kaj trovas aplikon enkomputiloj. [ VD. Buleo. ] [ → | → | → | → ]126.2 [JW]Tia algebra strukturo (A,∨,∧,f), kie f estasinvolucio (nomata komplemento), ke (1) ambaŭ ope-racioj estas asociecaj kaj komutecaj; (2) ekzistasneŭtra elemento por ĉiu operacio (signataj per 0 por∨, kaj 1 por ∧); (3) ĉiu operacio estas distribuecarilate al la alia; (4) x∧x = x∨x = x, x∨f(x) = 1 kajx∧f(x) = 0, kiu ajn estas x∈A; (5) f(x∨y) = f(x)∧f(y)kaj f(x∧y) = f(x)∨f(y), kiuj ajn estas x,y∈A. [ VD.Buleo. ] [ Boolesche Algebra | Boolean algebra |algèbre de Boole | булева алгебра ]

Buleo – 127 [P2]Anglalingve : George Boole, 1815-1864. Angla matematikisto. [ Boole | Boole | Boole |Буль ]

― C ―

celo-aro, cela aro[SP] – 128 (de rilato 2) La dua arode la kartezia produto, kies subaro ĝi estas.[ Wert[e]bereich | codomain | ensemble d'arrivée |область значений, область изменений, противопо-ложная область ] RIM. Tiu termino ŝajnas preferinda al„celaro“ [OR, p. 33], ĉar ne temas pri aro da „celoj“, sedja pri aro, kiu mem estas la celo de la bildigo kaj prola sufiksoida naturo de radiko „ar“ ne eblas formi perĝi apudmetajn kunmetaĵojn sen emfazo pri tio, ke netemas pri sufiksoida uzo.

centra angulo – 129 [JW] (rilate al cirklo 1) Angulo,

40

kies vertico koincidas kun la centro de la cirklo.[ ILUST. G5 ] [ Mittelpunktswinkel | central angle | angleau centre | центральный угол ]

centra projekcio – 130 [JW] (en tridimensia afinaspaco, al ebeno P, rilate al punkto O situanta ekster P)Bildigo, kiu ĵetas punkton M al la intersekco de rektoOM kun P : la punkton O oni nomas centro de lacentra projekcio ; centra projekcio ne estas afinabildigo ; la punktoj de la ebeno paralela al P kajtrairanta O ne havas bildon per centra projekcio alebeno P rilate al O. [ Zentralprojektion | centralprojection | projection centrale | центральная проек-ция ]

centro – ⁂ Rimarkinda punkto 2, interalie :...............131.1 [RB, p. 28] (de cirklo 1 aŭ sfero 1) Tiu punktoegaldistanca de ĉiuj punktoj de la koncerna figuro.[ ILUST. G2 ] [ Mittelpunkt | → | → | → ] 131.2 (detriangulo aŭ regula plurlatero) La centro 1 de ĝiaenskribita cirklo. [ ILUST. G12, G16 ] [ Inkreismittel-punkt | center, incenter | → | → ] 131.3 (de elipso)Intersekco de ĝiaj du simetriaksoj. [ Mittelpunkt |→ |→ | → ] 131.4 (de afina rotacio 3 en ebeno) La nurapunkto senŝanĝa per ĝi. [ Drehpunkt | → | → | → ]131.5 [ VD. centra projekcio, globo 1, homotetio,inversigo 2, orta simetrio, simetricentro ] [ Mittel-punkt, Zentrum | center | centre | центр ]

centro (de grupo) – 132 [ VD EKZ. komutiĝi ][ Zentrum (einer Gruppe) | center (of a group) | centre(d'un groupe) | центр (группы) ]

certa okazo – 133 [ VD EKZ. okazo ] [ sicheres Ereignis| certain event | événement certain | достоверноесобытие ]

cifero – 134 [VE]Ano de negranda signaro, uzata enskribado kaj presado por prezenti nombrojn : eŭropaj(0123456789), romaj (IVXLCDM), hindaj (०१२३४५६७८९), arabaj (٠١٢٣٤٥٦٧٨٩) ciferoj ; duumaj (01),okumaj (01234567), deksesumaj (0123456789ABCDEF) ciferoj. [ Ziffer | digit, cipher, cypher, figure |chiffre | цифра ] RIM. Kiel videblas, la propre arabajciferoj havas alian formon ol la ciferoj uzataj enEŭropo, en Esperanto kaj ankaŭ en kelkaj okcidentajarabaj landoj. Malgraŭ tio la eŭropajn ciferojn oni fojenomas arabaj, ĉar ilin importis Araboj, sed ilia formoevoluis. Estas do preferinde bazi la terminologion surla nuna uzado.

cikla – 135.1 [OR, p. 19] (p.p. grupo) Naskita de nurunu elemento : la grupo de n-modulaj restoklasojestas cikla grupo, naskita de la ekvivalento-klasode 1 ; ĉiu cikla grupo estas izomorfia al ℤ aŭ, sefinia, al ℤn, kie n signas ĝian ordon. [ zyklisch | cyclic

| monogène, cyclique | → ] 135.2 (p.p. galezasuperkorpo K' de korpo 1 K) Tia, ke ĝia galezagrupo 1 Gal(K'/K) estas cikla 1. [ zyklisch | cyclic |cyclique | циклический ] 135.3 [ VD. cikla permuto ]

cikla permuto – 136 [ VD EKZ. permuto ] [ zyklischeVertauschung | cyclic permutation | permutationcirculaire | циклическая перестановка ]

ciklo – 137.1 [HY, §58] (je longo n, alidire : n-elementa)Tia permuto f, ke ĝi lasas ĉiujn elementojn senŝanĝaj,krom n elementojn a1,a2,... an, por kiuj f(ai) = ai+1(se i < n) kaj f(an) = a1 : n-elementan ciklon oni fojenomas n-ciklo ; la malvastigaĵo de ciklo al laelementoj, kiujn ĝi ŝanĝas, estas cikla permuto ;n-elementa ciklo havas ordon 3 n ; ĉiu permuto superfinia aro estas malkomponebla en kunligaĵon deduelementaj cikloj. [ Zykel |→ |→ |→ ] 137.2 [SP] (degrafeo 1) Tia simpla ĉeno, ke ĝiaj komenca kaj finaverticoj koincidas; alidire : fermita ĉeno. [ SUB.cirkvito ] [ Kreis, Zyklus | cycle | cycle | цикл ]RIM. La citita fonto donas neekvivalentan difinon.

cikloido – 138 [RB, p. 35]Ebena kurbo, naskita depunkto apartenanta al cirklo 1, kiu ruliĝas sur fiksarekto : la parametraj ekvacioj de cikloido estas de latipo x = R (t − sin t) kaj y = R (1 − cos t). [ ILUST. K18 ][ VD. longigita cikloido, mallongigita cikloido;epicikloido, hipocikloido ] [ Radkurve, Zykloide,gemeine Zykloide | cycloid, common cycloid |cycloïde, cycloïde commune | циклоида, обычнаяциклоида ] RIM. Por distingi tiujn ĉi kurbojn disde lalongigitaj aŭ mallongigitaj, oni foje kvalifikas ilin„ordinaraj“.

ciklometria funkcio – 139 [JW] [EVI] [ SIN. inversatrigonometria funkcio ]

cilindra koordinato – 140 [JW] (de punkto M entridimensia reela eŭklida afina spaco, provizita perorta ununorma koordinatsistemo (O, i, j, k)) Ĉiu el latri reeloj (ρ, θ, z), kie (ρ, θ) estas la polusajkoordinatoj de la orta projekciaĵo de M sur la ebenodifinita de (O, i, j), kaj z estas la z-koordinato de M.[ VD. koordinato ] [ Zylinderkoordinate, Kreiszylin-derkoordinate | cylindrical coordinate, semi-polarcoordinate | coordonnée cylindrique, coordonnéesemi-polaire | цилиндрическая координата, полу-полярная координата ]

cilindro – 141.1 [RB, p. 30]Surfaco, naskita de ĉiujparalelaj rektoj (ĝiaj naskantoj 2), kiuj sekcas fiksanlinion (ĝian direktanton 1) : cirkla, elipsa, kvadrataks cilindro (kies direktanto estas cirklo, elipso,kvadrato ks orta al la naskanto) ; cilindra surfaco [P1]

(cilindro 1, por distingi ĝin de cilindro 2).

41

[ VD. rektara ] [ Zylinder, Zylinderfläche | cylinder,cylindrical surface | cylindre, surface cylindrique |цилиндр, цилиндрическая поверхность ].................141.2 [VE]Solido 2, kiun limas cilindro 1 (ĝia flanko 3)kaj du ebenaj surfacoj (la bazoj 3), kiuj sekcas lacilindran surfacon laŭ fermita linio. [ Zylinder |cylinder | cylindre | цилиндр ] RIM. Pro la komunuzasenco de „cilindro“ la vortaroj emis difini ĝin fake nurkiel solidon (vd [P1]). Ŝajnas al ni, ke tio estas tropedanta, ĉar la naciaj lingvoj kutime akceptas ambaŭfakajn sencojn. Kiel montras [P2], la uzado evoluis.Oni do precizigu per „cilindra surfaco“ aŭ „cilindrasolido“ en dubaj okazoj.

cirkla funkcio – 142 [RB, p. 20] [ARK] [ SIN. trigonome-tria funkcio ] RIM. Notu, ke iuj lingvoj uzas similanterminon (ekz-e funkcja kołowa en la pola) por significiklometrian funkcion.

cirklego – 143 [JW][ SIN. ĉefcirklo ] [ Hauptkreis |great circle | grand cercle | большой круг ]

cirklo – 144.1 [VE]Ebena kurbo, konsistanta el ĉiujpunktoj, kies distanco al iu punkto (ĝia centro) egalasal iu valoro (ĝia radiuso) : cirklo estas koniko kunnula discentreco kaj senlime malproksima direktanto ;la kartezia ekvacio de cirklo estas de la tipox2+y2 = R2. [ ILUST. G1, G2 ] [ VD. centro 1, cirkon-ferenco, diametro 1, radiuso, sago, ŝnuro ] [ SUB.arko 1 ] [ Kreislinie | circle | cercle | окружность,круг ] 144.2 [PV]Ebena surfaco, kiun limas cirklo 1.[ ILUST. G1 ] [ SIN. disko 1 ] [ SUB. segmento 3, sekto-ro 2 ] [ Kreis, Kreisscheibe | circle, disk | cercle,disque | круг ]

cirkonferenca angulo – 145 [HY, §62] (rilate alcirklo 1) Angulo, kies vertico situas sur la cirklo :cirkonferenca angulo, detranĉanta duonon de lacirklo, estas streĉita. [ ILUST. G5 ] [ Umfangswinkel |angle at circumference | angle inscrit | вписанныйугол ]

cirkonferenco – 146 [PV]Fermita kurbo, limantasurfacon, precipe cirklon 2; la longo de tiu kurbo : laareo de cirklo egalas al produto de ĝia cirkonferencoper ĝia duonradiuso ; cirkonferenca angulo. [ VD.cirklo 1, periferio, perimetro, rando 1 ] [ Kreislinie,Kreisrand, Kreisperipherie | circumference | circon-férence | окружность ] RIM. Iam la vorto „rondo“precipe montris surfacon, ne linion. Oni tiam uzis laesprimon „cirkonferenco de rondo“, aŭ simple„cirkonferenco“ por montri la linion, kiun oni nunpreferas nomi „cirklo“.

cirkvito – 147 (en orientita grafeo) Tia ciklo 2, ke lafina rando de ĉiu termo koincidas kun la komenca de

la sekvanta termo. [ Zyklusprogression | circuit |circuit | контур ]

cisoido – 148 [RB, p. 34]Speco de triagrada ebenakurbo : la kartezia ekvacio de cisoido estas de la tipo(x2+y2)(xcosα+ycosα) = 2ay2. [ ILUST. K7 ] [ Cissoide |cissoid | cissoïde | циссоида ]

― Ĉ ―

ĉefa – 149.1 [HY, §63] (p.p. idealo) Tia, ke sufiĉas unuelemento por ĝin naski : la aro de ĉiuj obloj de iuentjero estas ĉefa idealo en la ringo de entjeroj.[ VD. ĉefideala ] [ → | principal | principal | главный ]149.2 [RB, p. 30] (p.p. cirklo 1 de sfero 1) Estantaĉefcirklo de ĝi. [ Haupt- | great | grand | большой ]

ĉefcirklo – 150 [P1] (de sfero 1) Cirklo 1, inkluzivatade la sfera surfaco kaj samcentra kiel ĝi : ĉefcirkloestas ĉiu intersekco inter la sfero kaj ebeno trairantaĝian centron ; la meridianoj kaj la ekvatoro estasĉefcirkloj de la tera sfero. [ SIN. cirklego ] [ VD. ĉefa 2 ][ Hauptkreis | great circle | grand cercle | большойкруг ]

ĉefideala – 151 (p.p. ringo) Tia, ke ĉiuj ĝiaj idealojestas ĉefaj 1. [ Hauptideal- | principal ideal (ring) |principal | (кольцо) главных идеалов ] RIM. Kelkajaŭtoroj postulas krome, ke la ringo estu komuteca 3

aŭ integra.

ĉefinfinitezimo – 152 [RB, p. 18] (en ĉirkaŭaĵo dereelo a) Konvencie elektita infinitezimo f, al kiu onikomparas aliajn infinitezimojn g ĉe la sama punkto,studante la limeson de g(x)/[f(x)]n : (x−a)3 estastriaorda infinitezimo rilate al ĉefinfinitezimo (x−a) ;elvolvu funkcion f ĝis la kvara ordo en ĉirkaŭaĵo de 1,uzante log(x) kiel ĉefinfinitezimon.

ĉena frakcio – 153 [P2][ SIN. ĉenfrakcio ] [ Ketten-bruch, kontinuierlicher Bruch | continued fraction |fraction continue | цепная дробь, непрерывнаядробь ]

ĉenfrakcio – 154 [P1]Vico u de nenulaj pozitivajentjeroj, konsiderata kune kun la vico v, kies n-atermo estas vn = u0+(u1+(... +(un)−1...)−1)−1 : ĉen-frakcion oni ofte signas per skribaĵo de la tipou0+(u1+(u2+...)−1)−1, tipografie prezentata kiel„pluretaĝa“ frakcio ; por ĉiu racionalo ekzistasunika elvovaĵo en finian ĉenfrakcion (la konsideratanombro egalas al la lasta termo de la responda vicov) ; por ĉiu transcenda reelo ekzistas unika elvovaĵoen nefinian ĉenfrakcion (la konsiderata nombro egalasal la limeso de v) ; la ĉenfrakcio 1+(1+(1+...)−1)−1

42

„egalas“ al la ora dispartigo. [ Kettenbruch,kontinuierlicher Bruch | continued fraction | fractioncontinue | цепная дробь, непрерывная дробь ]RIM. La termino jam ekzistas ĉe Bricard [RB, p. 11], sedsub la formo „ĉenfracio“.

ĉeno – 155 [JW] (de grafeo 1) Tia opo el eĝoj(u1,u2... un), ke ĉiu termo de ĝi havas randon komunankun la antaŭa termo, kaj alian randon komunan kun laposta termo : longo de ĉeno (la nombro de ĝiajtermoj) ; simpla ĉeno (tia, ke ĉiu ĝia termo aperas nurunufoje en ĝi) ; elementa ĉeno (tia, ke du nesinsekvajtermoj ne havas komunan randon) ; komenca kaj finaverticoj de ĉeno (tiu rando de u1, nekomuna kun u2,kaj tiu de un, nekomuna kun un−1). [ SUB. vojo 2,ciklo 2 ] [ Kantenzug | chain, edge trail | chaîne | цепь,маршрут ] RIM. Oni diras, ke ĉeno „trairas eĝon“ (resp.„trairas verticon“) por signifi, ke la koncerna eĝoestas termo de ĝi (resp. la vertico estas rando de unuel ĝiaj termoj). Oni diras ankaŭ, ke ĉeno „ligasverticojn A al B“ por signifi, ke A kaj B estas ĝiajkomenca kaj fina verticoj. La ekzisto de ĉeno ligantadu verticojn difinas ekvivalento-rilaton super E. Notu,ke en [JW] por „ĉeno“ estas rimarko, ke „eĝoj neripetiĝas“, kio laŭ ni validu nur por simplaj ĉenoj. Ĉi-kampa ĥaoso ekzistas ankaŭ en nacilingvajterminologioj : ekz-e la pola „droga“ (t.e. „vojo“)signifas kaj „ĉeno“, kaj „vojo“ depende de lauzkunteksto; en germana enciklopedio ni trovis, ke„Weg“ (t.e. „vojo“) estas tio, kion ni nomas elementaĉeno... La donitaj tradukoj estas do nur indikaj.

ĉie densa – 156 [ VD EKZ. densa ] [ überall dicht |everywhere dense | partout dense | всюду плотный ]

ĉirkaŭaĵo – 157 [RB, p. 21] (de punkto 2 en topologiaspaco) Ĉiu subaro, inkluzivanta malfermitan 1

subaron, al kiu la koncerna punkto apartenas :malfermita subaro estas ĉirkaŭaĵo de ĉiuj siajpunktoj. [ Umgebung | neigbourhood | voisinage |окрестность ]

ĉirkaŭskribi – 158 [P1]Trovi geometrian figurondesegneblan ĉirkaŭ dua, tiel ke la dua estu enskribitaen la unua : ĉirkaŭskribi kubon ĉirkaŭ sfero.[ umschreiben | circumscribe | circonscrire | описать ]

ĉirkaŭskribita – 159 [RB, p. 18] (p.p. geometria figurorilate al alia) Tia, ke la dua figuro estas enskribita enla unua. [ umbeschrieben | circumscribed | circonscrit |описанный ]

― D ―

decimala – 160 [RB, p. 9][ SIN. dekuma ] [ dezimal |decimal | décimal | десятичный ]

decimalo – 161 [RB, p. 9] (en dekuma pozicia frakcio)Ĉiu el la ciferoj, aperantaj dekstre de la onkomo, t.e.prezentantaj la frakcian parton : kalkulu lakvocienton de 22 per 7 ĝis la kvina decimalo.[ Dezimale | digit after the radix point, decimal digit,decimal | décimale | десятичная цифра ]

dedekinda tranĉo – 162 (en la aro de racionaloj) Tiaduopo (A,B) el subaroj de la aro de racionaloj, ke :(1) ĉiu elemento de A estas strikte malpli granda olajna elemento de B; (2) por ĉiu pozitiva racionalo εekzistas tiaj x∈A kaj y∈B, ke 0 < y−x < ε :neracionalo estas difinebla per (dedekinda) tranĉofarata en racionaloj [RB, p. 8]. [ VD. Dedekindo ][ Dedekindscher Schnitt | Dedekind['s] cut | coupurede Dedekind | дедекиндово сечение ]

Dedekindo – 163 Germanlingve : Richard Dedekind,1831-1916. Germana matematikisto. [ Dedekind |Dedekind | Dedekind | Дедекинд ]

dek-duedro – 164 [ VD EKZ. n-edro ] [ Zwölfflach,Zwölfflächner, Dodekaeder | dodecahedron |dodécaèdre | двенадцатигранник, додекаэдр ]

dek-dulatero – 165 [ VD EKZ. n-latero ] [ Zwölfeck |dodecagon | dodécagone | двенадцатиугольник ]

dekedro – 166 [ VD EKZ. n-edro ] [ Zehnflach,Zehnflächner, Dekaeder | decahedron | décaèdre |десятигранник, декаэдр ]

deklatero – 167 [ VD EKZ. n-latero ] [ Zehneck |decagon | décagone | десятиугольник ]

deksesuma – 168 [SP][ VD. -um 1 ] [ hexadezimal |hexadecimal | hexadécimal | шестнадцатеричный ]

dekstra klaso – 169 (de grupo G rilate al subgrupo Hde ĝi kaj elemento a∈G) Aro de ĉiuj elementoj de latipo h.a, kie h∈H; simb. Ha : dekstra klaso estasekvivalento-klaso laŭ la rilato x.y−1∈H. [ SUP. flankaklaso ] [ VD. maldekstra klaso, invarianta 2 sub-grupo ] [ rechtsseitige Nebenklasse, rechtsseitigeRestklasse, rechte Nebenklasse, rechte Restklasse |right coset | classe (latérale) à droite | правосто-ронний смежный класс ]

dekstruma – 170 [JW] (p.p. bazo 4 de orientitavektora spaco) Havanta pozitivan orientiĝon.

43

[ Rechts-(system), positiv orientiert | positivelyoriented | direct | правый упорядоченный, положи-тельно ориентированный ]

dekuma – 171 [RB, p. 9][ VD. -um 1] [ dezimal | decimal| décimal | десятичный ]

dekuma frakcio – 172 [ VD EKZ. n-uma frakcio ][ Dezimalbruch, Dezimalzahl | decimal fraction,decimal number, decimal | nombre décimal, fractiondécimale | десятичная дробь ]

dekuma logaritmo – 173 [ VD EKZ. -um 2 ] [ Zehner-Logarithmus | common logarithm | logarithme décimal| обыкновенный логарифм ]

dek-unulatero – 174 [ VD EKZ. n-latero ] [ Elfeck |hendecagon | hendécagone | одиннадцатиугольник ]

delokigo – 175 [RB, p. 25]Pozitiva 2 afina 2 izometrio :ĉiu delokigo en eŭklida ebeno estas kunligaĵo 1 detranslacio kaj rotacio 3. [ VD. koincidigebla 1 ][ (eigentliche) Bewegung | displacement, (proper)motion, (proper) movement | déplacement, isométriedirecte, isométrie positive | (собственное) дви-жение ] RIM. Pluraj naciaj lingvoj sugestas, ke „movo“povus esti bona anstataŭanto, sed ĝia ebla interpretadoper „movado“ aŭ „moviĝo“ (en kinematiko) iommalhelpas, dum „delokigo“ havas aŭtoritatajn fontojn([RB], [JW]). Plie, en la koncernaj lingvoj, kaj ankaŭ en[P2], la termino „movo“ ofte fariĝas nura sinonimo de„afina izometrio“ kaj oni sentas bezonon aldoniprecizigan adjektivon de la tipo „pozitiva“, „propra“aŭ simile.

deltoido – 176 [P1, Plato XVIII]Kvarlatero, posedantadu parojn de egalaj sinsekvaj lateroj : la diagonalojde deltoido estas ortaj kaj la figuro estas simetriarilate al almenaŭ unu el la diagonaloj. [ ILUST. G15 ][ Deltoid, Drachenfigur | deltoid, kite | deltoïde |дельтоид ] RIM. Naciaj lingvoj foje konas aliansignifon, nome hipocikloido, la radiusoj de kies dudifinantaj cirkloj havas rilaton 3.

demonstracio – 177 [PV] [EVI] [ SIN. demonstro ]

demonstrebla – 178 [ VD EKZ. demonstri ] [ beweisbar| provable | démontrable, prouvable | доказуемый ]

demonstri – 179 [PV]Matematike pruvi : demonstru,ke la produto de du diagonalaj matricoj ne dependasde la ordo de ties faktoroj ; la eŭklida postulato neestas demonstrebla. [ beweisen | prove | démontrer,établir | доказывать ]

demonstro – 180 [P2]Matematika pruvo : eraroenglitis en vian demonstron. [ SIN. demonstracio ]

[ Beweis | proof | démonstration, preuve | доказа-тельство ]

denominatoro – 181 [RB, p. 7]La dividanto enkvocienta frakcio aŭ en algebra frakcio : en lafrakcio 4/16 la nombro 16 estas la denominatoro kaj 4estas la numeratoro. [ Nenner | denominator |dénominateur | знаменатель ]

densa – 182 [HY, §73] (p.p. subaro A de topologiaspaco, rilate al subaro B de la sama spaco) Tia, ke ĉiupunkto 2 en B estas adhera 1 al A : ĉiu subaro estasdensa rilate al si mem ; A estas densa rilate al B, sekaj nur se la adheraĵo de A inkluzivas B ; subarondensan rilate al la tuta spaco oni nomas ĉie densa.[ dicht | dense | dense | плотный ] RIM. La samatermino aperas ankaŭ en [RB, p. 18], tamen nur alude.Notindas, ke foje oni anstataŭigas „adhera“ per„akumuliĝa“ en la difino, el kio sekvas, ke subaro nenepre estas densa rilate al si.

dependa – 183 [ ANT. nedependa ] [ abhängig |dependent | dépendant | зависимый ]

dependa variablo – 184 [ VD EKZ. variablo ][ abhängige Variable | dependent variable | variabledépendante | зависимая переменная ]

derivaĵo – 185.1 [RB, p. 20] (de funkcio f kun reela aŭkompleksa argumento, ĉe punkto a de ĝia fonto-aro)La limeso 2 limh→0 [f(a+h)−f(a)]/h, se ĝi ekzistas :por studi funkcion, oni ofte serĉas la punktojn, ĉe kiujla funkcio havas nulan derivaĵon. [ → | → | → | → ]185.2 [HY, §74] (de funkcio f kun reela aŭ kompleksaargumento) Tia funkcio f ′, ke f ′(x) egalas al laderivaĵo 1 de f ĉe punkto x : la derivaĵon de f onikutime signas per f ′ (legu : fo streko, aŭ : fo unua),Df (legu : do fo) aŭ df/dx (legu : do fo sur do ikso) ; ladua derivaĵo de f estas la derivaĵo de ĝia derivaĵo ;unua (f ′), dua (f ″), tria (f ‴),... n-a (f (n)) derivaĵoj(legu : fo unua, dua, tria... noa) ; la derivaĵo def(x) = ax2 estas f ′(x) = 2ax ; la funkcio kosinuso estasderivaĵo de sinuso. [ VD. diferencialo ] [ → | → | → |→ ] 185.3 (de distribucio T) La distribucio T′, difinitaper T′(φ) = −T(φ′) : la hevisida funkcio ne estasderivebla kiel funkcio, sed ĝia distribucia derivaĵoestas la diraka distribucio ; la n-a derivaĵo de ladiraka distribucio ĵetas φ al (−1)nφ(n)(0). [ Ableitung |derivative | dérivée | производная ]

derivebla – 186 [HY, §74] (p.p. funkcio) Kies derivaĵoekzistas : ne ĉiu kontinua funkcio estas derivebla ; lafunkcio absoluta valoro estas derivebla ĉie krom ĉe 0.[ VD. holomorfa ] [ differenzierbar | differentiable |dérivable | дифференцируемый ]

derivi – 187 [RB, p. 20] (funkcion) Kalkuli ties

44

derivaĵon. [ ableiten, differenzieren | differentiate |dériver | дифференцировать, найти производную ]

determinanto – 188.1 (de n vektoroj de n-dimensiavektora spaco, rilate al bazo 4) Ilia bildo per laununura n-lineara, alterna 1 formo, kiu ĵetas la oponde bazvektoroj al 1. [ → | → | → | → ] 188.2 [RB, p. 14]

(de (n,n)-matrico A super korpo K) Determinanto 1de ĝiaj n vertikaloj, konsiderataj kiel vektoroj de Kn,rilate al ties kanona bazo; simb. det A : ladeterminanto de A egalas al ∑εσ∏Aiσ(i) , kie i variasde 1 al n, σ varias en la aro de permutoj super1,2,...,n, kaj εσ signas la parecon de σ ; ladeterminanto de matrico egalas al la determinanto deĝia transponaĵo ; matrico estas inversigebla, se kajnur se ĝia determinanto ne estas nula. [ → | → | → |→ ] 188.3 (de endomorfio en finidimensia vektoraspaco) Determinanto 1 de la bildoj per ĝi de ĉiuvektoro de ajna bazo, rilate al la sama bazo : ladeterminanto de endomorfio ne dependas de laelektita bazo ; la determinanto de endomorfio egalasal determinanto 2 de ĝia matrico rilate al kiu ajnbazo. [ Determinante | determinant | déterminant |определитель ]

detranĉi – 189 (p.p. angulo rilate al kurbo aŭsurfaco) Diri, ke ebena angulo detranĉas arkon 1 surcirklo, signifas, ke la randoj de tiu arko estasintersekcopunktoj de la cirklo kun la lateroj de laangulo; diri, ke solida angulo detranĉas surfacon sursfero, signifas, ke tiu surfaco estas intersekco de lasfero kun la solida angulo : centra angulo estasduoblo de cirkonferenca angulo, kiu detranĉas lasaman arkon. [ einen zugeordneten Bogen haben | besubtended by, intercept | découper, intercepter |вырезать, опираться (на дугу), отсекать ]

diagonala – 190.1 [VE] (p.p. streko aŭ rekto)Samdirekta kiel la diagonalo 1. [ diagonal | → | → |диагональный ] 190.2 [P2, spuro] (p.p. elemento 2 de(n,n)-matrico) Estanta sur ĝia diagonalo 2 : matricokun egalaj diagonalaj elementoj. [ → | → | → |диагональный ] 190.3 [JW] (p.p. (n,n)-matrico) Kiesĉiuj elementoj estas nulaj, krom tiuj situantaj sur ĝiadiagonalo 2 : la unuomatrico estas diagonala.[ Diagonal- | diagonal | diagonal | диагональный ]

diagonaligebla – 191.1 (p.p. endomorfio en vektoraspaco E) Tia, ke E egalas al la rekta 2 sumo 3 de ĝiajajgensubspacoj : la matrico de diagonaligeblaendomorfio rilate al bazo konsistanta elajgenvektoroj estas diagonala 3. [ → | → | → | → ]191.2 (p.p. (n,n)-matrico) Tia, ke ekzistas diagonal-igebla 1 endomorfio, kies matrico ĝi estas.

[ diagonalisierbar | diagonalizable | diagonalisable |диагонализуемый ]

diagonalo – 192.1 [RB, p. 28] (de plurlatero) Rekto 1

aŭ streko, kunliganta du verticojn, kiuj ne apartenasal la sama latero : ne ekzistas diagonalo en triangulo ;en kvarlatero ekzistas du diagonaloj ; la diagonalojde paralelogramo sin intersekcas en siaj mezoj. [ VD.diametro 2 ] [ → | → | → | → ] 192.2 [HY, §77] (de(n,n)-matrico) La n-opo, konsistanta el ĉiuj ĝiajelementoj kun indico (i,i). [ Diagonale | diagonal |diagonale | диагональ ]

diametro – 193.1 [RB, p. 28] (de cirklo 1 aŭ sfero 1) Ĉiuel la strekoj, kunligantaj du punktojn de la koncernafiguro, kaj trairantaj ĝian centron 1; la longo de tiastreko : diametroj de cirklo estas ĝiaj plej longajŝnuroj ; diametro egalas al duoblo de radiuso.[ ILUST. G2 ] [ → | → | → | → ] 193.2 [HY, §78] (desubaro de metrika spaco) Supremo de la distancojinter du ĝiaj punktoj : konvencie oni diras, kenebarita 3 subaro havas nefinian diametron.[ Durchmesser | diameter | diamètre | диаметр ]

diferenciala – 194 [P1]Rilata al diferencialoj kajdiferencialado. [ VD. diferenciala ekvacio, diferen-ciala formo, diferenciala kalkulo ] [ Differential- |differential | différentiel | дифференциальный ]

diferenciala ekvacio – 195 [RB, p. 22]Ekvacio, kiesnekonato estas funkcio aperanta en la egalaĵo kunekun ties derivaĵoj aŭ diferencialoj : ordinaradiferenciala ekvacio de unua ordo havas la formonF(x,y,y ′) = 0 ; ∂²u/∂x²+∂²u/∂y² = 0 estas elipsadiferenciala ekvacio en partaj derivaĵoj. [ Diffe-rentialgleichung | differential equation | équationdifférentielle | дифференциальное уравнение ]

diferenciala ekvacio en partaj derivaĵoj – 196 [ VD

EKZ. diferenciala ekvacio ] [ partielle Differential-gleichung | partial differential equation | équation auxdérivées partielles | дифференциальное уравнение вчастных производных ]

diferenciala formo – 197 [P2] (super topologia 5

vektora spaco, kun skalaraj valoroj) Bildigo de tiuspaco al ĝia topologia dualo : diferencialo 2 debildigo de vektora spaco E al ĝia baza korpo K estasdiferenciala formo ; la diferencialan formonf(x,y).dx+g(x,y).dy oni nomas ekzakta, se ĝi estasdiferencialo de iu duvariabla reela funkcio.[ Differentialform | differential form | formedifférentielle | дифференциальная форма ] RIM. La ĉi-supra difino limiĝas al unuagradaj diferencialajformoj kun skalaraj valoroj. Ekzistas pli ĝenerala

45

difino por p-gradaj diferencialaj formoj kun vektorajvaloroj.

diferenciala kalkulo – 198 [RB, p. 20]Branĉo dematematiko, kiu sin bazas sur la nocioj diferencialokaj derivaĵo, kaj okupiĝas pri solvado de diferencialajekvacioj. [ Differenzialrechnung | differential calculus| calcul différentiel | дифференциальное исчисле-ние ]

diferencialado – 199 [ VD EKZ. diferenciali ] [ Diffe-rentiation | differentiation | différentiation | диффе-ренцирование ]

diferencialebla – 200 (p.p. bildigo f inter dunormohavaj spacoj, ĉe punkto a de la fonto-aro) Tia,ke ekzistas ĝia diferencialo 1 ĉe a : la funkcio sinusoestas diferencialebla (ĉe ĉiu punkto de ĝia fonto-aro) ;diferencialebla reela funkcio estas ankaŭ derivebla,sed la samo ne veras por kompleksaj funkcioj.[ differenzierbar | differentiable | différentiable |дифференцируемый ]

diferenciali – 201 [P1]Trovi diferencialon de funk-cio : diferencialado. [ VD. derivi ] [ ANT. integrali ][ differenzieren | differentiate | différentier |дифференцировать ]

diferencialo – 202.1 [RB, p. 20] (de bildigo f inter dunormohavaj spacoj, ĉe punkto a de la fonto-aro) Tiakontinua 2 homomorfio u, ke f(a+h)−f(a) =u(h)+||h||.ε(h), kie la bildigo ε strebas al nulo, kiam hstrebas al nulo : la diferencialon de f ĉe a oni plejoftesignas per df(a), dfa, aŭ f ′(a) ; la diferencialo ĉepunkto a de reela derivebla funkcio y = f(x) estas lalineara funkcio, kiu ĵetas ajnan nombron dx (nomatandiferencialo de la argumento) al dy = f ′(a).dx. [ → |→| → | → ] 202.2 [RB, p. 20] (de bildigo f inter dunormohavaj spacoj) La bildigo, kiu ĵetas ĉiunpunkton de la fonto-aro de f al la diferencialo 1 de fĉe tiu punkto : dua diferencialo (diferencialo de ladiferencialo), tria diferencialo (diferencialo de ladua),... n-a diferencialo. [ VD. diferenciala formo ][ Differential | differential | différentielle |дифференциал ]

diferencii – 203 [RB, p. 20] [EVI] [ SIN. derivi aŭdiferenciali ]

diferenco – 204.1 [RB, p. 9]Rezulto de subtraho : ladiferenco inter 10 kaj 6 estas 4. [ → | → | → | → ]RIM. Bricard sugestas, ke laŭ ĝia signo eblas nomi ladiferencon „manko“ aŭ „troo“. 204.2 (de aritmetikaprogresio) La konstanta diferenco 1 inter ĉiu termo deĝi kaj la antaŭa. [ → | → | raison | → ] RIM. Ĉi tiutermino estas paralela al „kvociento de geometriaprogresio“, tamen ni ne trovis fonton por ĝi. Bricard

[RB, p. 10] ambaŭokaze uzas la francecan „racio“, kiune enradikiĝis. 204.3 [HY, §79] (inter aroj E kaj F) Aro,konsistanta el la elementoj de E, kiuj ne apartenas alF : la diferencon inter E kaj F oni signas per E−F aŭE\F (legu : e minus fo) ; la diferenco inter la aro dereeloj kaj tiu de racionaloj estas la aro deneracionaloj ; la diferencon (E∪F)\(E∩F) oni nomassimetria diferenco de E kaj F kaj signas per E∆F(legu : e delta fo). [ ILUST. L1 ] [ Differenz | difference |différence | разность ]

difinita integralo – 205 [RB, p. 21][ SIN. integralo 1 ][ bestimmtes Integral | definite integral | intégraledéfinie | определённый интеграл ]

dimensinombro – 206 [ SIN. dimensio 2 ]

dimensio – 207.1 (en vektora spaco, rilate bazon 4

super ĝi) Ĉiu el la vektoroj de la bazo aŭ ĉiu rekto,direktata de tia vektoro : en afina ebeno oni oftesignas per x la koordinaton laŭ la unua dimensio, kajper y laŭ la dua. [ Dimension | dimension | dimension| измерение ] RIM. Tiu senco estas limigita nur alkelkaj ŝtoniĝintaj esprimoj. Ĝi tamen estas grava prosia rolo en elementa geometrio kaj pro la evidentarilato kun la komunuza senco „dimensio“, ekz-e demeblo. 207.2 [JW] (de vektora spaco) Nombro deelementoj en ĝiaj bazoj 4, se ĝi estas finia, aŭ malfinioaliokaze : dimensio de afina spaco (dimensio de ĝiadirekto) ; la dimensio de vektora spaco Kn superkorpo K estas n. [ SIN. dimensinombro ] [ Dimension |dimension | dimension | размерность ] RIM. Oni dirasegale, ke spaco „havas dimension n“, „estas n-dimensia“, aŭ „havas n dimensiojn“. Tiaj ekvivalentojemfazas, ke la nocio „dimensio 2“ sinonimas kun„nombro da dimensioj 1“. Tial kelkaj preferas parolipri la „dimensinombro“ aŭ „dimensieco“ de spaco.207.3 (de matrico) [ VD. (n,p)-matrico ] [ Format, Typ |order, size | dimension, type | размер ]

dinamiko – 208 [RB, p. 44]Branĉo de meĥaniko,pritraktanta la rilatojn inter la fortoj kaj la movoj,kiujn ili produktas. [ Dynamik | dynamics | dynamique| динамика ]

diraka distribucio – 209 (ĉe punkto a) Distribucio,kiu ĵetas testan funkcion φ al φ(a) : la dirakandistribucion ĉe punkto a oni kutime signas per δa ;intuicie oni ofte prezentas al si la dirakandistribucion, kiel limeson, kiam n strebas al nefinio,de vico de funkcioj, kiuj estas nulaj ekster intervalo]a−1/n,a+1/n[ kaj havas integralon egalan al unu.[ VD. Dirako ] [ Diracsche Funktion | Dirac['s]distribution | distribution de Dirac | дельта-функция(Дирака) ] RIM. La ĉi-rilata nacilingva terminologioestas sufiĉe bunta : diraka funkcio, impulsa funkcio,

46

delta-funkcio, nadlo-funkcio, diraka funkcionalo ktp.Tia abundo ne aspektas tre utila por tiom simplanocio, des pli se konsideri, ke tiu ĉi distribucio estasasociebla al neniu vera funkcio.

diraka kombilo – 210 (kun periodo T) Distribucio,kiu ĵetas funkcion φ al ∑n∈ℤ φ(nT) : la dirakankombilon oni kutime signas per ШT (legu : ŝa to) ; lafuriera transformo de diraka kombilo estas dirakakombilo. [ VD. Dirako ] [ Diracscher Kamm | Dirac['s]comb | peigne de Dirac | Ш-функция ]

diraka mezuro – 211 (rilate punkton a) Mezuro, kiuĵetas la elementon P de la σ-algebro al 1, se a∈P, kajal 0 aliokaze. [ VD. Dirako ] [ Diracsches Maß |Dirac['s] measure | mesure de Dirac | мера Дирака ]

Dirako – 212 [P2]Anglalingve : Paul Dirac, 1902-1984. Angla fizikisto. [ Dirac | Dirac | Dirac | Дирак ]

direktanto – 213.1 [P1] (de rektara surfaco) Iu linio,sekcata de ĉiuj naskantoj 2 de la koncerna surfaco :direktantoj de konuso 1, cilindro 1. [ SIN. direktrico 1 ][ Direktrix, Leitkurve | → | → | направляющая ]213.2 [P1, alude] (de koniko) Tia rekto, ke la rilato interla distanco de ĉiu punkto de la koniko al ĝia fokusokaj la distanco de la sama punkto al la rekto egalas alla discentreco. [ ILUST. K1 ] [ SIN. direktrico 2 ] [ Direk-trix, Leitlinie | directrix | directrice | директриса ]

direkto – 214 (de afina (sub)spaco) La vektora(sub)spaco, kiu operacias super ĝi. [ Richtung |direction | direction | направляющая ]

direktrico – 215.1 [P1][ SIN. direktanto 1 ]....................215.2 [RB, p. 34][ SIN. direktanto 2 ]

disa – 216.1 [HY, §83] (p.p. du aroj) Tiaj, ke ili nehavas komunan elementon : la paraj kaj neparajnombroj konsistigas disajn arojn ; du aroj estas disaj,se kaj nur se ilia komunaĵo estas malplena. [ → | → |disjoint | непересекающийся ] 216.2 [P2] (p.p. fami-lio) Tia, ke ĉiuj ajn du termoj de ĝi estas disaj 1 : lakvocienta aro de ekvivalento-rilato ene de aro Ekonsistigas disan familion de subaroj de E ; por kefamilio estu disa, ne sufiĉas, ke ĝiaj termoj havuneniun komunan elementon. [ disjunkt | disjoint |disjoint | (семейство) непересекающихся мно-жеств ]

discentreco – 217 [JW] (de koniko) La konstanta rilatointer la distanco de ĉiu punkto de la koniko al ĝiafokuso kaj la distanco de tiu punkto al la direktanto.[ ILUST. K1 ] [ Exzentrizität | eccentricity | excentricité |эксцентрицитет ] RIM. En [JW] troveblas du sinoni-moj : „disfokuseco“ (uzata en [P1]) kaj „fokusdiseco“(uzata en [P2]). Bricard [RB, p. 34] uzas „decentreco“,

kiu ŝajne ne konserviĝis. „Discentreco“ havas laavantaĝon de proksimeco kun la nacilingvajekvivalentoj kaj la intuicia sento, ke ĝi mezuras lamalproksimecon de la fokuso al la simetricentro.

disjunkcio – 218 [JW]Logika operacio, kiu al dupropozicioj 1 asocias la propozicion, kiu estas vera,se kaj nur se almenaŭ unu el ili estas vera; rezulto detiu operacio : la disjunkcion de P kaj Q oni foje signasper P∨Q (legu : po aŭ kuo). [ ILUST. L4 ] [ Disjunktion,logische Summe | disjunction | disjonction, sommelogique | дизъюнкция, логическая сумма ]

disĵeta – 219 [ SIN. enjekcia ] [ injektiv | injective |injectif | инъективный ]

disĵeto – 220 [SP ][ SIN. enjekcio ] [ Injektion |injection | injection, application injective | вложение,инъекция ]

disko – 221.1 [JW][ SIN. cirklo 2 ] [ Kreis, Kreisscheibe| circle, disk | cercle, disque | → ] 221.2 [P2, konverĝi]

(en la aro de kompleksoj 1) Globo 1 de tiu aro.[ Kreis | disk, circle | disque, cercle | круг ]

diskreta – 222.1 [P1] (p.p. aro) Numerebla : diskretafunkcio, hazarda variablo (kies valoroj apartenas aldiskreta aro). [ ANT. maldiskreta ] [ abzählbar, diskret |denumerable, countable, discrete | dénombrable,discret | счётный, перечислимый, дискретный ]RIM. Verdire la citita fonto difinas la terminon, kielsinonimon de „malkontinua“, kies difino „neprezentanta senmankan vicon da eroj“ nur sugestas,kio povas esti ĝia matematika senco. El la difinotrovebla en [P2], nome „tia, ke ĉiu punkto konsistigasmalfermitan aron“ sekvas, ke la aro estas provizita perdiskreta topologio, ne ke ĝi estas numerebla, sed lauzo de tiu termino en artikoloj „krado“, „dunomialadistribuo“ k.a. senambigue referencas al la senco„numerebla“. 222.2 [JW][ VD. topologio 2 ] RIM. Atentu,ke diskreta 2 topologio ne difiniĝas nur superdiskretaj 1 aroj. Inverse, la topologio ∅,a,a,bsuper diskreta aro a,b mem ne estas diskreta!

diskreta topologio – 223 [ VD EKZ. topologio 2 ][ diskrete Topologie | discrete topology | topologiediscrète | дискретная топология ]

diskriminanto – 224 [RB, p. 15]Iu funkcio de lakoeficientoj de polinoma ekvacio : la diskriminantode la duagrada ekvacio ax2+bx+c = 0 egalas alb2−4ac ; nuliĝo de diskriminanto signifas, ke la dua-grada ekvacio havas duoblan 1 radikon, kaj se ladiskriminanto estas negativa, la radikoj estaskompleksaj. [ Diskriminante | discriminant | discri-minant | дискриминант ]

47

dispartigo – 225 [SP] (de aro E) Tia disa 2 familio desubaroj de E, ke la kunaĵo de ĝiaj termoj egalas al E :ĉiu dispartigo ebligas difini unikan ekvivalento-rilaton, kies ekvivalento-klasoj estas ĝiaj termoj.[ Zerlegung | partition | partition | разбиение ]

dissurĵeta – 226 [ SIN. bijekcia ] [ bijektiv, einein-deutig | bijective, one-to-one | bijectif, biunivoque |биективный, взаимно однозначный ]

dissurĵeto – 227 [SP ][ SIN. bijekcio ] [ Bijektion |bijection, biunique correspondence, one-to-onemapping | bijection, application bijective | взаимнооднозначное соответствие, биекция ]

distanco –⁂ Valoro de iu metriko d, kaj pli precize :228.1 [OR, p. 12] (inter punktoj a kaj b) La valorod(a,b). [ → | → | → | → ] 228.2 [OR, p. 12] (de punkto aal aro A) La infimo de la distancoj 1 de a al ĉiupunkto de A. [ → | → | → | → ] 228.3 [HY, §87] (interaroj A kaj B) La infimo de la distancoj 1 de ĉiupunkto de A al ĉiu punkto de B. [ Abstand | distance |distance | расстояние ]

distribua funkcio – 229 [JW, „funkcio de distribuo“] (dehazarda variablo X) Reela funkcio, kiu al reelo xasocias la probablon de la okazo (X < x); simb.FX(x) = P(X < x). [ Wahrscheinlichkeitsverteilungs-funktion, Verteilungsfunktion | probability distribu-tion function, distribution function | fonction derépartition | функция распределения ] RIM. Ĉi tiufunkcio estas nur unu el la manieroj karakterizi laprobablodistribuon de X, kaj laŭ ni indas doni alambaŭ nocioj malsaman nomon, kiel faras la naciajlingvoj. Tamen niaj fontoj malakordas pri la donotanomo : [HY, §408] nomas la funkcion simple„distribuo“, [P2] nomas ĝin „probablodistribuo“ kajpor [OR, p. 44] ĝi estu „akumula probablodistribuafunkcio“. Ni opiniis grave, ke la termino enhavu lavorton „funkcio“ kaj do reprenis la terminon de [JW]

kun malgranda modifo. Ankaŭ „probablodistribuafunkcio“ taŭgus.

distribucio – 230 [HY, §89]Kontinua 2 lineara 2

formo super iu vektora spaco el reelaj funkcioj (la t.n.testaj funkcioj) : la bildon de testa funkcio φ perdistribucio T oni ofte signas per <T,φ> anstataŭT(φ) ; ne ĉiu distribucio estas regula 4 ; oni diras, kedistribucio estas nula super subaro V de la fonto-arode ĝiaj testaj funkcioj, se la bildo per ĝi de ĉiu testafunkcio kun subtenanto inkluzivata en V estas nula.[ SIN. ĝeneraligita funkcio ] [ VD. derivaĵo 3 ] [ Distri-bution, verallgemeinerte Funktion | distribution,generalized function | distribution, fonctiongénéralisée | распределение, обобщённая функция ]RIM. El la difino sekvas, ke la vektora spaco de

distribucioj estas la topologia dualo de iu spaco detestaj funkcioj. Tiun ĉi spacon eblas elektidiversmaniere kaj ju pli oni postulas drastajn ecojnpor la testaj funkcioj, des pli oni ricevas vastanspacon de distribucioj. Oni ofte elektas la spacon dereelaj funkcioj kun unu aŭ pluraj reelaj argumentoj,senfine deriveblaj kaj kun barita subtenanto.

distribuebla – 231 [SP][ SIN. distribueca 1 ]

distribueca – 232.1 [RB, p. 15] (p.p. pri operacio 2 ♦rilate al operacio †) Tia, ke por ĉiuj x, y, z veras laegalaĵoj x♦(y†z) = (x♦y)†(x♦z) kaj (y†z)♦x = (y♦x)†(z♦x) : en la aro de reeloj la multipliko estasdistribueca rilate al la adicio ; distribueco de unuoperacio rilate al dua. [ → | → | → | → ] 232.2 (p.p.latiso) Tia, ke ĉiu el ĝiaj operacioj estas distribueca 1rilate al la alia : bulea algebro 2 estas distribuecalatiso. [ distributiv | distributive | distributif |дистрибутивный ] RIM. La fontoj ne konsentas pri tiutermino, kvankam la solvo de Bricard aspektas bona :ja distribuecan operacion karakterizas la eco distribuisin al la termoj de la alia operacio. En [HY, §380]

troviĝas „distributaj aksiomoj“ (aksiomoj pridistribueco) kaj la sama adjektivo troviĝas en [JW]. Pliproksimaj al Bricard restas „distribuebla“ [SP] kaj„distribua“ [P2].

distribueco – 233 [ VD EKZ. distribueca 1 ] [ Distribu-tivität | distributivity | distributivité | дистри-бутивность ]

diverĝa – 234 [JW][ SIN. malkonverĝa ] [ divergent |divergent | divergent | рассходящийся ]

diverĝenco – 235 [P1] (de vektora kampo) Skalarakampo, kiu ĉe punkto a egalas al la sumo de la partajderivaĵoj ĉe a de la komponantoj de la vektorakampo laŭ ĉiu laŭvica koordinato : la diverĝencon deE oni kutime signas per ∇.E aŭ div E = ∑∂iEi.[ Divergenz | divergence | divergence | дивергенция ]

diverĝi – 236 [P1][ SIN. malkonverĝi ] [ divergieren |diverge | diverger | расходиться ]

dividanto – 237 [RB, p. 9]La nombro, per kiu onidividas. [ Divisor | divisor | diviseur | делитель ]

dividato – 238 [RB, p. 9]La nombro, kiun oni dividas.[ Dividend | dividend | dividende | делимое ]

dividebla – 239 [RB, p. 46] (p.p. du elementoj a kaj b deringo) Oni diras, ke a estas dividebla per b, se b estasdivizoro 2 de a : se a estas dividebla per b, oni signastion per la skribaĵo b|a ; dekume skribita nombroestas dividebla per 5, se ĝia lasta cifero estas 0 aŭ 5 ;kriterioj pri divideblo. [ teilbar | divisible | divisible |делимый ] RIM. Tiu senco aperas nerekte ankaŭ en

48

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

расходящийся

[PV, prima], sed [P1] ne plu konas ĝin kaj enkondukis„divizorebla“ (vd rimarkon sub divizori) anstataŭe.En [JW] oni provas distingi „dividebla“ (germane :„teilbar“) disde „divizorebla“ (germane : „teilbar ohneReste“), sed ŝajnas al ni, ke kiam oni parolas pridivideblo, oni ĉiam subkomprenas „sen resto“ (alieĉio estas dividebla per ĉio, escepte per 0). En ĉi tiuverko ni do preferis resti ĉe „dividebla“ kun la nerektaapogo de [P2, kongrui], kiu anstataŭigis „divizorebla“per „dividebla“ en la difino.

divideblo – 240 [ VD EKZ. dividebla ] [ Teilbarkeit |divisibility | divisibilité | делимость ]

dividi – 241 [RB, p. 9]Plenumi la operacion divido :dividi 10 per 2 ; 5 dividite per 2 estas 2½. [ VD.divizori, onigi ] [ dividieren | divide | diviser |делить ]

divido – 242 [P1]Operacio 2 inversa al multipliko, t.e.ebliganta per produto (la dividato) kaj unu el lafaktoroj (la dividanto) trovi la alian faktoron (lakvocienton 1) : 27 : 3 = 9 aŭ 27/3 = 9 (legu : dudek sepdividite per tri estas naŭ, aŭ : dudek sep sur tri estasnaŭ) ; 145/3 = 48,3333… [ VD. frakcio, numeratoro,denominatoro, eŭklida divido, divizoro ] [ Division| division | division | деление ] RIM. Por distingi ĉi tiunoperacion de la eŭklida divido, oni foje kvalifikas ĝin„ekzakta“. Kelkaj uzas la prepozicion „per“ porvoĉlegi la dupunkton aŭ la frakcistrekon, simbolantanla operacion. Tio estas evitinda, ĉar la samaprepozicio aperas en pluraj similaj esprimoj :multiplikite per, potencigite per...

divido kun resto – 243 [JW][ SIN. eŭklida divido ][ Division mit Rest | division with remainder | divisioneuclidienne | деление с остатком ]

divizorebla – 244 [P1] [EVI] [ SIN. dividebla ]

divizorhava – 245 (p.p. elemento en ringo) Tia, keekzistas propra divizoro de ĝi : por ke entjero estudivizorhava, sufiĉas, ke ĝi ne estu primo ; divizorhavadivizoro. [ zusammengesetzt | non-prime | composé |непростой ] RIM. Bricard [RB, p. 10] ĉi-sence uzas„komponita“.

divizorhava divizoro – 246 [ VD EKZ. divizorhava ][ zusammengesetzter Divisor | non-prime divisor |diviseur composé | непростой делитель ]

divizori – 247 [P1]Esti divizoro : la fakton, ke bdivizoras en a, oni simbole skribas b|a ; 2 divizorasen ĉiu para entjero (aŭ „ĉiun paran entjeron“) ;komuna divizoro de pluraj entjeroj estas entjero, kiudivizoras ĉiun el ili. [ aufgehen, ohne Rest teilen |divide, go into | diviser | делить без остатка ] RIM. Laŭ

sia senco la verbo estas netransitiva (en la ĉi-supraekzemplo akuzativo anstataŭas prepozicion), tial oniteorie ne povus diri „divizorata“ aŭ „divizorebla“(anstataŭ ĉi-lastan oni diru „divizorhava“ aŭ„dividebla“). La verbo „dividi“ estas teorie uzebla nuren frazoj de la tipo mi dividas a per b, sed la formo„dividanto“ jam sugestas, ke eblus diri b dividas a, seforgesi pri la homa plenumanto de la operacio. El tiosekvas, ke anstataŭ „divizori“ oni povus diri samebone „dividi ekzakte“, „dividi senreste“ aŭ eventualenur „dividi“, kiel faras multaj naciaj lingvoj kaj ankaŭ[HY, §93].

divizoro – 248.1 [RB, p. 10] (de entjero a) Tia entjerob, ke a estas ĝia oblo : praktika avantaĝo de ladekduuma mezursistemo kuŝas en tio, ke 12 havas plida oportunaj divizoroj : 2, 3, 4, 6, dum la kutima 10havas nur 2 kaj 5 (sen kalkuli la neproprajndivizorojn 1 kaj memo). [ VD. alikvoto ] [ → | → | → |→ ] 248.2 [HY, §93] (de elemento a en ringo aŭmultiplike signata monoido) Tia elemento b, ke por iuq, a = b.q (maldekstra divizoro) aŭ a = q.b (dekstradivizoro) : la reela polinomo X2+1 ne akceptasunuagradajn reelajn divizorojn ; la divizoroj de launuo estas la inversigeblaj elementoj. [ VD. faktoro,oblo, nuldivizoro. ] [ Teiler, Divisor | divisor |diviseur | делитель ]

duala – 249 [RB, p. 3, „dualeco“] (p.p. matematikajnocioj) Tiaj, ke ili iel spegulas unu la alian : laoperacioj komunaĵo kaj kunaĵo estas dualaj inter si ;oni diras, ke du vektoraj spacoj estas dualaj inter si,se ĉiu el ili estas egala aŭ izomorfia al la dualo de laalia. [ VD. latiso ] [ dual | dual | dual | дуальный,двойственный ]

duala bazo – 250 (de bazo 4 (ei) de vektora spaco E)Tia bazo (ei) de la dualo de E, ke ei(ej) egalas al 1, sei = j, kaj al 0 aliokaze. [ duale Basis | dual basis | baseduale | дуальный базис, двойственный базис,сопряжённый [взаимный] базис ]

dualmalforta topologio, *-malforta topologio –251 (super topologia dualo de E') La topologio 2,difinita per la aro de ĉiuj bildigoj θx (por x∈E), kiujĵetas ajnan elementon φ de E' al φ(x) : la dualmalfortatopologio identas kun la topologio de simplakonverĝo ; la origina topologio de la topologia dualode normohava spaco estas pli fajna, ol ladualmalforta. [ schwache *-Topologie | weak*topology | topologie *-faible, topologie faible * |слабая * топология ] RIM. La naciaj lingvoj ŝajnasheziti, ĉu la stelo simbolanta dualecon aplikiĝas al„topologio“ aŭ „malforta“. Ni preferis la duan solvonpor eviti, ke kreiĝu termino „dualtopologio“ sen

49

aparta memstara senco, krom eble „topologio de ladualo“, kiu estus problema, ĉar „malforta topologio dela dualo“ kaj „dualmalforta topologio“ ne nepreidentas. Sed necesas agnoski, ke „dualmalforta“ neestas kontentiga kunmetaĵo.

dualo – 252 [JW]Algebra dualo aŭ topologia dualo,laŭ la kunteksto. [ Dual, Dualraum | dual space | dual |сопряжённое пространство, двойственное про-странство, дуальное пространство ]

duargumenta rilato – 253 [ VD EKZ. n-argumentarilato ] [ zweistellige Relation | binary relation |relation binaire | бинарное отношение, двуместноеотношение ]

dudekedro – 254 [ VD EKZ. n-edro ] [ Zwanzigflach,Zwanzigflächner, Ikosaeder | icosahedron | icosaèdre |двадцатигранник, икосаэдр ]

dudualo, duobla dualo – 255 Dualo de la dualo.[ SIN. bidualo ] [ Bidual, Bidualraum | double dual |bidual | бидуальное пространство ] RIM. Ni ne trovisaŭtoritatan fonton por la formo „dudualo“, sed ĝisekvas la skemisman modelon de „dubemolo“,„dulorneto“, „dusako“ ks kaj tial evitigas enkondukila radikon „bidual“.

duedro – 256 [RB, p. 29]Ĉiu el la kvar nebaritajsolidoj 2, estigitaj de du ebenoj kun komuna rekto;alternative : la paro konsistanta el la du duonebenoj,kiuj limas ĉi tiun solidon. [ Dieder | dihedron | dièdre |двугранник ]

dulineara – 257 [ VD EKZ. n-lineara ] [ bilinear |bilinear | bilinéaire | билинейный, двулинейный ]

duobla implico – 258 [ SIN. ekvivalento ]

duonebeno – 259 [JW]Ĉiu el la du partoj de ebeno,situantaj ambaŭflanke de iu rekto inkluzivata de ĝi :[ Halbebene | half-plane | demi-plan | полу-плоскость ]

duongrupo – 260 Asocieca 2 grupoido. [ SUB. mono-ido ] [ Halbgruppe | semigroup | demi-groupe, semi-groupe | полугруппа ]

duoniganto – 261.1 [P1] [EVI] [ SIN. mezo ] 261.2 [P1]

[ SIN. dusekcanto ] [ Halbierende | bisector, bisectrix |bissectrice | биссектриса, равноделящая ] RIM. Ĉi-sence Bricard [RB, p. 26] uzas la formon „duonanto“,kiu ne ŝajnas imitinda kunmetaĵo.

duonnormo – 262 (super reela aŭ kompleksa vektoraspaco) Reela bildigo kun samaj ecoj kiel normo,krom ke la bildo de nenula vektoro rajtas esti nula : sef estas lineara formo, la bildigo, kiu ĵetas vektoron xal |f(x)| estas duonnormo. [ Halbnorm, Quasinorm,

Seminorm | semi-norm, pseudonorm | semi-norme |полунорма, семинорма ] RIM. Ial [P2] preferas laformon „seminormo“, dum ni preferis pli skemismanterminon, kiun konas ankaŭ la germana kaj la rusa.

duonrekto – 263 [RB, p. 26] (en afina spaco) Aro deĉiuj punktoj de la tipo λ·u+O, kie O estas iu punkto(ĝia origino 1), u estas iu nenula vektoro (direktantavektoro) kaj λ estas ajna pozitiva reelo : duonrekto neestas afina subspaco ; intuicie, duonrekto kun originoO estas ĉiu el la du linioj, kiujn oni estigas, rompanterekton ĉe unu ĝia punkto O. [ Halbgerade, Strahl |half-line, ray | demi-droite | полупрямая ]

duonsfero – 264 [P1]Ĉiu el la du partoj de sfero,apartigitaj per ebeno trapasanta ĝian centron.[ SIN. hemisfero ] [ Halbkugel | half sphere | demiesphère | полусфера, полушарие ]

duopo – 265 [ VD EKZ. n-opo ] [ (geordnetes) Paar |couple, ordered pair | couple | (упорядоченная)пара ]

dusekcanto – 266 [P2] (de angulo 1, aŭ de plurlatero)Rekto 1, kiu dusekcas la angulon, aŭ angulon de laplurlatero : la altoj de regula triangulo estas ankaŭĝiaj dusekcantoj. [ ILUST. G4, G12 ] [ SIN. bisekcanto,duoniganto 2 ] [ Halbierende, Winkelhalbierende |bisector, bisectrix | bissectrice | биссектриса,равноделящая ] RIM. Kiel montras la nombro desinonimoj, ekzistas ia terminologia ĥaoso ĉirkaŭ tiu ĉitre simpla nocio.

dusekci – 267 [P1] (angulon 1) Sekci ĝin en duegalajn 2 partojn : ĉiu mezortanto de regula triangulodusekcas la kontraŭan angulon. [ SIN. bisekci ][ halbieren | bisect | diviser en deux parties égales |делить пополам ]

dutermo – 268 [ VD EKZ. n-termo ] [ Binom | binomial |binôme | двучлен, бином ]

duuma – 269 [P1][ VD. -um 1 ] [ binär | binary | binaire |двоичный ]

duuma frakcio – 270 [ VD EKZ. n-uma frakcio ][ binärer Bruch | dyadic fraction | nombre dyadique,nombre binaire à virgule | двоичная дробь ]

― E ―

ebena – 271 [RB, p. 38]Rilata al ebeno; inkluzivata deebeno : ebena simetrio 3 ; ebena aŭ neebena kurbo.[ eben | plane | plan | плоский ]

ebena angulo – 272 [ SIN. angulo 2 ] [ ebener Winkel |plane angle | angle plan | плоский угол ]

50

ebena kurbo – 273 [ VD EKZ. kurbo ] [ ebene Kurve |plane curve | courbe plane | плоская кривая ]

ebeno – 274.1 [RB, p. 25]Surfaco, kiu inkluzivas ĉiunrekton 1 trairantan du punktojn en ĝi : tra tri punktojpovas trairi nur unu ebeno. [ → | → | → | → ]274.2 Afina ebeno aŭ vektora ebeno, laŭ lakunteksto. [ Ebene | plane | plan | плоскость ]

edro – 275 [RB, p. 29]Ĉiu ebena surfaco, kiu limas iajnsolidojn 2 : kubo havas ses edrojn. [ Fläche | face |face | грань ] RIM. La nocio estas malfacila por difinirigore. Ja edro de duedro estas duonebeno, edro detriedro estas angulo 1 kaj edro de pluredro estasplurlatero, kiun oni prefere nomas faco.

egala – 276.1 [P2, jekci : sur~o] (p.p. du aroj) Tiaj, ke ĉiuelemento de unu estas elemento de alia : la aro dereelaj radikoj de polinomo X2−1 estas egala al−1,1. [ → | → | → | → ] RIM. Pli ĝenerale, enmoderna matematiko, du objektoj estas egalaj, se iliestas absolute nedistingeblaj, do havas precize lasamajn ecojn. La egalecon de du objektoj a kaj b onisignas per a = b (a egalas al bo, aŭ : a egalas bo-on,aŭ : a egal bo). 276.2 [RB, p. 25] (p.p. du geometriajfiguroj) Tiaj, ke „movante“ unu el la figuroj, eblas igiĝin koincidi 1 kun la alia; pli rigore : la figuroj estaspozitive 2 izometriaj 2 : du egalaj strekoj estassamlongaj ; se du trianguloj havas tri duope egalajnlaterojn, ankaŭ ili estas egalaj ; reguloj pri egalecode trianguloj. [ gleich, egal | equal | égal | равный,одинаковый ]

egalaĵo – 277 [RB, p. 15]Skribaĵo, kiu asertas egaleconde du matematikaj objektoj : A = B ; la egalaĵou2 = −1 estas malvera por ĉiu reelo u ; el du egalaĵojeblas produkti trian, adiciante ambaŭ iliajnflankojn 1. [ Gleichung | equation | égalité |равенство ]

egallatera – 278 [P1, angulo] (p.p. plurlatero) Kies ĉiujlateroj estas egalaj 2 : egallatera triangulo estasankaŭ regula 1. [ ILUST. G10 ] [ gleichseitig | equilateral| équilatéral | равносторонний ]

eĝo – 279.1 [RB, p. 29]Streko aŭ parto de rekto,komuna al du apudaj edroj : la eĝojn de pluredrokonsistigas ĉiuj lateroj 1 de ĝiaj facoj ; la eĝoj detriedro estas tri duonrektoj, tiu de duedro estas rekto.[ Kante, Schneide | edge | arête | ребро ] 279.2 [SP][ VD.grafeo 1, rando 3, incida, najbara 2 ] [ Kante,Strecke, Bogen | edge, arc | arête, arc | ребро, дуга ]RIM. La termino troviĝas kun ĉi tiu grafe-rilata sencoankaŭ en [JW], sed nur en klarigaj parentezoj. Tiuverko ordinare uzas „streko“ ĉi-sence. Notindas, kemultaj naciaj lingvoj uzas malsaman terminon por êgo

de orientita aŭ neorientita grafo. Tio ne aspektas utila,ĉar sufiĉas aldoni taŭgan adjektivon en la maloftajokazoj, kiam distingo estas bezonata, ekz-e : direktaaŭ sendirekta eĝo [SP].

ekarto – 280 [RB, p. 10]Diferenco de la proksimumavaloro de iu grando al la ekzakta : ekarto de observo ;rilata, absoluta ekarto. [ Approximationsfehler,Annäherungsfehler | approximation error | erreurd'approximation | погрешность приближения ]

ekskluziva disjunkcio – 281 [JW, „ekskluziva AŬ“]Lo-gika operacio, kiu al du propozicioj 1 asocias lapropozicion, kiu estas vera, se kaj nur se precize unuel ili estas vera; rezulto de tiu operacio : la eks-kluzivan disjunkcion de P kaj Q oni foje signas perP⊻Q (legu : po aŭ alie kuo) ; la ekskluziva disjunkcioestas negacio de ekvivalento. [ ILUST. L5 ][ ausschließende Disjunktion, Antivalenz | exclusivedisjunction | disjonction exclusive | исключающаядизъюнкция, строгая дизъюнкция ]

ekspekto – 282 [P1] (de hazarda variablo X, kadre dela probablospaco (Ω,A,P)) La lebega integralo de Xsur Ω rilate al mezuro P; simb. E(X) = ∫XdP = ∫xdPX(x) : la ekspekto estas la unua momanto.[ Erwartungswert | expectation | espérance mathéma-tique | математическое ожидание ]

eksponencialo – 283 [P1] (kun bazo 2 a) Tia konti-nua 2 reela funkcio f, ke f(x+y) = f(x).f(y) kaj f(1) = a :eksponencialon de x kun bazo a oni kutime signas perexpa(x), ekspa(x) aŭ ax ; laŭdifine, eksponencialo desumo egalas al produto de eksponencialoj de laapartaj termoj, kaj eksponencialo de 1 egalas al labazo ; eksponencialo egalas al sia derivaĵo ;eksponencialo de logaritmo de x egalas al x ; laeksponencialo de aritmetika progresio estasgeometria progresio ; eksponenciala kresko.[ ILUST. A5 ] [ VD. eksponento, logaritmo ][ Exponentialfunktion | exponential, exponentialfunction | exponentielle | экспоненциал, показа-тельная функция ] RIM. Bricard [RB, p. 20] uzas la plimalpezan radikon „esponencialo“. Eblas vastigi tiunfunkcion al kompleksoj, uzante la difinonex+i.y = ex(cosy + i.siny), en kiu e estas la bazo denaturaj logaritmoj.

eksponenta funkcio – 284 [ VD EKZ. eksponento ][ Exponentialfunktion | exponential, exponentialfunction | exponentielle | экспоненциал, показа-тельная функция ]

eksponento – 285 [PV]En potencigo, la argumentoindikanta la nombron da multiplikataj faktoroj : [ARK]eksponenta funkcio (eksponencialo). [ SIN. potenc-

51

iganto ] [ Exponent | exponent | exposant | показа-тель степени, экспонента ]

ekstera operacio – 286.1 [HY, §110] (de aro R superaro E) Bildigo de R×E al E : la bildigo, kiu al entjeron kaj elemento x de grupoido (E,†) asociasn·x = x†x†....†x (n termoj en la dekstra flanko), estasekstera operacio de la entjeroj super E. [ äußereVerknüpfung | external composition law | loi decomposition externe | закон внешней композиции ]286.2 (de τ∈R super aro E, kadre de eksteraoperacio 1 · de R super E) Tia bildigo de E al si mem,ke la bildo de x estas τ·x : la ekstera operacio denulvektoro super afina spaco E estas idE.

ekstera produto – 287 [HY, §111][ SIN. vektora pro-duto ]

eksterpoli – 288 [RB, p. 20] (funkcion) Aproksimi ĝinekster la intervalo entenanta la jam konatajn valorojnper funkcio konstruita surbaze de tiuj konataj valoroj.[ VD. interpoli ] [ SIN. ekstrapoli ] [ extrapolieren |extrapolate | extrapoler | экстраполировать ] RIM. Tiuĉi termino aperas en ĉiuj niaj fontoj (konantaj lanocion) malgraŭ la kripligo, kiun ĝi prezentas rilate lainternacian radikon „ekstrapol“, tamen aperanta ĉi-sence en [P1]. La paralelo kun „interpoli“ evidentaskaj instigis kelkajn malderivi verbon „poli“, kiuneblus difini kiel „aproksimi nekonatan funkcion perfunkcio konstruita surbaze de iuj konataj valoroj de laaproksimota funkcio“. Ni konsideras, ke ĉi-lasta vortoestas senutila, sed, pli grave, ke la preciza senco de„eksterpoli“ kaj „interpoli“ ne evidente deriviĝas de lasenco de la vortpartoj. Do tiuj du terminoj prefererestu parencaj nur etimologie.

ekstrapoli – 289 [P1][ SIN. eksterpoli ] [ extrapolieren |extrapolate | extrapoler | экстраполировать ]

ekstremumejo – 290 [P2][ SIN. ekstremumiganto ]

ekstremumiganto – 291 (de bildigo al orda aro)Punkto de la fonto-aro, ĉe kiu ĝi atingasekstremumon. [ ILUST. A1 ] [ Extremstelle, Extremal-stelle | position of an extremum | point où la fonctionadmet un extrémum | точка, в которой функцияпринимает экстремум ] RIM. Ial [HY, §112] nomas tion„ekstremumo“, kio ne ebligas distingi inter laalprenata minimuma aŭ maksimuma valoro kajaliflanke la punkto, ĉe kiu la funkcio alprenas tiunvaloron. Koncerne la uzon de sufikso „-ejo“ ĉi-celevd rimarkon sub maksimumiganto.

ekstremumo – 292 [JW] (de bildigo al orda aro)Minimumo aŭ maksimumo de ĝia bildaro : lanombro 1 estas absoluta ekstremumo de funkciosinuso (ekstremumo laŭ la ĉi-supra difino) ; la

nombro 1 estas loka ekstremumo de funkciox.sin(πx/2) ĉe punkto 1 (ekstremumo de la malvas-tigaĵo de tiu funkcio al iu ĉirkaŭaĵo de 1).[ Extremum, Extremwert | extremum, extreme value |extrémum | экстремум, экстремальное значение ]

ekvaciaro – 293 [P1]Aro da pluraj ekvacioj samtempesolvendaj : lineara ekvaciaro kun du nekonatoj ;sensolva ekvaciaro. [ SIN. sistemo ] [ Gleichungs-system | system of equations | système d'équations |система уравнений ]

ekvaciigi – 294 [RB, p. 6]Trovi la ekvaciojn, regantajnaŭ figurantajn fenomenon : ekvaciigi fizikajnfenomenojn. [ eine Gleichung finden | put into anequation | mettre en équations | установить уравне-ния ]

ekvacio – 295 [RB, p. 15]Matematika problemo, konsis-tanta en serĉado de inversa bildo 2 de iu elemento aper iu bildigo; ekvacio ofte prezentiĝas sub formo deegalaĵo f(x) = a, kie x estas la serĉata nekonato (plejofte : nombro, punkto, vektoro aŭ bildigo) : solviekvacion ; la ekvacio x2+1 = 0 ne akceptas (ne havas)reelan solvon ; la nombro 1 verigas la ekvacionx2−1 = 0 ; la funkcio sinuso verigas la diferencialanekvacion x ″+x = 0 ; kartezia, polusa ekvacio dekurbo, surfaco (la ekvacio, kiun verigas la koordi-natoj de ties punktoj) ; algebra ekvacio (kies solvoestas ĉiu inversa bildo de 0 per polinoma funkcio),transcenda ekvacio (ne estanta algebra) ; linearaekvacio (kies solvo estas ĉiu inversa bildo de 0 perlineara 2 funkcio). [ Gleichung | equation | équation |уравнение ]

ekvipolenta – 296.1 [RB, p. 27] (p.p. du strekoj)Egalaj 2 kaj paralelaj. [ → | → | → | → ] 296.2 (p.p.du punktoparoj (A,B) kaj (C,D)) Tiaj, ke la mezo 2

de (A,D) egalas al tiu de (B,C) : ekvipolentaj punkto-paroj formas paralelogramon ; ekvipolenteco estasekvivalento-rilato ; la kvocienta aro de ekvipolentecoestas vektora spaco. [ äquipollent | equipollent |équipollent | эквиполлентный ]

ekvivalenta – 297.1 [P2, klas : ekvivalent~o] (p.p. duelementoj) Tiaj, ke ilin ligas iu ekvivalento-rilato :du ekvivalentaj elementoj apartenas al la samaekvivalento-klaso. [ → |→ |→ |→ ] 297.2 [P2] (p.p. dupropozicioj 1) Samtempe veraj aŭ falsaj. [ äquivalent |equivalent | équivalent | эквивалентный ]

ekvivalento – 298 [OR, p. 14]Logika operacio, kiu aldu propozicioj 1 P kaj Q asocias la propozicion(P⇒Q)∧(Q⇒P) (po implicas kuo-on kaj kuo implicaspo-on); rezulto de tiu operacio : la ekvivalenton de Pkaj Q oni kutime signas per P⇔Q (legu : po (estas)

52

ekvivalenta al kuo) ; ekvivalento estas vera, se kajnur se ambaŭ argumentoj estas samtempe veraj aŭfalsaj. [ ILUST. L7 ] [ SIN. duobla implico ] [ Äquivalenz| equivalence | équivalence | эквивалентность ]RIM. Ĉar la radiko estas substantiva, ĝenas la formo detiu termino, subtenata tamen de [P2] : ja se la duoblaimplico veras, P estas „ekvivalento” de Q, sed doni lasaman formon al la operacio, kiu taksas laekvivalentecon de la du propozicioj estas strange.Povas esti, ke „ekvivalenteco“ (laŭ [SP]) estus plibona. Tamen, por esti vere oportuna, nomo deoperacio devus aspekti kiel agnomo.

ekvivalento-klaso, ekvivalentklaso[HY, §114] –..........299 (de elemento x laŭ ekvivalento-rilato R) Aro deĉiuj tiaj elementoj y, ke xRy. [ SUP. kvocienta aro ][ Äquivalenzklasse | equivalence class | classed'équivalence | класс эквивалентности ]

ekvivalento-rilato, ekvivalentrilato[HY, §115], rilatode ekvivalento[P1] – 300 Interna rilato samtemperefleksiva 1, simetria 3 kaj transitiva 1 : [ VD. kvoci-enta aro ] [ Äquivalenzrelation | equivalence relation| relation d'équivalence | отношение эквивалент-ности ]

elementa funkcio – 301 Ĉiu reela funkcio kun reelaargumento, prenita el la vico : potencoj 1, ekspo-nencialoj, trigonometriaj funkcioj, aŭ rezultanta elapliko al tiuj funkcioj de aritmetikaj operacioj,multipliko per konstanto, malvastigo, kunligo aŭinversigo : polinomaj funkcioj, logaritmoj, hiperbolajfunkcioj estas elementaj funkcioj. [ elementareFunktion | elementary function | fonction élémentaire |элементарная функция ]

elementa geometrio – 302 [ VD EKZ. geometrio ][ Elementargeometrie | elementary geometry | géomé-trie élémentaire | элементарная геометрия ]

elementa okazo – 303 Unuelementa okazo : laprobablo 2 de okazo egalas al la sumo de laprobabloj de la elementaj okazoj ĝin konsistigantaj.[ Elementarereignis, elementares Ereignis | simpleevent | événement élémentaire | элементарноесобытие ] RIM. Oni foje nomas „elementa okazo“ laelementon mem.

elemento – 304.1 [P1, aro]Ĉiu el la objektojapartenantaj al aro : la aro signita per a,b enhavasdu elementojn ; la nombro π estas elemento de la arode reeloj. [ VD. aparteni ] [ Element | element |élément | элемент ] 304.2 [RB, p. 14 (de determinanto)] (de(n,p)-matrico) Termo 8, koeficiento 4 : (n,p)-matricoenhavas np elementojn ; ĉiuj elementoj de nulmatricoegalas al 0. [ Element, Glied, Koeffizient | element,

coefficient, entry | élément, coefficient, terme |элемент, коэффициент, компонента ] RIM. Tiuinternacia termino troviĝas ankaŭ en [OR, p. 25]. Estasla sama problemo kun ĝi, kiel estas kun „vico“,„opo“, „familio“ aŭ „polinomo“ : la naciaj lingvojuzas preskaŭ indiferente, sed nekohere inter si,terminojn de la tipo „termo“, „elemento“,„koeficiento“, „membro“ ks. „Elemento“ estas apartemalbonvena pro ĝia kolizio kun la arteoria senco, despli ke gravas ne konfuzi opon aŭ matricon kun aro.„Termo“ ne plaĉas al iuj ĝerman- kaj slav-lingvanojpro ĝia troa ligiteco kun adicio, same kiel aliajn ŝokus„faktoro“, dum ili facilanime akceptas „koeficiento“.Tamen ĉi-lasta ĝuste ŝokas, kiam ne plu klare aperas,al kiu grando, ĝi multiplike aplikiĝas (do uzi ĝin pormatrico implicite resendas al „matrico de linearaekvaciaro“, kio estas nur unu aplikkampo dematricoj). „Membro“, „ano“ aŭ eĉ „ero“, povus estisolvoj al tiu problemo, sed ŝajne ne estas uzataj.

elimino – 305 [RB, p. 16] (de nekonato inter duekvacioj) Formado de nova ekvacio, en kiu lakoncerna nekonato ne plu aperas : per elimino de yinter f(x,y) = 0 kaj g(x,y) = 0 oni ricevas R(x) = 0.[ Elimination | elimination | élimination | исклю-чение ]

elipso – 306 [RB, p. 33]Koniko kun discentreco malpligranda ol unu : elipso havas du fokusojn kaj la sumode la distancoj de ĉiu punkto de la elipso al ĝiajfokusoj estas konstanta ; la (sunsistemaj) planedojlaŭiras elipsojn, kies unu el la fokusoj okupas la suno(unua keplera leĝo) ; la kartezia ekvacio de elipsoestas de la tipo (x/a)2+(y/b)2 = 1. [ ILUST. K1, K2 ] [ VD.Atributoj de elipso : centro 3, aksoj 1 (fokusa kajnefokusa), granda duonakso, malgranda duon-akso ] [ VD. ovalo ] [ Ellipse | ellipse | ellipse |эллипс ]

elipsoido – 307 [RB, p. 36]Kvadriko, kies ĉiuj ebenajsekcoj konsistas el elipsoj; solido 2, kiun limas tiasurfaco : rotacia aŭ rivolua elipsoido ; la karteziaekvacio de elipsoido estas de la tipo(x/a)2+(y/b)2+(z/c)2 = 1 ; la tero havas la formon deplatigita elipsoido. [ Ellipsoid | ellipsoid | ellipsoïde |эллипсоид ]

elira duongrado – 308 [SP] (de vertico v de orientitagrafeo) Nombro de eĝoj, kies komenca rando 3 estasla koncerna vertico; simb. grad+(v). [ Ausgangsgrad |out-degree, demi-degree outward | demi-degréextérieur | полустепень исхода ]

elvolvaĵo – 309 [ VD EKZ. elvolvi ] [ Entwicklung |expansion | développement | разложение ]

53

nicole

Texte surligné

elvolvanto – 310 [RB, p. 35] (de ebena kurbo) Lakurbo, kies elvolvato ĝi estas : elvolvanto de cirklo.[ ILUST. K10 ] [ SIN. evolvento ] [ Evolvente | evolvent,involute | développante | развертка, инволюта,эвольвента ]

elvolvanto de cirklo – 311 [ ILUST. K10 ] [ VD

EKZ. elvolvanto ] [ Kreisevolvente | evolvent of circle |développante du cercle | эвольвента окружности ]

elvolvato – 312 [RB, p. 35] (de ebena kurbo) La aro deĉiuj ĝiaj kurbecocentroj : la elvolvato de cikloidoestas mem cikloido. [ SIN. evoluto ] [ Evolute | evolute| développée | эволюта ]

elvolvi – 313 [RB, p. 13]Esprimi ion kiel sumon demultaj termoj 1, produton de multaj faktoroj, ofte eĉkiel serion aŭ nefinian produton : elvolvi funkcion enpotencoserion, laŭ potencoj de la variablo ; elvolvaĵode eksponencialo ĝis la dua ordo estas 1+x+x2/2.[ entwickeln | expand | développer | разлагать ]

endomorfio – 314 [JW]Homomorfio de iu aro al ĝimem : vektora endomorfio (super vektora spaco). [ VD.Atributoj de endomorfio : bildaro, kerno 1; atributojkaj epitetoj por vektora endomorfio : ajgeno,ajgensubspaco, ajgenvektoro, determinanto 3,diagonaligebla 1, karakteriza polinomo, matrico,rango 3, spektro ] [ SUB. Ekzemploj de vektorajendomorfioj : projekcio 2, rotacio 2, simetrio 1, simi-leco 1 ] [ Endomorphismus | endomorphism | endo-morphisme | эндоморфизм ]

enhavi – 315 [JW] (p.p. aro) Havi en si kielelementon 1 : la malplena aro enhavas neniunelementon ; la aro de naturaj entjeroj ne enhavasĉiujn diferencojn de du ajnaj elementoj de ĝi. [ VD.aparteni, inkluzivi. ] [ enthalten | contain | contenir |содержать ]

enira duongrado – 316 [SP] (de vertico v de orientitagrafeo) Nombro de eĝoj, kies fina rando 3 estas lakoncerna vertico; simb. grad−(v). [ Eingangsgrad | in-degree, demi-degree inward | demi-degré intérieur |полустепень захода ]

enjekcia – 317 [P2, monomorfio] (p.p. bildigo) Havantala ecojn de enjekcio : homomorfio inter vektorajspacoj estas enjekcia, se kaj nur se ĝia kerno 1

reduktiĝas al 0. [ SIN. disĵeta ] [ injektiv | injective |injectif | инъективный ]

enjekcio – 318 [JW]Bildigo, atribuanta malsamajnbildojn al malsamaj elementoj de la fonto-aro.[ SIN. disĵeto ] [ Injektion | injection | injection,application injective | вложение, инъекция ] RIM. Vden la antaŭparolo (Skemismo aŭ naturalismo ?), kun

kia intenco oni deflankiĝis de la internacia formo, kiudevus esti „injekcio“, kaj kial la ricevita „kunmetaĵo“tamen restas neanalizebla.

enĵeta – 319 [HY, §120][ SIN. enjekcia ]

enĵeto – 320 [ SIN. enjekcio ] RIM. Koncerne la uzon deprefikso „en“ vd rimarkon sub enjekcio.

enskribi – 321 [P1]Trovi la plej grandan geometrianfiguron de unu tipo, kiun eblas desegni ene de figurode dua tipo : enskribi plurlateron en cirklo(n), sferonen piramido(n). [ VD. ĉirkaŭskribi ] [ einbeschreiben |inscribe | inscrire | вписать ] RIM. Por doni precizandifinon necesas konsideri la du apartajn tipojn defiguro : vd enskribita.

enskribita – 322.1 [RB, p. 28] (p.p. plurlatero rilate alcirklo 1 aŭ p.p. pluredro rilate al sfero 1) Tia, ke ĉiujĝiaj verticoj situas sur la cirklo, aŭ sur la sfero : ĉiujverticoj de enskribita pluredro situas egaldistance aliu punkto, kiu estas la centro de sfero, en kiu ĝi estasenskribita. [ → | → | → | → ] 322.2 [OR, p. 50] (p.p.cirklo 1 rilate al plurlatero aŭ p.p. sfero 1 rilate alpluredro) Tia, ke ĝi tanĝas ĉiujn laterojn de laplurlatero, aŭ ĉiujn facojn de la pluredro : por ĉiutriangulo kaj por ĉiu regula plurlatero ekzistasenskribita cirklo ; por ĉiu kvaredro kaj por ĉiu regulapluredro ekzistas enskribita sfero. [ ILUST. G12, G16 ][ → | → | → | → ] 322.3 (p.p. sfero 1 rilate al konuso 1

aŭ cilindro 1) Tia, ke ĝi tanĝas ĉiujn naskantojn 2 dela dua figuro. [ einbeschrieben | inscribed | inscrit,inscriptible | вписанный ]

entjera – 323 [RB, p. 7]Rilata al entjero, estantaentjero : entjera nombro (entjero), variablo, funkcio(kies valoroj estas entjeraj). [ ganz, ganzwertig, ganz-zahlig | integer, integral, integer-valued | entier |целый, целочисленный ]

entjera parto – 324 [RB, p. 11] (de reelo) La plejgranda entjero, kiu ĝin ne superas : la entjera partode 3,14 estas 3, kaj tiu de −6,758 estas −7 ; laentjeran parton de reelo x oni kutime signas per E(x)aŭ [x]. [ ganzer Teil | integral part, integer part | partieentière | целая часть, антье ]

entjera serio – 325 [RB, p. 19] [ARK] [ SIN. potenco-serio ]

entjero – 326 [RB, p. 7]Nombro el la sinsekvo0, 1, 2, 3... aŭ el la sinsekvo −1, −2, −3... : la aron deentjeroj oni signas per ℤ. [ SUP. racionalo ] [ VD.aritmetiko, kardinalo ] [ ganze Zahl | integer,integral number | entier, nombre entier, entier relatif,entier rationnel | целое число ]

envelopo – 327 [P1][ SIN. envolvaĵo ] [ Einhüllende,

54

Umhüllungskurve, Envolvente | envelope | enveloppe| огибающая ]

envolvaĵo – 328 [RB, p. 35] (de familio de ebenajkurboj) Tia ebena kurbo, ke ĉe ĉiu ĝia punkto tanĝasĝin iu kurbo de la familio, kaj ĉiu kurbo el la familiotanĝas ĝin en almenaŭ unu punkto : la elvolvato dekurbo estas la envolvaĵo de ĝiaj ortantoj.[ SIN. envelopo ] [ Einhüllende, Umhüllungskurve,Envolvente | envelope | enveloppe | огибающая ]

epicikloido – 329 [RB, p. 35]Ebena kurbo, naskita depunkto apartenanta al cirklo 1, kiu ruliĝas sur laekstera periferio de alia cirklo. [ ILUST. K20 ] [ VD.longigita epicikloido, mallongigita epicikloido;cikloido, hipocikloido ] [ Epizykloide | epicycloid |épicycloïde | эпициклоида ]

epitroĥoido – 330 [JW] [ARK] [ ILUST. K22 ] [ SUB.longigita epicikloido, mallongigita epicikloido ][ VD. troĥoido, hipotroĥoido ] [ Epitrochoide | epitro-choid | épitrochoïde | эпитрохоида ]

esprimaĵo – 331 [RB, p. 15] [ARK] [ SIN. esprimo ]

esprimo – 332 [JW]Sinsekvo da simboloj, indikantamatematikan objekton : la esprimo ax−2 konsistas elkvar simboloj kaj prezentas rezulton de du sinsekvajoperacioj ; kalkulu la esprimon a2+5a−2, kiam a = 2 ;egalaĵo konsistas el du esprimoj kunigitaj peregalsigno. [ SUB. Komparu kun : formulo ] [ Ausdruck| expression | expression | выражение ]

eŭklida algoritmo – 333 [JW]Algoritmo, kiu persinsekvaj eŭklidaj dividoj ebligas kalkuli la plejgrandan komunan divizoron de du elementoj eneŭklida ringo. [ VD. Eŭklido ] [ EuklidischerAlgorithmus | Euclid['s] algorithm | algorithmed'Euclide | алгоритм Евклида ]

eŭklida divido – 334 (de elemento a de eŭklida ringoper elemento b) Operacio, per kiu al la paro (a,b) oniasocias paron (q,r), konsistanta el ilia kvociento 2 kajresto 1 : kadre de elementa artimetiko, la eŭklidadivido de entjero a per entjero b ebligas trovi du tiajnentjerojn q kaj r, ke a = b×q+r kaj 0 ≤ |r| < b ; la paron(q,r) oni nomas rezulto de la eŭklida divido ; ĉeeŭklida divido de X2+1 per X oni ricevas (X,1) ; en laaro de entjeroj la rezulto de eŭklida divido estasunika kun la aldona kondiĉo, ke r ≥ 0. [ SIN. dividokun resto ] [ VD. Eŭklido ] [ Division mit Rest |division with remainder | division euclidienne |деление с остатком ]

eŭklida geometrio – 335 [ VD EKZ. geometrio ][ Euklidische Geometrie | Euclidean geometry |géométrie euclidienne | евклидова геометрия ]

eŭklida ringo – 336 Komuteca 3, integra ringo R,konsiderata kune kun tia bildigo φ, ke al ĉiu nenulaelemento a ĝi asocias entjeron φ(a) ≥ 0, kaj keφ(a) ≤ φ(b), se a estas divizoro de b, kun la aldonakondiĉo, ke por ĉiu paro (a,b) kun nenula b ekzistasalmenaŭ unu tia paro (q,r), ke a = b×q+r kajφ(a) ≤ φ(b) : la ringo de entjeroj estas eŭklida ringo(φ(a) = |a|) ; ĉiu polinomringo estas eŭklida ringo,konsiderante la bildigon φ, kiu al polinomo asociasĝian gradon ; ĉiu eŭklida ringo estas ĉefideala. [ VD.Eŭklido, eŭklida divido, kvociento 2, resto 1 ][ Euklidischer Ring | Euclidean ring | anneaueuclidien | евклидово кольцо ]

eŭklida spaco – 337 [HY, §124]Reela vektora spaco E,konsiderata kune kun skalara produto 1 super ĝi;alternative : afina spaco, super kiu operacias tiavektora spaco. [ VD. Eŭklido ] [ SUB. Bildigoj supereŭklida (afina) spaco, kun specifaj ecoj : izometrio,delokigo; rimarkindaj bildigoj super eŭklida (afina)spaco : projekcio 4, rotacio 3, simetrio 3, simileco 2;rimarkindaj bildigoj super eŭklida (vektora) spaco :rotacio 2, simileco 1 ] [ Euklidischer Raum | Eucli-dean space | espace euclidien | евклидово простран-ство ]

Eŭklido – 338 [P1]Greklingve : Ευκλείδης. Grekamatematikisto el Aleksandrio, 3-a jc a.K. [ Euklid |Euclid | Euclide | Евклид, Эвклид ]

eŭlera – 339.1 [SP, „problemo pri la Konigsbergaj pontoj“]

(p.p. ĉeno aŭ ciklo 2 en grafeo 1) Tia, ke ĝi precizeunufoje trairas ĉiun eĝon de la grafeo. [ → | → | → |→ ] 339.2 [SP, samloke] (p.p. grafeo 1) Tia, ke ekzistasen ĝi eŭlera 1 ciklo. [ Eulersch | Euler['s], Eulerian |eulérien | эйлеров ]

eŭlera cirklo – 340 (de triangulo) Cirklo 1, trairantanaŭ rimarkindajn punktojn difinitajn de la triangulo :la mezoj 1 de ĝiaj lateroj, la piedoj de ĝiaj altoj 1 kajla mezoj de strekoj ligantaj ĝiaj verticoj al ĝiaortocentro. [ VD. Eŭlero ] [ Neunpunktekreis, Feuer-bach-Kreis | Euler['s] circle, nine-point circle | cercled'Euler, cercle de Feuerbach, cercle des neuf points |окружность Эйлера, девятиточечная окружность ]

eŭlera rekto – 341 (de neegallatera triangulo) Rekto,trairanta ĝian ortocentron, ĝian pezocentron, lacentron de ĝia ĉirkaŭskribita cirklo kaj la centron dela eŭlera cirklo. [ VD. Eŭlero ] [ Eulersche Gerade |Euler['s] line | droite d'Euler | прямая Эйлера ]

Eŭlero – 342 [SP]Germanlingve : Leonhard Euler,1707-1783. Svisa matematikisto. [ Euler | Euler |Euler | Эйлер ]

55

evoluto – 343 [P1][ SIN. elvolvato ] [ Evolute | evolute |développée | эволюта ]

evolvento – 344 [P1][ SIN. elvolvanto ] [ Evolvente |evolvent, involute | développante | развертка,инволюта, эвольвента ]

― F ―

faco – 345 [PV] (de solido 2) Ĉiu ebena surfaco ĝinlimanta : la facoj de regula kvaredro estas kvarregulaj trianguloj ; la bazoj de cilindro 2 estas ĝiajfacoj. [ Seite, Seitenfläche | face | face | грань ]RIM. Fakte „faco de pluredro“ aŭ „edro de pluredro“estas sinonimaj esprimoj, kaj maloftas la okazoj enmatematiko uzi tiun ĉi terminon en alia kunteksto.

faktoreca – 346 (p.p. komuteca 3, integra, unuhavaringo) Tia, ke ĉiu ĝia elemento esprimiĝas unike kielproduto de neredukteblaj faktoroj : la ringo deentjeroj estas faktoreca ; ĉiu ĉefideala ringo estasfaktoreca. [ (Ring) mit eindeutiger Primfaktorzer-legung, ZPE- | factorial, unique factorization (ring) |factoriel, (anneau) de Gauss | факториальный ]RIM. La unikeco ne estas absoluta. La faktoroj en dumalkomponaĵoj de la sama elemento povas diferenciper inversigebla faktoro. Ekz-e 6 = 2×3 = (−2)×(−3).

faktorgrupo – 347 [HY, §126][ SIN. kvociento-grupo ]

faktorialo – 348 [RB, p. 10] (de pozitiva entjero n) Laproduto 1×2×3... ×n; simb. n! (legu : no faktoriale) :la nombro de bijekcioj en aro kun n elementoj egalasal faktorialo de n. [ Fakultät | factorial | factorielle |факториал ]

faktoro – 349 [RB, p. 9]Ĉiu el la nombroj (aŭ aliajmatematikaj objektoj), kiujn oni multiplikas unu peralia, por ricevi produton. [ Faktor | factor | facteur |множитель ]

familio – 350 [HY, §171] (de elementoj en aro E kunindicoj en aro I) Bildigo de I al E; alternative : labildaro de tiu bildigo. [ SUB. vico ] [ VD. indico,termo 5 ] [ Familie | family | famille | семейство ]RIM. Kvankam teorie sinonima kun „bildigo“, latermino „familio“ estas uzata pro tradicio kaj pro laoportunaj skribaĵoj, kiujn ĝi ebligas. Por signifamilion f, oni kutime skribas (fi)i∈I. La bildon de iper f oni foje nomas „termo“ aŭ eĉ „elemento“ de lafamilio kaj oni ĝin signas per fi anstataŭ f(i). La uzode termino „elemento“ klariĝas per tio, ke parolantepri familio, oni plejofte interesiĝas pri ĝia bildaro, sed

familio povas havi du identajn elementojn, dum arone povas.

fazo – 351 [P1]Argumento de kosinusa funkcio, oftefiguranta fizikan fenomenon, kiu argumento estasafina funkcio de tempo laŭ la tipo 2πft+φ; pli specialela termo φ (origina fazo) en tiu argumento : samfazajfenomenoj (kun fazoj identaj module 2π) ; malfazajfenomenoj (kun diferenco de fazoj egala al π module2π) ; faza diferenco inter kurentintenso kaj tensio dealternativa kurento trairanta kondensatoron. [ Phase |phase | phase | фаза ]

fermaĵo – 352 [P2] (de subaro A en topologia spaco)La plej malgranda fermita subaro, inkluzivanta A(alidire : la komunaĵo de ĉiuj fermitaj subaroj,inkluzivantaj ĝin) : la fermaĵon de A oni kutimesignas per A (legu : a trabo) ; A havas komunajnpunktojn kun ajna ĉirkaŭaĵo de ajna punkto en lafermaĵo de A ; la fermaĵo de A estas la kunaĵo de ĝiajmalfermaĵo kaj rando 6. [ SIN. adheraĵo ] [ abge-schlossene Hülle | closure | fermeture, adhérence |замыкание ] RIM. Ekzistas pluraj terminoj por ĉi tiunocio : en [JW] troviĝas „fermitaĵo“ kaj „klozaĵo“ (ĉi-lasta ankaŭ en [DD]). Reiersøl [OR, p. 25] proponas„klozuro“. Ni ne opiniis utila enkonduki novajnradikojn, ĉar „ferm“ bone taŭgas ĉi-cele, sed al„fermitaĵo“ preferis la malpli precizan „fermaĵo“, ĉarla unua aspektas kiel sinonimo por „io fermita“, do„fermita subaro“.

fermita – 353 [JW] (p.p. subaro de topologia spaco(E,T)) Tia, ke ĝia komplemento 2 estas malfermita 1.[ abgeschlossen | closed | fermé | замкнутый ]RIM. Grandapene oni klopodas pruvi en [OR, p. 72], ke laparo „fermita aro / malfermita aro“ ne taŭgas, kaj kemulte pli bona estus „klozo / aperto“. La argumentojestas bedaŭrinde tre malfortaj : male al la aserto, ĉiukomprenas, ke la uzo de prefikso „mal-“ en epiteto nesignifas, ke malfermita aro estus la malo de fermitaaro : ja ankaŭ malfermita pordo ne estas la malo defermita pordo! Estas tamen prave rimarkigi, kemalfermita aro estas rezulto de neniu malferma ago,sed tiaj metaforoj abundas tra la tuta matematikaterminologio kaj tuŝas ankaŭ „aperto“, kiulaŭetimologie signifas... „malfermitaĵo“. Ni do adoptis„fermita / malfermita“, kiel faris [P2].

fermita vojo – 354 [HY, §459]Vojo 1, kies komenca kajfina punktoj estas egalaj. [ geschlossener Weg | loop,closed path | lacet, chemin fermé | петля, замкнутыйпуть ]

figuri – 355 Prezenti : oni figuras per kurbo laekvacion f(x,y) = 0 [RB, p. 16]. [ bilden, formen |

56

represent | figurer, représenter | изображать,представлять ]

fiksa punkto – 356 [HY, §130] (de bildigo f) Tiaelemento x, ke f(x) = x : kuntiro de kompleta metrikaspaco al si mem akceptas nur unu fiksan punkton.[ Fixpunkt | fixed point | point fixe | неподвижнаяточка ] RIM. Oni diras sendistinge „a estas fiksapunkto de f“, aŭ „punkto a estas fiksa per f“.

filtrilo – 357 [HY, §131, „filtro“] (super aro E) Tianemalplena aro de subaroj de E, ke : (1) la maplenaaro ne apartenas al ĝi; (2) ĉiu superaro de iu ajn el ĝiajelementoj apartenas al ĝi; (3) ĉiu komunaĵo de finianombro da ĝiaj elementoj apartenas al ĝi : la aro deĉiuj ĉirkaŭaĵoj de donita punkto de topologia spacoestas filtrilo. [ VD. pli fajna, konverĝa 2 ] [ Filter |filter | filtre | фильтр ]

fina rando – 358 [ VD EKZ. rando 3 ] [ Endpunkt,Endknoten | terminal vertex | extrémité, extrémitéterminale | конечная вершина, конец ]

finia – 359 [P1]Kies „grando“ ne superas iun entjeron :finia aro, grupo, vico ; finia distanco. [ SIN. finita ][ endlich, finit, begrenzt | finite | fini | конечный ]RIM. Vd rimarkon sub infinita.

finia vico, finilonga vico – 360 Vico, kies fonto-aroestas finia. [ endliche Reihe | finite sequence | suitefinie | конечная последователность, кортеж ]RIM. Finilongaj vicoj estas prezenteblaj per opoj kajoni ofte identigas ambaŭ nociojn.

finidimensia – 361 [ VD EKZ. n-dimensia ] [ endlich-dimensional | finite-dimensional | de dimension finie |конечномерный ]

finio – 362 [P1]Nombro, punkto aŭ simila objekto, kies„grando“ (ekz-e absoluta valoro, koordinatoj, nombrode elementoj ktp) ne superas iun entjeron : la nombroj1, 2, 3.14, −100... estas finioj. [ endliche Zahl, finiteZahl | finite object | objet fini | конечный объект ]

finita – 363 [RB, p. 18] [ARK] [ SIN. finia ] RIM. Vdrimarkon sub infinita.

fino – 364 [P2][ SIN. rando 2 ] [ Endpunkt, Intervall-grenze | end | extrémité | крайняя точка ]

flanka klaso – 365 [ SUB. dekstra klaso, maldekstraklaso ] [ SUP. kvocienta grupo ] [ Nebenklasse,Restklasse | coset | classe latérale | смежный класс ]RIM. Ĉi tiu termino trovas apogon en pluraj naciajlingvoj. Ni preferas ĝin al „koaro“ [OR, p. 19], aŭ„kunaro“ [P2], dubindaj kunmetaĵoj, kiuj mallertepaŭsas la anglan terminon.

flanko – 366.1 [JW][ SIN. membro ] [ Seite, Glied |

member, term | terme, membre | член ] 366.2 [ARK] (deplurlatero) Latero : ortangula kvarangulo, kies ĉiujflankoj estas egalaj [VE, kvadrato] ; egalflanka kvar-angulo [VE, rombo]. 366.3 [ VD. konuso 2 kaj cilindro 2 ][ Mantel | lateral surface | surface latérale | боковаяповерхноть ]

fokusdiseco – 367 [JW][ SIN. discentreco ] [ Exzentri-zität | eccentricity | excentricité | эксцентрицитет ]

fokuso – 368 [RB, p. 33] (de koniko) Tia punkto F, kela rilato inter la distanco de ĉiu punkto M de la konikoal F kaj la distanco de M al la direktanto egalas al ladiscentreco. [ ILUST. K1 ] [ Brennpunkt | focus | foyer |фокус ]

fonto-aro, fonta aro[SP] – 369 (de rilato 2) La unuaaro de la kartezia produto, kies subaro ĝi estas.[ Definitionsbereich | domain | ensemble de départ |область определения ] RIM. Ĉi-sence troveblas ankaŭ„argumentaro“ [OR, p. 33], sed termino simetria al„celo-aro“ ŝajnis al ni preferinda. Notu, ke fonta kajcela aroj estas nocioj, uzataj precipe, kiam la rilatoestas konsiderata kiel unu- aŭ plur-senca funkcio.Tamen la nocioj estas pravigitaj ankaŭ kadre deinternaj rilatoj, ofte prezenteblaj per grafeoj 2.Elemento estas en la cela aro, se ĝin trafas sago, kajen la fonta aro, se sago eliras de ĝi.

formala polinomo – 370 [ SIN. polinomo 1 ] [ formalesPolynom | formal polynomial | polynôme formel |формальный полином ]

formala potencoserio, formala serio – 371 (superkomuteca 3 unuhava ringo) Vico (un)n∈ℕ, kutimeprezentata kvazaŭ temus pri „senfina polinomo“ perskribaĵo de la tipo ∑un X

n : la ringon de formalajpotencoserioj super ringo R oni kutime signas perR[[X]] ; la frakcikorpon de ĉi tiu ringo oni kutimenomas korpo de formalaj potencoserioj kaj signas perR((X)) ; la reela polinomo 1−X akceptas kielinverson la formalan potencoserion ∑Xn. [ formalePotenzreihe, formale Reihe | formal power series,formal series | série entière formelle, série formelle |формальный степенной ряд, формальный ряд ]

formo – 372 [JW, „bilineara formo“]Bildigo de vektoraspaco E super korpo K (aŭ kartezia produto de E kunsi mem) al K. [ VD. Atributoj de formo : lineara 2, n-lineara, simetria 4 ] [ Form | form | forme | форма ]RIM. Ĉar K estas evidenta vektora spaco super si mem,formo povas havi la samajn atributojn, kiel havas labildigoj inter vektoraj spacoj.

formulo – 373 [RB, p. 6]Aserto esprimita en simbolalingvo : por kalkuli la volumenon de la piramido ŝiuzis la formulon v = qh/3 ; lia formulo donas tre

57

bonan aproksimon de la ĝusta valoro. [ SUP. esprimo ][ Formel | formula | formule | формула ] RIM. Formulopovas esti vera aŭ malvera.

frakcia parto – 374 [P2, komo] (de reelo) La diferencointer ĝi kaj ĝia entjera parto : la frakcia parto de3,14 estas 0,14, kaj tiu de −6,758 estas 0,242.[ gebrochener Teil | fractional part | partiefractionnaire | дробная часть ]

frakcikorpo – 375 (de komuteca 3 integra ringo R)Korpo 1, konstruita super R laŭ maniero simila al lamaniero konstrui la korpon de racionaloj super laringo de entjeroj, t.e. uzante frakciojn : lafrakcikorpon de la polinomringo R[X] oni kutimesignas per R(X). [ Quotientenkörper, Körper derBrüche | quotient field, fraction field | corps desfractions | поле частных, поле дробей ]

frakcio – 376 [VE]Nombro, prezentita kiel kvocientode entjero a (la numeratoro) per nenula entjero b (ladenominatoro); simb. a/b (legu : a sur bo) : norma,vera [JW] aŭ propra frakcio (kies denominatoro estaspli granda ol la numeratoro en absoluta valoro : ½ktp) ; nenorma [P1] aŭ nepropra frakcio [P2] (kiesnumeratoro estas ne malpli granda ol la denominatoroen absoluta valoro : 5/3, 7/7 ktp) ; reduktebla frakcio[JW] (kies numeratoro kaj denominatoro havaskomunan divizoron pli grandan ol 1 : 4/12, 8/4 ktp) ;nereduktebla frakcio [JW] (kies numeratoro kajdenominatoro estas inter si primaj) ; miksa frakcio[P1] aŭ frakcia nombro [P2] (konsistanta el entjera kajfrakcia partoj, ekz-e 2½ ktp). [ SUB. ono 1 ] [ SIN.kvocienta frakcio ] [ VD. pozicia frakcio ] [ Bruch |fraction | fraction | дробь ] RIM. Por ĉi tiu nocioBricard [RB, p. 7] proponis la formon „fracio“, kiu neenradikiĝis. La tradicia matematika lingvaĵo ne rigoredistingas inter la skribaĵo montranta dividon denumeratoro per denominatoro, kaj la racionalanombro rezultanta el tia divido. Depende de lavidpunktoj eblas do diri, ke 1/2 kaj 2/4 estas identajfrakcioj aŭ ne. En pli rigora lingvaĵo oni nomasfrakcio la paron (p,q) kaj racionalo la ekvivalento-klason de ĉiuj tiaj frakcioj (P,Q), ke pQ = Pq. Lamaniero, laŭ kiu oni kreis la korpon 1 de racionalojsurbaze de la ringo de entjeroj, estas aplikebla ankaŭal aliaj ringoj (ekz-e la polinomringoj) : la tielkonstruita korpo nomiĝas frakcikorpo de la koncernaringo.

frakcistreko – 377 [P2]Signo uzata por apartigi lanumeratoron disde la denominatoro en frakcio.[ Bruchstrich | forward slash, fraction bar | barre defraction | черта дроби ] RIM. Ĝi povas esti horizontalaaŭ oblikva.

fundamenta grupo – 378 (de topologia spaco ĉepunkto a) Grupo de ĉiuj homotopecaj ekvivalento-klasoj de fermitaj vojoj, originantaj ĉe a, provizitaper kunligo. [ VD. homotopa ] [ Fundamentalgruppe |fundamental group | groupe fondamental, groupe dePoincaré | фундаментальная группа, группа Пуан-каре ]

funkcio – 379 [PV]Bildigo, precipe (sed ne nur) kiamla fonta kaj cela aroj konsistas el nombroj : funkcioentjera, reela, kompleksa (kun entjeraj, reelaj,kompleksaj valoroj) ; kompleksa funkcio kun reelajargumentoj 1 (kies fonto-aro konsistas el la aro dereeloj) ; funkcio derivebla, analitika, integralebla.[ VD. Rilatantaj nocioj : maksimumo, maksimum-iganto, minimumo, minimumiganto, ekstremumo,ekstremumiganto, nuliganto 1, transfleksiĝapunkto ] [ Funktion | function | fonction | функция ]RIM. Bricard [RB, p. 19] provis enkonduki la formon„funcio“, sed tiu ne enradikiĝis. La termino „funkcio“estas vaste uzata en analitiko, sed depende de labranĉo de matematiko oni pli volonte parolos pri„bildigo“ (aŭ „ĵeto“), „funkcionalo“, „operatoro“,„formo“, „operacio 2“, „transformo“... Ni do ricevistutan serion da sinonimaj terminoj, tamen kunmalsama historia fono.

funkcionalo – 380 [P1]Bildigo, kies fonto-arokonsistas el funkcioj kaj kies celo-aro konsistas elnombroj : la bildigo, kiu ĵetas funkcion al ĝiaintegralo 1 estas funkcionalo ; distribucioj estasfunkcionaloj. [ Funktional | functional | fonctionnelle |функционал ]

― G ―

galeza grupo – 381.1 (de superkorpo K' de korpo 1

K) Grupo de ĉiuj aŭtomorfioj de K', kiuj lasas laelementojn de K senŝanĝaj : la galezan grupon desuperkorpo K' de K oni foje signas per Gal(K'/K).[ VD. Galezo. ] [ → | → | → | → ] 381.2 (de polinomo,aŭ algebra ekvacio) Galeza grupo 1 de la radikakorpo de la polinomo. [ VD. Galezo. ] [ GaloisscheGruppe | Galois['s] group (of K' with respect to K, ofan equation) | groupe de Galois | группа Галуа ]

galeza korpo – 382 Finia korpo 1 : la kardinalo degaleza korpo estas potenco de primo. [ VD. Galezo ][ Galoisfeld | Galois['s] field | corps de Galois | полеГалуа ]

galeza superkorpo – 383 (de korpo 1 K) Tiasuperkorpo K' de K, ke ĝi havas finian gradon 4 kajke la invariantokorpo de la galeza grupo 1

58

Gal(K'/K) egalas al K. [ VD. Galezo ] [ galoisscheErweiterung | Galois['s] extension | extensiongaloisienne | расширение Галуа ]

Galezo – 384 Franclingve : Évariste Galois, 1811-1832. Franca matematikisto. [ Galois | Galois | Galois| Галуа ] RIM. Povas esti duboj, kiel esperantigi tiunfamilian nomon, prononcata „galŭa′“ en la franca. Jamekzistas pluraj okazoj de transskribo de „ŭa“ per „ua“,sed tio malmulte taŭgas vortfine. Cetere la francafinaĵo „-ois“ estas variaĵo de „-ais“ kaj ekzistas en [P1]

multaj ekzemploj de transskribo per reveno al laetimologia formo : „Artezo (Artois)“, „Blezo (Blois)“,„Kalezo (Calais)“, „Rabelezo (Rabelais)“, „Valezo(Valais)“ kaj, iom malsame, „Valezio (Valois)“. Ni dosekvis tiun ĉi vojon, prefere al tiu de [P2], kiu uzas„Galojo“ surbaze de angla prononco.

gaŭsa entjero – 385 [P2]Komplekso 1, kies entjera kajimaginara partoj estas entjeroj. [ VD. Gaŭso ] [ ganzeGaußsche Zahl | gaussian integer | entier de Gauss |гауссово число ]

gaŭsa kurbo, kloŝforma kurbo[JW] – 386 Ebenakurbo kloŝforma : la kartezia ekvacio de kurbo estasde la tipo y = (2π)−½exp(−x2/2). [ ILUST. K12 ] [ Gauß-Kurve, Glockenkurve | Gauss['s] curve, Gaussiancurve, bellshaped curve | courbe de Gauss, courbe encloche, gaussienne | кривая Гаусса, колоколо-образная кривая ]

Gaŭso – 387 [P2]Germanlingve : Karl Friedrich Gauß,1777-1855. Germana matematikisto, astronomo kajfizikisto. [ Gauß | Gauss | Gauss | Гаусс ]

generi – 388 [P1][ SIN. naski ] [ erzeugen, bestimmen,aufspannen | generate, span | engendrer, générer, sous-tendre | порождать, образовать, натягивать ]

geometria – 389 [RB, p. 6]Iel rilatanta al geometrio :geometria problemo. [ geometrisch | geometric |géométrique | геометрический ]

geometria figuro – 390 [RB, p. 6]Aro da punktoj,konsiderata de la vidpunkto de ĝiaj geometriaj ecoj :ebena figuro (inkluzivata de ebeno). [ VD. geometrio ][ SUB. Specifaj figuroj : punkto 1, linio, surfaco,solido 2 ] [ Figur | figure | figure géométrique |фигура ]

geometria meznombro – 391 [ VD EKZ. meznombro ][ geometrisches Mittel | geometric average, geometricmean | moyenne géométrique | геометрическоесреднее ]

geometria progresio – 392 [P1]Tia progresio, ke ĉiuĝia termo, esceptante la unuan, estas la geometriameznombro de la antaŭa kaj de la posta :

1, 2, 4, 8, 16, 32... ; la n-a termo de tia progresioegalas al la produto de konstanto (la kvociento 3 dela progresio) per la antaŭa termo. [ SIN. geometriavico ] [ geometrische Folge, geometrische Progression| geometric sequence, geometric progression | suitegéométrique, progression géométrique | геометри-ческая прогрессия ]

geometria serio – 393 [ VD EKZ. serio ] [ geometrischeReihe | geometric series | série géométrique |геометрический ряд ]

geometria vico – 394 [P1][ SIN. geometria progresio ][ geometrische Folge, geometrische Progression |geometric sequence, geometric progression | suitegéométrique, progression géométrique | геометри-ческая прогрессия ]

geometrio – 395 [RB, p. 25]Branĉo de matematiko, kiustudas la tridimensian spacon pere de ĝiaj punktoj 2,linioj, surfacoj kaj solidoj 2 : afina geometrio (kadrede afina spaco) ; elementa geometrio (studanta tradi-ciajn figurojn en la tridimensia spaco surbaze defizike intuicia aksiomaro) ; eŭklida geometrio (origi-nale : bazita sur la postulato de Eŭklido pri paraleloj,nun : kadre de eŭklida spaco) ; neeŭklida geometrio(ekz-e laŭ Rimano aŭ Lobaĉevskij) ; priskribageometrio (ebliganta la precizan ebenan prezentadonde spaca figuro) ; analitika geometrio. [ Geometrie |geometry | géométrie | геометрия ]

globo – 396.1 [JW] (kun centro a kaj radiuso ρ, enmetrika spaco) Subaro konsistanta el ĉiuj punktoj 2,kies distanco 1 al a estas malpli granda ol ρ : globojestas malfermitaj 2 subaroj. [ → | ball | boule | → ]RIM. Ĉi-sence troveblas ankaŭ „bulo“ [HY, §53]. Eblasdifini ankaŭ „fermitajn globojn“, se oni allasas, ke ladistanco al la centro egalu la radiuson. Kontrastceleoni foje nomas la ĉi-supre difinitajn globojn„malfermitaj globoj“. 396.2 [JW][ SIN. sfero 2 (kielsolido) ] [ Kugel | sphere, ball | sphère, boule | шар ]

globtavolo – 397 [JW]Parto de sfero 2, situanta interdu paralelaj ebenoj, sekcantaj la sferon. [ SIN. sfer-disko ] [ Kugelschicht | spherical layer | segmentsphérique à deux bases | шаровой слой ] RIM. Kiamunu el la ebenoj tanĝas la sferon, oni ricevassegmenton (de sfero) 4. Tial globtavolo en iuj naciajlingvoj nomiĝas „dubaza sfera segmento“.

gradiento – 398 [P1] (de skalara kampo) Vektorakampo, kies komponantoj egalas la partajnderivaĵojn de la skalaro laŭ la koordinatoj : lagradienton de kampo U oni kutime signas per ∇U aŭgrad U = ∑∂i U·ei. [ Gradient | gradient | gradient |градиент ]

59

grado – 399.1 [VE]Komunuza mezurunuo de ebenaangulo, egala al la 180a parto de streĉita angulo;simb. ° : grado egalas al π/180 radianoj. [ → | → | →| градус ] 399.2 [HY, §342] (de polinomo) La plejgranda indico de ĝiaj termoj : la grado de konstanta 3

polinomo estas 0. [ → | → | → | → ] 399.3 [OR, p. 18]

(de algebra ekvacio) La grado 2 de la polinomo ĝindifinanta. [ → | → | → | → ] 399.4 [HY, §342] (dekorpo 1 K' rilate al subkorpo K) Dimensio 2 de K',konsiderata kiel vektora spaco super K : la gradonde K' rilate al K oni signas per [K':K] ; la grado de lakorpo de kompleksoj rilate al tiu de reeloj estas 2.[ → | → | → | → ] 399.5 [SP] (de vertico v de grafeo 1)Nombro de eĝoj incidaj al ĝi; simb. grad(v) : la gradode izolita 2 vertico estas nulo ; la grado de verticoegalas al la sumo de ĝiaj elira kaj enira duongradoj.[ VD. elira duongrado, enira duongrado ] [ Grad |degree | degré | степень ]

graduso – 400 [P1]Komunuza mezurunuo de ebenaangulo, egala al la 200a parto de streĉita angulo;simb. gr : graduso egalas al π/200 radianoj. [ Gon,Neugrad | grade, gon | grade, gon | град, гон ]

grafeiko – 401 [SP ]Branĉo de matematiko, studantagrafeojn : la problemo pri la Königsberg-aj pontojestas klasika problemo de grafeiko ; la solvoevidentas el la grafeikaj konsideroj. [ SIN. grafe-teorio ] [ Graphentheorie | graph theory | théorie desgraphes | теория графов ]

grafeo – 402.1 [SP ]Tia matematika strukturo (E,U), keE estas aro (aro de la verticoj) kaj U estas vico, kiestermoj estas duopoj el elementoj en E (vico de ĝiajeĝoj) : grafeo estas prezentebla per aro da punktoj(la verticoj), ligitaj per linioj aŭ sagoj (la eĝoj) ;ebena grafeo (desegnebla sur ebeno sen inter-kruciĝoj). [ SIN. grafo 1 ] [ VD. Atributoj : vertico 5,eĝo 2, buklo, ordo 7 ] [ SUB. Specifaj grafeoj : orient-ita grafeo, neorientita grafeo, simpla grafeo, n-grafeo, plurgrafeo, arbo; sub- kaj super-strukturoj :subgrafeo, supergrafeo ] [ SUB. Specifaj partoj degrafeo : kliko, koneksa komponanto ] [ VD. Specifajecoj de grafeo : n-opeĝa, senbukla, eŭlera 2,kompleta 3, koneksa 2, koneksega, sencikla ] [ VD.Koneksaj nocioj : ĉeno, ciklo 2, vojo 2, cirkvito ] [ →| → | graphe | → ] RIM. Oni ankaŭ trovas la vorton„grafo“ uzatan tiusence, ekz-e en [JW] kaj [P2]. Ĉarankoraŭ ne ekzistas firma tradicio en la kampo, kajĉar „grafeo“ jam aperis en pluraj verkoj, ni favorastiun iom pli oportunan terminon. Aliflanke, ekzistaspluraj ekvivalentaj difinoj, provantaj pli-malpli boneampleksi la diversajn tipojn de grafeoj : orientitaj aŭne, unuopeĝaj aŭ pluropeĝaj ktp. Ni elektis difinon,kiu favoras la nocion de pluropeĝa orientita grafeo.

Notu, ke en pluropeĝa grafeo oni nomas eĝo ne nur laduopon el verticoj, sed foje ankaŭ tian duopon,konsideratan kune kun ĝia indico en la vico U.Tiamaniere eblas pravigi esprimojn de la tipoparalelaj eĝoj (eĝoj kun samaj randoj) aŭ du eĝojligas verticojn v1 kaj v2. 402.2 (de rilato 2) Diagramo,foje uzata por ĝin prezenti, konsistanta el sagoj, kiesrandoj prezentas tiajn elementojn a kaj b, ke (a,b)estas elemento de la rilato : en la grafeo de simetria 3

rilato, al ĉiu sago respondas sago kun samaj randojkaj kontraŭa direkto. [ Graph | graph | graphe,diagramme sagittal | граф ]

grafeteorio – 403 [SP ][ SIN. grafeiko ] [ Graphen-theorie | graph theory | théorie des graphes | теорияграфов ]

grafika prezento – 404 (de reela funkcio f) Tia ebenakurbo, ke la paro de karteziaj koordinatoj (x,y) de ĉiupunkto de ĝi apartenas al la grafikaĵo de f kajinverse : la grafika prezento de funkcio x2 estasparabolo. [ graphische Darstellung, Bildkurve |graphic representation, plot, image curve | repré-sentation graphique, graphe | графическое изобра-жение, график ] RIM. Ne ekzistas esenca diferencointer ĉi tiu nocio kaj „grafikaĵo“.

grafikaĵo – 405 [HY, §152] (de bildigo f) Aro,konsistanta el la paroj (x, f(x)) por ĉiu x en la fonto-arode f. [ SIN. grafo 2 ] [ VD. grafika prezento ] [ Graph |graph | graphe | график ] RIM. Laŭ la donita difino debildigo ne ekzistas esenca diferenco inter funkcio kajĝia grafikaĵo. Oni tamen konservas ambaŭ esprimojnpro la malsamaj intuiciaj kampoj, al kiuj ilireferencas : „funkcio“ parolas pri la maniero asocii duelementojn, kaj „grafikaĵo“ nerekte elvokas la ideonde grafika prezento, dum „grafika prezento“ subkom-prenigas, ke la grafikaĵo estas bela kurbo.

grafo – 406.1 [JW][ SIN. grafeo 1 ] [ Graph | graph |graphe | граф ] 406.2 [JW] [EVI] [ SIN. grafikaĵo ]

granda duonakso – 407 [JW] (de elipso) Ĉiu el la dustrekoj de ĝia fokusa akso 1, kunligantaj la centron 3

al la elipso; longo de tia streko : la kvadratoj 2 de larivolu-periodoj de du planedoj rilatas inter si, kiel lakuboj 2 de iliaj grandaj duonaksoj (tria kepleraleĝo). [ ILUST. K2 ] [ große Halbachse | semi-major axis| demi-axe focal, demi grand axe | большая полуось ]

grupo – 408 [RB, p. 14]Tia grupoido (E,†), ke ĝiaoperacio 2 † estas asocieca, ke ekzistas neŭtraelemento en E, kaj ke por ĉiu elemento en E ekzistasĝia neŭtriganto : adicia grupo (komuteca grupo, kiesoperacio estas adicie signata) [JW] ; multiplika grupo(grupo, kies operacio estas multiplike signata) ; grupo

60

estas monoido, kies ĉiuj elementoj estas neŭtrigeblaj.[ SUP. algebra strukturo ] [ SUB. Specifaj grupoj :grupo de n-modulaj restoklasoj, alterna grupo,fundamenta grupo, galeza grupo, simetria grupo,kvocienta grupo; substrukturo : subgrupo ] [ VD.Atributo de grupo : ordo 4; specifaj ecoj de grupo :abela, arĥimeda, cikla 1, komuteca 2, orda, simpla,topologia 3, transitiva 2 ] [ Gruppe | group | groupe |группа ]

grupo de n-modulaj restoklasoj – 409 (por entjeron > 1) Kvocienta grupo de la adicia grupo de entjerojper la subgrupo de n-obloj; alidire : aro de ĉiujn-modulaj restoklasoj, provizita per la adicio(p+nℤ)+(q+nℤ) = (p+q)+nℤ : la grupon de n-modulajrestoklasoj oni signas per ℤn aŭ ℤ/nℤ. [ VD. cikla 1 ][ Restklassengruppe | residue class group | groupe desclasses résiduelles | группа вычетов ]

grupoido – 410 [JW]Aro, konsiderata kune kun unuinterna operacio en ĝi. [ SUB. monoido, grupo ][ SUP. algebra strukturo ] [ Gruppoid, Menge mitinnerem Verknüpfungsgesetz | groupoid, set with aninternal composition law | groupoïde, magma,ensemble muni d'une loi de composition interne |группоид, множество с законом внутреннейкомпозиции ] RIM. La nocio ne estas tre utila, krompor servi kiel supernocio al ĉiuj unuoperaciaj algebrajstrukturoj.

― Ĝ ―

ĝenerala termo – 411 [ VD EKZ. termo 5 ] [ allgemeinesGlied | general term | terme général | общий член ]

ĝeneraligita funkcio – 412 [P2, distribucio][ SIN. distri-bucio ] [ Distribution, verallgemeinerte Funktion |distribution, generalized function | distribution, fonc-tion généralisée | обобщённая функция ]

― H ―

harmona – 413.1 [HY, §154] (p.p. funkcio aŭ kampo)Tia, ke aplikite al ĝi la laplaca operatoro alprenasnulan valoron : en regiono sen elektraj ŝargoj lapotencialo estas harmona. [ harmonisch | harmonic |harmonique | гармонический ] RIM. Ial por ĉi tiu sencotroviĝas „harmonia“ en [P2] (sed „harmona mez-nombro“ kaj „harmona vico“ restas). Ni dubas, ĉuestas preferinde diri, ke tiaj funkcioj estas harmoniaj(t.e. agrablaj por la oreloj aŭ la okuloj), ol diri, ke iliestas harmonaj (t.e. iel ajn rilataj al osciloj kunfrekvencoj egalaj al entjeraj obloj de iu valoro), ja

ambaŭ kvalifikoj estas egale absurdaj. Temas evidentepri tradiciaj konvenciaj sciencaj terminoj, kiuj uzasspecialan sciencan formon, enkondukitan jam en[RB, p. 31] pro tro pedanta deziro eviti la komunuzanradikon „harmoni“. Oni do komprenu, ke la vorto„harmono“ kun sia akustika kaj fizika senco estasposta kreaĵo, ke „harmona“ rajtas ne submetiĝi al tiusenco, kaj ke ne valoras rompi la tradicion. 413.2 [ VD.meznombro, harmona progresio, serio ]

harmona meznombro – 414 [ VD EKZ. meznombro ][ harmonisches Mittel | harmonic average, harmonicmean | moyenne harmonique | гармоническоесреднее ]

harmona progresio – 415 Tia progresio, ke ĉiu ĝiatermo, esceptante la unuan, estas la harmonameznombro de la antaŭa kaj de la posta :1, 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 1/6... ; la termoj de tia progresioestas inversoj de la termoj de iu aritmetika progresio.[ SIN. harmona vico ] [ harmonische Folge, harmo-nische Progression | harmonic sequence, harmonicprogression | suite harmonique, progression harmo-nique | гармоническая прогрессия ]

harmona serio – 416 [ VD EKZ. serio ] [ harmonischeReihe | harmonic series | série harmonique |гармонический ряд ]

harmona vico – 417 [P1][ SIN. harmona progresio ][ harmonische Folge, harmonische Progression |harmonic sequence, harmonic progression | suiteharmonique, progression harmonique | гармони-ческая прогрессия ]

hazarda variablo, loteca variablo – 418 (superprobablospaco (Ω,A,P)) Mezurebla bildigo X de laprobablospaco al la aro de reeloj, provizita per laborela σ-algebro; alidire : tia funkcio X, ke la inversabildo per ĝi de ajna intervalo ]−∞,x[ estas okazo, oftesignata per (X < x) : hazarda variablo X difinasprobablon PX = PX−1 super la aro de reelojprovizita per la borela σ-algebro. [ SIN. stokastavariablo ] [ VD. probablodistribuo, distribua funk-cio, probablodenso, momanto, ekspekto, varianco,varianca devio, kunvarianco, korelacio ] [ VD.diskreta 1, maldiskreta 1, nedependa 2 ] [ Zufalls-variable, Zufallsgröße | variate, random variable |variable aléatoire | случайная величина, случайнаяпеременная ] RIM. La formoj „hazarda variablo“ kaj„loteca variablo“ ne troveblas en niaj fontoj, sed niopinias ilin preferindaj al la sinonima „stokastavariablo“, ĉar la bezono por aparta radiko „stokast“ neŝajnas al ni pravigebla ĉi-okaze.

heksaedro – 419 [RB, p. 30][ SIN. sesedro ] [ Hexaeder,

61

Sechsflach, Sechsflächner | hexahedron | hexaèdre |гексаэдр, шестигранник ]

helico – 420 [RB, p. 35]Tia neebena kurbo, ke la angulointer ĝia tanĝanto ĉe punkto M kaj la rekto kundifinita direkto trairanta punkton M ne dependas deM : cirkla helico (situanta sur cirkla cilindro 1). [ VD.Ne konfuzu kun : spiralo ] [ VD. paŝo ] [ Schrauben-linie, Wendel | helix | hélice | спираль, винтоваякривая ]

hemisfero – 421 [PV] [EVI] Duonsfero.

hermita – 422 [P1] (p.p. (n,n)-matrico super la korpode kompleksoj 1) Tia, ke ĉiu ĝia elemento kun indico(i,j) egalas al la konjugito 1 de tiu kun indico (j,i).[ Hermitesch, selbstadjungiert | hermitian, self-adjoint| hermitien, autoadjoint | эрмитов, самосопря-жённый ]

hermita formo – 423 (super kompleksa vektoraspaco E) Tia seskvilineara formo φ, keφ(x,y) = κ(φ(y,x)), kie κ signas la operacion konjugo.[ VD. Hermito ] [ Hermitesche Form | Hermitian form |forme hermitienne | эрмитова форма ]

hermita skalara produto, hermita produto –424.1 (super kompleksa vektora spaco E) Tiahermita formo φ, ke φ(x,x) ≥ 0 por ĉiuj x∈E, kajegalas al nulo, se kaj nur se x = 0. [ VD. Hermito,hermita spaco, normo ] [ → | → | → | → ] 424.2 (dedu vektoroj x, y) La bildo de (x,y) per hermita skalaraproduto 1. [ Hermitesches Skalarprodukt | Hermitian(scalar) product | produit (scalaire) hermitien |эрмитово-скалярное произведение ]

hermita spaco – 425 Kompleksa vektora spaco E,konsiderata kune kun hermita produto 1 super ĝi, aŭafina spaco, super kiu operacias tia vektora spaco.[ VD. Hermito ] [ Hermitescher Raum | Hermitianspace | espace hermitien | эрмитово пространство ]

Hermito – 426 [P2]Franclingve : Charles Hermite,1822-1901. Franca matematikisto. [ Hermite | Hermite| Hermite | Эрмит ]

hevisida funkcio – 427 [P2, Hevisido]Reela funkcio,kiuj ĵetas strikte negativan argumenton al 0 kajpozitivan al 1 : la hevisidan funkcion oni foje signasper H(x) aŭ Y(x) kaj foje nomas ankaŭ „unuo-ŝtupo“.[ VD. Hevisido ] [ Heavisidesche Funktion | Heavi-side['s] function | fonction de Heaviside, échelon unité| функция Хевисайда ]

Hevisido – 428 [P2]Anglalingve : Oliver Heaviside,1850-1925. Angla matematikisto kaj fizikisto.[ Heaviside | Heaviside | Heaviside | Хевисайд ]

hilberta spaco – 429 [HY, §156]Kompleta 1 hermitaspaco aŭ eŭklida spaco. [ VD. Hilberto ] [ Hilbert-Raum | Hilbert space | espace hilbertien | гильбертовопространство ] RIM. Oni ankaŭ parolas pri„antaŭhilbertaj spacoj“, por kiuj oni postulas nekkompletecon, nek ke la normo de nenula vektoro estunepre nenula.

Hilberto – 430 [P2]Germanlingve : David Hilbert,1862-1943. Germana matematikisto. [ Hilbert | Hilbert| Hilbert | Гильберт ]

hiperbola funkcio – 431 [JW]Funkcio el la vico :hiperbola sinuso, hiperbola kosinuso, hiperbolatangento, hiperbola kotangento. [ hyperbolischeFunktion, Hyperbelfunktion | hyperbolic function |fonction hyperbolique | гиперболическая функция ]

hiperbola kosinuso – 432 [JW]Reela funkcio, kiuĵetas reelon x al ½(ex+e−x); simb. cosh aŭ kosh.[ ILUST. A9 ] [ Hyperbelkosinus, hyperbolischer Kosi-nus | hyperbolic cosine | cosinus hyperbolique |гиперболический косинус ]

hiperbola kotangento – 433 [JW]Reela funkcio, kiuĵetas reelon x al (cosh x)/(sinh x); simb. cotgh aŭkotangh. [ Hyperbelkotangens, hyperbolischer Ko-tangens | hyperbolic cotangent | cotangente hyper-bolique | гиперболический котангенс ]

hiperbola sinuso – 434 [JW]Reela funkcio, kiu ĵetasreelon x al ½(ex−e−x); simb. sinh. [ ILUST. A9 ] [ Hyper-belsinus, hyperbolischer Sinus | hyperbolic sine | sinushyperbolique | гиперболический синус ]

hiperbola spiralo – 435 Spiralo, kies polusa ekvacioestas de la tipo ρ = k/θ. [ ILUST. K15 ] [ hyperbolischeSpirale | hyperbolic spiral | spirale hyperbolique |гиперболическая спираль ]

hiperbola tangento – 436 [JW]Reela funkcio, kiuĵetas reelon x al (sinh x)/(cosh x); simb. tangh aŭ tgh.[ ILUST. A9 ] [ Hyperbeltangens, hyperbolischer Tan-gens | hyperbolic tangent | tangente hyperbolique |гиперболический тангенс ]

hiperbolo – 437 [RB, p. 33]Koniko kun discentreco pligranda ol unu : hiperbolo havas du fokusojn kaj ladiferenco inter la distancoj de ĉiu punkto de lahiperbolo al ĝiaj fokusoj estas konstanta ; hiperboloestas intersekco de cirkla konuso kun ebeno paralelaal la konusa akso ; la kartezia ekvacio de hiperboloestas de la tipo (x/a)2−(y/b)2 = 1. [ ILUST. K1, K4 ][ Hyperbel | hyperbola | hyperbole | гипербола ]

hiperboloido – 438 [RB, p. 36]Kvadriko, kiu havascentran simetriecon kaj sekcas iujn ebenojn laŭhiperboloj : rotacia aŭ rivolua hiperboloido ; unu-

62

peca, dupeca hiperboloido ; unupeca hiperboloidoestas rektara surfaco. [ Hyperboloid | hyperboloid |hyperboloïde | гиперболоид ]

hiperebeno – 439 [HY, §158]Afina hiperebeno aŭvektora hiperebeno, laŭ la kunteksto. [ Hyperebene |hyperplane | hyperplan | гиперплоскость ]

hipocikloido – 440 [RB, p. 35]Ebena kurbo, naskita depunkto de cirklo 1, kiu ruliĝas interne de alia cirklo.[ ILUST. K21 ] [ VD. longigita hipocikloido, mal-longigita hipocikloido; cikloido, epicikloido ][ Hypozykloide | hypocycloid | hypocycloïde | гипо-циклоида ]

hipotenuzo – 441 [RB, p. 27] (de ortangula triangulo)Latero kontraŭa 2 al la orta angulo; ĝia longo : lakvadrato de hipotenuzo egalas la sumon de lakvadratoj de la du katetoj (pitagora teoremo).[ Hypotenuse | hypotenuse | hypoténuse | гипоте-нуза ]

hipotroĥoido – 442 [JW] [ARK] [ ILUST. K23 ] [ SUB.longigita hipocikloido, mallongigita hipocikloido ][ VD. troĥoido, epitroĥoido ] [ Hypotrochoide |hypotrochoid | hypotrochoïde | гипотрохоида ]

holomorfa – 443.1 [RB, p. 21] (p.p. kompleksa funkcio,ĉe punkto a) Derivebla ĉe tiu punkto : holomorfaestas ĉiu diferencialebla funkcio f, kiu krome verigasla kondiĉon, ke ∂x f(a) + i.∂y f(a) = 0. [ → | → | → | → ]443.2 [RB, p. 21] (p.p. kompleksa funkcio en iu subarode ĝia fonto-aro) Tia, ke ĝi estas holomorfa 1 ĉe ĉiujpunktoj de tiu subaro : holomorfa funkcio estas ankaŭanalitika funkcio. [ holomorph | holomorphic |holomorphe | голоморфный ]

homeomorfia – 444.1 (p.p. du topologiaj spacoj)Tiaj, ke ekzistas homeomorfio de unu al la alia : lahomeomorfieco de ĉiuj sampovaj spacoj kun diskretatopologio estas evidenta. [ → | → | → | → ] RIM. Por ĉitiu senco ekzistas sinonimo „homeomorfa“. 444.2 [P2]

(p.p. bildigo) Havanta ecojn de homeomorfio.[ homöomorph | homeomorphic | homéomorphe |гомеоморфный ]

homeomorfieco – 445 [ VD EKZ. homeomorfia 1 ][ Homöomorphie | homeomorphism | homéomorphie |гомеоморфность ]

homeomorfio – 446 [P2]Tia bijekcio inter dutopologiaj spacoj, ke la bildo 1 kaj la inversa bildo 1

de malfermita 1 subaro de unu spaco estas malfermitaankaŭ en la alia : la homeomorfioj konsistas el ĉiujkontinuaj 2 bijekcioj, kies inverso estas memkontinua ; la grupo de ĉiuj homeomorfioj de topo-logia spaco al si mem. [ Homöomorphismus | homeo-

morphism | homéomorphie, homéomorphisme |гомеоморфизм ]

homogena – 447.1 [RB, p. 13] (p.p. polinomo) Kies ĉiujtermoj estas samgradaj : ĉiuj homogenaj polinomoj deunu argumento estas de la tipo aXn ; X2+XY+Y2

estas duagrada homogena polinomo de du argu-mentoj. [ → | → | → | → ] 447.2 [RB, p. 23] (p.p.ekvacio) Kies dekstra flanko 1 estas 0 : por solvinehomogenan diferencialan ekvacion, ofte utilas solvila respondan homogenan ekvacion. [ → |→ | → | → ]447.3 (p.p. bildigo f inter du vektoraj spacoj) Tia, kepor iu nombro α ĉiam veras, ke f(λ·x) = λα·f(x). [ → |→ | → | → ] 447.4 [JW, „homogenaj koordinatoj“] (p.p.koordinatsistemo) Tia, ke en ĝi la koordinataj opojkun proporciaj termoj difinas la saman punkton : lasistemo de pezocentraj koordinatoj estas homogena.[ homogen | homogeneous | homogène | однородный,гомогенный ] RIM. Oni ofte aplikas la kvalifikon„homogena“ al la koordinatoj mem aŭ al lakoordinataj opoj.

homologa – 448 [PV] [ARK] (p.p. elementoj de dusimilaj figuroj) Respondaj inter si per la koncernasimileco : la homologaj lateroj de du similajplurlateroj estas proporciaj.

homomorfia – 449.1 (p.p. du algebraj strukturoj)Tiaj, ke ekzistas homomorfio de unu al la alia : pruvula homomorfiecon de la grupo de ebenaj rotacioj 2kun la grupo de kompleksoj 1 kun modulo unu.[ homomorph | homomorphic | homomorphe |гомоморфный ] RIM. Por ĉi tiu senco ekzistas kutimasinonimo „homomorfa“. 449.2 [P2] (p.p. bildigo)Havanta ecojn de homomorfio.

homomorfio – 450 [JW]Tia bildigo inter du samspecajstrukturoj, ke ĝi iasence „respektas“ ilin. Pli precize,se oni signas la strukturojn per (E,∆1,∆2, ...,∆n) kaj(F,∇1,∇2, ...,∇n), la bildigo f estas tia, ke : (1) por ĉiuduopo de internaj operacioj ∆i kaj ∇i veras, kef(x∆i y) = f(x)∇i f(y), kiuj ajn estas x, y∈E; (2) por ĉiuduopo de eksteraj operacioj ∆k kaj ∇k (de la samaaro R super respektive E kaj F) veras, kef(α∆k x) = α∇k f(x), kiuj ajn estas x∈E kaj α∈R :grupa, ringa, modula, vektor(spac)a homomorfio ; labildo per grupa homomorfio de la neŭtra elemento dela fonto-aro estas la neŭtra elemento de la celo-aro.[ SUB. izomorfio, endomorfio, aŭtomorfio ] [ VD.lineara 2 ] [ VD. Atributoj de homomorfio : bildaro,kerno 1; atributoj de vektora homomorfio : matrico,rango 3 ] [ Homomorphismus | homomorphism |homomorphisme, morphisme | гомоморфизм ]

homotetia – 451.1 [RB, p. 29] (p.p. du figuroj) Tiaj, keekzistas homotetio, kiu ĵetas unu al la alia :

63

homotetiaj trianguloj (rilate homotetion kun centro enilia komuna vertico) ; paralelo al latero de triangulo,sekcante la du aliajn laterojn, difinas triangulonhomotetian al la originala (talesa teoremo). [ → |→ |→ | → ] RIM. Troviĝas ankaŭ „homoteta“ ĉi-sence, kielen [P2]. Ĉar ni favoras radikŝparadon, ni preferas sekvila uzadon de Bricard. 451.2 [P2] (p.p. bildigo) Estantahomotetio. [ homothetisch | homothetic | homo-thétique | гомотетический ]

homotetiaĵo – 452 [JW] (de geometria figuro) Ĝiabildo per homotetio. [ homothetische Figur |homothetic figure | figure homothétique, homo-thétique | гомотетическая фигура ]

homotetio – 453 [JW] (en afina spaco, kun centro Okaj rilato λ) Afina 2 bildigo, kiu ĵetas punkton M alλ·(M−O)+O : la centro de homotetio estas la nurapunkto senŝanĝa per ĝi ; homotetio kun rilato pligranda ol unu grandigas la figurojn laŭ ĉi tiu rilatokaj konservas la angulmezurojn. [ Homothetie |homothety | homothétie | гомотетия ] RIM. Ial onipreferis formon „homotecio“ en [HY, §163].

homotopa – 454 [P2] (p.p. vojo 1 φ rilate al dua vojoψ, en topologia spaco E) Tia, ke ekzistas tiakontinua 2 bildigo H de [0,1]2 al E, ke por ĉiut∈[0,1] H(t,0) = φ(t) kaj H(t,1) = ψ(t) : oni diras, ke φestas homotopa al ψ, aŭ ke φ kaj ψ estas homotopaj ;oni diras, ke fermita vojo estas homotopa al punkto a,se ĝi estas homotopa al la konstanta vojo kun bildaroa ; homotopeco estas ekvivalento-rilato. [ VD.fundamenta grupo ] [ homotop | homotopic |homotope | гомотопный ] RIM. La difino interpretiĝasintuicie per tio, ke la vojon φ eblas kontinue aliformien la vojon ψ.

homotopeco – 455 [ VD EKZ. homotopa ] [ Homotopie |homotopy | homotopie | гомотопия ]

horizontalo – 456.1 Rekto kun direkto orta al lakonvencie elektita direkto de vertikaloj 1 : la ekvaciode la horizontalo trairanta punkton (5,7) estas y = 7.[ Waag[e]rechte, Horizontale | horizontal line |horizontale | горизонталь ] 456.2 [HY, §270] (de (n,p)-matrico) Ĉiu el ĝiaj n (1,p)-submatricoj. [ Zeile,Horizontalreihe | horizontal row | rangée horizontale,ligne | строка, горизонтальный ряд ] 456.3 Ĉiu (1,p)-matrico : horizontalo kun p vertikaloj ekvivalentas alp-opo. [ Zeilenmatrix | row matrix | matrice-ligne |матрица-строка ]

― I ―

idealo – 457 [HY, §165] (de ringo R) Tia adicia

subgrupo I de R, ke al ĝi apartenas ĉiuj produtoj a×b(maldekstra idealo), b×a (dekstra idealo), aŭ a×b kajb×a (ambaŭflanka idealo) por ajna elemento a en I kajb en R : en la ringo de entjeroj la obloj de pkonsistigas ambaŭflankan idealon. [ VD. subringo ][ VD. Ecoj de idealo : ĉefa 1, maksimuma 2, prima 2 ][ Ideal | ideal | idéal | идеал ]

identaĵo – 458 [RB, p. 15]Egalaĵo, vera sendepende dela valoro de la variabloj aperantaj en ĝi :(a+b)2 = a2+2ab+b2. [ Identität | identity | identité |тождество ]

idento – 459 [ SIN. idento-bildigo ]

idento-bildigo – 460 (en aro E) Bildigo, kiu ĵetas ĉiunelementon al ĝi mem. [ SIN. idento, idento-rilato ][ identische Abbildung | identity mapping | identité,application identique | тождественное отобра-жение ] RIM. Troveblas „identa funkcio“ en [HY, §166].

idento-rilato – 461 (en aro E) Interna rilato,konsistanta el ĉiuj paroj (a,a) kun a∈E : la idento-rilaton en E oni foje signas per idE ; la idento-rilatoestas bildigo. [ SIN. idento-bildigo ]

imaginara – 462 [RB, p. 15]Estanta imaginaro, rilata alimaginaro : imaginara nombro (imaginaro) ; pureimaginara nombro (kies reela parto estas nula) ;imaginara parto de komplekso. [ imaginär | imaginary| imaginaire | мнимый ]

imaginara parto – 463 [HY, §206] (de komplekso 1

a+i.b) La reelo b : la imaginaran parton de z onikutime signas per Im z ; reeloj havas nulanimaginaran parton. [ VD. imaginara ] [ Imaginärteil |imaginary part | partie imaginaire | мнимая часть ]RIM. Oni atentu pri tio, ke imaginara parto ne estasimaginaro !

imaginara unuo – 464 [JW]La komplekso 1 i.[ imaginäre Einheit | imaginary unit | unité imaginaire| мнимая единица ]

imaginaro – 465 [RB, p. 15] [ARK] Komplekso 1,precipe se ĝi ne estas reelo : 1+2.i, 4.i estasimaginaroj, sed 3+0.i ne estas. [ komplexe Zahl,imaginäre Zahl | complex number, imaginary number |nombre complexe, nombre imaginaire | комплексноечисло, мнимое число ] RIM. Ĉi tiu termino apartenasal la historio de matematiko, ja temas pri la unuanomo de kompleksoj. La malgranda sencnuanco, kereelo estas komplekso, sed ne estas imaginaro,malmulte gravas. Nun oni uzas ĉefe la adjektivanformon kaj preskaŭ nur en ŝtoniĝintaj esprimoj de latipo pure imaginara kaj imaginara parto. Cetere eblasdemandi sin, ĉu necesis krei novan radikon por ĉi tiu

64

nocio : ja naciaj lingvoj senprobleme uzas vortontradukeblan per „imaga“.

implico – 466 [OR, p. 21]Logika operacio, kiu al dupropozicioj 1 P kaj Q asocias la propozicion ¬P∨Q(legu : ne po aŭ kuo); rezulto de tiu operacio : laimplicon de P al Q oni kutime signas per P⇒Q (legu :po implicas kuo-on) ; implico estas falsa, se kaj nurse la unua argumento estas vera kaj la dua falsa.[ ILUST. L6 ] [ VD. kontraŭpozicio, necesa kondiĉo,sufiĉa kondiĉo ] [ Implikation | implication | impli-cation | импликация ]

incida – 467 [JW] (p.p. vertico kaj eĝo en grafeo) Tiaj,ke la vertico estas rando 3 de la eĝo : oni diras, ke duverticoj estas najbaraj 2, se kaj nur se ekzistas eĝoincida al ambaŭ ; eĝo elire (resp. enire) incida alsubaro de verticoj (kies komenca (resp. fina) randoapartenas al la koncerna subaro). [ VD. grado 5 ][ inzident | incident | incident | инцидентный ]RIM. Oni diras sendistinge eĝo incida al vertico aŭvertico incida al eĝo.

indico – 468 [RB, p. 13] (de familio, vico, aŭ matrico)Elemento en ĝia fonto-aro : vicoj estas familioj kunentjeraj indicoj ; la termoj de konstanta vico nedependas de la indico ; la indicoj de matricokonsistas el entjeraj duopoj ; la indico de matricaelemento (la indico, kies bildo ĝi estas). [ VD. termo 5 ][ Index | index | indice | индекс ]

indukto – 469 [JW]Maniero pruvi, ke propozicio 2

veras por ĉiu natura entjero n, montrante ke ĝi veraspor n = 0, kaj ke se ĝi veras por iu n, ĝi veras ankaŭpor n+1 : aksiomo de (matematika) indukto [JW] ;pruvu per indukto, ke la ĝenerala termo un degeometria progresio egalas al u0 q

n. [ Induktion |induction | induction, récurrence | индукция ]

infimo – 470 [P1] (de subaro A de orda aro (E,≤)) Lamaksimumo de la aro de ĝiaj subaj baroj; alidire : laplej granda suba baro; simb. inf A : se ĝi ekzistas, lainfimo de A povas ne aparteni al A ; ĉiu reela subarokun subaj baroj akceptas reelan infimon, sed tio neveras en la aro de racionalaj nombroj. [ ANT.supremo ] [ Infimum, untere Grenze | greatest lowerbound | borne inférieure | точная нижняя грань ]RIM. Kelkaj preferas la pli skemisman „suba limo“ kielen [HY, §252].

infinita – 471 [RB, p. 17] [ARK] Malfinia; strebanta almalfinio. [ unendlich | infinite | infini | бесконечный ]RIM. Depende de la kunteksto pli prozaj sinonimojpovus esti „senfina“, „senlima“, „senranda“... TamenBricard pravigas la radikon, atentigante pri la pedantadiferenco inter senfina sinsekvo, senlima kresko de

funkcio, kaj aliflanke infinita kiomo (kvanto) denaturaj nombroj. Ja oni ne povus diri, strikteparolante, ke kvanto „ne havas finon“ aŭ „ne havaslimon“, ĉar kio estas fino aŭ limo de kvanto ne estasdifinita. En tiuj ĉi tri ekzemploj la nuntempuloj nehezitas uzi nur „nefinia“. Estas interese rimarki, ke„infinita“ estis por Bricard nederivita vorto, verŝajne,kiel „finita“ mem, malgraŭ ĝia participa aspekto. En[PV] oni provis sistemigi la aferon, prezentante laparon „finita“ / „nefinita“ kiel derivaĵojn de la verbo„fini“, kion la senco tute ne allasas. La modernauzado solvas la problemon per la paro „finia-nefinia“,do per nova radiko „fini“ [P1], kiu tamen devis venkila strangan samcelan „fajnajt“ [P1s]...

infinitezima kalkulo – 472 [JW]Branĉo de matema-tiko, kiu entenas la diferencialan kaj integralankalkulojn, kaj pritraktas la infinitezimojn.[ Infinitesimalrechnung | infinitesimal calculus | calculinfinitésimal | исчисление бесконечно малых ]

infinitezimo – 473 [RB, p. 18] (en ĉirkaŭaĵo de reelo a)Funkcio, kies limeso 2 ĉe a estas nulo. [ VD. infinito. ][ unendlich kleine Größe | infinitesimal | infinimentpetit | бесконечно малая величина ]

infinitiĝi – 474 [RB, p. 17]Strebi al malfinio. [ gegenUnendlich streben | approach infinity | tendre versl'infini | стремиться к бесконечности ]

infinito – 475 [RB, p. 17] [ARK] [ SIN. malfinio ] [ VD.infinitezimo ] [ Unendlich | infinity | infini |бесконечность ]

infleksa – 476 [RB, p. 33][ SIN. Transfleksiĝa ] [ Inflexi-ons-, Wende- | (point) of inflection, flex (point) |(point) d'inflexion | (точка) перегиба ]

inklino – 477 [HY, §174] (de rekto, rilate tian ortanununorman koordinatsistemon (O, i, j), ke j ne direktasla rekton) La konstanta rilato 1 de la diferenco deordinatoj de du punktoj de la rekto al la diferenco deiliaj abscisoj; simb. (y2−y1) / (x2−x1) : la karteziaekvacio de rekto kun inklino a estas de la tipoy = ax+b ; la inklino egalas al la tangento de laangulo inter la abscisa akso kaj la koncerna rekto.[ SIN. angula koeficiento ] [ Steigung, Richtungs-koeffizient | slope, angular coefficient | pente,coefficient directeur | наклон, угловой коэффи-циент ]

inkluziveco – 478 [ VD EKZ. inkluzivi ] [ Inklusion,Enthaltensein | inclusion | inclusion | включение ]

inkluzivi – 479 (aron) Esti superaro de ĝi : la aro dereeloj inkluzivas tiun de entjeroj ; la fakton, ke aro Einkluzivas aron A, oni signas per E⊃A (legu : e

65

inkluzivas a), aŭ per A⊂E (legu : a (estas) inkluzivatade e, aŭ : a (estas) subaro de e) ; inkluziveco difinasordo-rilaton en la aro de subaroj de ĉiu aro.[ ILUST. L1 ] [ enthalten | include | inclure | содержать ]RIM. Ni opinias tiun formon preferinda al laneologismo „inkludi“, trovebla en [JW].

integra – 480 [OR, p. 47] (p.p. ringo) Sen nul-divizoroj : korpo estas integra ringo ; finia,komuteca, unuhava, integra ringo estas korpo.[ Integritäts- | integral | intègre | целостный ]RIM. Anstataŭ „integra ringo“ troviĝas ankaŭ„integreca domajno“, ekz-e en [JW], kiu paŭsassimilajn nacilingvajn formojn. Oni ĉiuokaze nekonfuzu la radikon „integr“ kun la homonimo, kiusignifas „integral“ kaj ne traduku „integreca domaj-no“ per „regiono de integralado“ !

integrado – 481 [RB, p. 21][ SIN. integralado ]

integraĵo – 482 [RB, p. 21][ SIN. integralo ]

integrala – 483 [RB, p. 21]Rilata al integraloj kajintegralado. [ VD. integrala ekvacio, integralakalkulo ] [ Integral- | integral | intégral |интегральный ]

integrala ekvacio – 484 [JW]Ekvacio, kies nekonatoestas funkcio aperanta en integralo : en la integralaekvacio kun nekonato φ de la tipo∫a

bK(s,t)φ(t)dt = f(s) oni nomas la funkcion K ĝiakerno. [ Integralgleichung | integral equation | équa-tion intégrale | интегральное уравнение ]

integrala kalkulo – 485 [RB, p. 21]Branĉo de mate-matiko, kiu okupiĝas pri kalkulado de integraloj 1

kaj malderivaĵoj, kaj pri solvado de diferencialajekvacioj. [ Integralrechnung | integral calculus |calcul intégral | интегральное исчисление ]

integralado – 486.1 [OR, p. 22]Ago, maniero integrali :laŭfaktora aŭ poparta integralado (uzanta la econ, kemalderivaĵo de fg ′ estas fg−gf ′). [ → | → | → | → ]486.2 [ SIN. integrala kalkulo ] [ Integration |integration | intégration | интегрирование ]

integralato – 487 [OR, p. 22]La funkcio, kiu aperas„sub“ la integralsigno. [ Integrand | integrand |intégrande | подынтегральная функция ]

integralebla, integralhava[JW] – 488 (p.p. funkcio)Posedanta integralon : eksponencialo estas integral-ebla en ĉiu finia intervalo, sed ne estas en intervalojde la tipo [a, +∞[ ; la karakteriza funkcio de la arode racionalaj nombroj ne estas rimane integralebla,sed ja lebege. [ integrierbar | integrable | intégrable |интегрируемый ]

integrali – 489 [OR, p. 22]Kalkuli integralon.[ integrieren | integrate | intégrer | интегрировать ]RIM. Plimulto de matematikistoj, same kiel [P1],preferas la verbon integri, sed la rezulton de tiu agoili prefere nomas „integralo“ ol „integraĵo“. Niopinias pli logike sistemigi la uzon de nur unu radiko,kaj tiu estu prefere „integral“, internacia kaj klarerekonebla, dum la transitiva „integri“ maloportunekolizias kun la netransitiva „integri“ derivita de lahomonima radiko kun tute alia signifo („tutekompleta“).

integralo – 490.1 [RB, p. 21] (de reela funkcio f inter akaj b) La diferenco F(b)−F(a), kie F estas ajnamalderivaĵo de f; simb. ∫a

b f(x)dx (legu : integralo dea al bo de fo de ikso do ikso) : la integralo de funkciosinuso 2 inter 0 kaj π egalas −cosπ+cos0, t.e. 2 ; laintegralo de la derivaĵo de f inter a kaj b egalasf(b)−f(a). [ → | → | → | → ] RIM. Surbaze de plikomplika difino oni povas konsiderinde ĝeneraligi lakoncepton. Vd rimana integralo, lebega integralo.490.2 [RB, p. 21] (de reela funkcio f) Ajna malderivaĵode ĝi; simb. ∫f(x)dx (legu : integralo de fo de ikso doikso) : du integraloj de unu sama funkcio diferencasper konstanto. [ Integral | integral | intégrale |интеграл ]

integralsigno – 491 [JW]Signo ∫, aperanta en skribaĵojpri integraloj : derivi sub la integralsigno.[ Integralzeichen | integral sign | signe d'intégration,signe somme | знак интегрирования ]

integrato – 492 [P1][ SIN. integralato ]

integrebla – 493 [P1][ SIN. integralebla ]

integri – 494 [RB, p. 22][ SIN. integrali ] RIM. En la ĉi-supra fontindiko Bricard parolas nur pri „integridiferencialan ekvacion“, sed certe la senco „integrifunkcion“ ne estis al li fremda.

integrilo – 495 [RB, p. 21][ SIN. integralsigno ]

interna – 496 [HY, §178] (p.p. punkto 2 en topologiaspaco, rilate al subaro A) Tia, ke A inkluzivasĉirkaŭaĵon de ĝi. [ inner | inner | intérieur | внутрен-ний ]

interna aŭtomorfio – 497 (en grupo) Aŭtomorfio dela tipo f(x) = a.x.a−1 por iu a. [ VD. konjugita 2 ][ innerer Automorphismus | inner automorphism |automorphisme intérieur | внутренний автомор-физм ]

interna operacio[DD], ena operacio – 498 Operacio 2(kontraste al ekstera operacio 1). [ innereVerknüpfung | internal composition law | loi de

66

composition interne | закон внутренней компози-ции ]

interna produto – 499 [P2][ SIN. skalara produto ]

interna rilato – 500 (ene de aro E) Rilato 2 de E al E.[ VD. Rimarkindaj ecoj de interna rilato : refleksiva 1,malrefleksiva, simetria 3, malsimetria, transitiva 1 ][ SUB. Specifaj internaj rilatoj : ekvivalento-rilato,ordo-rilato ] [ Relation in einer Menge | relation on aset | relation sur un ensemble | отношение намножестве ]

interno – 501 [HY, §178][ SIN. malfermaĵo ] [ Inneres,offener Kern | interior | intérieur | внутренность,открытое ядро ]

interpoli – 502 [RB, p. 20, „interpolado“] (funkcion)Aproksimi ĝin en intervalo situanta inter du punktoj,por kiuj la valoroj de la funkcio estas jam konataj, perfunkcio konstruita surbaze de tiuj du konataj valoroj.[ interpolieren | interpolate | interpoler | интер-полировать ] RIM. Vd rimarkon sub eksterpoli.

intersekci sin – 503 [P2] (p.p. du geometriaj figuroj)Havi komuna(j)n punkto(j)n, komunan subaron(nomatan intersekco) : du paralelaj kurboj neniam sinintersekcas ; la eĝoj de pluredro estas la intersekcojde ĝiaj facoj ; la intersekcopunkto (la nura punkto enla intersekco) de la tri altoj de orta triangulo estasankaŭ la vertico de ĝia orto. [ sich schneiden, sichtreffen | intersect | se couper, se croiser, se rencontrer,être sécant, être concourant | пересекаться ]RIM. „Intersekci sin“ aspektas kiel la netransitiva formode „sekci“. Figuro A sekcas figuron B, do ambaŭfiguroj intersekcas sin. Kial oni ne uzu „sekci sin“ ?Eble pro la influo de la internacia „intersekco“. Estasrimarkinde, ke [P1] prave signas „intersekci“ kieltransitivan verbon, sed donas netransitivan ekzemplon(sen refleksiva pronomo). En [JW] oni same signas laverbon transitiva, sed donas tradukojn per refleksivajverboj.

intersekco – 504 [ ILUST. G1 ] [ VD EKZ. intersekci sin ][ Schnitt | intersection | intersection | пересечение ]

intervalo – 505 [P1]Aro de ĉiuj reeloj, troviĝantajinter du reeloj a kaj b; pli ĝenerale : konveksa subarode la aro de reeloj : la intervalon oni notas perskribaĵo de la tipo [a,b] (fermita intervalo, a kaj bapartenas al la koncerna aro), ]a,b[ (malfermitaintervalo, nek a nek b apartenas al ĝi), [a,b[ aŭ ]a,b](duonfermita intervalo) ; la reelojn a kaj b oni nomasrandoj 2 de la intervalo. [ Intervall | interval |intervalle | интервал ] RIM. La nocio estas vastigebla alnefiniaj valoroj de a aŭ b : [a,+∞[ (ĉiuj reeloj pligrandaj ol a, inkluzive de a), ]−∞,+∞[ ktp.

invarianta – 506.1 [JW]Estanta invarianto : figuroinvarianta per iu transformo (egala al sia bildo perĝi). [ invariant | invariant | invariant | инвариантный ]506.2 [HY, §182] (p.p. subgrupo H de grupo G)Invarianta 1 per ĉiu interna aŭtomorfio de G;alidire : tia, ke a.x.a−1∈H por ĉiuj x∈H kaj a∈G :ĉiuj subgrupoj de komuteca grupo estas invariantaj ;H estas invarianta subgrupo de G, se kaj nur se ĉiudekstra klaso de G rilate al H estas ankaŭmaldekstra klaso kaj inverse. [ SIN. normala 2,memkonjugita ] [ VD. simpla subgrupo ] [ invariant,Normal-(teiler), selbst-konjugiert | invariant, normal,distinguished, self-conjugate, normal | invariant,normal, distingué | инвариантная, нормальная,самосопряжённая (подгруппа), нормальный (дели-тель) ] RIM. Krom la du cititaj sinonimoj troveblasankaŭ „simetria subgrupo“, ekz-e en [OR, p. 19], kiutermino estas maloportuna pro la eventuala konfuzokun simetria grupo.

invarianto – 507 [P1]Propraĵo de matematika objekto,kiu restas senŝanĝa, kiam oni aplikas al ĝi iujnbildigojn; la senŝanĝa objekto mem : areo 1 estasinvarianto de geometriaj figuroj (rilate izometrioj) ;la spuro de la matrico de endomorfio estas invarianto(rilate al la ŝanĝo de bazoj) ; la centro de ebenarotacio 3 estas invarianto de ĝi (aŭ : per ĝi) ;invariantokorpo. [ Invariante | invariant | invariant |инвариант ] RIM. Tiu termino devus havi pliskemismajn ekvivalentojn, kiel senŝanĝaĵo,nevarianto[P2, invarianto], aŭ eĉ senŝanĝulo, sed ial iline aspektas kutimaj.

invariantokorpo – 508 (de grupo de aŭtomorfiojsuper korpo 1 K) La subkorpo de K, enhavanta lainvariantojn komunajn al ĉiuj aŭtomorfioj.[ Invariantenkörper | fixed field | corps des invariants |поле инвариантов ]

inversa – 509 [P1]Estanta inverso. [ inverse | inverse |inverse | обратный ]

inversa bildigo – 510 [OR, p. 23, „inversa funkcio“] (debildigo f) Inversa rilato de f, se ankaŭ ĝi estasbildigo. [ VD. Oni diras ankaŭ : inverso 3 de bildigo ][ inverse Abbildung | inverse mapping | applicationréciproque | обратное отображение ] RIM. Bricard[RB, p. 19] ĉi-sence uzas „reciproka funkcio“, kiel faraskelkaj naciaj lingvoj, sed tiu uzado ŝajne ne disvast-iĝis kaj [JW] ignoras ĝin.

inversa bildo – 511.1 (de subaro B⊂F per rilato 2

R⊂E×F) Tia subaro de E, ke por ĉiu ĝia elementoekzistas almenaŭ unu paro en R, kies unua termo ĝiestas kaj kies dua termo apartenas al B : la inversanbildon de B per R oni signas per R−1(B).

67

[ SIN. malbildo ] [ → | → | → | → ] 511.2 (de elementob∈F per bildigo f de E al F) La inversa bildo 1 desubaro b per f. [ SIN. malbildo ] [ → | → | → | → ]511.3 (de elemento b∈F per bijekcia bildigo f de E alF) La bildo 2 de b per la inversa bildigo de f.[ SIN. malbildo ] [ Urbild, inverses Bild | inverseimage | image réciproque | прообраз ] RIM. Ni ne trovisfonton por ĉi tiu termino, sed konsideras ĝin sufiĉeinternacia kaj logika sekvo de „inversa bildigo“.

inversa hiperbola funkcio – 512 [JW]Funkcio el lavico : inversa hiperbola sinuso, inversa hiperbolakosinuso, inversa hiperbola tangento, inversahiperbola kotangento. [ inverse hyperbolischeFunktion, inverse Hyperbelfunktion, Areafunktion |inverse hyperbolic function, area-hyperbolic function |fonction hyperbolique réciproque, fonction hyper-bolique inverse | обратная гиперболическая функ-ция, ареа-функция ]

inversa hiperbola kosinuso – 513 Inversa bildigo dela malvastigaĵo de funkcio hiperbola kosinuso al laintervalo [0,+∞[; simb. arcosh aŭ arkosh. [ Area-kosinus | area-hyperbolic cosine, inverse hyperboliccosine | argument du cosinus hyperbolique, cosinushyperbolique inverse | ареа-косинус гиперболи-ческий, обратный гиперболический косинус ]

inversa hiperbola kotangento – 514 Inversa bildigode la malvastigaĵo de funkcio hiperbola kotangentoal la intervalo [0,+∞[; simb. arcotgh aŭ arkotangh.[ Areakotangens | area-hyperbolic cotangent, inversehyperbolic cotangent | argument de la cotangentehyperbolique, cotangente hyperbolique inverse | ареа-котангенс гиперболический, обратный гиперболи-ческий котангенс ]

inversa hiperbola sinuso – 515 Inversa bildigo de lamalvastigaĵo de funkcio hiperbola sinuso al laintervalo [0,+∞[; simb. arsinh. [ Areasinus | area-hyperbolic sine, inverse hyperbolic sine | argument dusinus hyperbolique, sinus hyperbolique inverse | ареа-синус гиперболический, обратный гиперболи-ческий синус ]

inversa hiperbola tangento – 516 Inversa bildigo dela malvastigaĵo de funkcio hiperbola tangento al laintervalo [0,+∞[; simb. artangh aŭ artgh. [ Area-tangens | area-hyperbolic tangent, inverse hyperbolictangent | argument de la tangente hyperbolique,tangente hyperbolique inverse | ареа-тангенс гипер-болический, обратный гиперболический тангенс ]

inversa paro – 517 (de paro (a,b)) La paro, kiestermoj estas en kontraŭa pozico, t.e. (b,a). [ VD. Onidiras ankaŭ : inverso 3 de paro ]

inversa rilato – 518 (de rilato 2 R inter E kaj F)Rilato inter F kaj E, kies elementojn oni ricevasaliigante ĉiun paron de R al ties inversa paro : lainversan rilaton de R oni ofte signas per R−1 ; lainversa rilato de R−1 egalas al R. [ VD. Oni dirasankaŭ : inverso 3 de rilato ] [ SUB. inversa bildigo ][ konverse Relation, inverse Relation, Umkehrrelation| inverse relation | relation réciproque | обратноеотношение ]

inversa trigonometria funkcio – 519 Funkcio el lavico : arksinuso, arkkosinuso, arktangento, ark-kotangento, arksekanto, arkkosekanto. [ inversetrigonometrische Funktion, inverse Kreisfunktion,Arkusfunktion, zyklometrische Funktion | inversetrigonometric function, inverse circular function,cyclometric function | fonction trigonométriqueréciproque, fonction circulaire réciproque, fonctioncyclométrique | обратная тригонометрическаяфункция, обратная круговая функция, цикломе-трическая функция ] RIM. En [JW] troviĝas lasinonimoj „arkusa funkcio“ kaj „ciklometria funkcio“.Koncerne la unuan vd rimarkon sub arko 2. La duaricevis iom da aŭtoritateco pro tio, ke [P2] enkondukisla radikon „ciklometri“, sed tiu radiko restas tutesenutila.

invershava – 520 [HY, §186][ SIN. inversigebla ] [ um-kehrbar | inversible | inversible | допускающийобратный ]

inversigebla – 521 [HY, §185] (p.p. elemento enmultiplike signata grupo aŭ en ringo) Tia, ke ekzistasĝia inverso 1 : en la ringo de entjeroj nur 1 kaj −1estas inversigeblaj. [ SIN. invershava ] [ umkehrbar |invertible | inversible | допускающий обратный ]RIM. La inversigeblajn elementojn de ringo oni fojenomas „unuoj“, kio estas evitinda pro la ebla konfuzokun la unuo de la ringo. Ial la citita fonto uzas„inversigebla“ nur p.p. bildigoj. Ni ne opinias tiunlimigon utila.

inversigi – 522 Kalkuli la inverson : inversigimatricon, bildigon, figuron.

inversigo – 523.1 [JW, „de matrico“]Ago inversigi.523.2 [RB, p. 29] (en dudimensia afina eŭklida spaco,kun centro O kaj potenco λ2) Transformo, kiu ĵetaspunkton M al tia punkto M' de la duonrekto OM, keOM.OM' = λ2 : ĉiu punkto de la cirklo kun centro enO kaj radiuso λ estas senŝanĝa per la inversigo ;inversigo estas involucio. [ Inversion | inversion |inversion | инверсия ] RIM. Tian transformon oniankaŭ nomas „inversigo rilate al cirklo kun centro enO kaj radiuso λ“. Troveblas sinonima termino

68

„inversio“ en [JW], sed neniu el niaj aliaj fontoj ĝinkonfirmas.

inverso – 524.1 [RB, p. 7]Neŭtriganto rilate almultiplike signata operacio 2 : la inverso de 3 estas1/3 ; por ĉiu elemento de grupo ekzistas ĝia inverso.[ Inverses, Reziprokes | inverse element, reciprocalelement, multiplicative inverse | élément inverse |обратный элемент ] RIM. Verdire la citita fontolimigas la nocion al inversoj de nombroj, sed ĝi naturevastiĝas al ĉia multipliko, kiel aperas en [OR, p. 23].524.2 Bildo de punkto aŭ figuro per inversigo 2 : lainverso de rekto ne trairanta la centron estas cirkloĝin trairanta. [ inverser Punkt, inverse Figur | inverse(of a point), inverse figure | inverse | инверснаяточка, инверсная фигура ] 524.3 [ VD. inversa paro,inversa rilato, inversa bildo 2 de elemento, inversabildo 1 de subaro, inversa bildigo ]

involucia – 525 [JW]Egala al sia inverso 1 : involuciamatrico, bildigo. [ involutorisch | involutory,involutorial | involutif | инволютивный, инволю-ционный ]

involucio – 526 [RB, p. 31]Bildigo, egala al sia inversabildigo. [ Involution | involution | involution |инволюция ]

izocela – 527 [RB, p. 27] (p.p. triangulo) Havanta duegalajn 2 laterojn : izocela triangulo havas duegalajn angulojn ; izocelan triangulon oni ankaŭnomas simetria 1, ĉar la mezortanto de ĝia tria lateroestas simetriakso. [ ILUST. G10 ] [ gleichschenklig |isosceles | isocèle | равнобедренный ]

izolita – 528.1 [RB, p. 32] (p.p. punkto 2 x de topologiaspaco, rilate al subaro A) Tia, ke ĝi apartenas al A,sed ne estas akumuliĝa rilate al ĝi (alidire : ekzistasĉirkaŭaĵo de x, kies nura komuna punkto kun A estasx mem) : en spaco kun diskreta topologio ĉiu ajnpunkto estas izolita rilate al ajna subaro, ĝinenhavanta. [ ANT. akumuliĝa ] [ SUP. adhera 1 ] [ → |→ | → | → ] 528.2 (p.p. vertico de grafeo) Tia, keneniu eĝo estas al ĝi incida. [ isoliert | isolated | isolé |изолированный ] RIM. Supozeble ankaŭ la pli malpezasinonimo „izola“, uzata ekster matematiko, tre bonetaŭgus ĉi-kuntekste.

izometria – 529.1 [JW] (p.p. du metrikaj spacoj) Tiaj,ke ekzistas izometrio de unu al la alia. [ → | → | → |→ ] 529.2 [JW] (p.p. du subaroj) Tiaj, ke ekzistasizometrio, per kiu unu estas bildo de la alia.[ VD. egala 2 ] [ → | → | → | → ] 529.3 [JW] (p.p.bildigo) Havanta ecojn de izometrio. [ isometrisch |isometric | isométrique | изометрический ]

izometrio – 530 [JW] (inter du metrikaj spacoj) Tia

bildigo f, ke la distanco 1 inter du punktoj de lafonto-aro egalas al la distanco inter iliaj bildoj per f enla celo-aro : izometrio estas ĉiam kontinua 2 ; ennormohava afina spaco, provizita per metrikod(x,y) = ||x−y||, la ekstera operacio 2 de ajna vektoroestas izometrio. [ VD. pozitiva 2, negativa 2 ][ Isometrie | isometry | isométrie | изометрия ]

izomorfia – 531.1 (p.p. du algebraj strukturoj) Tiaj,ke ekzistas izomorfio de unu al la alia. [ → | → | → |→ ] RIM. Por ĉi tiu senco ekzistas kutima sinonimo„izomorfa“ kiel en [P2]. 531.2 [P2] (p.p. bildigo)Havanta ecojn de izomorfio. [ isomorph | isomorphic |isomorphe | изоморфный ]

izomorfio – 532 [JW]Bijekcia homomorfio : ankaŭ lainverso 3 de izomorfio estas izomorfio. [ Isomorphie |isomorphism | isomorphisme | изоморфизм ]

― J ―

jakobia determinanto – 533 (de bildigo inter du n-dimensiaj reelaj normohavaj spacoj, diferencialeblaĉe punkto a) La determinanto 2 de ĝia jakobiamatrico ĉe a. [ SIN. jakobiano ] [ VD. Jakobio ][ Jacobische Determinante | Jacobian determinant,Jacobian | déterminant jacobien, jacobien |функциональный определитель, якобиан ]

jakobia matrico – 534 (de bildigo f de p-dimensia aln-dimensia normohavaj spacoj, diferencialebla ĉepunkto a) La (n,p)-matrico de ĝia diferencialo 1 ĉea : la ĝenerala elemento de la jakobia matrico de f ĉea egalas al ∂j fi(a). [ VD. Jakobio, jakobiano ][ Jacobische Matrix | Jacobian matrix | matricejacobienne | функциональная матрица ]

jakobiano – 535 [RB, p. 21][ SIN. jakobia determin-anto ] [ Jacobische Determinante | Jacobiandeterminant, Jacobian | déterminant jacobien, jacobien| функциональный определитель, якобиан ]

Jakobio – 536 Germanlingve : Karl Jacobi, 1804-1851. Germana matematikisto. [ Jacobi | Jacobi |Jacobi | Якоби ]

― Ĵ ―

ĵeto – 537 [SP ][ SIN. bildigo ] [ Abbildung | mapping |application | отображение ] RIM. Tiu formo naturesekvas el la legmaniero „f ĵetas x al y“. Krome ĝiebligas krei skemisman serion surĵeto, disĵeto,dissurĵeto (por kiuj la naturalismaj sinonimoj estasformitaj per la vortero „-jekcio“). Tamen estas

69

malfacile trovi la celitan sencon de la kunmetaĵoj pernura analizo.

― K ―

kalkulo – 538 [RB, p. 21]Branĉo de matematiko. [ SUB.diferenciala kalkulo, infinitezima kalkulo,integrala kalkulo, probablokalkulo ks ] [ Kalkül,Rechnung | calculus | calcul | исчисление ]

kaloto – 539 [P1][ SIN. vertoĉapo ] [ Kugelkappe,Kalotte | spherical cap | calotte | шапка сферы ]

kampo – 540 [P1, diverĝenco]Bildigo de iu parto detridimensia afina spaco al iu reela vektora spaco :skalara kampo (la celo-aro estas la aro de reeloj),vektora kampo (la celo-aro havas pli ol unudimension) ; studi la kampon de temperaturoj envarmigita objekto, la kampon de rapidoj enmoviĝanta solido ; elektra kampo. [ VD. diverĝenco,gradiento, kirlo, laplaca operatoro ] [ Feld | field |champ | поле ]

kanona – 541 [JW]Plej natura. [ VD. kanona bazo,kanona projekcio 1 ] [ kanonisch | canonical |canonique | канонический ] RIM. La vorto ne havasprecizan sencon. Ĝi nur servas por kvalifiki iujnobjektojn, kiujn oni povas ial konsideri plej „naturaj“,„evidentaj“, „regulaj“ ktp.

kanona bazo – 542 (de vektora spaco Kn) Bazo 4

konsistanta el la opoj, kies ĉiuj termoj 4 egalas al lanulo de K, krom unu, kiu egalas al ĝia unuo : la p-akomponanto de vektoro laŭ la kanona bazo egalas alĝia p-a termo. [ kanonische Basis | canonical basis |base canonique | канонический базис ]

kanona projekcio – 543 [ SIN. projekcio 1 ] [ kano-nische Projektion | canonical projection | projectioncanonique | каноническая проекция ] RIM. Troviĝasen [JW] la termino „ar-teoria projekcio“, supozeblekun la sama signifo.

karakteristiko – 544.1 [P1] (de logaritmo) Ĝiaentjera parto : la karakteristiko de la ordinaralogaritmo de 10n.x egalas al tiu de x plus n.[ VD. mantiso ] [ → | → | → | → ] 544.2 [OR, p. 29] (deringo) Tia plej malgranda nenula entjero n, se ĝiekzistas, ke n·1 = 0 : la ringo de entjeroj havas nulankarakteristikon (ne ekzistas tia nenula entjero n, ken·1 = 0) ; la ringo de n-modulaj restoklasoj havaskarakteristikon n. [ Charakteristik | characteristic |caractéristique | характеристика ]

karakteriza funkcio – 545 [JW] (de subaro A de aroE) Funkcio kun fonto-aro E, kiu alprenas valoron 1

en ĉiu punkto de A kaj 0 en ĉiu punkto de ĝiakomplemento : la karakterizan funkcion de A oni oftesignas per χA. [ charakteristische Funktion |characteristic function | fonction caractéristique |характеристическая функция ]

karakteriza polinomo – 546 [HY, §189] (deendomorfio f en vektora spaco E) Determinanto 3

de f−λ.idE : la ajgenoj de endomorfio estas laradikoj 1 de ties karakteriza polinomo. [ charakte-ristisches Polynom | characteristic polynomial |polynôme caractéristique | характеристическиймногочлен ]

kardinalo – 547 [JW]Tia nocio asociita al ĉiu aro, kedu aroj havas la saman kardinalon, se kaj nur seekzistas inter ili bijekcio; por finia aro : naturaentjero egala al la kvanto de ĝiaj elementoj : lakardinalon de aro E oni signas per kard E aŭ |E| ; ℵ0(legu : alef-nul) estas la plej malgranda kardinalomalfinia ; la kardinalo de kunaĵo de finiaj aroj estasmaksimume egala al la sumo de iliaj kardinaloj.[ SIN. povo ] [ Kardinalzahl, Mächtigkeit | cardinalnumber, cardinality, power | cardinal, puissance |кардинальное число, мощность ] RIM. Laŭ nacilingvakutimo oni diras ankaŭ „kardinala nombro“, kiel en[RB, p. 18].

kardioido – 548 [RB, p. 34]Ebena kurbo, naskita depunkto apartenanta al cirklo 1, kiu ruliĝas sur laekstera periferio de alia samradiusa cirklo : kardioidoestas speco de epicikloido ; la polusa ekvacio dekardioido estas de la tipo ρ = 2a(1−cosθ). [ ILUST. K9 ][ Kardioide | cardioid | cardioïde | кардиоида ]

kartezia folio – 549 [JW]Speco de triagrada ebenakurbo : la kartezia ekvacio de kartezia folio estas dela tipo x3+y3 = 3a xy. [ ILUST. K6 ] [ DescartesschesBlatt | Cartesian folium | folium de Descartes |декартов лист ]

kartezia koordinato – 550 [RB, p. 31] (de punkto M enafina spaco rilate al origino 2 O laŭ bazo 4 B) Ĉiu ella komponantoj de vektoro OM (t.e. M−O) laŭ B : enla tridimensia reela afina spaco, kiu figuras la fizikanspacon, oni ofte signas la karteziajn koordinatojn depunkto per la triopo (x, y, z) kaj la koordinatsistemonmem per kvaropo (O, i, j, k) ; x-koordinato (absciso) ;y-koordinato (ordinato) ; z-koordinato. [ VD. koordi-nato, Kartezio ] [ kartesische Koordinate | Cartesiancoordinate | coordonnée cartésienne | декартовакоордината ] RIM. Estas strange, ke neniu registrisspecifan nomon por z-koordinato. La formo„aplikato“ estus sufiĉe internacia, sed eble ĝenas lakolizio kun verbo „apliki“, tamen ne multe pli ol de„ordinato“ kun „ordini“.

70

kartezia ovalo – 551 [RB, p. 34]Ebena kurbo,konsistanta el ĉiuj tiaj punktoj M, ke ar+br' = c, kie rkaj r' respektive signas la distancojn de M al du fiksajpunktoj (la fokusoj de la kurbo) kaj a, b, c estas fiksajnombroj : elipsoj kaj hiperboloj estas specoj dekartezia ovalo. [ VD. Kartezio ] [ Descartessches Oval| Cartesian oval | ovale de Descartes | декартов овал ]RIM. Verdire Bricard havas la formon „karteza ovalo“,sed tio respegulas lian heziton inter „karteza“ kaj„kartezia“, kiu ja aperas aliloke.

kartezia prisigna regulo – 552 [ VD EKZ. signo ][ Descartessche Zeichenregel | Descartes['] rule ofsigns | règle des signes de Descartes | правило знаковДекарта ]

kartezia produto – 553 [JW] (de du aroj E kaj F) Arode ĉiuj paroj, kies unua termo apartenas al E kaj duatermo apartenas al F : la kartezian produton de E kajF oni signas per E×F (legu : e per fo, e kruco fo) ; lakartezian produton de n identaj aroj E oni kutimesignas per En (legu : e alt no). [ SUB. rilato 2 ][ VD. Kartezio ] [ kartesisches Produkt | Cartesianproduct | produit cartésien | декартово произведение,прямое произведение ] RIM. La nocion eblas vastigi alproduto de pli ol du aroj. Ekz-e la produto E×F×Gestas aro de ĉiuj opoj (x,y,z) kun x∈E, y∈F, z∈G.Eblas diri ankaŭ, ke ĝi estas difinita kiel la duoblaproduto (E×F)×G aŭ E×(F×G), kiujn oni arbitreelektas identigi.

Kartezio – 554 [RB, p. 46]Franclingve : René Des-cartes, 1596-1650. Franca filozofo, matematikisto kajfizikisto. [ Descartes, Cartesius | Descartes | Descartes| Декарт ]

kateno – 555 [RB, p. 35]Ebena kurbo laŭ la formo,kiun alprenas peza ŝnuro, kies du ekstremoj estasligitaj al fiksaj punktoj : la kartezia ekvacio de katenoestas de la tipo y = a (ex/a+e−x/a)/2. [ ILUST. K5 ][ Kettenlinie | catenary | chaînette | цепная линия ]

kateto – 556 [P1] (de ortangula triangulo) Ĉiu el lalateroj de ĝia orta angulo; la longo de tia streko.[ VD. hipotenuzo ] [ Kathete | other side | cathète, côtéde l'angle droit | катет ]

kepleraj leĝoj – 557 [P2][ VD. Keplero; elipso,radiusvektoro, granda duonakso ] [ KeplerscheGesetze | Kepler['s] laws | lois de Kepler | законыКеплера ]

Keplero – 558 [P2]Germanlingve : Johannes Kepler,1571-1630. Germana astronomo. [ Kepler | Kepler |Kepler | Кеплер ]

kerno – 559.1 [HY, §194] (de homomorfio f) Inversa

bildo 2 de la neŭtra elemento de la celo-aro; simb.kern f : la kerno de homomorfio f inter ringoj aŭmoduloj 1 estas la aro de ĉiuj elementoj, kies bildoper f egalas al la nulo. [ Nullraum | kernel, null space|→ | ядро, нуль-пространство ] 559.2 [JW][ VD EKZ. in-tegrala ekvacio ] [ Integralkern | integral kernel |noyau | ядро ]

kinematiko – 560 [RB, p. 42]Branĉo de meĥaniko,pritraktanta la movojn, nekonsiderante la fortojn, kiujilin elvokas. [ Kinematik | kinematics | cinématique |кинематика ]

kio estis pruvota, K.E.P. – 561 [RB, p. 49]Konvenciaesprimo, signanta la finon de demonstro. [ quod eratdemonstrandum, Q.E.D., was zu beweisen war,w.z.b.w. | quod erat demonstrandum, Q.E.D. | ce qu'ilfallait démontrer, C.Q.F.D. | что и требовалосьдоказать, ч.т.д. ]

kirlo – 562 [P1] (de kampo E, alprenanta valorojn enreela tridimensia vektora spaco) Vektora kampo kunvaloroj en la sama spaco, kies komponantoj egalas al(∂2E3−∂3E2, ∂3E1−∂1E3, ∂1E2−∂2E1), kie Ei signasla i-an komponanton de E : la kirlon de E oni kutimesignas per ∇∧E, kirl E aŭ rot E. [ Rotation, Rotor,Quirl, Wirbel | curl, rotor | rotationnel, tourbillon |вихрь, ротор, ротация ]

kliko – 563 [SP, klikproblemo] (de grafeo 1) Kompleta 3

subgrafeo de ĝi. [ Clique, Sippe | clique | clique |клика ]

koeficiento – 564.1 [VE]Nombro, kiu, metite antaŭalgebra kvanto, montras kiomfoje oni devas ĝinmultobligi : en la skribaĵo 2.a+3.b la nombro 2 (resp.3) estas koeficiento de la kvanto a (resp. b).[ Koeffizient | coefficient | coefficient | коэффи-циент ] 564.2 [P2, lineara kombinaĵo] (de vektoro enlineara kombinaĵo) Tiu skalaro, per kiu la vektoroestas multiplikata : lineara kombinaĵo de nedependajvektoroj estas nula, nur se ĉiuj koeficientoj estasnulaj. [ Koeffizient | coefficient | coefficient |коэффициент ] 564.3 [RB, p. 13] (de polinomo P rilateal indico i) La termo Pi : la k-a koeficiento (t.e. rilataal indico k) de la n-a potenco de (b.X+a.1) estasKk n a

n−k bk. [ SIN. termo 7 ] [ Koeffizient | coefficient |coefficient | коэффициент ] 564.4 (de (n,p)-matrico)[ SIN. elemento 2, termo 8 ] [ Koeffizient, Glied, Ele-ment | coefficient, entry, element | coefficient, terme,élément | коэффициент, компонента, элемент ]

kofaktoro – 565 [JW] (de elemento Aij en (n,n)-matrico A) La produto de ĝia minoro per (−1)i+j :determinanto 2 de matrico egalas al la sumo de ĉiujprodutoj de elementoj de unu ĝia vertikalo per la

71

responda kofaktoro. [ Kofaktor | cofactor | cofacteur |кофактор ]

koincida – 566 [ VD EKZ. koincidi 1 ] [ zusammen-fallend | coincident | confondu | совпадающий ]

koincidi – 567.1 [P1] [ARK] (p.p. geometriaj figuroj,nombroj ktp) Havi sufiĉe vastan komunan parton, estiegalaj : la intersekco-punkto de la medianoj koincidaskun ĝia pezocentro ; du figuroj, kies unu, ricevantetaŭgan delokigon estas koincidigebla je la alia (bildode la alia per tiu transformo), estas kongruaj 2[RB, p. 25] ; pro la nuleco de la diskriminanto laekvacio havas du koincidajn radikojn (du egalajnradikojn, duoblan radikon). [ → | → | → | → ]RIM. Etimologie tiu vorto povas interpretiĝi kiel „kun-en-fali“. Ĝia tradicia uzo baziĝas sur metaforo dedinamikeco, kiu nun aspektas tre fremda al lakoncernaj matematikaj objektoj. Ial [P2] montras nurla sencon „esti identa“, sed uzas la evitindan formon„koincidebla“, anstataŭ „koincidigebla“, en artikolo„kongrui“. 567.2 [P2, ĝermo] (p.p. bildigoj, rilate alkomuna subaro de iliaj fonto-aroj) Alpreni egalajnvalorojn ĉe elementoj de tiu subaro : la funkcioeksponencialo koincidas kun (egalas al) sia derivaĵo ;se du funkcioj koincidas sur iu intervalo, iliajintegraloj sur tiu intervalo egalas. [ sich decken,übereinstimmen | coincide | coïncider | совпадать ]

koincidigebla – 568 [ VD EKZ. koincidi 1 ] [ deckungs-gleich, übereinstimmend | superposable | superposable| тождественный ]

kombinaĵo – 569 [RB, p. 14] (de p el n, de n po p) Ĉiuel la diversaj manieroj formi p-elementan subaron den-elementa aro : la nombron de ĉiuj kombinaĵoj de npo p oni signas per Kp

n = Ap

n/n! = n!/[p!×(n−p)!] ; lakombinaĵoj de du elementoj el la aro a,b,c estas ab,ac, bc. [ VD. aranĝaĵo, permutaĵo ] [ Kombination(von n Elementen zur p-ten Klasse) | combination (ofn objects taken p at a time) | combinaison (de néléments pris p à p) | сочетание (из n по p) ] RIM. Enla citita fonto Bricard parolas ankaŭ pri „kombinaĵojripetaj“ (ekz-e de 3 po 2 : aa, ab, ac, bb, bc, cc), kioestas alia nocio, aperanta ekz-e en domenludo.

kombinatoriko – 570 [RB, p. 13]Branĉo de matema-tiko, kiu studas problemojn rilatajn al elektado kajkombinado de elementoj de finia (aŭ, almenaŭ,diskreta) aro laŭ antaŭfiksitaj reguloj; la klasikaj kajelementaj nocioj de kombinatoriko estas aranĝaĵo,kombinaĵo, permutaĵo. [ Kombinatorik | combina-torics, combinatorial analysis | analyse combinatoire |комбинаторика, комбинаторный анализ ]

komenca rando – 571 [ VD EKZ. rando 3 ] [ Startpunkt,

Anfangsknotenpunkt | initial vertex, origin | origine,extrémité initiale | начальная вершина, начало ]

kompakta – 572.1 [P2, malprecize] (p.p. topologiaspaco) Apartiga kaj kvazaŭkompakta. [ → | → |compact | компактный ] 572.2 [JW] (p.p. subaro A demetrika spaco E) Tia, ke rilate ĉiun vicon en Aekzistas almenaŭ unu adhera 2 punkto en A : ĉiukompakta subaro de metrika spaco estas fermita kajbarita 3 ; la kompaktaj subaroj de finidimensianormohava spaco estas ĝiaj fermitaj kaj baritajsubaroj ; ĉiu finia subaro de metrika spaco estaskompakta. [ kompakt | compact | compact |компактный ]

kompleksa – 573 [P1] (p.p. nombro) De la tipo a+i.b,kie a, b estas reeloj kaj i2 = −1; rilata al tia nombro :la aro ℂ de ĉiuj kompleksaj nombroj konsistigaskorpon 1, kiu samtempe estas dudimensia reelavektora spaco ; kompleksa funkcio (kies valoroj estaskompleksaj), ebeno (eŭklida afina ebeno, uzata pordoni geometrian prezenton de la kompleksajnombroj), vektora spaco (super la korpo dekompleksaj nombroj). [ komplex | complex | complexe| комплексный ]

komplekso – 574.1 Kompleksa nombro. [ SIN.Preskaŭa sinonimo : imaginaro ] [ VD. Atributoj dekomplekso : reela parto, imaginara parto,modulo 2, argumento 2 ] [ VD. Rilatantaj nocioj :konjugito ] [ komplexe Zahl, imaginäre Zahl |complex number, imaginary number | nombrecomplexe, nombre imaginaire | комплексное число,мнимое число ] RIM. Bricard [RB, p. 15] nomas tiujnnombrojn „imaginaroj“. Li krome enkondukas laterminon „kompleksa nombro“, kiel nocion iom plivastan, nome linearaj kombinaĵoj de pluraj „unuoj“i1, i2,... in, al kiuj oni altrudas specifan multiplikanoperacion (nun oni nomas tiajn nombrojnhiperkompleksaj). Se la multipliko estas komuteca,oni ricevas la kutimajn imaginarojn. Oni poste ĉesisuzi „imaginaro“ kaj parolis anstataŭe pri „kompleksanombro“. Estas mirinde, kial la termino „komplekso“aperas ĉi-sence nek en [P1], nek en [JW], nek en [P2],kvankam la matematika lingvaĵo tre kutimas al tiajrektaj substantivigoj de adjektiva radiko (racionalo,imaginaro, rekto...). Ĉe tiuj aŭtoroj la termino„komplekso“ referencas alian aferon, en la kampo degeometrio, elementa aritmetiko, algebra topologio ktp.Ĉar la termino estas jam ege multsenca, ŝajnas, kemankas pravigo por daŭre eksterlasi la sencon„kompleksa nombro“, cetere tre oportunan kajpreskaŭ trudatan de la adjektiva uzo de „kompleksa“kun la senco „rilata al kompleksa nombro“. 574.2 [P1]

[ARK] Nombro, kunmetita el pluraj partoj, kiujn

72

necesas pritrakti aparte dum kalkuloj. RIM. Historietemas pri nombroj esprimitaj en bazo alia ol ladekuma, kiel ekz-e la tempo (horoj, minutoj,sekundoj) aŭ la angulmezuroj. 574.3 [RB, p. 37]Aro darektoj, kiuj dependas de tri parametroj. [ Geraden-komplex | complex of lines | complexe de droites |комплекс прямых ]

komplementa – 575.1 [RB, p. 27] (p.p. du anguloj 1)Kies sumo egalas al orto. [ ILUST. G7 ] [ Komplement- |complementary | complémentaire | дополнительный ]575.2 (p.p. du subaroj de E) Tiaj, ke ili estas disaj 1,kaj ke ilia kunaĵo egalas al E. [ → | complementary |complémentaire | дополнительный ] 575.3 (p.p.subspacoj de vektora spaco E) Tiaj, ke ilia sumo 3

egalas al E kaj estas rekta 2 : en tridimensia vektoraspaco ajna ebeno estas komplementa al ajna rekto,kiun ĝi ne inkluzivas. [ supplementär, komplementär |complementary | supplémentaire | дополнительный ]RIM. Ĉi-sence troviĝas ankaŭ „suplementa“, ekz-e en[HY, §372]. 575.4 [HY, §208] (p.p. latiso (E,∨,∧)) Tia, kepor ĉiu elemento x de ĝi ekzistas tia elemento x', kex∨x' estas maksimumo de E kaj x∧x' estasminimumo de E. [ komplementär | complemented |complémenté | (структура) с дополнениями ]

komplemento – 576.1 [P1] (de angulo 1) Angulokomplementa 1 al ĝi : la sinuso de la komplementoegalas al la kosinuso de la originalo(sin (π/2−θ) = cos θ). [ Komplement, Komplement-winkel | complementary angle | complément, anglecomplémentaire | дополнительный угол ]..................576.2 [HY, §207] (de subaro A⊂E rilate al E) La aro,kies elementoj apartenas al E, sed ne al A : lakomplementon oni foje signas per ∁E A ; lakomplemento de E rilate al si mem estas la malplenaaro. [ ILUST. L1 ] [ Komplement, Komplementärmenge |complement, complementary set | complémentaire |дополнение ] 576.3 (de vektora subspaco) Subspaco,al kiu ĝi estas komplementa 3 : ajna komplemento dela kerno 1 de homomorfio estas izomorfia al tiesbildaro. [ Supplementärraum, Komplementärraum |complement | supplémentaire | дополнительноеподпространство ]

kompleta – 577.1 [HY, §209] (p.p. metrika spaco) Tia,ke ĉiuj ĝiaj koŝiaj vicoj konverĝas en ĝi. [ → | → | →| → ] 577.2 (p.p. latiso) Tia, ke ajna subaro de ĝi (nenur duelementa) akceptas infimon kaj supremon. [ →|→ |→ |→ ] 577.3 [SP] (p.p. grafeo 1) Tia, ke du ajnajverticoj de ĝi ĉiam estas najbaraj 2. [ vollständig |complete | complet | полный ]

komponanto – 578 [JW] (de vektoro x laŭ bazo 4 (ei))Ĉiu el la koeficientoj 2 en la nura lineara kombinaĵo

de bazvektoroj, kiu egalas al x ; alternative : laproduto de tiu koeficiento per la responda bazvek-toro : la komponanton de x rilate al indico i (aŭ rilateal bazvektoro ei) oni kutime signas per xi, tiel kex = ∑ xi·ei. [ VD. koordinato ] [ Komponente |component | composante | компонента, составля-ющая ] RIM. Eblas diskuti, ĉu la koncerna koeficientone estus pli bone nomata koordinato, lasante al„komponanto“ la sencon, kiun ni difinis alternativa(vd ekz-e [OR, p. 26,50], kiu difinas la nocion kielvektoron, sed uzas ĝin kiel skalaron en la difino de„skalara produto“). Se la ambigueco iĝas ĝena, eblasparoli pri „skalara komponanto“ kaj „vektorakomponanto“.

komunaĵo – 579 [HY, §211] (de aroj) Aro, konsistantael la elementoj, kiuj komune apartenas al ĉiuj aroj : lakomunaĵo de a,b,c kaj a,c,d estas a,c ; lakomunaĵon de E kaj F oni signas per E∩F (legu : ekaj fo) ; la komunaĵo de aro el subaroj (la komunaĵode ĉiuj subaroj en la aro). [ ILUST. L1 ] [ Gemeinsames,Schnittmenge | intersection | intersection | пере-сечение ] RIM. Kvankam aperis neniu pli bona terminopor ĉi tiu nocio, la nuna formo estas problema. Unueestas facile miksi ĝin kun la parenca „kunaĵo“, kajdue ne tre klaras, kiel nomi la operacion, kiu al duaroj asocias ilian komunaĵon (ni tamen proponas„komunaĵa operatoro“). Pluraj naciaj lingvoj uzas ĉi-cele ag-substantivon, kiu servas ankaŭ por nomi laoperacian rezulton.

komunona – 580 [P1] [EVI] [ SIN. kunmezurebla ]RIM. Ĉi tiu kunmetaĵo estas analizenda kiel „havantakomunan onon“, do temas nek pri sufiksa uzo de„-on“, nek pri faka uzo de ono 1 aŭ ono 3. Ja 3π kaj2π estas komunonaj, sed neniu riskus diri, ke π estasono, kvankam ĝi ja estas la komuna „parto“ (faktoro)de tiuj nombroj.

komuta – 581 [HY, §213][ SIN. komuteca ] [ kommu-tativ | commutative | commutatif | коммутативный ]

komutebla – 582 [P2] (p.p. du elementoj x, y∈E rilateal operacio 2 en E) Komutiĝantaj. [ vertauschbar |commuting | commutable | переставочный, коммути-рующий ]

komuteca – 583.1 [RB, p. 15] (p.p. operacio 2) Tia, kerilate al ĝi ĉiuj elementoj komutiĝas : la aritmetikajoperacioj adicio kaj multipliko estas komutecaj,subtraho kaj divido ne estas ; demonstru lakomutecon de polinoma multipliko. [ → |→ |→ |→ ]583.2 (p.p. unuoperacia grupoido) Tia, ke ĝiaoperacio estas komuteca 1 : komuteca grupo.[ VD. abela ] [ → | → | → | → ] 583.3 (p.p. ringo aŭkorpo 1) Tia, ke ĝia dua operacio estas komuteca 1 :

73

la diagonalaj matricoj konsistigas komutecan sub-ringon en la nekomuteca ringo de (n,n)-matricoj.[ kommutativ | commutative | commutatif | комму-тативный ] RIM. Ni ne vidis gravan kialon por sekvi[HY] aŭ [P2], kiuj preferas la formon „komuta“. Cetere,la formo de Bricard similas al „asocieca“, akceptatade ĉiuj.

komuteco – 584 [ VD EKZ. komuteca 1 ] [ Kommutativi-tät | commutativity | commutativité | коммутатив-ность ]

komuti – 585 [P2] (argumentojn de operacio)Interŝanĝi ilian lokon : eblas komuti la termojn deadicio sen ŝanĝi ĝian rezulton. [ VD. permuti ][ austauschen | commutate | commuter | перемещать,переставлять ]

komutiĝanta – 586 [ VD EKZ. komutiĝi ] [ vertauschbar| commuting | commutable | переставочный, комму-тирующий ]

komutiĝi – 587 (p.p. du elementoj x, y∈E rilate aloperacio 2 † en E) Esti tiaj, ke x†y = y†x : laŭdifineneŭtra elemento e komutiĝas kun ĉiu alia (alidire : xkaj e komutiĝas, kiu ajn estas x) ; elemento x,komutiĝanta kun elemento y ; oni nomas centro degrupo la subaron, kies elementoj komutiĝas kun ĉiujelementoj de la grupo. [ kommutieren | commute |commuter | коммутировать ] RIM. En [OR, p. 26]

troveblas „komuti“ kun ĉi tiu senco. Laŭ ni latransitiveco de la verbo ne ebligas tion.

kondiĉa probablo – 588 [HY, §215] (rilate al okazo a,kadre de probablospaco (Ω,A,P)) Probablo 1 Pa,difinita per Pa(b) = P(a∩b)/P(a); pli ofte : la bildo perla koncerna mezuro de iu okazo b : la kondiĉanprobablon Pa(b) oni ankaŭ signas per P(b|a) (legu :probablo de bo, sciante (ke okazis) a). [ bedingteWahrscheinlichkeit | conditional probability | proba-bilité conditionnelle | условная вероятность ]

koneksa – 589.1 [HY, §217] (p.p. topologia spaco) Tia,ke nur la tuta spaco kaj la malplena aro estassamtempe malfermitaj 1 kaj fermitaj. [ → | → | → |→ ] 589.2 [SP] (p.p. grafeo 1) Tia, ke por ajnaj duverticoj de ĝi ĉiam ekzistas ĉeno, kiu ilin ligas.[ zusammenhängend | connected | connexe | связный ]

koneksa komponanto – 590 [SP] (de grafeo 1) Ĉiu ella ekvivalento-klasoj laŭ la rilato „ekzistas ĉenoliganta A kun B“ : koneksa 2 grafeo havas nur unukoneksan komponanton. [ zusammenhängenderBestandteil | connected component | composanteconnexe | связная компонента ]

koneksega – 591 [SP] (p.p. orientita grafeo) Tia, ke

por ajnaj du verticoj de ĝi ĉiam ekzistas vojo 2, kiuilin ligas. [ stark zusammenhängend | stronglyconnected | fortement connexe | сильно связный ]

konforma – 592 [JW] (p.p. transformo) [ SIN. angul-fidela ] [ ähnlich, winkeltreu, konform | conformal |conforme | конформный ] RIM. Bricard [RB, p. 37]

donas „konformeca“, sed havas „konforma“ en laindekso.

kongrua – 593.1 [RB, p. 11] (p.p. du reeloj x kaj y, laŭla reela modulo 3 µ) Tiaj, ke ilia diferenco estasentjera opo de µ; simb. x ≡ y [µ] : 1111 kaj 4 estaskongruaj laŭ modulo 9 ; la kvocienta ringo de laringo de entjeroj per la rilato de kongrueco laŭmodulo 5 estas korpo 1. [ kongruent | congruent |congru | сравнимый ] 593.2 [RB, p. 25] [ARK] (p.p. dugeometriaj figuroj) Egalaj 2 : kongruaj trianguloj.

kongrueco – 594 [ VD EKZ. kongrua 1 ] [ Kongruenz |congruence | congruence | сравнение ]

kongrui – 595 [P2]Esti kongrua : se du reelojkongruas laŭ modulo π, iliaj sinusoj 2 estaskontraŭegalaj ; ĉar ajna translacio estas izometrio,ĉiu figuro kongruas kun sia translaciaĵo. RIM. Onidiras sendistinge „x kaj y kongruas laŭ modulo µ“, aŭ„x kongruas kun/je y laŭ modulo µ“. Anstataŭ„kongrui“ eblas diri „esti kongrua“, kaj anstataŭ „laŭmodulo“ eblas diri „module“.

konĥoido – 596 (de ebena kurbo K, rilate al punktoO) Ebena kurbo, konsistanta el ĉiuj tiaj punktoj M, kela distanco MN egalas al iu konstanto l, kie N estas laintersekcopunkto de la rekto OM kaj de la kurbo K :paskala limako estas konĥoido de cirklo rilate alpunkto de ĝi : la polusa ekvacio de konĥoido derekto estas de la tipo ρ = (a/cosθ)+l. [ ILUST. K17 ][ SIN. konkoido ] [ Konchoide | conchoid | conchoïde |конхоида ] RIM. Ni opinias la formon „konĥoido“preferinda al „konkoido“ pro la etimologio, sed eblasadvokati por ĉi-lasta surbaze de ĝia aŭtoritateco kaj dela proksimeco kun la vorto „konko“ : ja la etimologiainterpreto de la vorto estas „konkforma“.

konĥoido de rekto – 597 [ ILUST. K17 ] [ VD

EKZ. konĥoido ] [ Konchoide von Nikomedes |conchoid of Nicomedes | conchoïde de Nicomède |конхоида прямой ]

koniko – 598 [RB, p. 33]Kurbo, intersekco de ebenokaj cirkla konuso 1 : se la intersekco estas kunaĵo dedu rektoj, oni kvalifikas la konikon nepropra ; larilato inter la distanco de punkto de la koniko al iupunkto (ĝia fokuso) kaj la distanco de tiu punkto al iurekto (ĝia direktanto) egalas al konstanta valoro (ĝiadiscentreco) ; polusa ekvacio de koniko kun poluso ĉe

74

la origino de koordinatoj estas de la tipoρ = p/(1+q.cosθ), kie q signas la discentrecon ; lakartezia ekvacio de koniko estas de la tipoax2+by2+cxy+dx+ey+f = 0, t.e. duagrada algebraekvacio kun du variabloj. [ ILUST. K1 ] [ SUB. Diversajspecoj de koniko : elipso, cirklo 1, hiperbolo,parabolo ] [ VD. Karakterizaj elementoj : direktanto 2,discentreco, fokuso, parametro 2 ] [ Kegelschnitt |conic section | conique | коническое сечение ]

konjekto – 599 [JW]Aserto, kiun oni opinias vera, sedankoraŭ ne sukcesis demonstri : la konjekto pri lakvar koloroj ricevis solvon helpe de komputilo ; ĝisantaŭ nelonge la t.n. „teoremo de Fermat“ estis nurakonjekto. [ VD. aksiomo, teoremo ] [ Vermutung |conjecture | conjecture | предположение, гипотеза ]

konjekto pri la kvar koloroj – 600 [ VD EKZ. konjek-to ] [ Vierfarbenvermutung | four-colour conjecture |conjecture des quatre couleurs, problème des quatrecouleurs | гипотеза четырёх красок ]

konjugaĵo – 601 [JW][ SIN. konjugito ]

konjugita – 602.1 [JW, 2326] (p.p. komplekso 1, rilateal alia) Havanta saman reelan parton, sedkontraŭsignan imaginaran parton : 1+2.i estaskonjugita rilate al 1−2.i ; konjugita funkcio (kiesvaloroj estas konjugitaj rilate al tiuj de la originalo) ;konjugita matrico (matrico, kies elementoj estaskonjugitaj rilate al tiuj de la originalo) ; la sumo de dukonjugitaj kompleksoj estas reela ; la produto de dukonjugitaj kompleksoj egalas al la kvadrato de iliakomuna modulo 2. [ → | → | → | → ] 602.2 (p.p.subgrupo S, rilate al subgrupo T) Tia, ke ekzistasinterna aŭtomorfio de S al T. [ konjugiert | conjugate| conjugué | сопряжённый ] RIM. Ekzistas pluraj aliajmatematikaj sencoj por ĉi tiu adjektivo.

konjugito – ⁂ Konjugita objekto : 603.1 [P1] (dekomplekso 1) Ĝia konjugita 1 nombro : la konjugitonde z oni kutime signas per z (legu : zo trabo) ; ĉiukomplekso egalas al la konjugito de sia konjugito ;konjugito de matrico, de funkcio. [ konjugiertekomplexe Zahl | conjugate complex number | nombrecomplexe conjugué | сопряжённое комплексноечисло ] 603.2 (de subgrupo) Subgrupo, konjugita 2rilate al ĝi. [ konjugierte Untergruppe | conjugatesubgroup | sous-groupe conjugé | сопряжённаяподгруппа ] RIM. Apud „konjugito“ kaj „konjugaĵo“,kiu anstataŭas la unuan en [P2], iuj provis enkonduki„konjugo“ por la sama senco, surbaze de rezonadosimila al tiu en [OR, p. 97]. Prave, ke la verbo „konjugi“ne havas fakan sencon, sed tiu, kiun oni povasetimologie rekonstrui estas de la tipo „meti en rilatondu iel simetriajn objektojn“. Eblas do diri, ke z kaj z

estas konjugitaj nombroj, do konjugitoj (certe ne :konjugaĵoj). Tion konsiderante, la malnova formo„konjugito“ estas logika kaj restas laŭ ni preferinda.

konjuglineara, duonlineara, kontraŭlineara –604 (p.p. bildigo f inter du vektoraj spacoj super lakorpo de kompleksoj 1) Tia, ke ĝi ĵetas x+α·y alf(x)+κ(α)·f(y), kie κ signas la operacion konjugo : lakonjugo mem estas konjuglineara bildigo de la aro dekompleksoj al ĝi mem. [ VD. seskvilineara ] [ anti-linear, halblinear, konjugiert linear | antilinear,semilinear | antilinéaire, semi-linéaire | антили-нейный, полулинейный ] RIM. Ni ne trovis fonton portiu termino. Ŝajnas, ke la formo „konjuglineara“ estasla plej logika, sed la naciaj lingvoj plimulte preferasformojn de la tipo „kontraŭlineara“ (kial?) aŭ lametaforon „duonlineara“, kiu kalembure pravigas laterminon „seskvilineara“ (etimologie : unu-kaj-duon-lineara). La donitan difinon oni povas vastigi al laokazo, kiam la vektoraj spacoj estas super ajna korpo,provizita per involucia aŭtomorfio κ. Tiusence,lineara bildigo inter reelaj spacoj povas estikvalifikata ankaŭ konjuglineara.

konjugo – 605 [JW]Bildigo, kiu ĵetas objekton al ĝiakonjugito : la konjugo de kompleksoj estas involucio.[ Konjugation | conjugation | conjugaison |сопряжение ]

konjunkcio – 606 [JW]Logika operacio, kiu al dupropozicioj 1 asocias la propozicion, kiu estas vera,se kaj nur se ambaŭ estas veraj; rezulto de tiuoperacio : la konjunkcion de P kaj Q oni foje signasper P∧Q (legu : po kaj kuo). [ ILUST. L3 ] [ Konjunk-tion, logisches Produkt | conjunction | conjonction,produit logique | конъюнкция, логическое умноже-ние ]

konkava – 607.1 [P1] (p.p. geometria figuro, subarode afina spaco, aŭ de vektora spaco) Nekonveksa 1 : konkava angulo 1 (pli granda ol streĉitaangulo), plurlatero, pluredro. [ ANT. konveksa 1 ] [ →| → | → | → ] RIM. Konkavajn angulojn oni foje nomas„transobtuzaj“ aŭ „superstreĉitaj“ (ambaŭ en [JW]).607.2 [JW] (p.p. bildigo f de la aro de reeloj al si mem)Tia, ke ĝia kontraŭegalo estas konveksa 2. [ ANT.konveksa 2 ] [ konkav | concave | concave | вогну-тый ]

konkoido – 608 [RB, p. 35][ SIN. konĥoido ] [ Kon-choide | conchoid | conchoïde | конхоида ]

konoido – 609 [RB, p. 30]Surfaco, naskita de ĉiujrektoj paralelaj al iu ebeno (ĝiaj naskantoj 2), kiujsekcas fiksan linion (ĝian direktanton 1). [ VD. rekt-ara ] [ Konoid | conoid | conoïde | коноид ]

75

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

conjugué

konstanta – 610.1 [P2, homogena]Ne varianta, depend-anta de neniu variablo : la konstanta termo deekvacio. [ ANT. varianta ] [ → | → | → | → ]610.2 [RB, p. 20] (p.p. bildigo) Tia, ke ĝia bildaroenhavas nur unu elementon : la polinoma funkciox2+x ne estas konstanta, se konsiderata kiel reelafunkcio, sed ja estas, se konsiderata kiel funkciosuper la korpo de 2-modulaj restoklasoj ; konstantavojo 1 ; konstanta vico (kies ĉiuj termoj estas inter siegalaj). [ → | → |→ |→ ] 610.3 (p.p. polinomo 1) Tia,ke nur ĝia termo kun indico 0 estas eble nenula :nulpolinomo kaj unuopolinomo estas konstantaj.[ konstant | constant | constant | постоянный ]RIM. Atentu : kvankam polinomo ja estas vico,konstanta polinomo ne estas konstanta vico ! Latermino transiris al polinomoj pere de la polinomajfunkcioj.

konstanto – 611 [RB, p. 23]Io konstanta : la derivaĵode lineara funkcio estas konstanto ; variigo dekonstantoj (ilia anstataŭigo per funkcioj).[ ANT. variablo ] [ Konstante | constant | constante |постоянная ]

kontinua – 612.1 [HY, §223] (p.p. bildigo f detopologia spaco E al topologia spaco F, ĉe punktoa∈E) Tia, ke ĉiu ajn ĉirkaŭaĵo de f(a) inkluzivas labildon per f de iu ĉirkaŭaĵo de a. [ → | → | → | → ]RIM. En malpli faka lingvaĵo : f(x) senlime proksimiĝasal f(a), kiam x senlime proksimiĝas al a.612.2 [RB, p. 20] (p.p. bildigo f de topologia spaco E altopologia spaco F) Tia, ke ĝi estas kontinua 1 ĉe ĉiujpunktoj de E : f estas kontinua, se kaj nur se lainversa bildo de ĉiu ajn malfermita subaro 1 de Festas malfermita subaro de E ; la idento-bildigo de Eal si mem (kun la sama topologio) estas kontinua ; lakunligaĵo de du kontinuaj bildigoj estas memkontinua ; kiu ajn bildigo inter topologiaj spacoj kundiskreta topologio estas kontinua. [ VD. homeomor-fio ] [ stetig | continuous | continu | непрерывный ]

kontinuega – 613 [HY, §225] (p.p. bildigo f de metrikaspaco E al metrika spaco F) Tia, ke por ĉiu pozitivareelo ε ekzistas tia reelo α, ke se la distanco inter ajnajpunktoj x kaj y en E estas pli malgranda ol α, tiam ladistanco inter la bildoj de x kaj y per f estas plimalgranda ol ε : ĉiu kontinuega bildigo estas ankaŭkontinua 2, sed la malo ne veras. [ gleichmäßig stetig| uniformly continous | uniformément continu |равномерно непрерывный ]

kontraŭa – 614.1 [RB, p. 27, „kontraŭlateraj anguloj“] (p.p.du duonrektoj) Kies origino estas ilia nura komunapunkto, kaj inkluzivataj de unu komuna rekto;alidire : ilia kunaĵo estas rekto : du kontraŭaj

duonrektoj formas streĉitan angulon. [ zueinanderentgegengesetzt | → | → | дополнительный ]614.2 [RB, p. 27] (p.p. latero 1 kaj vertico 1 en trian-gulo) Tiaj, ke la vertico ne apartenas al la latero :streki tra vertico ortanton al la kontraŭa latero ;latero kontraŭa je (aŭ : al) vertico ; ĉiu mezortanto deregula triangulo dusekcas la kontraŭan angulon (laangulon, kies vertico estas kontraŭa al la konsideratalatero). [ → | → | → | противолежащий ]614.3 [VE, paralelogramo] (p.p. lateroj 1 en kvarlatero)Sen komuna vertico : la kontraŭaj lateroj deparalelogramo estas paralelaj. [ → | → | → |противоположня (сторона) ] 614.4 [P1, alto 3] (p.p.faco kaj vertico 2 en kvaredro) Tiaj, ke la vertico neapartenas al la faco : streki tra vertico ortanton al lakontraŭa faco. [ gegenüberliegend | opposite | opposé| противолежащий ]

kontraŭegala – 615 [RB, p. 7] (p.p. du elementoj degrupo kun adicie signata operacio) Tiaj, ke ĉiu el iliestas neŭtriganto de la alia. [ entgegengesetzt,entgegengesetzt gleich, gegengleich | opposite |opposé | противоположный ]

kontraŭegaligebla – 616 (p.p. elemento en adiciesignata monoido) Tia, ke ekzistas ĝia kontraŭegalo :en la aro de naturaj entjeroj nur la nulo estaskontraŭegaligebla.

kontraŭegalo – 617 Neŭtriganto rilate al adiciesignata operacio 2 : ĉiu elemento en adicia grupohavas kontraŭegalon ; la nulo egalas al siakontraŭegalo ; kontraŭegalo de bildigo f (la bildigo,kiu ĵetas x al la kontraŭegalo de f(x)).[ entgegengesetztes Element | opposite element,additive inverse | opposé | противоположныйэлемент ] RIM. Ni ne trovis fonton por tiu termino, nekalian terminon por la nocio, sed ĝi tre nature deriviĝasde la aŭtoritata „kontraŭegala“ per kutima enmatematiko rekta substantivigo de adjektivoj.

kontraŭekzemplo – 618 (de predikato P) Tia objektox, ke por ĝi la propozicio P(x) estas falsa : kontraŭ-ekzemplojn oni ofte uzas por pruvi la falsecon deasertoj de la tipo „por ĉiu x veras P(x)“.[ Gegenbeispiel | counter-example | contre-exemple |контрпример, противоречащий пример ]

kontraŭlatera – 619 [RB, p. 27] (p.p. du anguloj 1)Havantaj saman verticon kaj kontraŭajn 1 laterojn :du kontraŭlateraj anguloj estas egalaj 2. [ ILUST. G7 ][ entgegengesetzt, Scheitel- | opposite, verticallyopposite | opposé [par le sommet] | вертикальный ]

kontraŭlogaritmo – 620 [P1] [ARK] [ SIN. eksponen-

76

cialo ] [ Antilogarithmus | antilogarithm | antilo-garithme | антилогарифм ]

kontraŭpozicio – 621 [JW] (de implico P⇒Q) Lalogike ekvivalenta propozicio ¬Q⇒¬P : lakontraŭpozicio de „se n divizoras en 6, tiam ndivizoras en 2 kaj en 3“ estas „se n ne divizoras en 2aŭ en 3, tiam n ne divoras en 6“ ; por demonstri lapruvotan aserton, demonstru ĝian kontraŭpozicion.[ Kontraposition | contraposition, contrapositive |contraposée | контрапозиция, противопоставление ]RIM. La formo de ĉi tiu kunmetaĵo ne klare rilatas kunĝia senco. Aldonajn fontojn kaj alternativajn formojnni ne trovis, sed internaciaĵo kiel „kontrapozicio“ aŭklara kunmetaĵo kiel „implicpermut(aĵ)o“ estusverŝajne prefereblaj al tiu supraĵe esperantigita formo.Notindas ankaŭ, ke en iuj naciaj lingvoj la formoparenca al „kontra(ŭ)pozicio“ ne montraspropozicion, sed ja la principon, asertantan laekvivalentecon de la du koncernaj propozicioj.

kontraŭsigna – 622 [RB, p. 7] (p.p. nombroj) Havantajmalsaman signon : produto de du kontraŭsignajfaktoroj estas negativa. [ mit entgegengesetztenVorzeichen | opposite-signed | de signe contraire |противоположного знака ]

konuso – 623.1 [RB, p. 30]Surfaco, naskita de ĉiujrektoj (ĝiaj naskantoj 2), kiuj havas unu komunanpunkton (la verticon 3 de la konuso), kaj sekcasfiksan linion (ĝian direktanton 1) : cirkla, elipsa,kvadrata ks konuso (kies direktanto estas cirklo,elipso, kvadrato ks, orta al ĝia akso) ; se ebeno sekcaskonuson nur en ĝia vertico, ĝi apartigas du duonojnde la surfaco, kiujn oni nomas ankaŭ konusoj aŭduonkonusoj. [ VD. koniko, rektara. ] [ Kegel,Kegelfläche | cone, conical surface | cône, surfaceconique | конус, коническая поверхность ]623.2 [VE]Solido 2, kiun limas duono de konuso 1 (ĝiaflanko 3) kaj unu ebena surfaco (ĝia bazo 3), kiusekcas la konusan surfacon laŭ fermita linio. [ Kegel,Kegelkörper | cone | cône | конус ] RIM. Pro lakomunuza senco de „konuso“ la vortaroj emas difiniĝin fake kiel solidon (vd [P1]). Ŝajnas al ni, ke tioestas tro pedanta, ĉar la naciaj lingvoj kutime akceptasambaŭ fakajn sencojn. Oni uzu „konusa surfaco“ aŭ„konusa solido“ en dubaj okazoj.

konustrunko – 624 [ VD EKZ. trunko ] [ Kugelstumpf |frustum of cone | tronc de cône | усечённый конус ]

konveksa – 625.1 [RB, p. 28] (p.p. geometria figuro,subaro de afina spaco, aŭ de vektora spaco) Tia, keĝi inkluzivas ajnan strekon, kunligantan du ĝiajnelementojn : konveksa angulo 1 (malpli granda olstreĉita angulo), plurlatero, pluredro ; rekto, inklu-

zivanta lateron L de konveksa plurlatero, ne sekcasĝiajn aliajn laterojn, krom ĉe la verticoj de L ; ĉiujtrianguloj kaj paralelogramoj estas konveksaj ;konveksa tegaĵo 1 de subaro ; konveksa ĉirkaŭaĵo (entopologia vektora spaco). [ ANT. konkava 1 ] [ → | → |→ | → ] 625.2 [OR, p. 28] (p.p. bildigo f de la aro dereeloj al si mem) Tia, ke f(tx+(1−t)y) ≤ tf(x)+(1−t)f(y), kiaj ajn estas x, y, kaj por ĉiu t∈[0,1] :la surfaco situanta super grafika prezento dekonveksa reela funkcio estas mem konveksa.[ ANT. konkava 2 ] [ konvex | convex | convexe |выпуклый ] RIM. Se egaleco okazas, nur kiam t egalasal 0 aŭ 1, oni diras, ke la bildigo estas striktekonveksa. Eblas vastigi la difinon al la okazoj, kiamla fonto-aro estas afina aŭ vektora spaco.

konverĝa – 626.1 [RB, p. 19] (p.p. vico (xn) en topolo-gia spaco) Tia, ke ĉiuj ĝiaj termoj (krom finia nombroda ili) apartenas al ĉirkaŭaĵo de iu punkto (ĝialimeso 1), kiel ajn oni elektas la ĉirkaŭaĵon : konverĝaserio (kies vico de partaj sumoj konverĝas) ; enmetrika spaco la distanco inter termo xn de konverĝavico kaj ĝia limeso estas arbitre malgranda, se nestas sufiĉe granda ; se vico akceptas adheran 2

punkton, ekzistas konverĝa subvico de ĝi. [ → |→ |→| → ] 626.2 (p.p. filtrilo super topologia spaco, al iupunkto) Pli fajna ol la filtrilo de ĉirkaŭaĵoj de tiupunkto. [ konvergent | convergent | convergent |сходящийся ]

konverĝa en distribuo – 627 (p.p. vico de hazardajvariabloj, al limeso X) Tia, ke la vico de iliajdistribuaj funkcioj estas simple konverĝa al ladistribua funkcio de X : konverĝo en probabloimplicas konverĝo en distribuo, sed ne inverse.[ konvergent in Verteilung | convergent in distribution| convergent en loi | сходящийся по распределе-нию ]

konverĝa en mezuro – 628 [OR, p. 28, sub verba formo]

(p.p. vico de funkcioj (fn) de mezurhava spaco almetrika spaco, al limeso f) Tia, ke por ajna reelo ε lamezuro de la aro de tiaj x, ke la distanco de fn(x) alf(x) superas ε, strebas al nulo, kiam n strebas alnefinio. [ konvergent dem Maße nach | convergent inmeasure | convergent en mesure | сходящийся помере ]

konverĝa en probablo – 629 [HY, §230] (p.p. vico dehazardaj variabloj, al limeso X) Konverĝa enmezuro al X rilate al la probablo 1. [ konvergent inder Wahrscheinlichkeit | convergent in probability |convergent en probabilité | сходящийся по вероят-ности ]

konverĝi – 630.1 (p.p. linioj) Havi komunan punk-

77

ton : ĉiuj naskantoj 2 de konuso 1 konverĝas (sinintersekcas) ĉe ĝia vertico 3. [ ANT. diverĝi. ] [ durchdenselben Punkt gehen | converge, be concurrent |converger, concourir | сходиться в общей точке ]RIM. Ekzistas ankaŭ „kunkuri“, samsenca, kiel atestas[JW, „kunkura“]. 630.2 [RB, p. 17] (p.p. vico aŭ filtrilosuper topologia spaco) Esti konverĝa : laŭdifine ĉiujkoŝiaj vicoj konverĝas en kompleta 1 spaco. [ ANT.diverĝi ] [ konvergieren | converge | converger |сходиться ] RIM. Kvankam la verbo enhavas ideon priago, ĝia matematika uzo simple parolas pri eco de lakoncerna vico. Oni diras sendistinge „konverĝi“ aŭ„esti konverĝ(ant)a“.

konverĝintervalo – 631 [RB, p. 19] (de reela potenco-serio S(x) ĉirkaŭ x0) Malfermita intervalo]x0−ρ,x0+ρ[, kie ρ signas la konverĝoradiuson de laserio. [ Konvergenzintervall | interval of convergence| intervalle de convergence | интервал сходимости ]

konverĝocirklo – 632 [RB, p. 19] (de kompleksapotencoserio S(z) ĉirkaŭ z0) Malfermita cirklo 2 de lakompleksa ebeno kun centro en z0 kaj radiuso egala alla konverĝoradiuso de la serio. [ Konvergenzkreis |circle of convergence | cercle de convergence | кругсходимости ] RIM. Eblas diri ankaŭ „konverĝodisko“.

konverĝ(o)radiuso – 633 (de potencoserio S(x)ĉirkaŭ x0) Tia reelo ρ, ke la serio malkonverĝas, se|x−x0| > ρ, kaj konverĝas, se |x−x0| < ρ. [ Konvergenz-radius | radius of convergence | rayon de convergence| радиус сходимости ] RIM. Oni diras, ke la konverĝo-radiuso estas nefinia, se la serio konverĝas ĉie.

koordinata akso[P1], koordinatakso[OR, p. 24] –634 [ SIN. akso 3 ] [ Koordinatenachse | coordinate axis| axe de coordonnées | координатная ось ]

koordinato – 635 [RB, p. 31]Ĉiu el la nombroj, kiujestas necesaj por difini la situon de punkto en afinaspaco : koordinata opo (opo el koordinatoj). [ SUB.kartezia koordinato, pezocentra koordinato,polusa koordinato, cilindra koordinato, sferakoordinato ] [ Koordinate | coordinate | coordonnée |координата ]

koordinatsistemo – 636 [P1]Maniero kalkuli lakoordinatojn; tuto de la matematikaj objektoj, kiujdifinas tiun manieron : kartezia, polusa, sfera,cilindra koordinatsistemoj ; orta (kaj eventualeununorma) koordinatsistemo (kartezia koordinat-sistemo laŭ orta 4 kaj ununorma 2 bazo) ; kalkuli lakoordinatojn de la punkto en alia karteziakoordinatsistemo (t.e. rilate al alia origino, laŭ aliabazo). [ Koordinatensystem | coordinate system |

système de coordonnées, repère | система коор-динат ]

korelacio – 637 [P2] (de du hazardaj variabloj X kajY) La kvociento de ilia kunvarianco al la produto deiliaj respektivaj variancaj devioj; simb.Kor(X,Y) = Kov(X,Y)/(σ(X).σ(Y)). [ Korrelationsko-effizient | correlation coefficient | corrélation, coef-ficient de corrélation | коэффициент корреляции ]RIM. En pli malnovaj fontoj kutime troveblas„korelacia koeficiento“. Indas rimarki, ke la radiko„korelaci“ ŝajnas senutila kaj ke ne videblasmalhelpoj anstataŭigi „korelacio“ per „korelativeco“kaj „korelacia“ per „korelativeca“.

korolario – 638 [RB, p. 6]Facile pruvebla konsekvencode teoremo. [ Korollar | corollary | corollaire | корол-ларий, следствие ]

korpo – 639.1 [HY, §233]Tia unuhava ringo (E,†,×),ke krom la neŭtra elemento de † ĉiuj aliaj elementojestas neŭtrigeblaj rilate al × : la korpo de racionalajnombroj. [ SUP. algebra strukturo ] [ SUB. frakci-korpo, galeza korpo, galeza superkorpo,invariantokorpo, radika korpo, subkorpo, super-korpo ] [ Körper | field | corps | тело ] RIM. Laŭ kelkajla komuteco de operacio × estas deviga en la difino dekorpo. Aliaj preferas nomi „kampoj“ la komutecajn 3

korpojn. 639.2 [RB, p. 25] [ARK] [ SIN. solido 2 ]

kosekanto – 640.1 [RB, p. 20] (de angulo α) Sekantode ĝia komplemento 1; simb. cosec α aŭ kosek α : lakosekanto de orto egalas al 1. [ → | → | → | → ]640.2 [RB, p. 20]Reela funkcio, kiu ĵetas reelon x al lakosekanto 1 de angulo, kies mezuro en radianojdiferencas de x per oblo de 2π; simb. cosec aŭ kosek :kosekanto estas perioda funkcio, kun periodo 2π.[ Kosekans | cosecant | cosécante | косеканс ]

kosinuso – 641.1 [RB, p. 20] (de angulo α) Sinuso deĝia komplemento 1; simb. cos α aŭ kos α : la kosinusode orto egalas al 0 ; la kosinuso de angulo egalas alla kontraŭegalo de la kosinuso de ĝia suplemento.[ ILUST. A8 ] [ → | → | → | → ] 641.2 [RB, p. 20]Reelafunkcio, kiu ĵetas reelon x al la kosinuso 1 de angulo,kies mezuro en radianoj diferencas de x per oblo de2π; simb. cos aŭ kos : kosinuso estas perioda funkcio,kun periodo 2π. [ ILUST. A7 ] [ Kosinus | cosine |cosinus | косинус ]

koŝia vico[P2], Koŝi-vico[HY, §236] – 642 Tia vico enmetrika spaco, ke la distanco inter du ĝiaj termojpovas iĝi arbitre malgranda, se la indicoj estas sufiĉegrandaj : konverĝanta vico estas koŝia ; en la metrikaspaco de reeloj ĉiu koŝia vico konverĝas. [ VD.kompleta 1, Koŝio ] [ Cauchy-Folge, Fundamental-

78

folge | Cauchy['s] sequence, fundamental sequence |suite de Cauchy, suite fondamentale | сходящаяся всебе последовательность, фундаментальная после-довательность, последовательность Коши ]

Koŝio – 643 [P2]Franclingve : Augustin Cauchy, 1789-1857. Franca matematikisto. [ Cauchy | Cauchy |Cauchy | Коши ]

kotangento – 644.1 [RB, p. 20] (de angulo α) Tangentode ĝia komplemento 1; simb. cotg α aŭ kotang α : lakotangento de angulo estas ankaŭ la inverso de ĝiatangento. [ ILUST. A8 ] [ → | → | → | → ]644.2 [RB, p. 20]Reela funkcio, kiu ĵetas reelon x al lakotangento 1 de angulo, kies mezuro en radianojdiferencas de x per oblo de π; simb. cotg aŭ kotang :kotangento estas perioda funkcio, kun periodo π.[ Kotangens | cotangent | cotangente | котангенс ]

kovarianco – 645 [HY, §237][ SIN. kunvarianco ] [ Ko-varianz, Covarianz | covariance | covariance |ковариация ]

kovro – 646 [HY, §238] (de aro E) Familio de subaroj,kies kunaĵo inkluzivas E. [ SUB. dispartigo ][ VD. kvazaŭkompakta ] [ Überdeckung | covering |recouvrement | покрытие ]

kreskanta – 647 [RB, p. 20] (p.p. bildigo f inter duordaj aroj) Tia, ke la ordo konserviĝas per ĝi : se festas kreskanta kaj a ≤ b, tiam f(a) ≤ f(b) ; striktekreskanta bildigo (konservanta la striktan ordon) ;logaritmo estas kreskanta funkcio, sinuso ne estas.[ wachsend | increasing | croissant | возрастающий ]

kruciĝi – 648 [ SIN. intersekci sin ] [ sich kreuzen |cross | se croiser | скреститься, пересекаться ]

kuba – 649 [P1]Rilata al kubo : kuba skatolo(kubforma) ; kuba metro ; kuba polinomo (triagrada) ;kuba radiko 3. [ kubisch | cubic, cubical | cubique |кубический ]

kubo – 650.1 [RB, p. 30]Sesedro, kiun limas seskvadratoj 1; alidire regula 2 sesedro. [ Würfel | → |→ | куб ] 650.2 [RB, p. 10]La tria potenco 1 de nombro;produto de tiu nombro per ĝia kvadrato 2. [ Kubus |cube | cube | куб, третья степень ]

kunaĵo – 651 [HY, §240] (de du aroj E kaj F) Aro, kieselementoj apartenas al E aŭ al F : la kunaĵon de E kajF oni signas per E∪F (legu : e aŭ fo, aŭ : e kun fo) ;la kunaĵo de aro el subaroj (la kunaĵo de ĉiuj subarojen la aro). [ ILUST. L1 ] [ Vereinigungsmenge | union |union | объединение ] RIM. Vd rimarkon subkomunaĵo.

kunigaĵo – 652 [SP][ SIN. kunaĵo ]

kunligaĵo – 653.1 [JW] (de du rilatoj 2 R⊂E×F kajS⊂F×G) Tia rilato T⊂E×G, ke por ĉiu ĝia elemento(a,c), ekzistas almenaŭ unu tia elemento b∈F, ke(a,b)∈R kaj (b,c)∈S : la kunligaĵon de rilatoj R kaj Soni signas per SR (legu so post ro) ; la kunligaĵo derilato R kun idento-rilato egalas al R(RidE = idFR = R) ; la kunligaĵo de du bildigoj memestas bildigo ; la kunligaĵo de bildigo kun ĝia inversoegalas al idento-rilato (ff−1 = idE). [ Produkt-abbildung, Produktrelation, Produkt | productmapping, relative product, composition product |application composée, relation composée, composée |сложное отображение, произведение ] 653.2 (de dutiaj vojoj 1 φ kaj ψ, ke la fina punkto de φ egalas al lakomenca de ψ) Tia vojo ω, ke ω(t) = φ(2t) por ajnat ≤ ½, kaj ω(t) = ψ(2t−1) por ajna t > ½. [ Produktweg |product path | chemin composé | сложный путь ]

kunligo – 654 [JW]Operacio 2, kiu ĵetas du objektojnal ilia kunligaĵo; la kunligaĵo mem : la kunligo debildigoj ne estas komuteca. [ Hintereinanderaus-führung, Verkettung | composition | composition |последовательное выполнение, композиция ]

kunmezurebla – 655 [JW] (p.p. du nombroj) Kieskvociento 1 estas racionala : la pitagoranoj pruvis,ke la diagonalo de kvadrato estas nekunmezureblakun ĝia latero. [ SIN. komunona ] [ kommensurabel |commensurable | commensurable | соизмеримый ]RIM. Tiu ĉi termino estas paŭsaĵo de la respondajnacilingvaj terminoj kaj referencas al la historio : onitiam demandis sin, ĉu du samdimensiaj grandoj estasmezureblaj per entjeraj nombroj de la samamezurunuo.

kuntiro – 656 [HY, §244] (inter du metrikaj spacoj)Tia bildigo de unu al alia, ke la rilato de la distancode la bildoj de du ajnaj punktoj al ilia distancoakceptas superan baron, strikte malpli grandan ol 1 :la reela bildigo x/2 estas kuntiro. [ Kontraktion,kontrahierende Abbildung | contraction, contractivemapping | contraction, application contractante |сжатие, сжимающее отображение ]

kunvarianco – 657 [P2] (de du hazardaj variabloj Xkaj Y) La ekspekto de (X−E(X))(Y−E(Y)); simb.Kovar(X,Y) : la varianco de X egalas al ĝiakunvarianco kun ĝi mem ; se du variabloj estasnedependaj 2, ilia kunvarianco estas nula, sed dudependaj variabloj povas havi nulan kunvariancon.[ SIN. kovarianco ] [ Kovarianz, Covarianz |covariance | covariance | ковариация ] RIM. Temas priunu el la malmultaj okazoj, kiam praviĝas laanstataŭigo de la internacia prefikso „ko-“ per „kun-“.Tiu ĉi PIV-a neologismo ŝajnas do sekvinda.

79

kurbeco – 658 [RB, p. 38] (de ebena kurbo, ĉe punktoa de ĝi) La inverso 1 de ĝia kurbecoradiuso : lakurbeco de rekto estas nula. [ Krümmung | curvature |courbure | кривизна ]

kurbecocentro – 659 [RB, p. 38] (de ebena kurbo, ĉepunkto a de ĝi) Intersekcopunkto de la ortanto ĉe akaj de la ortanto ĉe punkto „tre proksima“ al a : lakurbecocentro de cirklo ĉe ajna punkto de ĝi estasĝia centro. [ VD. kurbeco ] [ Krümmungsmittelpunkt |center of curvature | centre de courbure | центркривизны ] RIM. En [JW] kaj [P1, kurb] aperas lasinonima formo „centro de kurbeco“.

kurbecocirklo – 660 [RB, p. 38] (de ebena kurbo, ĉepunkto de ĝi) La cirklo 1 difinita de la kurbecocentrokaj la kurbecoradiuso de la kurbo ĉe tiu punkto.[ Krümmungskreis, Oskulationskreis | circle ofcurvature, osculating circle | cercle de courbure, cercleosculateur | круг кривизны, соприкасающийсякруг ] RIM. Ĉi-sence oni uzas ankaŭ „oskulcirklo“[RB, p. 38] kaj „oskula cirklo“ [P2, oskuli].

kurbecoradiuso – 661 [RB, p. 38, „kurbecoradio“] (deebena kurbo, ĉe punkto a de ĝi) La distanco inter akaj la kurbecocentro de la kurbo ĉe tiu punkto : lakurbecoradiuso de cirklo ĉe ajna punkto de ĝi egalasal ĝia radiuso. [ VD. kurbeco ] [ Krümmungsradius |radius of curvature | rayon de courbure | радиускривизны ] RIM. En [JW] troviĝas la formo „radiuso dekurbeco“.

kurbo – 662 [RB, p. 31]Linio, precipe kiam ne temaspri rekto : ebena kurbo (inkluzivata de ebeno) ;neebena kurbo ; polusa, kartezia ekvacio de kurbo ;algebra, transcenda kurbo (kies kartezia ekvacioestas algebra, transcenda) ; n-a-grada ebena kurbo(kies kartezia ekvacio esprimiĝas per n-a-gradapolinoma funkcio de la koordinatoj). [ ILUST. G1 ][ SUP. geometria figuro ] [ SUB. Specifaj ebenajkurboj : arĥimeda spiralo, cikloido, cirklo 1, ciso-ido, elipso, epicikloido, epitroĥoido, gaŭsa kurbo,hiperbola spiralo, hiperbolo, hipocikloido,hipotroĥoido, kardioido, kartezia folio, karteziaovalo, kateno, koniko, lemniskato, rompita linio,logaritma spiralo, parabolo, paskala limako,strofoido, traktorio, troĥoido ] [ SUB. Specifaneebena kurbo : helico ] [ VD. Karakterizaĵoj de ebenakurbo : kurbeco, kurbecocentro, kurbecocirklo,kurbecoradiuso ] [ SUB. Derivitaj kurboj : elvolvanto,elvolvato, envolvaĵo, konĥoido, podajro ] [ Kurve |curve | courbe | кривая ] RIM. Kurbojn oni studas ĉefesurbaze de la analitikaj ecoj de iliaj ekvacioj aŭ deiliaj parametraj prezentoj.

kvadranto – 663 [RB, p. 28]Kvarono de cirklo 1;

centra angulo, kiu detranĉas tian arkon : du ortajkoordinataj aksoj 3 estigas kvar kvadrantojn.[ Quadrant | quadrant | quadrant | квадрант ]

kvadrata – 664.1 Rilata al kvadrato : kvadratametro, mejlo ; kvadrata ekvacio (duagrada) [PV] ;kvadrata radiko 3 [PV]. [ quadratisch, Quadrat- |square, quadratic | carré, quadratique | квадратный,квадратичный ] 664.2 [HY, §270] (p.p. (n,p)-matrico)Tia, ke n = p. [ quadratisch | square | carré | квадрат-ный ]

kvadrategala – 665 (p.p. elemento x de monoido kunmultiplike signata operacio *) Tia, ke x*x = x; alidire :egala al ĝia kvadrato 2 : kiu ajn estas entjero n, la n-a potenco de kvadrategala elemento egalas al ĝimem ; vektora projekcio estas kvadrategala endo-morfio ; kvadrategala matrico ; en la aro dekompleksoj, kvadrategalaj estas nur 0 kaj 1. [ idem-potent | idempotent | idempotent | идемпотентный ]RIM. Estas strange, ke en niaj fontoj troveblas nek tiutermino, nek la ekvivalenta internacia formo„idempotenta“ (etimologie interpretebla kiel „egala al(ĉiuj) siaj potencoj“), dum plurloke troveblas„nilpotenta“.

kvadratigi – 666 Potencigi per 2. [ quadrieren |square | élever au carré | возводить в квадрат ]

kvadrato – 667.1 [RB, p. 27]Ortangula rombo; alterna-tive kaj samsence : regula 1 kvarlatero. [ ILUST. G15 ][ → | → | → | → ] 667.2 [RB, p. 10]La dua potenco 1;nombro multiplikita per si mem : 3² = 9 (legu : trikvadrate estas naŭ, aŭ : tri je kvadrato estas naŭ) ; laareo de kvadrato 1 estas la kvadrato 2 de ĝia latero 1.[ Quadrat | square | carré | квадрат ]

kvadraturo – 668.1 [VE] (de geometria figuro)Geometria problemo, celanta desegni kvadraton 1,kies areo 1 egalas al tiu de la koncerna figuro : lakvadraturo de cirklo per rektilo kaj cirkelo estasnesolvebla. [ → | → | → | → ] 668.2 [RB, p. 23] [ARK]Kalkulo de difinita integralo : kelkaj diferencialajekvacioj estas redukteblaj al kvadraturoj. [ Quadratur| quadrature | quadrature | квадратура ]

kvadriko – 669 [RB, p. 36]Ĉiu surfaco kun duagradakartezia ekvacio. [ Quadrik | quadric | quadrique |квадрика ]

kvaredro – 670 [ VD EKZ. n-edro ] [ Vierflach, Vier-flächner, Tetraeder | tetrahedron | tétraèdre | четырёх-гранник, тетраэдр ]

kvarlatero – 671 [P1]Plurlatero kun kvar lateroj.[ ILUST. G15 ] [ SUB. Ekzemploj de kvarlateroj :deltoido, kvadrato 1, lozanĝo, ortangulo, paralelo-

80

gramo, rombo, trapezo ] [ Viereck | quadrilateral |quadrilatère | четырёхугольник ]

kvaropo – 672 [ VD EKZ. n-opo ] [ Quadrupel |quadruple | quadruplet | четвёрка ]

kvartermo – 673 [ VD EKZ. n-termo ] [ Quadrinom |quadrinomial | quadrinôme | четырёхчлен ]

kvazaŭkompakta – 674 (p.p. subaro de topologiaspaco) Tia, ke el ĉiu kovro per malfermitaj 1 subarojeblas tiri finian subkovron : ĉiu kvazaŭkompaktasubaro de metrika spaco estas ankaŭ kompakta 2.[ quasikompakt | quasicompact | quasi-compact |квазикомпактный ]

kvinedro – 675 [ VD EKZ. n-edro ] [ Fünfflach,Fünfflächner, Pentaeder | pentahedron | pentaèdre |пятигранник, пентаэдр ]

kvinlatero – 676 [ VD EKZ. n-latero ] [ Fünfeck |pentagon | pentagone | пятиугольник ]

kvinopo – 677 [ VD EKZ. n-opo ] [ Quintupel | quintuple| quintuplet | пятёрка ]

kvocienta aro – 678 (de ekvivalento-rilato) Aro deĉiuj ĝiaj ekvivalento-klasoj : la kvocientan aron derilato R en E oni signas per E/R. [ Quotientmenge |quotient set | ensemble quotient | фактор-множество ] RIM. Troveblas ĉi-sence ankaŭ „kvoci-entaro“ (en [JW]), kiun ni ne konsideras bone formita(vd rimarkon sub celo-aro), aŭ „kvocienta spaco“ (en[P2]).

kvocienta frakcio – 679 Frakcio prezentita pernumeratoro kaj denominatoro (kontraste al poziciafrakcio). [ gewöhnlicher Bruch | common fraction,vulgar fraction | fraction ordinaire | простая дробь ]

kvocienta grupo – 680 [P2] (de grupo G rilate alinvarianta 2 subgrupo H de ĝi) La aro de ĉiuj flankajklasoj de G rilate al H, provizita per la operacio(aH).(bH) = (a.b)H; simb. G/H. [ Quotientengruppe,Faktorgruppe | quotient group, factor group | groupequotient | фактор-группа ] RIM. Ni preferas tiunterminon al la sinonima, malpli travidebla faktor-grupo. Notindas, ke troviĝas ankaŭ „kvocientogrupo“en [OR, p. 19].

kvocienta ringo – 681 (de ringo R rilate al idealo I deĝi) La kvocienta grupo de R rilate al I, provizita perla multipliko (a+I)×(b+I) = (a×b)+I; simb. R/I.[ Quotientenring | quotient ring | anneau quotient |фактор-кольцо ]

kvociento – 682.1 [PV]Rezulto de divido : lakvociento de 10 per 5 estas 2. [ SIN. rilato 1 ][ Quotient, Verhältnis | quotient, ratio | quotient,

rapport | частное, отношение ] RIM. Tiun ĉikvocienton oni foje kvalifikas „ekzakta“ por distingiĝin de kvociento 2. 682.2 (ĉe eŭklida divido de a perb en eŭklida ringo) Ĉiu el la eblaj elementoj q, porkiuj a = b×q+r kaj φ(r) ≤ φ(b) : ĉe eŭklida divido deX2+1 per X la kvociento estas X. [ → | → | quotient |неполное частное ] RIM. Tiun ĉi kvocienton oni fojekvalifikas „eŭklida“ por distingi ĝin de kvociento 1.682.3 [JW] (de geometria progresio) La konstantakvociento 1 de ĉiu termo de ĝi per la antaŭa.[ Quotient | quotient | raison | знаменатель ]

― L ―

laplaca operatoro, laplacoperatoro – 683 Opera-toro, kiu ĵetas skalaran kampon U al la sumo de tiesduaj partaj derivaĵoj laŭ la sinsekvaj koordinatoj;alternative : la rezultanta kampo : la laplacoperatoranbildon de kampo U oni kutime signas per ∇2U aŭ∆U = ∑ ∂2

i U ; ĝi egalas al la diverĝenco de lagradiento de U. [ VD. Laplaco ] [ Laplace-Operator |Laplacian | laplacien | лапласиан ]

Laplaco – 684 [P2]Franclingve : Pierre Simon deLaplace, 1749-1827. Franca matematikisto. [ Laplace |Laplace | Laplace | Лаплас ]

latero – 685.1 [RB, p. 27, pri triangulo]Streko, limantaplurlateron; alternative : la longo de tiu streko : larandojn de la lateroj oni nomas verticoj ; la areo deortangulo egalas al la produto de ĝia granda lateroper la malgranda. [ ILUST. G3 ] [ SIN. flanko 2 ] [ → |side | → | → ] 685.2 [RB, p. 26] (de angulo 2) Ĉiu el ladu duonrektoj, ĝin konsistigantaj. [ ILUST. G4 ] [ Seite,Schenkel | side, arm | côté | сторона ]

latiso – 686 [HY, §251]Tia algebra strukturo (E,∨,∧),ke ambaŭ operacioj estas komutecaj 1 kaj asociecaj 1,kaj ke x∨(x∧y) = x∧(x∨y) = x, kiuj ajn estas x,y∈E(sorbada regulo) : se (E,∨,∧) estas latiso, ankaŭ(E,∧,∨) estas (duala latiso de la unua) ; la aro denaturaj entjeroj, provizita per la operacioj plejgranda komuna divizoro kaj plej malgrandakomuna oblo estas latiso. [ VD. Specifaj ecoj delatiso : distribueca 2, komplementa 4, kompleta 2 ][ Verband | lattice | treillis | решётка, структура ]RIM. La rilato x∧y = x difinas ordo-rilaton super E.Alternative kaj ekvivalente eblas difini latison kieltian ordan aron (E,≤), ke por ajnaj du elementoj x, yde ĝi ekzistas iliaj infimo (signata per x∧y) kajsupremo (signata per x∨y).

latitudo – 687 (de punkto M en tridimensia reelaeŭklida afina spaco, provizita per orta ununorma

81

koordinatsistemo (O, i, j, k)) Mezuro de la angulo 2

(OP, OM), kie P signas la ortan projekciaĵon de M surla ebeno difinita de (O, i, j) : latitudo estas la triakoordinato en la sfera koordinatsistemo. [ Breite |latitude | latitude, hauteur | широта ]

laŭfaktora integralado, poparta integralado –688 [ VD EKZ. integralado 1 ] [ Integration nach Teilen |integration by parts | intégration par parties | интегри-рование по частям ]

lebega integralo – 689.1 (de simpla funkciof = ∑ai.χAi laŭ mezuro µ super σ-algebro A) La sumo∑ai.µ(Ai); simb. ∫fdµ (legu : integralo de fo do mu)aŭ ∫f(x)dµ(x) : la lebega integralo de karakterizafunkcio de ajna elemento de A egalas al ties mezuro ;kvankam simpla funkcio povas prezentiĝi divers-maniere kiel lineara kombinaĵo de karakterizajfunkcioj, ĝia lebega integralo estas unika.[ VD. Lebego ] [ → | → | → | → ] 689.2 (de funkcio f)La komuna valoro, se ĝi ekzistas, de la supremo de laintegraloj de simplaj funkcioj malpli grandaj ol f kajde la infimo de la integraloj de simplaj funkcioj pligrandaj ol f; simb. ∫fdµ aŭ ∫f(x)dµ(x) : la lebegaintegralo de ajna funkcio f laŭ la diraka mezuro ĉepunkto a egalas al f(a) ; la lebega integralo defunkcio f en subaro V (la integralo de f.χV; simb.∫V fdµ, legu : integralo en vo de fo do mu).[ VD. Lebego ] [ Lebesguesches Integral | Lebesgue['s]integral | intégrale de Lebesgue | интеграл Лебега ]RIM. Parolante pri la lebega integralo laŭ mezuro µ, oniofte ellasas la adjektivon „lebega“. Inverse, se oniparolas pri la lebega integralo sen precizigi lamezuron, tiam temas pri integralo laŭ la lebegamezuro super la borela σ-algebro.

lebega mezuro – 690 (super la borela σ-algebrosuper la aro de reeloj) Mezuro, difinita per tio, ke surintervalo ]a,b[ ĝi alprenas la valoron (b−a).[ VD. Lebego ] [ Lebesguesches Maß | Lebesgue['s]measure | mesure de Lebesgue | мера Лебега ]

Lebego – 691 Franclingve : Henri Lebesgue, 1875-1941. Franca matematikisto. [ Lebesgue | Lebesgue |Lebesgue | Лебег ]

lemniskato – 692 [RB, p. 35]Ebena kurbo, konsistantael ĉiuj tiaj punktoj, ke la produto de iliaj distancoj al nfiksaj punktoj (ĝiaj polusoj) egalas al fiksa nombro :la kurbo kun polusa ekvacio de la tipo ρ = a (2cos2θ)½

estas dupolusa lemniskato. [ ILUST. K11 ] [ Lemniskate| lemniscate | lemniscate | лемниската ]

lemo – 693 [P1]Aserto, demonstrita dum la pruvo depli grava teoremo kaj servanta al tiu pruvo. [ Lemma,Satz | lemma | lemme | лемма ]

libera – 694 (p.p. subaro de modulo 1 aŭ vektoraspaco) Kies elementoj estas lineare nedependaj :subaro, al kiu apartenas la nula vektoro, ne estaslibera. [ VD. bazo 4 ] [ linear unabhängig, freilinearunabhängig | linearly independent | linéairementindépendant, libre | линейно независимый ]

limesinfimo – 695.1 [HY, §254] (de subaro el reeloj)Ĝia plej malgranda akumuliĝa punkto. [ ANT.limesosupremo 1 ] [ → | → | → | → ]695.2 [P2, „limesa infimo“] (de reela funkcio f, ĉe punktoa de ties fonto-aro) La infimo de la aro de punktoj,adheraj 3 al f ĉe a; simb. lim infx→a f(x). [ ANT.limesosupremo 2 ] [ unterer Limes, limes inferior |lower limit, inferior limit | limite inférieure | нижнийпредел ]

limeso – 696.1 [P1, konverĝi] (de vico (un)) Punkto p, alkiu ĝi konverĝas 2; simb. p = lim (un) : la limeso de(1/n)n > 0 estas 0 ; la vico ((−1)n)n > 0 ne akceptaslimeson (ne konverĝas). [ → | → | → | → ] RIM. Por ĉitiu nocio Bricard [RB, p. 17] kontentiĝis je „limo“.696.2 [P1] (de bildigo f inter du topologiaj spacoj, ĉeakumuliĝa punkto a de la fonto-aro) Tia punkto b dela celo-aro, ke por ĉiu ĝia ĉirkaŭaĵo W, ekzistasresponda ĉirkaŭaĵo V de a, kies bildo 1 per f estasinkluzivata de W; simb. b = limx→a f(x) : bildigopovas havi limeson ĉe punkto, en kiu ĝi ne estasdifinita ; la limeso ĉe 0 de x.sin(1/x) estas 0 ; se lalimeso de f ĉe a egalas al f(a), tiam oni diras, ke festas kontinua 1 ĉe a ; se vico (un) konverĝas al a, kajse b estas limeso de f ĉe a, tiam ĝi ankaŭ estas limesode la vico (f(un)). [ VD. analitiko, strebi ] [ Limes |limit | limite | предел ] RIM. En la kadro de reelajfunkcioj oni parolas ankaŭ pri limeso ĉe malfinio ;dekstra, maldekstra limeso (la konsiderata ĉirkaŭaĵoV devas akcepti a kiel infimon aŭ supremon,respektive). Oni diras sendistinge, ke „b estas limesode f ĉe punkto a“, „f akceptas limeson b ĉe punkto a“,aŭ ke „f(x) strebas al b, kiam x strebas al a“.

limesosupremo – 697.1 [HY, §255] (de subaro el reeloj)Ĝia plej granda akumuliĝa punkto. [ ANT.limesinfimo 1 ] [ → | → | → | → ]697.2 [P2, „limesa supremo“] (de reela funkcio, ĉe punktoa de ties fonto-aro) La supremo de la aro de punktoj,adheraj 3 al f ĉe a; simb. lim supx→a f(x). [ ANT.limesinfimo 2 ] [ oberer Limes, limes superior | upperlimit, superior limit | limite supérieure | верхнийпредел ]

limi – 698 [ SIN. randi ]

limo – 699 [RB, p. 17] [ARK] [ VD. infimo, supremo ]

lineara – 700.1 Iel rilatanta al algebraj strukturoj de la

82

tipo modulo 1 aŭ vektora spaco. [ VD. linearaalgebro 1 ] [ → | → | → | → ] 700.2 [P1] (p.p. bildigointer moduloj 1 aŭ vektoraj spacoj) Homomorfia 2

rilate al la koncerna strukturo : por ke bildigo f intervektoraj spacoj estu lineara, sufiĉas, kef(x+α·y) = f(x)+α·f(y), kiuj ajn estas x, y kaj α.[ SIN. linia ] [ → | → | → | → ] 700.3 [P1] (p.p. reelafunkcio f) Tia, ke f(x) = αx. [ SIN. linia ] [ linear | linear| linéaire | линейный ]

lineara algebro – 701.1 Branĉo de algebro, kiuokupiĝas pri la ecoj de moduloj 1, vektoraj spacojkaj iliaj homomorfioj. [ VD. lineara 1 ] [ → | → |algèbre linéaire | → ] 701.2 (super korpo (K,+,×)) Tiaalgebra strukturo (A,+,×,·), ke (A,+,×) estas ringo,(A,+,·) estas vektora spaco super K, kaj la trikoncernaj multiplikoj verigas, ke (α·x)×(β·y) = (α×β)·(x×y) por ajnaj skalaroj α, β kaj vektoroj x, y :la polinomringo de korpo K estas lineara algebrosuper ĝi. [ lineare Algebra | linear algebra | algèbre |линейная алгебра ]

lineara kombinaĵo – 702 [P2] (el finia nombro davektoroj xi) Sumo de termoj, konsistantaj el produtode ĉiu el la vektoroj xi per skalaro αi; la skalaroj estasnomataj koeficientoj 2 : ∑ αi·xi. [ VD. linearenedependa ] [ Linearkombination | linear combina-tion | combinaison linéaire | линейная комбинация ]

lineare dependa – 703 [HY, §257][ ANT. linearenedependa ] [ linear abhängig | linearly dependent |linéairement dépendant | линейно зависимый ]

lineare nedependa[JW], lineare sendepen-da[HY, §258] – 704 (p.p. vektoroj) Tiaj, ke linearakombinaĵo el ili estas nula, se kaj nur se ĉiuj ĝiajkoeficientoj 2 estas mem nulaj : en polinom-ringo,konsiderata kiel modulo 1 super ĝia baza ringo, lapolinomoj Xi estas nedependaj unuj de la aliaj.[ VD. libera ] [ linear unabhängig | linearly indepen-dent | linéairement indépendant, libre | линейнонезависимый ] RIM. Pro oportuneco oni diras ankaŭ „xdependas de y“, „x estas dependa de y“ anstataŭ „x kajy ne estas nedependaj“, kaj „x ne dependas de y“anstataŭ „x kaj y estas nedependaj“.

linia – 705 [P1] [ARK] Lineara : linia ekvacio. [ linear |linear | linéaire | линейный ] RIM. Kvankam arĥaiĝinta,tiu senco restas logika, radikŝpara, internacia kajpromociinda. Riskoj de ambigueco apenaŭ ekzistas.

linio – 706 [RB, p. 25]Unudimensia geometria figuro :rekta, kurba, rompita linio ; linio estas la bildaro dekontinua bildigo de la aro de reeloj al la koncernaspaco, kiun bildigon oni nomas parametra prezento

de la linio. [ ILUST. G1 ] [ SIN. kurbo ] [ Linie, Kurve |line, curve | courbe, ligne | линия, кривая ]

logaritma derivaĵo – 707 [P2, „logaritma derivo“] (defunkcio f) La derivaĵo de la absoluta valoro de tiesnatura logaritmo : la logaritma derivaĵo de produtode funkcioj egalas al la sumo de iliaj logaritmajderivaĵoj. [ logarithmische Ableitung | logarithmicderivative | dérivée logarithmique | логарифмическаяпроизводная ]

logaritma spiralo – 708 Spiralo, kies polusa ekvacioestas de la tipo ρ = ekθ. [ ILUST. K14 ] [ VD. logaritmo ][ logarithmische Spirale | logarithmic spiral | spiralelogarithmique | логарифмическая спираль ]

logaritmo – 709 [RB, p. 20] (kun bazo 2 a, aŭ a-uma 2)Inverso 3 de la funkcio eksponencialo kun bazo a :logaritmon de x kun bazo a oni kutime signas perloga(x) ; logaritmo de la bazo egalas al 1 ; logaritmode produto egalas al sumo de logaritmoj de laapartaj faktoroj ; logaritmo de eksponencialo de xegalas al x ; vastigite al kompleksoj, la funkciologaritmo fariĝas plursenca; logaritma skalo.[ ILUST. A6 ] [ VD. karakteristiko 1, mantiso ]...............[ Logarithmus | logarithm | logarithme | логарифм ]

logika operacio – 710 [JW]Regulo, kiu asociaspropozicion 1 al unu aŭ pluraj propozicioj, difinanteĝian vervaloron ― depende de la vervaloro de laargumentoj ― per iu vertabelo : ekzistas 4 eblajunuargumentaj logikaj operacioj kaj 16 duargu-mentaj. [ SUB. Unuargumenta operacio : negacio;duargumentaj operacioj : disjunkcio, ekskluzivadisjunkcio, konjunkcio, implico, duobla implico,ekvivalento ] [ logische Operation | logical operation |opération logique, fonction logique | логическаяоперация ] RIM. Logikajn operaciojn eblus difini kieloperaciojn 2 super iu duelementa aro, prezentanta laeblajn vervalorojn, kaj efektive tia aro, provizite perkonjunkcio, disjunkcio kaj negacio, ricevas strukturonde bulea algebro 2. Sed por difini logikajn operaciojnne estus tre konsekvence uzi tiajn nociojn, kiaj estasaroj aŭ bildigoj, kiuj ja baziĝas sur rezonadoj uzantajla koncernajn operaciojn. Ŝajnas pli bonorde difinitian operacion per ĝia vertabelo (intuicia nocio), kiupor ĉiu vervaloro de la „argumentoj“ donas lavervaloron de la „rezulto“.

logistiko – 711 [P1]Matematika logiko : Couturatestis unu el la fondintoj de logistiko [P1].[ mathematische Logik, Logistik | mathematical logic,logistics | logique mathématique, logistique | матема-тическая логика, логистика ]

loka ekstremumo – 712 [ VD EKZ. ekstremumo ]

83

[ lokales Extremum | local extremum | extrémum local| локальный экстремум ]

lokaro – 713 [RB, p. 32] [ARK] Aro de punktoj,verigantaj iun econ : la lokaro de kurbecocentroj deiu kurbo nomiĝas ties elvolvato. [ geometrischer Ort |geometric locus | lieu géométrique | геометрическоеместо ] RIM. Kvankam tiu ĉi termino estas aŭtoritata,bone formita kaj arĥaika, ĉar ĉiam anstataŭigebla per„aro“, oni ial enkondukis por ĝi novan, nerekomend-indan formon „lokuso“ [P1].

longigita cikloido – 714 [JW]Ebena kurbo, naskita depunkto ligita al cirklo 1 kaj ekstera al ĝi, kiu cirkloruliĝas sur fiksa rekto. [ ILUST. K19 ] [ SUP. troĥoido ][ verlängerte Zykloide | prolate cycloid | cycloïdeallongée | удлинённая циклоида ]

longigita epicikloido – 715 [JW]Ebena kurbo, naskitade punkto ligita al cirklo 1 kaj ekstera al ĝi, kiu cirkloruliĝas sur la ekstera periferio de alia cirklo.[ ILUST. K22 ] [ SUP. epitroĥoido ] [ verlängerte Epi-zykloide | prolate epicycloid | épicycloïde allongée |удлинённая эпициклоида ]

longigita hipocikloido – 716 [JW]Ebena kurbo,naskita de punkto ligita al cirklo 1 kaj ekstera al ĝi,kiu cirklo ruliĝas interne de alia cirklo. [ ILUST. K23 ][ SUP. hipotroĥoido ] [ verlängerte Hypozykloide |prolate hypocycloid | hypocycloïde allongée |удлинённая гипоциклоида ]

longitudo – 717 (de punkto M en tridimensia reelaeŭklida afina spaco, provizita per orta ununormakoordinatsistemo (O, i, j, k)) Polusa angulo de la ortaprojekciaĵo de M sur la ebeno difinita de (O, i, j) :longitudo estas la dua koordinato en la sferakoordinatsistemo. [ Länge | longitude | longitude,azimuth | долгота ]

lozanĝo – 718 [RB, p. 27][ SIN. rombo ] [ Rhombus,Raute | rhombus | losange, rhombe | ромб ]

― M ―

maksimuma – 719.1 (p.p. elemento de orda aro(E,≤)) Tia, ke ne ekzistas elemento de E strikte pligranda ol ĝi : la eventuala maksimumo de orda aroestas maksimuma, sed maksimuma elemento ne nepreestas maksimumo. [ ANT. minimuma ] [ → | → |maximal |→ ] 719.2 (p.p. idealo de ringo R) Tia, ke ĝiestas maksimuma 1 en la aro de ĉiuj idealoj de R,provizita per la ordo-rilato inkluziveco. [ maximal |maximal | maximal | максимальный ] RIM. Troveblastiu termino en [JW], sed sen difino estas malfacile

taksi, ĉu la intencata senco estas nur „plej granda,estanta maksimumo“ (kiel en „ekvaciaro demaksimuma ordo“), aŭ ĉu ĝi povas aplikiĝi ankaŭ enla supre menciitaj kuntekstoj.

maksimumejo – 720 [P2][ SIN. maksimumiganto ]

maksimumiganto – 721 [RB, p. 20] (de bildigo kunvaloroj en orda aro) Punkto de la fonto-aro, ĉe kiu labildigo atingas maksimumon. [ ILUST. A1 ] [ Maxi-mumstelle | point of maximum | point de maximum |точка максимума ] RIM. Ial [P2] preferas nomi tion„maksimumejo“, eble imite al la germana. Ni tamenne vidas firman kialon por rompi la tradicion ĉi-koncerne, des malpli ke „-ejo“ aŭ „loko“ pensigas plipri aro da punktoj, ol pri ununura punkto.

maksimumo – 722 [RB, p. 18, 20] (de orda aro (E,≤))Tia elemento M en E, ke ĉiuj aliaj estas malpli grandajol ĝi (x ≤ M por ĉiu ajn x en E); simb. M = max E : lareela intervalo ]0,1[ ne havas maksimumon ; laeventuala maksimumo estas unika ; (absoluta)maksimumo de funkcio (t.e. de ĝia bildaro) ; (loka)maksimumo de funkcio (t.e. de la bildo de iuĉirkaŭaĵo). [ ANT. minimumo ] [ SUP. ekstremumo ][ Maximum | maximum | maximum | максимум ]RIM. La difino de Bricard estas pli larĝa ol nia. Lidistingas inter „tuŝata maksimumo“ (nia „maksi-mumo“) kaj „netuŝata maksimumo“ (nia „supremo“,se ĝi ne estas ankaŭ maksimumo).

mala okazo – 723 [ VD EKZ. okazo ] [ Gegenereignis,komplementäres Ereignis | complementary event |événement contraire | дополнительное событие ]

malakuta – 724 [RB, p. 26][ SIN. obtuza ] [ stumpf |obtuse | obtus | тупой ]

malbildo – 725 [HY, §263][ SIN. inversa bildo ]

maldekstra klaso – 726 (de grupo G rilate alsubgrupo H de ĝi kaj elemento a∈G) Aro de ĉiujelementoj de la tipo a.h, kie h∈H; simb. aH :maldekstra klaso estas ekvivalento-klaso laŭ la rilatox−1.y∈H. [ SUP. flanka klaso ] [ VD. dekstra klaso,invarianta 2 subgrupo ] [ linksseitige Nebenklasse,linksseitige Restklasse, linke Nebenklasse, linkeRestklasse | left coset | classe (latérale) à gauche |левосторонний смежный класс ]

maldekstruma – 727 [JW] (p.p. bazo 4 de orientitavektora spaco) Havanta negativan orientiĝon.[ Links-(system), negativ orientiert | negativelyoriented | rétrograde | левый упорядоченный,отрицательно ориентированный ]

malderivaĵo – 728 [P1] (de funkcio f kun reela aŭkompleksa argumento) Ĉiu funkcio g, kies derivaĵo

84

egalas al f, t.e. g ′ = f. [ SIN. integralo 2 ] [ Stamm-funktion, unbestimmtes Integral | antiderivative,primitive, indefinite integral | primitive, intégraleindéfinie | первообразная функция, примитивнаяфункция, неопределённый интеграл ]

maldiskreta – 729.1 (p.p. aro) Ne numerebla :maldiskreta funkcio, hazarda variablo (kies valorojapartenas al maldiskreta aro). [ ANT. diskreta ] [ stetig |continuous | continu | непрерывный ] RIM. Kvankamla nacilingvaj ekvivalentoj sugestas, ke oni uzu„kontinua“ ĉi-sence, kontinua 2 funkcio kaj mal-diskreta funkcio estas nepre diferencigindaj nocioj.Notindas, ke [HY] uzas „kontinue distribuita“ paro-lante pri hazardaj variabloj, kio mallerte pensigas prila probablodistribuo, dum fakte sufiĉus diri, ke lahazarda variablo estas maldiskreta funkcio.729.2 [JW][ VD. topologio 2 ]

maldiskreta topologio – 730 [ VD EKZ. topologio 2 ][ indiskrete Topologie, triviale Topologie | indiscretetopology, trivial topology | topologie grossière |тривиальная топология ]

malfaza – 731 [ VD EKZ. fazo ]

malfermaĵo – 732 [P2] (de subaro A en topologiaspaco) La plej granda malfermita 1 subaro,inkluzivata de A (alidire : la kunaĵo de ĉiujmalfermitaj subaroj, inkluzivataj de ĝi) : la malferm-aĵon de A oni kutime signas per A (legu : a ringo) ;malfermita aro identas kun sia malfermaĵo ; lakomplemento de la malfermaĵo de A egalas al lafermaĵo de la komplemento de A. [ SIN. interno ][ Inneres, offener Kern | interior | intérieur |внутренность, открытое ядро ]

malfermita – 733.1 [P2] (p.p. subaro de topologiaspaco (E,T)) Apartenanta al T. [ → | → | → | → ]RIM. Ial nur la neologismo „aperta“ aperas en [JW], dumla sama konas „fermita“ paralele kun „kloza“. Vdankaŭ la rimarkon sub fermita. 733.2 (p.p. subaro demetrika spaco) Tia, ke por ĉiu ĝia punkto x ĝiinkluzivas iun globon 1 kun centro x kaj radiusoρ > 0 : la malfermitaj aroj de metrika spaco konsist-igas topologion 2. [ offen | open | ouvert | открытый ]

malfinia, nefinia[P1] – 734 „Senlime granda“ aŭ„senlime malproksima“, t.e. estanta malfinio : la arode la primoj estas nefinia (ne havas finian nombronda elementoj). [ SIN. nefinita ] [ unendlich, infinit,unbegrenzt | infinite | infini | бесконечный ] RIM. Vdrimarkon sub infinita.

malfinidimensia – 735 [ VD EKZ. n-dimensia ] [ unend-lichdimensional | infinite-dimensional | de dimensioninfinie | бесконечномерный ]

malfinio[SP], nefinio[JW] – 736 Objekto „senlimegranda“ aŭ „senlime malproksima“, t.e. ne estantafinio : la signohavaj malfinioj +∞ (legu : plusmalfinio) kaj −∞ (legu : minus malfinio) ; la sensignamalfinio ∞. [ SIN. infinito ] [ Unendlich | infinity |infini | бесконечность ]

malforta topologio – 737 (super topologia 5 vektoraspaco E) La topologio 2, difinita per la aro de ĉiujkontinuaj 2 linearaj 2 formoj super ĝi (alidire : perĝia topologia dualo) : la malforta topologio estas lamalplej fajna topologio, kiu igas kontinuaj laelementojn de la topologia dualo E' ; por finidimensianormohava spaco la malforta topologio identas kuntiu, difinita per la normo. [ schwache Topologie |weak topology | topologie faible | слабая топология ]RIM. Kontraste kun la malforta, oni ofte referencas al laorigina topologio de E nomante ĝin „forta“. En multajaplikoj la forta topologio estas difinita per normo.

malforte konverĝa – 738 [HY, §266, „malforta konverĝo“]

(p.p. vico super topologia 5 vektora spaco)Konverĝa rilate al la malforta topologio. [ schwachkonvergent | weakly convergent | faiblementconvergent | слабо сходящийся ]

malgranda duonakso – 739 [JW] (de elipso) Ĉiu el ladu strekoj de ĝia nefokusa akso 1, kunligantaj lacentron 3 al la elipso; longo de tia streko. [ ILUST. K2 ][ kleine Halbachse | semi-minor axis | demi-axe nonfocal, demi petit axe | малая полуось ]

malkomponaĵo – 740 [ VD EKZ. malkomponi ] [ Zer-legung | decomposition | décomposition | разло-жение ]

malkomponebla – 741 [ VD EKZ. malkomponi ][ zerlegbar | decomposable | décomposable | разло-жимый ]

malkomponi – 742 [RB, p. 10, „malkomponebla“]Esprimiion kiel rezulton de operacio, aplikita al iuj „konsistajeroj“ de ĝi : malkomponi vektoron laŭ bazo (troviĝiajn komponantojn) ; neprima entjero estas, unike,malkomponebla en primojn (prezentebla kiel produtode primaj faktoroj) ; kanona malkomponaĵo debildigo (prezento de ĝi kiel kunligaĵo de enjekcio,bijekcio kaj surjekcio). [ VD. elvolvi ] [ zerlegen |decompose | décomposer | разлагать ]

malkonverĝa, nekonverĝa – 743 Ne konverĝanta :nekonverĝa serio [RB, p. 19]. [ SIN. diverĝa ] [ divergent| divergent | divergent | рассходящийся ]

malkonverĝi – 744 Ne konverĝi 2, ne esti konverĝa.[ SIN. diverĝi ] [ divergieren | diverge | diverger |расходиться ]

85

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

расходящийся

malkreskanta – 745 [RB, p. 20] (p.p. bildigo f inter duordaj aroj) Tia, ke la ordo inversiĝas per ĝi : se festas malkreskanta kaj a ≤ b, tiam f(a) ≥ f(b) ; striktemalkreskanta bildigo (inversanta la striktan ordon) ;la funkcio, kiu ĵetas reelon al ĝia inverso, estasmalkreskanta ; sinuso estas nek kreskanta, nekmalkreskanta. [ fallend | decreasing | décroissant |убывающий ]

mallongigita cikloido – 746 Ebena kurbo, naskita depunkto ligita al cirklo 1 kaj interna al ĝi, kiu cirkloruliĝas sur fiksa rekto. [ ILUST. K19 ] [ SUP. troĥoido ][ verkürzte Zykloide | curtate cycloid | cycloïderaccourcie | укороченная циклоида ] RIM. Ekzistasankaŭ la formo „kurtigita cikloido“, ekz-e en [JW].

mallongigita epicikloido – 747 Ebena kurbo, naskitade punkto ligita al cirklo 1 kaj interna al ĝi, kiu cirkloruliĝas sur la ekstera periferio de alia cirklo.[ ILUST. K22 ] [ SUP. epitroĥoido ] [ verkürzte Epizyk-loide | curtate epicycloid | épicycloïde raccourcie |укороченная эпициклоида ] RIM. Ekzistas ankaŭ laformo „kurtigita epicikloido“, ekz-e en [JW].

mallongigita hipocikloido – 748 Ebena kurbo,naskita de punkto ligita al cirklo 1 kaj interna al ĝi,kiu cirklo ruliĝas interne de alia cirklo. [ ILUST. K23 ][ SUP. hipotroĥoido ] [ verkürzte Hypozykloide |curtate hypocycloid | hypocycloïde raccourcie |укороченная гипоциклоида ] RIM. Ekzistas ankaŭ laformo „kurtigita hipocikloido“, ekz-e en [JW].

malplena aro – 749 [HY, §267]La aro, kiu enhavasneniun elementon : la malplenan aron oni signas per∅ ; ĝi estas subaro de ĉiu aro. [ leere Menge | emptyset | ensemble vide | пустое множество ]

malrefleksiva – 750 [P1, rilato] (p.p. interna rilato R)Tia, ke ĝia komunaĵo kun la idento-rilato estasmalplena; simb. R∩idE = ∅ : la rilato „strikte pligranda ol“ estas malrefleksiva. [ antireflexiv |antireflexive | antiréflexif | антирефлексивный ]

malsimetria – 751 [P2, rilato] (p.p. interna rilato R)Tia, ke la komunaĵo inter ĝi kaj ĝia inverso 3 estassubaro de la idento-rilato; simb. R∩R−1⊂idE : se Restas malsimetria, de la fakto, ke xRy kaj yRx, sekvas,ke x = y. [ antisymmetrisch, identitiv | antisymmetric |antisymétrique | антисимметричный ] RIM. Pri lasencevoluo de tiu termino vd rimarkon sub anti-simetria.

malvastigaĵo – 752 [P2] (de bildigo f laŭ subaro A deĝia fonto-aro) Tia bildigo g de A al la celo-aro de f, keg(x) = f(x) por ĉiu x∈A : la entjera adicio estasmalvastigaĵo de la reela laŭ la aro de entjeroj.[ SIN. subbildigo ] [ Einschränkung | restriction, partial

mapping | restriction, sous-application, trace |сужение, ограничение ] RIM. Por ĉi tiu sencotroveblas „malplivastigo“ en [JW]. La elemento „pli“ne aspektas tre utila, sed estas ĝuste, ke ankaŭ lasufikso „-aĵ“ en nia termino, kiu teorie povus servipor distingi la agon disde ĝia rezulto, en praktikoestas balasta.

mantiso – 753 [RB, p. 9]Frakcia parto de reelo, plispeciale de logaritmo : la ordinara logaritmo de xkaj tiu de 10n.x havas saman mantison. [ VD. karak-teristiko 1 ] [ Mantisse | mantissa | mantisse |мантисса ]

matematika logiko – 754 [P1]Branĉo de matematiko,studanta la formalajn rilatojn inter propozicioj kajilian aplikon al la demonstrado de matematikajteoremoj. [ SIN. logistiko ] [ VD. propozicio 1 ] [ mathe-matische Logik, Logistik | mathematical logic,logistics | logique mathématique, logistique | матема-тическая логика, логистика ]

matematiko – 755 [RB, p. 1]Scienco, kiu per rezonado,studas la ecojn de abstraktaj objektoj (nombroj,geometriaj figuroj, strukturoj ktp) kaj la rilatojn interili. [ Mathematik | mathematics | mathématique[s] |математика ]

matrica adicio – 756 (de du (n,p)-matricoj)Operacio 2, kiu konsistas en poelementa adicio : laĝenerala elemento Cij de la rezulto de adicio de A alB estas Aij+Bij. [ Matrizenaddition | matrix addition |addition matricielle | матричное сложение ]

matrica multipliko – 757 (de (n,p)-matrico A per(p,q)-matrico B) Operacio 2, kies rezulto estas (n,q)-matrico C kun ĝenerala elemento Cij = ∑m Aim.Bmj,kie m varias inter 1 kaj p : la matrica multipliko neestas difinita por ajna paro de matricoj ; provizite permatricaj adicio kaj multipliko, la aro de ĉiuj (n,n)-matricoj, ricevas la strukturon de nekomuteca ringo,kies unuo estas la unuomatrico. [ Matrizenmulti-plikation | matrix multiplication | multiplicationmatricielle | матричное умножение ]

matrico – 758 [P1] (kun n horizontaloj kaj p vertika-loj) [ SIN. (n,p)-matrico ] [ Matrix | matrix | matrice |матрица ]

matrico de vektora homomorfio – 759 (p.p.homomorfio f de p-dimensia vektora spaco E al n-dimensia F, ambaŭ super korpo K, rilate al respektivajbazoj 4 BE kaj BF) Tia (n,p)-matrico A super K, keaij estas la i-a komponanto laŭ bazo BF de la bildoper f de la j-a vektoro de BE : la matrico deendomorfio estas kvadrata ; la matrico de identoestas la unuomatrico ; la matrico de kunligaĵo de du

86

homomorfioj egalas al la produto de la matricoj deĉiu homomorfio. [ Matrix einer linearer Abbildung |matrix of a linear mapping | matrice d'applicationlinéaire | матрица линейного преобразования ]

mediano – 760.1 [PV] (de triangulo) Rekto, trairantaverticon de ĝi kaj la mezon de la kontraŭa 2 latero :la tri medianoj de triangulo sin intersekcas en ĝiapezocentro. [ ILUST. G14 ] [ → | → | → | → ] 760.2 (dekvaredro) Rekto, trairanta verticon de ĝi kaj lapezocentron de la kontraŭa 4 faco : la kvar medianojde kvaredro sin intersekcas en ĝia pezocentro.[ Mediane | median | médiane | медиана ] RIM. Por tiuĉi nocio Bricard [RB, p. 27] uzis la terminon „mezanto“.La sama termino troviĝas ankaŭ en [P1], cetere ne subradiko „mez“. La situacio renversiĝis en [P2], kie„mezanto“ estas signita kiel evitinda.

meĥaniko – 761 [VE]Komuna branĉo de matematikokaj fiziko, studanta la fortojn kaj la rezultantajnmovojn. [ Mechanik | mechanics | mécanique |механика ]

membro – 762 [RB, p. 13] (de egalaĵo, neegalaĵo aŭekvacio) Ĉiu el la du esprimoj, situantaj ambaŭflankede la signo de egaleco aŭ neegaleco : ŝovu lakonstantan termon de la unua membro de la ekvacioal la dua, ŝanĝinte ties signon ; dividi ambaŭmembrojn de la neegalaĵo per la nekonato. [ Seite,Glied | member, term | terme, membre | член ]RIM. Kvankam tiu tre fakeca termino troviĝas ankaŭ enmodernaj fontoj kiel [OR, p. 34], ne estus absurdepreferi la pli ordinaran flanko 1.

memkonjugita – 763 (p.p. subgrupo) Konjugita 2

kun si mem. [ SIN. invarianta 2 ] [ invariant, Normal-(teiler), selbst-konjugiert | invariant, normal, distin-guished, self-conjugate, normal | invariant, normal,distingué | инвариантная, нормальная, самосопря-жённая (подгруппа), нормальный (делитель) ]

meridiano – 764 [RB, p. 30] (de rivolua surfaco)Ebena kurbo, intersekco de la surfaco kun ebenotrairanta ĝian akson : ĉiuj meridianoj de cirklajkonuso aŭ cilindro estas rektoj ; rivolua surfacodifiniĝas per sia akso kaj unu el siaj meridianoj.[ VD. paralelo 2 ] [ Meridian, Meridianlinie | meridian |méridienne | меридиан ]

meromorfa – 765 [RB, p. 21] (p.p. kompleksa funkcioen iu subaro de ĝia fonto-aro) Tia, ke ĝi estasholomorfa 2 ĉe ĉiu punkto de la koncerna subaro,krom ĉe iuj punktoj, kiuj estas polusoj 3 de ĝi : ĉiumeromorfa funkcio identiĝas kun kvociento de duholomorfaj funkcioj. [ meromorph | meromorphic |méromorphe | мероморфный ]

metrika spaco – 766 [HY, §276]Aro M, konsideratakune kun metriko d en M : tian metrikan spacon onisignas per (M,d). [ SUB. punkto 2 ] [ SUP. topologiaspaco ] [ SUB. Specifaj subaroj : globo 1, malfermita 2

subaro ] [ VD. Specifaj ecoj de metrika spaco aŭ subarode ĝi : barita 3, antaŭkompakta, kompakta 2, kom-pleta 1 ] [ SUB. Bildigoj super metrika spaco, kunspecifaj ecoj : izometrio, kontinua 2, kontinuega ][ metrischer Raum | metric space | espace métrique |метрическое пространство ]

metriko – 767 [P1] (en aro M) Tia bildigo d de M×Mal la aro de pozitivaj reeloj, ke por ĉiuj elementojx, y, z∈M veras, ke : (1) d(x,y) = 0, se kaj nur se x = y;(2) d(x,y) = d(y,x); (3) d(x,z) ≤ d(x,y)+d(y,z) : la abso-luta valoro de la diferenco inter du nombroj estasmetriko en la aro de la koncernaj nombroj. [ VD.distanco, metrika spaco, normo ] [ Metrik | metric |distance, métrique | метрика ] RIM. Metriko estasmatematika formaligo de la nocio distanco. Lavaloron d(x,y) oni kutime nomas distanco inter„punktoj“ x kaj y. La tria aksiomo, foje nomata„triangula neegalaĵo“, signifas, ke la „rekta“ vojo deiu punkto al alia estas ankaŭ la malplej longa.

meznombro, mezonombro – 768 [VE, mezo]En aro eln nombroj, nombro situanta inter la plej granda kaj laplej malgranda, kaj iasence tipa de la koncerna aro :aritmetika meznombro (ilia sumo dividita per n) ;geometria meznombro (la n-a radiko de ilia produto) ;harmona meznombro (inverso de la aritmetikameznombro de la inversoj) ; pesita meznombro [JW]

(de n nombroj (xi) provizitaj per respektivaj koefici-entoj (αi) : la kvociento de la sumo de la produtoj deĉiu nombro per la responda koeficiento, per la sumode la koeficientoj; simb. Σαi xi / Σαi) ; la geometriameznombro de du nombroj estas tiu nombro, al kiu launua rilatas kiel ĝi mem rilatas al la dua. [ Mittel |average, mean | moyenne | среднее ] RIM. Bricard[RB, p. 8] ĉi-sence uzis nur „mezo“, kio en difinitakunteksto estas sufiĉe klara, sed ial ne enradikiĝis enla uzadon.

mezo – 769.1 [JW] (de streko 1) Punkto 2 egaldistancade ĝiaj du randoj 1 : la du strekoj, kiuj ligas la mezonal la randoj de la originala streko, estas egalaj 2. [ →| → | → | → ] 769.2 (de punktoparo en afina spaco)La pezocentro kun egalaj koeficientoj de la dupunktoj. [ Mitte | middle | milieu | середина ]

mezortanto – 770 [P1] (de streko 1) Rekto 1 orta al ĝikaj trairanta ĝian mezon : la mezortantoj de triangulo(t.e. de ĉiuj ĝiaj lateroj) intersekciĝas en la centro dela ĉirkaŭskribita cirklo. [ ILUST. G13 ] [ Mittelsenk-rechte | mid-perpendicular | médiatrice | медиатриса ]

87

mezpunkto – 771 [RB, p. 26][ SIN. mezo ]

mezurebla – 772 [JW] (p.p. bildigo f de aro E al F,provizitaj per respektivaj σ-algebroj A kaj B) Tia, kela inversa bildo 1 per f de ĉiu elemento de Bapartenas al A : se la σ-algebroj estas borelaj, ĉiukontinua 2 bildigo estas ankaŭ mezurebla. [ messbar |measurable | mesurable | измеримый ]

mezurhava spaco – 773 Aro Ω, konsiderata kune kunσ-algebro A super ĝi kaj mezuro µ super A : mezur-havan spacon oni kutime signas per triopo (Ω,A,µ).[ Maßraum | measure space | espace mesuré |пространство с мерой ]

mezuro – 774 [HY, §281] (super σ-algebro A) Tiabildigo µ de A al la aro de reeloj, ke la bildo per ĝi dekunaĵo de numerebla disa 2 familio el elementoj de laσ-algebro egalas al la sumo de la iliaj bildoj; simb.µ(∪ Pi) = ∑µ(Pi) : la bildo de la malplena aro permezuro estas 0 ; nulmezura subaro (apartenanta al laσ-algebro kaj kies mezuro estas 0). [ SUB. dirakamezuro, lebega mezuro ] [ Maß | measure | mesure |мера ]

miksa frakcio – 775 [ VD EKZ. frakcio ] [ gemischterBruch | mixed fraction | nombre fractionnairecomposé | смешанная дробь ]

minimuma – 776 (p.p. elemento de orda aro (E,≤))Tia, ke ne ekzistas elemento de E strikte plimalgranda ol ĝi : la eventuala minimumo de orda aroestas minimuma, sed minimuma elemento ne nepreestas minimumo. [ ANT. maksimuma 1 ] [ minimal |minimal | minimal | минимальный ]

minimumejo – 777 [P2][ SIN. minimumiganto ]

minimumiganto – 778 [RB, p. 20] (de bildigo kunvaloroj en orda aro) Punkto de la fonto-aro, ĉe kiu labildigo atingas minimumon. [ ILUST. A1 ] [ Minimum-stelle | point of minimum | point de minimum | точкаминимума ] RIM. Ial [P2] preferas nomi tion „mini-mumejo“. Vd rimarkon sub maksimumiganto.

minimumo – 779 [RB, p. 18, 20] (de orda aro (E,≤))Tia elemento m en E, ke ĉiuj aliaj estas pli grandaj olĝi (m ≤ x por ĉiu ajn x en E); simb. m = min E : lareela intervalo ]0,1[ ne havas minimumon ; laeventuala minimumo estas unika ; (absoluta) minimu-mo de funkcio (t.e. de ĝia bildaro) ; (loka) minimumode funkcio (t.e. de la bildo de iu ĉirkaŭaĵo).[ ANT. maksimumo ] [ SUP. ekstremumo ] [ Minimum |minimum | minimum | минимум ] RIM. La difino deBricard estas pli larĝa ol nia. Li distingas inter „tuŝataminimumo“ (nia „minimumo“) kaj „netuŝata minimu-mo“ (nia „infimo“).

minoro – 780 [JW] (de elemento Aij en (n,n)-matricoA) Determinanto 2 de la submatrico de A, rezultantael forigo de la i-a horizontalo kaj de la j-a vertikalo.[ VD. kofaktoro ] [ Minor | minor | mineur | минор ]

minus – 781 [PV]Konjunkcio esprimanta subtrahonaŭ la negativan signon : 10−4 = 6 (legu : dek minuskvar estas ses) ; 4−10 = −6 (legu : kvar minus dekestas minus ses) ; en adicie signata grupo, la neŭtrig-anton de elemento a oni signas per −a (legu : minusa) ; temperaturo je −25°C (legu : minus dudek kvingradoj celsiaj). [ ANT. plus ] [ minus | minus | moins |минус ]

minuso – 782 [SP]La streketforma signo −, uzata kielsimbolo de minus en formuloj kaj nombroprezentoj.[ VD. pluso ] [ Minuszeichen | minus sign | signe moins| знак минус ] RIM. Troveblas „minussigno“ en [JW].

minuto – 783 [VE]Mezurunuo de angulo, egala alsesdekono de grado. [ Minute | minute | minute |минута ]

module – 784 [ VD EKZ. modulo 3 ] [ modulo | modulo |modulo | по модулю ]

modulo – 785.1 [HY, §381, „ring-modulo“] (super unu-hava ringo R) Tia algebra strukturo (M,+,·), ke(M,+) estas komuteca 2 grupo, · estas eksteraoperacio de R super M, kaj por ĉiuj α, β∈R kajx, y∈M veras, ke : (1) (α+β)·x = α·x+β·x; (2) α·(x+y) = α·x+α·y; (3) (α×β)·x = α·(β·x); kaj (4) 1·x = x. [ SUB. vek-toro ] [ SUB. vektora spaco, submodulo ] [ Modul |(ring) module | → | → ] RIM. Eblus kombini „modulo“kaj „vektora spaco“ sub la sama tegmenta nocio„vektora spaco“ kun distingo „super ringo“ aŭ „superkorpo“. 785.2 [RB, p. 15] (de komplekso 1 a+i.b) Lakvadrata radiko de a2+b2 : la kompleksoj kun moduloρ estas prezenteblaj per ρeiθ ; la modulon de z onisignas per |z| ; la modulo de reelo egalas al ĝiaabsoluta valoro. [ Modul | module | → | → ]785.3 [RB, p. 11]Nombro, laŭ kiu oni pritaksas lakongruecon 1 de du nombroj : 1111 kaj 4 estaskongruaj laŭ modulo 9, aŭ module 9. [ Kongruenz-modul | modulus | module | модуль ]

monoido – 786 [JW]Asocieca 2 grupoido kun neŭtraelemento : la aro de ĉiuj subaroj de E, konsideratakune kun la operacio komunaĵo estas monoido. [ SUP.duongrupo, algebra strukturo ] [ Monoid[e] |monoid | monoïde | моноид ]

monojdo – 787 [SP][ SIN. monoido ]

monomo – 788 [PV]Polinomo kun unu termo 7;alidire, en elementa algebro : algebra esprimo, kiu

88

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

aro F

entenas nek adicion, nek subtrahon. [ VD. n-termo ][ Monom | monomial | monôme | одночлен, моном ]

monotona – 789 [JW] (p.p. bildigo f inter du ordajaroj) Kreskanta aŭ malkreskanta : la funkcio x2 neestas monotona, sed x3 ja estas ; popece monotonareela funkcio (monotona sur ĉiu elemento dedispartigo de ĝia fonto-aro en intervalojn) ; striktemonotona bildigo (strikte kreskanta aŭ striktemalkreskanta). [ monoton | monotonic, monoton |monotone | монотонный ]

multiplika grupo – 790 [ VD EKZ. grupo ] [ multipli-kative Gruppe | multiplicative group | groupemultiplicatif | мультипликативная группа ]

multiplikanto – 791 [P1]Nombro, per kiu onimultiplikas alian nombron. [ Multiplikator | multi-plier | multiplicateur | множитель ]

multiplikato – 792 [P1]Nombro, kiun oni multiplikasper alia nombro. [ SIN. multiplikendo ] [ Multiplikand| multiplicand | multiplicande | множимое ] RIM. Laŭ ladonitaj difinoj estas malfacile distingi multiplikantonkaj multiplikaton, ĉar ĉiu el ili respondas al la difinode la alia. Pli oportune estas paroli pri „dekstra“ aŭ„maldekstra faktoro“.

multiplikendo – 793 [PV] [ARK] [ SIN. multiplikato ]

multipliki – 794.1 [PV] (nombron q per entjero n)Adicii n ekzemplerojn de la nombro q : multiplikante5 per 3 oni ricevas 15. [ SIN. multobligi, obligi ][ malnehmen | → | → | → ] RIM. En nefaka kuntekstooni povas diri „multobligi“ anstataŭ „multipliki“.794.2 [RB, p. 9]Plenumi la operacion multipliko ⁂ :multipliki reelojn, polinomojn, matricojn. [ multipli-zieren | multiply | multiplier | умножать ]

multipliko – 795.1 [RB, p. 15]La operacio multipliki :3×7 = 21 (legu : trioble sep estas dudek unu, aŭ trimultiplikite per sep estas dudek unu). [ VD.multiplikato, multiplikanto ] [ → | → | → | → ]⁂ Simila operacio, kaj pli precize : 795.2 [P2, ringo] (enringo) Ĝia dua operacio 2. [ VD. faktoro, produto ][ → | → | → | → ] 795.3 (en modulo 1 aŭ vektoraspaco) Ĝia ekstera operacio 1. [ VD. faktoro,produto ] [ → | → | → | → ] 795.4 (de (n,p)-matrico Asuper K per elemento λ de K) Ekstera operacio 1,kies rezulto estas (n,p)-matrico kun ĝenerala elementoλAij : multipliko de matrico de A per skalaro λ havassaman rezulton kiel dekstra aŭ maldekstra multiplikoper diagonala matrico, kies ĉiuj diagonalaj elementojegalas al λ ; provizite per multipliko per skalaro, laadicia grupo de (n,p)-matricoj fariĝas np-dimensiavektora spaco, kaj la ringo de (n,n)-matricoj fariĝasn2-dimensia lineara algebro 2. [ VD. faktoro,

produto ] [ → | → | → | → ] 795.5 (de matricoj)[ SIN. matrica multipliko ] [ Multiplikation | multipli-cation | multiplication | умножение ]

multobla – 796 [JW][ SIN. plurobla ]

multobligi – 797 [VE, artikoloj : mult, multipliki] [ARK]Multipliki 1 nombron per entjero.

― N ―

n-a centra momanto – 798 [ VD EKZ. n-a momanto ][ n-tes zentrales Moment | n-th central moment |moment centré d'ordre n | n-й центральный момент ]

n-a momanto – 799 [HY, §285, „momanto de la ordo n“] (dehazarda variablo X) La ekspekto de Xn; simb.E(Xn) : n-a centra momanto (E((X−E(X))n). [ n-tesMoment | n-th moment | moment d'ordre n | n-ймомент ]

n-a potenco – 800 (de reelo x) La produto de nfaktoroj egalaj al x : la n-an potencon de x oni signasper xn ; la kvina potenco de du estas tridek du :25 = 2×2×2×2×2 = 32. [ SUB. kvadrato 2, kubo 2 ] [ n-te Potenz | n-th power | puissance n | n-я степень ]RIM. Tiu difino estas vastigebla al elementoj de ajnamonoido kun multiplike signata operacio : n-apotenco de entjero, de matrico, de endomorfio(konsiderante la operacion kunligo)...

n-a radiko – 801 (de reelo x) Tia reelo r, ke rn = x :kvadrata, kuba radiko (t.e. 2-a, 3-a) ; la n-an radikonde x oni signas per n√x aŭ per x1/n. [ n-te Wurzel | n-th root | racine n-ième | корень степени n ]

n-a termo – 802 [ VD EKZ. termo 5 ] [ n-tes Glied | n-thmember, n-th term | terme de rang n | n-й член ]

n-a-grada – 803 [RB, p. 5] (p.p. polinomo aŭ algebraekvacio) Kies grado 2 aŭ 3 estas n (legu : noagrada) :duagrada ekvacio ; ajna n-a-grada kompleksa ekva-cio havas n radikojn. [ n-ten Grades | n-th-degree, ofthe n-th degree | du n-ième degré | n-ой степени ]

najbara – 804.1 [HY, §288] (p.p. elementoj a kaj b deorda aro (E,≤)) Tiaj, ke ne ekzistas tia elemento c, kea < c < b aŭ b < c < a : entjero n estas najbara nur kunn+1 kaj n−1 ; du racionaloj neniam povas estinajbaraj. [ VD. antaŭanto, postanto ] [ benachbart |neighbouring, consecutive | adjacent, consécutif,voisin | соседний, последовательный ] 804.2 [SP]

(p.p. pri du verticoj en grafeo 1) Tiaj, ke ekzistas eĝo,kies randoj 3 ili estas; (p.p. pri du eĝoj en grafeo 1)Havantaj komunan randon. [ benachbart, adjazent |adjacent | voisin, adjacent | смежный ]

89

n-argumenta funkcio – 805 [JW]Funkcio, kies fonto-aro konsistas el n-opoj : la bildo per n-argumentafunkcio f de n-opo (x1,x2,... xn) oni kutime signas perf(x1,x2,... xn) ; la duargumenta funkcio f(x,y) = arc tan(y/x) donas la argumenton 2 de kompleksox+i.y. [ Funktion n Veränderlicher | function of nvariables | fonction de n variables | функция от nаргументов ] RIM. La diferenco inter unu- aŭ plur-argumenta funkcio estas pure konvencia. Ekz-e,depende de la kunteksto, oni preferos konsiderifunkcion kun kompleksa argumento kielunuargumentan, aŭ kiel duargumentan funkcion kundu reelaj argumentoj.

n-argumenta rilato – 806 (inter elementoj de n arojEi) Subaro de la kartezia produto E1×E2... ×En :duargumenta rilato (t.e. rilato 2) ; la triargumentarilato „M situas inter N kaj P“, difinita inter lapunktoj de rekto. [ n-stellige Relation | n-ary relation |relation n-aire | n-арное отношение, n-местноеотношение ]

naskanto – 807.1 Elemento de aro, kiu naskas alianaron : la bazaj vektoroj estas naskantoj de la tutavektora spaco. [ Erzeugende | generator | générateur |порождающий элемент ] 807.2 [P1] (de surfaco) Ĉiuel la rektoj, kiuj naskas iujn surfacojn : naskantoj dekonuso 1, cilindro 1. [ Erzeugende, Mantellinie |generator, generatrix | génératrice | образующая ]RIM. Oni diras ankaŭ „generanto“ [P1] aŭ „estiganto“[OR, p. 16].

naski – 808 [RB, p. 25]Diri, ke aro A naskas aron Bsignifas, ke aro B inkluzivas A kaj ĉiujn rezultojn deiuj operacioj inter elementoj de B, sed nenion pli. Oninomas aron A la naskanta aro, ĝiajn elementojn lanaskantoj, kaj aron B la naskita aro : la idealo naskitaen ringo per naskanta aro a,b estas aro de ĉiujelementoj p×a+q×b ; en modulo 1 aŭ vektora spaco,la subaro naskita de A estas la subaro de ĉiujlinearaj kombinaĵoj el elementoj de A ; por naski n-dimensian vektoran spacon, sufiĉas n naskantoj.[ SIN. generi ] [ erzeugen, bestimmen, aufspannen |generate, span | engendrer, générer, sous-tendre |порождать, образовать, натягивать ] RIM. La indikitafonto uzas la terminon en geometria kunteksto(punkto naskas linion, linio naskas surfacon), kiusupozigas „movon“ de la koncerna objekto.

natura entjero – 809 [RB, p. 7]Nenegativa entjero(t.e. 0, 1, 2, 3...) : la aron de naturaj entjeroj onisignas per ℕ, kaj tiun de strikte pozitivaj entjeroj perℕ*. [ SIN. natura nombro ] [ natürliche Zahl | naturalnumber | entier naturel | натуральное число ] RIM. En

elementa aritmetiko, oni ofte lasas la nombron 0ekster la aro de naturaj entjeroj.

natura logaritmo – 810 [RB, p. 20]Logaritmo kunbazo e (transcenda 2 reelo proksimume egala al2,718) : naturan logaritmon de x oni kutime signasper Log x aŭ ln x ; la natura logaritmo de x egalas alintegralo de funkcio 1/t inter 1 kaj x (simb. ln x = ∫1

x dt/t). [ natürlicher Logarithmus | natural logarithm| logarithme naturel | натуральный логарифм ]

natura nombro – 811 [HY, §290][ SIN. natura entjero ][ natürliche Zahl | natural number | entier naturel |натуральное число ]

naŭlatero – 812 [ VD EKZ. n-latero ] [ Neuneck |enneagon, nonagon | ennéagone | девятиугольник ]

n-ciklo – 813 [ VD EKZ. ciklo 1 ] [ n-Zykel | n-cycle |n-cycle | n-цикл ]

n-dimensia – 814 [RB, p. 25, noto] (p.p. vektora spacoaŭ afina spaco) Kies dimensio 2 egalas al n; kiuhavas n dimensiojn 1 : nuldimensia afina spaco kon-sistas el nur unu punkto ; unudimensia spaco estasnomata rekto ; finidimensia spaco ; malfinidimensiaspaco ; tridimensia kurbo (neebena kurbo).[ n-dimensional | n-dimensional | à n dimensions |n-мерный ]

nebarita – 815 [ ANT. barita ] [ unbeschränkt | un-bounded | non borné | неограниченный ]

necesa kondiĉo – 816 [JW] (p.p. propozicioj 1 P kajQ) Diri, ke Q estas necesa kondiĉo por P, signifas, keP implicas Q : necesa kondiĉo, por ke entjero estudividebla per 4, estas, ke ĝi estu dividebla per 2.[ VD. nur se ] [ notwendige Bedingung | necessarycondition | condition nécessaire | необходимоеусловие ]

nedependa – 817.1 (p.p. okazoj) Tiaj, ke la probablode ilia komunaĵo egalas al la produto de iliajprobabloj : se a kaj b estas okazoj nedependaj kunnenula probablo, la kondiĉa probablo de unu,sciante, ke okazis la dua, egalas al la probablo de launua (simb. P(a|b) = P(a)). [ unabhängig | independent| indépendant | независимый] 817.2 (p.p. du hazardajvariabloj X kaj Y super la sama probablospaco)Tiaj, ke por ajnaj reeloj x kaj y la okazoj (X < x) kaj(Y < y) estas nedependaj 1 : se du variabloj estasnedependaj, la ekspekto de ilia produto egalas al laproduto de iliaj respektivaj ekspektoj (simb.E(X.Y) = E(X).E(Y)). [ unabhängig | independent |indépendant | независимый ] RIM. Troveblas „stokastenedependa“ en [JW], probable kun la sencoj 1 kaj 2.Por la samaj sencoj troveblas „stokaste sendependa“

90

en [OR, p. 51]. 817.3 [ VD. lineare nedependa, dependakaj nedependa variabloj ]

nedependa variablo – 818 [ VD EKZ. variablo ] [ unab-hängige Variable | independent variable | variableindépendante | независимая переменная ]

nedifinita integralo – 819 [RB, p. 21][ SIN. integralo 2 ][ Stammfunktion, unbestimmtes Integral | antideri-vative, primitive, indefinite integral | primitive,intégrale indéfinie | первообразная функция,примитивная функция, неопределённый интеграл ]

nedivizoro – 820 [JW]Elemento, kiu ne estas divizoro.[ VD. alikvanto ]

n-edro – 821 [RB, p. 30, por n=4, 6, 8, 12, 20] (por n ≥ 4)Pluredro kun n facoj : kvaredro, kvinedro, sesedro,sepedro, okedro, dekedro, dek-duedro, dudekedro,sesdek-kvinedro... [ n-Flach | n-hedron | polyèdre à nfaces, n-èdre | n-гранник ]

neebena kurbo – 822 [ VD EKZ. kurbo ] [ Raumkurve |space curve | courbe gauche | пространственнаякривая ]

neebla okazo – 823 [ VD EKZ. okazo ] [ unmöglichesEreignis | impossible event | événement impossible |невозможное событие ]

neegalaĵo – 824 [RB, p. 15]Skribaĵo, kiu asertasneegalecon de du matematikaj objektoj, aŭ montrasordo-rilaton inter ili : u2+1 > u ; la neegalaĵo u2 ≥ uestas malvera por ĉiu reelo en intervalo ]0,1[ ; semultipliki ambaŭ flankojn 1 de reela neegalaĵo pernegativa nombro, necesas ŝanĝi ĝian sencon.[ Ungleichung | inequation, inequality | inégalité |неравенство ]

neekvacio – 825 [RB, p. 16]Matematika problemo,konsistanta en serĉado de ĉiuj valoroj de nekonato,por kiuj validas iu neegalaĵo : la solvoj de neekvaciox2+y2 < 1 konsistigas malfermitan diskon. [ Un-gleichung | inequality | inéquation | неравенство ]

neeŭklida geometrio – 826 [ VD EKZ. geometrio ][ nichteuklidische Geometrie | non-Euclidean geo-metry | géométrie non-euclidienne | неевклидовагеометрия ]

nefinita – 827 [PV] [ARK] [ SIN. malfinia ] RIM. Vdrimarkon sub infinita.

negacio – 828 [OR, p. 36]Logika operacio, kiu alpropozicio 1 P asocias la propozicion, kiu estas vera,se kaj nur se P estas falsa : la negacion de P onikutime signas per ¬P (legu : ne po) ; la negacio depropozicio „a∈A“ estas „a∉A“ ; la negacio depropozicio P∨Q estas ¬P∧¬Q (legu : ne po kaj ne

kuo). [ ILUST. L2 ] [ Negation | negation | négation |отрицание ]

negativa – 829.1 [RB, p. 7] (p.p. nombro aŭ p.p.elemento en orda, adicie signata monoido) Malpligranda ol nulo : negativa kvanto povas esti signataper la signo − (ekz-e −3) ; la kvadrato de negativareelo estas pozitiva. [ ANT. pozitiva 1 ] [ negativ |negative | négatif | отрицательный ] RIM. Kiel por ĉiuordo-rilato ekzistas ambigueco, ĉu oni konsideras ĝinstrikte aŭ malstrikte. Laŭ la kunteksto eblas konsideri,ke 0 estas negativa aŭ ne. 829.2 (p.p. afina 2 izome-trio) Tia, ke la determinanto 3 de ĝia asociitaendomorfio estas negativa 1. [ ANT. pozitiva 2 ] [ un-eigentlich | improper | rétrograde, négatif | несоб-ственный ] RIM. Vd rimarkon sub pozitiva.

neinversigebla – 830 Ne inversigebla. [ unumkehrbar| non-inversible | non inversible | недопускающийобратный, необратимый ]

nekonato – 831 [RB, p. 15] (en ekvacio) Ĉiu el laliteroj, kiuj simbole signas la serĉatajn solvojn :ekvacio kun du nekonatoj x kaj y ; simpligu laekvacion dividante ambaŭ ĝiajn membrojn perkvadrato de la nekonato. [ Unbekannte | unknown |inconnue | неизвестное ]

nekunmezurebla – 832 [ VD EKZ. kunmezurebla ][ inkommensurabel | incommensurable | incommen-surable | несоизмеримый ]

nenegativa – 833 [JW] (p.p. nombro) Pli granda ol 0aŭ egala al ĝi. [ nichtnegativ | non-negative | nonnégatif | неотрицательный ] RIM. Tiun vorton oni uzaspor eviti la ambiguecon de „pozitiva 1“... sed,kompreneble, oni devas fronti tiun de „negativa“, kiunepre aperas, se analizi la kunmetaĵon.

neordinara – 834 [RB, p. 21] (p.p. punkto a rilate alkompleksa funkcio f) Tia, ke f estas holomorfa 2 enmalfermita disko 2 kun centro a, krom ĉe a mem : lafunkcio (z−a)−1 akceptas neordinaran punkton en a.[ VD. poluso 3 ] [ singulär | singular | singulier |особый ] RIM. Kelkaj matematikistoj uzas „singulara“[OR, p. 50] ĉi-sence. Tio ŝajnas malkonsilinda pro la ĝisnun pure gramatika senco de „singularo“. Bricardparolas pri „neordinara punkto“ de funkcio, sed ja pri„singulara punkto“ de kurbo. Tio ne aspektas trekonsekvenca uzado. Aliaj proponas „singularaĵo“[HY, §399] aŭ „apartaĵo“ [DD] kun signifo „neordinarapunkto“. Supozante, ke tiaj mallongigaj formoj estusutilaj, sufiĉus diri „neordinaraĵo“.

neorientita grafeo – 835 [JW, „neorientita grafo“] Gra-feo 1, por kiu oni konvencie identigas la inversajneĝojn (x,y) kaj (y,x); alidire : la eĝoj de neorientita

91

grafeo ne estas duopoj, sed du- aŭ unu-elementajsubaroj de la aro de verticoj. [ nichtorientierter Graph,ungerichteter Graph | non-oriented graph, non-directed graph | graphe non orienté, graphe non dirigé| неориентированный граф, ненаправленный граф ]RIM. Al neorientita grafeo ĉiam eblas asocii orientitan.Sufiĉas konsideri, ke la eĝo x,y respondas al la dueĝoj (x,y) kaj (y,x), kaj ke la buklo x respondas al(x,x). Danke al tiu konvencio, ĉio, kio validas pororientita grafeo ricevas signifon ankaŭ por neorientita.

nepara – 836.1 [VE, nombro] (p.p. entjero) Nedividebla per 2 : neparaj entjeroj kongruas kun 1module 2. [ → | → | → | → ] 836.2 (p.p. funkcio) Tia,ke ĝi alprenas kontraŭegalajn valorojn ĉe kontraŭ-egalaj argumentoj : la funkcio x3 estas nepara. [ → |→ | → | → ] RIM. Ial [HY, §323] preferas la formon„malpara“ ĉi-sence. 836.3 (p.p. permuto) Havantaneparan 1 nombron da renversaĵoj. [ ungerade | odd |impair | нечётный ]

nepera logaritmo – 837 [ SIN. natura logaritmo ][ VD. Nepero ] [ Neperscher Logarithmus | Napierianlogarithm | logarithme népérien | неперов логарифм ]

Nepero – 838 Anglalingve : John Napier (aŭ Neper),1550-1617. Skota matematikisto. [ Napier, Neper |Napier, Neper | Napier, Neper, Néper | Непер ]

nepozitiva – 839 [JW] (p.p. nombro) Malpli grandaol 0 aŭ egala al ĝi. [ nichtpositiv | non-positive | nonpositif | неположительный ] RIM. Vd rimarkon subnenegativa.

nepropra frakcio – 840 [ VD EKZ. frakcio ] [ unechterBruch | improper fraction | fraction impropre |неправильная дробь ]

neracionalo – 841 [RB, p. 8]Reela nombro, kiu neestas racionala : oni pruvas per redukto al absurdo,ke la kvadrata radiko 3 de 2 estas neracionalo.[ SUP. reelo ] [ VD. tranĉo ] [ irrationale Zahl | irratio-nal number | nombre irrationnel | иррациональноечисло ]

nereduktebla – 842 [JW]Ne reduktebla : se lanumeratoro kaj denominatoro de frakcio estas primajinter si, la frakcio estas nereduktebla ; en integraringo, la primoj 2 estas neredukteblaj ; en iuj ringoj,ekz-e en la ringo de entjeroj, neredukteblecosinonimas kun primeco. [ irreduzibel | irreducible |irréductible | неприводимый ]

nereduktebla frakcio – 843 [ VD EKZ. frakcio ][ gekürzter Bruch | reduced fraction | fractionirréductible | сокращённая дробь ]

netransitiva – 844 (p.p. interna rilato) Ne transi-

tiva 1. [ nichttransitiv | non-transitive | non transitif |нетранзитивный ]

neŭtra – 845 [SP] (p.p. elemento e∈E rilate aloperacio 2 † en E) Tia, ke x†e = e†x = x por ĉiu x∈E :la nombroj 0 kaj 1 estas neŭtraj respektive rilate aladicio kaj multipliko ; idento-rilato estas neŭtra rilateal kunligo de rilatoj. [ neutral | neutral | neutre |нейтральный ] RIM. Pli vaste eblas diri, ke elementoestas neŭtra dekstre (resp. maldekstre), se nur x†e = x(resp. e†x = x). Kiam la operacion oni signas adicie(resp. multiplike), la neŭtran elementon oni oftesignas per 0 (resp. 1).

neŭtra elemento, neŭtraĵo – 846 [SP] (de aro E rilateal operacio 2 † en E) Elemento en E, neŭtra rilate al† : se ekzistas neŭtra elemento, ĝi estas unika. [ SUB.unuo, nulo ] [ neutrales Element | neutral element |élément neutre | нейтральный элемент ]

neŭtriganto, neŭtriga elemento – 847 [SP] (deelemento x∈E rilate al operacio 2 † en E) Tiaelemento x~, ke x†x~ = x~†x = e, kie e estas neŭtrarilate al operacio † : se ĝi ekzistas, la neŭtrigantoestas unika ; neŭtriganto de neŭtriganto de x estas xmem ; −3 estas neŭtriganto de 3 rilate al adicio. [ VD.inverso 1, kontraŭegalo ] [ inverses Element | reci-procal element | élément symétrique | нейтрализу-ющий элемент, обратный ] RIM. Kiam la operaciononi signas adicie (resp. multiplike), la neŭtriganton dex oni ofte signas per −x (resp. x−1).

neŭtrigebla – 848 [SP] (p.p. elemento x∈E rilate aloperacio 2 † en E) Tia, ke ekzistas ĝia neŭtrigantorilate al † en E : la nombro 2 ne estas neŭtrigeblarilate al multipliko en la aro de entjeroj, sed ja en laaro de racionaloj. [ VD. inversigebla, invershava,kontraŭegaligebla ] [ invertierbar | invertible |symétrisable | нейтрализуемый ]

n-grafeo – 849 [SP, „unugrafeo“]n-opeĝa grafeo 1. [ n-Graph | n-graph | n-graphe | n-граф ]

nilpotenta – 850 [HY, §295][ SIN. nulpotenca ] [ nilpo-tent | nilpotent | nilpotent | нильпотентный ]

n-latero – 851 [P1]Plurlatero kun n lateroj : trilatero(pli kutime nomata triangulo), kvarlatero, kvin-latero, seslatero, seplatero, oklatero, naŭlatero,deklatero, dek-unulatero, dek-dulatero,... sesdek-kvinlatero... [ n-Eck | polygon of n sides | polygone àn côtés | n-угольник ] RIM. Aldone, kelkaj plurlaterojhavas t.n. internacian nomon (ekz-e „pentagono“anstataŭ „kvinlatero“).

n-lineara – 852 [P2, „du-, tri-, plur-lineara“] (p.p. bildigode kartezia produto de n moduloj 1 Ei al modulo F)

92

Tia, ke ĉiu parta bildigo φ(xi) = f(a1,..., xi, ...an) estashomomorfio de Ei al F : la bildigo f(x,y) = x×y superalgebro 2 estas dulineara ; plurlineara bildigo (kunn > 1). [ n-linear | n-linear | n-linéaire | n-линейный ]RIM. Apud „dulineara“ troveblas ankaŭ „bilineara“[JW].

n-modula restoklaso – 853 (por entjero n > 1) Ĉiu ella n ekvivalento-klasoj por la rilato „kongrua 1

module n“ super la aro de entjeroj : la n-modularestoklaso de nombro p oni signas per p+nℤ aŭ per p .[ VD. grupo de n-modulaj restoklasoj ] [ Restklasse |residue class | classe résiduelle, entier modulo n |класс вычетов ] RIM. Kvankam la skribaĵo nℤmemorigas pri tiu por la flankaj klasoj, oni tamenmemoru, ke ℤ ne estas multiplika grupo. Kaj nℤ, kajp+nℤ estas ekvivalento-klasoj, sed ne laŭ la samajrilatoj.

n-obla – 854.1 [RB, p. 15] (p.p. radiko 1 a de polinomoP) Tia, ke n estas la plej granda potenco, por kiu(X−a.1)n divizoras en P : X2−1 akceptas du unu-oblajn radikojn ; −1 estas duobla radiko deX2−2.X+1. [ VD. obleco, plurobla ] [ → | → | → | → ]854.2 [RB, p. 32] (p.p. punkto de kurbo) Tia, ke lakurbo trapasas ĝin n-foje : ĉiuj punktoj de konikoestas unuoblaj. [ VD. obleco, plurobla ] [ n-fach | n-fold | multiple d'ordre n, n-uple | n-кратный ]

nombrebla – 855 [JW][ SIN. numerebla ] [ abzählbar,diskret | denumerable, countable, discrete | dénom-brable, discret | счётный, перечислимый, дискрет-ный ]

nombro – 856 [VE]Matematika objekto esprimantagrandon aŭ mezuron. [ SUB. natura entjero, entjero,kardinalo, racionalo, neracionalo, reelo, kom-plekso 1 ] [ Zahl | number | nombre | число ]

nombrosistemo – 857 [JW]Sistema maniero porprezenti nombrojn per ciferoj : la romia nombro-sistemo ; pozicia nombrosistemo (en kiu oni pre-zentas nombrojn per n-umaj prezentoj) ; la homojpreferas uzi la dekuman nombrosistemon, sed lakomputiloj pli facile operacias en la duuma ; lamaniero nombri po 60 sekundojn en minuto kaj po 60minutojn en horo aŭ grado estas heredaĵo de lasesdekuma nombrosistemo ĥaldea. [ VD. bazo 1,-um 1 ] [ Zahlensystem | number system | numération |система счисления ] RIM. Bricard [RB, p. 8] konas laterminon sub formo „nombradsistemo“.

n-opeĝa – 858 (p.p. grafeo 1 (E,U)) Tia, ke la samaeĝo aperas maksimume n-foje en U : unuopeĝagrafeo estas identigebla kun interna rilato en E ;pluropeĝa grafeo (n > 1). RIM. Ni ne trovis aŭtoritatanfonton por tiu termino. En [SP] troviĝas „unuobla

grafeo“, sed ŝajnas tamen, ke la de ni proponitatermino estas logika : ja tiaj grafeoj karakteriziĝas pertio, ke iliaj eĝoj povas esti maksimume n-opaj, en lasenco, ke inter du verticoj estas maksimume n„paralelaj“ eĝoj. Alternativo estas paŭsi lainternaciajn formojn per kunmetaĵo de la tipo n-grafeo. Bedaŭrinde la modelo „n-X-o“ havas dueblajn interpretojn : „objekto kun n X-oj“ (n-latero,n-edro) aŭ „X-o iel karakterizata per n“ (n-opo). Pliĝene estas, ke la plej uzata formo estas „1-grafeo“, kiusonas maloportune en elparolata frazo. Do entute laadjektiva formo ŝajnas utila.

n-opo – 859 [HY, §287]Opo kun n termoj 4 : n-opononi kutime signas per skribaĵo de la tipo (x1,x2,... xn) ;la objektojn konsistigantajn n-opon oni nomas ĝiajanoj aŭ termoj 4 ; duopoj ankaŭ nomiĝas paroj ;koordinata triopo ; kvaropo, kvinopo, sesopo, sep-opo, okopo... [ n-Tupel | n-tuple | n-uplet | n-ка, n-набор, кортеж ] RIM. El la klarigaj elementoj troveblajen [OR, p. 38, 70] sekvus, ke n-opo estus nenio alia oln-elementa aro. La sama aŭtoro preferas nomi„n-vico“ la nocion, kiu respondas al la supra difino.Male, la difino trovebla en [HY] estas teĥnike malsamaal la nia, sed laŭcele kongruas.

normala – 860.1 [RB, p. 28] [ SIN. orta 3 ] [ normal |normal | normal | нормальный ] 860.2 [P2] [ SIN. inva-rianta 2 ] [ invariant, Normal-(teiler), selbst-konju-giert | invariant, normal, distinguished, self-conjugate,normal | invariant, normal, distingué | инвариантная,нормальная, самосопряжённая (подгруппа), нор-мальный (делитель) ] RIM. Ĉi tiu termino devenasetimologie de la latina „norma“, kiu signifas „ortilo“.En Esperanto, kiel en multaj modernaj lingvoj, lasenca rilato inter la matematikaj sencoj de ĉi tiutermino kaj la komunuza tute perdiĝis.

normalo – 861 [RB, p. 35] [EVI] [ SIN. ortanto ]

norme konverĝa – 862 (p.p. vico super normohavaspaco) Tia, ke konverĝas 2 la responda vico de lanormoj de ĝiaj termoj : norme konverĝa serio (kiesresponda serio de normoj konverĝas) ; en kompleta 1

spaco ĉiu norme konverĝa vico estas ankaŭ konverĝa.[ normal konvergent | normally convergent | normale-ment convergent | нормально сходящийся ]

normi – 863 (vektoran spacon) Provizi ĝin pernormo. [ normieren | norm | normer | нормировать ]RIM. Ial [JW] preferis uzi „normigi“ ĉi-sence, dumŝajnas, ke la senpera verba derivaĵo sufiĉas. Notindas,ke „normigi“ jam ekzistas en [P1], sed kun malprecizadifino, kiu sugestas uzeblecon en kuntekstoj de la tiponormigi polinomon (dividi ĝin per la altgradakoeficiento) aŭ normigi nombron (prezenti ĝin sub

93

laŭnorma formo mantiso kaj eksponento). Ĉiuokazeoni atentu ne konfuzi „normi“ kaj „ununormigi“, kiujofte koincidas en nacilingvaj tradukoj.

normo – 864 [P1] (super reela aŭ kompleksa vektoraspaco) Tia reela bildigo p, ke por ĉiuj ajn vektorojx, y, kaj por ĉiu ajn skalaro α veras : (1) p(x) ≥ 0;(2) p(x) = 0, se kaj nur se x = 0; (3) p(α·x)=|α|.p(x); kaj(4) p(x+y) ≤ p(x)+p(y) : la normon de vektoro x oniofte signas per ||x|| ; la nocio normo plivastigas porvektoraj spacoj la nocion de modulo 2 aŭ absolutavaloro ; por normoj super algebroj 2 oni pliepostulas, ke p(x×y) ≤ p(x).p(y) ; en spaco provizitaper skalara produto, la bildigo p(x)= √ <x|x> estasnormo, nomata eŭklida normo ; la bildigo, kiu ĵetasparon (x,y) al ||x−y|| estas metriko. [ Norm | norm |norme | норма ]

norm(o)hava[HY, §298], normita[P2, spaco], normig-ita[JW] – 865 (p.p. vektora spaco) Provizita pernormo. [ VD. normohava spaco, banaĥa algebro ][ normiert | normed | normé | нормированный ]

normohava spaco, normita spaco – 866 Normohavavektora spaco : eŭklida vektora spaco estas ankaŭnormohava spaco, konsiderante la naturan normon||x|| = √<x|x> ; ĉiu normohava spaco estas ankaŭmetrika spaco kaj topologia 5 vektora spaco ; latopologia dualo de normohava spaco estas normo-hava (la normo de lineara formo φ difiniĝas kiel lasupremo de ||φ(x)||, kiam ||x|| ≤ 1) kaj kompleta 1.[ normierter Raum | normed space | espace normé |нормированное пространство ]

normumi – 867 [P1][ SIN. ununormigi ]

normumita – 868 [HY, §298][ SIN. ununorma 1 ]

(n,p)-matrico – 869 (super komuteca 3 korpo 1 K)Bildigo de I×J al K, kie I = 1, 2,..., n kajJ=1, 2,..., p : matricon A oni kutime signas kielfamilion, t.e. per skribaĵo (Aij)(i,j)∈I×J, kie Aij signasla bildon de (i,j) per A kaj estas nomata elemento (aŭkoeficiento) de A kun indico (i,j) ; la nombrojn dahorizontaloj kaj vertikaloj de (n,p)-matrico oni nomasties dimensioj kaj signas ilin per skribaĵo de la tipo(n,p) aŭ n×p ; eblas prezenti al si (n,p)-matricon Akiel rektangulan tabelon, ĉe la interkruciĝo de kies i-a horizontalo kaj j-a vertikalo staras la elemento Aij.[ SIN. Malpli fakece : matrico kun n horizontaloj kaj pvertikaloj ] [ VD. Partoj de matrico : horizontalo 2,vertikalo 2, diagonalo 2, submatrico; elemento 2,indico de elemento, koeficiento 4, termo 8; atributojde matrico : dimensioj 3, ajgeno, rango 2, spuro,determinanto 2, minoro, kofaktoro; rimarkindaj ecojde matrico : kvadrata 2, diagonala 3, diagonalig-

ebla 2, triangula, simetria 2, hermita, regula 3;operacioj super matricoj : matrica adicio, matricamultipliko, multipliko de matrico per skalaro 4,transpono ] [ SUB. Specifaj matricoj : unuomatrico,nulmatrico, matrico de homomorfio, jakobiamatrico de bildigo, horizontalo 3, vertikalo 3 ][ (n,p)-Matrix | n-by-p matrix | matrice n×p | матрицаразмера n×p ] RIM. Multaj fakaj terminoj rilatantaj almatricoj baziĝas sur la ĉi-supre menciita tabelametaforo.

n-termo – 870 [JW]Polinomo kun n termoj; esprimo,konsistanta el n adiciataj termoj : unutermo (mo-nomo), dutermo (binomo), tritermo, kvartermo...RIM. Ĉi tiu termino aspektas oportuna, radikŝpara, kajtre simila al ĝiaj slavlingvaj ekvivalentoj. Tamen, prola multsenceco de „termo“, tiu termino kunportasĝenan ambiguecon : ja X+a+b estas triterma esprimo,sed duterma polinomo. La samon eblas diri pri„plurtermo“.

nula – 871.1 Egala al nulo; (p.p. funkcio) alprenantala valoron nulo. [ → | → | → | → ] 871.2 (p.p.angulo 1) Situanta inter du egalaj lateroj, do malplena;kies mezuro egalas al 0°. [ ILUST. G6 ] [ Null- | null,zero | nul | нулевой ]

nuldivizoro – 872 [HY, §301]Tia nenula elemento p enringo, ke por nenula elemento q veras, ke p×q aŭ q×pegalas al nulo : ĉiu kvadrategala bildigo p de lagrupo (E,+) al si mem, egala nek al la nulo nek al laidento, estas nuldivizoro kadre de (EE,+,), ĉarp(idE−p) = 0. [ VD. integra, nulpotenca ] [ Nullteiler |zero divisor | diviseur de zéro | делитель нуля ]

nulejo – 873 [P2][ SIN. nuliganto 1 ]

nuli – 874 [JW][ SIN. nuliĝi ] RIM. Eblas vidi nuanconinter „nuli“ kaj „nuliĝi“, nome ke la unua koncernasnevariajn objektojn, dum la dua prefere aplikiĝas alvariabloj aŭ funkcioj, kiuj en difinitaj cirkonstancojalprenas nulan valoron. Tia nuanco tamen ne tiomgravas, ĉar en ambaŭ okazoj oni ne hezitus uzi lasaman adjektivon „nula“, lasante la kuntekstonprecizigi la celitan sencon.

nuliganto – 875.1 [RB, p. 20] (de funkcio) Ĉiu ele-mento, kies bildo per la funkcio estas 0 : π estasnuliganto de funkcio sinuso ; la polinoma funkciox2−1 akceptas 1 kaj −1 kiel nuligantojn. [ ILUST. A1 ][ VD. radiko de ekvacio 2, radiko de polinomo 1 ][ Nullstelle | null, zero | zéro | нуль ] RIM. Ial [P2]

preferas nomi tion „nulejo“. Vd rimarkon submaksimumiganto. 875.2 [P2] (de elemento a en ringo)Ĉiu elemento, kiu multiplikite per a donas nulanrezulton : en la ringo de 6-modulaj restoklasoj

94

elemento 2 akceptas 0 kaj 3 kiel nuligantojn.[ VD. nuldivizoro ] RIM. Senco 2 povas vastiĝi ankaŭp.p. skalaro rilate al elemento de modulo 1 aŭ eĉ p.p.funkcio rilate al elemento de ĝia fonto-aro : lakarakteriza polinomo de endormorfio (konsideratakiel polinoma funkcio super la aro de endomorfioj)estas nuliganto de tiu endomorfio. La du subsencojrespegulas dualan aliron al la fenomeno : funkcionuligas sian argumenton, aŭ argumento nuligas lafunkcion. Oni tiam atentu, ke ambaŭ sencoj nekoliziu, kiam ankaŭ la argumentoj estas funkcioj.

nuligi – 876 (funkcion, polinomon, esprimon) Estinuliganto de ĝi, doni al ĝi nulan valoron : trovu ĉiujnargumentojn, kiuj nuligas la funkcion sin(x2+x) ; lafunkcio alprenas maksimuman valoron, kiam ninuligas ĝian variablon. [ annullieren | nullify | annuler| обнулить ]

nuliĝi – 877 [RB, p. 20]Alpreni nulan valoron. [ Nullwerden | vanish | s'annuler | обращаться в нуль,обнулиться ]

nulmatrico[JW], matrica nulo – 878 (n,p)-Matrico,kies ĉiuj elementoj estas nulaj : nulmatrico estasnulo rilate al la matrica adicio. [ Nullmatrix | nullmatrix | matrice nulle | нуль-матрица ]

nulmezura – 879 [ VD EKZ. mezuro ] [ Null- | null |négligeable | нульмерный ]

nulo – 880 [SP, neŭtra elemento]Neŭtra elemento rilate aladicie signata operacio 2. [ Nullelement | nullelement, zero | élément nul, zéro | нуль ]

nulpolinomo, polinoma nulo – 881 Konstanta 3

polinomo 1, kies ĉiuj termoj egalas al la nulo de laringo : la nulpolinomo estas nulo de la polinomringo.[ Nullpolynom | null polynomial | polynôme nul |нуль-многочлен ]

nulpotenca – 882 (p.p. nenula elemento x de ringo)Tia, ke iu n-a potenco de ĝi egalas al la nulo : ĉiunulpotenca elemento estas ankaŭ nuldivizoro ;ajgeno de nulpotenca endomorfio estas nepre nula ;nulpotenca matrico ; la sumo de du komutiĝantajnulpotencaj elementoj estas ankaŭ nulpotenca.[ SIN. nilpotenta ] [ nilpotent | nilpotent | nilpotent |нильпотентный ] RIM. Estas strange, ke ĉi tiu simplakaj travidebla kunmetaĵo ne aperas en niaj fontoj.

nulvektoro – 883 [JW]La vektoro, estanta la nulo dela koncerna modulo. [ Nullvektor | null vector |vecteur nul | нулевой вектор, нуль-вектор ]

n-uma frakcio – 884 Pozicia frakcio laŭ bazo n :0,349 = 349/1000 estas dekuma frakcio ; 356/512,

prezentebla en duuma nombrosistemo per lanumeralo 0,1011001, estas duuma frakcio.

n-uma prezento – 885.1 (de entjero laŭ bazo 1 n)Skribaĵo de la tipo cp...c1 c0, konsistanta el ciferoj ciinter 0 kaj n−1, kaj prezentanta la nombroncp n

p +... + c2 n2 + c1 n + c0 : la dekuma prezento de la

nombro cent estas 100, kaj ĝia okuma prezento estas144. [ → | → | → | → ] 885.2 (de reelo laŭ bazo 1 n)Skribaĵo de la tipo cp...c1 c0,c−1 c−2...c−k..., aŭcp...c1 c0.c−1 c−2...c−k..., konsistanta el ciferoj ci inter 0kaj n−1, kaj prezentanta la nombron cp n

p +... + c2 n

2 + c1 n + c0 + c−1/n + c−2/n2 + ... + ck/n k... : la tri-

uma prezento de 1/3 estas 0,1, sed ĝia dekumaprezento estas senfina 0,3333... ; la duuma prezentode π estas 11,0010010000111111011010101000...[ SUB. pozicia frakcio ] [ Zahlendarstellung | represen-tation | représentation, écriture | представление ]RIM. La rangon de cifero ci aŭ c−i oni kutime referencaspere de la nombro ni aŭ 1/ni, kiun ĝi multiplikas.Ekz-e, en la dekuma prezento, oni havas la sekvansistemon : cifero de la milonoj (c−3), centonoj (c−2),dekonoj (c−1), unuoj (c0), dekoj (c1), centoj (c2),miloj (c3)...

numeratoro – 886 [RB, p. 7]La dividato en kvocientafrakcio aŭ en algebra frakcio : en la nombro 4/16 , 4estas la numeratoro kaj 16 estas la denominatoro.[ Zähler | numerator | numérateur | числитель ]

numerebla – 887 [P1] (p.p. aro) Sampova, kiel iusubaro de la aro de entjeroj : finia aro estasnumerebla ; la aro de racionaloj estas numerebla, laaro de reeloj ne estas ; banaĥa spaco povas havinumereblan dimension, nur se finidimensia. [ SIN.diskreta 1, nombrebla ] [ abzählbar, diskret | denu-merable, countable, discrete | dénombrable, discret |счётный, перечислимый, дискретный ] RIM. Werneruzas por ĉi tiu senco „nombrebla“ (germane :„abzählbar“) ― konforma al la nacilingvaj ekviva-lentoj ―, kiun li distingas disde „numerebla“ (ger-mane : „numerierbar“, malofta en faka kunteksto).Tamen niaj aliaj fontoj mencias nur „numerebla“ kajni preferis sekvi ilin. Notindas, ke la difino en[HY, §303] postulas, ke nur nefiniaj aroj povas estinumereblaj, sed malmultaj dividas tiun ĉi vidpunkton.Notu ankaŭ, ke Bricard [RB, p. 18] konas terminon„komputebla“, verŝajne samsignifa.

nur se – 888 [P2, rilato]Konjunkcio signifanta, ke laimplico de du propozicioj 1 estas vera : nombro estasdividebla per 4, nur se ĝi estas dividebla per 2(„dividebla per 4“ implicas „dividebla per 2“).[ VD. necesa kondiĉo ] [ nur wenn | only if | seulementsi | только если ] RIM. La efiko de tiu konjukcio estas

95

simila al tiu de „se“, sed ĝi enkondukas la duanpropozicion de la implico, ne la unuan.

― O ―

obleco – 889 [JW] (de punkto aŭ polinoma radiko 1)Tia entjero n, ke la punkto aŭ la radiko estas n-obla :la sumo de la obleco de ĉiuj radikoj de kompleksapolinomo egalas al ties grado. [ Multiplizität,Vielfachheit | multiplicity | multiplicité, ordre demultiplicité | кратность ]

obligi – 890 [PV]Multipliki 1 nombron per entjero :obligante 3 per 5 oni ricevas 15. [ vervielfältigen |multiply | multiplier | умножать ] RIM. En pli frua statode la lingvo oni uzis multobligi ĉi-cele. MatematikaVortaro [JW] precizigas en la tradukoj, ke temas primultipliko per entjero, sed same kiel por „oblo“ aŭ„divizoro“ eblas vastigi la sencon al kampoj eksterelementa aritmetiko.

oblikva projekcio – 891 [JW][ SIN. projekcio 3 ][ schiefe Projektion | skew projection | projectionoblique | косая проекция ]

oblikva simetrio – 892 [ SIN. simetrio 2 ]

oblo – 893 [RB, p. 10]Produto de donita entjero,multiplikita per alia entjero : la paraj nombroj estasobloj de 2. [ VD. divizoro ] [ Vielfaches | multiple |multiple | кратное ] RIM. Malgraŭ ĝia deveno la nocioestas vastigebla al ĉia multipliko, same kiel okazaspor „divizoro“.

obtuza – 894 [P1] (p.p. angulo 1) Pli granda ol orto(90°), sed malpli granda ol streĉita angulo (180°) :en triangulo maksimume unu angulo estas obtuza.[ ILUST. G6 ] [ SIN. malakuta ] [ ANT. akuta ] [ stumpf |obtuse | obtus | тупой ]

obtuzangula – 895 [JW] (p.p. triangulo) Unu angulo 1

de kiu estas obtuza. [ ILUST. G10 ] [ stumpfwinklig |obtuse | obtusangle | тупоугольный ]

okazalgebro – 896 [JW, 2427] (kadre de iu probablo-spaco (Ω,A,P)) La σ-algebro A. [ Ereignisalgebra |field of events, algebra of events | algèbred'événements | поле событий, алгебра событий ]RIM. La termino troviĝas en [HY, §306], sub la formo„okazalgebrao“, sed kun difino kaj franca tradukonekongruantaj kun niaj.

okazo – 897 [HY, §306] (kadre de iu probablospaco(Ω,A,P)) Ĉiu el la elementoj de A : neebla okazo (lamalplena aro) ; certa okazo (la aro Ω) ; mala okazo[JW] (komplementa 2). [ VD. nedependa 1 ] [ Ereignis |

event | événement | событие ] RIM. Jam ekzistas„okazo“ kaj „okazaro“ en [RB, p. 28], sed por determiniiliajn sencojn necesus pli bone koni la terminologionde la tiama probablokalkulo.

okedro – 898 [ VD EKZ. n-edro ] [ Achtflach, Acht-flächner, Oktaeder | octahedron | octaèdre | восьми-гранник, октаэдр ]

oklatero – 899 [ VD EKZ. n-latero ] [ Achteck | octagon |octogone | восьмиугольник ]

okopo – 900 [ VD EKZ. n-opo ] [ 8-Tupel | octuple |octuplet | восьмёрка ]

oktanto – 901 [PV]Okono de cirklo 1; centra angulo,kiu detranĉas tian arkon : kvadranto konsistas el duoktantoj. [ Oktant, Achtelkreis | octant | octant |октант ]

okuma – 902 [SP][ VD. -um 1 ] [ oktal | octal | octal |восьмеричный ]

onigi – 903 [RB, p. 7, substantive]Dividi per entjero.

onkomo, onpunkto[SP] – 904 Signo (komo aŭ punk-to), kiu disigas la ciferojn de la frakcia parto denombro disde tiuj de ĝia frakcia parto : 0.75(onpunkto), aŭ 0,75 (onkomo). [ Basiskomma | radixpoint | virgule de base | запятая ] RIM. La koncernasigno povas kolizii kun la normalaj interpunkciajsignoj. Onpunkto povas montriĝi pli oportuna, kiamoni skribas liston de nombroj apartigitaj per komoj,kiel ekz-e en f (3.14 , 2.72), sed aliaj tipografiajprocedoj povas helpi senambiguigi la skribaĵon. Nielektis ĉi tiun ne tre kutiman terminon anstataŭ la plioftaj „decimala komo“ aŭ „punkto“ [P1], ĉar mal-facilas uzi ilin ekster la kunteksto de dekuma bazo.

ono – 905.1 [P1]Frakcio, kies numeratoro estas unu.[ Stammbruch | unit fraction | fraction primitive | доляединицы ] 905.2 [RB, p. 10] [EVI] [ SIN. divizoro ]905.3 (en n-uma prezento de nombro) Ĉiu el laciferoj en ĝia frakcia parto, konsiderata kune kunties pozicio : la nombro 1,72 entenas du onojn, nomesep dekonojn kaj du centonojn. [ Dezimale | decimaldigit, decimal | chiffre après la virgule, décimale |цифра после запятой, десятичная цифра ] RIM. Por ĉitiu nocio troveblas la stranga formo „postfiguro“ en[RB, p. 9]. Por la bazo 10, t.e. por dekumaj frakcioj,eblas nomi tiujn ciferojn decimaloj. Ĉi tiu sencometafore devenas de ono 1 : ja la koncerna pozicioestas nomata laŭ la frakcio, kiun oni ricevas metante 1en ĝin kaj 0 en ĉiujn aliajn. Notindas, ke ne ekzistaskomuna termino, per kiu eblus nomi ĉiujn ciferojn dela entjera parto. Ŝajnas do, ke la termino „ono“ ne

96

estas absolute necesa, kaj ke preferindas klara esprimode la tipo „frakciparta cifero“.

operaciato – 906 [SP, operando] [EVI] Argumento 1 deoperacio. [ Operand | operand | opérande | операнд ]RIM. Tiu formo devenas analogie de „dividato“,„adiciato“ ks, kaj respegulas similajn formojn ennaciaj lingvoj, sed ĝenas la fakto, ke neniu verbasenco pravigas tiun pasivan formon. Ja „operacii“havas alian sencon, cetere netransitivan. Ŝajnas do, ke„argumento“ sufiĉas.

operacii – 907 Diri, ke aro R operacias super aro E,signifas, ke ekzistas iu ekstera operacio 1 de R superE, pri kiu oni fokusiĝas : la ringo, kiu operaciassuper modulo 1 ; la vektora spaco, kiu operaciassuper afina spaco. Simila metaforo validas ankaŭ porla elementoj de R, kiam oni parolas pri ilia eksteraoperacio 2 super E : ĉiu vektoro operacias enjekciesuper afina spaco. [ operieren | act, operate | opérer |действовать ]

operacio – 908.1 [RB, p. 9]Kalkulo, plenumata superkonataj kvantoj por eltrovi unu aŭ plurajn kvantojnnekonatajn : la kvar bazaj operacioj aritmetikaj estasadicio 1, subtraho 1, multipliko 1 kaj divido.[ Rechenart, Rechenoperation | operation | opération |операция ] 908.2 [OR, p. 38] (en aro E) Bildigo de E×Eal E : la aritmetika adicio estas operacio, kiu al ĉiuduopo de entjeroj asocias la sumon de ties termoj ; lakunligo de internaj rilatoj estas operacio. [ VD.Apartaj ecoj de operacio : asocieca 1, komuteca 1,distribueca 1; elementoj kun aparta konduto rilate alla operacio : neŭtra elemento, neŭtriganto;strukturoj : algebra strukturo ] [ Operation, Ver-knüpfung, Verknüpfungsgesetz | composition law,operation | loi de composition, opération | законкомпозиции, операция ] RIM. Tiu ĉi difino estasformaligo kaj plivastigo de la kutima nocio„aritmetika operacio“. Por tion ĉi respeguli, la bildonde paro (x,y) per operacio T oni prefere signas perxTy anstataŭ T(x,y) kaj oni ĝin nomas „rezulto de laoperacio“. La operacion mem oni ofte signas adicie :x+y, multiplike : x×y, x·y, xy, aŭ per ajna taŭga signox†y, x♦y, x*y... La nocio operacio estas vastigeblaankaŭ al bildigoj, kies fonto-aro estas karteziaproduto de pli ol du identaj aroj. Oni tiam parolas pri„triargumenta“, „kvarargumenta“ aŭ ĝenerale „n-argumenta operacio“.

operatoro – 909 [P1]Bildigo, precipe (sed ne nur)kiam ĝia fonto-aro konsistas el bildigoj : diferencialaoperatoro (bildigo, kiu ĵetas funkcion al ĝiadiferencialo 2) ; komunaĵa operatoro (bildigo, kiu

ĵetas paron de subaroj al ilia komunaĵo). [ Operator |operator | opérateur | оператор ]

opo – 910 [SP]Elemento de kartezia produto de plurajaroj; intuicie : sinsekvo el finia nombro da objektoj(ne nepre malsamaj), prenitaj en difinita ordo. [ VD.finilonga vico, n-opo ] RIM. Tiu termino aperas en[JW], sed en kombinatorika kunteksto, do konjekteblekun la senco, kiun ni donas al kombinaĵo.

ora dispartigo – 911 [HY, §307]La nombro...................Φ = (1+√5)/2, egala al la valoro de ajna proporciokun termoj (a,b,a+b,a) : en arto, la ora dispartigoestas konsiderata aparte harmonia proporcio.[ goldener Schnitt | golden section | nombre d'or |золотое сечение ] RIM. Tiun nombron eblas ricevi kielpozitivan solvon de la ekvacio x = 1+x−1 kaj ankaŭkiel limeson de du sinsekvaj termoj de tia vico (un),ke un+2 = un+1+un. Troveblas pluraj sinonimoj, ekz-e„ora sekco“ [JW] kaj „ora proporcio“ (difinita en [P2]

kiel Φ−1).

orda aro – 913 [HY, §308]Aro, konsiderata kune kunordo-rilato super ĝi : ordan aron oni ofte signas perskribaĵo de la tipo (E,≤). [ SUB. Specifa orda aro :latiso ] [ VD. Specifaj elementoj en orda aro : antaŭ-anto, postanto, supremo, infimo, baro, maksi-mumo, minimumo ] [ VD. Bildigoj super orda aro, kunspecifaj ecoj : barita 2, kreskanta, malkreskanta,monotona ] [ geordnete Menge | ordered set |ensemble ordonné | упорядоченное множество ]

ordinara logaritmo – 914 [P1]Logaritmo kunbazo 10 : tabelo de ordinaraj logaritmoj (tabelo uzatapor fari komplikajn kalkulojn helpe de logaritmoj).[ Zehner-Logarithmus | common logarithm | logarith-me décimal | обыкновенный логарифм ]

ordinata akso – 915 [ VD EKZ. akso 3 ] [ Ordinaten-achse, Ordinate, y-Achse | axis of ordinates, y-axis |axe des ordonnées, axe des y | ось ординат, y-ось ]

ordinato – 916 [P1]La dua el la du karteziajkoordinatoj, kiuj difinas la situon de punkto surebeno 2 : la ordinaton de punkto oni kutime signasper la litero y ; ĉe grafikaĵo de funkcio de unuargumento, la ordinato prezentas la valoron de lafunkcio. [ VD. absciso ] [ Ordinate, y-Koordinate |ordinate, y-coordinate | ordonnée, coordonnée y |ордината, y-координата ]

ordo – 917.1 [P2][ SIN. ordo-rilato ] [ Ordnungsrelation| order relation | relation d'ordre | отношение поряд-ка ] RIM. Ĉi-sence troveblas „ordigo“ en [HY].⁂ Rango de matematika objekto, rilate difinitanhierarĥion aŭ ĝia pozicio en tia klasifiko, interalie :917.2 [P1] (de derivaĵo) : la dua derivaĵo de funkcio

97

estas derivaĵo de ordo 2 ; duaorda diferencialaekvacio. [ (Ableitungs-)ordnung | → | → | → ]917.3 (de elemento a en grupo) Tia plej malgrandanenula pozitiva entjero n, ke a n egalas al la unuo. [ →|→ |→ |→ ] 917.4 [HY, §309] (de finia grupo) Nombrode ĝiaj elementoj : la ordo 3 de elemento en grupodividas la ordon de la grupo. [ → | → | → | → ]917.5 (de polinoma radiko 1) [ SIN. obleco ]917.6 [RB, p. 18] (de infinitezimo) [ VD. ĉefinfinite-zimo ] [ → |→ |→ |→ ] 917.7 (de grafeo) Nombro deĝiaj verticoj. [ Ordnung | order | ordre | порядок ]

ordo-rilato – 918 [SP]Interna rilato samtemperefleksiva 1, malsimetria kaj transitiva 1 : en aro desubaroj de E la rilato A⊂B estas ordo-rilato ; ordo-rilaton oni ofte signas per ≤ (legu : malpli granda ol,aŭ pli malgranda ol) kaj ĝian inverson per ≥ (legu :pli granda ol). [ SIN. ordo 1 ] [ VD. Ecoj de ordo-rilato :tuteca, parta 1 ] [ Ordnungsrelation | order relation |relation d'ordre | отношение порядка ] RIM. Kune kunordo-rilato R oni ofte konsideras ĝian malvastigitanversion, nome la rilaton „xRy kaj x≠y“. Tia rilato neestas ordo-rilato laŭ la ĉi-supra difino, sed oni oftenomas ĝin „strikta“, „malvastsenca“ aŭ „rigora ordo-rilato“. Ĝi estas malrefleksiva, malsimetria kajtransitiva. Kiam necesas eviti ambiguecon inter larefleksiva rilato kaj ĝia malvastigaĵo, eblas uziklarigan lingvaĵon de la tipo „a estas strikte pli grandaol b“ (a > b), aŭ „a estas pli granda ol b, aŭ egala (alĝi)“ (a ≥ b).

orienti – 919 [JW] (vektoran aŭ afinan spacon) Elektien ĝi bazon 4, rilate al kiu oni determinos laorientiĝon de ĉiuj aliaj bazoj. [ orientieren,Orientierung festlegen | orientate | orienter |ориентировать ]

orientiĝo – 920 [JW] (de bazo 4 B rilate al bazo B') Lasigno de la determinanto 1 de ĝiaj vektoroj rilate alB' : pozitiva aŭ negativa orientiĝo ; aksa simetriomodifas la orientiĝon (la orientiĝo de bildo de bazo Brilate al B estas negativa). [ VD. dekstruma, mal-dekstruma ] [ Orientierung | orientation | orientation |ориентация ]

orientita grafeo – 921 [JW, „orientita grafo“] [ SIN. gra-feo 1 ] [ orientierter Graph, gerichteter Graph, Digraph| oriented graph, directed graph, digraph | grapheorienté, graphe dirigé, digraphe | ориентированныйграф, направленный граф, орграф, диграф ]RIM. Kongrue kun la nacilingva ĥaoso eblus uzi ankaŭla adjektivon „direktita“ anstataŭ „orientita“, kielaperas en [JW, „direktita grafo“], aŭ eĉ „digrafo“(samloke).

origino – ⁂ Rimarkinda punkto 2, interalie :922.1 [ ILUST. G1 ] [ VD. duonrekto ] [ → | → | → | → ]922.2 [P1][ VD. kartezia koordinato ] [ → |→ |→ |→ ]922.3 (de polusa koordinatsistemo) La origino 1 de lapolusa akso. [ Anfangspunkt | origin | origine |начало, исходная точка ] RIM. Bricard [RB, p. 26, 31]

konas la du unuajn sencojn, sed sub formo „origeno“.

orta – 923.1 [RB, p. 26] (p.p. angulo 1) Estanta orto;kies mezuro egalas al 90° : ortangulo oni nomasparalelogramon, de kiu almenaŭ unu angulo estasorta. [ ILUST. G6 ] [ SIN. rekta 1 ] [ recht | right | droit |прямой ] 923.2 [RB, p. 30] [EVI] (p.p. plurlatero aŭpluredro) [ SIN. ortangula ] [ rechtwinklig | right-angled | rectangle | прямоугольный ] RIM. Ĉi tiu sencopovas esti konsiderata kiel mallongigo, foje bonvena :orta triangulo estas pli malpeza ol ortangulatriangulo. Ĝi tamen restas malofta kaj evitinda.923.3 [P1] (p.p. geometria figuro rilate al alia) Tiaj, keili sin intersekcas formante orton : rekto orta al aliarekto, al kurbo (al ties tanĝanto), al ebeno, alsurfaco ; ebeno orta al lumradio ; ortaj rektoj,cirkloj, ebenoj ; la teraj meridianoj kaj paralelojestas inter si ortaj. [ SIN. perpendikulara ] [ perpen-dikular, orthogonal, senkrecht | orthogonal, perpendi-cular | orthogonal, perpendiculaire | ортогональный,перпендикулярный ] RIM. Eblas diri sendistinge „aestas orta al b“, aŭ „a kaj b estas (inter si) ortaj“. Porĉi-lasta senco ekzistas ankaŭ la pli pedanta termino„interorta“ en [P1]. 923.4 [HY, §316] (p.p. vektoroj eneŭklida spaco) Tiaj, ke ilia skalara produto egalas alnulo : se x estas orta al y, validas la pitagorateoremo : ||x+y||2 = ||x||2+||y||2 ; orta bazo 4 estas bazo,kies ĉiuj vektoroj estas duope ortaj ; oni diras, kevektoro estas orta al subaro, se ĝi estas orta al ĉiuĝia elemento. [ perpendikular, orthogonal, senkrecht |orthogonal, perpendicular | orthogonal, perpendicu-laire | ортогональный, перпендикулярный ]923.5 (p.p. subaro de eŭklida spaco, rilate al aliasubaro A) Tia, ke ĉiuj ĝiaj elementoj estas ortaj 4 altiuj de A : la orta aro de ajna subaro estas fermitavektora subspaco. [ perpendikular, orthogonal,senkrecht | orthogonal, perpendicular | orthogonal,perpendiculaire | ортогональный, перпендикуляр-ный ] RIM. Anstataŭ „orta aro“ troveblas „ortanto“ en[HY, §317]. 923.6 (p.p. elemento x de vektora spaco kajelemento f de ties dualo) Tiaj, ke f(x) = 0. [ perpen-dikular, orthogonal, senkrecht | orthogonal, perpendi-cular | orthogonal, perpendiculaire | ортогональный,перпендикулярный ] 923.7 [HY, §316] (p.p. (n,p)-matrico A) Kies transponaĵo egalas al la inverso 1

de A : la determinanto de orta matrico egalas al +1

98

aŭ −1. [ orthogonal | orthogonal | orthogonal |ортогональный ]

orta projekcio – 924 [P1][ SIN. projekcio 4 ] [ orthogo-nale Projektion | orthogonal projection | projectionorthogonale | прямоугольная проекция ]

orta simetrio – 925 [ SIN. simetrio 3 ]

ortangula – 926 [RB, p. 26] (p.p. plurlatero aŭpluredro) Havanta ortan angulon : ortangulatriangulo, trapezo. [ ILUST. G10 ] [ rechtwinklig | right-angled | rectangle | прямоугольный ]

ortangulo – 927 [RB, p. 26]Ortangula paralelo-gramo : ĉiuj anguloj de ortangulo estas ortaj.[ ILUST. G15 ] [ SIN. rektangulo ] [ SUP. kvarlatero ][ Rechteck | rectangle | rectangle | прямоугольник ]RIM. Necesas interpreti la vorton „ortangulo“, kiel„(kvarlatero), kies (ĉiuj) anguloj estas ortaj“, do eblasriproĉi al ĉi tiu formo troan elipsecon, sed entutetemas pri bone formita kaj tradicia formo, vortfare treproksima al la pli internacia „rektangulo“. Pri lanekredeblaj polemikoj ĉirkaŭ tiu ĉi termino vd[OR, p. 101]. Sekve de ili Reiersøl proponis lanekonvinkan formon „ortogramo“, aperanta ekz-e en[HY, §320]. Ni aldone rimarkigu, ke nekvadratanortangulon oni foje nomas „oblongo“ [JW]. Pri ĉi tiuekskluziviga sistemo de nomado vd rimarkon subromboido.

ortanto – 928 [P1]Rekto 1 orta al iu alia figuro.[ ILUST. G1, A3 ] [ SIN. perpendiklo, perpendikularo ][ Senkrechte, Lot, Normale | perpendicular, normal |perpendiculaire, normale | перпендикуляр, нормаль ]RIM. Tiu ĉi termino aperis ankaŭ ĉe Bricard, [RB, p. 27]

sed kun malpli vasta senco, nome : alto. La malnovasenco konserviĝis ĝis en [PV].

ortilo – 929 [P1]Ilo por desegni ortajn 3 rektojn.[ Reißdreieck | set square, triangle | équerre |угольник ] RIM. Ortiloj povas havi diversajn formojnlaŭ la intencita uzo, ekz-e formo de orta triangulo aŭde litero T.

orto – 930 [RB, p. 26]Angulo 1 je 90° : se du rektojkruciĝas tiel, ke du apudaj anguloj estas egalaj, ilideterminas kvar ortojn. [ rechter Winkel | right angle |angle droit | прямой угол ]

ortocentro – 931 [RB, p. 27] (de triangulo) La komunapunkto de ĝiaj tri altoj 1. [ ILUST. G11 ] [ SIN. alto-centro ] [ Höhenpunkt, Orthozentrum | orthocenter |orthocentre | ортоцентр ] RIM. Vd en la antaŭparolo(Skemismo aŭ naturalismo ?), kial tiu kompatindatermino estas difinita alimaniere en [P2].

ovalo – 932 [PV]Ebena kurbo proksimume samforma

kiel elipso aŭ, kiel sugestas la etimologio, konturo deovo. [ SUB. kartezia ovalo ] [ Oval | oval | oval | овал ]RIM. Temas pri malpreciza nocio kaj la difinoj povasvarii. Troveblas en [P1], ke ovalo konsistas el kvararkoj de cirklo, sed tio tute ne nepras.

― P ―

para – 933.1 [VE] (p.p. entjero) Dividebla per 2 : 6estas para nombro. [ → | → | → | → ] 933.2 [HY, §323]

(p.p. funkcio) Tia, ke ĝi alprenas egalajn valorojn ĉekontraŭegalaj argumentoj : la funkcio x2 estas para.[ → | → | → | → ] 933.3 (p.p. permuto) Havantaparan 1 nombron da renversaĵoj. [ gerade | even | pair| чётный ]

parabolo – 934 [RB, p. 33]Koniko kun discentrecoegala al unu : parabolo estas intersekco de konusokun ebeno paralela al naskanto de ĝi ; parabolohavas unu fokuson ; la kartezia ekvacio de paraboloestas de la tipo y = ax2 ; la teoria trajektorio de pafaĵoestas parabolo. [ ILUST. K1, K3 ] [ Parabel | parabola |parabole | парабола ]

paraboloido – 935 [RB, p. 36]Kvadriko kun ekvacio dela tipo x2/a+y2/b = z : elipsa paraboloido (kunsamsignaj a kaj b) ; hiperbola paraboloido (kunkontraŭsignaj a kaj b) ; la sekcoj de rotacia aŭrivolua paraboloido (kun a = b) per ebeno enhavantala rotacian akson estas paraboloj. [ Paraboloid |paraboloid | paraboloïde | параболоид ]

paralela – 936 [RB, p. 27] (p.p. geometriaj figuroj)Tiaj, ke ĉiuj punktoj de unu havas saman distancon alla dua : paralelaj rektoj 1, ebenoj 1 ; paralelajcirkloj 1, sferoj 1 (samcentraj, kun malsama radiuso) ;du rektoj paralelaj al tria estas paralelaj inter si ;rekto paralela al ebeno ; la cirkloj de latitudo estasparalelaj al la ekvatora ebeno ; paralelaj afinajsubspacoj (tiaj, ke la direkto de unu inkluzivas ladirekton de la dua). [ parallel | parallel | parallèle |параллельный ]

paralela projekcio[P2], paralelprojekcio[P1] –937 Oblikva projekcio al ebeno. [ Parallelprojektion |parallel projection | projection parallèle | параллель-ная проекция ]

paralelepipedo – 938 [RB, p. 30]Sesedro, kiun limasses paralelogramoj : ortangula, neortangula parale-lepipedo. [ Parallelepiped | parallelepiped[on] | paral-lélépipède | параллелепипед ] RIM. Ortangulan parale-lepipedon oni foje nomas „kvadro“ aŭ „ortepipedo“[JW].

99

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

ovale

paralelo – 939.1 [P1] (al geometria figuro) Rekto 1

paralela al ĝi : tiru paralelon al la hipotenuzo tra lamezo de unu kateto ; sekcanto de du paraleloj difinaskun ili ok angulojn. [ ILUST. G1 ] [ Parallele, paralleleGerade | parallel, parallel line | parallèle, droiteparallèle | параллель, параллельная прямая ]939.2 [JW, 2519] (de rivolua surfaco) Ĉiu cirklo 1,estanta intersekco de la surfaco kun ebeno orta al ĝiaakso. [ VD. meridiano ] [ Parallel, Breitenkreis |parallel, parallel circle | parallèle, cercle de latitude |параллель, круг параллели ] RIM. Ĉi-sence Bricard[RB, p. 30] uzas „paralelcirklo“, dubinda termino devortfara vidpunkto.

paralelogramo – 940 [RB, p. 27]Kvarlatero, kies kon-traŭaj 3 lateroj estas duope paralelaj : la paralelajlateroj de paralelogramo estas ankaŭ egalaj 2.[ ILUST. G15 ] [ Parallelogramm | parallelogram | paral-lélogramme | параллелограмм ]

parametra prezento – 941 [ VD EKZ. linio ] [ Parame-terdarstellung | parametric representation | représen-tation paramétrique | параметрическое представле-ние ]

parametro – 942.1 [PV]Variablo aŭ konstanto aperantaen iuj matematikaj problemoj aŭ ekvacioj. [ → |parameter | paramètre | параметр ] RIM. Kiel evidentasel la „difino“, la nocio estas nebula. Kiam ekvaciodependas de parametro, oni ĝin solvas konsiderante laparametron konstanta kaj ofte ricevas solvojn, kiujdependas de la parametro, do fariĝas funkcioj de ĝi.Alia uzkampo estas prezentado de kurbo (resp.surfaco) per parametraj ekvacioj, t.e. prezentante lakoordinatojn de punkto kiel funkciojn de unu (resp.du) variabloj, nomataj parametroj. 942.2 [JW, „duonpara-metro“] (de koniko) La nombro p, aperanta en ĝiapolusa ekvacio : la parametro de cirklo egalas al ĝiaradiuso ; la parametro de elipso egalas al duono dela longo de ŝnuro trairanta fokuson kaj paralela al lanefokusa akso ; la distanco inter fokuso kaj direktantode parabolo egalas al ties parametro. [ Parameter |focal parameter | paramètre, paramètre focal |фокальный параметр ]

pareco – 943 Eco de io para : pareco de entjero estasekvivalenta al pareco de ĝia lasta dekuma cifero ; lapareco de permuto (identigebla kun la valoro designumo 2 ĉe ĝi). [ Parität, Signatur | parity, sign |parité, signature | чётность, знак ]

paro – 944 [HY, §287]Matematika objekto, konsistantael du objektoj prenitaj laŭ difinita ordo : oni signasper (a,b) la paron konsistantan el a kaj b ;(a,b) = (b,a), se kaj nur se a = b ; en la paro (a,b), aestas la unua termo kaj b la dua ; la paroj (a,b) kaj

(c,d) estas egalaj, se kaj nur se a = c kaj b = d ; eblasderivi la nocion paro de la nocio aro, identigante(a,b) kun la aro a,a,b. [ SIN. duopo ][ VD. termo 4 ] [ SUP. kartezia produto ] [ (geordnetes)Paar | couple, ordered pair | couple | (упорядоченная)пара ] RIM. Naciaj lingvoj ofte hezitas, ĉu paro estuduopo aŭ duelementa aro, kaj laŭbezone aldonas„ordigita“ por la unua, kaj „neordigita“ por la dua.Tiun ĉi konvencion sekvas [JW], sed ŝajnas al nipreferinde konsideri, ke la baza senco estas duopo.

parta – 945.1 (p.p. ordo-rilato ≤) Tia, ke ekzistas duelementoj x kaj y, por kiuj veras nek x ≤ y, nek y ≤ x :se la aro E enhavas pli ol unu elementon, la rilato ⊂estas parta en 2E ; la rilato „a estas dividebla per b“estas parta ordo-rilato ene de la aro de entjeroj.[ ANT. tuteca ] [ Partial- | partial | partiel | частичный ]945.2 [ VD. parta derivaĵo, parta sumo de serio ]

parta derivaĵo – 946 [RB, p. 20] (de plurargumentafunkcio, laŭ la i-a argumento) Derivaĵo 1 aŭ 2 laŭ unuel la argumentoj, kiam la ceteraj restas konstantaj : lapartan derivaĵon de f laŭ la i-a argumento xi onikutime signas per f ′i (legu : fo unua laŭ i), ∂i f (legu :(ronda) do fo laŭ i) aŭ ∂f/∂xi (legu : (ronda) do fo surdo ikso i) ; dua derivaĵo de f laŭ la i-a argumento(∂2

i f), laŭ la i-a kaj la j-a argumentoj (∂2i,j f) ; la

parta derivaĵo de f(x,y) = x2 y laŭ x estas∂x f(x,y) = 2xy kaj la parta derivaĵo de la samafunkcio laŭ y estas ∂y f(x,y) = x2. [ partielle Ableitung |partial derivative | dérivée partielle | частнаяпроизводная ]

parta sumo – 947 [HY, §390] (de serio u, je ordo n) Lasumo u0+u1+... +un. [ Teilsumme | partial sum |somme partielle | частичная сумма ]

partuma parto – 948 [RB, p. 9][ SIN. frakcia parto ]

partumo – 949 [RB, p. 7] [ARK] Pozitiva frakcio plimalgranda ol unu : ¼, ⅜.

paskala limako – 950 [RB, p. 34]Ebena kurbo, bildo dekoniko per inversigo 2 kun centro en unu el tiesfokusoj : la polusa ekvacio de paskala limako estasde la tipo ρ = a(cosθ+l) ; se l = 1, la paskala limakofariĝas kardioido. [ ILUST. K16 ] [ VD. konĥoido,Paskalo ] [ Pascalsche Schnecke | Pascal['s] limaçon |limaçon de Pascal | улитка Паскаля ] RIM. La formode tiu fermita kurbo povas iel memorigi konkon deheliko, fazeolan semon, koron, pugon aŭ ion ajn pli-malpli rondan. Eblas pensi, ke „paskala heliko“ estuspli bona termino, sed „paskala limako“ estas aŭtoritataformo kaj baziĝas sur la komunuza kaj Fundamentasenco de „limako“. Notindas ankaŭ, ke laŭdire la

100

kurbo ricevis sian nomon ne pro Paskalo (Blazio), sedpro lia patro (Stefano).

paskala triangulo – 951 Tabelo, prezentanta lanombrojn de kombinaĵoj de n po p, laŭ tia triangulatabelo de nombroj, ke la nombro Kp

n, situanta ĉe laintersekco de linio n kaj kolumno k, egalas al la sumoKp−1

n−1 + Kp

n−1 de du nombroj de la antaŭa linio.[ VD. Paskalo ] [ Pascalsches Zahlendreieck |Pascal['s] triangle, binomial array | triangle (arith-métique) de Pascal | (арифметический) треугольникПаскаля ] RIM. Tiu ĉi tabelo estas konata de antaŭPaskalo kaj ricevis aliajn nomojn, kiel „triangulo deUmar Ĥajjam“ aŭ „de Tartaglia“.

Paskalo – 952 [P1]Franclingve : Blaise Pascal, 1623-1662. Franca sciencisto kaj filozofo. [ Pascal | Pascal |Pascal | Паскаль ]

paŝo – 953 [RB, p. 35] (de cirkla helico) Distanco interdu sinsekvaj punktoj de la helico, situantaj sur la samanaskanto de la koncerna cilindro. [ Ganghöhe | pitch |pas | шаг ]

pentagono – 954 [PV][ SIN. kvinlatero ] [ Pentagon,Fünfeck | pentagon | pentagone | пятиугольник ]

perfekta – 955 [JW] (p.p. natura entjero) Tia, ke ĝiegalas al la sumo de ĉiuj ĝiaj divizoroj (krom ĝi) :28 = 22×7 = 1+2+4+7+14. [ vollkommen | perfect |parfait | совершенный ]

periferio – 956 [VE] (de ebena surfaco) Ĝia rando 1.[ VD. cirkonferenco, perimetro ] [ Peripherie |periphery | périphérie | периферия, окраина ]

perimetro – 957 [RB, p. 27] (de ebena surfaco) Longode ĝia rando 1. [ VD. cirkonferenco, periferio ][ Umfang | perimeter | périmètre | периметр ]

perioda – 958.1 [JW] (p.p. reela funkcio) Akceptantaalmenaŭ unu periodon. [ periodisch | periodic[al] |périodique | периодический ] 958.2 [RB, p. 9][ VD. pozi-cia frakcio ]

perioda pozicia frakcio – 959 [ VD EKZ. poziciafrakcio ] [ periodischer Bruch | periodic fraction |fraction périodique | периодическая дробь ]

periodo – 960 [HY, §333] (de reela funkcio f) Ĉiu tiareelo T, ke f(x+T) = f(x), kiu ajn estas x; pli specife : laplej malgranda el tiuj nombroj : la funkcion sinuso 2

havas periodon 2π. [ Periode | period | période |период ] RIM. La difino nature vastiĝas al kompleksajfunkcioj kaj al ĉiuj aliaj okazoj, kiam adicio estasdifinita en la fonto-aro.

permutaĵo – 961 [RB, p. 13] (de n elementoj) Ĉiu el ladiversaj manieroj vicigi la elementojn de n-elementa

aro : la nombro de permutaĵoj de n elementoj estasfaktorialo de n ; la diversaj permutaĵoj de la aroa,b,c estas : abc, acb, bac, bca, cab, cba. [ VD.aranĝaĵo, kombinaĵo ] [ Permutation (von n Elemen-ten) | permutation (of n things) | permutation (de néléments) | перестановка (из n элементов) ]RIM. „Maniero vicigi elementojn“ ne estas matematikaobjekto. Temas pri tradicia lingvaĵo, kiu faktereferencas al la permuto : per „permutaĵo acb“,konkreta skribaĵo, oni fakte referencas al la permuto,kiu ĵetas a al a, b al c kaj c al b.

permuti – 962 Ŝanĝi la ordon de ciferoj, literoj ks.[ permutieren | permute | permuter | переставить ]

permuto – 963 [RB, p. 14]Bijekcio de aro al ĝi mem;pli speciale : bijekcio de aro 1,2,... ,n al ĝi mem :cikla permuto (kiu ĵetas 1 al k, 2 al k+1,..., (n−k+2) al1,..., n al k−1) ; la rango 2 de matrico ne ŝanĝiĝas, seoni aplikas permuton al la indicoj de ĝiaj vertikalojaŭ de ĝiaj horizontaloj. [ SUB. substituo ] [ VD. para 3,nepara 3, signumo 2, renversaĵo ] [ Vertauschung |permutation | permutation | перестановка ]

perpendiklo – 964 [RB, p. 29] [ARK] [ SIN. ortanto ]

perpendikulara – 965 [VE][ SIN. orta 3 ] [ perpen-dikular, orthogonal, senkrecht | orthogonal, perpendi-cular | orthogonal, perpendiculaire | ортогональный,перпендикулярный ]

perpendikularo – 966 [VE][ SIN. ortanto ] [ Senk-rechte | perpendicular | perpendiculaire | перпенди-куляр ]

pesita meznombro – 967 [ VD EKZ. meznombro ][ gewogenes Mittel, gewichtetes Mittel | weightedaverage, weighted mean | moyenne pondérée |взвешенное среднее ]

pezocentra koordinato – 968 (de punkto M en n-dimensia afina spaco rilate al n+1 punktoj (Ai)0≤i≤nne apartenantaj al la sama hiperebeno) Ĉiu el latermoj de kiu ajn el tiaj (n+1)-opoj (αi), ke M estas lapezocentro de la punktoj (Ai) kun la koeficientoj (αi).[ VD. koordinato ] [ baryzentrische Koordinate | bary-centric coordinate | coordonnée barycentrique |барицентрическая координата ] RIM. Tiuj koordinatojestas homogenaj 4. Troviĝas aliaj difinoj, kiuj„malhomogeneigas“ ilin, postulante ekzemple, keα0 = 1.

pezocentro – 969 [JW] (de n punktoj (Mi) en afinaspaco, kun respektivaj skalaraj koeficientoj (αi), kiessumo ne egalas 0) La ununura punkto G, verigantaΣi αi·(Mi−G) = 0 : kiam Σi αi = 1, tian pezocentron onifoje simbole signas per Σi αi·Mi ; la pezocentro de du

101

punktoj kun egalaj koeficientoj estas la mezo de lastreko, kies randoj ili estas ; pezocentro de plurlateroaŭ pluredro (pezocentro de ĝiaj verticoj kun egalajkoeficientoj) ; la aron de ĉiuj pezocentroj de npunktoj oni nomas afina subspaco naskita de tiujpunktoj. [ ILUST. G14 ] [ Schwerpunkt | centroid |barycentre | центр тяжести ] RIM. Kvankam laterminologio devenas de fiziko, la matematika nociotute ne rilatas al pezo aŭ maso. Ĝi estas pure afinanocio, ne bezonanta metrikan strukturon, kvankam enelementa geometrio similaj nocioj estas difinitajuzante distancojn. Cetere, notu, ke Bricard [RB, p. 27]

ĉi-sence proponis la ŝajne internacian terminon„baricentro“, kiu ne enradikiĝis, kaj samtempe uzis„pezocentro“ aliloke [RB, p. 43] en kunteksto pli fizika.

piedo – 970 [RB, p. 26] [ARK] (de ortanto, sur ajna al ĝiorta geometria figuro) La punkto, en kiu ili sin ortesekcas : la piedo de mezortanto de streko estas tiesmezo. [ Lotfußpunkt | foot | pied | основание ]

piramido – 971 [RB, p. 30]Pluredro, kies unu faco (ĝiabazo 3) estas ajna plurlatero kaj ĉiuj aliaj facoj estastrianguloj. [ Pyramide | pyramid | pyramide |пирамида ]

pitagora – 972 Iel rilatanta al la verko de Pitagoro :pitagora teoremo [JW] ; pitagora triopo (tia triopo elentjeroj (a,b,c), ke a2 = b2+c2) [JW] ; pitagoratriangulo (tia triangulo, ke la longo de ĝiaj laterojkonsistigas pitagoran triopon) [JW] ; pitagora skolo.[ von Pythagoras, pythagoreisch | Pythagoras['s],pythagorean | de Pythagore, pythagoréen, pythagori-cien, pythagorique | Пифагора, пифагоровский,пифагоров ]

pitagora teoremo – 973 [ VD EKZ. hipotenuzo, orta ][ pythagoreischer Lehrsatz | Pythagoras['s] theorem |théorème de Pythagore | теорема Пифагора ]

pitagora triangulo – 974 [ VD EKZ. pitagora ] [ pytha-goreisches Dreieck | pythagorean triangle | trianglepythagoricien | пифагоров треугольник ]

pitagora triopo – 975 [ VD EKZ. pitagora ] [ pythago-reisches Zahlentripel | pythagorean triple | tripletpythagoricien | пифагоровы числа ]

Pitagoro – 976 [P1]Greklingve : Πυθαγόρας. Grekafilozofo kaj matematikisto, 6-a jc a.K. [ Pythagoras |Pythagoras | Pythagore | Пифагор ]

planimetrio – 977 [VE] [ARK] Parto de geometrio, kiupli speciale okupiĝas pri la ecoj de ebenaj geometriajfiguroj. [ VD. stereometrio ] [ Planimetrie | planimetry| planimétrie | планиметрия ]

platona solido – 978 [P1, regula]Regula 2 pluredro.

[ VD. Platono ] [ Platonischer Körper | Platonic body |solide platonicien | платоново тело ]

Platono – 979 Greklingve Πλάτων. Fama helenafilozofo (428 aŭ 427 – 348 aŭ 347 a.K.), disĉiplo deSokrato. [ Plato, Platon | Plato | Platon | Платон ]

plej granda komuna divizoro, PGKD –....................980 [RB, p. 11] [ VD. divizoro ] : la plej granda komunadivizoro de 24 kaj 30 estas 6. [ größter gemeinsamerTeiler | greatest common divisor | plus grand commundiviseur, P.G.C.D. | наибольший общий делитель ]

plej malgranda komuna oblo, PMKO – 981 [P1]

[ VD. divizoro ] : la plej malgranda komuna oblo de14, 20, 30 estas 420. [ kleinstes gemeinsames Viel-faches | least common multiple | plus petit communmultiple, P.P.C.M. | наименьшее общее кратное ]

plena – 982 [JW] (p.p. angulo 1) Situanta ekster duegalaj lateroj, do ampleksanta la tutan ebenon; kiesmezuro egalas al 360°. [ ILUST. G6 ] [ Voll-, voll |perigon, full | plein, total | полный ]

pli fajna – 983 [P2, p.p. topologio] (p.p. aro de subaroj,rilate al alia) Ĝin inkluzivanta : la maldiskretatopologio estas la malplej fajna el ĉiuj ; la idento-bildigo de topologia spaco al topologia spaco kun plimalfajna topologio estas ĉiam kontinua 2. [ VD.topologio 2, filtrilo ] [ feiner | finer | plus fin | болеетонкий ] RIM. Tiu ĉi termino estas klare internacia, kajni preferis ne sekvi [OR, p. 53], kiu proponas uziverbojn de la tipo „pli(al)i“ aŭ „men(al)i“ por komparila topologiojn. Se iu ne ŝatas la terminon „esti plifajna“, li simple uzu „inkluzivi“.

plurangulo – 984 [P1] [EVI] [ SIN. plurlatero ]

pluredro – 985 [P1]Barita solido 2, kiun limas finianombro da tiaj plurlateroj, ke ĉiu el ĝiaj lateroj 1

estas latero de unu alia plurlatero. [ VD. Atributoj depluredro : ĉirkaŭskribita sfero, enskribita 2 sfero,enskribita 1 en sfero, konkava 1, konveksa 1, ort-angula, regula 2 ] [ SUB. Karakterizaj partoj de plur-edroj : faco, eĝo 1, vertico 2 ] [ SUB. Ekzemploj depluredroj : n-edro, paralelepipedo, kubo 1, pira-mido, prismo ] [ Polyeder | polyhedron | polyèdre |многогранник, полиэдр ] RIM. Bricard [RB, p. 30], kielestas ĉe li kutime, uzas la prefikson „mult“ anstataŭ„plur“. Li konas ankaŭ la internacian formon„poliedro“.

plurgrafeo – 986 [SP]n-Grafeo kun n > 1. [ Multi-graph | multigraph | multigraphe | мультиграф ]

plurlatero – 987 [P1]Ebena surfaco, kiun limas finianombro da tiaj strekoj, ke ĉiu el ĝiaj randoj 1 estasrando de unu alia streko. [ ILUST. G1, G3 ] [ VD.

102

Atributoj de plurlatero : ĉirkaŭskribita cirklo,enskribita 2 cirklo, enskribita 1 en cirklo, konkava 1,konveksa 1, ortangula, regula 1 ] [ SUB. Karakterizajpartoj de plurlateroj : apotemo 1, centro 2, diago-nalo 1, latero 1, vertico 1 ] [ SUB. Ekzemploj de plurla-teroj : n-latero, triangulo, rektangulo, kvadrato 1,lozanĝo, paralelogramo, trapezo ] [ Vieleck,Polygon | polygon | polygone | многоугольник ]RIM. La studataj en elementa geometrio plurlaterojestas plejofte konveksaj 1, kaj oni plie postulas de ili,ke tri sinsekvaj verticoj ne estu samrektaj. Bricard[RB, p. 27], kiel estas ĉe li kutime, uzas la prefikson„mult“ anstataŭ „plur“. Krome li aludas al sencadiferenco inter „multlatero“ kaj „multangulo“, sedŝajnas, ke tiu diferenco validas nur en kelkaj maloftajfiguroj, kiel la t.n. „plena kvarangulo“.

plurlineara – 988 [ VD EKZ. n-lineara ] [ multilinear |multilinear | multilinéaire | мультилинейный ]

plurobla – 989 (p.p. punkto aŭ polinoma radiko 1)Tia, ke ĝia obleco superas unu. [ mehrfachmultiple |multiple | multiple | кратный ] RIM. Oni trovas ankaŭ„multobla“ ĉi-sence, verŝajne pro imito de nacilingvajformoj.

plursenca funkcio – 990 [P1] (de aro E al aro F)Ĝenerala regulo, difinanta por elemento de E plurajnelementojn de F : la plursenca funkcio „kvadrataradiko 3“ (kiu asocias al pozitiva nombro x ĝiajn dukvadratajn radikojn : −√x kaj √x), „argumento 2“(kiu asocias al komplekso z ĉiujn reelojn de la tipoArg z+2kπ). [ mehrdeutige Funktion | multiple-valuedfunction | fonction multiforme, fonction multivoque |многозначная функция ] RIM. En rigora lingvaĵo netemas pri funkcio de E al F, sed pri rilato 2 inter ili.Tamen kelkaj el la analitikaj ecoj de funkcioj validasankaŭ por ili. Bricard [RB, p. 21] formas samsencajnterminojn per alia rimedo : unuforma, duforma,...neunuforma, paŭsante la francan. La serio unusenca,dusenca,... plursenca bedaŭrinde ne estas pli logika,ĉar oni ne parolas pri „senco de funkcio“, sed ja priĝia „valoro“. Tamen la terminoj estas nun firmeenradikiĝintaj kaj preskaŭ ne plu uzataj.

plurtermo – 991 [P1, -nomialo, polinomo] [EVI] n-Termokun n ≥ 2.

plus – 992 [PV]Konjunkcio indikanta adicion aŭpozitivan signon : 4+5 = 9 (legu : kvar plus kvin estasnaŭ) ; temperaturo je +25°C (legu : plus dudek kvingradoj celsiaj). [ ANT. minus ] [ plus | plus | plus |плюс ]

pluso – 993 [SP]La krucforma signo +, uzata kielsimbolo de plus, kaj por diversaj aliaj celoj : la

ŝakistoj uzas pluson por indiki ŝakon. [ VD. minuso ][ Additionszeichen, Pluszeichen | plus sign | signeplus | знак плюс ] RIM. Troveblas „plussigno“ en [JW].

podajro – 994 [RB, p. 35] (de ebena kurbo K, rilate alpunkto O en la sama ebeno) Ebena kurbo, konsistantael ĉiuj ortaj projekciaĵoj de O al la tanĝantoj de K :kardioido estas podajro de cirklo rilate al punkto deĝi. [ Fußpunkt[s]kurve, Fußpunktenkurve | pedal |podaire | подошвенная кривая ]

poliedro – 995 [RB, p. 30] [ARK] [ SIN. pluredro ]

poligono – 996 [RB, p. 27][ SIN. plurlatero ]

polinoma adicio – 997 Unua operacio 2 en polinom-ringo, kiu konsistas en poterma adicio : la ĝeneralatermo Sn de la rezulto de adicio de P al Q estasPn+Qn. [ Polynomaddition | polynomial addition |addition polynomiale | сложение многочленов ]

polinoma funkcio – 998.1 Funkcio de unu aŭ plurajargumentoj, kies valoro estas esprimo, en kiu aperas,krom konstantoj, nur potencoj de la argumentoj kunpozitivaj entjeraj eksponentoj, kombinitaj permultipliko kaj adicio : x2.y+x.y2−7 estas polinomafunkcio de du variabloj ; cos3 x+2.cos2 x+1 estaspolinoma funkcio de cos x. [ → | → | → | → ]998.2 (responda al polinomo P super ringo R) Tiabildigo de R al R, ke la bildo per ĝi de elemento xegalas al ∑ Pi.x

i. [ Polynomfunktion | polynomialfunction | fonction polynomiale | полиномиальнаяфункция ] RIM. La ĉi-supra sumo havas samtiom datermoj 1, kiom estas da nenulaj termoj 7 en lapolinomo.

polinoma multipliko – 999 Dua operacio 2 enpolinom-ringo : la ĝenerala termo Sn de la rezulto demultipliko de P kun Q estas ∑p+q=n Pp.Qq ; la rezultode multipliko de Xi per Xj estas Xi+j.[ Polynommultiplikation | polynomial multiplication |multiplication polynomiale | умножение много-членов ]

polinomo – 1000.1 [HY, §342] (super unuhavakomuteca 3 ringo R) Tia vico en R, ke la nombro deĝiaj ne-nulaj 1 termoj estas finia : oni signas per Xi lapolinomon, kies j-a termo egalas al la unuo de laringo, se i = j, kaj al ties nulo aliokaze ; la polinomonX (t.e. X1) oni nomas argumento ; la polinomon(ai)i∈ℕ oni ofte signas per ∑ ai X

i. [ SUB. Specifajpolinomoj : nulpolinomo, unuopolinomo, monomo,binomo ] [ VD. Epitetoj por polinomo : konstanta 3,reduktebla 2, nereduktebla, prima 1; atributoj depolinomo : argumento 3, koeficiento 3, termo 7,grado 2, radiko 1; rilataj algebraj strukturoj :polinomringo ] [ → | → | → | → ]

103

1000.2 [P1][ SIN. polinoma funkcio ] [ Polynom |polynomial | polynôme | многочлен, полином ]RIM. Bricard [RB, p. 13] proponis la formon„polinomjo“ kaj vicon da similaj terminoj, derivitaj aŭne de radikelemento „nomj“ : ununomjo, monomjo,dunomjo... Tiuj ĉi formoj ne enradikiĝis. Vd ankaŭ larimarkon sub plurtermo. La nocio polinomohistorie fontas el la polinomaj funkcioj, kiel ekz-ex2+3x+7. La unua senco koncernas formalajnpolinomojn kaj prisilentas la analitikan fonon de lanocio, okupiĝante nur pri la vico de „koeficientoj“. Enmultaj kutimaj kuntekstoj la bildigo inter polinomojkaj polinomaj funkcioj estas bijekcia, sed ne ĉiam. Same kiel ekzistas plurargumentaj polinomajfunkcioj, la ĉi-supra formala nocio estas vastigeblaankaŭ al pluraj „argumentoj“ : la pliajn argumentojnoni ofte signas per Y kaj Z. Se estas pli ol triargumentoj, oni ilin signas per Xi kun suba indico.

polinomringo – 1001 (de ringo R) Ringo de ĉiujpolinomoj super R : la polinomringon de R oni oftesignas per R[X] ; la polinomringon de R[X] oni oftesignas per R[X,Y] (ringo de duargumentaj polinomojsuper R). [ Polynomring | polynomial ring | anneaudes polynômes | кольцо многочленов ]

polusa akso – 1002 [JW][ SIN. akso 4 ] [ Polarachse |polar axis | axe polaire | полярная ось ]

polusa angulo – 1003 [JW] (de punkto M en afinaebeno) Mezuro de la angulo inter la polusa akso kajla duonrekto OM, kie O estas la origino 3 : polusaangulo estas la dua koordinato en la polusakoordinatsistemo ; la polusa angulo de punkto egalasal la argumento 2 de ĝia bildo en la kompleksaebeno. [ Polarwinkel | azimuth angle, polar angle,amplitude | angle polaire | полярный угол ]

polusa distanco, polusdistanco[JW] – 1004 (de punk-to en afina spaco) Distanco de la punkto al la originode koordinatoj : polusa distanco estas la unuakoordinato en la polusa kaj sfera koordinatsistemoj ;la polusa distanco de punkto en ebeno egalas al lamodulo 2 de ĝia bildo en la kompleksa ebeno.[ VD. radiusvektoro ] [ Polarradius, Radiusvektor |polar radius, radius vector | rayon vecteur | полярныйрадиус ]

polusa koordinato – 1005 [RB, p. 31, apud „azimutajkoordinatoj“] (de punkto M en reela eŭklida afina ebenorilate al polusa akso) Ĉiu el la du reeloj polusadistanco kaj polusa angulo : oni ofte signas lapolusajn koordinatojn de punkto per la paro (ρ, θ).[ VD. koordinato ] [ Polarkoordinate | polar coordinate| coordonnée polaire | полярная координата ] RIM. Lakoncernan ebenon oni samtempe provizas per orta kaj

ununorma koordinatsistemo (O, i, j), kie O estas laorigino de la polusa akso kaj i ĝia ununormadirektanta vektoro.

poluso – 1006.1 [VE]Ĉiu el la du punktoj, je kiuj aksode sfero 1 ĝin sekcas : suda poluso de la tero. [ → |→| → | → ] 1006.2 [P1] (de polusa koordinatsistemo)Ĝia origino 3. [ → | → | → | → ] 1006.3 [RB, p. 21] (dekompleksa funkcio f) Tia neordinara punkto a de f,ke por iu entjero n la funkcio (z−a)n f(z) estasholomorfa 1 ĉe punkto a. [ VD. meromorfa ] [ Pol |pole | pôle | полюс ]

popece monotona – 1007 [ VD EKZ. monotona ][ stückweise monoton | piecewise monotonic | mono-tone par morceaux | кусочно-монотонный ]

postanto – 1008 [HY, §288] (de elemento en orda aro)Tiu elemento, se ĝi ekzistas, najbara 1 kun ĝi kaj pligranda ol ĝi : 5 estas la postanto de 4. [ Nachfolger |successor | successeur | последователь, следующийэлемент ]

postulato – 1009 [PV]Aksiomo : la eŭklida postulatopri paraleloj. [ Postulat, Forderung | postulate |postulat | постулат ] RIM. La vorto postulato enmatematiko iĝas malpli kaj malpli uzata, krom enkelkaj historiaj esprimoj. La distingo, kiu iam ekzistisinter la neevidenta postulato kaj la memevidentaaksiomo, ĉesis esti senchava en la modernamatematiko. Gravas nur, ke la nepruvita aserto neveku kontraŭdirojn en la teorio.

potenci – 1010 [P1] [EVI] [ SIN. potencigi ]

potencialhava – 1011 (p.p. vektora kampo E) Tia, keekzistas potencialo de ĝi : kampo estas potencial-hava, se ĝi estas senkirla, kaj nur tiam. [ potential |potential | potentiel, de gradient, de potentiel | потен-циальный ] RIM. Se kampo E estas potencialhava, onidiras, ankaŭ ke E „akceptas potencialon“ aŭ „deriv-iĝas de potencialo“.

potencialo – 1012 [P1] (de vektora kampo E) Tiaskalara kampo U, se ĝi ekzistas, ke E egalas al kon-traŭegalo de la gradiento de U; simb. E = −grad U :iuj meĥanikaj fortoj akceptas potencialon, kiunomiĝas potenciala energio. [ Potenzial | potential |potentiel | потенциал ]

potenciganto – 1013 [RB, p. 10]La nombro, per kiu onipotencigas. [ SIN. eksponento ] [ Exponent | exponent| exposant | показатель степени ]

potencigato – 1014 La nombro, kiun oni potencigas.[ SIN. bazo 2 de eksponencialo ] [ Basis | base | base |основание ]

104

potencigi – 1015 (reelon x per entjero n aŭ reelo y)Kalkuli ĝian potencon 1 aŭ 2 : 23 = 8 (legu : dupotencigite per tri estas ok, aŭ du alt tri estas ok) ;divido per p de la entjeroj m-potencigitaj liverasrestojn m-umajn [RB, p. 11]. [ VD. radikigi ] [ potenz-ieren, erheben (in eine Potenz) | raise to a power |élever à une puissance | возводить в степень ] RIM. En[P1] kaj [OR, p. 43] troveblas ĉi-sence la rekta verbigo„potenci“. Tio malagrable kolizias kun la politikasenco de la sama verbo, nome „havi potencon super“.Ŝajnas, ke „igi potenca“ estas pli bona metaforo por lamatematika nocio, kaj cetere ĝi ekzistas de longe kajtroveblas ankaŭ en [JW].

potencigo – 1016 [RB, p. 10]Ago potencigi. [ Potenzier-ung, Potenzerhebung | raising to a power, exponentia-tion | élévation à une puissance, exponentiation |возведение в степень, потенцирование ]

potenco – 1017.1 [RB, p. 10] (de reelo x per entjero n)Ĝia n-a potenco. [ → | → | → | → ] 1017.2 [HY, §347]

(de pozitiva reelo x per reelo y) La eksponencialo dey kun bazo x; alidire : ey.lnx. [ ILUST. A4 ] [ → | → | → |→ ] 1017.3 [ VD. inversigo 2 ] [ Potenz | power |puissance | степень ]

potencoserio – 1018 [HY, §348] (ĉirkaŭ punkto x0)Serio de funkcioj, kies ĝenerala termo un(x) havasformon an(x−x0)n : la partaj sumoj de potencoserioestas polinomaj funkcioj ; elvolvi funkcion enpotencoserion. [ VD. konverĝocirklo, konverĝinter-valo, konverĝoradiuso ] [ Potenzreihe | power series,entire series | série entière | степенной ряд ]

povo – 1019 [HY, §347] (de aro) [ SIN. kardinalo ][ Kardinalzahl, Mächtigkeit | cardinal number,cardinality, power | cardinal, puissance | кардиналь-ное число, мощность ]

pozicia frakcio – 1020 (laŭ bazo 1 n) n-uma prezentode reelo, precipe se ĝi ne estas entjero : el ĉiajpoziciaj frakcioj por komputiko plej gravas ladekumaj, kiel 0,75, kaj la duumaj, kiel 0,11 (tiuj duskribaĵoj prezentas unu saman nombron ¾ en siajrespektivaj nombrosistemoj) ; se pozicia frakciokonsistas el finia nombro p de ciferoj ci, ĝi prezentasracionalon, prezenteblan ankaŭ per kvocienta frakciokun denominatoro np ; perioda pozicia frakcio(senfina pozicia frakcio, kies „vosto“ konsistas el unusama cifergrupo senfine ripetiĝanta). [ SUP. reelo ][ SUB. n-uma frakcio ] [ VD. ono 3 ] [ systematischerBruch | systematic fraction | fraction systématique |систематическая дробь ]

pozicia nombrosistemo – 1021 [ VD EKZ. nombro-

sistemo ] [ Stellenwertsystem | place value system |numération de position | позиционная система ]

pozitiva – 1022.1 [RB, p. 7] (p.p. nombro aŭ p.p.elemento en orda, adicie signata monoido) Pli grandaol nulo : pozitiva kvanto povas esti signata per lasigno + (ekz-e +3 aŭ simple 3) ; kvadrato de reeloestas ĉiam pozitiva. [ ANT. negativa 1 ] [ positiv |positive | positif | положительный ] RIM. Kiel por ĉiuordo-rilato ekzistas ambigueco, ĉu oni konsideras ĝinstrikte aŭ malstrikte. Laŭ la kunteksto eblas konsideri,ke 0 estas pozitiva aŭ ne. 1022.2 (p.p. afina 2 izome-trio) Tia, ke la determinanto 3 de ĝia asociitaendomorfio estas pozitiva 1. [ ANT. negativa 2 ][ VD. delokigo ] [ eigentlich | proper | direct, positif |собственный ] RIM. Ni ne trovis aŭtoritatan fonton porĉi-lasta senco de la termino, sed aspektas, ke inter ĉiujnacilingvaj metaforaĵoj pozitiva, rekta, propra... tiu ĉiestas la plej facile pravigebla kaj oportuna por kreimalasencan terminon.

predikato – 1023 [JW, 2123]Propozicio 1, entenantavariablon : „x estas para nombro“. [ Prädikat |predicate | prédicat | предикат, сказуемое ]

preskaŭ certe konverĝa – 1024 (p.p. vico dehazardaj variabloj (Xn), al limeso X) Tia, ke laprobablo de la aro de ĉiuj ω, por kiuj la vico (Xn(ω))ne konverĝas al X(ω), estas nula : konverĝo preskaŭcerta implicas konverĝo en probablo. [ fast sicherkonvergent, konvergent mit der WahrscheinlichkeitEins | almost surely convergent, convergent withprobability one | convergeant presque sûrement |почти наверное сходящийся, сходящийся с вероят-ностью единица ]

preskaŭ ĉie – 1025 [JW] (rilate iun mezuron) Krom ĉela punktoj de nulmezura (sub)aro : funkcio kunnumerebla subtenanto estas preskaŭ ĉie nula (rilatela lebegan mezuron) ; du preskaŭ ĉie egalaj funkciojhavas saman lebegan integralon. [ fast überall |almost everywhere | presque partout | почти всюду ]

preskaŭ ĉiuj – 1026 [JW] (p.p. termoj de vico) Kromfinia nombro da ili : polinomo 1 estas vico, kiespreskaŭ ĉiuj termoj estas nulaj. [ fast alle | almost all |presque tous | почти все ]

prima – 1027.1 [RB, p. 10]Estanta primo : primafaktoro. [ Prim- | prime | premier | простой ]1027.2 (p.p. idealo) Tia, ke se produto apartenas al ĝi,tiam nepre apartenas al ĝi almenaŭ unu el la faktoroj :la idealo de ĉiuj obloj de 4 ne estas prima, ĉar 6×10apartenas al ĝi, sed nek 6, nek 10 estas obloj de 4.[ Prim- | prime | premier | простой ] 1027.3 [P1, primo]

(aldonante „inter si“ aŭ „relative“, p.p. entjeroj aŭ

105

elementoj de komuteca unuhava ringo) Tiaj, ke ĉiujiliaj komunaj divizoroj estas inversigeblaj; alidire,p.p. entjeroj : ilia plej granda komuna divizoro estas lanombro unu : dek kaj dudek unu ne estas primaj, sedili estas primaj inter si. [ relativ prime (Elemente) |relatively prime (elements) | (éléments) premiers entreeux | взаимно простые (элементы) ] RIM. Por ĉi tiunocio Bricard [RB, p. 11] enkondukis la vorton„interprimumaj“, kiu ne enradikiĝis.

primo – 1028.1 [RB, p. 10]Natura entjero, divideblanur per si mem kaj per la nombro unu : sep, dek tri,...estas primoj. [ Primzahl | prime number | nombrepremier | простое число ] 1028.2 Tia neinversigeblaelemento p de komuteca 3, unuhava ringo, ke ĝinaskas priman 2 idealon; alidire p estas tia, ke se ĝiestas divizoro 2 de la produto x×y, tiam ĝi nepre estasdivizoro de x aŭ de y : en integra ringo, primo nehavas proprajn divizorojn. [ VD. nereduktebla ][ Primelement | prime | élément premier | простойэлемент ]

priskriba geometrio – 1029 [ VD EKZ. geometrio ][ darstellende Geometrie | descriptive geometry |géométrie descriptive | начертательная геометрия ]

prismo – 1030 [RB, p. 30]Pluredro, du facoj de kiuestas paralelaj kaj samdimensiaj plurlateroj kaj ĉiujaliaj facoj estas paralelogramoj. [ Prisma | prism |prisme | призма ]

probablo – 1031.1 [HY, §306] (super σ-algebro superaro Ω) Tia mezuro P, ke ĝiaj valoroj estas pozitivaj,kaj ke P(Ω) = 1. [ VD. probablokalkulo ] [ Wahr-scheinlichkeitsmaß | probability measure | probabilité,loi de probabilité, mesure de probabilité | вероят-ностная мера ] 1031.2 [RB, p. 24] (de okazo, kadre deiu probablospaco) La bildo per la koncernaprobablo 1 de tiu okazo. [ VD. probablokalkulo ][ Wahrscheinlichkeit | probability | probabilité |вероятность ]

probablodenso – 1032 [P1, probabla] (de hazardavariablo X) Tia reela mezurebla funkcio f, ke porĉiu borela subaro b la probablo de X−1(b) egalas al la(lebega) integralo de f en b; simb. PX(b) = P(X−1(b)) = ∫b fdµ : se ekzistas probablodenso, ladistribua funkcio estas malderivaĵo de ĝi.[ Wahrscheinlichkeitsdichte | probability density |densité de probabilité | плотность вероятности ]

probablodistribuo – 1033 [OR, p. 44] (de hazardavariablo X) La probablo PX, kiun ĝi difinas.[ Wahrscheinlichkeitsverteilung | probability distri-bution | distribution de probabilité | распределениевероятностей ] RIM. Ekzistas pluraj manieroj

karakterizi PX, ekz-e per la distribua funkcio de X,aŭ per ĝia probablodenso, aŭ eĉ per la vico deprobabloj P(X = x), se X estas diskreta.

probablokalkulo – 1034 [JW]Branĉo de matematiko,kiu okupiĝas pri modeligo de hazardo. [ Wahr-scheinlichkeitsrechnung | probability theory | calculdes probabilités | теория вероятностей ]

probablospaco – 1035 Tia mezurhava spaco(Ω,A,P), ke P estas probablo 1. [ VD. Koneksajnocioj : okazo, okazalgebro, hazarda variablo ][ Wahrscheinlichkeitsraum | probability space | espacede probabilité, espace probabilisé | вероятностноепространство ]

problemo pri la Königsberg-aj pontoj – 1036 [ VD

EKZ. grafeiko ] [ Problem der Königsberger Brücken |Königsberg bridge problem | problème des ponts deKönigsberg | задача о кёнигсбергских мостах ]

produto – 1037.1 [RB, p. 9]Rezulto de multipliko : 15estas la produto de 3 kaj 5 ; la produton de a kaj boni signas per a×b, a.b, aŭ simple ab, kaj la produtonde ĉiuj termoj en familio (ai)i∈I per Πi∈I ai ; produtode matricoj, polinomoj. [ SUP. oblo ] [ Produkt |product | produit | произведение ] 1037.2 Nomo depluraj multipliksimilaj operacioj kaj de iliaj rezultoj.[ VD. kartezia produto; hermita (skalara) produto,skalara produto, vektora produto; eksteraproduto, interna produto ]

progresio – 1038 [VE]Tia vico de nombroj, ke ĉiu el iliesprimiĝas kiel „simpla“ funkcio de la antaŭaj.[ Progression, Zahlenfolge, fortschreitende Reihe |progression | progression | прогрессия ]

projekciaĵo – 1039 [JW]Bildo per projekcio : la ortaprojekciaĵo de sfero al ebeno estas cirklo. [ Projektion| projection | projection | проекция ] RIM. Bricard[RB, p. 26] konas la terminon, sed sub formo„projeciaĵo“. Cetere, ekster la rigora faka lingvaĵo,eblas konsideri, ke ankaŭ „projekcio“ havas ĉi tiunsencon.

projekcio – 1040.1 Bildigo de kartezia produto depluraj aroj al la p-a inter ili, kiu ĵetas ĉiun opon al ĝiap-a termo 4 : tian bildigon oni nomas kanonaprojekcio al la p-a faktoro ; en vektora spaco Kn laprojekcio al ajna el la n faktoroj ĵetas vektoron al ĝiap-a komponanto laŭ la kanona bazo. [ → | → | → |→ ] 1040.2 [HY, §356] (en vektora spaco) Tia endo-morfio p, ke ĝi egalas al la kunligaĵo 1 kun si mem;simb. pp = p : la kerno 1 kaj la bildaro de projekcioestas komplementaj 3 ; se U estas la kerno de p kaj Vĝia bildaro, tiam oni diras, ke p estas „projekcio alsubspaco V, paralele al subspaco U“. [ SIN. vektora

106

projekcio ] [ → | → | → | → ] 1040.3 (en afina spaco)Afina 2 bildigo, asociita al projekcio 2. [ SIN. oblikvaprojekcio ] [ → | → | → | → ] 1040.4 [P1] (en eŭklidaafina spaco) Tia projekcio 3, ke la kerno kaj bildarode la asociita endomorfio estas ortaj 5. [ SIN. ortaprojekcio ] [ Projektion | projection | projection |проекция ]

proporcio – 1041 [RB, p. 8]Egalaĵo inter du algebrajfrakcioj : a/b = c/d estas proporcio kun termoj 3(a,b,c,d). [ Proportion | proportion | proportion |пропорция ] RIM. Oni trovas en [PV] difinon pli vastan,kiu ebligas nomi proporcion egalaĵon inter frakcioj(geometria proporcio) aŭ du diferencoj (aritmetikaproporcio). Tia uzado, ŝajne ne plu aktuala, rilatas kunla difino de aritmetika kaj geometria meznombroj (lakoncerna meznombro estas la komuna meza termo desamspeca proporcio).

propozicio – 1042.1 [JW]Aserto pri matematikajobjektoj, kiu povas esti vera, falsa, aŭ kies verecoestas nepruvebla kadre de la koncerna teorio.[ Aussage, Urteil | proposition, statement | proposition| высказывание, пропозиция ] 1042.2 [P1] [EVI]Propozicio 1, kiun oni proponas al si demonstri.RIM. Tiu iom fakulĵargona uzo ne plu aperas en [P2].

propra divizoro – 1043 (de elemento a en ringo) Tiadivizoro, ke ĝi estas nek inversigebla, nek divideblaper a : propraj divizoroj de natura entjero estas ĉiujĝiaj divizoroj krom ĝi kaj 1 ; primo ne havas proprajndivizorojn. [ echter Teiler | proper divisor | diviseurpropre | собственный делитель ] RIM. Ni ne trovisfonton por tiu termino kaj malgraŭ la ŝajno deinternacieco ne konsideras ĝin senmanka, ĉar ĝi neakordas kun la nefaka senco de la adjektivo „propra“(apartenanta ekskluzive al iu). Tamen pro influo denaciaj lingvoj oni foje uzas „propra“ kun senco similaal „pura“, „vera“, ekz-e en la esprimo „proprasence“.

propra frakcio – 1044 [ VD EKZ. frakcio ] [ echterBruch | proper fraction | fraction propre | правильнаядробь ]

pruvi – 1045 [PV]Plene kaj nepre montri la verecon dematematika propozicio 1 per dedukto : pruvi geome-trian teoremon. [ SIN. demonstri ] [ beweisen | prove |prouver, démontrer | доказывать ]

pruvo – 1046 [JW]Ago aŭ maniero pruvi : via pruvoestas tre eleganta. [ SIN. demonstro ] [ SUB. pruvo perindukto, pruvo per redukto al absurdo, pruvo deekzisto ] [ Beweis | proof | démonstration, preuve |доказательство ]

pruvo de ekzisto – 1047 [JW]Pruvo, kiu montras, ke laserĉata objekto ekzistas, sed ne ebligas ĝin difini

precize. [ Existenzbeweis | proof of existence |démonstration d'existence | доказательство суще-ствования ]

pruvo per indukto – 1048 [JW][ VD. indukto ][ Induktionsbeweis | proof by induction | démonstra-tion par récurrence | доказательство по индукции ]

pruvo per (redukto al) absurdo – 1049 [JW][ VD. re-dukto al absurdo ] [ Widerspruchsbeweis | proof byreductio ad absurdum | démonstration par l'absurde |доказательство от противного ]

punkto – 1050.1 [RB, p. 25]Senlime malvasta spacero,konsiderata kiel havanta nek larĝon, nek longon :renkonto de du rektaj linioj naskas unu punkton.[ ILUST. G1 ] [ → | → | → | → ] 1050.2 [P2, sternaĵo]Ele-mento 1 en spaco, speciale topologia, afina aŭmetrika. [ Punkt | dot | point | точка ]

punktoparo – 1051 Paro, konsistanta el du punktoj 2.[ VD. ekvipolenta 2 ] [ gebundener Vektor | boundvector | bipoint, vecteur lié | связанный вектор ]RIM. Kvankam ni ne trovis aŭtoritatan fonton, ŝajnas,ke la termino estas bona, ĉar priskriba. Eblaanstataŭaĵo povus esti „dupunkto“.

pure imaginara – 1052 [ VD EKZ. imaginara ] [ reinimaginär | pure imaginary | imaginaire pur | чистомнимый ]

― R ―

raciona – 1053 [P1s][ SIN. racionala ]

racionala – 1054 [RB, p. 7] (p.p. nombro) Estantakvociento de du entjeroj. [ VD. frakcio ] [ SIN. raci-ona ] [ rational | rational | rationnel | рациональный ]

racionala frakcio – 1055 Elemento en la frakcikorpode polinomringo : la racionala frakcio 1/X estas laekvivalento-klaso de ĉiuj tiaj polinom-paroj (P,Q), keP×X = Q. [ rationaler Bruch | rational fraction |fraction rationnelle | рациональная дробь ] RIM. Laepiteto „racionala“ resendas al la maniero konstrui lakorpon de racionaloj, uzante frakciojn, sed tiunnocion oni povus nomi ankaŭ „polinoma frakcio“.Same kiel oni ofte ne distingas inter polinomoj kajpolinomaj funkcioj, oni en nerigora lingvaĵo identigasracionalajn frakciojn kun racionalaj funkcioj.

racionala funkcio – 1056 [HY, §360]Kvociento de dupolinomaj funkcioj. [ VD. racionala frakcio ][ rationale Funktion, gebrochen-rationale Funktion |rational function | fonction rationnelle | рациональнаяфункция, дробно-рациональная функция ] RIM. Laŭ

107

la modelo de iuj naciaj lingvoj troviĝas la formo„racionala frakcia funkcio“ en [JW].

racionalo – 1057 [RB, p. 8]Racionala nombro.[ SIN. raciono ] [ SUP. reelo ] [ rationale Zahl | rationalnumber | nombre rationnel | рациональное число ]

raciono – 1058 [SP][ SIN. racionalo ] RIM. Laŭ[OR, p. 102] la radiko „racion“ estus pravigita de labezono distingi inter la komunlingva koncepto„racionala“ kaj la matematika „raciona“. Tiunbezonon ni konsideras des malpli evidenta, ke lakomunlingva senco pli bone esprimiĝas per „racia“.Aliaj insistas, por ke tiu radiko estu substantiva,kvankam ĝi aperas adjektive en [P1s], por riceviregulan vicon da substantivaj terminoj : entjero,raciono, reelo. Ni tamen memorigu, ke racionaloekzistas de longe, kaj same kiel komplekso (ankoraŭmalmulte uzata), estas perfekte pravigebla enmatematiko, eĉ se derivita de adjektiva radiko.

radiano – 1059 [P1]Mezurunuo de ebena angulo en laInternacia Sistemo de unuoj, egala al centra angulo,kiu detranĉas sur la cirklo 1 arkon egalan al laradiuso; simb. rad aŭ rd : la mezuro de streĉita anguloestas π rad. [ Radiant | radian | radian | радиан ]

radika korpo – 1060 (de polinomo P super korpo 1

K) La plej malgranda superkorpo de K, enhavantaĉiujn radikojn 1 de P : la radika korpo de la reelapolinomo X2+1 estas la korpo de kompleksoj.[ Wurzelkörper | root field | corps des racines | полеразложения ]

radiki – 1061 [P1][ SIN. radikigi ]

radikigato – 1062 [ VD EKZ. radikigi ] [ Radikand |radicand | radicande | подкоренное выражение ]

radikigi – 1063 (reelon per entjero n) Kalkuli ĝianradikon 3 : 3√8 = 2 (legu : ok radikigite per tri estasdu, aŭ : la tria radiko de ok estas du) ; radikigo per nestas potencigo per 1/n ; la radikigato (t.e. la nombro,kiun oni radikigas; la kvanto sub la radiksigno).[ VD. potencigi ] [ radizieren, wurzelziehen | take theroot | extraire la racine (de) | извлечь корень ]RIM. Ŝajnas, ke la kialoj por preferi „potencigi“ al„potenci“ aplikiĝas ankaŭ por la mala operacio.Cetere „igi radiko“ estas pli klara metaforo ol „agiradike“. Ni do proponas „radikigi“, subtenate de laformo „radikigo“ trovebla en [RB, p. 10], dum [JW] kaj[OR, p. 45] preferas „radiki“.

radikilo – 1064 [RB, p. 10][ SIN. radiksigno ] [ Wurzel-zeichen | root sign, radical sign | radical | знак корня,радикал ]

radiko – 1065.1 [P2] (de polinomo) Nuliganto 1 de la

responda polinoma funkcio. [ VD. obleco ][ Nullstelle, Wurzel | null, zero | racine, zéro | → ]1065.2 [RB, p. 15] (de ekvacio) Solvo de ĝi : la ekvaciox2+1 = 0 ne havas reelan radikon. [ Lösung, Wurzel |root, solution | racine, solution | корень, решение ]1065.3 [RB, p. 10] (de reelo x per entjero n) Ĝia n-aradiko : radikon oni ofte signas per la radiksigno.[ → |→ |→ |→ ] 1065.4 [SP] (en orientita grafeo) Tiavertico 5, ke ekzistas vojo 2 ĝin liganta al ajna aliavertico de la grafeo. [ Wurzel | root | racine | корень ]

radiksigno – 1066 [JW]Signo √. [ SIN. radikilo ][ Wurzelzeichen | root sign, radical sign | radical |знак корня, радикал ]

radio – 1067.1 [RB, p. 28] [ARK] Radiuso : armeo estasnenie en almenaŭ trimejla radio (en cirklo kuntrimejla radio) ; la rigardo ĉirkaŭprenis en kelkmejlaradio preskaŭ la tutan provincon. 1067.2 [JW][ SIN. du-onrekto ]

radiuso – 1068 [P1] (de cirklo 1 aŭ sfero 1) Ĉiu el lastrekoj, kunligantaj punkton de la koncerna figuro alĝia centro 1; la longo de tia streko : areo de cirklo aŭsfero estas proporcia al la kvadrato de ĝia radiuso.[ ILUST. G2 ] [ SIN. radio 1 ] [ Radius, Halbmesser |radius | rayon | радиус ]

radiusvektoro – 1069 [JW] (de punkto P en afinaspaco, rilate al rimarkinda punkto O) La vektoro P−O,aŭ la streko OP : la du radiusvektoroj de punkto surelipso (rilate al ties fokusoj) ; areoj trairataj deradiusvektoro de planedo (rilate al la centro degravitaj fortoj) dum egalaj daŭroj estas egalaj (duakeplera leĝo). [ Ortsvektor, Radiusvektor | positionvector, radius vector | vecteur de position, rayonvecteur | вектор-радиус, радиус-вектор ] RIM. Ĉi tiutermino, ne tre klare analizebla, devenas tra la naciajlingvoj el latinaĵo signifanta „radio, kiu estasportanto“, kaj ne estas hazardo, se Bricard [RB, p. 33]

konas la terminon sub formo „vektora radio“.Nemirinde do, ke en naciaj lingvoj la termino oftemontras al iu streko kun ofta glito al „longo de tiustreko“ (vd polusa distanco, kiu en pluraj lingvojnomiĝas „radiusvektoro“, sed ŝajne ne en Esperanto).La ideo, ke „radiusvektoro“ povas esti vektoro,supozeble estiĝis pro renverso de la etimologiainterpreto, t.e. „radiusa vektoro“.

randa – 1070 [JW] (p.p. punkto 2 x en topologiaspaco, rilate al subaro A) Tia, ke ĝi apartenas al larando 6 de A : randa punkto estas interna punktonek de A, nek de ĝia komplemento. [ Begrenzungs-,Rand- | frontier, boundary (point) | (point) frontière |граничный ]

108

randi – 1071 [RB, p. 30] (geometrian figuron) Esti ĝiarando 1 : kubon randas ses kvadratoj. RIM. Oni ofteuzas la verbon „limi“ ĉi-sence, ekz-e en [P1s, edro]. Onitamen evitu „limigi“ kiel en [P1, edro].

rando – 1072.1 [RB, p. 26 (de segmento)] (de geometriafiguro) La kunaĵo de ĉiuj punktoj (se paroli pri linio),de ĉiuj linioj (se paroli pri surfaco) aŭ de ĉiuj surfacoj(se paroli pri solido), kiuj ĝin „randas“ : la du randojde segmento 1 ; la rando de sfero 2 estas sferasurfaco ; ebeno ne havas randon ; la rando deplurlatero (resp. pluredro) konsistas el ĝiaj lateroj(resp. edroj). [ ILUST. G1 ] [ Rand, Endpunkt |boundary, end, end-point | bord, frontière, extrémité |граница, край ] RIM. La „difino“ ne pretendas estirigora, ĝi nur resendas al la intuicio. Sed, krom tio,paroli pri la rando de linio aŭ de solido povas ŝoki laintuician senton de tiuj, kiuj perceptas randon kielnepre linian (kiel sugestas la nefaka senco). Plurajlingvoj preferas uzi metaforon de la tipo „ekstremo“aŭ „fin(punkt)o“ por paroli pri la randoj de segmento.Ni tamen preferis terminologion pli unuecan, same enla geometria kampo, kiel ankaŭ por la metaforederivitaj subsencoj. 1072.2 (de intervalo) La du reeloj,kiuj ĝin difinas. [ Endpunkt, Intervallgrenze | end |extrémité | крайняя точка ] RIM. Por ĉi tiu senco onitrovas ankaŭ „finpunkto“, ekz-e en [P1, intervalo] kaj„fino“ en [P2]. 1072.3 (de grafea eĝo 2) Ĉiu el la duverticoj, kiuj ĝin difinas : komenca rando, fina randode eĝo de orientita grafeo (respektive la unua kaj ladua termo de la duopo). [ Endpunkt | end-point |extrémité | граничная точка ] RIM. Por ĉi tiu senco onitrovas ankaŭ „ekstremo“, ekz-e en [SP, incida], kaj„finpunkto“ en [JW]. 1072.4 [RB, p. 21] (de difinitaintegralo) Ĉiu el la randoj 2 de la intervalo, sur kiuoni prenas la integralon. [ Integrationsgrenze | limit |borne | предел ] 1072.5 [RB, p. 18] [EVI] [ SIN. baro ]1072.6 [OR, p. 46] (de subaro A en topologia spaco)Aro de la punktoj 2 en A, kiuj apartenas nek al ĝiamalfermaĵo, nek al la malfermaĵo de ĝiakomplemento 2; simb. ∂A : el la difino sekvas, ke larando estas la komunaĵo de la fermaĵo de A kaj de tiude ĝia komplemento ; la ĉirkaŭaĵo de ĉiu punkto en larando de A enhavas kaj punktojn de A, kaj punktojnde ĝia komplemento. [ Begrenzung, Rand | frontier,boundary | frontière | грань ] RIM. Supozeblas, ke ĝustekun tiu senco Bricard celis uzi la vorton en [RB, p. 40],sed la frazo estas malklara.

rango – 1073.1 (de n vektoroj de vektora spaco)Dimensio 2 de la vektora subspaco, kiun ili naskas.[ → | → | → | → ] 1073.2 [JW] (de (n,p)-matrico Asuper korpo K) Dimensio 2 de la vektora subspaco deKn, kiun naskas ĝiaj vertikaloj; simb. rang A. [ → | →

| → | → ] 1073.3 (de homomorfio inter vektorajspacoj) Dimensio 2 de ĝia bildaro : la rango deendomorfio de finidimensia spaco egalas al ladiferenco inter la dimensio de la spaco kaj ladimensio de la kerno 1 de la endomorfio. [ Rang |rank | rang | ранг ]

realo – 1074 [RB, p. 15] [ARK] [ SIN. reelo ]

reduktebla – 1075.1 [JW][ VD. frakcio ]........................1075.2 [HY, §364] (p.p. elemento en ringo) Tia, ke eblasĝin egaligi al produto de du neinversigeblajelementoj : en la ringo de entjeroj, 10 estasreduktebla (10 = 5×2), sed 7 ne estas. [ reduzibel |reducible | réductible | приводимый ] RIM. Tiu derivaĵopravigus la uzon de „redukti“ por nomi serĉadon de lakoncernaj neinversigeblaj faktoroj, sed ŝajnas, ke lapreferata metaforo estas „malkomponi en faktorojn“.

reduktebla frakcio – 1076 [ VD EKZ. frakcio ] [ kürz-barer Bruch | cancellable fraction | fraction réductible |сократимая дробь ]

redukto al absurdo – 1077 [JW]Maniero pruvipropozicion 2, uzante la fakton, ke se oni konsiderasĝin falsa, oni povas per tio pruvi rezultojn, kiuj estaskonataj kiel falsaj. [ reductio ad absurdum | reductioad absurdum | réduction à l'absurde | приведение кабсурду ]

reela – 1078 [P1s]Rilata al reelo, estanta reelo : reelanombro (reelo), variablo, funkcio (kies valoroj estasreelaj), rekto (rekto en la kompleksa ebeno, figurantala reelajn nombrojn), vektora spaco (estanta super lakorpo de reeloj) ; reela parto de komplekso. [ reell |real | réel | вещественный, действительный ]

reela parto – 1079 [HY, §206] (de komplekso 1 a+i.b)La reelo a : la reelan parton de z oni kutime signasper Re z ; pure imaginaraj nombroj havas nulanreelan parton. [ VD. reela ] [ Realteil | real part | partieréelle | действительная часть ]

reelo – 1080 [P1s]Ĉia nombro prezentebla per sumo deentjero kaj pozicia frakcio : ĉiu racionalo estasankaŭ reelo ; √2 (la kvadrata radiko de 2) estas reeloneracionala ; la nombro π estas reelo, prezenteblaper la sumo de 3 kaj de senfina dekuma frakciokomenciĝanta per 0,14159... [ VD. Atributoj de reelo :entjera parto, frakcia parto ] [ reelle Zahl | realnumber | réel, nombre réel | вещественное число,действительное число ] RIM. Ankoraŭ troveblas„reala nombro“ en [P1], sed „reelo“ anstataŭis ĝin.Eblas difini la reelojn pli rigore, kiel ekvivalento-klasojn de racionalaj koŝiaj vicoj rilate konverĝon alnulo de ilia diferenco.

109

refleksiva – 1081.1 [P1, rilato] (p.p. interna rilato R)Tia, ke la idento-rilato estas subaro de R; simb.idE⊂R : la idento-rilato estas refleksiva ; R estasrefleksiva, se kaj nur se por ĉiu elemento x veras xRx.[ → |→ |→ |→ ] 1081.2 (p.p. normohava spaco) Tia,ke ekzistas izomorfio inter ĝi kaj ĝia topologiadudualo. [ reflexiv | reflexive | réflexif | рефлексив-ный ]

reflekto – 1082 [P2][ SIN. simetrio 3 ]

regula – 1083.1 [RB, p. 28] (p.p. plurlatero) Tia, ke ĝiestas enskribita 1 en cirklo, kaj ke ĝiaj lateroj estassamlongaj : regulan ortangulon oni nomas kvadrato ;ĉiuj anguloj de regula plurlatero estas egalaj.[ ILUST. G16 ] [ regelmäßig | → | régulier, équilatéral |правильный ] 1083.2 [JW] (p.p. pluredro) Tia, ke ĝiestas enskribita 1 en sfero, kaj ke ĝiaj facoj estasizometriaj 2, regulaj 2 plurlateroj : inter ĉiuj kon-veksaj pluredroj nur kvaredro, sesedro, okedro, dek-duedro kaj dudekedroj povas esti regulaj.[ VD. platona solido ] [ regelmäßig | → | régulier |правильный ] 1083.3 (p.p. (n,n)-matrico) Inversig-ebla. [ → | → | → | → ] 1083.4 (p.p. distribucio T)Tia, ke la bildo per ĝi de ĉiu testa funkcio φ estasesprimebla per ∫]−∞,+∞[ h(x)φ(x)dx por iu funkcio h(funkcio asociita al la distribucio) : la dirakadistribucio ne estas regula. [ regulär | regular |régulier | регулярный ] RIM. Oni ofte identigas regulandistribucion kun ĝia asociita funkcio. Eĉ pordistribucioj, kiuj ne estas regulaj, oni tradicie uzasfunkciecajn skribaĵojn, ekz-e de la tipo ∫δ(x−a)φ(x)dxanstataŭ δa(φ).

rekta – 1084.1 [VE] [EVI] (p.p. angulo 1) [ SIN. orta 1 ][ recht | straight | droit, direct | → ] 1084.2 [HY, §372]

(p.p. sumo 3 de vektoraj subspacoj) Tia, ke ajna ĝiaelemento esprimiĝas nur unumaniere kiel sumo deelementoj en la subspacoj : se la sumo de dusubspacoj estas rekta, tiam ilia komunaĵo egalas al0. [ VD. komplementa 3 ] [ direkt | direct | direct |прямой ]

rekta bildo – 1085 Bildo (kontraste al inversa bildo).

rektangulo – 1086 [PV][ SIN. ortangulo ] [ Rechteck |rectangle | rectangle | прямоугольник ]

rektara – 1087 [JW] (p.p. neebena surfaco) Egala al lakunaĵo de ĉiuj rektoj, inkluzivataj de ĝi : rektaransurfacon oni povas intuicie prezenti al si kiel laspuron de iu rekto, kiu moviĝas en la spaco ;cilindroj 1, konoidoj kaj konusoj 1 laŭdifine estasrektaraj surfacoj. [ geradlinig, Regel- | ruled | réglé |линейчатый ] RIM. La termino ne estas tre logika, ĉarrektara surfaco ne estas „aro da rektoj“, sed ja aro de

la punktoj de ĉiuj ĉi rektoj. La metaforo per „rektilo“,kiun uzas la franca kaj la rusa povus esti pli bonabazo por la koncerna termino. Notindas, ke Bricard[RB, p. 39] uzas ĉi-sence la terminon „rektenaskita“,tamen ne sekvinda pro la strangeco de la kunmetaĵosame kiel „rektoestigebla“ trovebla en [OR, p. 46].

rektifebla – 1088 [HY, §374] (p.p. kurbo) Tia, ke eblaskalkuli ĝian longon. [ rektifizierbar | rectifiable |rectifiable | спрямляемый ]

rektifi – 1089 [RB, p. 38] [ARK] (kurbon) Per simplajdesegnaj iloj konstrui strekon samlongan kiel donitasegmento de la kurbo : neeblas rektifi cirklon perrektilo kaj cirkelo.

rektilo – 1090 [RB, p. 25]Ilo, uzata por desegni rektajnliniojn. [ Lineal | ruler | règle | линейка ]

rekto – [ ILUST. G1 ] 1091.1 [RB, p. 25]Nekurba linio,ambaŭflanke senfina : tra du punktoj trairas multajkurboj, sed nur unu rekto. [ → | → | → | → ]RIM. Kompreneble temas pri naiva difino de unu el laplej bazaj nocioj de elementa geometrio. 1091.2 Afinarekto aŭ vektora rekto, laŭ la kunteksto. [ Gerade |straight line | droite | прямой ]

renversaĵo – 1092 [RB, p. 14] (de permuto σ superorda aro) Ĉiu tia duopo (i,j), ke i < j, kaj σ(i) > σ(j) :la permuto abc→bca enhavas unu renversaĵon, nome(b,c). [ Inversion, Derangement | inversion | inversion,dérangement | беспорядок ] RIM. Eblas diri ankaŭ, ketemas pri la duopo (σ(i),σ(j)), kiel faras Bricard.

responda – 1093 [JW] (p.p. anguloj 1) Situantajsamflanke de rekto sekcanta du paralelajn rektojn, kajambaŭ „sube“ de la paraleloj aŭ „supere“ de ili :angulo responda al alia. [ ILUST. G9 ] [ Gegen-,gleichliegend | corresponding | correspondant |соответственный ] RIM. Kiel por la nocio dealternaj 2 anguloj, tiun difinon oni vastigas ankaŭ alla okazo, kiam la du „unuaj“ rektoj ne estas paralelaj.

resto – 1094.1 [RB, p. 9] (ĉe eŭklida divido de a per ben eŭklida ringo) Ĉiu el la eblaj elementoj r, por kiuja = b×q+r kaj φ(r) ≤ φ(b) : ĉe eŭklida divido de X2+1per X la resto estas 1. [ Rest | → | → | → ]1094.2 [RB, p. 19] (de konverĝa serio, je ordo n) Ladiferenco inter ĝia sumo 2 kaj ĝia parta sumo je ordon : la restoj formas vicon, konverĝantan al 0. [ Fehler| remainder | reste | остаток ]

rilato – 1095.1 [VE]Nombro, kiu montras, kiomfoje iukvanto estas pli granda ol alia : la rilato de 6 al 3estas 2. [ SIN. kvociento ] [ Verhältnis, Quotient | ratio,quotient | rapport, quotient | отношение, частное ]RIM. Bricard [RB, p. 8] nomis tion „raporto“, sed tiu uzo,

110

ne tre kongrua kun la baza senco de la radiko, nedisvastiĝis. 1095.2 [P1] (de aro E al F) Subaro de lakartezia produto E×F. [ SUB. bildigo ] [ VD. grafeo 2 ][ Zuordnung, Relation | correspondence, relation |correspondance, relation | соотвествие, отношение ]RIM. Iam oni nomis „rilato“ nur la rilatojn de iu aro alĝi mem (nun : „interna rilato“) kaj tiusence difinasĝin la citita fonto, sed okazis vastigo de la nocio,videbla ekz-e en [HY, §379]. La ĉi-supra difino pliprecize koncernas la „duargumentajn“ rilatojn, sedeblas difini ankaŭ n-argumentajn rilatojn. Lamatematikan nocion rilato povas ilustri ĉiutagaj rilatojde la tipo : „a estas frato de b“, „a estas pli aĝa ol b“...Anstataŭ diri „(a,b) apartenas al rilato R“, oni diras „aestas en R-rilato kun b“ kaj oni skribas aRb. La samanocio servas ankaŭ por priskribi la situacion, kiam alunu objekto oni asocias unu aŭ plurajn aliajn. Do ĝiestas tre oportuna por formaligi funkciojn unu- aŭplur-sencajn. 1095.3 [ VD. homotetio, simileco ]

rimana integralo – 1096.1 (de reela ŝtupara funkciof = ∑ai.χAi en intervalo [a,b]) La sumo ∑ai.li, kie lisignas la longon de intervalo Ai; simb. ∫a

b f(x)dx.[ VD. Rimano ] [ → | → | → | → ] 1096.2 (de reelafunkcio f en intervalo [a,b]) La komuna valoro, se ĝiekzistas, de la supremo de la integraloj en [a,b] deŝtuparaj funkcioj malpli grandaj ol f kaj de la infimode la integraloj en [a,b] de ŝtuparaj funkcioj pligrandaj ol f ;..................................................................alidire limn→∞ [(b−a)/n] ∑i=1

n f(a+i.(b−a)/n); simb.∫a

b f(x)dx : la rimana integralo, kiam ĝi ekzistas,egalas al la lebega. [ VD. Rimano ] [ RiemannschesIntegral | Riemann['s] integral | intégrale de Riemann |интеграл Римана ]

Rimano – 1097 [P2]Germanlingve : Bernhard Rie-mann, 1826-1866. Germana matematikisto. [ Riemann| Riemann | Riemann | Риман ]

ringo – 1098 [HY, §380]Tia algebra strukturo (E,†,×),ke (E,†) estas komuteca 2 grupo, kaj × estasasocieca kaj distribueca 1 rilate al † : la ringo(EE,+,) de la bildigoj de komuteca grupo (E,+) al simem ; la unuan operacion de ringo oni kutime signasadicie kaj la duan multiplike ; la nulo (resp. unuo) deringo estas ĝia neŭtra elemento rilate la unuan (resp.duan) operacion. [ SUB. Specifaj ringoj : ringo den-modulaj restoklasoj, eŭklida ringo, kvocientaringo, korpo 1, lineara algebro 2 ] [ VD. Epitetoj porringo : integra, ĉefideala, faktoreca, komuteca 3,unuhava; atributo de ringo : karakteristiko 2; epi-tetoj por elemento en ringo : inversigebla, invers-hava, neinversigebla, reduktebla 2, nereduktebla,nulpotenca, prima 1 ] [ VD. Operacioj en ringo :adicio 2, multipliko 2 ] [ VD. Rimarkindaj elementoj :

nulo, unuo, nuldivizoro ] [ VD. Substrukturoj : idealo,subringo ] [ Ring | ring | anneau | кольцо ] RIM. Kelkajpostulas, ke la dua operacio havu neŭtran elementon(t.e. unuon). Tiajn ringojn ni nomas unuhavaj.

ringo de n-modulaj restoklasoj – 1099 (por entjeron > 1) Kvocienta ringo de la ringo de entjeroj per laidealo de n-obloj. [ Restklassenring | residue classring | anneau des classes résiduelles | кольцовычетов ]

rivolua – 1100 [PV] (p.p. solido 2 aŭ surfaco) Tia, keĝi estas entute senŝanĝa per ĉiu rotacio 3 ĉirkaŭdifinita akso (alidire : ĝi enhavas la bildon de ĉiu ĝiapunkto per tiuj rotacioj) : cirklaj cilindro 1 kajkonuso 1 estas rivoluaj surfacoj. [ SIN. rotacia ][ Dreh-(körper, fläche) | (body, surface) of revolution |(solide, surface) de révolution | (тело, поверхность)вращения ] RIM. Rivoluan surfacon (resp. solidon) onipovas intuicie prezenti al si, kiel spuron, lasitan de iuebena kurbo (resp. surfaco), kiu rivoluas ĉirkaŭ rekto,kuŝanta en ĝia ebeno. Kelkaj preferas uzi ĝiansinonimon „rotacia“, opiniante ke la radiko „rivolu“ne respondas al vera bezono de la lingvo.Rimarkindas, ke la termino aperas jam ĉe Bricard[RB, p. 30], sed sub formo „revolua“.

rivoluo – 1101 [PV]Tia rotacio 1 de solido, ke tiurevenas al sia origina pozicio. [ Umdrehung |revolution | révolution | оборот ] RIM. La termino faktene estas uzata en matematiko, sed iel pravigas laalifakajn sencojn.

rombo – 1102 [RB, p. 17]Egallatera kvarlatero :rombo estas ĉiu kvarlatero, kies diagonaloj estasortaj kaj kruciĝas ĉe siaj mezoj. [ ILUST. G15 ][ SIN. lozanĝo ] [ SUP. romboido ] [ VD. romboedro ][ Rhombus, Raute | rhombus | losange, rhombe |ромб ]

romboedro – 1103 [P1]Paralelepipedo, kies ĉiuj facojestas romboj : la facoj de romboedro estas egalaj.[ Rhomboeder | rhombohedron | rhomboèdre |ромбоэдр ]

romboido – 1104 [JW]Paralelogramo, precipe setemas nek pri ortangulo, nek pri rombo. [ Rhomboid| rhomboid | rhomboïde | ромбоид ] RIM. La nocio kajla greka termino devenas de Eŭklido (Unua libro,difino 22), kaj eble tial oni konservis ĝin apud„paralelogramo“, kvankam la eventuala sencnuancotion ne pravigas. Ja la eŭklida sistemo estasekskluziviga (ortangulo aŭ rombo ne rajtas estikvadrato, paralelogramo ne rajtas esti rombo ktp),dum nia estas inkluziviga (kvadrato estas speco derombo kaj de ortangulo, rombo estas speco de

111

paralelogramo ktp, kiel montras la ilustraĵo prikvarlateroj). Estas interese rimarki, ke la ĉeha lingvokonservas spurojn de la ekskluziviga sistemo (ekz-ekosodélník apud rovnoběžník, obdélník apud pravo-úhelník)

rompita linio – 1105 [JW]Linio, konsistanta elkontinua sinsekvo de strekoj 1 : la rando 1 deplurlatero estas fermita rompita linio. [ ILUST. G1 ][ Steckenzug | broken line | ligne brisée | ломаная ]

rondigi – 1106 [JW] (nombron) Aproksimi ĝin peralia nombro kun malpli da decimaloj aŭ, por entjero,malpli da nenulaj ciferoj en la dekstra parto :rondigante π je 2 decimaloj, oni ricevas 3,14 ;rondigu vian pagon ĝis la supera deko (ekz-e : pagu40 anstataŭ 32) ; la rondigo enkondukis tro altaneraron. [ runden | round | arrondir | округлять ]

rondigo – 1107 [ VD EKZ. rondigi ] [ Rundung |rounding | arrondi | округление ]

rondo – 1108 [VE] [ARK] Cirklo (linio) 1 aŭ cirklo(surfaco) 2.

rotacia – 1109 [PV, hiperboloido] (p.p. solido 2 aŭsurfaco) Rivolua : rotacia konuso. [ Dreh-(körper,fläche) | (body, surface) of revolution | (solide) derévolution, (surface) de révolution | (тело,поверхность) вращения ]

rotacia akso – 1110 [JW][ SIN. akso 2 ] [ Drehachse |axis of rotation | axe de rotation | ось вращения ]

rotacia centro – 1111 [ SIN. centro 4 ] [ Drehpunkt |center of rotation | centre de rotation | центрвращения ]

rotacio – 1112.1 (de solido 1) Tia movo, ke almenaŭdu punktoj de la solido restas senmovaj : ĉiuj punktojsenmovaj dum rotacio apartenas al unu sama rekto(la akso de la rotacio) ; dum rotacio la trajektorio deĉiu punkto ekster la akso estas cirklo aŭ parto decirklo. 1112.2 [HY, §383] (en finidimensia eŭklidavektora spaco) Izometria 3 aŭtomorfio kundeterminanto 3 egala al 1. [ SIN. vektora rotacio ][ → |→ |→ |→ ] 1112.3 [P2] (en finidimensia eŭklidaafina spaco) Afina 2 bildigo, asociita al rotacio 2 :en ebeno, rotacio estas kunligaĵo 1 de du ortajsimetrioj 3 rilate al rektoj, kies intersekco estas lacentro 4 de la rotacio ; se O estas la centro de rotaciokaj M' estas la bildo per ĝi de punkto M, la mezuro dela angulo 2 randata de duonrektoj OM kaj OM' nedependas de M kaj estas nomata la angulo de larotacio ; en tridimensia spaco, rotacio estas kunligaĵode du ortaj simetrioj rilate al ebenoj, kies intersekco

estas la akso 2 de la rotacio. [ SIN. afina rotacio ][ Drehung, Rotation | rotation | rotation | вращение ]

― S ―

sago – 1113 [RB, p. 28] (de arko 1 de cirklo) Plej grandastreko orte liganta la arkon al la ŝnuro ĝinsubstreĉanta; la longo de tia streko : sago estassegmento de radiuso ; la sago de arko detranĉita decentra angulo kun mezuro α estas porporcia al1−cos(α/2). [ ILUST. G2 ] [ Pfeil | sagitta | flèche |стрелка, сагитта ]

samarea – 1114 [RB, p. 25] (p.p. surfacoj) Havantajsaman areon. [ flächeninhaltsgleich | of the same area,same-area | de même aire | одинаковой площади ]

samcentra – 1115 [P1] (p.p. geometriaj figuroj kuncentro) Havantaj saman centron : samcentraj cirkloj,kvadratoj, sferoj... [ konzentrisch | concentric |concentrique | концентрический ]

samebena – 1116 [JW] (p.p. punktoj 2 aŭ aroj dapunktoj) Apartenantaj al (aŭ inkluzivataj de) unusama ebeno 2 : tri punktoj estas ĉiam samebenaj ;samebenaj kurboj ; ĉiu pezocentro de tri punktojestas samebena kun ili. [ komplanar | coplanar |coplanaire | компланарный ]

samfaza – 1117 [ VD EKZ. fazo ]

samlatera – 1118 [JW] (p.p. du anguloj 1) Havantaj lasaman verticon kaj unu komunan lateron. [ ILUST. G7 ][ VD. apuda ] [ anliegend | adjacent | adjacent |прилежащий ]

sampova – 1119 (p.p. du aroj) Tiaj, ke ekzistasbijekcio inter ili : du finiaj aroj kun sama nombro daelementoj estas sampovaj ; la aro de ĉiuj entjerojestas sampova kiel la aro de ĉiuj paraj entjeroj ; laaro de reeloj kaj la subaro de ĝiaj elementoj inter 0kaj 1 estas sampovaj. [ VD. povo, kardinalo ] [ gleich-mächtig | equipotent | équipotent | равномощный ]

samrekta – 1120 [JW] (p.p. punktoj 2 aŭ aroj dapunktoj) Apartenantaj al (aŭ inkluzivataj de) unusama rekto : du punktoj estas ĉiam samrektaj ;samrektaj strekoj (segmentoj el unu sama rekto) ; ĉiupunkto de streko estas samrekta kun ties randoj ; tratri nesamrektaj punktoj trairas nur unu ebeno.[ kollinear | collinear | aligné, colinéaire | коллинеар-ный ]

samsigna – 1121 (p.p. nombroj) Havantaj la samansignon : la sumo de samsignaj nombroj estassamsigna kiel ili. [ mit gleichem Vorzeichen | of the

112

same sign, same-sign | de même signe | одинаковогознака ]

samvolumena – 1122 [RB, p. 30] (p.p. solidoj 2)Havantaj saman volumenon. [ mit gleichem Volumen| of the same volume | de même volume | одинако-вого объёма ]

se – 1123 [P2, kreskanta]Konjunkcio signifanta, ke laimplico de du propozicioj 1 estas vera : se nombroestas dividebla per 4, ĝi estas dividebla per 2(„dividebla per 4“ implicas „dividebla per 2“).[ VD. sufiĉa kondiĉo ] [ wenn | if | si | если ]

se kaj nur se, se... kaj nur tiam, s.n.s. – 1124 [P2, ekvi-valento]Konjunkcio signifanta, ke la ekvivalento de dupropozicioj 1 estas vera : nombro estas dividebla per6, se kaj nur se ĝi estas dividebla per 2 kaj 3(„dividebla per 6“ estas ekvivalenta al „dividebla per2 kaj 3“). [ wenn und nur wenn | if and only if, iff | siet seulement si, ssi | если и только если ]

segmento – ⁂ Iu parto de geometria figuro :1125.1 (de linio) Parto de ĝi, entenata inter du ĝiajpunktoj : segmento de hiperbolo ; la du punktojn,limantajn segmenton, oni nomas ĝiaj randoj 1.[ (Kurven)stück | segment (of a curve) | segment (decourbe) | кусок (кривой) ] RIM. La vorto „inter“ en ladifino supozigas, ke oni difinis iun ordon, ekz-e lamanieron trairi la linion, sed la segmento mem nedependas de ĝi. 1125.2 [RB, p. 22] (de rekto)[ SIN. streko ] [ Strecke | line segment | segment (dedroite) | отрезок ] 1125.3 [RB, p. 28] (de cirklo 2) Partode ĝi, entenata inter segmento 1 de ĝia rando 1 kaj laresponda ŝnuro. [ ILUST. G2 ] [ (Kreis)abschnitt |(circular) segment | segment (de cercle) | (круговой)сегмент ] RIM. Ĉi-sence troviĝas „diskosegmento“ en[JW]. 1125.4 [JW, 3065] (de sfero 2) Ĉiu el ĝiaj partojsituantaj ambaŭflanke de ĝin sekcanta ebeno. [ SUP.globtavolo ] [ (Kugel)abschnitt | (spherical) segment |segment (sphérique) | (шаровой) сегмент ] RIM. Ĉi-sence aperas ankaŭ „globsegmento“ en [JW].1125.5 Fermita reela intervalo. [ abgeschlossenesIntervall, Segment | closed interval, segment |intervalle fermé, segment | замкнутый интервал,отрезок ]

sekanto – 1126.1 [RB, p. 20] (de angulo α) Inverso deĝia kosinuso; simb. sec α aŭ sek α. [ Sekans | secant |sécante | секанс ] 1126.2 [RB, p. 20]Reela funkcio, kiuĵetas reelon x al la sekanto 1 de angulo, kies mezuroen radianoj diferencas de x per oblo de 2π; simb. secaŭ sek : sekanto estas perioda funkcio, kun periodo2π. [ Sekans | secant | sécante | секанс ] 1126.3 [PV]

[ARK] [ SIN. sekcanto ]

sekcanto – 1127 [P1]Rekto 1, kiu sekcas ion (linion,surfacon, strekon, angulon ks) : sekcanton ortan al lamezo de streko oni nomas mezortanto ; sekcanto dedu paraleloj difinas ok angulojn. [ ILUST. G1 ][ Sekante | secant | sécante | секущая ] RIM. Oni kutimene nomas sekcanto de surfaco rekton, kiu ĝin nurtanĝas. Bricard [RB, p. 28] konas tiun ĉi nocion, sedsub formo „secanto“.

sekci – 1128 [JW] (p.p. geometria figuro rilate al alia)Havi komuna(j)n punkto(j)n kun ĝi (foje kun la kromaideo, ke la unua figuro dividas la duan en du partojn) :rekto, neinkluzivata de ebeno, sekcas ĝin en maksi-mume unu punkto ; diagonalo sekcas paralelogramonen du egalajn triangulojn ; se oni sekcas paralele-pipedon per diagonala ebeno, oni ricevas dutriangulajn prismojn. [ schneiden | cut, intersect |couper | пересекать ]

sekco – 1129 [JW] (de surfaco aŭ solido 2) Intersekcointer la koncerna figuro kaj alia, plejofte ebeno : ĉiujebenaj sekcoj de sfero estas cirkloj ; la ebenaj sekcojde cirkla konuso estas nomataj konikoj. [ Schnitt |section | section, coupe | сечение ]

sektoro – 1130.1 [P2] (sektoro de ebeno 2 aŭ angulasektoro) Angulo 1. [ Winkelraum | angle, angulardomain | angle, secteur angulaire | угловой сектор ]1130.2 [RB, p. 28] (sektoro de cirklo 2 aŭ cirkla sektoro)Intersekco de la cirklo kun centra angulo de ĝi.[ ILUST. G2 ] [ Sektor | sector of circle | secteurcirculaire | сектор круга ] 1130.3 [P1] (sektoro desfero 2 aŭ sfera sektoro) Solido 2, naskita de sektorode cirklo rotacianta ĉirkaŭ diametro de la koncernacirklo. [ Kugelsektor | spherical sector | secteursphérique | шаровой сектор ]

sekundo – 1131 [VE]Mezurunuo de angulo, egala alsesdekono de minuto. [ Bogensekunde | second |seconde | секунда ]

sekvaĵo – 1132 [RB, p. 10] [ARK] [ SIN. vico ]

seminormo – 1133 [P2] [EVI] [ SIN. duonnormo ]

senbukla – 1134 (p.p. grafeo 1) Tia, ke neniu eĝo deĝi estas buklo. [ ohne Schleife | loop-free | sansboucle | без петель ]

sencikla – 1135 (p.p. grafeo 1) Tia, ke neniu ĉeno enĝi estas ciklo 2. [ ohne Zyklus | cycle-free | sans cycle| без циклов ]

sendiverĝenca – 1136 (p.p. vektora kampo) Kiesdiverĝenco egalas al nulo. [ VD. vektora potencialo ][ divergenzfrei | zero-divergence | conservatif, indi-vergentiel | соленоидальный ]

113

senkirla – 1137 (p.p. vektora kampo) Kies kirloegalas al nulo. [ VD. potencialhava ] [ wirbelfrei |irrotational | irrotationnel | безвихревой ]

sepedro – 1138 [ VD EKZ. n-edro ] [ Siebenflächner,Heptaeder | heptahedron | heptaèdre | семигранник,гептаэдр ]

seplatero – 1139 [ VD EKZ. n-latero ] [ Siebeneck |heptagon | heptagone | семиугольник ]

sepopo – 1140 [ VD EKZ. n-opo ] [ Septupel | septuple |septuplet | семёрка ]

serio – 1141 [RB, p. 19]Vico u, konsiderata kune kunties vico v de partaj sumoj (vn = u0+u1+... +un) : laharmona serio (kies ĝenerala termo egalas al 1/n) nekonverĝas ; geometria serio (bazita sur geometriaprogresio) konverĝas, se kaj nur se la absoluta valorode ĝia kvociento 3 estas strikte malpli granda ol 1.[ VD. termo 6, parta sumo, sumo 2, resto 2,konverĝa ] [ Reihe | series | série | ряд ] RIM. Neekzistas formala diferenco inter la nocioj vico kajserio. Ĉiun vicon oni povas konsideri ankaŭ kielserion. La diferenco aperas nur, kiam temas prikonverĝo, ĉar por serio oni interesiĝas pli pri lakonverĝo de la vico v, ol pri tiu de u.

serio de funkcioj[OR, p. 28], funkciserio – 1142 Serio,kies termoj estas (reelaj aŭ kompleksaj) funkcioj.[ Funktionsreihe, Funktionenreihe | function series |série de fonctions | функциональный ряд ]

sesdekuma – 1143 [ VD. -um 1 ] [ sexagesimal | sexa-gesimal | sexagésimal | шестидесятeричный ]

sesedro – 1144 [ VD EKZ. n-edro ] [ Sechsflach,Sechsflächner, Hexaeder | hexahedron | hexaèdre |шестигранник, гексаэдр ]

seskvilineara – 1145 (p.p. bildigo de karteziaproduto E×E al F, kie E kaj F estas vektoraj spacojsuper la korpo de kompleksoj 1) Tia, ke ĝi estaslineara 2 rilate al la unua argumento kaj konjug-lineara rilate al la dua : la bildigo f(x,y) = xy super laalgebro 2 de kompleksoj estas seskvilineara.[ sesquilinear | sesquilinear | sesquilinéaire | полу-торалинейный ] RIM. Ni ne trovis aŭtoritatan fontonpro ĉi tiu radiko, tamen sufiĉe internacia. Ne havussencon provi esperantigi la etimologian kalemburon.Vd rimarkon sub konjuglineara.

seslatero – 1146 [ VD EKZ. n-latero ] [ Sechseck |hexagon | hexagone | шестиугольник ]

sesopo – 1147 [ VD EKZ. n-opo ] [ Sextupel | sextuple |sextuplet | шестёрка ]

sfera koordinato – 1148 [JW] (de punkto M en

tridimensia reela eŭklida afina spaco, provizita perorta ununorma koordinatsistemo (O, i, j, k)) Ĉiu el latri reeloj polusa distanco, longitudo kaj latitudo :oni ofte signas la sferajn koordinatojn de punkto perla triopo (ρ, θ, φ). [ VD. koordinato ] [ Kugel-koordinate, sphärische Koordinate | sphericalcoordinate | coordonnée sphérique | сферическаякоордината ]

sferdisko – 1149 [P1][ SIN. globtavolo ] [ Kugelschicht| spherical layer | segment sphérique à deux bases |шаровой слой ]

sfero – 1150.1 [RB, p. 30]Tridimensia surfaco, konsist-anta el ĉiuj punktoj, kies distanco al iu punkto (ĝiacentro) egalas al iu valoro (ĝia radiuso). [ VD. centro 1,diametro 1, radiuso ] [ SUB. zono, vertoĉapo, kaloto ][ Kugeloberfläche, Sphäre | sphere | sphère | сфера ]1150.2 [VE]Solido 2, kiun limas sfero 1. [ SIN. globo 2 ][ SUB. segmento 4, globtavolo, sferdisko ] [ Kugel |sphere, ball | sphère, boule | шар ]

sigma-algebro, σ-algebro – 1151 (super aro Ω) Tiane malplena aro el subaroj de Ω, ke ĝi enhavas lakomplementon 2 de ĉiu sia elemento, kaj la kunaĵonde ĉiu sia numerebla subaro : eblas demonstri, keσ-algebro nepre enhavas Ω, la malplenan aron kaj lakomunaĵon de ĉiu sia numerebla subaro ; la aro deĉiuj subaroj de Ω estas σ-algebro ; σ-algebro naskitade aro el subaroj (komunaĵo de ĉiuj σ-algebroj ĝininkluzivantaj). [ Sigma-Algebra, Sigma-Körper |sigma-algebra, sigma-field | sigma-algèbre, tribu |сигма-алгебра, сигма-поле ] RIM. Reiersøl [OR, p. 49]

konas la terminon, sed sub formo „sigma-algebrao“.

signo – 1152 [RB, p. 7] (de nombro) Ĝia eco estipozitiva 1 aŭ negativa 1 : pozitiva aŭ plusa, negativaaŭ minusa signo de variablo (ĝia pozitiveco,negativeco), de funkcio (la signo de ĝia valoro) ; se lasigno de kontinua funkcio ŝanĝiĝas inter a kaj b, tiuĉi nepre nuliĝas ĉe iu punkto de intervalo ]a,b[ ;produto estas pozitiva, se kaj nur se la du faktorojhavas saman signon ; la kartezia prisigna regulo(regulo liganta la nombron da strikte pozitivaj radikojde polinomo kaj la nombron da signoŝanĝoj en la vicode ĝiaj koeficientoj) [RB, p. 16]. [ Vorzeichen | sign |signe | знак ] RIM. Temas kompreneble pri metaforauzo de la tipografia senco de vorto „signo“, ĉarpozitiveco kaj negativeco de nombro povas estiindikitaj pere de la pluso aŭ minuso, kiu aperas en ĝiacifera prezento. Ĉar pozitiveco kaj negativeco ne estasper si mem matematikaj objektoj, oni ofte preferasparoli pri la signumo 1 de nombro, t.e. pri la valoro,kiun alprenas ĉe ĝi la koncerna funkcio. La plitradicia formo „signo“ restas tamen uzata, precipe en

114

kunmetaĵoj, kiel samsigna, kontraŭsigna, signo-ŝanĝo...

signoŝanĝo – 1153 [RB, p. 16] (de bildigo) Ŝanĝiĝo dela signo de ĝiaj valoroj laŭ la valoro de la argumento :la funkcio x2−4 prezentas signoŝanĝon ĉe −2 kajalian ĉe +2. [ Vorzeichenänderung | change in sign,sign inversal | changement de signe, inversion designe | изменение знака ]

signumo – 1154.1 [HY, §393]Funkcio, ĵetanta reelon al+1, se la reelo estas pozitiva, al 0, se ĝi estas 0, al −1,se ĝi estas negativa; bildo per tiu funkcio : la produtode reelo per ĝia signumo egalas al ĝia absolutavaloro. [ Signum(funktion) | signum (function) |fonction signe | знаковая функция, сигнум ] RIM. En[JW] troviĝas por tiu termino tradukoj, kiujsuspektigas, ke oni komprenas ĝin kun la senco signo;tiom pli, ke oni donas la sencon de funkcio al aliatermino, nome „signumfunkcio“. Tio povas esti provolerte evakui la terminon „signo“, kiu ne montras aldifinita matematika objekto kaj kies ambigueco povasĝeni. Ja oni legas en [OR, p. 105], ke „se a estasnegativa nombro, −a havas negativan signon, sedpozitivan signumon“, sed temas pri vortludo : neniudirus „−a havas negativan signon“ por signifi, keminuso staras antaŭ a ! Do entute ŝajnas, ke lamaloftaj uz-okazoj de la malŝatata „signo“ nepravigas reformon de jam tradicia kaj internaciaterminologio, sed aprobindas la strebo al pli rigoralingvaĵo, anstataŭigante la terminon „signo denombro“ per „signumo de nombro“, kiam tion ebligasla kunteksto. 1154.2 [HY, §393]Funkcio, kiu ĵetaspermuton al 1, se ĝi estas para 3, kaj al −1 aliokaze :signumo estas la nura homomorfio de la simetriagrupo al la grupo −1,1, kiu ĵetas la duelementajnciklojn 1 al −1. [ Signatur | sign, signum, signature |signature, parité | знак, сигнатура ]

simetria – 1155.1 [P1] (p.p. geometria figuro) Tia, kesimetrio lasas ĝin senŝanĝa; alidire : per iu simetrio,la bildo de ajna punkto de la figuro apartenas al ĝi :sfero estas simetria rilate al sia centro kaj al ĉiurekto aŭ ebeno enhavanta ĝian centron ; elipso estassimetria rilate al siaj fokusa kaj nefokusa aksoj. [ → |→ | → | → ] 1155.2 [OR, p. 34] (p.p. (n,p)-matrico) Tia,ke ĉiu ĝia elemento kun indico (i,j) egalas al tiu kunindico (j,i) : simetria matrico egalas al sia trans-ponaĵo. [ → | symmetrical | → | → ] 1155.3 [P1, rilato]

(p.p. interna rilato R) Tia, ke ĝi egalas al siainverso 3 R−1 : la idento-rilato estas simetria ; Restas simetria, se kaj nur se de la fakto, ke xRy,sekvas, ke yRx ; simetrieco estas nepra eco deekvivalento-rilato. [ → | → | → | → ] 1155.4 [HY, §394]

(p.p. bildigo de En al F, kun n ≥ 2) Tia, ke ĝi ĵetas

ĉiujn opojn kun permutitaj termoj al la sama bildo : sen = 2 kaj f estas simetria, f(x,y) = f(y,x) por ĉiu ajn x, y.[ symmetrisch | symmetric | symétrique | симметрич-ный ]

simetria diferenco – 1156 [ ILUST. L1 ] [ VD EKZ. dife-renco 3 ] [ symmetrische Differenz | symmetric[al]difference | différence symétrique | симметрическаяразность ]

simetria grupo – 1157 [RB, p. 14] (de finia aro E)Grupo, konsistanta el la aro de ĉiuj bijekcioj super E,provizita per la operacio kunligo; alidire : grupo deĉiuj substituoj super E : la simetrian grupon den-elementa aro oni kutime signas per Sn ;[ symmetrische Gruppe | symmetrical group | groupesymétrique | симметрическая группа ]

simetriakso – 1158.1 [JW]Rekto, kiu difinas aksansimetrion 3. [ → | → | → | → ] 1158.2 [JW] (degeometria figuro) Rekto, rilate al kiu la figuro estassimetria 1. [ Symmetrieachse | axis of symmetry | axede symétrie | ось симметрии ]

simetricentro – 1159.1 [JW]Punkto 2, kiu difinascentran simetrion 3. [ → | → | → | → ] 1159.2 [JW] (degeometria figuro) Punkto 2, rilate al kiu la figuroestas simetria 1. [ Symmetriezentrum | symmetrycenter | centre de symétrie | центр симметрии ]

simetriebeno – 1160.1 [JW]Ebeno 2, kiu difinasebenan simetrion 3. [ → | → | → | → ] 1160.2 [JW] (degeometria figuro) Ebeno 2, rilate al kiu la figuroestas simetria 1. [ Symmetrieebene | plane ofsymmetry | plan de symétrie | плоскость симметрии ]

simetrieco – 1161 Eco de io simetria : se solidoposedas aksan simetriecon, ĝi ne nepre estas rotacia.[ Symmetrie | symmetry | symétrie | симметрич-ность ]

simetrio – 1162.1 [JW] (en vektora spaco)Homomorfia 2 involucio : se U estas la aro de ĉiujvektoroj senŝanĝaj per la simetrio f, kaj V estas laaro de ĉiuj vektoroj ŝanĝitaj al sia kontraŭegalo perf, tiam oni diras, ke f estas simetrio kun direkto Vrilate al U. [ SIN. vektora simetrio ] [ → |→ |→ |→ ]1162.2 [JW] (en afina spaco) Afina 2 involucio : lahomomorfio asociita al tia simetrio estas memvektora simetrio. [ SIN. oblikva simetrio ] [ → |→ |→| → ] 1162.3 [JW] (en eŭklida afina spaco) Tia bildigode la spaco al ĝi mem, ke ĉiuj strekoj kunligantajpunkton kaj ĝian bildon 2 havas jenan econ : iliamezo estas konstanta punkto (centra simetrio), aŭ iliestas ortaj en sia mezo al konstanta rekto (aksasimetrio) aŭ konstanta ebeno (ebena simetrio).[ SIN. orta simetrio ] [ VD. simetriakso, simetricentro,

115

simetriebeno ] [ Symmetrie | symmetry | symétrie |симметрия ] RIM. Ial tiaj matematikaj sencoj aperasnek en [P1], nek en [P2], kiuj atribuas similajn al„reflekto“. Ja tiu termino en iuj naciaj lingvoj estasofta sinonimo por „ebena simetrio“, sed ne ŝajnaskonsilinde tute evakui la terminon „simetrio“. Ni dopreferis sekvi [JW].

simila – 1163 [RB, p. 29] (p.p. du geometriaj figuroj)Tiaj, ke ekzistas simileco 2, kiu ĵetas unu al la alia : endu similaj figuroj la respondaj anguloj estas egalajkaj la respondaj longoj estas proporciaj ; la areoj dedu similaj plurlateroj estas inter si kiel la kvadrato deiliaj respondaj lateroj. [ ähnlich | similar | semblable |подобный ]

simileco – 1164.1 [JW] (en eŭklida vektora spaco, kunrilato λ) Tia aŭtomorfio, ke la eŭklida normo de labildo de ajna vektoro egalas al la produto de la normode tiu vektoro per λ. [ → | → | → | → ] 1164.2 [JW] (eneŭklida afina spaco) Afina 2 bildigo, asociita alsimileco 1 : homotetio estas simileco. [ Ähnlichkeit |similarity | similitude | подобие ]

simpla – 1165 [RB, p. 14] (p.p. grupo G) Tia, ke ĝiajnuraj invariantaj 2 subgrupoj estas G kaj 1 : finiagrupo, kies ordo estas primo, estas simpla. [ einfach |simple | simple | простой ]

simpla funkcio – 1166 (laŭ σ-algebro A) Ĉiu funkcios, kiu povas prezentiĝi kiel s = ∑ai.χAi, kie ai estasnombro, (Ai) estas finia familio el elementoj de A kajχAi estas la karakteriza funkcio de Ai : ĉiu ŝtuparafunkcio kun finia nombro da valoroj estas simplafunkcio laŭ la borela σ-algebro super la aro dereeloj, sed la malo ne veras. [ einfache Funktion |simple function | fonction étagée | простая функция ]

simpla grafeo – 1167 [JW]Neorientita grafeo, kiuestas unuopeĝa kaj senbukla. [ einfacher Graph,schlichter Graph | ordinary graph, simple graph |graphe simple | простой граф, обыкновенный граф ]

simple koneksa – 1168 [HY, §398] (p.p. vojkoneksatopologia spaco) Tia, ke ĉiu fermita vojo en ĝi estashomotopa al punkto. [ einfach zusammenhängend |simply connected | simplement connexe | одно-связный ]

simple konverĝa – 1169 (p.p. vico de funkcioj (fn))Tia, ke por ajna x la vico (fn(x)) konverĝas 2 al iulimeso f(x) : simple konverĝi (esti simple konverĝa).[ VD. topologio de simpla konverĝo ] [ einfachkonvergent, punktweise konvergent | simply conver-gent, pointwise convergent | simplement convergent |поточечно сходящийся, просто сходящаяся ]

sinuso – 1170.1 [RB, p. 20] (de akuta angulo α en ortatriangulo) Kvociento de la latero 1 kontraŭa 2 al ĝiavertico 4 per la hipotenuzo; simb. sin α : la sinuso deorto egalas al 1 ; la sinuso de obtuza angulo difiniĝaskiel la sinuso de ĝia suplemento. [ ILUST. A8 ] [ → |→ |→ | → ] 1170.2 [RB, p. 20]Reela funkcio, kiu ĵetasreelon x al la sinuso 1 de angulo, kies mezuro enradianoj diferencas de x per oblo de 2π; simb. sin :sinuso estas perioda funkcio, kun periodo 2π ; larilato 1 de sinuso al ĝia argumento strebas al 1, kiamla argumento strebas al 0. [ ILUST. A7 ] [ Sinus | sine |sinus | синус ]

sistemo – 1171 [P1] (de ekvacioj) [ SIN. ekvaciaro ][ Gleichungssystem | system of equations | systèmed'équations | система уравнений ]

skalara – 1172 [P1]Rilata al skalaro; estanta skalaro :skalara grando, kampo. [ VD. skalara produto ][ skalar | scalar | scalaire | скалярный ]

skalara potencialo – 1173 [ SIN. potencialo ][ skalares Potenzial | scalar potential | potentielscalaire | скалярный потенциал ]

skalara produto – 1174.1 [HY, §402] (super reelavektora spaco E) Tia dulineara simetria 4 formo φ,ke φ(x,x) ≥ 0 por ĉiuj x∈E, kaj egalas al nulo, se kajnur se x = 0. [ VD. eŭklida spaco, normo ] [ → |→ |→| → ] 1174.2 (de du vektoroj x, y) La bildo de (x,y) perskalara produto 1 : la skalaran produton de x kaj y onisignas foje per x.y, foje per <x|y>. [ Skalarprodukt |scalar product | produit scalaire | скалярноепроизведение ]

skalaro – 1175 [P1]Elemento 1 de ringo aŭ korpo 1,kiu operacias super modulo 1 aŭ vektora spaco.[ Skalar | scalar | scalaire | скаляр ]

skalena – 1176 [P1] (p.p. triangulo) Kies tri laterojestas malsamlongaj. [ ILUST. G10 ] [ ungleichseitig |scalene | scalène | разносторонний ]

solida angulo – 1177 [JW]Solido 2, naskita de ĉiujduonrektoj kun komuna origino O, trairantaj ianparton de sfero 1 kun centro en O : duedro, triedro,solido limata de duonkonusa surfaco estas solidajanguloj. [ Raumwinkel | solid angle | angle solide |телесный угол ]

solido – 1178.1 Tia objekto en la tridimensia spaco, kela distanco inter du ajnaj ĝiaj punktoj ne ŝanĝiĝas dummovo. [ Körper, Festkörper | rigid body | solideindéformable | твёрдое тело ] 1178.2 [P1]Tridimensiageometria figuro. [ SIN. Malnovaj ekvivalentoj :korpo 2, volumenaĵo ] [ SUB. Specifaj solidoj : solidaangulo, duedro, triedro, pluredro, sfero 2,

116

cilindro 2, konuso 2, elipsoido, sektoro 3, segmen-to 4, toro ] [ VD. Rimarkindaj ecoj de solido : barita 3,nebarita, konveksa 1, konkava 1, rivolua; atributojde iuj solidoj : areo 1, rando 1, volumeno ] [ Körper,geometrischer Körper | geometric body, solid | solide,volume, corps géométrique | тело, геометрическоетело ]

spaco – 1179 [RB, p. 25]Alia nomo por aro, provizitaper matematika strukturo, kiu donas al ĝi iansimilecon kun la fizika spaco. [ SUB. punkto 2 ] [ SUB.afina spaco, banaĥa spaco, eŭklida spaco, hermitaspaco, hilberta spaco, metrika spaco, mezurhavaspaco, normohava spaco, probablospaco, vektoraspaco, topologia spaco ] [ Raum | space | espace |пространство ]

spektro – 1180 [JW] (de endomorfio en vektoraspaco) La aro de ĝiaj ajgenoj. [ Spektrum | spectrum |spectre | спектр ]

spiralo – 1181 [RB, p. 35]Ebena kurbo, prezentanta latrajektorion de punkto, kiu rondiras ĉirkaŭ fiksapunkto kaj samtempe malproksimiĝas de ĝi. [ SUB.arĥimeda spiralo, logaritma spiralo ] [ VD. Nekonfuzu kun : helico ] [ Spirale | spiral | spirale |спираль ]

spuro – 1182 [JW, „matricospuro“] (de (n,n)-matrico A)Sumo de ĝiaj diagonalaj 2 elementoj; simb. tr A aŭsp A. [ Spur | trace | trace | след ]

statistiko – 1183 [P1]Branĉo de matematiko,proksima al probablokalkulo kaj okupiĝanta prikolektado, analizo, interpreto kaj prezento dedonitaĵoj influitaj de hazardo aŭ necertaj, kadre desociaj sciencoj, medicino aŭ natursciencoj, ofte kun lacelo tiri el ili sciojn pri la estonto. [ Statistik | statistics| statistique | математическая статистика ]

steradiano – 1184 [P1]Mezurunuo de solida angulo enla Internacia Sistemo de unuoj, egala al solida angulo,kiu detranĉas sur sfero 1 surfacon kun areo egala alla kvadrato de ties radiuso; simb. sr : la mezuro deorta triedro estas π/2 sr. [ Steradiant | steradian |stéradian | стерадиан ]

stereometrio – 1185 [VE] [ARK] Parto de geometrio,kiu pli speciale okupiĝas pri la ecoj de solidoj 2.[ VD. planimetrio ] [ Stereometrie | stereometry |stéréométrie | стереометрия ]

stokasta variablo – 1186 [P1][ SIN. hazarda variablo ][ Zufallsvariable, Zufallsgröße | variate, randomvariable | variable aléatoire | случайная величина,случайная переменная ]

stokasto – 1187 [OR, p. 51][ SIN. hazarda variablo ]

strebi – 1188 Senlime proksimiĝi : la funkciologaritmo strebas al malfinio, kiam ĝia argumentostrebas al nulo. [ VD. konverĝi 2, limeso ] [ streben |tend | tendre | стремиться ]

streĉita – 1189 [P1] (p.p. angulo 1) Kies lateroj 2 estaskontraŭaj 1 : streĉita angulo egalas al du ortoj,alidire ĝia mezuro estas 180°. [ ILUST. G6 ] [ gestreckt |flat, straight | plat | развернутый ]

streko – [ ILUST. G1 ] 1190.1 [JW] (kunliganta punktojnA kaj B) Segmento 1 kun randoj 1 A kaj B de la rektotrairanta A kaj B : la streko, kunliganta du punktojnde cirkla linio, estas nomata ŝnuro ; latero 1 detriangulo estas streko. [ → | → | → | → ] 1190.2 [JW]

(kunliganta punktojn A kaj B en afina spaco) Aro deĉiuj pezocentroj de A kaj B kun pozitivajkoeficientoj. [ → | → | → | → ] 1190.3 [HY, §410]

(kunliganta du vektorojn a kaj b en reela vektoraspaco) Aro de ĉiuj vektoroj de la tipo t·a+(1−t)·b, kiet∈[0,1]. [ Strecke | line segment | segment | отрезок ]

strikte monotona – 1191 [ VD EKZ. monotona ] [ strengmonoton | strictly monotonic | strictement monotone |строго-монотонный ]

strofoido – 1192 [RB, p. 34]Speco de triagrada ebenakurbo : la kartezia ekvacio de strofoido estas de latipo y2(a−x) = x2(a+x). [ ILUST. K8 ] [ Strophoide | stro-phoid | strophoïde | строфоида ]

strukturo – 1193 [JW]Tuto de la rilatoj 2, operacioj 2,topologioj 2 ks, per kiuj oni provizas aron por doni alĝi interesajn matematikajn ecojn; alternative, oninomas strukturo ankaŭ la tiamaniere provizitan aronkaj la tuton de ĝiaj ecoj : provizite per adicio kajmultipliko, la aro de polinomoj havas ringanstrukturon ; metriko donas al aro topologianstrukturon, sed ne ĉiu topologia spaco havasmetrikan strukturon ; kian strukturon havas la aro defrakcioj super la polinomringo ? [ SUB. algebrastrukturo, topologia strukturo ] [ Struktur | structure| structure | структура ]

suba baro – 1194 [P1] (de subaro A de orda aro(E,≤)) Baro de la sama aro, provizita per la inversarilato : la aro de ĉiuj subaj baroj de la reela intervalo[0,1[ estas la aro de strikte negativaj reeloj. [ untereSchranke | lower bound | minorant | нижняя грань ]RIM. Vd rimarkon sub supera baro.

subarbo – 1195 Subgrafeo de arbo, kiu mem estasarbo. [ Teilbaum | subtree | sous-arbre | поддерево ]

subaro – 1196 [HY, §411] (de aro E) Aro A, kieselementoj 1 apartenas al E : ĉiu aro estas subaro de simem ; la subaroj de E konsistigas aron, nomatan aro

117

de ĉiuj subaroj [HY, §32] de E kaj foje signatan per2E. [ VD. inkluzivi ] [ Teilmenge, Untermenge | subset| sous-ensemble, partie | подмножество ]

subbildigo – 1197 (de bildigo) Malvastigaĵo de labildigo laŭ iu subaro de ĝia fonto-aro. [ Ein-schränkung | restriction, partial mapping | restriction,sous-application, trace | сужение, ограничение ]

subgrafeo – 1198 [SP] (de grafeo 1 (E,U)) Tia grafeo(F,V), ke F estas subaro de E kaj V estas subvico deU : la subgrafeo naskita de subaro de verticoj (tia, keV enhavas ĉiujn termojn de U, kies randoj apartenas alla koncerna subaro). [ Untergraph, Teilgraph |subgraph, partial graph | sous-graphe, graphe partiel |подграф, суграф, частный граф ] RIM. En naciajlingvoj oni foje uzas malsamajn terminojn por indiki,ĉu E, ĉu U estas malvastigita, nome terminojn de latipo „subgrafeo“ aŭ „parta grafeo“. Ni preferis sekvila pli vastan difinon de nia nura fonto.

subgrupo – 1199 [JW] (de grupo (E,†)) Tia grupo(A,†A), ke A⊂E kaj x†A y = x†y por ĉiuj x, y∈A :nemalplena subaro estas subgrupo nur, se al ĝiapartenas rezultoj de la operacio inter kiu ajn unuaelemento kaj neŭtriganto de kiu ajn dua. [ Unter-gruppe | subgroup | sous-groupe | подгруппа ]

subkorpo – 1200 (de korpo 1 K) Ĉiu unuhavasubringo de ĝi, kiu subringo estas ankaŭ korpo.[ Unterkörper | subfield | sous-corps | подполе ]

submatrico – 1201 (de (n,p)-matrico A) Tia (n',p')-matrico B, ke (1) n' ≤ n kaj p' ≤ p, kaj (2) la elementode B kun indico (i,j) egalas al la elemento de A kunindico (α(i),β(j)), kie α (resp. β) estas striktekreskanta bildigo de 1, 2,..., n' al 1, 2,..., n (resp.de 1, 2,..., p' al 1, 2,..., p) : el (n,p)-matrico onipovas formi p submatricojn kun dimensioj (n,1) ;eblas prezenti al si submatricon B per tio, kio restasel matrico A, kiam oni forstrekis iujn horizontalojnkaj vertikalojn de ĝi. [ Untermatrix | submatrix | sous-matrice | подматрица ]

submodulo – 1202 [P2, modulo, ~e] (de modulo 1

(M,+,·)) Tia subaro de M, ke ĝi egalas al la subaro,kiun ĝi naskas : la kerno 1 kaj bildaro de homo-morfio inter moduloj estas submoduloj respektive deĝiaj fonto-aro kaj celo-aro ; submodulo estas memmodulo. [ Untermodul | submodule | sous-module |подмодуль ]

subringo – 1203 (de ringo (E,†,×)) Tia ringo(A,†A,×A), ke A⊂E, (A,†A) estas subgrupo de (E,†)kaj x×A y = x×y∈A por ĉiuj x, y∈A : la aro konsist-anta nur el la nulo kaj unuo de unuhava ringo estas

subringo de ĝi. [ Unterring | subring | sous-anneau |подкольцо ]

substituo – 1204 [RB, p. 14]Permuto super finia aro.[ Substitution, Einsetzung, Vertauschung | substi-tution, permutation | substitution, permutation |подстановка, перестановка ] RIM. La montrita fontone indikas, en kio konsistas la nuanco inter permutokaj substituo. Cetere la nuanco estas malgranda kajŝajnas, ke en multaj naciaj lingvoj oni preferas uzi nurla pli vastasencan „permuto“.

substreĉi – 1205 [P1] (p.p. arko 1 kaj ŝnuro de la samakurbo) Diri, ke la ŝnuro substreĉas la arkon, signifas,ke ili havas samajn randojn 1 : diametro substreĉasduonon de la cirklo ; du egalaj 2 ŝnuroj substreĉasegalajn arkojn. [ ILUST. G2 ] [ unterspannen | subtend |sous-tendre | стягивать ] RIM. Travidebla metaforo : laŝnuro streĉas la arkon de sube, kvazaŭ temus pripafarko pafanta al flugantaj birdoj.

subtenanto – 1206 [HY, §414] (de bildigo de topologiaspaco al la aro de reeloj aŭ kompleksoj) Adheraĵo dela aro de ĉiuj elementoj de la fonto-aro, kiujn labildigo ĵetas al nenula valoro : se reela funkcio havasnumereblan subtenanton, ĝia integralo 1 sur ĉiuintervalo estas nula. [ Träger | carrier | support |носитель ]

subtrahato – 1207 [P1]Nombro, kiun oni subtrahasde alia nombro; alidire : dua termo en subtraho.[ Subtrahend | subtrahend | nombre à soustraire |вычитаемое ] RIM. Vd rimarkon sub adiciato.

subtrahi – 1208 [RB, p. 9]Celi, konante la sumon de dunombroj kaj unu el tiuj nombroj, trovi la alian : se nisubtrahas 3 de 8, ni ricevas 5. [ subtrahieren,abziehen | subtract | retrancher, soustraire | вычитать ]RIM. Estas strange, ke tiu radiko ankoraŭ ne oficialiĝis.En nefaka kunteksto oni povas diri „depreni“ anstataŭ„subtrahi“.

subtraho – 1209.1 [P1]La operacio subtrahi : 10−2 = 8(legu : dek minus du estas ok). [ VD. termo 1,

diferenco 1, subtrahato ] [ → |→ |→ |→ ] 1209.2 (enringo) Operacio 2, per kiu al du elementoj oni asociasla sumon de la unua kaj de la kontraŭegalo de la dua.[ VD. termo 1, diferenco 1, subtrahato ] [ Subtraktion| subtraction | soustraction | вычитание ]

subvico – 1210 (de vico u) Tia vico v, ke ĝia fonto-aro estas subaro de la fonto-aro de u, kaj ke ĉiu termode v estas termo ankaŭ de u por la sama indico : ĉiuajn nefinia subvico de koŝia vico estas koŝia.[ Teilfolge | subsequence | sous-suite | подпоследова-тельность ]

118

sufiĉa kondiĉo – 1211 [JW] (p.p. propozicioj 1 P kajQ) Diri, ke P estas sufiĉa kondiĉo por Q, signifas, keP implicas Q : sufiĉa kondiĉo, por ke entjero estudividebla per 2, estas, ke ĝi estu dividebla per 4(tamen tiu kondiĉo ne estas necesa, ĉar 6 estasdividebla per 2, kvankam ne per 4). [ VD. se ][ hinreichende Bedingung | sufficient condition | con-dition suffisante | достаточное условие ]

sumero – 1212 [RB, p. 9]Termo 1 de sumo aŭ termo 6

de serio.

sumo – 1213.1 [RB, p. 9]Rezulto de adicio : 5 estas lasumo de 3 kaj 2 ; la sumon de a kaj b oni signas pera+b, kaj la sumon de ĉiuj termoj en familio (ai)i∈Iper Σi∈I ai ; sumo de vektoroj, matricoj, polinomoj.[ Summe, Ergebnis | → | → | → ] 1213.2 (de konverĝaserio) Limeso de la vico de ties partaj sumoj : se0 < q < 1, la sumo de la serio kun ĝenerala termo qn

estas (1−q)−1. [ → | → | → | → ] RIM. Sumo de serioestas konceptebla kiel sumo de senfina nombro datermoj. Oni ĝin ofte signas per u0+u1+u2+... aŭΣn∈ℕ un. 1213.3 (de vektoraj subspacoj) La vektorasubspaco, naskita de ilia kunaĵo : ĉiu elemento x dela sumo de subspacoj (Ui) esprimiĝas kiel sumo definia nombro de vektoroj xi∈Ui ; la sumo de duneegalaj vektoraj rektoj estas vektora ebeno. [ VD.rekta 2 ] [ Summe | sum | somme | сумма ]

supera baro – 1214 [P1] (de subaro A de orda aro(E,≤)) Baro de ĝi : ĉiu pozitiva reelo estas superabaro de la aro de negativaj reeloj. [ obere Schranke |upper bound | majorant | верхняя грань ] RIM. Laepitetoj „supera“ aŭ „suba“ rilatas al ia intuiciaprezento de la koncerna aro kaj de ĝia ordo. Laŭ lakunteksto eblas interŝanĝi ilian signifon, aŭ paroli pri„dekstra baro“, „maldekstra baro“ ks. Cetere, kelkajopinias, ke al la paro „supera / suba“ preferindus„supra / malsupra“. Bricard parolas pri „superrando“kaj „malsuperrando“ en sufiĉe konfuza artikoleto,titolita „limoj kaj randoj“[RB, p. 17-18], kiu miksas lanociojn rilatajn al baroj (maksimumoj, minimumoj,supremoj, infimoj) kun nocioj rilataj al limesoj.

superaro – 1215 [JW] (de aro E) Tia aro, ke E estassubaro de ĝi. [ Obermenge | superset | sur-ensemble |надмножество ]

supergrafeo – 1216 (de grafeo 1 (E,U)) Tia grafeo, ke(E,U) estas subgrafeo de ĝi. [ Obergraph | supergraph| sur-graphe | надграф ]

superkorpo, supera korpo[HY, §234] – 1217 (dekorpo 1 K) Tia korpo, ke K estas subkorpo de ĝi.[ Oberkörper, Körpererweiterung | overfield,extension field | sur-corps, extension d'un corps |

надполе, расширение ] RIM. La naciaj lingvoj konaspor ĉi tiu nocio sinonimon signifantan „vastigaĵo“.Efektive, la superkorpo ofte rezultas el konsciaklopodo konstrui ion pli vastan ol la baza korpo. Tialtroviĝas en [HY, §234] la termino „korpopluigaĵo“(cetere kun iom pli abstrakta difino, nome : paro dekorpoj). La tempa nuanco entenata en „pluigi“ igastamen la terminon iom mistrafa.

suplementa – 1218 [RB, p. 27] (p.p. du anguloj 1) Kiessumo egalas al streĉita angulo : suplementaj angulojhavas la saman sinuson kaj kontraŭegalan kosinuson.[ ILUST. G7 ] [ Supplement- | supplementary | supplé-mentaire | дополнительный ]

suplemento – 1219 [P1] (de angulo 1) Angulosuplementa al ĝi : en triangulo, ĉiu angulo estassuplemento de la sumo de la du aliaj ; sinuso de lasuplemento de angulo egalas al sinuso de la originalo(sin (π−θ) = sin θ). [ Supplementwinkel |supplementary angle | angle supplémentaire, supplé-mentaire | дополнительный угол ]

supraĵo – 1220 [VE] [ARK] Surfaco : la kubo havasses ebenajn supraĵojn.

supremo – 1221 [P1] (de subaro A de orda aro (E,≤))La minimumo de la aro de ĝiaj superaj baroj;alidire : la plej malgranda supera baro; simb. sup A :se ĝi ekzistas, la supremo de A povas ne aparteni alA ; ĉiu reela subaro kun superaj baroj akceptasreelan supremon, sed tio ne veras en la aro deracionalaj nombroj. [ ANT. infimo ] [ Supremum, obereGrenze | least upper bound | borne supérieure |супремум, точная верхняя грань ] RIM. Kelkajpreferas la pli skemisman „supera limo“ kiel en[HY, §252].

surfaco – 1222 [RB, p. 25]Dudimensia geometriafiguro : ebena surfaco (inkluzivata de ebeno) ;neebena surfaco. [ ILUST. G1 ] [ SIN. Malnovaj ekviva-lentoj : areaĵo, supraĵo ] [ SUB. Specifaj ebenaj sur-facoj : angulo 1, cirklo 2, ebeno 1, plurlatero;specifaj neebenaj surfacoj : cilindro 1, elipsoido,konoido, konuso 1, kvadriko, sfero 1, hiperboloido,paraboloido, rando de pluredro, toro ] [ VD. Rimar-kindaj ecoj de surfaco : barita 3, nebarita, konve-ksa 1, konkava 1, rektara, rivolua; atributoj de iujsurfacoj : areo 1, cirkonferenco, periferio, perime-tro, rando 1 ] [ Fläche | surface | surface |поверхность ]

surjekcia – 1223 [P2, epimorfio] (p.p. bildigo) Havantala ecojn de surjekcio : la bildigo, kiu ĵetas reelon alĝia kvadrato ne estas surjekcia. [ surjektiv | surjective| surjectif | сюръективный ]

119

surjekcio – 1224 [JW]Tia bildigo, ke ĉiu elemento dela celo-aro estas bildo 2 de iu elemento el la fonto-aro.[ SIN. surĵeto ] [ Surjektion | surjection, onto function |surjection, application surjective | отображение „на“,сюръекция ]

surĵeta – 1225 [HY, §421][ SIN. surjekcia ] [ surjektiv |surjective | surjectif | сюръективный ]

surĵeto – 1226 [SP ][ SIN. surjekcio ] [ Surjektion |surjection, onto function | surjection, applicationsurjective | отображение „на“, сюръекция ]RIM. Koncerne la uzon de prefikso „sur“ vd rimarkonsub enjekcio. La prefiksa uzo de „pri“ eble pli taŭgus,sed la ĥaoso jam sufiĉe vastas...

― Ŝ ―

ŝnuro – 1227 [RB, p. 28]Streko, kiu kunligas dupunktojn de cirklo 1 (plejofte), aŭ de alia kurbo : lalongo de ŝnuro maksimume egalas al la diametro dela koncerna cirklo ; mezortanto de ŝnuro trairas lacentron. [ ILUST. G2 ] [ Sehne | chord | corde | хорда ]RIM. Ekzistas balasta sinonimo „kordo“[P1].

ŝtupara funkcio – 1228 [HY, §424]Ĉiu funkcio ŝ kunreela argumento, kiu povas prezentiĝi kiel ŝ = ∑ai.χAi,kie ai estas nombro kaj χAi estas la karakterizafunkcio de iu aro Ai, apartenanta al dispartigo de laaro de reeloj en intervalojn : la funkcio, kiu ĵetasreelon al ĝia entjera parto estas ŝtupara funkcio.[ Treppenfunktion | step function | fonction en escalier| ступенчатая функция ]

― T ―

talesa – 1229 Iel rilatanta al la verko de Taleso.[ Thales-, des Thales, von Thales | Thales['s] | deThalès | Фалеса ]

talesa teoremo – 1230 [ VD EKZ. homotetia 1 ] [ Satzvon Thales | Thales['s] theorem | théorème de Thalès |теорема Фалеса ]

Taleso – 1231 [P1]Greklingve : Θαλής. Greka filozofokaj matematikisto, inter la 7a kaj 6a jc a.K. [ Thales |Thales | Thalès | Фалес ]

tangento – 1232.1 [RB, p. 20] (de angulo α) Kvocientode ĝia sinuso per ĝia kosinuso; simb. tg α aŭ tang α :la tangento de orto estas nefinia ; la tangento deangulo egalas al la kontraŭegalo de la tangento deĝia suplemento; la tangento de akuta angulo en ortatriangulo egalas al la kvociento de ambaŭ katetoj.

[ ILUST. A8 ] [ VD. Ne konfuzu kun : tanĝanto ] [ → | →| → | → ] 1232.2 [RB, p. 20]Reela funkcio, kiu ĵetasreelon x al la tangento 1 de angulo, kies mezuro enradianoj diferencas de x per oblo de π; simb. tg aŭtang : tangento estas perioda funkcio, kun periodo π ;tangento strebas al nefinio, kiam la argumentostrebas al π/2. [ ILUST. A7 ] [ Tangens | tangent |tangente | тангенс ]

tanĝa[JW], tanĝanta[P1] – 1233.1 (p.p. rekto rilate alkurbo aŭ surfaco ĉe iu punkto M de ĝi) Tia, ke en laĉirkaŭaĵo de M ĝi sekcas la kurbon aŭ la surfacon nuren tiu punkto kaj povas esti konsiderata kiel la limesapozicio de sekcanto, kiam la du punktoj de intersekcokune strebas al M : tanĝa al cirklo 1 estas ĉiu rekto,kiu sekcas ĝin en nur unu punkto. [ → | → | → | → ]RIM. La difino estas intence naiva, ĉar la nocio nepovas esti rigore difinita kadre de elementa geometrio.Oni diras sendistinge, ke „la rekto estas tanĝa al lakurbo“ aŭ „la kurbo estas tanĝa al la rekto“.1233.2 (p.p. ebeno 1 rilate al surfaco ĉe iu punkto deĝi) Inkluzivanta ĉiujn rektojn tanĝajn 1 al la surfaco ĉela koncerna punkto : tanĝa al sfero 1 estas ĉiu ebeno,kiu sekcas ĝin en nur unu punkto. [ → | → | → | → ]1233.3 (p.p. du kurboj aŭ du surfacoj ĉe punktokomuna al ambaŭ) Tiaj, ke ĉiu rekto tanĝa 1 al unutanĝas ankaŭ la duan ĉe tiu sama punkto : tanĝajcirkloj. [ Tangenten-, Tangential- | tangent | tangent |касательный, касающийся ]

tanĝanto – 1234 [RB, p. 28] (al kurbo aŭ surfaco)Rekto 1, kiu estas al ĝi tanĝa 1 : la tanĝantoj decirklo estas ortaj al ĝiaj radiusoj. [ ILUST. A3 ] [ Tan-gente | tangent | tangente | касательная ]

tanĝi – 1235 [RB, p. 28] (ion) Esti tanĝa al tio.[ tangieren | be tangent | tangenter | касаться ]

tegaĵo – ⁂ (de subaro) La plej malgranda aro kun ladezirataj ecoj, kiu ĝin inkluzivas, ekz-e : 1236.1 [JW]

(konveksa 1 tegaĵo) konveksa surfaco aŭ solido estaskonveksa tegaĵo de ĝia rando 1 ; la konveksa tegaĵode subaro konsistas el ĉiuj pezocentroj de ĝiajelementoj kun pozitivaj koeficientoj. [ konvexe Hülle |convex hull | enveloppe convexe | выпуклаяоболочка ] 1236.2 (lineara 1 tegaĵo) la lineara tegaĵode subaro konsistas el ĉiuj linearaj kombinaĵoj deĝiaj elementoj ; ĝi estas la submodulo naskita de lakoncerna subaro. [ lineare Hülle | linear closure |enveloppe linéaire | линейная оболочка ]1236.3 [HY, §18] (algebra tegaĵo de korpo 1 K ensuperkorpo K' de ĝi) La aro de ĉiuj algebraj 2 super Kelementoj de K' : la algebra tegaĵo de K estasalgebra 4 superkorpo de ĝi ; korpo, kiu egalas al siaalgebra tegaĵo, estas algebre fermita. [ algebraische

120

Hülle | algebraic closure | clôture algébrique, ferme-ture algébrique | алгебраическое замыкание ]

teoremo – 1237 [RB, p. 6]Aserto, kiun oni povasdemonstri kadre de iu matematika teorio : la„malgranda“ teoremo de Fermat asertas, ke se pestas primo 1, la p-a potenco 1 de natura entjero aestas kongrua 1 kun a module p. [ VD. aksiomo,konjekto, korolario, lemo ] [ Satz | theorem |théorème | теорема ]

termo – ⁂ Konsista parto de iu matematika objekto,interalie : 1238.1 [P1] (de aŭ en sumo, adicio aŭsubtraho) Ĉiu el la argumentoj de la koncernaoperacio : sumo ne dependas de la ordo de ĝiajtermoj. [ SIN. sumero ] [ Addend, Summenglied,Summand | addend, summand, term | terme |слагаемое ] 1238.2 [RB, p. 7] [EVI] (de frakcio) Ĉiu ella entjeroj ĝin difinantaj; ĝia numeratoro aŭdenominatoro. 1238.3 [RB, p. 8, alude] (de proporcio)Ĉiu el la termoj 2 de la frakcioj ĝin difinantaj : enproporcio a/b = c/d produto de la ekstremaj termoj (akaj d) egalas al produto de la mezaj (b kaj c). [ Glied |term | terme | → ] 1238.4 (de paro aŭ opo) Ĉiu el laobjektoj ĝin konsistigantaj, konsiderata kune kun siarango : x estas la unua termo de la paro (x,y). [ VD.komponanto, koordinato, kanona projekcio ][ Komponent | component | terme, composante |составляющая ] 1238.5 [JW] (de vico aŭ familio) Ĉiuel ĝiaj bildoj 2, konsiderata kune kun sia indico : lavico, kies ĝenerala termo egalas produton dekonstanto per ĝenerala termo de konverĝanta vico,mem konverĝas ; la n-a termo de vico (la bildo de nper ĝi). [ Glied | → | terme | → ] 1238.6 [RB, p. 19] (deserio) Termo 5 de la serio, konsiderata kiel vico;alternative kaj ekvivalente : termo 1 en parta sumo dela serio. [ SIN. sumero ] [ Glied | → | terme | → ]1238.7 [RB, p. 13] (de polinomo) Termo 5 de lapolinomo, konsiderata kiel vico (koeficiento 3);alternative, sed ne ekvivalente : termo 1 en la sumode unutermaj polinomoj ĝin konsistigantaj : lakonstanta termo de polinomo X estas 0 ; lanekonstanta termo de polinomo 2.X2+X0 estas 2(alternative : 2.X2). [ Koeffizient, Glied | coefficient,term | terme, coefficient | коэффициент, член ]1238.8 (de (n,p)-matrico) Termo 5 de la matrico,konsiderata kiel familio. [ SIN. elemento 2,koeficiento 4 ] [ Glied, Koeffizient, Element |coefficient, entry, element | coefficient, terme,élément | коэффициент, компонента, элемент ]1238.9 [ SIN. flanko 1 (de ekvacio) ] [ Seite, Glied |member, term | terme, membre | член ] RIM. Pro mankode internacieco, kelkaj preferas la terminojn „ano“ aŭ„membro“ por nomi termon de paro aŭ vico,

„elemento“ aŭ „koeficiento“ por nomi termon dematrico. Koncerne sumon aŭ serion ŝajnas, ke „termo“ne vekas ĝenon. Koncerne polinomojn necesas atenti,ke la du eblaj difinoj kunvivas senprobleme, sed enokazo de ambigueco oni povus uzi la pli tradicianterminon „koeficiento“. Uzo de la sufikso „-ero“, jamkonata en „sumero“, kaj foje aperanta en „vicero“,povus esti eleganta solvo por ricevi pli racian aron daterminoj sumero, vicero, op-ero, matricero, polinom-ero, frakciero, proporciero, produtero... sed, krom ĝiaeventuala manko de internacieco, la termino „termo“jam tre kontentige kaj aŭtoritate plenumas ĉiujn ĉifunkciojn.

testa funkcio, testofunkcio – 1239 Ĉiu funkcio,apartenanta al la fonto-aro de distribucio. [ Test-funktion | test function | fonction test | тест-функция ]RIM. La termino aspektas stranga, ĉar la rilato kuntestoj forgesiĝis, sed ĝi estas internacia. Oni ĝin uzaspor kontrastigi tiujn funkciojn disde la „ĝeneraligitaj“,t.e. la distribucioj.

tiri – 1240 (linion) Desegni ĝin, reale aŭ nur image :tiri paralelon al la latero de triangulo [P1], ortantontra la mezo de streko, dusekcanton de angulo.[ ziehen | pull | tracer, mener, élever, abaisser |проводить ]

topologia – 1241.1 Rilata al topologio 1 aŭ al lakarakterizaj ecoj, pri kiuj tiu ĉi fako okupiĝas :kontinueco estas topologia eco de bildigo. [ → | → |→ | → ] 1241.2 [ VD. topologia spaco ] 1241.3 (p.p.grupo) Provizita per tia topologio 2, ke la bildigox†y−1 estu kontinua 2. [ → | → | → | → ] 1241.4 (p.p.ringo) Provizita per tia topologio 2, ke la bildigojx†(−y) kaj x·y estu kontinuaj 2. [ → | → | → | → ]1241.5 (p.p. modulo 1 super topologia 4 ringo) Proviz-ita per tia topologio 2, ke la bildigoj x−y kaj α·x estukontinuaj 2. [ topologisch | topological | topologique |топологический ]

topologia dualo – 1242 (de topologia 5 vektoraspaco E) Topologia vektora spaco, konsistanta el ĉiujkontinuaj 2 linearaj 2 formoj super E : la topologiandualon de E oni foje signas per E'. [ topologischerDual | adjoint space | dual topologique | топологи-ческое сопряжённое пространство ]

topologia dudualo – 1243 (de topologia vektora spacoE) Topologia dualo de ĝia topologia dualo : latopologian dudualon de E oni foje signas per E".[ topologischer Bidual | second adjoint space | bidualtopologique | второе топологическое сопряжённоепространство ] RIM. Vd rimarkon sub dudualo.

topologia spaco – 1244 [HY, §432]Aro E, konsiderata

121

kune kun topologio 2 T super E : tian topologianspacon oni signas per (E,T). [ SUB. punkto 2 ] [ VD.Specifaj ecoj de topologia spaco : apartiga, apart-igebla, koneksa 1, simple koneksa, vojkoneksa,kompakta 1 ] [ VD. Derivitaj subaroj : adheraĵo,fermaĵo, malfermaĵo, interno, rando 6 ] [ VD.Specifaj subaroj : ĉirkaŭaĵo, densa subaro, fermitasubaro, kvazaŭkompakta subaro, malfermita 1

subaro ] [ VD. Epitetoj pri punktoj en topologia spaco :adhera 1, akumuliĝa, interna, izolita 1, randa ][ SUB. Bildigoj super topologia spaco, kun specifajecoj : homeomorfio, kontinua 2 ] [ topologischerRaum | topological space | espace topologique |топологическое пространство ]

topologia strukturo – 1245 [HY, §434][ SIN. topolo-gio 2 ] [ topologische Struktur | topological structure |structure topologique | топологическая структура ]

topologia subspaco – 1246 (de topologia spaco(E,T)) Tia topologia spaco (A,TA), ke A⊂E kaj TAkonsistas el la komunaĵoj de elementoj de T kun A.[ topologischer Unterraum | topological subspace |sous-espace topologique | топологическое подпро-странство ]

topologio – 1247.1 [P1]Branĉo de matematiko, kiuokupiĝas ĉefe pri distanco, kontinueco, limeso,konverĝo ks. [ → |→ |→ |→ ] RIM. Historie topologiostudis, kiel konserviĝas la ecoj de geometriaj figurojdum kontinuaj transformoj. Danke al la nocio„topologia strukturo“ nun eblas paroli pri kontinuecoankaŭ en spacoj pli ĝeneralaj ol la metrikaj.Topologio provizas gravajn ilojn kaj nociojn al aliajmatematikaj branĉoj, precipe al analitiko.1247.2 [OR, p. 53] (super aro E) Tia aro T de subaroj deE, ke la malplena aro kaj E apartenas al ĝi, kaj ke ĉiukunaĵo de ajna nombro da ĝiaj elementoj kaj ĉiukomunaĵo de finia nombro da ĝiaj elementojapartenas al ĝi : la elementojn de topologio oni nomasmalfermitaj subaroj ; diskreta topologio (konsistantael ĉiuj subaroj de E) [JW] ; maldiskreta topologio(konsistanta nur el E kaj la malplena aro) [JW] ;topologio difinita per metriko, per normo, per aro deduonnormoj ; topologio super E, difinita per aro Ade subaroj de E (topologio, kies bazon konsistigasĉiuj finiaj komunaĵoj de elementoj en A∪∅,E) ;topologio super E, difinita per aro de bildigoj al iutopologia spaco (topologio, kies bazon konsistigasĉiuj inversaj bildoj de malfermita aro per bildigo el laaro). [ SIN. topologia strukturo ] [ SUB. Specifaj topo-logioj : topologio de simpla konverĝo, topologio deunuforma konverĝo, malforta topologio, dual-malforta topologio ] [ VD. Rilataj nocioj : bazo 5, plifajna; rilataj subaroj : malfermita subaro 1, fermita

subaro, ĉirkaŭaĵo ] [ Topologie | topology | topologie| топология ]

topologio de simpla konverĝo – 1248 (super aro defunkcioj) Topologio 2, rilate al kiu vico de funkcioestas konverĝa 1, se kaj nur se ĝi estas simplekonverĝa. [ Topologie der punktweisen Konvergenz |topology of pointwise convergence | topologie de laconvergence simple | топология простой сходи-мости ]

topologio de unuforma konverĝo – 1249 (super arode funkcioj al metrika spaco) Topologio 2, difinita perla metriko, kiu difinas distancon inter du funkcioj perla supremo de la distancoj inter ĝiaj valoroj.[ VD. unuforme konverĝa ] [ Topologie der gleich-mäßigen Konvergenz | topology of uniformconvergence | topologie de la convergence uniforme |топология равномерной сходимости ]

toro – 1250 [PV]Surfaco, naskita de cirklo 1 rotaciantaĉirkaŭ rekto, kiu situas en la ebeno de la cirklo, sedĝin ne sekcas; solido 2, kiun limas tia surfaco : toroestas homeomorfia al la kartezia produto de ducirkloj ; pli ĝenerale, n-dimensian toron oni nomas lakartezian produton de n cirkloj. [ Torus, Ringfläche |torus, toroid | tore | тор ] RIM. Bricard [RB, p. 30] ĉi-sence uzas formon „toruso“, troviĝanta ankaŭ en[OR, p. 53].

trairi – 1251 (p.p. geometria figuro, rilate al alia)Sekci kaj eventuale inkluzivi ĝin : mezortanto destreko estas ortanto, trairanta la mezon de la streko ;ebeno trairanta ĉefcirklon de sfero trairas ankaŭ lacentron de la sfero ; konuso estas naskita de rekto,kiu moviĝas trairante fiksan punkton kaj fiksankurbon. [ gehen | pass | passer | проходить ]

traktorio – 1252 [RB, p. 35]Ebena kurbo, elvolvantode kateno : la distanco inter ajna punkto de traktoriokaj la punkto de ĝia asimptoto, kie pasas la tanĝantoĉe tiu punkto, estas konstanta. [ ILUST. K5 ] [ Traktrix |tractrix | tractrice | трактриса ]

tranĉo – 1253 [ SIN. dedekinda tranĉo ]

transcenda – 1254.1 [HY, §14] (p.p. elemento dekorpo 1 K', super subkorpo K) Estanta radiko 1 deneniu polinomo super K. [ ANT. algebra 2 ][ transzendent | transcendental | transcendant |трансцендентный ] 1254.2 [P1] (p.p. reela aŭkompleksa nombro) Transcenda 1 super la korpo deracionaloj : π kaj e estas la plej famaj transcendajnombroj, sed oni ankoraŭ ne pruvis, ĉu e+π estastranscenda. [ ANT. algebra 3 ] [ transzendent |transcendental | transcendant | трансцендентный ]1254.3 [ VD. transcenda ekvacio, transcenda kurbo ]

122

RIM. Bricard [RB, p. 8,31] konas la nocion, sed sub formo„transcendenta“, troviĝanta ankaŭ en [OR, p. 53].

transfleksiĝa – 1255 [P1] (p.p. punkto de ebenakurbo) Tia, ke la signo de la kurbeco ŝanĝiĝas, kiamla kurbo ĝin trairas; intuicie : la kurbo trairas siantanĝanton ĉe tiu punkto : por ke estu transfleksiĝa lapunkto (x0,y0) de kurbo difinita per kartezia ekvacioy = f(x), kie f estas almenaŭ dufoje kontinue deriveblafunkcio, necesas, ke la dua derivaĵo de f nuliĝu ĉe x0(tiam, oni povas diri, ke la koncerna punkto estastransfleksiĝa punkto de funkcio f). [ ILUST. A2 ][ SIN. infleksa ] [ Inflexions-, Wende- | (point) ofinflection, flex (point) | (point) d'inflexion | (точка)перегиба ] RIM. Tiu termino ne estas tre kontentiga : ĝimalprecize elvokas la ideon, ke la kurbo transiras lakoncernan punkton, aŭ sian tanĝanton ĉe tiu punkto,fleksiĝante (al alia direkto). Ĉiuj aliaj fontoj ― krom[P2], kiu konas nur la substantivon „transfleksiĝejo“― preferas la formon „infleksa“, kies radiko restasignorata de la ĝeneralaj vortaroj.

transfleksiĝejo – 1256 [P2]Transfleksiĝa punkto.RIM. Pri tia uzo de sufikso „-ejo“, vd rimarkon submaksimumiganto.

transformo – 1257 [JW]Bildigo, plejofte de afinaspaco al ĝi mem. [ SUB. delokigo, homotetio,inversigo 2, projekcio 3, simetrio 2, simileco 2,translacio, rotacio 3 ] [ Transformation | transforma-tion | transformation | преобразование ]

transitiva – 1258.1 [P1, rilato] (p.p. interna rilato Rene de aro E) Tia, ke la kunligaĵo 1 RR⊂R : laidento-rilato estas transitiva ; R estas transitiva, sekaj nur se de la fakto, ke xRy kaj yRz, sekvas, ke xRz ;transitiveco estas nepra eco de ekvivalento-rilato.[ → | → | → | → ] 1258.2 [RB, p. 14] (p.p. grupo G debildigoj super aro E) Tia, ke por ajnaj du elementojde E ekzistas bildigo en G, kiu ĵetas unu al la alia.[ transitiv | transitive | transitif | транзитивный ]RIM. Oni diras ankaŭ, ke G operacias transitive superE.

transitiveco – 1259 [ VD EKZ. transitiva 1 ] [ Transi-tivität | transitivity, transitiveness | transitivité |транзитивность ]

translacio – 1260 [P1] (en afina spaco, laŭ vektoro τ)Afina 2 bildigo, kiu ĵetas punkton M al τ+M; alidire :operacio 2 de vektoro τ super la koncerna afinaspaco : per translacio la longoj, areoj kaj angulojrestas egalaj. [ Translation | translation | translation |трансляция, параллельный перенос ]

transponaĵo – 1261 [JW] (de (n,p)-matrico) Rezultode ĝia transpono : la transponaĵon de A oni kutime

signas per A′ (legu : a streko) aŭ tA (legu : to a) ; latransponaĵo de produto A×B egalas al la produto dela transponaĵo de B per tiu de A (t(A×B) = tB×tA).[ Transponierte | transpose | matrice transposée |переставленная матрица ]

transponato – 1262 [P1] [EVI] Transponaĵo. RIM. Tiuformo de prezenca participo estas tre stranga, sekonsideri, ke la vorto montras al rezulto. Evidente onivolis fari paralelon kun „adiciato“, „multiplikato“ ks,sed ne temas pri la sama afero. „Transponito“ estusperfekte logika kaj eble pri tio la redaktanto de [P1]

pensis, skribante la nedifinitan „transpozito“ enartikolo „konjug“.

transponi – 1263 [P1] (matricon) Apliki la operaciontranspono. [ transponieren | transpose | transposer |транспонировать ]

transpono – 1264 [P2] (de (n,p)-matrico A)Operacio 2, kies rezulto estas la (p,n)-matrico B, kieselementoj kun indico (i,j) egalas al la elementoj de Akun indico (j,i) : transpono transformas horizontalojnal vertikaloj kaj inverse ; transpono estas involucio.[ Transponieren | transposition | transposition |транспонирование ]

trapezo – 1265 [RB, p. 27]Kvarlatero, du lateroj de kiuestas paralelaj : ortangula trapezo ; se la du paralelajlateroj estas egalaj 2, la trapezon oni prefere nomasparalelogramo. [ ILUST. G15 ] [ Trapez | trapezoid(US), trapezium (GB) | trapèze | трапеция ]

triangula – 1266 [JW] (p.p. (n,n)-matrico) Kies ĉiujelementoj situantaj sub ĝia diagonalo 2 estas nulaj;alternative : kies ĉiuj elementoj situantaj super ĝiadiagonalo estas nulaj : la determinanto 2 de triangulamatrico egalas al la produto de ties diagonalaj 2elementoj. [ Dreiecks- | triangular | triangulaire |треугольный ]

triangulo – 1267 [RB, p. 27]Trilatero. [ ILUST. G10 ] [ VD.Ecoj de triangulo : skalena aŭ nesimetria, izocela aŭsimetria, egallatera aŭ regula 1, akutangula, obtuz-angula, ortangula; specialaj rektoj rilataj altriangulo : alto, dusekcanto, mediano, mezortanto;specialaj lateroj : hipotenuzo, kateto; specialajpunktoj : vertico 1, centro 2, ortocentro, pezo-centro ] [ Dreieck | triangle | triangle | треугольник ]

triedro – 1268 [RB, p. 29]Ĉiu el la ok nebaritajsolidoj 2, estigitaj de tri ebenoj, kiuj sekcas unu laalian laŭ tri duope malsamebenaj rektoj; alternative :la triopo konsistanta el la anguloj 1, kiuj limas ĉi tiunsolidon : la angulo de ĉambro, limata de du muroj kajplanko, estas bona ilustraĵo de triedro. [ Dreikant,Dreibein | trihedral angle, trihedral | trièdre |

123

трёхгранный угол, триэдр ] RIM. La tri eĝoj de triedropovas servi por difini kartezian koordinatsistemon kaj,verdire, tio estas la plej ofta uzo de la termino ennacilingvaj tekstoj. Tial la nacilingvaj tradukojpedante zorgas distingi inter „triedro“ (koordinat-sistemo) kaj „triedra angulo“ (la solida angulo de niadifino). Tio ŝajnas al ni superflua.

trigonometria – 1269 [RB, p. 20]Rilata al trigonome-trio : trigonometria egalaĵo, ekvacio, serio ; trigono-metria prezento de komplekso 1 (sub formoρ(cosθ+i.sinθ)). [ VD. trigonometria cirklo, trigono-metria funkcio ] [ trigonometrisch | trigonometric |trigonométrique | тригонометрический ]

trigonometria cirklo – 1270 Cirklo 1, kies centrokoincidas kun la origino de la karteziakoordinatsistemo, kaj kies radiuso egalas unu.[ Einheitskreis | unit circle centered at the origin |cercle trigonométrique | окружность с радиусом 1 ]RIM. Tiun cirklon oni ofte uzas en trigonometriajfiguroj. La terminon ni proponas, kvankam ĝi ne estasaparte internacia, ĉar ĝi ŝajnas oportuna.

trigonometria funkcio – 1271 [RB, p. 20]Funkcio el lavico : sinuso 2, kosinuso 2, tangento 2, kotangento 2,sekanto 2, kosekanto 2. [ trigonometrische Funktion,Kreisfunktion | trigonometric function, circularfunction | fonction trigonométrique, fonction circu-laire | тригонометрическая функция, круговаяфункция ]

trigonometria prezento – 1272 [ VD EKZ. trigono-metria ] [ trigonometrische Form | polar form,trigonometric representation | forme trigonométrique |тригонометрическая форма ]

trigonometrio – 1273 [RB, p. 55]Branĉo de matema-tiko, kiu studas la rilatojn inter anguloj kaj lateroj detriangulo. [ Trigonometrie, Dreiecksmessung | trigo-nometry | trigonométrie | тригонометрия ]

trilatero – 1274 [ VD EKZ. n-latero ] [ Dreieck | triangle| triangle | треугольник ]

triopo – 1275 [ VD EKZ. n-opo ] [ Tripel | triple[t] |triplet | тройка ]

tritermo – 1276 [ VD EKZ. n-termo ] [ Trinom |trinomial | trinôme | трёхчлен ]

troĥoido – 1277 [JW] [ARK] [ ILUST. K19 ] [ SUB.longigita cikloido, mallongigita cikloido ] [ VD.epitroĥoido, hipotroĥoido ] [ Trochoide | trochoid |trochoïde | трохоида ]

trunko – 1278 [PV]Malsupra parto de solido 2, kiessupron oni „detranĉis“ : trunko de konuso, piramido ;

konustrunko [P1, Plato XVIII] ; fezo estas konustrunkaĉapo. [ Stumpf | frustum | tronc | усечённое тело ]

tuteca – 1279 (p.p. ordo-rilato ≤) Tia, ke por duelementoj x kaj y ĉiam veras x ≤ y aŭ y ≤ x : la kutimaordo super la aro de reeloj estas tuteca.[ ANT. parta 1 ] [ total, konnex, linear | total, linear |total | совершенный, линейный ] RIM. Ŝajnas al ni, ke„tuteca“ estas taŭga antonimo por „parta“, sed plurajnaciaj lingvoj preferas metaforon pri la „linia“vicigeblo de la elementoj aŭ pri la „konekseco“ de larilato (ja en grafeo de la rilato du ajnajn punktojnligas almenaŭ unu sago). En [OR, p. 39] troviĝas „linieorda aro“.

― U ―

-um – 1280.1 [RB, p. 8]Sufikso, kiu aldoniĝas al entjero,por formi epiteton de pozicia nombrosistemo 1,indikantan ĝian bazon 1 : 11111001111, 3717, 1999,7CF kaj 33_19 prezentas unu saman nombron enrespektive duuma, okuma, dekuma, deksesuma kajsesdekuma nombrosistemoj ; la Ĥaldeoj kalkulissesdekume. [ VD. n-uma frakcio ] 1280.2 [RB, p. 20]

Sufikso, kiu aldoniĝas al reelo, por formi epiteton delogaritma aŭ eksponenciala funkcio, indikantan ĝianbazon 2 : dekuma logaritmo; logaritmon e-uman oniankaŭ nomas „logaritmo natura“. RIM. Por tiuj sencojeblas uzi ankaŭ kunmetaĵojn kun radiko „baz“ :dubaza [P2, binara], dekbaza [P2, logaritmo]..., sed nipreferas la tradician manieron.

unuforme konverĝa – 1281 [RB, p. 19, p.p. serio] (p.p.vico de funkcioj (fn) al metrika spaco) Tia, ke por iufunkcio f (ĝia limeso) veras, ke la supremo de ladistancoj inter fn(x) kaj f(x) konverĝas 2 al nulo : ĉiuunuforme konverĝa vico estas ankaŭ simplekonverĝa, sed la malo ne veras ; unuforme konverĝi(esti unuforme konverĝa) ; unuforme konverĝa serio(kies vico de partaj sumoj unuforme konverĝas).[ VD. topologio de unuforma konverĝo ] [ gleich-mäßig konvergent | uniformly convergent | uniformé-ment convergent | равномерно сходящийся ] RIM. En[HY, §231] troveblas „konverĝegi“ anstataŭ „unuformekonverĝi“.

unuhava – 1282 (p.p. ringo) Posedanta unuon. [ mitEinselement | with unit | unifère | с единицей ]

ununorma – 1283.1 (p.p. vektoro) Kies normo egalasal 1. [ SIN. normumita ] [ → | → | normé, unitaire | → ]1283.2 (p.p. bazo 4) Kies elementoj estas ununormaj 1.[ normiert | normalized | normé | нормированный ]RIM. La formo „ununorma“ prezentas teorian

124

problemeton, nome oni povus kompreni ĝin kiel„havanta unu normon“. Tamen tiu principa ambigu-eco ŝajnas apenaŭ ebla, kaj jam ekzistas precedencode tiaj kunmetaĵoj (ekz-e „unuvalenta“ [P1], aŭ„dekbaza“ [P2]).

ununormigi – 1284 [P2] (vektoron) Dividi ĝin per ĝianormo por ricevi ununorman rezulton. [ SIN. norm-umi ] [ normieren | normalize | normer |нормировать ] RIM. „Normumi“ troveblas en [P1], [JW]

kaj [DD], sed ĝi ne estas tre logika : la ĉefa koncepto jaestas „vektoro, kies normo egalas al 1“. Estasmalfacile signifi tion per derivaĵo de „normumi“.Efektive, „normumita“ ne tre taŭgas logike, ĉar lanormumota kaj normumita vektoroj ne estas identaj.Tial ni preferas „ununormigi“, travidebla pluderivaĵode „ununorma“.

unuo – 1285 [SP, neŭtra elemento]Neŭtra elemento rilateal multiplike signata operacio 2. [ Einselement | unit |unité | единица ] RIM. Tiun terminon subtenas nerekteankaŭ [P2, grupo], kiu tamen konservas por ĝi lanematematikan difinon, troveblan jam en [P1]. Aliajfontoj uzas ĉi-sence nur neologismon „unito“ (ekz-e[HY, §447]), kies avantaĝon ni tamen ne kapablas vidi.

unuomatrico, matrica unuo – 1286 (n,p)-Matrico,kies ĉiuj termoj estas nulaj, krom la diagonalaj, kiujegalas al la unuo : la unuomatricon oni kutime signasper I ; unuomatrico estas unuo rilate al la matricamultipliko. [ Einheitsmatrix | unit matrix | matriceunité | единичная матрица ]

unuopeĝa grafeo – 1287 [ VD EKZ. n-opeĝa ]

unuopolinomo, polinoma unuo – 1288 Konstanta 3

polinomo 1, kies nenula termo egalas al la unuo de laringo : la unuopolinomon oni povas signi per X0 aŭ1 ; la unuopolinomo estas unuo de la polinomringo.[ Einheitspolynom | unit polynomial | polynôme unité |единичный многочлен ]

unusenca funkcio – 1289 [P1][ SIN. funkcio ] [ ein-deutige Funktion | single-valued function | fonctionuniforme, fonction univoque | однозначнаяфункция ]

unutermo – 1290 [ VD EKZ. n-termo ] [ Monom |monomial | monôme | одночлен, моном ]

― V ―

variablo – 1291 [P1]Io varianta; simbolo, uzata porindiki tian objekton, plejofte elementon de la fonto-aro de bildigo : en la skribaĵo y = f(x), x estas la

nedependa variablo (indikanta la argumenton 1 defunkcio f), kaj y la dependa variablo (indikanta lavaloron de la funkcio). [ Variable | variable | variable |переменная ] RIM. Anstataŭ diri „variablo x egalas al10“ oni ofte uzas pli tradician dirmanieron „variablo xalprenas valoron 10“.

varianca devio – 1292 [P1] (de hazarda variablo X)La kvadrata radiko de ĝia varianco; simb. σ(X).[ Standardabweichung | standard deviation | écart-type| стандартное отклонение ]

varianco – 1293 [P1] (de hazarda variablo X) Laekspekto de (X−E(X))2; simb. Var(X) aŭ σ2(X) : lavarianco estas la dua centra momanto. [ Streuung,Varianz | variance | variance | дисперсия ]

varianta – 1294 [RB, p. 8]Libere elektebla ene de iuaro; estanta variablo : lineara ekvacio kun variantajkoeficientoj. [ ANT. konstanta 1 ] [ variabel | variable |variable | переменный ]

varianto – 1295 [RB, p. 18] [ARK] [ SIN. variablo ]

variigo de konstantoj – 1296 [ VD EKZ. konstanto ][ Variation des Konstanten | variation of constants |variation des constantes | вариация постоянных ]

vastigaĵo – 1297 [P2] (de bildigo f laŭ superaro A deĝia fonto-aro) Tia bildigo g de A al la celo-aro de f, keg(x) = f(x) por ĉiu elemento x de la fonto-aro de f :trovu kontinuan vastigaĵon de funkcio sin x / x2 ĉe 0(laŭ superaro de ĝia fonto-aro, kiu inkluzivu punkton0, kie la funkcio ne estas difinita pro la divido per 0).[ Erweiterung, Fortsetzung | extension, continuation |extension, prolongement | продолжение, распро-странение ] RIM. Por ĉi tiu senco troveblas„plivastigo“ en [JW]. Vd rimarkon sub malvastigaĵo.

vektora – 1298 [P1]Rilata al vektoro, al vektoraspaco; estanta vektoro : vektora grando, kampo.[ Vektor-, vektoriell | vector, vectorial | vectoriel |векторный ]

vektora ebeno – 1299 Dudimensia vektora spaco.[ Vektorebene | two-dimensional vector space | planvectoriel | векторная плоскость ]

vektora hiperebeno – 1300 Vektora subspacokomplementa 3 al rekto : en tridimensiaj spacoj, lahiperebenoj estas ebenoj ; en n-dimensiaj spacoj, lahiperebenoj estas ĉiuj (n−1)-dimensiaj subspacoj ;por ĉiu hiperebeno ekzistas iu lineara formo, kieskerno 1 ĝi estas. [ Hyperebene | linear hyperplane |hyperplan vectoriel | векторная гиперплоскость ]

vektora potencialo – 1301 [P2] (de vektora kampo E)Tia vektora kampo A, se ĝi ekzistas, ke E egalas al la

125

kirlo de A; simb. E = rot A : kampo akceptas vektoranpotencialon, se ĝi estas sendiverĝenca, kaj nur tiam.[ Vektorpotenzial | vector potential | potentiel vecteur |векторный потенциал ]

vektora produto – 1302.1 (super n-dimensia eŭklidaspaco E) Bildigo de En−1 al E, kiu ĵetas ĉiun (n−1)-opon (x1,..., xn−1) al tia ununura vektoro a, ke laskalara produto de a per xn egalas al la deter-minanto 1 de (x1,..., xn−1, xn), kiu ajn estas xn. [ → |→| → | → ] 1302.2 (de n−1 vektoroj de n-dimensiaeŭklida spaco) Ilia bildo per la vektora produto 1 : lavektoran produton de x kaj y en tridimensia spaco onisignas foje per x∧y ; la komponantoj de la vektoraproduto de la (n−1) unuaj vektoroj de n-opo egalas alla kofaktoroj de elementoj en la lasta vertikalo de la(n,n)-matrico de iliaj komponantoj. [ vektoriellesProdukt | vector product | produit vectoriel |векторное произведение ]

vektora projekcio – 1303 [ SIN. projekcio 2 ] [ Projek-tor | projector | projection vectorielle, projecteur |проектор ]

vektora rekto – 1304 Unudimensia vektora spaco.[ Vektorgerade | one-dimensional vector space | droitevectorielle | векторная прямая ]

vektora rotacio – 1305 [ SIN. rotacio 2 ]

vektora simetrio – 1306 [ SIN. simetrio 1 ]

vektora spaco – 1307 [HY, §454] (super korpo 1 K)Modulo 1 super K : reela, kompleksa vektora spaco(t.e. super la korpo de reeloj, kompleksoj). [ SUB. vek-toro ] [ VD. Koneksaj nocioj : skalaro, bazo 4,dimensio 2, lineara kombinaĵo, lineare nedependa ][ SUB. Specifaj vektoraj spacoj : vektora ebeno,vektora hiperebeno, vektora rekto; banaĥa spaco,eŭklida spaco, hermita spaco, hilberta spaco,lineara algebro 2, banaĥa algebro ] [ VD. Bildigojsuper vektora spaco, kun specifaj ecoj : homomorfio,endomorfio, izomorfio, aŭtomorfio, homogena 3;rimarkindaj bildigoj : projekcio 2, rotacio 2, sime-trio 1, simileco 1 ] [ Vektorraum | vector space |espace vectoriel | линейное пространство, вектор-ное пространство ] RIM. Tiu termino foje aperas subformo „vektorspaco“ [OR].

vektora subspaco – 1308 (de vektora spaco)Submodulo de tiu spaco : vektora subspaco estasmem vektora spaco. [ Untervektorraum | vectorsubspace | sous-espace vectoriel | линейное подпро-странство, векторное подпространство ]

vektoro – 1309 [RB, p. 26, „segmento direktita“]Elemento 1

de modulo 1 aŭ vektora spaco. [ Vektor | vector |vecteur | вектор ]

verigi – 1310 [RB, p. 16] (p.p. matematika objekto a,rilate predikaton P) Esti tia, ke P(a) estas vera : trovula nombrojn, kiuj verigas la ekvacion f(x) = 2 (kiujverigas la predikaton „f(x) = 2“). [ erfüllen, genügen |fulfil, meet, satisfy | obéir, satisfaire, vérifier |выполнять, удовлетворять ]

vertabelo, tabelo de vereco[JW] – 1311 [ VD. logikaoperacio ] [ Wahrheitstafel, Wahrheitstabelle | truthtable | table de vérité | таблица истинности ]

vertico – ⁂ Rimarkinda punkto 2 en geometriafiguro, interalie : 1312.1 [RB, p. 27, pri triangulo] (de plur-latero) ĉiu rando 1 de ĝiaj lateroj 1; [ ILUST. G3 ][ Scheitel, Spitze | vertex | sommet | вершина ]1312.2 [RB, p. 30] (de pluredro) ĉiu vertico 1 de ĝiajfacoj; [ Scheitel, Spitze | vertex | sommet | вершина ]1312.3 [JW] (de konuso 1) la komuna punkto de ĝiajnaskantoj; [ Scheitel, Spitze | vertex | sommet |вершина ] 1312.4 [RB, p. 26] (de angulo 1) la komunaorigino de ĝiaj lateroj. [ ILUST. G4 ] [ Scheitel, Spitze |vertex | sommet | вершина ] 1312.5 [SP][ VD. grafeo 1 ][ VD. Ecoj de vertico : incida, najbara 2, izolita 2 ][ VD. Atributoj de vertico : grado 5, elira duongrado,enira duongrado ] [ Knotenpunkt, Ecke | vertex,node | sommet, nœud | вершина, узел ] RIM. Anstataŭetroviĝas „nodo“ en [JW].

vertikalo – 1313.1 Rekto kun konvencie elektitadirekto (ofte tiu de la „lasta“ kartezia akso) : laekvacio de la vertikalo trairanta punkton (5,7) estasx = 5. [ Senkrechte, Vertikale | vertical line | verticale |вертикаль ] 1313.2 [HY, §270] (de (n,p)-matrico) Ĉiuel ĝiaj p (n,1)-submatricoj. [ Spalte, Vertikalreihe |column, vertical row | colonne, rangée verticale |столбец, вертикальный ряд ] 1313.3 Ĉiu (n,1)-matrico : vertikalo kun n horizontaloj ekvivalentas aln-opo. [ Spaltenmatrix | column matrix | matrice-colonne | матрица-столбец ]

vertoĉapo – 1314 (de sfero 1) Ĉiu el ĝiaj partojsituantaj ambaŭflanke de ĝin sekcanta ebeno.[ Kugelkappe, Kalotte | spherical cap | calotte | шапкасферы ] RIM. En terminaroj oni kutime trovas lasinonimon kaloto, sed la uzo de speciala radiko pornur tiu termino ŝajnas senutila. Vertoĉapo de sferoestas aparta kazo de zono, kiam unu el la sekcantajebenoj tanĝas la sferon. Tial Bricard [RB, p. 28] nomastion „unubaza zono“.

vervaloro – 1315 (de propozicio 1) La valoro „vera“aŭ „falsa“, al ĝi asociita : la vervaloro de propoziciooni ofte signas per simbolo V aŭ F (alternative : 1

126

aŭ 0). [ Wahrheitswert | truth value | valeur de vérité |значение истинности ]

vico – 1316 [P1] (en aro E) Bildigo de iu subaro de laaro de entjeroj al E : entjera, racionala, reela,kompleksa vico (vico de entjeroj, ks) ; la vico de ĉiujentjeraj kvadratoj (la bildigo, kiu ĵetas naturalanentjeron n al n2). [ SUP. familio ] [ SUB. Specifaj vicoj :polinomo 1, progresio, serio, finia vico, vico defunkcioj, subvico ] [ SUB. Rimarkindaj vicoj : koŝiavico, aritmetika vico, geometria vico, harmonavico ] [ VD. Teĥnikaj terminoj ligitaj kun vicoj :termo 5, indico ] [ VD. Rimarkindaj ecoj de vico :barita 3, konstanta 2, kreskanta, malkreskanta,konverĝa 1 ] [ VD. Rimarkindaj punktoj rilate vicon :adhera 2 punkto, limeso 1 ] [ Folge | sequence | suite |последовательность ] RIM. La nocio vico servas porformale paroli pri sinsekvoj da elementoj el E, ekz-ela sinsekvo (1/n)n > 0 de ĉiuj inversoj de pozitivajentjeroj. Anstataŭ uzi funkciecan skribaĵon por signivicon, oni kutime preferas skribi (ui)i∈I. La bildon den per u oni nomas la n-a termo de la vico kaj onisignas per un. Konforme kun tia skribaĵo n estasnomata la indico.

vico de funkcioj[OR, p. 28], funkcivico – 1317 Vico,kies termoj estas funkcioj. [ VD. simple konverĝa,unuforme konverĝa, konverĝa en mezuro ][ Funktionsfolge, Funktionenfolge | functionsequence, sequence of functions | suite de fonctions |последовательность функций ] RIM. En [JW] trov-eblas „funkciala vico“, kun la ekzota adjektiva formoresponda al „funkcio“.

vojkoneksa – 1318 [HY, §460] (p.p. topologia spaco)Tia, ke por ajnaj du punktoj a kaj b de ĝi ekzistasvojo 1 en tiu spaco, kies komenca kaj fina punktojestas a kaj b : konveksa 1 spaco estas vojkoneksa ;vojkoneksa spaco estas ankaŭ koneksa 1. [ weg-zusammenhängend | path-connected, pathwiseconnected | connexe par arcs | линейносвязный ]

vojo – 1319.1 [HY, §459] (en topologia spaco E)Kontinua 2 bildigo φ de la reela intervalo [0,1] al E :la punkton φ(0) oni nomas komenca punkto de lavojo, kaj la punkton φ(1) oni nomas ĝia fina punkto.[ SUB. fermita vojo ] [ VD. kunligaĵo 2, homotopa ][ → | → | → | → ] 1319.2 [JW] (en orientita grafeo) Tiaĉeno, ke la fina rando de ĉiu termo koincidas kun lakomenca de la sekvanta termo. [ SUB. cirkvito ] [ Weg

| path | chemin | путь ] RIM. La nocio validas ankaŭ porneorientitaj grafeoj, konvencie identigitaj kun laasociita orientita grafeo. En tiu ĉi kadro vojoj kajĉenoj estas ekvivalentaj nocioj. Notu, ke en [JW] por„vojo“ aperas rimarko, ke „strekoj kaj nodoj neripetiĝas“, kio laŭ ni validu nur por elementaj vojoj.Vd rimarkon sub „ĉeno“.

volumenaĵo – 1320 [RB, p. 30] [ARK] Solido 2, precipese ĝi havas finian volumenon.

volumeno – 1321 [RB, p. 30]Mezuro de solido 2 : lavolumeno de kubo 1 egalas al la kubo 2 de ĝia eĝo ;la volumeno de sfero 2 estas proporcia al la kubo 2 deĝia radiuso ; el ĉiuj solidoj havantaj saman areon 1

la sfero 2 havas la plej grandan volumenon.[ Volumen | volume | volume | объём ]

― XYZ ―

x-akso – 1322 [ VD EKZ. akso 3 ] [ Abszissenachse,Abszisse, x-Achse | axis of abscissae, x-axis | axe desabscisses, axe des x | ось абсцисс, x-ось ]

x-koordinato – 1323 [ VD EKZ. kartezia koordinato ][ Abszisse, x-Koordinate | abscissa, x-coordinate |abscisse, coordonnée x | абсцисса, x-координата ]

y-akso – 1324 [ VD EKZ. akso 3 ] [ Ordinatenachse,Ordinate, y-Achse | axis of ordinates, y-axis | axe desordonnées, axe des y | ось ординат, y-ось ]

y-koordinato – 1325 [ VD EKZ. kartezia koordinato ][ Ordinate, y-Koordinate | ordinate, y-coordinate |ordonnée, coordonnée y | ордината, y-координата ]

z-akso – 1326 [ VD EKZ. akso 3 ] [ Applikatenachse, z-Achse | applicate axis, z-axis | axe des cotes, axe des z| ось аппликат, z-ось ]

z-koordinato – 1327 [ VD EKZ. kartezia koordinato ][ Applikate, Kote, z-Koordinate | applicate, z-coordinate | cote, coordonnée z | аппликата, z-координата ]

zono – 1328 [RB, p. 30]Parto de sfero 1, situanta interdu paralelaj ebenoj, sekcantaj la sferon : la areo dezono sur sfero kun radiuso R inter du ebenojdistancaj je h egalas al 2πRh. [ Zone | zone | zone |шаровой пояс ]

127

128

INDEKSOJ ESPERANTAJ-NACILINGVAJ

1. INDEKSO ESPERANTA-ĈEĤA

001.1 abakus001.2 abak002.1 Abelova (grupa),

komutativní (grupa)002.2 Abelův003 Abelovo kritérium004 Abel005 osa úseček, osa x006 první souřadnice,

abscisa, úsečka007 absolutní extrém008 absolutní hodnota009 absolutně konvergentní010.1 (bod) uzávěru011 uzávěr012 aditivní grupa013 sčítanec, druhý sčítanec014 sčítat015.1 sčítání, sumace015.2 sčítání, sumace016.1 afinní016.2 afinní016.3 afinní017 afinní rovina018 afinní geometrie019 afinní nadrovina020 afinní přímka022 afinní prostor023 afinní podprostor025 vlastní hodnota,

charakteristická hodnota026 vlastní podprostor,

vlastní prostor028 vlastní vektor,

charakteristický vektor029 libovolný030 osový, axiální031 axiomatika032 axióm, zákon033 axióm matematické

indukce034.1 osa souměrnosti034.2 osa otáčení034.3 osa034.4 polární osa035 hromadný (bod)036 ostrý037 ostroúhlý038.1 algebraický

038.2 algebraický038.3 algebraické (číslo)038.4 algebraické (rozšíření

tělesa)039 algebraický duál040 algebraický zlomek041 algebraický tvar042 algebraická struktura043 algebraicky uzavřený044.1 algebra045 algoritmus047 nealikvotní část048 alikvotní část049 vzít050.1 alternující050.2 střídavý (úhel)051 alternující grupa052.1 výška052.2 výška053 ortocentrum, průsečík

výšek v trojúhelníku054 analytická funkce055 analytická geometrie056 matematická analýza057 úhlová vzdálenost058 směrnice přímky, sklon059 konformní, izogonální060 úhloměr061.1 úhel061.2 úhel061.3 úhel061.4 úhel062 předchůdce063 prekompaktní064 antisymetrický065 náležet066 Hausdorffův (prostor)067 separabilní (prostor)068.1 poloměr vepsané

kružnice (v pravidelnémmnohoúhelníku)

068.2 površka069 aproximace, přiblížení070 aproximovat071 vedlejší (úhel)072 variace073 strom077.1 plošný obsah

080.1 argument funkce,nezávisle proměnná

080.2 argument komplexníhočísla

080.3 neurčitá081 Archimédova (grupa)082 Archimedova spirála083 Archimédés084 aritmetický085 aritmetický průměr086 aritmetická posloupnost087 aritmetická posloupnost088 aritmetika089 arkuskosekans090 arkuskosinus091 arkuskotangens092.1 oblouk093 arkussekans094 arkussinus095 arkustangens096 množina097 množina všech

podmnožin098 množinový099 teorie množin100 asymptota101.1 asociativní101.2 asociativní102 asociativnost103 automorfismus104 Banachova algebra105 Banachův prostor106 Banach107.1 ohraničený107.2 ohraničený107.3 ohraničený108 závora109.1 základ109.2 základ109.3 základna109.4 báze109.5 báze110 základ přirozených

logaritmů111 vektor báze113 bijektivní114 bijekce115 množina obrazů,

zobrazení

116 zobrazení117.1 obraz117.2 obraz118 dvojčlen, binom119 osa úhlu121 dobré uspořádání122 dobře uspořádaný123 borelovské pole124 Borel125 smyčka126.1 Booleova algebra126.2 Booleova algebra127 Boole128 obor hodnot (zobrazení),

koobor129 středový úhel130 středové promítání131.1 střed131.2 střed131.3 střed131.4 střed131.5 střed132 střed grupy133 jistý jev134 číslice135.1 cyklická (grupa)135.2 cyklický136 cyklická permutace137.1 cyklus137.2 cyklus138 cykloida140 cylindrická souřadnice141.1 válcová plocha141.2 válec143 hlavní kružnice144.1 kružnice144.2 kruh, kružnice145 obvodový úhel146 obvod kruhu, kružnice147 cyklus148 cisoida, kisoida149.1 hlavní (ideál)149.2 hlavní (kružnice)150 hlavní kružnice151 (okruh) hlavních ideálů153 řetězový zlomek154 řetězový zlomek155 sled, cesta

129

156 všude hustý157 okolí158 opsat (kružnici)159 opsaný160 desetinné (číslo),

desítkový (systém)161 desetinné číslo, číslice za

desetinnou čárkou162 Dedekindův řez163 Dedekind164 dvanáctistěn165 dvanáctiúhelník166 desetistěn, dekaedr167 desetiúhelník168 šestnáctkový169 pravostranná zbytková

třída170 pravotočivý171 desítkový, dekadický172 desetinný zlomek173 dekadický logaritmus174 jedenáctistěn175 přemístění176 deltoid178 dokazatelný179 dokázat180 důkaz181 jmenovatel182 hustý183 závislý184 závisle proměnná185.1 derivace185.2 derivace185.3 derivace186 derivovatelný,

diferencovatelný187 derivovat188.1 determinant188.2 determinant188.3 determinant189 oddělovat190.1 diagonální, úhlopříčný190.2 diagonální190.3 diagonální (matice)191.1 diagonalizovatelný191.2 diagonalizovatelný192.1 úhlopříčka, diagonála192.2 diagonála193.1 průměr kružnice193.2 průměr množiny194 diferenciální195 diferenciální rovnice196 parciální diferenciální

rovnice197 diferenciální tvar

198 diferenciální počet199 diferencování200 diferencovatelný201 diferencovat202.1 diferenciál202.2 diferenciál204.1 rozdíl, diference204.2 diference204.3 rozdíl, diference205 určitý integrál207.1 rozměr, dimenze207.2 rozměrnost207.3 typ208 dynamika209 Diracova funkce delta210 Diracův hřeben211 Diracova míra212 Dirac213.1 řídící křivka213.2 řídící křivka214 směr216.1 disjunktní, disjunktivní216.2 disjunktní, disjunktivní217 výstřednost, excentricita218 disjunkce219 injektivní220 injekce221.1 kruh221.2 kruh222.1 diskrétní223 diskrétní topologie224 diskriminant225 rozdělení226 bijektivní227 vzájemně jednoznačné

zobrazení, bijekce228.1 vzdálenost, distance228.2 vzdálenost, distance228.3 vzdálenost, distance229 funkce rozložení,

distribuční funkce230 distribuce, zobecněná

funkce232.1 distributivní232.2 distributivní233 distributivnost234 divergentní235 divergence236 divergovat237 dělitel238 dělenec239 dělitelný240 dělitelnost241 dělit

242 dělení243 dělení se zbytkem245 složený246 složený dělitel247 být dělitelem beze

zbytku248.1 dělitel (beze zbytku)248.2 dělitel (beze zbytku)249 duální250 duální báze251 slabá * topologie252 duál253 binární relace254 dvacetistěn255 biduál256 dvojstěn257 bilineární259 polorovina260 pologrupa261.2 půlící přímka262 seminorma263 polopřímka, paprsek264 polosféra, hemisféra265 dvojice266 osa úhlu267 půlit268 dvojčlen, binom269 dvojkový, dyadický270 dvojkový zlomek271 rovinný272 rovinný úhel273 rovinná křivka274.1 rovina274.2 rovina275 stěna276.1 stejný, totožný, rovnající

se276.2 stejný, totožný, rovnající

se277 rovnost278 rovnostranný279.1 hrana279.2 hrana280 odchylka, absolutní

chyba281 vylučující disjunkce282 střední hodnota náhodné

proměnné, matematickánaděje

283 exponenciála284 exponenciála285 exponent, mocnitel286.1 vnější operace, vnější

zákon kompozice286.2 vnější operace

288 extrapolovat289 extrapolovat291 bod lokálního extrému

funkce292 extrém293 soustava rovnic294 sestavit rovnici295 rovnice296.1 ekvipolentní296.2 ekvipolentní297.1 ekvivalentní297.2 ekvivalentní298 ekvivalent299 třída ekvivalence300 relace ekvivalence301 elementární funkce302 elementární geometrie303 elementární jev304.1 element, prvek304.2 element305 eliminace, vyloučení306 elipsa307 elipsoid308 výchozí polostupeň309 rozvoj, rozklad310 evolventa311 evolventa kružnice312 evoluta313 rozvinout, rozvinovat314 endomorfismus315 obsahovat316 vstupní polostupeň317 injektivní318 injekce321 vepsat (kružnici)322.1 vepsaný322.2 vepsaný322.3 vepsaný323 celočíselný324 celá část326 celé číslo327 obálka, obalová křivka328 obálka, obalová křivka329 epicykloida330 epitrochoida332 výraz333 Euklidův algoritmus334 dělení se zbytkem335 euklidovská geometrie336 euklidovský337 euklidovský prostor338 Eukleidés, Euclides,

Euklid339.1 Eulerův

130

339.2 Eulerův340 Eulerova kružnice341 Eulerova přímka342 Euler343 evoluta344 evolventa345 stěna346 faktoriální (okruh)348 faktoriál349 faktor, činitel350 soustava (členů), soubor

(členů)351 fáze352 uzávěr353 uzavřený354 uzavřená cesta355 zobrazovat, představovat356 pevný bod, invariantní

bod357 filtr358 koncový bod, konec359 finitní, konečný360 konečná řada, finitní

řada361 konečně rozměrný362 konečný počet, konečný

objekt364 krajní bod365 sousední třída, přiléhající

třída366.1 strana366.3 plášť367 výstřednost, excentricita368 ohnisko369 vstupní množina370 formální polynom371 formální mocninná řada372 forma, tvar373 vzorec, formule374 zlomková část375 těleso zlomků376 zlomek377 zlomková čára378 fundamentální grupa379 funkce380 funkcionál381.1 Galoisova grupa381.2 Galoisova grupa382 Galoisovo těleso383 Galoisovo nadtěleso384 Galois385 Gaussovo celé číslo386 Gaussova křivka,

zvonovitá křivka387 Gauss

388 generovat, vytvářet389 geometrický390 geometrický útvar391 geometrický průměr392 geometrická posloupnost393 geometrická řada394 geometrická posloupnost395 geometrie396.1 koule396.2 koule397 kulová vrstva398 gradient399.1 stupeň, úhlový stupeň399.2 stupeň399.3 stupeň399.4 stupeň399.5 stupeň400 grád401 teorie grafů402.1 graf402.2 graf403 teorie grafů404 grafické vyjádření405 grafické znázornění406.1 graf407 hlavní poloosa408 grupa409 grupa třídy zbytků410 grupoid, množina se

zákonem vnitřníkompozice

411 obecný člen412 distribuce, zobecněná

funkce413.1 harmonický414 harmonický průměr415 harmonická posloupnost416 harmonická řada417 harmonická posloupnost418 náhodná proměnná,

náhodná veličina419 šestistěn420 šroubovice422 hermitovská (matice)423 hermitovský tvar424.1 hermitovský skalární

součin424.2 hermitovský skalární

součin425 hermitovský prostor426 Hermite427 Heavisidova funkce428 Heaviside429 Hilbertův prostor430 Hilbert

431 hyperbolická funkce432 hyperbolický kosinus433 hyperbolický kotangens434 hyperbolický sinus435 hyperbolická spirála436 hyperbolický tangens437 hyperbola438 hyperboloid439 nadrovina440 hypocykloida441 přepona442 hypotrochoida443.1 holomorfní443.2 holomorfní444.1 homeomorfní444.2 homeomorfní445 homeomorfie446 homeomorfismus447.1 homogenní (polynom)447.2 homogenní (rovnice)447.3 homogenní (funkce)447.4 homogenní (souřadnice)449.1 homomorfní450 homomorfismus451.1 homotetický, stejnolehlý451.2 homotetický452 homotetický útvar453 stejnolehlost, homotetie454 homotopní455 homotopie456.1 horizontála456.2 řádek456.3 řádková matice457 ideál458 identita460 identické zobrazení462 imaginární463 imaginární část464 imaginární jednotka465 imaginární číslo466 implikace467 incidenční468 index469 indukce470 infimum471 nekonečný472 infinitezimální počet473 infinitezimální veličina474 blížit se nekonečnu475 nekonečno476 inflexní477 sklon, směrnice přímky478 inkluze, inkluzivnost

479 obsahovat, zahrnovat480 integrální483 integrální484 integrální rovnice485 integrální počet486.1 integrace, integrování486.2 integrace, integrální

počet487 integrand488 integrovatelný489 integrovat490.1 integrál490.2 integrál491 znak integrálu496 vnitřní (bod)497 vnitřní automorfismus498 vnitřní operace, vnitřní

zákon kompozice500 relace (v množině)501 vnitřek502 interpolovat503 protínat se504 průnik, průsek505 interval506.1 invariantní506.2 invariantní,

samokonjugovaný507 invariant, invarianta508 těleso invariant509 inverzní, převrácený,

reciproký510 inverzní zobrazení511.1 inverzní obraz511.2 inverzní obraz511.3 inverzní obraz512 inverzní hyperbolická

funkce, hyperbolome-trická funkce

513 inverzní hyperbolickýkosinus

514 inverzní hyperbolickýkotangens

515 inverzní hyperbolickýsinus

516 inverzní hyperbolickýtangens

518 inverzní relace519 cyklometrická funkce,

inverzní trigonometrickáfunkce

520 invertibilní521 invertibilní523.2 inverze524.1 inverzní prvek524.2 inverzní bod, inverzní

útvar525 involutorní

131

526 involuce527 rovnoramenný

trojúhelník528.1 izolovaný528.2 izolovaný529.1 izometrický529.2 izometrický529.3 izometrický530 izometrie531.1 izomorfní531.2 izomorfní532 izomorfismus533 jakobián534 Jacobiho matice535 jakobián536 Jacobi537 zobrazení538 počet539 kulový vrchlík540 pole541 kanonický542 kanonická báze543 kanonická projekce544.1 charakteristika544.2 charakteristika545 charakteristická funkce546 charakteristický polynom547 kardinální číslo548 srdcovka, kardioida549 Descart(es)ův list550 kartézská souřadnice551 Descart(es)ův ovál552 Descartovo pravidlo o

znacích553 kartézský součin554 Descartes555 řetězovka556 odvěsna557 Keplerovy zákony558 Kepler559.1 jádro559.2 jádro integrální rovnice560 kinematika561 co bylo třeba dokázat,

quod erat demon-strandum, Q.E.D.

562 vír563 klika564.1 koeficient564.2 koeficient564.3 koeficient564.4 koeficient, element565 algebraický doplněk,

doplněk, kofaktor566 koincidenční

567.1 splývat, shodovat se,koincidovat

567.2 splývat, shodovat se,koincidovat

568 ztotožnitelný569 kombinace570 kombinatorika571 počáteční bod, počátek572.1 kompaktní572.2 kompaktní573 komplexní574.1 komplexní číslo574.3 komplex575.1 doplňkový (úhel)575.2 doplňkový575.3 doplňkový575.4 komplementární (svaz)576.1 doplňkový úhel576.2 doplněk množiny576.3 doplňkový prostor577.1 úplný577.2 úplný (svaz)577.3 souvislý578 komponenta, složka579 průnik množin581 komutativní582 zaměnitelný,

přestavitelný583.1 komutativní583.2 komutativní583.3 komutativní584 komutativnost,

zaměnitelnost585 komutovat, zaměňovat586 zaměňující se587 zaměňovat se588 podmíněná

pravděpodobnost589.1 souvisící589.2 souvislý590 komponenta souvislosti591 silně souvislý592 konformní, izogonální593.1 shodný, kongruentní594 shodnost, kongruence596 konchoida597 Nikomedova konchoida598 kuželosečka599 domněnka, dohad600 domněnka o čtyřech

barvách602.1 komplexně sdružené

(číslo)602.2 konjugovaný, sdružený603.1 komplexně sdružené

číslo

603.2 sdružená podgrupa604 antilineární, semilineární605 konjugace606 konjunkce607.1 konkávní, vypuklý607.2 konkávní608 konchoida609 konoid610.1 stálý, konstantní610.2 konstantní (zobrazení)610.3 konstantní611 konstanta612.1 spojitý612.2 spojitý613 stejnoměrně spojitý614.1 vzájemně opačná

(polopřímka)614.2 protilehlý614.3 protilehlý614.4 protilehlý615 opačný617 opačný prvek618 opačný příklad619 vrcholový (úhel)620 antilogaritmus621 kontrapozice622 (člen) opačného

znaménka623.1 kužel623.2 kužel624 komolý kužel625.1 konvexní625.2 konvexní626.1 konvergentní626.2 konvergentní627 konvergentní v rozdělení628 konvergentní v měření629 konvergentní podle

pravděpodobnosti630.1 sbíhat se630.2 konvergovat631 interval konvergence632 kruh konvergence633 poloměr konvergence634 souřadnicová osa635 souřadnice636 soustava souřadnic,

souřadnicový systém637 korelace638 důsledek639.1 těleso639.2 těleso640.1 kosekans640.2 kosekans

641.1 kosinus641.2 kosinus642 Cauchyova posloupnost,

fundamentální posloup-nost

643 Cauchy644.1 kotangens644.2 kotangens645 kovariance646 pokrytí647 rostoucí648 protínat se649 krychlový, kubický,

třetího stupně650.1 krychle650.2 třetí mocnina651 sjednocení množin653.1 složení, kompozice,

produkt653.2 složení, kompozice,

produkt654 skládání655 souměřitelný656 kontrakce657 kovariance658 křivost659 střed křivosti660 oskulační kružnice661 poloměr křivosti662 křivka663 kvadrant664.1 čtvercový, čtvereční,

kvadrátní, kvadratický,druhého stupně

664.2 čtvercová (matice)665 idempotentní666 umocňovat na druhou667.1 čtverec, (kvadrát)667.2 druhá mocnina, čtverec,

kvadrát668.1 kvadratura668.2 kvadratura669 kvadrika670 čtyřstěn671 čtyřstran672 čtveřice673 čtyřčlen674 kvazikompaktní675 pětistěn, pentaedr676 pětiúhelník677 pětice678 faktorová množina679 podílový zlomek680 podílová grupa681 podílový okruh682.1 podíl, kvocient

132

682.2 neúplný podíl682.3 podíl, kvocient683 Laplaceův operátor684 Laplace685.1 strana685.2 rameno686 svaz687 (zeměpisná) šířka688 integrace po částech,

integrace per partes689.1 Lebesguův integrál689.2 Lebesguův integrál690 Lebesguova míra691 Lebesgue692 lemniskáta693 lemma, pomocná věta694 volný695.1 limes inferior695.2 limes inferior696.1 limita696.2 limita697.1 limes superior697.2 limes superior700.1 lineární700.2 lineární (zobrazení)700.3 lineární (funkce)701.1 lineární algebra701.2 lineární algebra702 lineární kombinace703 lineárně závislý704 lineárně nezávislý705 lineární706 čára, linie, linka707 logaritmická derivace708 logaritmická spirála709 logaritmus710 logická operace711 matematická logika712 lokální extrém713 geometrické místo714 prodloužená cykloida715 prodloužená epicykloida716 prodloužená

hypocykloida717 (zeměpisná) délka718 kosočtverec719.1 maximální719.2 maximální721 argument maxima722 maximum723 opačný jev724 tupý726 levostranná zbytková

třída

727 levotočivý728 primitivní funkce729.1 spojitý730 indiskrétní topologie,

triviální topologie732 vnitřek733.1 otevřený733.2 otevřený734 nekonečný735 nekonečně rozměrný736 nekonečno737 slabá topologie738 slabě konvergentní739 vedlejší poloosa740 rozložení, rozklad741 rozložitelný742 rozložit743 divergentní744 divergovat745 klesající746 zkrácená cykloida747 zkrácená epicykloida748 zkrácená hypocykloida749 prázdná množina750 antireflexivní751 nesouměrný,

asymetrický752 zúžení753 mantisa754 matematická logika755 matematika756 maticové sčítání757 maticové násobení758 matice759 matice lineárního

zobrazení760.1 těžnice760.2 těžnice761 mechanika762 člen763 invariantní764 meridián, poledník765 meromorfní766 metrický prostor767 metrika768 průměr, střední hodnota769.1 střed769.2 střed770 osa úsečky, osa strany772 měřitelný773 prostor s mírou774 míra775 smíšené číslo776 minimální

778 argument minima779 minimum780 minor781 minus782 znaménko minus783 minuta784 dle modulu785.1 modul785.2 modul (komplexního

čísla), absolutní hodnota785.3 modul786 monoid788 jednočlen, monom789 monotónní790 multiplikativní grupa791 násobitel, multiplikátor792 násobenec794.1 násobit794.2 násobit795.1 násobení795.2 násobení795.3 násobení795.4 násobení795.5 násobení798 centrální moment řádu n799 n-tý moment800 n-tá mocnina801 n-tá odmocnina,

odmocnina n-tého stupně802 n-tý člen803 n-tého stupně804.1 následující804.2 sousední805 funkce s n proměnnými806 n-ární relace807.1 tvořící prvek, generátor807.2 tvořící přímka, generátor808 generovat, vytvářet809 přirozené číslo, celé

kladné číslo810 přirozený logaritmus811 přirozené číslo, celé

kladné číslo812 devítiúhelník813 n-cyklus814 n-rozměrný, n-dimenzio-

nální815 neohraničený816 nutná podmínka817.1 nezávislý817.2 (stochasticky) nezávislý818 nezávisle proměnná819 neurčitý integrál820 číslo, kterým nelze dělit

beze zbytku

821 n-stěn822 prostorová křivka823 nemožný jev824 nerovnost825 nerovnice826 neeuklidovská geometrie828 negace, zápor829.1 záporné (číslo)829.2 nevlastní830 neinvertibilní831 neznámá832 nesoudělný,

nesouměřitelný833 nezáporný834 singulární835 neorientovaný graf836.1 liché (číslo)836.2 lichý836.3 lichý837 Napierův logaritmus,

přirozený logaritmus838 Napier, Neper839 nekladný840 nevlastní zlomek841 iracionální číslo842 nekrátitelný843 nezkrátitelný zlomek,

zlomek v základnímtvaru

844 netranzitivní845 neutrální846 neutrální prvek847 inverzní prvek848 invertibilní849 n-graf850 nilpotentní851 n-úhelník852 n-lineární853 třída zbytků, zbytková

třída854.1 n-násobný854.2 n-násobný855 spočetný856 číslo857 číselná soustava, číselný

systém859 n-tice862 konvergentní dle normy863 normovat864 norma865 normovaný (prostor)866 normovaný prostor869 matice typu (n,p)871.1 nulový871.2 nulový

133

872 dělitel nuly875.1 nulový bod, nula876 anulovat877 anulovat se878 nulová matice879 nulová (podmnožina)880 nula881 nulový polynom882 nilpotentní883 nulový vektor885.1 zápis čísla885.2 zápis čísla886 čitatel887 očíslovatelný888 jen když, jen tehdy když889 násobnost890 násobit kladným celým

číslem891 kosoúhlé promítání893 násobek894 tupý895 tupoúhlý896 pole událostí, algebra

událostí897 událost, jev898 osmistěn899 osmiúhelník, oktagon900 osmice901 oktant902 osmičkový904 řádová čárka905.1 kmenový zlomek905.3 číslice za desetinnou

čárkou907 operovat908.1 operace908.2 operace909 operátor911 zlatý řez913 uspořádaná množina914 dekadický logaritmus,

Briggsův logaritmus915 osa pořadnic, osa y916 druhá souřadnice,

ordináta, pořadnice917.1 řád, pořadí917.2 řád917.3 řád917.4 řád grupy917.6 řád917.7 (hranové, uzlové)

ohodnocení918 relace uspořádání919 orientovat920 orientace

921 orientovaný graf922.1 počátek, počáteční bod,

začátek922.2 počátek (kartézské

souřadnicové soustavy)922.3 pól (polární

souřadnicové soustavy)923.1 pravý (úhel)923.3 ortogonální, pravoúhlý923.4 ortogonální, pravoúhlý923.5 ortogonální, pravoúhlý923.6 ortogonální, pravoúhlý923.7 ortogonální (matice)924 pravoúhlé promítání,

kolmé promítání926 pravoúhlý927 pravoúhelník, obdélník928 výška929 úhelník (kresličský)930 pravý úhel931 ortocentrum, průsečík

výšek v trojúhelníku932 ovál933.1 sudý933.2 sudá (funkce)933.3 sudá (permutace)934 parabola935 paraboloid936 rovnoběžný, paralelní937 rovnoběžné promítání938 rovnoběžnostěn939.1 rovnoběžka939.2 rovnoběžková kružnice940 paralelogram,

rovnoběžník941 parametrické vyjádření942.1 parametr942.2 ohniskový parametr943 parita944 dvojice, uspořádaná

dvojice945.1 částečný, dílčí946 parciální derivace947 částečný součet, dílčí

součet950 Paskalova závitnice951 Pascalův trojúhelník952 Pascal953 krok954 pětiúhelník, pentagon955 dokonalý, perfektní956 periferie, okrajová část957 obvod, délka obvodu958.1 periodická (funkce)959 periodický desetinný

zlomek

960 perioda961 permutace prvků962 permutovat, zaměňovat,

měnit (pořadí)963 permutace965 kolmý966 kolmice967 vážený průměr968 barycentrická souřadnice969 těžiště970 pata (kolmice)971 jehlan972 Pythagorův,

pythagorejský973 Pythagorova věta974 pythagorejský

trojúhelník975 pythagorejská trojice

čísel976 Pythagoras977 planimetrie978 platónské těleso979 Platon980 největší společný dělitel981 nejmenší společný

násobek982 plný983 jemnější985 mnohostěn, polyedr986 multigraf987 mnohoúhelník988 multilineární989 mnohonásobný990 víceznačná funkce992 plus993 (kladný) přírůstek994 úpatnice997 sčítání mnohočlenů998.1 polynomická funkce998.2 polynomická funkce999 násobení mnohočlenů1000.1 mnohočlen, polynom1000.2 mnohočlen, polynom1001 polynomický okruh1002 polární osa1003 polární úhel1004 radiusvektor, průvodič1005 polární souřadnice1006.1 pól1006.2 pól1006.3 pól1007 po částech monotónní1008 následovník, následný

člen, následující člen1009 postulát

1011 potenciální (pole)1012 potenciál1013 exponent1014 mocněnec, základ

mocniny1015 umocňovat1016 umocnění1017.1 mocnina1017.2 mocnina1017.3 mocnost inverze1018 mocninná řada1019 mohutnost množiny1020 poziční zlomek1021 poziční číselná soustava1022.1 kladný1022.2 kladný1023 predikát1024 téměř jistě konvergentní1025 téměř všude, skoro všude1026 téměř všechny, skoro

všechny1027.1 prvočíselný1027.2 prvočíselný (ideál)1027.3 vzájemně prvočíselný1028.1 prvočíslo1028.2 prvočíselný element1029 deskriptivní geometrie1030 hranol, prizma1031.1 pravděpodobnost1031.2 pravděpodobnost1032 hustota

pravděpodobnosti1033 pravděpodobnostní

rozdělení1034 počet pravděpodobnosti1035 pravděpodobnostní

prostor1036 problém Königbergských

mostů1037.1 součin1038 posloupnost1039 průmět1040.1 projekce, promítání,

průmět1040.2 projekce, promítání,



průmět1041 úměra1042.1 výrok, tvrzení1043 vlastní dělitel1044 pravý zlomek1045 dokázat1046 důkaz

134

1047 důkaz existence1048 důkaz (matematickou)

indukcí1049 důkaz redukcí ad

absurdum1050.1 bod1050.2 bod1051 bodová dvojice, vázaný

vektor1052 ryze imaginární1054 racionální1056 racionální funkce1057 racionální číslo1059 radián1060 kořenové těleso1062 odmocněnec1063 odmocňovat1064 odmocnítko1065.1 kořen1065.2 kořen1065.3 odmocnina, hodnota

odmocniny1065.4 kořen1066 odmocnítko1068 poloměr1069 radiusvektor, polohový

vektor, průvodič1070 hraniční (bod)1072.1 okraj, kraj1072.2 koncový bod1072.3 krajní uzel, krajní bod1072.4 integrační mez1072.6 okraj1073.1 hodnost1073.2 hodnost1073.3 hodnost1075.2 reducibilní (mnohočlen),

rozložitelný (mnohočlen)1076 zkrátitelný zlomek1077 redukce ad absurdum1078 reálný1079 reálná část1080 reálné číslo1081.1 reflexivní1081.2 reflexivní1083.1 pravidelný

(mnohoúhelník)1083.2 pravidelný (mnohostěn)1083.3 regulární (matice)1083.4 regulární (distribuce)1084.2 direktní (součet)1086 pravoúhelník1087 přímková (plocha)1088 rektifikovatelný1090 pravítko

1091.1 přímka1091.2 přímka1092 inverze, obrácení1093 souhlasný1094.1 zbytek1094.2 zbytek, zůstatek1095.1 poměr1095.2 relace1096.1 Riemannův integrál1096.2 Riemannův integrál1097 Riemann1098 okruh1099 okruh třídy zbytků1100 rotační1101 otáčka1102 kosočtverec1103 klenec, romboedr1104 kosodélník1105 lomená čára1106 zaokrouhlovat čísla1107 zaokrouhlení1109 rotační1110 osa otáčení1111 střed otáčení1112.2 otáčení, rotace1112.3 otáčení, rotace1113 šipka1114 rovnoplochý, stejného

obsahu1115 soustředný1116 komplanární1118 přilehlý (úhel)1119 ekvipotentní1120 kolineární1121 stejného znaménka1122 stejného objemu1123 jestliže, když1124 tehdy a jen tehdy když1125.1 oblouk křivky, segment

křivky1125.2 úsečka1125.3 kruhová úseč1125.4 kulová úseč1125.5 uzavřený interval,

segment1126.1 sekans1126.2 sekans1127 sečna, sekanta1128 protínat1129 řez1130.1 výseč1130.2 kruhová výseč1130.3 kulová výseč1131 vteřina

1134 beze smyčky1135 acyklický1136 bezdivergentní1137 bezvírový1138 sedmistěn, heptaedr1139 sedmiúhelník, heptagon1140 sedmice1141 řada1142 řada funkcí1143 šedesátkový1144 šestistěn1145 seskvilineární1146 šestiúhelník1147 šestice1148 sférická souřadnice1149 kulová vrstva1150.1 kulová plocha, sféra1150.2 koule1151 sigma-algebra1152 znaménko1153 změna znaménka1154.1 funkce signum1154.2 signum1155.1 symetrický1155.2 symetrický1155.3 symetrický1155.4 symetrický1156 symetrický rozdíl1157 symetrická grupa1158.1 osa souměrnosti1158.2 osa souměrnosti1159.1 střed souměrnosti1159.2 střed souměrnosti1160.1 rovina souměrnosti1160.2 rovina souměrnosti1161 souměrnost1162.1 souměrnost, symetrie1162.2 souměrnost, symetrie1162.3 souměrnost, symetrie1163 podobný1164.1 podobnost1164.2 podobnost1165 prostá grupa1166 prostá funkce1167 jednoduchý graf1168 jednoduše souvislý1169 jednoduše konvergentní1170.1 sinus1170.2 sinus1171 soustava rovnic1172 skalární1173 skalární potenciál1174.1 skalární součin, vnitřní

součin

1174.2 skalární součin, vnitřnísoučin

1175 skalár1176 různostranný, obecný1177 prostorový úhel1178.1 tuhé těleso1178.2 těleso1179 prostor1180 spektrum1181 spirála1182 stopa matice1183 statistika1184 steradián1185 stereometrie1186 náhodná proměnná,

náhodná veličina1188 blížit se (k)1189 přímý úhel1190.1 úsečka1190.2 úsečka1190.3 úsečka1191 striktně monotónní1192 strofoida1193 struktura1194 dolní závora1195 podstrom1196 podmnožina, část

množiny1197 zúžení, restrikce1198 podgraf1199 podgrupa1200 podtěleso1201 submatice1202 podmodul1203 podokruh1204 substituce1205 vymezovat1206 nosič1207 menšitel1208 odčítat1209.1 odčítání1209.2 odčítání1210 částečná posloupnost1211 postačující podmínka1213.1 součet, suma1213.2 součet, suma1213.3 součet, suma1214 horní závora1215 nadmnožina1216 nadgraf1217 nadtěleso1218 výplňkový1219 výplňkový uhel1221 supremum

135

1222 povrch, plocha1223 surjektivní1224 surjekce, surjektivní

zobrazení, zobrazenína...

1225 surjektivní1226 surjekce, surjektivní

zobrazení, zobrazenína...

1227 tětiva1228 stupňovitá funkce1229 Thaletův, Thalese1230 Thaletova věta1231 Thales1232.1 tangens1232.2 tangens1233.1 tečný, tangenciální1233.2 tečný, tangenciální1233.3 tečný, tangenciální1234 tečna1235 dotýkat se, být tečnou1236.1 konvexní obal1236.2 lineární uzávěr1236.3 algebraický uzávěr1237 věta, teorém, poučka1238.1 sčítanec1238.3 člen úměry1238.4 komponenta, složka1238.5 člen1238.6 člen1238.7 člen1238.8 koeficient, element1238.9 strana, člen1239 testfunkce1240 sestrojit1241.1 topologický

1241.3 topologický1241.4 topologický1241.5 topologický1242 topologický duál1243 topologický duál1244 topologický prostor1245 topologie1246 topologický podprostor1247.1 topologie1247.2 topologie1248 topologie jednoduché

konvergence1249 topologie stejnoměrné

konvergence1250 anuloid, torus, kruhový

prstenec1251 projít, procházet1252 traktrix, vlečná křivka1254.1 transcendentní1254.2 transcendentní1255 inflexní1257 transformace1258.1 tranzitivní1258.2 tranzitivní1259 tranzitivita1260 translace, posunutí1261 transponovaná matice1263 transponovat1264 transponovat1265 lichoběžník1266 trojúhelníková (matice)1267 trojúhelník, trojstran1268 trojhran1269 trigonometrický1270 jednotková kružnice

1271 goniometrická funkce1272 goniometrický tvar1273 trigonometrie1274 trojstran, trojúhelník1275 trojice1276 trojčlen, trinom1277 trochoida1278 komolé těleso1279 celkový1281 stejnoměrně

konvergentní1282 s jednotkou1283.1 normalizovaný1283.2 normalizovaný1284 normalizovat1285 jednotka, jednotkový

prvek1286 jednotková matice1287 jednoduchý graf1288 jednotkový polynom1289 jednoznačná funkce1290 jednočlen1291 proměnná1292 standardní odchylka

průměru1293 rozptyl, disperze, střední

kvadratická odchylka1296 variace konstant1297 rozšíření, extenze1298 vektorový1299 vektorová rovina1300 vektorová nadrovina1301 vektorový potenciál1302.1 vektorový součin, vnější

součin

1302.2 vektorový součin, vnějšísoučin

1303 vektorová projekce1304 vektorová přímka1307 vektorový prostor1308 vektorový podprostor1309 vektor1310 ověřit, verifikovat,

vyhovět, uspokojit1311 pravdivostní tabulka1312.1 vrchol1312.2 vrchol1312.3 vrchol1312.4 vrchol1312.5 uzel1313.1 svislice, vertikála1313.2 sloupec matice1313.3 sloupec matice1314 kulový vrchlík1315 hodnota pravdivosti1316 posloupnost1317 posloupnost funkcí1318 lineárně souvislý1319.1 cesta1319.2 sled, dráha1321 objem1322 osa úseček, osa x1323 první souřadnice,

abscisa, úsečka1324 osa pořadnic, osa y1325 druhá souřadnice,

ordináta, pořadnice1326 osa kót, osa z1327 souřadnice z, kóta1328 pás

2. INDEKSO ESPERANTA-HUNGARA

001.1 abakusz, számológép001.2 nomogram, számolótábla002.1 kommutatív002.2 Abel-féle003 Abel-kritérium004 Abel005 abszcisszatengely006 abszcissza, vízszintes

tengely007 abszolút szélsőérték008 abszolút érték009 abszolút konvergens

010.1 torlódási010.2 torlódási011 lezárt012 additív csoport013 összeadandó, tag014 összead015.1 összeadás015.2 összeadás016.1 affin016.2 affinitás016.3 affin017 affin sík

018 affin geometria019 affin hipersík020 affin egyenes022 affin tér023 affin altér025 sajátérték,

karakterisztikus érték026 sajátaltér028 sajátvektor029 akármilyen, bármilyen030 tengelyes031 axiómarendszer

032 axióma033 indukciós axióma034.1 szimmetriatengely034.2 forgástengely034.3 koordinátatengely034.4 polártengely035 torlódási036 hegyes-037 hegyesszögű038.1 algebrai038.2 algebrai (elem)

136

038.3 algebrai (a racionálisszámtest felett)

038.4 algebrai (bővítés)039 algebrai duális tér040 algebrai tört041 algebrai alak042 algebrai struktúra043 algebrailag zárt044.1 algebra045 algoritmus047 maradék nélkül nem

osztható szám, nemosztószám

048 maradék nélkül oszthatórész/szám

049 felvesz050.1 váltakozó, alternáló050.2 váltó(szög)051 alternáló csoport052.1 magasság (háromszögé)052.2 magasság (trapézé vagy

parallelogrammáé)053 magassági pont,

ortocentrum054 analitikus függvény055 analitikus geometria056 (matematikai) analízis057 szögtávolság058 meredekség (egyenesé)059 szögtartó060 szögmérő061.1 szögtartomány061.2 szög061.3 testszöglet061.4 szög062 megelőző elem063 prekompakt064 antiszimmetrikus065 eleme (halmaznak)066 Hausdorff-féle067 szeparábilis068.1 apotéma068.2 oldalmagasság (gúla)069 közelítő érték070 közelít, approximál071 kiegészítő szög072 variáció (p-ad osztályú)073 fa077.1 terület, felszín080.1 független változó080.2 argumentum, amplitúdó080.3 határozatlan, változó081 arkhimédészi082 archimedesi spirál083 Arkhimédész

084 aritmetikai, számtani085 számtani közép086 számtani sorozat087 számtani sorozat088 aritmetika, számtan089 arkusz koszekáns090 arkusz koszinusz091 arkusz kotangens092.1 körív, ív093 arkusz szekáns094 arkusz szinusz095 arkusz tangens096 halmaz097 hatványhalmaz098 halmazelméleti099 halmazelmélet100 aszimptota101.1 asszociatív101.2 asszociatív102 asszociativitás103 automorfizmus104 Banach-algebra105 Banach-tér106 Banach107.1 korlátos107.2 korlátos (leképezés)107.3 korlátos108 korlát, határ109.1 alapszám109.2 alap109.3 alap109.4 bázis109.5 bázis110 természetes logaritmus

alapja111 alapvektor113 bijektív114 bijekció, kölcsönösen

egyértelmű megfeleltetés115 képhalmaz116 ábrázolás, leképezés,117.1 kép117.2 kép118 kéttagú kifejezés, binom119 szögfelező121 jólrendezés122 jólrendezett123 Borel-féle szigma-

algebra124 Borel125 hurokél126.1 Boole-algebra126.2 Boole-algebra127 Boole

128 értékkészlet129 középponti szög130 középpontos vetítés131.1 középpont, centrum131.2 középpont, centrum131.3 középpont, centrum131.4 középpont, centrum131.5 középpont, centrum132 centrum (csoporté)133 biztos esemény134 számjegy135.1 ciklikus135.2 ciklikus136 ciklikus permutáció137.1 ciklus137.2 kör (gráfban)138 ciklois140 hengerkoordináta,

hengeres polárkoordináta141.1 henger, hengerfelület141.2 henger143 főkör144.1 körvonal144.2 körfelület145 kerületi szög146 kerület147 irányított kör (gráfban)148 cisszoid149.1 fő(ideál)149.2 fő(kör)150 főkör151 főideál(gyűrű)152 főinfinitezimális153 lánctört154 lánctört155 út (gráfban)156 mindenütt sűrű157 környezet158 köréír159 köréírt160 decimális, tizes alapú161 decimális számjegy162 Dedekind-szelet163 Dedekind164 dodekaéder165 tizenkétszög166 dekaéder, tízlap167 tízszög168 hexadecimális169 jobboldali mellékosztály170 jobbsodrású171 decimális172 tizedestört173 tízes alapú logaritmus

174 tizenegyszög175 mozgás, egybevágóság176 deltoid178 bizonyítható179 igazol, (be)bizonyít180 bizonyítás181 nevező182 sűrű183 függő184 függő változó185.1 derivált,

differenciálhányados185.2 derivált185.3 derivált186 deriválható,

differenciálható187 derivál188.1 determináns188.2 determináns188.3 determináns189 súrol190.1 diagonális190.2 diagonál-, főátlóbeli190.3 diagonális191.1 diagonalizálható191.2 diagonalizálható192.1 átló192.2 főátló193.1 átmérő193.2 átmérő194 differenciál-195 differenciálegyenlet196 parciális

differenciálegyenlet197 differenciálforma198 differenciálszámítás199 differenciálás200 differenciálható201 differenciál202.1 differenciál202.2 differenciál204.1 különbség204.2 növekmény (számtani

sorozaté)204.3 különbség (halmazoké)205 határozott integrál207.1 dimenzió207.2 dimenzió207.3 dimenzió208 dinamika209 Dirac-eloszlás210 Dirac-sorozat,

fésűfüggvény211 Dirac-mérték212 Dirac

137

213.1 direktrix213.2 direktrix214 iránymező216.1 diszjunkt216.2 diszjunkt217 excentricitás,

külpontosság218 diszjunkció219 injektív220 injekció221.1 körlemez221.2 egységkörlemez222.1 diszkrét223 diszkrét topológia224 diszkrimináns225 particionálás226 bijektív, egy-egyértelmű227 bijekció228.1 távolság228.2 távolság228.3 távolság230 disztribúció,

általánosított függvény232.1 disztributív232.2 disztributív233 disztributivitás234 divergens235 divergencia236 divergál237 osztó238 osztandó239 osztható240 oszthatóság241 oszt242 osztás243 maradékos osztás245 összetett246 összetett osztó247 oszt248.1 osztó248.2 osztó249 duális250 duális bázis251 gyenge* topológia252 duális253 bináris reláció254 ikozaéder256 diéder, kétlap257 bilineáris259 félsík260 félcsoport261.2 szögfelező262 félnorma263 félegyenes

264 félgömb265 pár266 szögfelező267 felez (szöget)268 binom269 bináris270 diadikus tört271 sík-272 síkszög273 síkgörbe274.1 sík274.2 sík275 lap276.1 egyenlő276.2 egyenlő277 egyenlőség278 egyenlőoldalú279.1 él279.2 él280 approximációs hiba,

közelítési hiba281 kizáró vagy282 várható érték283 exponenciális284 exponenciális függvény285 exponens286.1 külső művelet286.2 külső művelet288 extrapolál289 extrapolál291 szélsőértékhely292 szélsőérték293 egyenletrendszer295 egyenlet296.1 egyenértékű (szakaszok)296.2 egyenértékű (pontpárok)297.1 ekvivalens297.2 ekvivalens298 ekvivalencia299 ekvivalenciaosztály300 ekvivalenciareláció301 elemi függvény302 elemi geometria303 elemi esemény304.1 elem304.2 elem305 elimináció306 ellipszis307 ellipszoid308 kifok309 kifejtés310 evolvens311 evolvens köré312 evoluta

313 kifejt314 endomorfizmus315 tartalmaz316 befok317 injektív318 injekció321 beír322.1 beírt322.2 beírt322.3 beírt323 egész324 egészrész326 egész327 burkoló(görbe)328 burkoló(görbe)329 epicikloid330 epitrochoid332 kifejezés333 euklideszi algoritmus334 euklideszi osztás335 euklideszi geometria336 euklideszi gyűrű337 euklideszi tér338 Euklidesz339.1 Euler-féle, Euler-339.2 Euler-féle, Euler-340 Euler-kör341 Euler-vonal342 Euler343 avolúta344 evolvens345 lap, sík felület (testé)346 egyértelműen

faktorizálható348 faktoriális349 tényező350 család351 fázis, szakasz352 lezárás353 zárt354 zárt út355 ábrázol356 fixpont357 szűrő358 határ, végpont359 véges360 véges sor361 véges dimenziós362 véges szám364 vég365 mellékosztály366.1 oldal (egyenleté)366.3 palást367 excentricitás

368 fókuszpont369 értelmezési tartomány370 formális polinom371 formális hatványsor372 forma373 képlet374 törtrész375 hányadostest376 tört377 törtvonal378 fundamentális csoport379 függvény380 funkcionál381.1 Galois-csoport381.2 Galois-csoport382 Galois-test384 Galois385 Gauss-egész386 Gauss-görbe,

haranggörbe387 Gauss388 generál389 geometriai390 alakzat391 mértani közép392 mértani sorozat393 mértani sor394 mértani sorozat395 geometria396.1 gömb396.2 gömb397 gömbréteg398 gradiens399.1 fok399.2 fok399.3 fok399.4 fok399.5 fok400 gon, újfok401 gráfelmélet402.1 gráf402.2 gráf403 gráfelmélet404 grafikon405 grafikon, rajz406.1 gráf407 fél nagytengely408 csoport409 modulo n maradéko-

sztályok csoportja410 gruppoid, egyműveletes

algebrai struktúra411 általános tag

138

412 disztribúció,általánosított függvény

413.1 harmonikus414 harmonikus közép415 harmonikus sorozat416 harmonikus sor417 harmonikus sorozat418 valószínűségi változó419 hexaéder, hatlap420 csavarvonal422 Hermite-féle, hermitikus423 hermitikus forma424.1 hermitikus skalárszorzat424.2 hermitikus skalárszorzat425 hermitikus tér426 Hermite427 Heaviside-függvény428 Heaviside429 Hilbert-tér430 Hilbert431 hiperbolikus függvény432 koszinusz hiperbolikusz433 kotangens hiperbolikusz434 szinusz hiperbolikusz435 hiperbolikus spirál436 tangens hiperbolikusz437 hiperbola438 hiperboloid439 hipersík440 hipociklois441 átfogó442 hipotrochoid443.1 holomorf443.2 holomorf444.1 homeomorfikus444.2 homeomorfikus445 homeomorfizmus446 homeomorfizmus447.1 homogén447.2 homogén447.3 homogén447.4 homogén449.1 homomorfikus450 homomorfizmus451.1 középpontosan hasonló451.2 középpontosan hasonló452 középpontosan hasonló

kép453 középpontos hasonlóság454 homotóp455 homotópia456.1 vízszintes456.2 sor (mátrixé)456.3 sormátrix

457 ideál458 azonosság460 identikus leképezés462 imaginárius, képzetes463 képzetes rész464 képzetes egység465 képzetes szám466 implikáció467 illeszkedő468 index469 indukció470 infimum471 végtelen472 infinitezimális-számítás,

infinitezimális-kalkulus473 infinitezimális474 végtelenhez tart475 végtelen476 inflexiós (pont)477 elhajlás (egyenesé),

inklináció (egyenesé)478 tartalmazás479 tartalmaz480 nullosztómentes483 integrál-484 integrálegyenlet485 integrálszámítás486.1 integrálás486.2 integrálás487 integrandus488 integrálható489 integrál490.1 integrál490.2 integrál491 integráljel496 belső497 belső automorfizmus498 belső művelet500 homogén reláció501 nyílt mag502 interpolál503 metsz504 metszés505 intervallum506.1 invariáns506.2 normális (részcsoport),

invariáns (részcsoport)507 invariáns508 automorfizmus-csoport

(testé)509 inverz510 inverz leképezés511.1 inverz kép511.2 inverz kép

511.3 inverz kép512 arkusz hiperbolikusz513 arkusz koszinusz

hiperbolikusz514 arkusz kotangens

hiperbolikusz515 arkusz szinusz

hiperbolikusz516 arkusz tangens

hiperbolikusz518 inverz reláció519 inverz trigonometrikus

függvény520 invertálható521 invertálható523.2 inverzió524.1 reciprok524.2 inverz525 reciprok526 involúció527 egyenlőszárú

(háromszög)528.1 izolált528.2 izolált529.1 izometrikus529.2 izometrikus529.3 izometrikus530 izometria531.1 izomorf531.2 izomorf532 izomorfizmus533 Jacobi-determináns534 Jacobi-mátrix535 Jacobi-determináns536 Jacobi537 leképezés538 számítás539 gömbsüveg540 mező541 kanonikus542 kanonikus bázis543 kanonikus projekció544.1 karakterisztika544.2 karakterisztika545 karakterisztikus függvény546 karakterisztikus polinom547 tőszám548 szívgörbe, kardioid549 Descartes-féle

levél(görbe)550 Descartes-féle

koordinátarendszer551 Descartes-féle ovális552 Descartes-féle

előjelszabály

553 direkt szorzat, Descartes-szorzat

554 Descartes555 láncgörbe556 befogó557 Kepler-törvények558 Kepler559.1 magtér559.2 magfüggvény560 kinematika561 bizonyítás vége562 rotáció563 klikk564.1 együttható564.2 együttható564.3 együttható564.4 tag (mátrixé)565 kifejtési tag (mátrixé)566 egybeeső567.1 egybeesik567.2 egybeesik, egyenlő568 egybevágó569 kombináció570 kombinatorika571 kezdőcsúcs572.1 kompakt572.2 kompakt573 komplex574.1 komplex szám574.3 háromparaméteres

görbesereg575.1 kiegészítő (szög)575.2 komplementer575.3 kiegészítő (altér)575.4 komplementumos (háló)576.1 kiegészítő szög576.2 komplementer halmaz576.3 kiegészítő altér577.1 teljes (metrikus tér)577.2 teljes (háló)577.3 teljes (gráf)578 összetevő579 metszet581 felcserélhető,

kommutatív582 felcserélhető583.1 felcserélhető,

kommutatív583.2 felcserélhető,

kommutatív583.3 felcserélhető,

kommutatív584 kommutativitás585 felcserél586 felcserélhető

139

587 kommutál588 feltételes valószínűség589.1 összefüggő589.2 összefüggő590 összefüggő komponens591 erősen összefüggő592 konformis, szögtartó593.1 kongruens, egybevágó594 kongruencia596 kagylógörbe, konchoid,

konchois597 Nikomédész-féle

konchoid/konchois598 kúpszelet599 sejtés600 négyszíntétel (régebben

sejtés)602.1 konjugált602.2 konjugált603.1 konjugált603.2 konjugált604 antilineáris605 konjugálás606 konjunkció607.1 konkáv607.2 konkáv608 kagylógörbe, konchoid,

konchois609 konoid610.1 konstans, állandó610.2 konstans610.3 konstans611 konstans612.1 folytonos (pontban)612.2 folytonos613 egyenletesen folytonos614.2 szemközti614.3 szemközti614.4 szemközti615 ellentett617 ellentett618 ellenpélda619 csúcs(szög)620 antilogaritmus621 kontrapozíció622 ellenkező előjelű623.1 kúpfelület623.2 kúp624 csonka kúp625.1 konvex625.2 konvex626.1 konvergens626.2 konvergens627 eloszlásban konvergens

628 majdnem mindenüttkonvergens (mértékszerint)

629 sztochasztikusankonvergens

630.1 közös ponton áthaladó630.2 konvergál631 konvergenciatartomány632 konvergenciakör633 konvergenciasugár634 koordinátatengely635 koordináta636 koordinátarendszer637 korreláció638 következmény639.1 számtest639.2 test640.1 koszekáns640.2 koszekáns641.1 koszinusz641.2 koszinusz642 Cauchy-sorozat643 Cauchy644.1 kotangens644.2 kotangens645 kovariancia646 fedés647 monoton növő648 metsz, keresztez649 köb-, kocka alakú650.1 kocka650.2 köb651 unió653.1 kompozíció653.2 egyesítés654 egyesítés655 összemérhető656 kontrakció657 kovariancia658 görbület659 görbületi középpont660 görbületi kör661 görbületi sugár662 görbe663 kvadráns664.1 négyzet-664.2 négyzetes665 idempotens666 négyzetre emel667.1 négyzet667.2 négyzet668.1 négyszögesítés,

kvadratúra668.2 kvadratúra

669 másodrendű görbe671 tetraéder672 négyes673 négytag674 kvázikompakt675 pentaéder676 ötszög677 ötös678 faktorhalmaz679 közönséges tört680 faktorcsoport681 faktorgyűrű682.1 hányados682.2 hányados682.3 hányados, kvóciens683 Laplace-operátor684 Laplace685.1 oldal685.2 szár686 háló687 szélesség688 parciális integrálás689.1 Lebesgue-integrál689.2 Lebesgue-integrál690 Lebesgue-mérték691 Lebesgue692 lemniszkáta693 lemma694 lineárisan független695.1 limesz inferior (halmazé)695.2 limesz inferior

(függvényé)696.1 határérték (sorozaté)696.2 határérték (függvényé)697.1 limesz szuperior

(halmazé)697.2 limesz szuperior

(függvényé)700.1 lineáris700.2 lineáris700.3 lineáris701.1 lineáris algebra701.2 lineáris algebra702 lineáris kombináció703 lineárisan összefüggő704 lineárisan független705 lineáris706 görbe, vonal707 logaritmikus derivált708 logaritmikus spirál709 logaritmus710 logikai operátor711 formális logika,

matematikai logika,szimbolikus logika

712 lokális szélsőérték713 ponthalmaz714 nyújtott ciklois716 nyújtott hipociklois717 hosszúsági fok718 rombusz719.1 maximális (elem)719.2 maximális (ideál)721 maximumhely722 legnagyobb elem723 komplementer esemény724 tompa-726 baloldali mellékosztály727 balsodrású rendszer728 antiderivált, határozatlan

integrál729.1 folytonos730 triviális topológia732 nyílt mag733.1 nyílt733.2 nyílt734 végtelen735 végtelen dimenziós736 végtelen737 gyenge topológia738 gyengén konvergens739 fél kistengely740 dekompozíció741 dekomponálható742 dekomponál743 divergens744 divergál745 monoton csökkenő746 kurtított ciklois747 kurtított epiciklois748 kurtított hipociklois749 üres halmaz750 irreflexív751 antiszimmetrikus752 leszűkítés753 mantissza754 matematikai logika755 matematika756 mátrixösszeadás757 mátrixszorzás758 mátrix759 vektorhomomorfizmus

mátrixa760.1 súlyvonal760.2 súlyvonal761 mechanika762 oldal763 invariáns (részcsoport)764 meridián

140

765 meromorf766 metrikus tér767 metrika768 átlag, közép769.1 középpont769.2 középpont770 szakaszfelező merőleges772 mérhető773 mérhető tér774 mérték775 vegyes szám776 minimális778 minimalizáló779 minimum780 aldetermináns781 mínusz782 mínuszjel783 szögperc784 modulo785.1 modulus785.2 norma (komplex számé)785.3 modulus786 monoid788 egytagú kifejezés,

monom789 monoton790 multiplikatív csoport791 szorzó792 szorzandó794.1 szoroz794.2 szoroz795.1 szorzás795.2 szorzás795.3 szorzás795.4 szorzás795.5 szorzás798 n-edik centrális

momentum799 n-edik momentum800 n-edik hatvány801 n-edik gyök802 n-edik tag803 n-edfokú804.1 szomszédos804.2 szomszédos805 n-változós függvény806 n-áris reláció807.1 generálóelem807.2 alkotó (vonalfelületé)808 generál, alkot809 természetes szám810 természetes alapú

logaritmus811 természetes szám

812 kilencszög813 n-hosszú ciklus814 n-dimenziós815 korlátlan, határtalan816 szükséges feltétel817.1 független817.2 független818 független változó819 határozatlan integrál820 nem osztó821 n-lapú poliéder822 térgörbe823 üres esemény824 egyenlőtlenség825 egyenlőtlenség826 nemeuklideszi geometria828 negáció829.1 negatív829.2 negatív830 neminvertálható831 ismeretlen832 összemérhetetlen833 nemnegatív834 szinguláris835 irányítatlan gráf836.1 páratlan836.2 páratlan836.3 páratlan837 Napier-féle logaritmus838 Napier, Neper839 nempozitív840 áltört841 irracionális szám842 irreducibilis843 irreducibilis tört844 nemtranzitív845 neutrális846 neutrális elem847 inverz848 invertálható849 n szögpontú gráf850 nilpotens851 n-szög852 n-lineáris853 modulo n maradékosztály854.1 n-szeres (gyök)854.2 n-edrendű855 megszámlálható856 szám857 számrendszer859 n-es862 normában konvergens863 normál

864 norma865 normált866 normált tér869 n×p méretű mátrix871.1 null-871.2 null-872 nullosztó875.1 zérushely875.2 zérushely876 eltüntet877 eltűnik878 nullmátrix879 nullmértékű880 nulla, zérus881 nullpolinom882 nilpotens885.1 n alapú számábrázolás885.2 n alapú számábrázolás886 számláló887 megszámlálható888 csak akkor889 multiplicitás890 szoroz891 ferde párhuzamos

projekció893 szorzat894 tompa895 homorúszögű896 eseményalgebra897 esemény898 oktaéder899 nyolcszög900 nyolcas901 környolcad902 nyolcas alapú, oktális904 tizedesvessző,

tizedespont905.1 adrész905.3 osztó907 hat908.1 művelet908.2 művelet909 operátor911 aranymetszés913 rendezett halmaz914 természetes alapú

logaritmus915 ordinátatengely916 ordináta917.1 rendezés917.2 rend917.3 rend917.4 rend917.6 rend

917.7 csúcsszám918 rendezési reláció919 irányít920 irányítottság921 irányított gráf922.1 eredő, végpont922.2 origó922.3 csúcspont923.1 derékszögű923.3 merőleges923.4 merőleges, ortogonális923.5 merőleges, ortogonális923.6 merőleges, ortogonális923.7 ortogonális924 merőleges vetítés926 derékszögű927 téglalap928 merőleges, normális929 derékszögű vonalzó930 derékszög931 magassági pont,

ortocentrum932 ovális, tojásgörbe933.1 páros933.2 páros933.3 páros934 parabola935 paraboloid936 párhuzamos937 párhuzamos vetítés938 parallelepipedon939.1 párhuzamos, párhuzamos

egyenes939.2 parallelkör

(forgásfelületé)940 parallelogramma941 paraméteres

reprezentáció942.1 paraméter942.2 paraméter (kúpszeleté)943 paritás, párosság944 pár945.1 részben(rendezés),

parciális946 parciális derivált947 részletösszeg950 Pascal-féle kagylógörbe951 Pascal-háromszög952 Pascal953 menetemelkedés

(csavarvonalé)954 ötszög955 tökéletes, hiánytalan,

perfekt956 kerület, szél, periféria

141

957 kerület958.1 periodikus959 periodikus tört960 periódus, szakasz961 permutáció962 permutál963 permutáció965 merőleges966 merőlegesség967 súlyozott átlag968 baricentrikus koordináta,

súlyponti koordináta,tömegközéppontikoordináta

969 súlypont970 talppont971 gúla972 pitagoraszi973 Pitagorasz-tétel974 Pitagorasz-háromszög975 pitagoraszi számhármas976 Pitagorasz977 síkmértan978 szabályos test, platoni

test979 Platon980 legnagyobb közös osztó

(lnko)981 legkisebb közös

többszörös (lkkt)982 teljes (szög)983 finomabb985 poliéder986 hipergráf (valódi)987 poligon988 multilineáris989 többszörös990 többértékű függvény992 plusz993 összeadásjel, pluszjel994997 polinomösszeadás998.1 polinomfüggvény998.2 polinomfüggvény999 polinomszorzás1000.1 polinom1000.2 polinomfüggvény1001 polinomgyűrű1002 polártengely1003 középponti szög1004 középponti távolság1005 poláris koordináta1006.1 sark, pólus1006.2 póluspont, origó1006.3 pólus

1007 szakaszonként monoton1008 rákövetkező1009 sarktétel, posztulátum1011 örvénymentes,

rotációmentes , potenciál1012 potenciál1013 exponens1014 alap1015 hatványoz1016 hatványozás1017.1 hatvány1017.2 hatvány1018 hatványsor1019 tőszám1020 tizedestört1021 helyiértékes

számrendszer1022.1 pozitív1022.2 pozitív1023 predikátum1024 majdnem mindenütt

konvergens1025 majdnem mindenütt1026 majdnem mindegyik1027.1 prím1027.2 prím1027.3 prím1028.1 prím1028.2 prím1029 ábrázoló geometria1030 prizma, hasáb1031.1 valószínűségi mérték1031.2 valószínű1032 valószínűségi

sűrűségfüggvény1033 valószínűségi eloszlás1034 valószínűségszámítás1035 valószínűségi mező1036 a königsbergi hidak

problémája1037.1 szorzat1038 rekurzív sorozat1039 vetület1040.1 projekció, vetítés1040.2 projekció, vetítés1040.3 projekció, vetítés1040.4 projekció, vetítés1041 arány1042.1 állítás1043 valódi osztó1044 valódi tört1045 bizonyít1046 bizonyítás1047 egzisztencia-bizonyítás1048 indukciós bizonyítás

1049 indirekt bizonyítás1050.1 pont1050.2 pont1051 pontpár1052 tisztán képzetes1054 racionális1056 racionális függvény1057 racionális szám1059 radián1060 felbontási test1062 gyökvonás1063 gyököt von1064 gyökjel1065.1 gyök1065.2 gyök, megoldás1065.3 gyök1065.4 gyökér1066 gyökjel1068 sugár1069 helyvektor1070 határ(pont)1072.1 határ1072.2 végpont1072.3 végpont1072.4 határ1072.6 határ1073.1 rang1073.2 rang1073.3 rang1075.2 felbontható, reducibilis1076 egyszerűsíthető tört1077 indirekt bizonyítás1078 valós1079 valósrész1080 valós szám1081.1 reflexív1081.2 reflexív1083.1 szabályos1083.2 szabályos1083.3 invertálható, reguláris1084.2 direkt (összeg)1086 derékszög1087 normálissereg1088 rektifikálható1090 vonalzó1091.1 egyenes1091.2 egyenes1092 inverzió, megfordítás1094.1 maradék1094.2 maradék1095.1 hányados1095.2 reláció1096.1 Riemann-integrál

1096.2 Riemann-integrál1097 Riemann1098 gyűrű1099 modulo n

maradékosztályokgyűrűje

1100 forgásszimmetrikus1101 fordulat1102 rombusz1103 romboéder1104 romboid1105 töröttvonal1106 kerekít1107 kerekítés1109 forgásszimmetrikus1110 forgástengely1111 forgásközéppont1112.2 forgatás1112.3 forgatás1113 szagitta, nyíl(ás)1115 koncentrikus1116 egy síkba eső, közös

síkú, komplanáris1118 egyenlőoldalú sokszög1119 ekvipotens, egyenlő

számosságú1120 kollineáris1123 akkor1124 akkor és csak akkor

(acsa, csakkor)1125.1 szakasz1125.2 szakasz1125.3 körszelet1125.4 gömbszelet1125.5 zárt intervallum1126.1 szekáns1126.2 szekáns1127 metsző egyenes1128 metsz1129 metszet1130.1 szögtartomány1130.2 körcikk1130.3 gömbcikk1131 szögmásodperc1134 hurokélmentes1135 ciklusmentes1136 divergenciamentes1137 rotációmentes1138 heptaéder1139 heptagon, hétszög1140 hetes1141 sor1142 függvénysor1143 hatvanas alapú1144 hexaéder

142

1145 másféllineáris,szeszkvilineáris

1146 hexagon, hatszög1147 hatos1148 gömbi koordináta1149 gömbréteg1150.1 gömbfelület, gömbhéj1150.2 gömb1151 szigma-algebra, σ-

algebra1152 előjel1153 előjelváltás1154.1 előjelfüggvény,

szignumfüggvény1155.1 szimmetrikus1155.2 szimmetrikus1155.3 szimmetrikus1155.4 szimmetrikus1156 szimmetrikus differencia1157 szimmetrikus csoport1158.1 szimmetriatengely1158.2 szimmetriatengely1159.1 szimmetria-középpont1159.2 szimmetria-középpont1160.1 szimmetriasík1160.2 szimmetriasík1161 szimmetria1162.1 szimmetria1162.2 szimmetria1162.3 szimmetria1163 hasonló1164.1 hasonlóság1164.2 hasonlóság1165 egyszerű1166 lépcsős függvény1167 egyszerű gráf1168 egyszeresen összefüggő1169 pontonként konvergens1170.1 szinusz1170.2 szinusz1171 egyenletrendszer1172 skalár1173 skalár potenciál1174.1 skaláris szorzat1174.2 skaláris szorzat1175 skalár1176 szabálytalan (háromszög)1177 térszöglet, testszöglet1178.1 merev test1178.2 test1179 tér1180 spektrum1181 spirál, csavarvonal,

csigavonal

1182 nyom1183 statisztika1184 szteradián1185 sztereometria1186 valószínűségi változó1188 tart (valahová)1189 egyenes(szög)1190.1 szakasz1190.2 szakasz1190.3 szakasz1191 szigorúan monoton1192 sztrofoid1193 struktúra1194 alsó korlát1195 részfa1196 részhalmaz1197 leszűkítés1198 részgráf1199 részcsoport1200 résztest1201 almátrix, részmátrix1202 részmodulus1203 részgyűrű1204 helyettesítés1206 tartóhalmaz1207 kivonandó1208 kivon1209.1 kivonás1209.2 kivonás1210 részsorozat1211 elégséges feltétel1213.1 összeg1213.2 összeg1213.3 összeg1214 felső korlát1215 bővebb halmaz1216 bővebb gráf1217 bővített test, relatív test

(K felett)1218 kiegészítő (szög)1219 kiegészítő szög1221 szuprémum1222 felület1223 szürjektív, ráképező1224 szürjekció, ráképezés1225 szürjektív, ráképező1226 szürjekció, ráképezés1227 húr1228 lépcsős függvény1229 Thalész-, thalészi1230 Thalész-tétel1231 Thalész1232.1 tangens1232.2 tangens

1233.1 érintő1233.2 érintő(sík)1233.3 érintkező1234 érintő1235 érint1236.1 konvex burok1236.2 lineáris burok1236.3 algebrai lezárt1237 tétel1238.1 tag, összeadandó1238.3 felosztás része1238.4 tag, komponens1238.5 tag1238.6 tag1238.7 tag1238.8 elem1238.9 oldal1239 próbafüggvény,

tesztfüggvény1240 húz1241.1 topologikus1241.3 topologikus1241.4 topologikus1241.5 topologikus1242 topologikus duális1244 topologikus tér1245 topologikus struktúra1246 topologikus altér1247.1 topológia1247.2 topológia1248 pontonkénti

konvergencia topológiája1249 egyenletes konvergencia

topológiája1250 tórusz, gyűrűfelület1251 átmegy, áthalad1252 húzógörbe, traktrix1254.1 transzcendens1254.2 transzcendens1255 inflexiós (pont)1257 transzformáció1258.1 tranzitív1258.2 tranzitív1259 tranzitivitás1260 eltolás1261 transzponált1263 transzponál1264 transzponálás1265 trapéz1266 háromszög-1267 háromszög1268 triéder1269 trigonometrikus1270 egységkör

1271 trigonometrikusfüggvény

1272 trigonometrikus alak1273 trigonometria1274 háromszög1275 hármas1276 trinom1277 trochoid1278 törzs1279 teljes (rendezés)1281 egyenletesen konvergens1282 egységelemes1283.1 normált1283.2 normált1284 normál1285 egységelem1286 egységmátrix1287 1-gráf1288 egységpolinom1289 egyértékű függvény1290 egytag1291 változó1292 szórás1293 szórásnégyzet, variancia1296 állandók variálásának

módszere1297 kiterjesztés1298 vektor-, vektoriális1299 vektorsík1300 hipersík1301 vektor potenciál1302.1 vektoriális szorzat1302.2 vektoriális szorzat1303 vetítés1304 egydimenziós vektortér1307 vektortér1308 lineáris altér1309 vektor1310 kielégít1311 igazságtábla1312.1 csúcs1312.2 csúcs1312.3 csúcs1312.4 csúcs1312.5 csúcs1313.1 függőleges1313.2 oszlop1313.3 oszlopmátrix1314 gömbsüveg1315 igazságérték1316 sorozat1317 függvénysorozat1318 összefüggő1319.1 út

143

1319.2 út1321 térfogat, terjedelem1322 x-tengely

1323 abszcissza, vízszintestengely, x-koordináta

1324 y-tengely1325 ordináta, függőleges

tengely, y-koordináta

1326 z-tengely1327 applikáta, kóta,

magasság, z-koordináta1328 gömböv

3. INDEKSO ESPERANTA-POLA

001.1 liczydło, abakus, abak001.2 nomogram002.1 (grupa) abelowa, (grupa)

przemienna002.2 Abela, abelowy003 kryterium Abela004 Abel005 oś odciętych, oś x006 odcięta, abscysa,

współrzędna x007 ekstremum absolutne008 wartość absolutna,

wartość bezwględna,moduł

009 bezwględnie zbieżny011 domknięcie012 grupa addytywna013 drugi składnik

dodawania014 dodać015.1 dodawanie015.2 dodawanie016.1 afiniczny016.2 afiniczny016.3 afiniczny017 płaszczyzna afiniczna018 geometria afiniczna019 hiperpłaszczyzna

afiniczna020 prosta afiniczna022 przestrzeń afiniczna023 podprzestrzeń afiniczna025 wartość własna,

pierwiastekcharakterystyczny

026 podprzestrzeń własna028 wektor własny029 dowolny030 osiowy031 aksjomatyka, układ

aksjomatów032 aksjomat, pewnik033 zasada indukcji

matematycznej034.1 oś034.2 oś034.3 oś

034.4 oś035 (punkt) skupienia036 (kąt) ostry037 ostrokątny038.1 algebraiczny038.2 algebraiczny038.3 algebraiczny038.4 algebraiczny040 ułamek algebraiczny041 przedstawienie

algebraiczne042 struktura algebraiczna043 (ciało) algebraicznie

domknięte044.1 algebra045 algorytm049 przyjąć050.2 (kąt) naprzemianległy051 grupa alternująca052.1 wysokość052.2 wysokość053 ortocentrum054 funkcja analityczna055 geometria analityczna056 analiza, analiza

matematyczna057 odległość kątowa058 współczynnik

kierunkowy059 (przekształcenie)

wiernokątne,(przekształcenie)konforemne

060 kątomierz061.1 kąt061.2 kąt061.3 kąt061.4 miara kąta, kąt062 poprzednik064 (relacja) antysymetryczna065 należeć, być elementem066 (przestrzeń) Hausdorffa067 (przestrzeń) ośrodkowa068.1 apotema068.2 apotema069 przybliżenie

070 przybliżać071 (kąt) przyległy072 wariacja073 drzewo077.1 pole080.1 argument080.2 argument080.3 niezmienna081 Archimedesa082 spirala Archimedesa083 Archimedes084 arytmetyczny085 średnia arytmetyczna086 ciąg arytmetyczny,

postęp arytmetyczny087 ciąg arytmetyczny088 arytmetyka, teoria liczb089 arcus cosecans090 arcus cosinus091 arcus cotangens092.1 łuk093 arcus secans094 arcus sinus095 arcus tangens096 zbiór, mnogość097 zbiór wszystkich

podzbiorów098 mnogościowy099 teoria zbiorów, teoria

mnogości100 asymptota101.1 łączny101.2 łączny102 łączność103 automorfizm104 algebra Banacha105 przestrzeń Banacha106 Banach107.1 ograniczony107.2 ograniczony107.3 ograniczony108 element ograniczający109.1 podstawa109.2 podstawa109.3 podstawa

109.4 baza109.5 baza110 podstawa logarytmu

naturalnego111 wektor bazowy113 bijektywny, odwracalny,

wzajemnie jednoznaczny114 funkcja odwracalna,

funkcja wzajemniejednoznaczna, bijekcja

115 zbiór wartości116 odwzorowanie, funkcja117.1 obraz117.2 obraz, wartość funkcji118 dwumian119 dwusieczna121 dobry porządek122 (zbiór) dobrze

uporządkowany123 ciało borelowskie

zbiorów124 Borel125 pętla126.2 algebra Boole'a127 Boole128 przeciwdziedzina129 kąt środkowy130 rzut środkowy131.1 środek131.2 środek131.3 środek131.4 środek131.5 środek132 centrum (grupy)133 zdarzenie pewne134 cyfra135.1 (grupa) cykliczna135.2 (rozszerzenie) cykliczne136 permutacja cykliczna137.1 cykl137.2 cykl138 cykloida, cykloida

zwykła140 współrzędna walcowa141.1 walec, powierzchnia

walcowa141.2 walec

144

143 okrąg wielki144.1 okrąg144.2 koło145 kąt wpisany, kąt

obwodowy146 okrąg147 cykl148 cissoida, cysoida149.1 (ideał) główny149.2 (okrąg) wielki150 okrąg wielki151 (pierścień) ideałów

głównych153 ułamek łańcuchowy,

ułamek ciągły154 ułamek łańcuchowy,

ułamek ciągły155 droga156 (podzbiór) wzędzie

gęsty, (podzbiór) gęsty wprzestrzeni

157 otoczenie158 opisać159 opisany160 dziesiętny, dziesiątkowy,

decymalny161 dziesiętna162 przekrój Dedekinda163 Dedekind164 dwunastościan165 dwunastokąt166 dziesięciościan167 dziesięciokąt168 szestnastkowy169 warstwa prawostronna170 (baza) prawoskrętna171 dziesiętny172 ułamek dziesiętny173 logarytm dziesiętny,

logarytm Briggsa174 jedenastokąt175 izometria parzysta176 deltoid178 możliwy do

udowodnienia179 dowodzić180 dowód, dowodzenie181 mianownik182 (podzbiór) gęsty183 zależny184 zmienna zależna185.1 pochodna185.2 pochodna185.3 pochodna186 różniczkowalny

187 różniczkować,wyznaczać pochodną

188.1 wyznacznik188.2 wyznacznik188.3 wyznacznik189 być opartym na190.1 przekątny190.2 (element) przekątny190.3 (macierz) diagonalna,

(macierz) przekątniowa191.1 diagonalizowalny191.2 diagonalizowalny192.1 przekątna, przekątnia192.2 przekątna, przekątnia193.1 średnica193.2 średnica194 różniczkowy195 równanie różniczkowe196 równanie różniczkowe

cząstkowe197 forma różniczkowa198 rachunek różniczkowy199 różniczkowanie200 różniczkowalny201 różniczkować202.1 różniczka202.2 różniczka204.1 różnica204.2 różnica204.3 różnica205 całka oznaczona207.1 wymiar207.2 wymiar207.3 wymiar208 dynamika209 dystrybucja Diraca,

funkcja Diraca, deltaDiraca

210 grzebień Diraca211 miara Diraca212 Dirac213.1 kierująca213.2 kierownica216.1 (zbiór) rozłączny216.2 rozłączna (rodzina

zbiorów)217 mimośród218 alternatywa, dysjunkcja,

suma logiczna219 różnowartościowy,

injektywny220 funkcja różnowartościo-

wa, injekcja221.1 koło221.2 koło

222.1 (zbiór) przeliczalny,(zmienna) dyskretna

223 topologia dyskretna224 wyróżnik, dyskryminant225 podział, rozbicie226 bijektywny, odwracalny,

wzajemnie jednoznaczny227 funkcja odwracalna,

funkcja wzajemniejednoznaczna, bijekcja

228.1 odległość228.2 odległość228.3 odległość229 dystrybuanta230 dystrybucja, funkcja

uogólniona232.1 rozdzielny232.2 rozdzielny233 rozdzielność234 rozbieżny235 dywergencja236 być rozbieżnym237 dzielnik238 dzielna239 dzielny, podzielny240 dzielność, podzielność241 dzielić242 dzielenie243 dzielenie z resztą245 złożony246 dzielnik złożony247 być podzielnikiem248.1 dzielnik, podzielnik248.2 dzielnik, podzielnik249 dualny250 baza dualna252 przestrzeń dualna253 relacja binarna, relacja

dwuargumentowa,relacja dwuczłonowa

254 dwudziestościan255 przestrzeń bidualna,

przestrzeń podwójniedualna

256 dwuścian, kątdwuścienny

257 dwuliniowy259 półpłaszczyzna260 półgrupa261.2 dwusieczna262 półnorma263 półprosta264 półsfera265 para (uporządkowana),

dwójka, ciągdwuwyrazowy

266 dwusieczna

267 dzielić na połowy268 dwumian269 dwójkowy270 ułamek dwójkowy271 płaszczyznowy272 kąt płaski273 linia płaska, krzywa

płaska274.1 płaszczyzna274.2 płaszczyzna275 ściana276.1 równy276.2 (figura) przystająca277 równość278 równoboczny279.1 krawędź279.2 krawędź, łuk280 bląd przybliżenia281 alternatywa

wykluczająca,alternatywa wyłaczająca

282 wartość oczekiwana283 funkcja wykładnicza,

funkcja eksponencjalna284 funkcja wykładnicza,

funkcja eksponencjalna285 wykładnik286.1 działanie zewnętrzne288 ekstrapolować289 ekstrapolować291 punkt ekstremalny292 ekstremum293 układ równań295 równanie297.1 równoważny297.2 równoważny298 równoważność,

ekwiwalencja299 klasa abstrakcji, warstwa300 relacja

równoważnościowa,relacja równoważności

301 funkcja elementarna302 geometria elementarna303 zdarzenie elementarne304.1 element304.2 element, współczynnik305 eliminacja306 elipsa307 elipsoida308 stopień wyjściowy309 rozwinięcie310 ewolwenta311 ewolwenta okręgu312 ewoluta313 rozwijać

145

314 endomorfizm315 zawierać316 stopień wejściowy317 różnowartościowy,

injektywny318 funkcja różnowartościo-

wa, injekcja321 wpisać322.1 wpisany322.2 wpisany322.3 wpisany323 całkowity324 całość, cecha, część

całkowita, entier326 liczba całkowita327 obwiednia328 obwiednia329 epicykloida330 epitrochoida332 wyrażenie333 algorytm Euklidesa334 dzielenie z resztą335 geometria euklidesowa336 pierścień euklidesowy337 przestrzeń euklidesowa338 Euklides339.1 Eulera339.2 Eulera340 okrąg Feuerbacha, okrąg

dziewięciu punktów341 prosta Eulera342 Euler343 ewoluta344 ewolwenta345 ściana346 (pierścień) z jedno-

znacznością rozkładu,(pierścień) Gaussa

348 silnia349 czynnik350 rodzina351 faza352 domknięcie353 (podzbiór) domknięty354 pętla355 przedstawiać356 punkt stały358 koniec359 skończony360 ciąg skończony361 (przestrzeń) o

skończonym wymiarze364 koniec365 warstwa366.1 strona

366.3 powierzchnia boczna,pobocznica

367 mimośród368 ognisko369 dziedzina371 szereg formalny372 forma373 formuła, wzór374 część ułamkowa375 ciało ułamków376 ułamek377 kreska ułamkowa378 grupa podstawowa,

grupa fundamentalna379 funkcja380 funkcjonał381.1 grupa Galois381.2 grupa Galois382 ciało skończone383 rozszerzenie Galois384 Galois385 liczba Gaussa386 krzywa Gaussa, krzywa

dzwonowa387 Gauss388 generować389 geometryczny390 figura geometryczna391 średnia geometryczna392 ciąg geometryczny,

postęp geometryczny393 szereg geometryczny394 ciąg geometryczny395 geometria396.1 kula396.2 kula397 warstwa kuli398 gradient399.1 stopień399.2 stopień399.3 stopień399.4 stopień399.5 stopień400 grad, gradus401 teoria grafów402.1 graf403 teoria grafów404 wykres405 wykres406.1 graf407 półoś wielka408 grupa409 grupa reszt410 grupoid, zbiór z

działaniem

411 wyraz ogólny412 dystrybucja, funkcja

uogólniona413.1 (funkcja) harmoniczna414 średnia harmoniczna415 ciąg harmoniczny, postęp

harmoniczny416 szereg harmoniczny417 ciąg harmoniczny418 zmienna losowa419 sześcian420 linia śrubowa422 (macierz) hermitowska423 forma hermitowska425 przestrzeń unitarna426 Hermite427 funkcja Heaviside'a428 Heaviside429 przestrzeń Hilberta430 Hilbert431 funkcja hiperboliczna432 cosinus hiperboliczny433 cotangens hiperboliczny434 sinus hiperboliczny435 spirala hiperboliczna436 tangens hiperboliczny437 hiperbola438 hiperboloida439 hiperpłaszczyzna440 hipocykloida441 przeciwprostokątna442 hipotrochoida443.1 holomorficzny443.2 holomorficzny444.1 homeomorficzny444.2 homeomorficzny445 homeomorficzność446 homeomorfizm447.1 jednorodny447.2 jednorodny447.3 jednorodny447.4 jednorodny449.1 homomorficzny450 homomorfizm451.1 jednokładny,

homotetyczny451.2 jednokładny,

homotetyczny453 jednokładność,

homotetia454 homotopijny455 homotopia456.1 pozioma456.2 linia pozioma, wiersz

456.3 macierz[jedno]wierszowa

457 ideał458 równość identyczno-

ściowa, identyczność460 funkcja identyczno-

ściowa, przekształcenietożsamościowe,identyczność

462 zespolony463 część urojona464 jedność urojona,

jednostka urojona465 liczba zespolona466 implikacja467 incydentny468 wskaźnik, indeks469 indukcja470 kres dolny471 nieskończony473 nieskończenie mały474 dążyć do

nieskończoności475 nieskończoność476 (punkt) przegięcia477 współczynnik

kierunkowy478 inkluzja, zawieranie się479 zawierać480 (pierścień) całkowity483 całkowy484 równanie całkowe485 rachunek całkowy486.1 całkowanie486.2 całkowanie487 funkcja podcałkowa488 całkowalny489 całkować490.1 całka490.2 całka491 znak całki496 (punkt) wewnętrzny497 automorfizm wewnętrzny498 działanie wewnętrzne500 relacja w zbiorze501 wnętrze502 interpolować503 przecinać się504 przecięcie się505 przedział506.1 inwariantny,

niezmienniczy506.2 (podgrupa) niezmien-

nicza, (podgrupa)normalna, (dzielnik)normalny

507 inwariant, niezmiennik

146

508 ciało niezmienników509 odwrotny510 funkcja odwrotna511.1 przeciwobraz511.2 przeciwobraz511.3 przeciwobraz512 funkcja hiperboliczna

odwrotna, funkcjapolowa

513 area cosinushiperboliczny

514 area cotangenshiperboliczny

515 area sinus hiperboliczny516 area tangens

hiperboliczny518 relacja odwrotna, relacja

przeciwna519 funkcja trygonometry-

czna odwrotna, funkcjakołowa, funkcja cyklo-metryczna

520 odwracalny521 odwracalny523.2 inwersja524.1 element odwrotny,

odwrotność524.2 obraz w inwersji525 inwolutywny526 inwolucja527 (trójkąt) równoramienny528.1 (punkt) izolowany528.2 (wierzchołek) izolowany529.1 izometryczny529.2 izometryczny529.3 izometryczny530 izometria531.1 izomorficzny531.2 izomorficzny532 izomorfizm533 jakobian534 macierz Jacobiego,

macierz jakobianowa535 jakobian536 Jacobi537 odwzorowanie, funkcja538 rachunek, teoria539 czasza540 pole541 kanoniczny542 baza naturalna, baza

kanoniczna544.1 cecha544.2 charakterystyka545 funkcja

charakterystyczna

546 wielomiancharakterystyczny

547 liczba kardynalna, moc548 kardioida549 liść Kartezjusza550 współrzędna

kartezjańska551 owal Kartezjusza552 reguła znaków

Kartezjusza553 iloczyn kartezjański554 Kartezjusz555 łańcuchowa556 przyprostokątna557 prawa Keplera558 Kepler559.1 jądro559.2 jądro560 kinematyka561 co było do okazania, co

było do udowodnienia,cbdo., cbdu.

562 wirowość, rotacja563 klika564.1 współczynnik564.2 współczynnik564.3 współczynnik564.4 współczynnik, element565 dopełnienie algebraiczne569 kombinacja (z n po p)570 kombinatoryka571 początek572.1 (przestrzeń) zwarta572.2 (zbiór) zwarty573 zespolony574.1 liczba zespolona574.3 kompleks prostych575.1 (kąt) dopełniający576.1 kąt dopełniający576.2 dopełnienie,

uzupełnienie576.3 dopełnienie577.1 (przestrzeń) zupełna577.2 (krata) zupełna577.3 (graf) pełny578 składowa, współrzędna579 część wspólna, iloczyn,

przecięcie581 przemienny582 przemienny583.1 przemienny583.2 przemienny583.3 przemienny584 przemienność,

komutatywność585 zmieniać kolejność

586 przemienny587 komutować588 prawdopodobieństwo

warunkowe589.1 (przestrzeń topologiczna)

spójna589.2 (graf) spójny590 składowa spójna591 (digraf) silnie spójny592 (przekształcenie)

wiernokątne,(przekształcenie)konforemne

593.1 przystający, kongruentny594 kongruencja,

przystawanie596 konchoida597 konchoida Nikomedesa598 stożkowa, przekrój

stożka599 hipoteza600 zagadnienie czterech

barw602.1 sprzężony602.2 sprzężony603.1 liczba zespolona

sprzężona606 koniunkcja, iloczyn

logiczny607.1 (zbiór) wklęsły607.2 (funkcja) wklęsła608 konchoida609 konoida610.1 stały610.2 stały610.3 stały611 stała612.1 ciągły612.2 ciągły613 jednostajnie ciągły614.1 (półprosta) przeciwna614.2 (bok, wierzchołek)

przeciwległy615 przeciwny617 element przeciwny618 kontrprzykład619 (kąt) wierzchołkowy620 antylogarytm621 kontrapozycja622 przeciwny623.1 stożek, powierzchnia

stożkowa623.2 stożek624 stożek ścięty625.1 (podzbiór) wypukły625.2 (funkcja) wypukła626.1 zbieżny

626.2 zbieżny627 (ciąg zmiennych loso-

wych) zbieżny wedługdystrybuant

628 (ciąg funkcyjny) zbieżnywedług miary

629 (ciąg zmiennychlosowych) zbieżnywedługprawdopodobieństwa

630.2 być zbieżnym631 przedział zbieżności632 koło zbieżności633 promień zbieżności634 oś układu współrzędnych635 współrzędna, koordynata636 układ współrzędnych637 korelacja, współczynnik

korelacji639.1 ciało639.2 bryła640.1 cosecans640.2 cosecans641.1 cosinus641.2 cosinus642 ciąg Cauchy'ego643 Cauchy644.1 cotangens644.2 cotangens645 kowariancja646 pokrycie647 (funkcja) rosnąca648 przecinać się649 sześcienny, kubiczny,

trzeciego stopnia,650.1 sześcian, kostka650.2 sześcian, trzecia potęga651 suma, połączenie653.1 funkcja złożona, złożenie653.2 droga złożona, iloczyn

dróg654 składanie, superpozycja655 współmierny656 przekształcenie

zbliżające657 kowariancja658 krzywizna659 środek krzywizny660 koło krzywiznowe661 promień krzywizny662 krzywa, linia663 ćwiartka664.1 kwadratowy, drugiego

stopnia664.2 (macierz) kwadratowa665 idempotentny

147

666 podnosić do kwadratu667.1 kwadrat667.2 kwadrat, druga potęga668.1 kwadratura668.2 kwadratura669 kwadryka670 czworościan671 czworokąt672 czwórka673 czworomian675 pięciościan676 pięciokąt677 piątka678 iloraz, przestrzeń

ilorazowa679 ułamek zwykły680 grupa ilorazowa681 pierścień ilorazowy682.1 iloraz, stosunek682.2 iloraz682.3 iloraz683 laplasjan, operator

Laplace'a684 Laplace685.1 bok685.2 ramię686 krata687 szerokość688 całkowanie przez części689.1 całka Lebesgue'a689.2 całka Lebesgue'a690 miara Lebesgue'a691 Lebesgue692 lemniskata693 lemat694 liniowo niezależny695.1 granica dolna, limes

inferior695.2 granica dolna, limes

inferior696.1 granica696.2 granica697.1 granica górna, limes

superior697.2 granica górna, limes

superior700.1 liniowy700.2 liniowy700.3 liniowy701.1 algebra liniowa701.2 algebra702 kombinacja liniowa703 liniowo zależny704 liniowo niezależny705 liniowy

706 linia, krzywa707 pochodna logarytmiczna708 spirala logarytmiczna709 logarytm710 spójnik logiczny711 logika matematyczna,

logistyka712 ekstremum lokalne713 miejsce geometryczne714 cykloida wydłużona715 epicykloida wydłużona716 hipocykloida wydłużona717 długość718 romb719.1 (element) maksymalny719.2 (ideał) maksymalny722 maksimum, element

największy (zbioru)723 zdarzenie przeciwne724 (kąt) rozwarty726 warstwa lewostronna727 (baza) lewoskrętna728 funkcja pierwotna, całka

nieoznaczona729.1 (zbiór) nieprzeliczalny,

(zmienna) ciągła732 wnętrze733.1 (podzbiór) otwarty733.2 (podzbiór) otwarty734 nieskończony735 (przestrzeń)

nieskończeniewymiarowa

736 nieskończoność738 słabo zbieżny739 półoś mała740 rozkład741 rozkładalny742 rozłożyć743 rozbieżny744 być rozbieżnym745 (funkcja) malejąca746 cykloida skrócona747 epicykloida skrócona748 hypocykloida skrócona749 zbiór pusty750 (relacja) przeciwzwrotna751 (relacja) antysymetryczna752 zacieśnienie, obcięcie753 mantysa754 logika matematyczna,

logistyka755 matematyka756 dodawanie macierzy757 mnożenie macierzy

758 macierz759 macierz odwzorowania

liniowego760.1 środkowa761 mechanika762 strona763 (podgrupa) niezmienni-

cza, (podgrupa) normal-na, (dzielnik) normalny

764 południk765 meromorficzny766 przestrzeń metryczna767 metryka768 średnia769.1 środek769.2 środek770 symetralna772 (funkcja) mierzalna773 przestrzeń z miarą774 miara775 ułamek mieszany, liczba

mieszana776 (element) minimalny779 minimum, element

najmniejszy (zbioru)780 minor781 minus782 znak minus783 minuta784 modulo, według modułu785.1 moduł785.2 moduł785.3 moduł786 monoid788 jednomian789 (funkcja) monotoniczna790 grupa multiplikatywna791 mnożnik, multiplikator792 mnożna794.1 mnożyć794.2 mnożyć795.1 mnożenie795.2 mnożenie795.3 mnożenie795.4 mnożenie795.5 mnożenie798 moment centralny rzędu

n, n-ty moment centralny799 moment rzędu n, n-ty

moment800 n-ta potęga801 pierwiastek n-tego

stopnia, n-ty pierwiastek802 n-ty wyraz803 (równanie, wielomian) n-

tego stopnia

804.2 sąsiedni, przyległy805 funkcja n zmiennych806 relacja n-argumentowa,

relacja n-członowa807.1 generator807.2 tworząca808 generować809 liczba naturalna810 logarytm naturalny811 liczba naturalna812 dziewięciokąt813 n-cykl814 (przestrzeń) n-

wymiarowa815 nieokreślony816 warunek konieczny817.1 (zdarzenie losowe)

niezależne817.2 (zmienna losowa)

niezależna818 zmienna niezależna819 całka nieoznaczona,

funkcja pierwotna821 wielościan o n ścianach,

n-ścian822 linia przestrzenna, linia

skośna, krzywaprzestrzenna, krzywaskośna

823 zdarzenie niemożliwe824 nierówność825 nierówność826 geometria

nieeuklidesowa828 przeczenie, negacja829.1 ujemny829.2 (izometria) nieparzysta830 nieodwracalny831 niewiadoma832 niewspółmierny833 nieujemny835 graf niezorientowany,

graf nieskierowany836.1 nieparzysty836.2 nieparzysty836.3 nieparzysty837 logarytm Nepera838 Neper839 niedodatni840 ułamek niewłaściwy841 liczba niewymierna842 nierozkładalny,

nieprzywiedlny,nieskracalny

843 ułamek nieskracalny,ułamek nieprzywiedlny

844 (relacja) nieprzechodnia

148

845 neutralny846 element neutralny847 element odwrotny850 nilpotentny851 wielobok o n bokach, n-

bok, n-kąt852 n-liniowy853 klasa reszt modulo n854.1 n-krotny854.2 n-krotny855 przeliczalny856 liczba857 system liczbowy859 ciąg n-wyrazowy860.1 normalny860.2 (podgrupa)

niezmiennicza,(podgrupa) normalna,(dzielnik) normalny

863 normować864 norma865 unormowany866 przestrzeń unormowana869 macierz n×p871.1 zerowy871.2 zerowy872 dzielnik zera875.1 miejsce zerowe, zero876 zerować877 zerować się878 macierz zerowa879 (podzbiór) miary zero880 zero881 wielomian zerowy882 nilpotentny883 wektor zerowy885.1 rozwinięcie885.2 rozwinięcie886 licznik887 przeliczalny888 tylko jeśli, pod

warunkiem, że889 krotność891 rzut równoległy893 wielokrotna,

wielokrotność894 (kąt) rozwarty895 rozwartokątny896 ciało zdarzeń897 zdarzenie losowe898 ośmiościan899 ośmiokąt900 ósemka901 oktant902 ósiemkowy

904 przecinek, coma905.1 ułamek prosty905.3 cyfra mantysy, cyfra po

przecinku, dziesiętna906 argument działania908.1 działanie908.2 działanie909 operator911 złoty podział, liczba

złota913 zbiór uporządkowany914 logarytm dziesiętny,

logarytm Briggsa915 oś rzędnych, oś y916 rzędna, współrzędna y917.1 relacja porządkowa,

relacja porządku,porządek

917.2 rząd917.3 rząd917.4 rząd917.6 rząd917.7 rząd918 relacja porządkowa,

relacja porządku,porządek

919 orientować920 orientacja921 graf zorientowany, graf

skierowany, digraf922.1 początek922.2 początek922.3 początek923.1 (kąt) prosty923.2 prostokątny923.3 prostopadły, ortogonalny923.4 prostopadły, ortogonalny923.5 prostopadły, ortogonalny923.6 prostopadły, ortogonalny923.7 (macierz) ortogonalna924 rzut prostokątny926 prostokątny927 prostokąt928 prosta prostopadła,

normalna929 ekierka930 kąt prosty931 ortocentrum932 owal933.1 parzysty933.2 parzysty933.3 parzysty934 parabola935 paraboloida936 równoległy937 rzut równoległy

938 równoległościan939.1 prosta równoległa939.2 równoleżnik940 równoległobok941 parametryzacja,

przedstawienieparametryczne

942.1 parametr942.2 parametr, parametr

ogniskowy943 parzystość, znak,944 para (uporządkowana),

dwójka, ciągdwuwyrazowy

945.1 częściowy946 pochodna cząstkowa947 suma częściowa950 ślimak Pascala951 trójkąt Pascala952 Pascal953 skok954 pięciokąt955 (liczba) doskonała957 obwód958.1 (funkcja) okresowa959 ułamek okresowy960 okres961 permutacja962 permutować963 permutacja965 prostopadły, ortogonalny966 prosta prostopadła967 średnia ważona968 współrzędna

barycentryczna969 środek ciężkości970 spodek971 ostrosłup972 pitagorejski, Pitagorasa973 twierdzenie Pitagorasa974 trójkąt pitagorejski975 trójka pitagorejska976 Pitagoras977 planimetria978 bryły platońskie979 Platon980 największy współny

dzielnik, N.W.D.981 najmniejsza współna

wielokrotność, N.W.W.982 pełny985 wielościan986 multigraf (zorientowany

lub niezorientowany)987 wielokąt, wielobok988 wieloliniowy

989 wielokrotny990 funkcja

wielowartościowa992 plus993 plus994 spodkowa, podera997 dodawanie wielomianów998.1 funkcja wielomianowa998.2 funkcja wielomianowa999 mnożenie wielomianów1000.1 wielomian1000.2 wielomian1001 pierścień wielomianów1002 oś biegunowa1003 amplituda1004 promień wodzący1005 współrzędna biegunowa1006.1 biegun1006.2 biegun1006.3 biegun1007 (funkcja) przedziałami

monotoniczna1008 następnik1009 postulat1011 (pole) potencjalne1012 potencjał1013 wykładnik1014 podstawa1015 potęgować1016 potęgowanie1017.1 potęga1017.2 potęga1017.3 potęga1018 szereg potęgowy1019 liczba kardynalna, moc1021 system pozycyjny1022.1 dodatni1022.2 (izometria) parzysta1023 predykat1024 (ciąg zmiennych

losowych) zbieżny zprawdopodobieństwem 1

1025 prawie wszędzie1026 prawie wszystkie1027.1 (element) pierwszy1027.2 (ideał) pierwszy1027.3 (elementy) względnie

pierwsze1028.1 liczba pierwsza1028.2 element pierwszy1029 geometria wykreślna1030 graniastosłup1031.1 prawdopodobieństwo1031.2 prawdopodobieństwo

149

1032 gęstośćprawdopodobieństwa

1033 rozkładprawdopodobieństwa,

1034 rachunekprawdopodobieństwa,teoriaprawdopodobieństwa

1035 przestrzeńprobabilistyczna

1036 zagadnienie mostówkrólewieckich

1037.1 iloczyn1038 postęp, ciąg1039 rzut1040.1 rzut1040.2 rzut1040.3 rzut1040.4 rzut1041 proporcja1042.1 zdanie1043 dzielnik własny1044 ułamek właściwy1045 dowodzić1046 dowód1047 dowód istnienia1048 dowód indukcyjny1049 dowód nie wprost1050.1 punkt1050.2 punkt1051 wektor zaczepiony,

wektor związany, parapunktów

1052 (liczba) urojona1054 wymierny1056 funkcja wymierna1057 liczba wymierna1059 radian1062 wyrażenie

podpierwiastkowe1063 wyznaczać pierwiastek,

pierwiastkować1064 pierwiastek, znak

pierwiastka1065.1 pierwiastek, zero1065.2 pierwiastek, rozwiązanie1065.3 pierwiastek1065.4 korzeń1066 pierwiastek, znak

pierwiastka1068 promień1069 wektor wodzący1070 (punkt) brzegowy1072.1 brzeg, koniec1072.2 koniec1072.3 koniec1072.4 granica

1072.6 brzeg1073.2 rząd1073.3 rząd1075.2 rozkładalny1076 ułamek skracalny,

ułamek przywiedlny1078 rzeczywisty1079 część rzeczywista1080 liczba rzeczywista1081.1 (relacja) zwrotna,

(relacja) refleksywna1083.1 (wielokąt) foremny1083.2 (wielościan) foremny1083.3 (macierz) nieosobliwa1084.2 (suma) prosta1086 prostokąt1087 (powierzchnia)

prostokreślna1088 (krzywa) prostowalna,

(krzywa) rektyfikowalna1090 liniał, linijka1091.1 prosta1091.2 prosta1093 (kąt) odpowiadający1094.1 reszta1094.2 końcówka1095.1 stosunek, iloraz1095.2 relacja1096.1 całka Riemanna1096.2 całka Riemanna1097 Riemann1098 pierścień1099 pierścień reszt1100 (bryła) obrotowa,

(powierzchnia) obrotowa1102 romb1103 romboedr1105 łamana1106 zaokrąglić1107 zaokrąglanie1109 (bryła) obrotowa,

(powierzchnia) obrotowa1110 oś obrotu1111 środek obrotu1112.2 obrót1112.3 obrót1113 wysokość, strzałka1115 współśrodkowy1116 współpłaszczyznowy,

komplanarny1119 (zbiór) równoliczny1120 współliniowy1123 jeśli1124 wtedy i tylko wtedy gdy,

wtw gdy1125.1 odcinek (krzywej)

1125.2 odcinek1125.3 odcinek1125.4 odcinek kulisty, odcinek

kuli1125.5 przedział domkniętny1126.1 secans1126.2 secans1127 sieczna1128 przecinać1129 przekrój1130.1 kąt płaski1130.2 wycinek1130.3 wycinek kuli1131 sekunda1135 (graf) bez cykli, (graf)

nie zawierający cykli,(graf) acykliczny

1136 (pole) bezźródłowe1137 (pole) bezwirowe1138 siedmiościan1139 siedmiokąt1140 siódemka1141 szereg1142 szereg funkcyjny1143 sześćdziesiętny1144 sześcian1145 półtoraliniowy1146 sześciokąt1147 szóstka1148 współrzędna sferyczna1149 warstwa kuli1150.1 sfera1150.2 kula1151 sigma-ciało, sigma-

algebra, ciałoprzeliczalnie addytywne

1152 znak1153 zmiana znaku1154.1 funkcja sgn, signum1154.2 znak1155.1 (figura) symetryczna1155.2 (macierz) symetryczna1155.3 (relacja) symetryczna1155.4 (funkcja) symetryczna1156 różnica symetryczna1157 grupa symetryczna1158.1 oś symetrii1158.2 oś symetrii1159.1 środek symetrii1159.2 środek symetrii1160.1 płaszczyzna symetrii1160.2 płaszczyzna symetrii1162.3 symetria1163 (figura) podobna1164.1 podobieństwo

1164.2 podobieństwo1165 (grupa) prosta1166 funkcja prosta1167 graf prosty1168 (przestrzeń) jednospójna1169 (ciąg funkcyjny)

zwyczajnie zbieżny1170.1 sinus1170.2 sinus1171 układ równań1172 skalarny1173 potencjał1174.1 iloczyn skalarny1174.2 iloczyn skalarny1175 skalar1176 (trójkąt) różnoboczny1177 kąt bryłowy1178.1 ciało stałe1178.2 bryła1179 przestrzeń1180 spektrum, widmo1181 spirala1182 ślad1183 statystyka1184 steradian1185 stereometria1186 zmienna losowa1188 dążyć1189 (kąt) półpełny1190.1 odcinek1190.2 odcinek1190.3 odcinek1191 (funkcja) silnie

monotoniczna1192 strofoida1193 struktura1194 element ograniczający z

dołu1195 poddrzewo1196 podzbiór, część1197 funkcja częściowa1198 podgraf1199 podgrupa1200 podciało1201 podmacierz1202 podmoduł1203 podpierścień1204 permutacja1206 nośnik1207 odjemnik1208 odejmować1209.1 odejmowanie1209.2 odejmowanie1210 podciąg, ciąg częściowy

150

1211 warunek dostateczny,warunek wystarczający

1213.1 suma1213.2 suma1213.3 suma1214 element ograniczający z

góry1215 nadzbiór1216 nadgraf1217 nadciało, rozszerzenie1221 kres górny1222 powierzchnia1223 surjektywny1224 surjekcja, funkcja

surjektywna1225 surjektywny1226 surjekcja, funkcja

surjektywna1227 cięciwa1228 funkcja schodkowa1229 Talesa1230 twierdzenie Talesa1231 Tales1232.1 tangens1232.2 tangens1233.1 styczny1233.2 styczny1233.3 styczny1234 prosta styczna, styczna1235 być stycznym1236.1 powłoka wypukła1236.3 domknięcie algebraiczne1237 twierdzenie1238.1 składnik1238.3 wyraz

1238.4 wyraz1238.5 wyraz1238.6 składnik, wyraz1238.7 składnik, współczynnik1238.8 współczynnik, element1238.9 strona1239 funkcja próbna1240 prowadzić1241.1 topologiczny1241.3 topologiczny1241.4 topologiczny1241.5 topologiczny1244 przestrzeń topologiczna1245 struktura topologiczna1246 podprzestrzeń

topologiczna1247.1 topologia1247.2 topologia1250 torus1251 przechodzić1252 traktrysa1254.1 przestępny1254.2 przestępny1255 (punkt) przegięcia1257 przekształcenie1258.1 (relacja) przechodnia,

(relacja) tranzytywna1258.2 (grupa) tranzytywna1259 łączność1260 przesunięcie, translacja1261 macierz przestawiona,

macierz transponowana1265 trapez1266 (macierz) trójkątna1267 trójkąt

1268 trójścian1269 trygonometryczny1270 koło trygonometryczne1271 funkcja

trygonometryczna1272 postać trygonometryczna1273 trygonometria1274 trójkąt1275 trójka1276 trójmian1277 trochoida1279 (porządek) liniowy1281 (ciąg funkcyjny)

jednostajnie zbieżny1282 (pierścień) z jedynką1283.1 (wektor) jednostkowy,

(wektor) unormowany1283.2 (baza) unormowana1285 jedynka, element

jednostkowy1286 macierz jednostkowa1288 wielomian jednostkowy1289 funkcja

jednowartościowa1290 jednomian1291 zmienna1292 odchylenie standardowe1293 wariancja1296 wariacja stałych1297 rozszerzenie,

przedłużenie1298 wektorowy1299 dwuwymiarowa

przestrzeń wektorowa1301 potencjał wektorowy1302.1 iloczyn wektorowy

1302.2 iloczyn wektorowy1304 jednowymiarowa

przestrzeń wektorowa1307 przestrzeń wektorowa,

przestrzeń liniowa1308 podprzestrzeń liniowa1309 wektor1310 spełniać1311 tabela logiczna, tabela

prawy1312.1 wierzchołek1312.2 wierzchołek1312.3 wierzchołek1312.4 wierzchołek1312.5 wierzchołek1313.2 kolumna, linia pionowa1313.3 macierz

[jedno]kolumnowa1314 czasza1315 wartość logiczna1316 ciąg1317 ciąg funkcyjny1318 (przestrzeń) spójna

łukowo1319.1 droga1319.2 droga1321 objętość1322 oś odciętych, oś x1323 odcięta, abscysa,

współrzędna x1324 oś rzędnych, oś y1325 rzędna, współrzędna y1326 oś z1327 współrzędna z1328 pas

INDEKSOJ NACILINGVAJ-ESPERANTAJ

1. INDEKSO ANGLA-ESPERANTA

abacus 001.1Abel 004Abel['s] 002.2Abel['s] test 003Abelian 002.1, 002.2abscissa 006, 1323absolute extremum 007absolute value 008absolutely convergent 009accumulation (point) 035act 907

acute 036, 037add 014addend 013, 1238.1addition 015.1, 015.2additive group 012additive inverse 617adherence 011adherent (point) 010.1adjacent 804.2, 1118adjacent supplementary 071adjoint space 1242

affine 016.1, 016.2,016.3

affine geometry 018affine hyperplane 019affine line 020affine plane 017affine space 022affine variety 023algebra 044.1algebra of events 896algebraic 038.1, 038.2,

038.3, 038.4

151

algebraic closure 1236.3algebraic form 041algebraic fraction 040algebraic structure 042algebraically closed 043algorithm 045aliquot part 048almost all 1026almost everywhere 1025almost surely convergent 1024alternate 050.2alternating 050.1alternating group 051altitude 052.1, 052.2amplitude 080.2, 1003analysis 056analytic function 054analytic[al] geometry 055angle 061.1, 061.2,

061.3, 061.4,1130.1

angle at circumference 145angular coefficient 058, 477angular distance 057angular domain 1130.1angular separation 057antiderivative 728, 819antilinear 604antilogarithm 620antireflexive 750antisymmetric 064, 751any 029apothem 068.1, 068.2applicate 1327applicate axis 1326approach infinity 474approximate 070approximate value 069approximation error 280arbitrary 029arc 092.1, 279.2arc cosecant 089arc cosine 090arc cotangent 091arc secant 093arc sine 094arc tangent 095Archimedean 081Archimedes 083Archimedes['] spiral 082area 077.1area-hyperbolic cosine 513area-hyperbolic cotangent 514area-hyperbolic function 512

area-hyperbolic sine 515area-hyperbolic tangent 516argument 080.1, 080.2arithmetic 084arithmetic average 085arithmetic mean 085arithmetic progression 086, 087arithmetic sequence 086, 087arithmetic[s] 088arm 685.2associative 101.1, 101.2associativity 102assume 049asymptote 100automorphism 103average 768axial 030axiom 032axiom of completeinduction 033axiom system 031axiomatic system 031axis 034.1, 034.2,

034.3, 034.4axis of abscissae 005, 1322axis of ordinates 915, 1324axis of rotation 1110axis of symmetry 1158.1, 1158.2azimuth angle 1003ball 396.1, 396.2,

1150.2Banach 106Banach algebra 104Banach space 105barycentric coordinate 968base 109.2, 109.3, 1014base of natural logarithms 110base vector 111basis 109.4, 109.5basis vector 111be concurrent 630.1be subtended by 189be tangent 1235bellshaped curve 386belong 065bijection 114, 227bijective 113, 226bilinear 257binary 269binary relation 253binomial 118, 268binomial array 951bisect 267bisector 119, 261.2, 266

bisectrix 119, 261.2, 266biunique correspondence 114, 227(body, surface) ofrevolution 1100, 1109Boole 127Boolean algebra 126.1, 126.2Borel 124Borel['s] field 123bound 108bound vector 1051boundary 1072.1, 1072.6boundary (point) 1070bounded 107.1, 107.2,

107.3broken line 1105calculating frame 001.1calculus 538cancellable fraction 1076canonical 541canonical basis 542canonical projection 543cardinal number 547, 1019cardinality 547, 1019cardioid 548carrier 1206Cartesian coordinate 550Cartesian folium 549Cartesian oval 551Cartesian product 553catenary 555Cauchy 643Cauchy['s] sequence 642center 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5

center (of a group) 132center of curvature 659center of rotation 1111central angle 129central projection 130centroid 969certain event 133chain 155change in sign 1153characteristic 544.1, 544.2characteristic function 545characteristic polynomial 546characteristic subspace 026chart 001.2chord 1227cipher 134circle 144.1, 144.2,

221.1, 221.2circle of convergence 632circle of curvature 660

152

circuit 147circular function 1271circular segment 1125.3circumference 146circumscribe 158circumscribed 159cissoid 148clique 563closed 353closed interval 1125.5closed path 354closure 011, 352cluster (point) 035codomain 128coefficient 304.2, 564.1,

564.2, 564.3,564.4, 1238.7,1238.8

cofactor 565coincide 567.1, 567.2coincident 566collinear 1120column 1313.2column matrix 1313.3combination (of n objectstaken p at a time) 569combinatorial analysis 570combinatorics 570commensurable 655common cycloid 138common fraction 679common logarithm 173, 914commutate 585commutative 002.1, 581, 583.1,

583.2, 583.3commutativity 584commute 587commuting 582, 586compact 572.1, 572.2complement 576.2, 576.3complementary 575.1, 575.2,

575.3complementary angle 576.1complementary event 723complementary set 576.2complemented 575.4complete 577.1, 577.2,

577.3complex 573complex number 465, 574.1complex of lines 574.3component 578, 1238.4composition 654composition law 908.2composition product 653.1

concave 607.1, 607.2concentric 1115conchoid 596, 608conchoid of Nicomedes 597conditional probability 588cone 623.1, 623.2conformal 059, 592congruence 594congruent 593.1conic section 598conical surface 623.1conjecture 599conjugate 602.1, 602.2conjugate complex number 603.1conjugate subgroup 603.2conjugation 605conjunction 606connected 589.1, 589.2connected component 590conoid 609consecutive 804.1constant 610.1, 610.2,

610.3, 611contain 315continuation 1297continued fraction 153, 154continuous 612.1, 612.2,

729.1contraction 656contractive mapping 656contraposition 621contrapositive 621converge 630.1, 630.2convergent 626.1, 626.2convergent in distribution 627convergent in measure 628convergent in probability 629convergent withprobability one 1024convex 625.1, 625.2convex hull 1236.1coordinate 635coordinate axis 634coordinate system 636coplanar 1116corollary 638correlation coefficient 637correspondence 1095.2corresponding 1093cosecant 640.1, 640.2coset 365cosine 641.1, 641.2cotangent 644.1, 644.2countable 222.1, 855, 887

counter-example 618couple 265, 944covariance 645, 657covering 646cross 648cube 650.1, 650.2cubic 649cubical 649curl 562curtate cycloid 746curtate epicycloid 747curtate hypocycloid 748curvature 658curve 662, 706cut 1128cycle 137.1, 137.2cycle-free 1135cyclic 135.1, 135.2cyclic permutation 136cycloid 138cyclometric function 519cylinder 141.1, 141.2cylindrical coordinate 140cylindrical surface 141.1cypher 134decagon 167decahedron 166decimal 160, 161, 171,

172, 905.3decimal digit 161, 905.3decimal fraction 172decimal number 172decomposable 741decompose 742decomposition 740decreasing 745Dedekind 163Dedekind['s] cut 162definite integral 205degree 399.1, 399.2,

399.3, 399.4,399.5

deltoid 176demi-degree inward 316demi-degree outward 308denominator 181dense 182denumerable 222.1, 855, 887dependent 183dependent variable 184derivative 185.1, 185.2,

185.3Descartes 554Descartes['] rule of signs 552

153

descriptive geometry 1029determinant 188.1, 188.2,

188.3diagonal 190.1, 190.2,

190.3, 192.1,192.2

diagonalizable 191.1, 191.2diameter 193.1, 193.2difference 204.1, 204.2,

204.3differentiable 186, 200differential 194, 202.1, 202.2differential calculus 198differential equation 195differential form 197differentiate 187, 201differentiation 199digit 134digit after the radix point 161digraph 921dihedron 256dimension 207.1, 207.2Dirac 212Dirac['s] comb 210Dirac['s] distribution 209Dirac['s] measure 211direct 1084.2directed graph 921direction 214directrix 213.1, 213.2discrete 222.1, 855, 887discrete topology 223discriminant 224disjoint 216.1, 216.2disjunction 218disk 144.2, 221.1,

221.2displacement 175distance 228.1, 228.2,

228.3distinguished 506.2, 763, 860.2distribution 230, 412distribution function 229distributive 232.1, 232.2distributivity 233diverge 236, 744divergence 235divergent 234, 743divide 241, 247dividend 238divisibility 240divisible 239division 242division with remainder 243, 334divisor 237, 248.1, 248.2

dodecagon 165dodecahedron 164domain 369dot 1050.1, 1050.2double dual 255dual 249dual basis 250dual space 252dyadic fraction 270dynamics 208eccentricity 217, 367edge 279.1, 279.2edge trail 155eigenvalue 025eigenvector 028element 304.1, 304.2,

564.4, 1238.8elementary function 301elementary geometry 302elimination 305ellipse 306ellipsoid 307empty set 749end 364, 1072.1,

1072.2end-point 1072.1, 1072.3endomorphism 314enneagon 812entire series 1018entry 304.2, 564.4,

1238.8envelope 327, 328epicycloid 329epitrochoid 330equal 276.1, 276.2equation 277, 295equilateral 278equipollent 296.1, 296.2equipotent 1119equivalence 298equivalence class 299equivalence relation 300equivalent 297.1, 297.2Euclid 338Euclid['s] algorithm 333Euclidean geometry 335Euclidean ring 336Euclidean space 337Euler 342Euler['s] 339.1, 339.2Euler['s] circle 340Euler['s] line 341Eulerian 339.1, 339.2

even 933.1, 933.2,933.3

event 897everywhere dense 156evolute 312, 343evolvent 310, 344evolvent of circle 311exclusive disjunction 281expand 313expansion 309expectation 282exponent 285, 1013exponential 283, 284exponential function 283, 284exponentiation 1016expression 332extension 1297extension field 1217external composition law 286.1extrapolate 288, 289extreme value 292extremum 292face 275, 345factor 349factor group 680factorial 346, 348family 350field 540, 639.1field of events 896figure 134, 390filter 357finer 983finite 359finite object 362finite sequence 360finite-dimensional 361fixed field 508fixed point 356flat 1189flex (point) 476, 1255focal parameter 942.2focus 368foot 970form 372formal polynomial 370formal power series 371formal series 371formula 373forward slash 377four-colour conjecture 600fraction 376fraction bar 377fraction field 375fractional part 374

154

frontier 1072.6frontier (point) 1070frustum 1278frustum of cone 624fulfil 1310full 982full dual space 039function 379function of n variables 805function sequence 1317function series 1142functional 380fundamental group 378fundamental sequence 642Galois 384Galois['s] extension 383Galois['s] field 382Galois['s] group (of K'with respect to K, of anequation) 381.1, 381.2Gauss 387Gauss['s] curve 386Gaussian curve 386gaussian integer 385general term 411generalized function 230, 412generate 388, 808generator 807.1, 807.2generatrix 807.2geometric 389geometric average 391geometric body 639.2, 1178.2geometric locus 713geometric mean 391geometric progression 392, 394geometric sequence 392, 394geometric series 393geometry 395go into 247golden section 911gon 400grade 400gradient 398graph 402.1, 402.2, 405,

406.1graph theory 401, 403graphic representation 404great 149.2great circle 143, 150greatest common divisor 980greatest lower bound 470group 408groupoid 410half sphere 264

half-line 263half-plane 259harmonic 413.1harmonic average 414harmonic mean 414harmonic progression 415, 417harmonic sequence 415, 417harmonic series 416Heaviside 428Heaviside['s] function 427helix 420hendecagon 174heptagon 1139heptahedron 1138Hermite 426hermitian 422Hermitian form 423Hermitian (scalar) product 424.1, 424.2Hermitian space 425hexadecimal 168hexagon 1146hexahedron 419, 1144Hilbert 430Hilbert space 429holomorphic 443.1, 443.2homeomorphic 444.1, 444.2homeomorphism 445, 446homogeneous 447.1, 447.2,

447.3, 447.4homomorphic 449.1homomorphism 450homothetic 451.1, 451.2homothetic figure 452homothety 453homotopic 454homotopy 455horizontal line 456.1horizontal row 456.2hyperbola 437hyperbolic cosine 432hyperbolic cotangent 433hyperbolic function 431hyperbolic sine 434hyperbolic spiral 435hyperbolic tangent 436hyperboloid 438hyperplane 439hypocycloid 440hypotenuse 441hypotrochoid 442icosahedron 254ideal 457idempotent 665identity 458

identity mapping 460if 1123if and only if 1124iff 1124image 117.1, 117.2image curve 404image set 115imaginary 462imaginary number 465, 574.1imaginary part 463imaginary unit 464implication 466impossible event 823improper 829.2improper fraction 840in-degree 316incenter 131.2incident 467include 479inclusion 478incommensurable 832increasing 647indefinite integral 728, 819independent 817.1, 817.2independent variable 818indeterminate 080.3index 468indiscrete topology 730induction 469inequality 824, 825inequation 824inferior limit 695.1, 695.2infinite 471, 734infinite-dimensional 735infinitesimal 473infinitesimal calculus 472infinity 475, 736initial vertex 571injection 220, 318injective 219, 317inner 496inner automorphism 497inscribe 321inscribed 322.1, 322.2,

322.3integer 323, 326integer part 324integer-valued 323integrable 488integral 323, 480, 483,

490.1, 490.2integral calculus 485integral equation 484integral kernel 559.2

155

integral number 326integral part 324integral sign 491integrand 487integrate 489integration 486.1, 486.2integration by parts 688intercept 189interior 501, 732internal composition law 498interpolate 502intersect 503, 1128intersection 504, 579interval 505interval of convergence 631invariant 506.1, 506.2, 507,

763, 860.2inverse 509inverse circular function 519inverse element 524.1inverse figure 524.2inverse hyperbolic cosine 513inverse hyperboliccotangent 514inverse hyperbolic function 512inverse hyperbolic sine 515inverse hyperbolic tangent 516inverse image 511.1, 511.2,

511.3inverse mapping 510inverse (of a point) 524.2inverse relation 518inverse trigonometricfunction 519inversible 520inversion 523.2, 1092invertible 521, 848involute 310, 344involution 526involutorial 525involutory 525irrational number 841irreducible 842irrotational 1137isolated 528.1, 528.2isometric 529.1, 529.2,

529.3isometry 530isomorphic 531.1, 531.2isomorphism 532isosceles 527Jacobi 536Jacobian 533, 535Jacobian determinant 533, 535Jacobian matrix 534

Kepler 558Kepler['s] laws 557kernel 559.1kinematics 560kite 176Königsberg bridgeproblem 1036Laplace 684Laplacian 683lateral surface 366.3latitude 687lattice 686least common multiple 981least upper bound 1221Lebesgue 691Lebesgue['s] integral 689.1, 689.2Lebesgue['s] measure 690left coset 726lemma 693lemniscate 692limit 696.1, 696.2,

1072.4limit (point) 010.2line 706line segment 1125.2, 1190.1,

1190.2, 1190.3linear 700.1, 700.2,

700.3, 705, 1279linear algebra 701.1, 701.2linear closure 1236.2linear combination 702linear hyperplane 1300linearly dependent 703linearly independent 694, 704local extremum 712logarithm 709logarithmic derivative 707logarithmic spiral 708logical operation 710logistics 711, 754longitude 717loop 125, 354loop-free 1134lower bound 1194lower limit 695.1, 695.2mantissa 753mapping 116, 537mathematical logic 711, 754mathematics 755matrix 758matrix addition 756matrix multiplication 757matrix of a linear mapping 759maximal 719.1, 719.2

maximum 722mean 768measurable 772measure 774measure space 773mechanics 761median 760.1, 760.2meet 1310member 366.1, 762,

1238.5, 1238.6,1238.9

meridian 764meromorphic 765metric 767metric space 766mid-perpendicular 770middle 769.1, 769.2minimal 776minimum 779minor 780minus 781minus sign 782minute 783mixed fraction 775module 785.2modulo 784modulus 785.3monoid 786monomial 788, 1290monoton 789monotonic 789multigraph (oriented ornon-oriented) 986multilinear 988multiple 893, 989multiple-valued function 990multiplicand 792multiplication 795.1, 795.2,

795.3, 795.4,795.5

multiplicative group 790multiplicative inverse 524.1multiplicity 889multiplier 791multiply 794.1, 794.2, 890n-ary relation 806n-by-p matrix 869n-cycle 813n-dimensional 814n-fold 854.1, 854.2n-graph 849n-hedron 821n-linear 852n-th central moment 798n-th member 802

156

n-th moment 799n-th power 800n-th root 801n-th term 802n-th-degree 803n-tuple 859Napier 838Napierian logarithm 837natural logarithm 810natural number 809, 811necessary condition 816negation 828negative 829.1negatively oriented 727neigbourhood 157neighbouring 804.1Neper 838neutral 845neutral element 846nilpotent 850, 882nine-point circle 340node 1312.5nomogram 001.2non-aliquot part 047non-directed graph 835non-Euclidean geometry 826non-inversible 830non-negative 833non-oriented graph 835non-positive 839non-prime 245non-prime divisor 246non-transitive 844nonagon 812norm 863, 864normal 506.2, 506.2, 763,

763, 860.1, 860.2,860.2, 928

normalize 1284normalized 1283.1, 1283.2normally convergent 862normed 865normed space 866null 871.1, 871.2,

875.1, 879, 1065.1null element 880null matrix 878null polynomial 881null space 559.1null vector 883nullify 876number 856number system 857number theory 088

numerator 886obtuse 724, 894, 895octagon 899octahedron 898octal 902octant 901octuple 900odd 836.1, 836.2,

836.3of the n-th degree 803of the same area 1114of the same sign 1121of the same volume 1122one-dimensional vectorspace 1304one-to-one 113, 226one-to-one mapping 114, 227only if 888onto function 1224, 1226open 733.1, 733.2operand 080.1, 906operate 907operation 908.1, 908.2operator 909opposite 614.1, 614.2,

614.3, 614.4, 615,619

opposite element 617opposite-signed 622order 207.3, 917.2,

917.3, 917.4,917.6, 917.7

order relation 917.1, 918ordered pair 265, 944ordered set 913ordinary graph 1167ordinate 916, 1325orientate 919orientation 920oriented graph 921origin 571, 922.1, 922.2,

922.3orthocenter 053, 931orthogonal 923.3, 923.4,

923.5, 923.6,923.7, 965

orthogonal projection 924osculating circle 660other side 556out-degree 308oval 932overfield 1217parabola 934paraboloid 935parallel 936, 939.1, 939.2parallel circle 939.2

parallel line 939.1parallel projection 937parallelepiped[on] 938parallelogram 940parameter 942.1parametric representation 941parity 943partial 945.1partial derivative 946partial differential equation 196partial graph 1198partial mapping 752, 1197partial sum 947partition 225Pascal 952Pascal['s] limaçon 950Pascal['s] triangle 951pass 1251path 1319.1, 1319.2path-connected 1318pathwise connected 1318pedal 994pentagon 676, 954pentahedron 675perfect 955perigon 982perimeter 957period 960periodic fraction 959periodic[al] 958.1periphery 956permutation 963, 1204permutation (of n things) 961permutation (of n thingstaken p at a time) 072permute 962perpendicular 923.3, 923.4,

923.5, 923.6, 928,965, 966

phase 351piecewise monotonic 1007pitch 953place value system 1021plane 271, 274.1, 274.2plane angle 272plane curve 273plane of symmetry 1160.1, 1160.2planimetry 977Plato 979Platonic body 978plot 404plus 992plus sign 993(point) of adherence 010.2

157

(point) of closure 010.1(point) of inflection 476, 1255point of maximum 721point of minimum 778pointwise convergent 1169polar angle 1003polar axis 1002polar coordinate 1005polar form 1272polar radius 1004pole 1006.1, 1006.2,

1006.3polygon 987polygon of n sides 851polyhedron 985polynomial 1000.1, 1000.2polynomial addition 997polynomial function 998.1, 998.2polynomial multiplication 999polynomial ring 1001position of an extremum 291position vector 1069positive 1022.1positively oriented 170postulate 1009potential 1011, 1012power 547, 1017.1,

1017.2, 1017.3,1019

power series 1018power set 097precompact 063predecessor 062predicate 1023prime 1027.1, 1027.2,

1028.2prime number 1028.1primitive 728, 819principal 149.1principal ideal (ring) 151prism 1030probability 1031.2probability density 1032probability distribution 1033probability distributionfunction 229probability measure 1031.1probability space 1035probability theory 1034product 1037.1product mapping 653.1product path 653.2progression 1038

projection 1039, 1040.1,1040.2, 1040.3,1040.4

projector 1303prolate cycloid 714prolate epicycloid 715prolate hypocycloid 716proof 180, 1046proof by induction 1048proof by reductio adabsurdum 1049proof of existence 1047proper 1022.2proper divisor 1043proper fraction 1044(proper) motion 175(proper) movement 175proportion 1041proposition 1042.1protractor 060provable 178prove 179, 1045pseudonorm 262pull 1240pure imaginary 1052put into an equation 294pyramid 971Pythagoras 976Pythagoras['s] 972Pythagoras['s] theorem 973pythagorean 972pythagorean triangle 974pythagorean triple 975Q.E.D. 561quadrant 663quadratic 664.1quadrature 668.1, 668.2quadric 669quadrilateral 671quadrinomial 673quadruple 672quasicompact 674quintuple 677quod erat demonstrandum 561quotient 682.1, 682.2,

682.3, 1095.1quotient field 375quotient group 680quotient ring 681quotient set 678radian 1059radical sign 1064, 1066radicand 1062radius 1068

radius of convergence 633radius of curvature 661radius vector 1004, 1069radix 109.1radix point 904raise to a power 1015raising to a power 1016random variable 418, 1186rank 1073.1, 1073.2,

1073.3ratio 682.1, 1095.1rational 1054rational fraction 1055rational function 1056rational number 1057ray 263real 1078real number 1080real part 1079reciprocal element 524.1, 847rectangle 927, 1086rectifiable 1088reduced fraction 843reducible 1075.2reductio ad absurdum 1077reflexive 1081.1, 1081.2regular 1083.1, 1083.2,

1083.3, 1083.4relation 1095.2relation on a set 500relative product 653.1relatively prime (elements) 1027.3remainder 1094.1, 1094.2represent 355representation 885.1, 885.2residue class 853residue class group 409residue class ring 1099restriction 752, 1197revolution 1101rhombohedron 1103rhomboid 1104rhombus 718, 1102Riemann 1097Riemann['s] integral 1096.1, 1096.2right 923.1right angle 930right coset 169right-angled 923.2, 926rigid body 1178.1ring 1098(ring) module 785.1root 1065.2, 1065.3,

1065.4

158

root field 1060root sign 1064, 1066rotation 1112.2, 1112.3rotor 562round 1106rounding 1107row matrix 456.3ruled 1087ruler 1090sagitta 1113same-area 1114same-sign 1121satisfy 1310scalar 1172, 1175scalar potential 1173scalar product 1174.1, 1174.2scalene 1176secant 1126.1, 1126.2,

1127second 1131second adjoint space 1243section 1129sector of circle 1130.2segment 1125.5segment (of a curve) 1125.1self-adjoint 422self-conjugate 506.2, 763, 860.2semi-major axis 407semi-minor axis 739semi-norm 262semi-polar coordinate 140semigroup 260semilinear 604separable 067separated 066septuple 1140sequence 1316sequence of functions 1317series 1141sesquilinear 1145set 096set of all subsets 097set square 929set theory 099set with an internalcomposition law 410set-theoretical 098sexagesimal 1143sextuple 1147side 685.1, 685.2sigma-algebra 1151sigma-field 1151sign 943, 1152, 1154.2sign inversal 1153

signature 1154.2signum 1154.2signum (function) 1154.1similar 1163similarity 1164.1, 1164.2simple 1165simple event 303simple function 1166simple graph 1167simply connected 1168simply convergent 1169sine 1170.1, 1170.2single-valued function 1289singular 834size 207.3skew projection 891slant height 068.2slope 058, 477solid 639.2, 1178.2solid angle 1177solution 1065.2space 1179space curve 822span 388, 808spectrum 1180sphere 396.2, 1150.1,

1150.2spherical cap 539, 1314spherical coordinate 1148spherical layer 397, 1149spherical sector 1130.3spherical segment 1125.4spiral 1181square 664.1, 664.2, 666,

667.1, 667.2standard deviation 1292statement 1042.1statistics 1183step function 1228steradian 1184stereometry 1185straight 1084.1, 1189straight line 1091.1, 1091.2strictly monotonic 1191strongly connected 591strophoid 1192structure 1193subfield 1200subgraph 1198subgroup 1199submatrix 1201submodule 1202subring 1203subsequence 1210

subset 1196substitution 1204subtend 1205subtract 1208subtraction 1209.1, 1209.2subtrahend 1207subtree 1195successor 1008sufficient condition 1211sum 1213.1, 1213.2,

1213.3summand 1238.1supergraph 1216superior limit 697.1, 697.2superposable 568superset 1215supplementary 1218supplementary angle 1219surface 1222surjection 1224, 1226surjective 1223, 1225symmetric 1155.1, 1155.3,

1155.4symmetric[al] difference 1156symmetrical 1155.2symmetrical group 1157symmetry 1161, 1162.1,

1162.2, 1162.3symmetry center 1159.1, 1159.2system of equations 293, 1171systematic fraction 1020take 049take the root 1063tangent 1232.1, 1232.2,

1233.1, 1233.2,1233.3, 1234

tend 1188term 366.1, 762,

1238.1, 1238.3,1238.5, 1238.6,1238.7, 1238.9

terminal vertex 358test function 1239tetrahedron 670Thales 1231Thales['s] 1229Thales['s] theorem 1230theorem 1237topological 1241.1, 1241.3,

1241.4, 1241.5topological space 1244topological structure 1245topological subspace 1246topology 1247.1, 1247.2topology of pointwiseconvergence 1248

159

topology of uniformconvergence 1249toroid 1250torus 1250total 1279trace 1182tractrix 1252transcendental 1254.1, 1254.2transformation 1257transitive 1258.1, 1258.2transitiveness 1259transitivity 1259translation 1260transpose 1261, 1263transposition 1264trapezium (GB) 1265trapezoid (US) 1265tree 073triangle 929, 1267, 1274triangular 1266trigonometric 1269trigonometric function 1271trigonometricrepresentation 1272trigonometry 1273trihedral 1268trihedral angle 1268trinomial 1276triple[t] 1275

trivial topology 730trochoid 1277truth table 1311truth value 1315two-dimensional vectorspace 1299unbounded 815uniformly continous 613uniformly convergent 1281union 651unique factorization (ring) 346unit 1285unit circle centered at theorigin 1270unit fraction 905.1unit matrix 1286unit polynomial 1288unknown 831upper bound 1214upper limit 697.1, 697.2vanish 877variable 1291, 1294variance 1293variate 418, 1186variation of constants 1296vector 1298, 1309vector potential 1301vector product 1302.1, 1302.2vector space 1307

vector subspace 1308vectorial 1298vertex 1312.1, 1312.2,

1312.3, 1312.4,1312.5

vertical line 1313.1vertical row 1313.2vertically opposite 619volume 1321vulgar fraction 679weak topology 737weak* topology 251weakly convergent 738weighted average 967weighted mean 967well-ordered 122well-ordering 121with unit 1282x-axis 005, 1322x-coordinate 006, 1323y-axis 915, 1324y-coordinate 916, 1325z-axis 1326z-coordinate 1327zero 871.1, 871.2,

875.1, 880, 1065.1zero divisor 872zero-divergence (field) 1136zone 1328

2. INDEKSO ĈEĤA-ESPERANTA

abak 001.2abakus 001.1Abel 004Abelova (grupa),komutativní (grupa) 002.1Abelovo kritérium 003Abelův 002.2abscisa 006, 1323absolutně konvergentní 009absolutní chyba 280absolutní extrém 007absolutní hodnota 008acyklický 1135aditivní grupa 012afinní 016.1, 016.2,

016.3afinní geometrie 018afinní nadrovina 019afinní podprostor 023

afinní prostor 022afinní přímka 020afinní rovina 017algebra 044.1algebra událostí 896algebraická struktura 042algebraické (číslo) 038.3algebraické (rozšířenítělesa) 038.4algebraický 038.1, 038.2algebraický doplněk 565algebraický duál 039algebraický tvar 041algebraický uzávěr 1236.3algebraicky uzavřený 043algebraický zlomek 040algoritmus 045alikvotní část 048alternující 050.1

alternující grupa 051analytická funkce 054analytická geometrie 055antilineární 604antilogaritmus 620antireflexivní 750antisymetrický 064anuloid 1250anulovat 876anulovat se 877aproximace 069aproximovat 070Archimédés 083Archimédova (grupa) 081Archimedova spirála 082argument funkce 080.1argument komplexníhočísla 080.2argument maxima 721

160

argument minima 778aritmetická posloupnost 086, 087aritmetický 084aritmetický průměr 085aritmetika 088arkuskosekans 089arkuskosinus 090arkuskotangens 091arkussekans 093arkussinus 094arkustangens 095asociativní 101.1, 101.2asociativnost 102asymetrický 751asymptota 100automorfismus 103axiální 030axiomatika 031axióm 032axióm matematickéindukce 033Banach 106Banachova algebra 104Banachův prostor 105barycentrická souřadnice 968báze 109.4, 109.5bezdivergentní 1136beze smyčky 1134bezvírový 1137biduál 255bijekce 114, 227bijektivní 113, 226bilineární 257binární relace 253binom 118, 268blížit se (k) 1188blížit se nekonečnu 474bod 1050.1, 1050.2bod lokálního extrémufunkce 291(bod) uzávěru 010.1bodová dvojice 1051Boole 127Booleova algebra 126.1, 126.2Borel 124borelovské pole 123Briggsův logaritmus 914být dělitelem beze zbytku 247být tečnou 1235Cauchy 643Cauchyova posloupnost 642celá část 324celé číslo 326celé kladné číslo 809, 811

celkový 1279celočíselný 323centrální moment řádu n 798cesta 155, 1319.1charakteristická funkce 545charakteristická hodnota 025charakteristický polynom 546charakteristický vektor 028charakteristika 544.1, 544.2cisoida 148co bylo třeba dokázat 561cyklická (grupa) 135.1cyklická permutace 136cyklický 135.2cykloida 138cyklometrická funkce 519cyklus 137.1, 137.2, 147cylindrická souřadnice 140čára 706část množiny 1196částečná posloupnost 1210částečný 945.1částečný součet 947činitel 349číselná soustava 857číselný systém 857číslice 134číslice za desetinnoučárkou 161, 905.3číslo 820, 856čitatel 886člen 762, 1238.5,

1238.6, 1238.7,1238.9

(člen) opačného znaménka 622člen úměry 1238.3čtvercová (matice) 664.2čtvercový 664.1čtverec 667.1, 667.2čtvereční 664.1čtveřice 672čtyřčlen 673čtyřstěn 670čtyřstran 671Dedekind 163Dedekindův řez 162dekadický 171dekadický logaritmus 173, 914dekaedr 166dělenec 238dělení 242dělení se zbytkem 243, 334dělit 241dělitel 237

dělitel (beze zbytku) 248.1, 248.2dělitel nuly 872dělitelnost 240dělitelný 239délka obvodu 957deltoid 176derivace 185.1, 185.2,

185.3derivovat 187derivovatelný 186Descartes 554Descart(es)ův list 549Descart(es)ův ovál 551Descartovo pravidlo oznacích 552desetinné číslo 161desetinné (číslo), desítkový(systém) 160desetinný zlomek 172desetistěn 166desetiúhelník 167desítkový 171deskriptivní geometrie 1029determinant 188.1, 188.2,

188.3devítiúhelník 812diagonála 192.1, 192.2diagonalizovatelný 191.1, 191.2diagonální 190.1, 190.2diagonální (matice) 190.3diference 204.1, 204.2,

204.3diferenciál 202.1, 202.2diferenciální 194diferenciální počet 198diferenciální rovnice 195diferenciální tvar 197diferencování 199diferencovat 201diferencovatelný 186, 200dílčí 945.1dílčí součet 947dimenze 207.1Dirac 212Diracova funkce delta 209Diracova míra 211Diracův hřeben 210direktní (součet) 1084.2disjunkce 218disjunktivní 216.1, 216.2disjunktní 216.1, 216.2diskrétní 222.1diskrétní topologie 223diskriminant 224disperze 1293

161

distance 228.1, 228.2,228.3

distribuce 230, 412distribuční funkce 229distributivní 232.1, 232.2distributivnost 233divergence 235divergentní 234, 743divergovat 236, 744dle modulu 784dobré uspořádání 121dobře uspořádaný 122dohad 599dokázat 179, 1045dokazatelný 178dokonalý 955dolní závora 1194domněnka 599domněnka o čtyřechbarvách 600doplněk 565doplněk množiny 576.2doplňkový 575.2, 575.3doplňkový prostor 576.3doplňkový (úhel) 575.1doplňkový úhel 576.1dotýkat se 1235dráha 1319.2druhá mocnina 667.2druhá souřadnice 916, 1325druhého stupně 664.1druhý sčítanec 013duál 252duální 249duální báze 250důkaz 180, 1046důkaz existence 1047důkaz (matematickou)indukcí 1048důkaz redukcí ad absurdum 1049důsledek 638dvacetistěn 254dvanáctistěn 164dvanáctiúhelník 165dvojčlen 118, 268dvojice 265, 944dvojkový 269dvojkový zlomek 270dvojstěn 256dyadický 269dynamika 208ekvipolentní 296.1, 296.2ekvipotentní 1119ekvivalent 298

ekvivalentní 297.1, 297.2element 304.1, 304.2,

564.4, 1238.8elementární funkce 301elementární geometrie 302elementární jev 303eliminace 305elipsa 306elipsoid 307endomorfismus 314epicykloida 329epitrochoida 330Euclides 338Eukleidés 338Euklid 338euklidovská geometrie 335euklidovský 336euklidovský prostor 337Euklidův algoritmus 333Euler 342Eulerova kružnice 340Eulerova přímka 341Eulerův 339.1, 339.2evoluta 312, 343evolventa 310, 344evolventa kružnice 311excentricita 217, 367exponenciála 283, 284exponent 285, 1013extenze 1297extrapolovat 288, 289extrém 292faktor 349faktoriál 348faktoriální (okruh) 346faktorová množina 678fáze 351filtr 357finitní 359finitní řada 360forma 372formální mocninná řada 371formální polynom 370formule 373fundamentální grupa 378fundamentální posloupnost 642funkce 379funkce rozložení 229funkce s n proměnnými 805funkce signum 1154.1funkcionál 380Galois 384Galoisova grupa 381.1, 381.2Galoisovo nadtěleso 383

Galoisovo těleso 382Gauss 387Gaussova křivka 386Gaussovo celé číslo 385generátor 807.1, 807.2generovat 388, 808geometrická posloupnost 392, 394geometrická řada 393geometrické místo 713geometrický 389geometrický průměr 391geometrický útvar 390geometrie 395goniometrická funkce 1271goniometrický tvar 1272grád 400gradient 398graf 402.1, 402.2,

406.1grafické vyjádření 404grafické znázornění 405grupa 408grupa třídy zbytků 409grupoid 410harmonická posloupnost 415, 417harmonická řada 416harmonický 413.1harmonický průměr 414Hausdorffův (prostor) 066Heaviside 428Heavisidova funkce 427hemisféra 264heptaedr 1138heptagon 1139Hermite 426hermitovská (matice) 422hermitovský prostor 425hermitovský skalárnísoučin 424.1, 424.2hermitovský tvar 423Hilbert 430Hilbertův prostor 429hlavní (ideál) 149.1hlavní kružnice 143, 150hlavní (kružnice) 149.2hlavní poloosa 407hodnost 1073.1, 1073.2,

1073.3hodnota odmocniny 1065.3hodnota pravdivosti 1315holomorfní 443.1, 443.2homeomorfie 445homeomorfismus 446homeomorfní 444.1, 444.2

162

homogenní (funkce) 447.3homogenní (polynom) 447.1homogenní (rovnice) 447.2homogenní (souřadnice) 447.4homomorfismus 450homomorfní 449.1homotetický 451.1, 451.2homotetický útvar 452homotetie 453homotopie 455homotopní 454horizontála 456.1horní závora 1214hrana 279.1, 279.2hraniční (bod) 1070hranol 1030(hranové, uzlové)ohodnocení 917.7hromadný (bod) 035hustota pravděpodobnosti 1032hustý 182hyperbola 437hyperbolická funkce 431hyperbolická spirála 435hyperbolický kosinus 432hyperbolický kotangens 433hyperbolický sinus 434hyperbolický tangens 436hyperboloid 438hyperbolometrická funkce 512hypocykloida 440hypotrochoida 442ideál 457idempotentní 665identické zobrazení 460identita 458imaginární 462imaginární část 463imaginární číslo 465imaginární jednotka 464implikace 466incidenční 467index 468indiskrétní topologie 730indukce 469infimum 470infinitezimální počet 472infinitezimální veličina 473inflexní 476, 1255injekce 220, 318injektivní 219, 317inkluze 478inkluzivnost 478integrace 486.1, 486.2

integrace per partes 688integrace po částech 688integrační mez 1072.4integrál 490.1, 490.2integrální 480, 483integrální počet 485, 486.2integrální rovnice 484integrand 487integrování 486.1integrovat 489integrovatelný 488interpolovat 502interval 505interval konvergence 631invariant 507invarianta 507invariantní 506.1, 506.2, 763invariantní bod 356invertibilní 520, 521, 848inverze 523.2, 1092inverzní 509inverzní bod 524.2inverzní hyperbolickáfunkce 512inverzní hyperbolickýkosinus 513inverzní hyperbolickýkotangens 514inverzní hyperbolický sinus 515inverzní hyperbolickýtangens 516inverzní obraz 511.1, 511.2,

511.3inverzní prvek 524.1, 847inverzní relace 518inverzní trigonometrickáfunkce 519inverzní útvar 524.2inverzní zobrazení 510involuce 526involutorní 525iracionální číslo 841izogonální 059, 592izolovaný 528.1, 528.2izometrický 529.1, 529.2,

529.3izometrie 530izomorfismus 532izomorfní 531.1, 531.2Jacobi 536Jacobiho matice 534jádro 559.1jádro integrální rovnice 559.2jakobián 533, 535jedenáctistěn 174

jednočlen 788, 1290jednoduchý graf 1167, 1287jednoduše konvergentní 1169jednoduše souvislý 1168jednotka 1285jednotková kružnice 1270jednotková matice 1286jednotkový polynom 1288jednotkový prvek 1285jednoznačná funkce 1289jehlan 971jemnější 983jen když 888jen tehdy když 888jestliže 1123jev 897jistý jev 133jmenovatel 181kanonická báze 542kanonická projekce 543kanonický 541kardinální číslo 547kardioida 548kartézská souřadnice 550kartézský součin 553když 1123Kepler 558Keplerovy zákony 557kinematika 560kisoida 148kladný 1022.1, 1022.2(kladný) přírůstek 993klenec 1103klesající 745klika 563kmenový zlomek 905.1koeficient 564.1, 564.2,

564.3, 564.4,1238.8

kofaktor 565koincidenční 566koincidovat 567.1, 567.2kolineární 1120kolmé promítání 924kolmice 966kolmý 965kombinace 569kombinatorika 570komolé těleso 1278komolý kužel 624kompaktní 572.1, 572.2komplanární 1116komplementární (svaz) 575.4komplex 574.3

163

komplexně sdružené (číslo) 602.1komplexně sdružené číslo 603.1komplexní 573komplexní číslo 574.1komponenta 578, 1238.4komponenta souvislosti 590kompozice 653.1, 653.2komutativní 581, 583.1, 583.2,

583.3komutativnost 584komutovat 585konchoida 596, 608koncový bod 358, 1072.2konec 358konečná řada 360konečně rozměrný 361konečný 359konečný objekt 362konečný počet 362konformní 059, 592kongruence 594kongruentní 593.1konjugace 605konjugovaný 602.2konjunkce 606konkávní 607.1, 607.2konoid 609konstanta 611konstantní 610.1, 610.3konstantní (zobrazení) 610.2kontrakce 656kontrapozice 621konvergentní 626.1, 626.2konvergentní dle normy 862konvergentní podlepravděpodobnosti 629konvergentní v měření 628konvergentní v rozdělení 627konvergovat 630.2konvexní 625.1, 625.2konvexní obal 1236.1korelace 637kořen 1065.1, 1065.2,

1065.4kořenové těleso 1060kosekans 640.1, 640.2kosinus 641.1, 641.2kosočtverec 718, 1102kosodélník 1104kosoúhlé promítání 891kotangens 644.1, 644.2koule 396.1, 396.2,

1150.2kovariance 645, 657

kraj 1072.1krajní bod 364, 1072.3krajní uzel 1072.3krok 953kóta 1327kruh 144.2, 221.1,

221.2kruh konvergence 632kruhová úseč 1125.3kruhová výseč 1130.2kruhový prstenec 1250kružnice 144.1, 144.2, 146krychle 650.1krychlový 649křivka 662křivost 658kterým nelze dělit bezezbytku 820kubický 649kulová plocha 1150.1kulová úseč 1125.4kulová vrstva 397, 1149kulová výseč 1130.3kulový vrchlík 539, 1314kužel 623.1, 623.2kuželosečka 598kvadrant 663(kvadrát) 667.1kvadrát 667.2kvadratický 664.1kvadrátní 664.1kvadratura 668.1, 668.2kvadrika 669kvazikompaktní 674kvocient 682.1, 682.3Laplace 684Laplaceův operátor 683Lebesgue 691Lebesguova míra 690Lebesguův integrál 689.1, 689.2lemma 693lemniskáta 692levostranná zbytková třída 726levotočivý 727libovolný 029liché (číslo) 836.1lichoběžník 1265lichý 836.2, 836.3limes inferior 695.1, 695.2limes superior 697.1, 697.2limita 696.1, 696.2lineárně nezávislý 704lineárně souvislý 1318lineárně závislý 703

lineární 700.1, 705lineární algebra 701.1, 701.2lineární (funkce) 700.3lineární kombinace 702lineární uzávěr 1236.2lineární (zobrazení) 700.2linie 706linka 706logaritmická derivace 707logaritmická spirála 708logaritmus 709logická operace 710lokální extrém 712lomená čára 1105mantisa 753matematická analýza 056matematická logika 711, 754matematická naděje 282matematika 755matice 758matice lineárního zobrazení 759matice typu (n,p) 869maticové násobení 757maticové sčítání 756maximální 719.1, 719.2maximum 722mechanika 761měnit (pořadí) 962menšitel 1207meridián 764meromorfní 765měřitelný 772metrický prostor 766metrika 767minimální 776minimum 779minor 780minus 781minuta 783míra 774mnohočlen 1000.1, 1000.2mnohonásobný 989mnohostěn 985mnohoúhelník 987množina 096množina obrazů 115množina se zákonemvnitřní kompozice 410množina všech podmnožin 097množinový 098mocněnec 1014mocnina 1017.1, 1017.2mocninná řada 1018mocnitel 285

164

mocnost inverze 1017.3modul 785.1, 785.3modul (komplexního čísla),absolutní hodnota 785.2mohutnost množiny 1019monoid 786monom 788monotónní 789multigraf 986multilineární 988multiplikativní grupa 790multiplikátor 791n-ární relace 806n-cyklus 813n-dimenzionální 814n-graf 849n-lineární 852n-násobný 854.1, 854.2n-rozměrný 814n-stěn 821n-tá mocnina 800n-tá odmocnina 801n-tého stupně 803n-tice 859n-tý člen 802n-tý moment 799n-úhelník 851nadgraf 1216nadmnožina 1215nadrovina 439nadtěleso 1217náhodná proměnná 418, 1186náhodná veličina 418, 1186náležet 065Napier 838Napierův logaritmus 837následný člen 1008následovník 1008následující 804.1následující člen 1008násobek 893násobenec 792násobení 795.1, 795.2,

795.3, 795.4,795.5

násobení mnohočlenů 999násobit 794.1, 794.2násobit kladným celýmčíslem 890násobitel 791násobnost 889nealikvotní část 047neeuklidovská geometrie 826negace 828

neinvertibilní 830nejmenší společný násobek 981největší společný dělitel 980nekladný 839nekonečně rozměrný 735nekonečno 475, 736nekonečný 471, 734nekrátitelný 842nemožný jev 823neohraničený 815neorientovaný graf 835Neper 838nerovnice 825nerovnost 824nesoudělný 832nesouměrný 751nesouměřitelný 832netranzitivní 844neúplný podíl 682.2neurčitá 080.3neurčitý integrál 819neutrální 845neutrální prvek 846nevlastní 829.2nevlastní zlomek 840nezáporný 833nezávisle proměnná 080.1, 818nezávislý 817.1nezkrátitelný zlomek 843neznámá 831Nikomedova konchoida 597nilpotentní 850, 882norma 864normalizovaný 1283.1, 1283.2normalizovat 1284normovaný (prostor) 865normovaný prostor 866normovat 863nosič 1206nula 875.1, 880nulová matice 878nulová (podmnožina) 879nulový 871.1, 871.2nulový bod 875.1nulový polynom 881nulový vektor 883nutná podmínka 816obálka 327, 328obalová křivka 327, 328obdélník 927obecný 1176obecný člen 411objem 1321

oblouk 092.1oblouk křivky 1125.1obor hodnot (zobrazení),koobor 128obrácení 1092obraz 117.1, 117.2obsahovat 315, 479obvod 957obvod kruhu 146obvodový úhel 145očíslovatelný 887odchylka 280odčítání 1209.1, 1209.2odčítat 1208oddělovat 189odmocněnec 1062odmocnina 1065.3odmocnina n-tého stupně 801odmocnítko 1064, 1066odmocňovat 1063odvěsna 556ohnisko 368ohniskový parametr 942.2ohraničený 107.1, 107.2,

107.3okolí 157okraj 1072.1, 1072.6okrajová část 956okruh 1098(okruh) hlavních ideálů 151okruh třídy zbytků 1099oktagon 899oktant 901opačný 615opačný jev 723opačný prvek 617opačný příklad 618operace 908.1, 908.2operátor 909operovat 907opsaný 159opsat (kružnici) 158ordináta 916, 1325orientace 920orientovaný graf 921orientovat 919ortocentrum 053, 931ortogonální 923.3, 923.4,

923.5, 923.6ortogonální (matice) 923.7osa 034.3osa kót 1326osa otáčení 034.2, 1110osa pořadnic 915, 1324

165

osa souměrnosti 034.1, 1158.1,1158.2

osa strany 770osa úhlu 119, 266osa úseček 005, 1322osa úsečky 770osa x 005, 1322osa y 915, 1324osa z 1326oskulační kružnice 660osmice 900osmičkový 902osmistěn 898osmiúhelník 899osový 030ostroúhlý 037ostrý 036otáčení 1112.2, 1112.3otáčka 1101otevřený 733.1, 733.2ovál 932ověřit 1310paprsek 263parabola 934paraboloid 935paralelní 936paralelogram 940parametr 942.1parametrické vyjádření 941parciální derivace 946parciální diferenciálnírovnice 196parita 943pás 1328pata (kolmice) 970Q.E.D. 561pentaedr 675pentagon 954perfektní 955periferie 956perioda 960periodická (funkce) 958.1periodický desetinnýzlomek 959permutace 963permutace prvků 961permutovat 962pětice 677pětistěn 675pětiúhelník 676, 954pevný bod 356planimetrie 977plášť 366.3platónské těleso 978

plný 982plocha 1222plošný obsah 077.1plus 992po částech monotónní 1007počáteční bod 571, 922.1počátek 571, 922.1počátek (kartézskésouřadnicové soustavy) 922.2počet 538počet pravděpodobnosti 1034podgraf 1198podgrupa 1199podíl 682.1, 682.3podílová grupa 680podílový okruh 681podílový zlomek 679podmíněná pravděpodob-nost 588podmnožina 1196podmodul 1202podobnost 1164.1, 1164.2podobný 1163podokruh 1203podstrom 1195podtěleso 1200pokrytí 646polární osa 034.4, 1002polární souřadnice 1005polární úhel 1003pole 540pole událostí 896poledník 764pologrupa 260polohový vektor 1069poloměr 1068poloměr konvergence 633poloměr křivosti 661poloměr vepsané kružnice(v pravidelném mnoho-úhelníku) 068.1polopřímka 263polorovina 259polosféra 264polyedr 985polynom 1000.1, 1000.2polynomická funkce 998.1, 998.2polynomický okruh 1001poměr 1095.1pomocná věta 693pořadí 917.1pořadnice 916, 1325posloupnost 1038, 1316posloupnost funkcí 1317

postačující podmínka 1211postulát 1009posunutí 1260potenciál 1012potenciální (pole) 1011poučka 1237povrch 1222površka 068.2poziční číselná soustava 1021poziční zlomek 1020pravděpodobnost 1031.1, 1031.2pravděpodobnostní prostor 1035pravděpodobnostnírozdělení 1033pravdivostní tabulka 1311pravidelný (mnohostěn) 1083.2pravidelný (mnohoúhelník) 1083.1pravítko 1090pravostranná zbytková třída 169pravotočivý 170pravoúhelník 927, 1086pravoúhlé promítání 924pravoúhlý 923.3, 923.4,

923.5, 923.6, 926pravý (úhel) 923.1pravý úhel 930pravý zlomek 1044prázdná množina 749predikát 1023prekompaktní 063primitivní funkce 728prizma 1030pól 1006.1, 1006.2,

1006.3pól (polární souřadnicovésoustavy) 922.3problém Königbergskýchmostů 1036procházet 1251prodloužená cykloida 714prodloužená epicykloida 715prodloužená hypocykloida 716produkt 653.1, 653.2projekce 1040.1, 1040.2,

1040.3, 1040.4projít 1251proměnná 1291promítání 1040.1, 1040.2,

1040.3, 1040.4prostá funkce 1166prostá grupa 1165prostor 1179prostor s mírou 773prostorová křivka 822prostorový úhel 1177

166

protilehlý 614.2, 614.3,614.4

protínat 1128protínat se 503, 648průměr 768průměr kružnice 193.1průměr množiny 193.2průmět 1039, 1040.1,

1040.2, 1040.3,1040.4

průnik 504průnik množin 579průsečík výšek vtrojúhelníku 053, 931průsek 504průvodič 1004, 1069prvek 304.1první souřadnice 006, 1323prvočíselný 1027.1prvočíselný element 1028.2prvočíselný (ideál) 1027.2prvočíslo 1028.1předchůdce 062představovat 355přemístění 175přepona 441přestavitelný 582převrácený 509přiblížení 069přiléhající třída 365přilehlý (úhel) 1118přímka 1091.1, 1091.2přímková (plocha) 1087přímý úhel 1189přirozené číslo 809, 811přirozený logaritmus 810, 837půlící přímka 261.2půlit 267pythagorejská trojice čísel 975pythagorejský 972pythagorejský trojúhelník 974Pascal 952Pascalův trojúhelník 951Paskalova závitnice 950Platon 979quod erat demon-strandum 561Pythagoras 976Pythagorova věta 973Pythagorův 972racionální 1054racionální číslo 1057racionální funkce 1056radián 1059radiusvektor 1004, 1069

rameno 685.2reálná část 1079reálné číslo 1080reálný 1078reciproký 509reducibilní (mnohočlen),rozložitelný (mnohočlen) 1075.2redukce ad absurdum 1077reflexivní 1081.1, 1081.2regulární (distribuce) 1083.4regulární (matice) 1083.3rektifikovatelný 1088relace 1095.2relace ekvivalence 300relace uspořádání 918relace (v množině) 500restrikce 1197Riemann 1097Riemannův integrál 1096.1, 1096.2romboedr 1103rostoucí 647rotace 1112.2, 1112.3rotační 1100, 1109rovina 274.1, 274.2rovina souměrnosti 1160.1, 1160.2rovinná křivka 273rovinný 271rovinný úhel 272rovnající se 276.1, 276.2rovnice 295rovnoběžka 939.1rovnoběžková kružnice 939.2rovnoběžné promítání 937rovnoběžník 940rovnoběžnostěn 938rovnoběžný 936rovnoplochý 1114rovnoramenný trojúhelník 527rovnost 277rovnostranný 278rozdělení 225rozdíl 204.1, 204.3rozklad 309, 740rozložení 740rozložit 742rozložitelný 741rozměr 207.1rozměrnost 207.2rozptyl 1293rozšíření 1297rozvinout 313rozvinovat 313rozvoj 309různostranný 1176

ryze imaginární 1052řád 917.1, 917.2,

917.3, 917.6řád grupy 917.4řada 1141řada funkcí 1142řádek 456.2řádková matice 456.3řádová čárka 904řetězovka 555řetězový zlomek 153, 154řez 1129řídící křivka 213.1, 213.2s jednotkou 1282samokonjugovaný 506.2sbíhat se 630.1sčítanec 013, 1238.1sčítání 015.1, 015.2sčítání mnohočlenů 997sčítat 014sdružená podgrupa 603.2sdružený 602.2sečna 1127sedmice 1140sedmistěn 1138sedmiúhelník 1139segment 1125.5segment křivky 1125.1sekans 1126.1, 1126.2sekanta 1127semilineární 604seminorma 262separabilní (prostor) 067seskvilineární 1145sestavit rovnici 294sestrojit 1240sféra 1150.1sférická souřadnice 1148shodnost 594shodný 593.1shodovat se 567.1, 567.2sigma-algebra 1151signum 1154.2silně souvislý 591singulární 834sinus 1170.1, 1170.2sjednocení množin 651skalár 1175skalární 1172skalární potenciál 1173skalární součin 1174.1, 1174.2skládání 654sklon 058, 477skoro všechny 1026

167

skoro všude 1025slabá * topologie 251slabá topologie 737slabě konvergentní 738sled 155, 1319.2sloupec matice 1313.2, 1313.3složení 653.1, 653.2složený 245složený dělitel 246složka 578, 1238.4směr 214směrnice přímky 058, 477smíšené číslo 775smyčka 125součet 1213.1, 1213.2,

1213.3součin 1037.1souhlasný 1093souměrnost 1161, 1162.1,

1162.2, 1162.3souměřitelný 655souřadnice 635souřadnice z 1327souřadnicová osa 634souřadnicový systém 636sousední 804.2sousední třída 365soustava (členů), soubor(členů) 350soustava rovnic 293, 1171soustava souřadnic 636soustředný 1115souvisící 589.1souvislý 577.3, 589.2spektrum 1180spirála 1181splývat 567.1, 567.2spočetný 855spojitý 612.1, 612.2,

729.1srdcovka 548stálý 610.1standardní odchylkaprůměru 1292statistika 1183stejného objemu 1122stejného obsahu 1114stejného znaménka 1121stejnolehlost 453stejnolehlý 451.1stejnoměrně konvergentní 1281stejnoměrně spojitý 613stejný 276.1, 276.2stěna 275, 345steradián 1184

stereometrie 1185(stochasticky) nezávislý 817.2stopa matice 1182strana 366.1, 685.1,

1238.9striktně monotónní 1191strofoida 1192strom 073struktura 1193střed 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5, 769.1,769.2

střed grupy 132střed křivosti 659střed otáčení 1111střed souměrnosti 1159.1, 1159.2střední hodnota 768střední hodnota náhodnéproměnné 282střední kvadratickáodchylka 1293středové promítání 130středový úhel 129střídavý (úhel) 050.2stupeň 399.1, 399.2,

399.3, 399.4,399.5

stupňovitá funkce 1228submatice 1201substituce 1204sudá (funkce) 933.2sudá (permutace) 933.3sudý 933.1suma 1213.1, 1213.2,

1213.3sumace 015.1, 015.2supremum 1221surjekce 1224, 1226surjektivní 1223, 1225surjektivní zobrazení 1224, 1226svaz 686svislice 1313.1symetrická grupa 1157symetrický 1155.1, 1155.2,

1155.3, 1155.4symetrický rozdíl 1156symetrie 1162.1, 1162.2,

1162.3šedesátkový 1143šestice 1147šestistěn 419, 1144šestiúhelník 1146šestnáctkový 168šipka 1113šroubovice 420

tangenciální 1233.1, 1233.2,1233.3

tangens 1232.1, 1232.2tečna 1234tečný 1233.1, 1233.2,

1233.3tehdy a jen tehdy když 1124těleso 639.1, 639.2,

1178.2těleso invariant 508těleso zlomků 375téměř jistě konvergentní 1024téměř všechny 1026téměř všude 1025teorém 1237teorie grafů 401, 403teorie množin 099testfunkce 1239tětiva 1227těžiště 969těžnice 760.1, 760.2Thales 1231Thalese 1229Thaletova věta 1230Thaletův 1229topologický 1241.1, 1241.3,

1241.4, 1241.5topologický duál 1242, 1243topologický podprostor 1246topologický prostor 1244topologie 1245, 1247.1,

1247.2topologie jednoduchékonvergence 1248topologie stejnoměrnékonvergence 1249torus 1250totožný 276.1, 276.2traktrix 1252transcendentní 1254.1, 1254.2transformace 1257translace 1260transponovaná matice 1261transponovat 1263, 1264tranzitivita 1259tranzitivní 1258.1, 1258.2trigonometrický 1269trigonometrie 1273trinom 1276triviální topologie 730trochoida 1277trojčlen 1276trojhran 1268trojice 1275trojstran 1267, 1274

168

trojúhelník 1267, 1274trojúhelníková (matice) 1266třetí mocnina 650.2třetího stupně 649třída ekvivalence 299třída zbytků 853tuhé těleso 1178.1tupoúhlý 895tupý 724, 894tvar 372tvořící prvek 807.1tvořící přímka 807.2tvrzení 1042.1typ 207.3událost 897úhel 061.1, 061.2,

061.3, 061.4úhelník (kresličský) 929úhloměr 060úhlopříčka 192.1úhlopříčný 190.1úhlová vzdálenost 057úhlový stupeň 399.1úměra 1041umocnění 1016umocňovat 1015umocňovat na druhou 666úpatnice 994úplný 577.1úplný (svaz) 577.2určitý integrál 205úsečka 006, 1125.2,

1190.1, 1190.2,1190.3, 1323

uspokojit 1310uspořádaná dvojice 944uspořádaná množina 913uzávěr 011, 352uzavřená cesta 354uzavřený 353uzavřený interval 1125.5uzel 1312.5válcová plocha 141.1válec 141.2variace 072variace konstant 1296vázaný vektor 1051vážený průměr 967vedlejší poloosa 739vedlejší (úhel) 071vektor 1309vektor báze 111vektorová nadrovina 1300vektorová projekce 1303

vektorová přímka 1304vektorová rovina 1299vektorový 1298vektorový podprostor 1308vektorový potenciál 1301vektorový prostor 1307vektorový součin 1302.1, 1302.2vepsaný 322.1, 322.2,

322.3vepsat (kružnici) 321verifikovat 1310vertikála 1313.1věta 1237víceznačná funkce 990vír 562vlastní dělitel 1043vlastní hodnota 025vlastní podprostor 026vlastní prostor 026vlastní vektor 028vlečná křivka 1252vnější operace 286.1, 286.2vnější součin 1302.1, 1302.2vnější zákon kompozice 286.1vnitřek 501, 732vnitřní automorfismus 497vnitřní (bod) 496vnitřní operace 498vnitřní součin 1174.1, 1174.2vnitřní zákon kompozice 498volný 694vrchol 1312.1, 1312.2,

1312.3, 1312.4vrcholový (úhel) 619vstupní množina 369vstupní polostupeň 316všude hustý 156vteřina 1131výchozí polostupeň 308vyhovět 1310vyloučení 305vylučující disjunkce 281vymezovat 1205výplňkový 1218výplňkový uhel 1219vypuklý 607.1výraz 332výrok 1042.1výseč 1130.1výstřednost 217, 367výška 052.1, 052.2, 928vytvářet 388, 808vzájemně jednoznačnézobrazení 227

vzájemně opačná(polopřímka) 614.1vzájemně prvočíselný 1027.3vzdálenost 228.1, 228.2,

228.3vzít 049vzorec 373začátek 922.1zahrnovat 479základ 109.1, 109.2základ mocniny 1014základ přirozenýchlogaritmů 110základna 109.3zákon 032zaměnitelnost 584zaměnitelný 582zaměňovat 585, 962zaměňovat se 587zaměňující se 586zaokrouhlení 1107zaokrouhlovat čísla 1106zápis čísla 885.1, 885.2zápor 828záporné (číslo) 829.1závisle proměnná 184závislý 183závora 108zbytek 1094.1, 1094.2zbytková třída 853(zeměpisná) délka 717(zeměpisná) šířka 687zkrácená cykloida 746zkrácená epicykloida 747zkrácená hypocykloida 748zkrátitelný zlomek 1076zlatý řez 911zlomek 376zlomek v základním tvaru 843zlomková čára 377zlomková část 374změna znaménka 1153znak integrálu 491znaménko 1152znaménko minus 782zobecněná funkce 230, 412zobrazení 115, 116, 537zobrazení na... 1224, 1226zobrazovat 355ztotožnitelný 568zůstatek 1094.2zúžení 752, 1197zvonovitá křivka 386

169

3. INDEKSO FRANCA-ESPERANTA

abaisser 1240abaque 001.1, 001.2Abel 004abélien 002.2abscisse 006, 1323absolument convergent 009acutangle 037addition 015.1, 015.2addition matricielle 756addition polynomiale 997additionner 014adhérence 011, 352adjacent 804.1, 804.2affine 016.1, 016.2,

016.3aire 077.1ajouter 014algèbre 044.1, 701.2algèbre d'événements 896algèbre de Banach 104algèbre de Boole 126.1, 126.2algèbre linéaire 701.1algébrique 038.1, 038.2,

038.3, 038.4algorithme 045algorithme d'Euclide 333aligné 1120analyse 056analyse combinatoire 570analyse mathématique 056angle 061.1, 061.2,

061.3, 061.4,1130.1

(angle) adjacent 1118(angle) adjacentsupplémentaire 071(angle) aigu 036(angle) alterne 050.2angle au centre 129(angle) complémentaire 575.1angle complémentaire 576.1(angle) correspondant 1093(angle) droit 923.1angle droit 930angle inscrit 145(angle) obtus 724, 894(angle) opposé [par lesommet] 619angle plan 272(angle) plat 1189angle polaire 1003angle solide 1177

(angle) supplémentaire 1218angle supplémentaire 1219anneau 1098(anneau) de Gauss 346anneau des classesrésiduelles 1099anneau des polynômes 1001anneau euclidien 336(anneau) factoriel 346(anneau) intègre 480(anneau) principal 151anneau quotient 681annuler 876antilinéaire 604antilogarithme 620antisymétrique 064, 751apothème 068.1, 068.2appartenir 065application 116, 537application bijective 114, 227application composée 653.1application contractante 656application identique 460application injective 220, 318(application) mesurable 772(application) monotone 789application réciproque 510(application) strictementmonotone 1191application surjective 1224, 1226approximation 069approximer 070arbitraire 029arbre 073arc 092.1, 279.2arc cosécante 089arc cosinus 090arc cotangente 091arc sécante 093arc sinus 094arc tangente 095Archimède 083arête 279.1, 279.2argument 080.1, 080.2argument de la cotangentehyperbolique 514argument de la tangentehyperbolique 516argument du cosinushyperbolique 513argument du sinushyperbolique 515

arithmétique 084, 088arrangement (de néléments pris p à p) 072arrondi 1107arrondir 1106associatif 101.1, 101.2associativité 102asymptote 100automorphisme 103automorphisme intérieur 497axe 034.1, 034.2,

034.3, 034.4axe de coordonnées 634axe de rotation 1110axe de symétrie 1158.1, 1158.2axe des abscisses 005, 1322axe des cotes 1326axe des ordonnées 915, 1324axe des x 005, 1322axe des y 915, 1324axe des z 1326axe polaire 1002axial 030axiomatique 031axiome 032axiome d'induction 033azimuth 717Banach 106barre de fraction 377barycentre 969base 109.1, 109.2,

109.3, 109.4,109.5, 1014

base canonique 542base des logarithmesnaturels 110(base) directe 170base duale 250(base) normée 1283.2(base) rétrograde 727bidual 255bidual topologique 1243bijectif 113, 226bijection 114, 227bilinéaire 257binaire 269binôme 118, 268bipoint 1051bissectrice 119, 261.2, 266biunivoque 113, 226bon ordre 121Boole 127

170

bord 1072.1Borel 124borne 1072.4borné 107.1, 107.2,

107.3borne inférieure 470borne supérieure 1221boucle 125boule 396.1, 396.2,

1150.2boulier 001.1calcul 538calcul des probabilités 1034calcul différentiel 198calcul infinitésimal 472calcul intégral 485calotte 539, 1314canonique 541caractéristique 544.1, 544.2cardinal 547, 1019cardioïde 548carré 664.1, 667.1,

667.2cathète 556Cauchy 643ce qu'il fallait démontrer 561centre 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5

centre (d'un groupe) 132centre de courbure 659centre de rotation 1111centre de symétrie 1159.1, 1159.2cercle 144.1, 144.2,

221.1, 221.2cercle d'Euler 340cercle de convergence 632cercle de courbure 660cercle de Feuerbach 340cercle de latitude 939.2cercle des neuf points 340cercle osculateur 660cercle trigonométrique 1270chaîne 155chaînette 555champ 540(champ [à flux])conservatif 1136(champ) de gradient 1011(champ) de potentiel 1011(champ) indivergentiel 1136(champ) irrotationnel 1137(champ) potentiel 1011changement de signe 1153chemin 1319.1, 1319.2

chemin composé 653.2chemin fermé 354chiffre 134chiffre après la virgule 905.3cinématique 560circonférence 146circonscrire 158circonscrit 159circuit 147cissoïde 148classe d'équivalence 299classe latérale 365classe (latérale) à droite 169classe (latérale) à gauche 726classe résiduelle 853clique 563clôture algébrique 1236.3coefficient 304.2, 564.1,

564.2, 564.3,564.4, 1238.7,1238.8

coefficient de corrélation 637coefficient directeur 058, 477cofacteur 565coïncider 567.1, 567.2colinéaire 1120colonne 1313.2combinaison (de néléments pris p à p) 569combinaison linéaire 702commensurable 655commutable 582, 586commutatif 581, 583.1, 583.2,

583.3commutativité 584commuter 585, 587complément 576.1complémentaire 576.2complexe 573complexe de droites 574.3composante 578, 1238.4composante connexe 590composé 245composée 653.1composition 654concentrique 1115conchoïde 596, 608conchoïde de Nicomède 597concourir 630.1condition nécessaire 816condition suffisante 1211cône 623.1, 623.2confondu 566congru 593.1congruence 594

conique 598conjecture 599conjecture des quatrecouleurs 600conjonction 606conjugaison 605conjugué 602.1, 602.2conoïde 609consécutif 804.1constant 610.1, 610.2,

610.3constante 611contenir 315continu 612.1, 612.2,

729.1contraction 656contraposée 621contre-exemple 618convergent 626.1, 626.2converger 630.1, 630.2coordonnée 635coordonnée barycentrique 968coordonnée cartésienne 550coordonnée cylindrique 140coordonnée polaire 1005coordonnée semi-polaire 140coordonnée sphérique 1148coordonnée x 006, 1323coordonnée y 916, 1325coordonnée z 1327coplanaire 1116corde 1227corollaire 638corps 639.1(corps) algébriquementclos 043corps de Galois 382corps des fractions 375corps des invariants 508corps des racines 1060corps géométrique 639.2, 1178.2corrélation 637correspondance 1095.2cosécante 640.1, 640.2cosinus 641.1, 641.2cosinus hyperbolique 432cosinus hyperboliqueinverse 513cotangente 644.1, 644.2cotangente hyperbolique 433cotangente hyperboliqueinverse 514cote 1327côté 685.1, 685.2côté de l'angle droit 556

171

(côté) opposé 614.2, 614.3coupe 1129couper 1128couple 265, 944coupure de Dedekind 162courbe 662, 706courbe de Gauss 386courbe en cloche 386courbe gauche 822courbe plane 273(courbe) rectifiable 1088courbure 658covariance 645, 657C.Q.F.D. 561critère d'Abel 003cube 650.1, 650.2cubique 649cycle 137.1, 137.2cycloïde 138cycloïde allongée 714cycloïde commune 138cycloïde raccourcie 746cylindre 141.1, 141.2d'Abel 002.2de même aire 1114de même signe 1121de même volume 1122de Pythagore 972de signe contraire 622de Thalès 1229décaèdre 166décagone 167décimal 160, 171décimale 161, 905.3décomposable 741décomposer 742décomposition 740découper 189Dedekind 163degré 399.1, 399.2,

399.3, 399.4,399.5

deltoïde 176demi grand axe 407demi petit axe 739demi-axe focal 407demi-axe non focal 739demi-degré extérieur 308demi-degré intérieur 316demi-droite 263(demi-droite) opposée 614.1demi-groupe 260demi-plan 259demie sphère 264

démonstration 180, 1046démonstration d'existence 1047démonstration parl'absurde 1049démonstration parrécurrence 1048démontrable 178démontrer 179, 1045dénombrable 222.1, 855, 887dénominateur 181densité de probabilité 1032dépendant 183déplacement 175dérangement 1092dérivable 186dérivée 185.1, 185.2,

185.3dérivée logarithmique 707dérivée partielle 946dériver 187Descartes 554déterminant 188.1, 188.2,

188.3déterminant jacobien 533, 535développante 310, 344développante du cercle 311développée 312, 343développement 309développer 313diagonal 190.1diagonale 192.1, 192.2diagonalisable 191.1, 191.2diagramme sagittal 402.2diamètre 193.1, 193.2dièdre 256différence 204.1, 204.3différence symétrique 1156différentiable 200différentiation 199différentiel 194différentielle 202.1, 202.2différentier 201digraphe 921dimension 207.1, 207.2,

207.3Dirac 212direct 1084.1direction 214directrice 213.1, 213.2discret 222.1, 855, 887discriminant 224disjonction 218disjonction exclusive 281disque 144.2, 221.1,

221.2

distance 228.1, 228.2,228.3, 767

distance angulaire 057distributif 232.1, 232.2distribution 230, 412distribution de Dirac 209distribution de probabilité 1033(distribution) régulière 1083.4distributivité 233divergence 235divergent 234, 743diverger 236, 744dividende 238diviser 241, 247diviser en deux partieségales 267diviseur 237, 248.1, 248.2diviseur composé 246diviseur de zéro 872diviseur propre 1043divisibilité 240divisible 239division 242division euclidienne 243, 334dodécaèdre 164dodécagone 165droit 1084.1droite 1091.1, 1091.2droite affine 020droite d'Euler 341droite parallèle 939.1droite vectorielle 1304dual 249, 252dual algébrique 039dual topologique 1242dynamique 208écart angulaire 057écart-type 1292échelon unité 427écriture 885.1, 885.2égal 276.1, 276.2égalité 277élément 304.1, 304.2,

564.4, 1238.8(élément) diagonal 190.2élément inverse 524.1(élément) maximal 719.1(élément) minimal 776élément neutre 846élément nul 880(élément) premier 1027.1élément premier 1028.2élément symétrique 847

172

(éléments) premiers entreeux 1027.3élévation à une puissance 1016élever 1240élever à une puissance 1015élever au carré 666élimination 305ellipse 306ellipsoïde 307endomorphisme 314engendrer 388, 808ennéagone 812ensemble 096(ensemble) bien ordonné 122(ensemble) compact 572.2ensemble d'arrivée 128ensemble de départ 369ensemble des sous-ensembles 097(ensemble) disjoint 216.1ensemble muni d'une loi decomposition interne 410ensemble ordonné 913(ensemble) précompact 063ensemble quotient 678ensemble vide 749ensembliste 098entier 323, 326entier de Gauss 385entier modulo n 853entier naturel 809, 811entier rationnel 326entier relatif 326enveloppe 327, 328enveloppe convexe 1236.1enveloppe linéaire 1236.2épicycloïde 329épicycloïde allongée 715épicycloïde raccourcie 747épitrochoïde 330équation 295équation aux dérivéespartielles 196équation différentielle 195équation intégrale 484(équation, polynôme) du n-ième degré 803équerre 929équilatéral 278, 1083.1équipollent 296.1, 296.2équipotent 1119équivalence 298équivalent 297.1, 297.2erreur d'approximation 280espace 1179

(espace) à n dimensions 814espace affine 022(espace) compact 572.1(espace) complet 577.1(espace) connexe par arcs 1318espace de Banach 105(espace) de dimension finie 361(espace) de dimensioninfinie 735espace de probabilité 1035espace euclidien 337espace hermitien 425espace hilbertien 429espace mesuré 773espace métrique 766espace normé 866espace probabilisé 1035(espace) quasi-compact 674(espace) réflexif 1081.2(espace) séparable 067(espace) séparé 066(espace) simplementconnexe 1168espace topologique 1244(espace topologique)connexe 589.1espace vectoriel 1307espérance mathématique 282établir 179être concourant 503être sécant 503Euclide 338Euler 342eulérien 339.1, 339.2événement 897événement certain 133événement contraire 723événement élémentaire 303événement impossible 823(événement) indépendant 817.1excentricité 217, 367exponentiation 1016exponentielle 283, 284exposant 285, 1013expression 332extension 1297(extension) cyclique 135.2extension d'un corps 1217extension galoisienne 383extraire la racine (de) 1063extrapoler 288, 289extrémité 358, 364, 1072.1,

1072.2, 1072.3extrémité initiale 571

extrémité terminale 358extrémum 292extrémum absolu 007extrémum local 712face 275, 345(face) opposée 614.4facteur 349factorielle 348faiblement convergent 738famille 350(famille) disjointe 216.2fermeture 011, 352fermeture algébrique 1236.3figure géométrique 390figure homothétique 452(figure) semblable 1163figurer 355filtre 357fini 359flèche 1113folium de Descartes 549fonction 379fonction analytique 054fonction caractéristique 545fonction circulaire 1271fonction circulaireréciproque 519(fonction) concave 607.2(fonction) convexe 625.2(fonction) croissante 647fonction cyclométrique 519fonction de Heaviside 427fonction de n variables 805fonction de répartition 229(fonction) décroissante 745fonction élémentaire 301fonction en escalier 1228fonction étagée 1166fonction généralisée 230, 412(fonction) harmonique 413.1fonction hyperbolique 431fonction hyperboliqueinverse 512fonction hyperboliqueréciproque 512fonction logique 710(fonction) monotone parmorceaux 1007fonction multiforme 990fonction multivoque 990(fonction) périodique 958.1fonction polynomiale 998.1, 998.2fonction rationnelle 1056fonction signe 1154.1

173

fonction test 1239fonction trigonométrique 1271fonction trigonométriqueréciproque 519fonction uniforme 1289fonction univoque 1289fonctionnelle 380forme 372forme algébrique 041(forme) alternée 050.1forme différentielle 197forme hermitienne 423forme trigonométrique 1272formule 373foyer 368fraction 376fraction algébrique 040fraction continue 153, 154fraction décimale 172fraction impropre 840fraction irréductible 843fraction ordinaire 679fraction périodique 959fraction primitive 905.1fraction propre 1044fraction rationnelle 1055fraction réductible 1076fraction systématique 1020frontière 1072.1, 1072.6Galois 384Gauss 387gaussienne 386générateur 807.1génératrice 807.2générer 388, 808géométrie 395géométrie affine 018géométrie analytique 055géométrie descriptive 1029géométrie élémentaire 302géométrie euclidienne 335géométrie non-euclidienne 826géométrique 389gon 400grade 400gradient 398grand 149.2grand cercle 143, 150graphe 402.1, 402.2, 404,

405, 406.1(graphe) complet 577.3(graphe) connexe 589.2graphe dirigé 921

(graphe) fortementconnexe 591graphe non dirigé 835graphe non orienté 835graphe orienté 921graphe partiel 1198(graphe) sans boucle 1134(graphe) sans cycle 1135graphe simple 1167groupe 408(groupe) abélien 002.1groupe additif 012groupe alterné 051(groupe) archimédien 081(groupe) commutatif 002.1(groupe) cyclique 135.1groupe de Galois 381.1, 381.2groupe de Poincaré 378groupe des classesrésiduelles 409groupe fondamental 378(groupe) monogène 135.1groupe multiplicatif 790groupe quotient 680(groupe) simple 1165groupe symétrique 1157groupoïde 410hauteur 052.1, 052.2, 687Heaviside 428hélice 420hendécagone 174heptaèdre 1138heptagone 1139Hermite 426hexadécimal 168hexaèdre 419, 1144hexagone 1146Hilbert 430holomorphe 443.1, 443.2homéomorphe 444.1, 444.2homéomorphie 445, 446homéomorphisme 446homogène 447.1, 447.2,

447.3, 447.4homomorphe 449.1homomorphisme 450homothétie 453homothétique 451.1, 451.2, 452homotope 454homotopie 455horizontale 456.1hyperbole 437hyperboloïde 438hyperplan 439

hyperplan affine 019hyperplan vectoriel 1300hypocycloïde 440hypocycloïde allongée 716hypocycloïde raccourcie 748hypoténuse 441hypotrochoïde 442icosaèdre 254idéal 457(idéal) maximal 719.2(idéal) premier 1027.2(idéal) principal 149.1idempotent 665identité 458, 460image 115image (directe) 117.1, 117.2image réciproque 511.1, 511.2,

511.3imaginaire 462imaginaire pur 1052impair 836.1, 836.2,

836.3implication 466incident 467inclure 479inclusion 478incommensurable 832inconnue 831indéterminée 080.3indice 468induction 469inégalité 824inéquation 825infini 471, 475, 734, 736infiniment petit 473injectif 219, 317injection 220, 318inscriptible 322.1, 322.2,

322.3inscrire 321inscrit 322.1, 322.2,

322.3intégrable 488intégral 483intégrale 490.1, 490.2intégrale de Lebesgue 689.1, 689.2intégrale de Riemann 1096.1, 1096.2intégrale définie 205intégrale indéfinie 728, 819intégrande 487intégration 486.1, 486.2intégration par parties 688intégrer 489intercepter 189

174

intérieur 501, 732interpoler 502intersection 504, 579intervalle 505intervalle de convergence 631intervalle fermé 1125.5invariant 506.1, 507inverse 509, 524.2inversible 520, 521inversion 523.2, 1092inversion de signe 1153involutif 525involution 526irréductible 842isométrie 530isométrie directe 175(isométrie) directe 1022.2(isométrie) négative 829.2isométrie positive 175(isométrie) positive 1022.2(isométrie) rétrograde 829.2isométrique 529.1, 529.2,

529.3isomorphe 531.1, 531.2isomorphisme 532Jacobi 536jacobien 533, 535Kepler 558lacet 354Laplace 684laplacien 683latitude 687Lebesgue 691lemme 693lemniscate 692libre 694, 704lieu géométrique 713ligne 456.2, 706ligne brisée 1105limaçon de Pascal 950limite 696.1, 696.2limite inférieure 695.1, 695.2limite supérieure 697.1, 697.2linéaire 700.1, 700.2,

700.3, 705linéairement dépendant 703linéairement indépendant 694, 704logarithme 709logarithme décimal 173, 914logarithme naturel 810logarithme népérien 837logique mathématique 711, 754logistique 711, 754loi de composition 908.2

loi de composition externe 286.1loi de composition interne 498loi de probabilité 1031.1lois de Kepler 557longitude 717losange 718, 1102magma 410majorant 108, 1214mantisse 753math 755mathématique(s) 755matrice 758(matrice) autoadjointe 422(matrice) carrée 664.2matrice d'applicationlinéaire 759(matrice) diagonale 190.3(matrice) hermitienne 422matrice jacobienne 534matrice n×p 869matrice nulle 878(matrice) orthogonale 923.7(matrice) régulière 1083.3matrice transposée 1261(matrice) triangulaire 1266matrice unité 1286matrice-colonne 1313.3matrice-ligne 456.3maximum 722mécanique 761médiane 760.1, 760.2médiatrice 770membre 366.1, 762, 1238.9mener 1240méridienne 764méromorphe 765mesure 774mesure de Dirac 211mesure de Lebesgue 690mesure de probabilité 1031.1métrique 767mettre en équations 294milieu 769.1, 769.2mineur 780minimum 779minorant 108, 1194minute 783module 785.1, 785.2,

785.3modulo 784moins 781moment centré d'ordre n 798moment d'ordre n 799monoïde 786

monôme 788, 1290morphisme 450moyenne 768moyenne arithmétique 085moyenne géométrique 391moyenne harmonique 414moyenne pondérée 967multigraphe (orienté ounon) 986multilinéaire 988multiple 893, 989multiple d'ordre n 854.1, 854.2multiplicande 792multiplicateur 791multiplication 795.1, 795.2,

795.3, 795.4,795.5

multiplication matricielle 757multiplication polynomiale 999multiplicité 889multiplier 794.1, 794.2, 890n'importe quel 029n-cycle 813n-èdre 821n-graphe 849n-linéaire 852n-uple 854.1, 854.2n-uplet 859Napier 838négatif 829.1négation 828Neper 838Néper 838neutre 845nilpotent 850, 882nombre 856nombre à ajouter 013nombre à soustraire 1207nombre binaire à virgule 270nombre complexe 465, 574.1nombre complexeconjugué 603.1nombre d'or 911nombre décimal 172nombre dyadique 270nombre entier 326nombre fractionnairecomposé 775nombre imaginaire 465, 574.1nombre irrationnel 841(nombre) parfait 955nombre premier 1028.1nombre rationnel 1057nombre réel 1080nomogramme 001.2

175

non borné 815non inversible 830non négatif 833non positif 839non transitif 844normal 860.1normale 928normalement convergent 862norme 864normé 865normer 863, 1284noyau 559.1, 559.2nul 871.1, 871.2numérateur 886numération 857numération de position 1021nœud 1312.5obéir 1310objet fini 362obtusangle 895octaèdre 898octal 902octant 901octogone 899octuplet 900opérande 080.1, 906opérateur 909opération 908.1, 908.2opération logique 710opérer 907opposé 615, 617ordonnée 916, 1325ordre 917.2, 917.3,

917.4, 917.6,917.7

ordre de multiplicité 889orientation 920orienter 919origine 571, 922.1, 922.2,

922.3orthocentre 053, 931orthogonal 923.3, 923.4,

923.5, 923.6, 965oval 932ovale de Descartes 551pair 933.1, 933.2,

933.3parabole 934paraboloïde 935parallèle 936, 939.1, 939.2parallélépipède 938parallélogramme 940paramètre 942.1, 942.2paramètre focal 942.2parité 943, 1154.2

partie 1196partie aliquante 047partie aliquote 048partie entière 324partie fractionnaire 374partie imaginaire 463partie réelle 1079partition 225pas 953Pascal 952passer 1251peigne de Dirac 210pentaèdre 675pentagone 676, 954pente 058, 477périmètre 957période 960périphérie 956permutation 963, 1204permutation circulaire 136permutation (de néléments) 961permuter 962perpendiculaire 923.3, 923.4,

923.5, 923.6, 928,965, 966

P.G.C.D. 980phase 351pied 970plan 271, 274.1, 274.2plan affine 017plan de symétrie 1160.1, 1160.2plan vectoriel 1299planimétrie 977Platon 979plein 982plus 992plus fin 983plus grand commundiviseur 980plus petit communmultiple 981podaire 994point 1050.1, 1050.2(point) adhérent 010.1(point) d'accumulation 035(point) d'inflexion 476, 1255point de maximum 721point de minimum 778point fixe 356(point) frontière 1070(point) intérieur 496(point) isolé 528.1point où la fonction admetun extrémum 291

(point) singulier 834pôle 1006.1, 1006.2,

1006.3polyèdre 985polyèdre à n faces 821(polyèdre) régulier 1083.2polygone 987polygone à n côtés 851(polygone) régulier 1083.1polynôme 1000.1, 1000.2polynôme caractéristique 546polynôme formel 370polynôme nul 881polynôme unité 1288positif 1022.1postulat 1009potentiel 1012potentiel scalaire 1173potentiel vecteur 1301P.P.C.M. 981prédécesseur 062prédicat 1023prendre 049presque partout 1025presque tous 1026preuve 180, 1046primitive 728, 819prisme 1030probabilité 1031.1, 1031.2probabilité conditionnelle 588problème des ponts deKönigsberg 1036problème des quatrecouleurs 600produit 1037.1produit cartésien 553produit logique 606produit scalaire 1174.1, 1174.2produit (scalaire) hermitien 424.1, 424.2produit vectoriel 1302.1, 1302.2progression 1038progression arithmétique 086, 087progression géométrique 392, 394progression harmonique 415, 417projecteur 1303projection 1039, 1040.1,

1040.2, 1040.3,1040.4

projection canonique 543projection centrale 130projection oblique 891projection orthogonale 924projection parallèle 937projection vectorielle 1303prolongement 1297

176

nicole

Barrer

nicole

Texte inséré

ovale

proportion 1041proposition 1042.1prouvable 178prouver 1045puissance 547, 1017.1,

1017.2, 1017.3,1019

puissance n 800pyramide 971Pythagore 976pythagoréen 972pythagoricien 972pythagorique 972quadrant 663quadratique 664.1quadrature 668.1, 668.2quadrilatère 671quadrinôme 673quadrique 669quadruplet 672quelconque 029quintuplet 677quotient 682.1, 682.2,

1095.1racine 1065.1, 1065.2,

1065.3, 1065.4racine n-ième 801radian 1059radical 1064, 1066radicande 1062raison 204.2, 682.3rang 1073.1, 1073.2,

1073.3rangée horizontale 456.2rangée verticale 1313.2rapport 682.1, 1095.1rapporteur 060rationnel 1054rayon 1068rayon de convergence 633rayon de courbure 661rayon vecteur 1004, 1069recouvrement 646rectangle 923.2, 926, 927,

1086récurrence 469réductible 1075.2réduction à l'absurde 1077réel 1078, 1080règle 1090règle des signes deDescartes 552relation 1095.2(relation) antiréflexive 750relation binaire 253

relation composée 653.1relation d'équivalence 300relation d'ordre 917.1, 918(relation d'ordre) partiel 945.1(relation d'ordre) total 1279relation n-aire 806relation réciproque 518(relation) réflexive 1081.1relation sur un ensemble 500repère 636représentation 885.1, 885.2représentation graphique 404représentationparamétrique 941représenter 355reste 1094.1, 1094.2restriction 752, 1197retrancher 1208révolution 1101rhombe 718, 1102rhomboèdre 1103rhomboïde 1104Riemann 1097rotation 1112.2, 1112.3rotationnel 562s'annuler 877satisfaire 1310scalaire 1172, 1175se couper 503se croiser 503, 648se rencontrer 503sécante 1126.1, 1126.2,

1127second terme 013seconde 1131secteur angulaire 1130.1secteur circulaire 1130.2secteur sphérique 1130.3section 1129segment 1125.5, 1190.1,

1190.2, 1190.3segment (de cercle) 1125.3segment (de courbe) 1125.1segment de droite 1125.2segment (sphérique) 1125.4segment sphérique à deuxbases 397, 1149semi-groupe 260semi-linéaire 604semi-norme 262septuplet 1140série 1141série de fonctions 1142série entière 1018

série entière formelle 371série formelle 371série géométrique 393série harmonique 416sesquilinéaire 1145seulement si 888sexagésimal 1143sextuplet 1147si 1123si et seulement si 1124sigma-algèbre 1151signature 943, 1154.2signe 1152signe d'intégration 491signe moins 782signe plus 993signe somme 491similitude 1164.1, 1164.2sinus 1170.1, 1170.2sinus hyperbolique 434sinus hyperbolique inverse 515solide 639.2, 1178.2(solide) de révolution 1109solide indéformable 1178.1solide platonicien 978(solide, surface) derévolution 1100solution 1065.2somme 1213.1, 1213.2,

1213.3(somme) directe 1084.2somme logique 218somme partielle 947sommet 1312.1, 1312.2,

1312.3, 1312.4,1312.5

(sommet) isolé 528.2(sommet) opposé 614.2, 614.4sous-anneau 1203sous-application 752, 1197sous-arbre 1195sous-corps 1200sous-ensemble 1196(sous-ensemble)complémentaire 575.2(sous-ensemble) concave 607.1(sous-ensemble) convexe 625.1(sous-ensemble) dense 182(sous-ensemble) fermé 353(sous-ensemble)négligeable 879(sous-ensemble) ouvert 733.1, 733.2(sous-ensemble) partoutdense 156sous-espace propre 026

177

(sous-espace)supplémentaire 575.3sous-espace topologique 1246sous-espace vectoriel 1308sous-graphe 1198sous-groupe 1199sous-groupe conjugé 603.2(sous-groupe) distingué 506.2, 763, 860.2(sous-groupe) invariant 506.2, 763, 860.2(sous-groupe) normal 506.2, 763, 860.2sous-matrice 1201sous-module 1202sous-suite 1210sous-tendre 388, 808, 1205soustraction 1209.1, 1209.2soustraire 1208spectre 1180sphère 396.2, 1150.1,

1150.2spirale 1181spirale d'Archimède 082spirale hyperbolique 435spirale logarithmique 708ssi 1124statistique 1183stéradian 1184stéréométrie 1185strophoïde 1192structure 1193structure algébrique 042structure topologique 1245substitution 1204successeur 1008suite 1316suite arithmétique 086, 087suite de Cauchy 642suite de fonctions 1317(suite de fonctions)convergente en mesure 628(suite de fonctions)simplement convergente 1169(suite de fonctions)uniformément convergente 1281(suite de variablesaléatoires) convergeantpresque sûrement 1024(suite de variablesaléatoires) convergente enloi 627(suite de variablesaléatoires) convergente enprobabilité 629suite finie 360suite fondamentale 642suite géométrique 392, 394suite harmonique 415, 417

superficie 077.1superposable 568supplémentaire 576.3, 1219support 1206sur-corps 1217sur-ensemble 1215sur-graphe 1216surface 077.1, 1222surface conique 623.1surface cylindrique 141.1(surface) de révolution 1109surface latérale 366.3(surface) réglée 1087surjectif 1223, 1225surjection 1224, 1226symétrie 1161, 1162.1,

1162.2, 1162.3symétrique 1155.1, 1155.2,

1155.3, 1155.4symétrisable 848système d'axiomes 031système d'équations 293, 1171système de coordonnées 636table 001.2table de vérité 1311tangent 1233.1, 1233.2,

1233.3tangente 1232.1, 1232.2,

1234tangente hyperbolique 436tangente hyperboliqueinverse 516tangenter 1235tendre 1188tendre vers l'infini 474terme 304.2, 366.1,

564.4, 762,1238.1, 1238.3,1238.4, 1238.5,1238.6, 1238.7,1238.8, 1238.9

terme de rang n 802terme général 411tétraèdre 670Thalès 1231théorème 1237théorème de Pythagore 973théorème de Thalès 1230théorie des ensembles 099théorie des graphes 401, 403théorie des nombres 088topologie 1247.1, 1247.2topologie *-faible 251topologie de laconvergence simple 1248topologie de laconvergence uniforme 1249

topologie discrète 223topologie faible 737topologie faible * 251topologie grossière 730topologique 1241.1, 1241.3,

1241.4, 1241.5tore 1250total 982tourbillon 562trace 752, 1182, 1197tracer 1240tractrice 1252transcendant 1254.1, 1254.2transformation 1257(transformation) conforme 059, 592transitif 1258.1, 1258.2transitivité 1259translation 1260transposer 1263transposition 1264trapèze 1265treillis 686(treillis) complémenté 575.4(treillis) complet 577.2triangle 1267, 1274triangle (arithmétique) dePascal 951(triangle) isocèle 527triangle pythagoricien 974(triangle) scalène 1176tribu 1151tribu de Borel 123trièdre 1268trigonométrie 1273trigonométrique 1269trinôme 1276triplet 1275triplet pythagoricien 975trochoïde 1277tronc 1278tronc de cône 624trouver une approximation 070type 207.3unifère 1282uniformément continu 613union 651unité 1285unité imaginaire 464valeur absolue 008valeur approchée 069(valeur) d'adhérence 010.2valeur de vérité 1315valeur propre 025variable 1291, 1294

178

variable aléatoire 418, 1186(variable aléatoire)indépendante 817.2variable dépendante 184variable indépendante 818variance 1293variation des constantes 1296variété affine 023vecteur 1309

vecteur de base 111vecteur de position 1069vecteur lié 1051(vecteur) normé 1283.1vecteur nul 883vecteur propre 028(vecteur) unitaire 1283.1vectoriel 1298vérifier 1310

verticale 1313.1virgule de base 904voisin 804.1, 804.2voisinage 157volume 639.2, 1178.2,

1321zéro 875.1, 880, 1065.1zone 1328

4. INDEKSO GERMANA-ESPERANTA

8-Tupel 900Abakus 001.1Abbildung 116, 537Abel 004Abelsch 002.1,

002.2Abelsches Kriterium 003abgeschlossen 353abgeschlossene Hülle 352abgeschlossenes Intervall 1125.5abhängig 183abhängige Variable 184ableiten 187Ableitung 185.1,

185.2,185.3

(Ableitungs-)ordnung 917.2Abschluss 011absolut konvergent 009absolutes Extremum 007Absolutwert 008Abstand 228.1,

228.2,228.3

Abszisse 005, 006,1322, 1323

Abszissenachse 005, 1322abzählbar 222.1, 855,

887abziehen 1208Achse 034.1,

034.2,034.3,034.4

Achsen- 030Achteck 899Achtelkreis 901Achtflach 898Achtflächner 898Addend 013,

1238.1addieren 014

Addition 015.1,015.2

Additionszeichen 993additive Gruppe 012adhärent 010.1Adhärenz 011Adhärenz-(punkt) 010.2adjazent 804.2affin 016.1,

016.2,016.3

affine Ebene 017affine Geometrie 018affine Gerade 020affine Hyperebene 019affine Mannigfaltigkeit 023affiner Raum 022ähnlich 059, 592,

1163Ähnlichkeit 1164.1,

1164.2Algebra 044.1algebraisch 038.1,

038.2,038.3,038.4

algebraisch abgeschlossen 043algebraische Form 041algebraische Hülle 1236.3algebraische Struktur 042algebraischer Bruch 040algebraischer Dual 039Algorithmus 045aliquoter Teil 048allgemeines Glied 411alternierend 050.1alternierende Gruppe 051Analysis 056analytische Funktion 054analytische Geometrie 055Anfangsknotenpunkt 571

Anfangspunkt 922.1,922.2,922.3

angehören 065anliegend 1118Annäherungsfehler 280annehmen 049annullieren 876antilinear 604Antilogarithmus 620antireflexiv 750antisymmetrisch 064, 751Antivalenz 281Apothema 068.1Applikate 1327Applikatenachse 1326Approximationsfehler 280approximieren 070äquipollent 296.1,

296.2äquivalent 297.1,

297.2Äquivalenz 298Äquivalenzklasse 299Äquivalenzrelation 300Archimedes 083archimedisch (geordnete Gruppe) 081Archimedische Spirale 082Areafunktion 512Areakosinus 513Areakotangens 514Areasinus 515Areatangens 516Argument 080.1,

080.2Arithmetik 088arithmetisch 084arithmetische Folge 086, 087arithmetische Progression 086, 087arithmetisches Mittel 085Arkusfunktion 519

179

Arkuskosekans 089Arkuskosinus 090Arkuskotangens 091Arkussekans 093Arkussinus 094Arkustangens 095assoziativ 101.1,

101.2Assoziativität 102Asymptote 100aufgehen 247aufspannen 388, 808Auktor 013Ausdruck 332äußere Verknüpfung 286.1Ausgangsgrad 308Aussage 1042.1ausschließende Disjunktion 281austauschen 585Automorphismus 103Axial- 030Axiom 032Axiomensystem 031Banach 106Banach-Algebra 104Banach-Raum 105baryzentrische Koordinate 968Basis 109.1,

109.2,109.3,109.4,109.5,1014

Basis der natürlichen Logarithmen 110Basiskomma 904Basisvektor 111Baum 073bedingte Wahrscheinlichkeit 588begrenzt 359Begrenzung 1072.6Begrenzungs-(punkt) 1070benachbart 804.1,

804.2Berührungs-(punkt) 010.2beschränkt 107.1,

107.2,107.3

bestimmen 388, 808bestimmtes Integral 205Beweis 180, 1046beweisbar 178beweisen 179, 1045Bidual 255Bidualraum 255Bijektion 114, 227bijektiv 113, 226

Bild 117.1,117.2

bilden 355Bildkurve 404Bildmenge 115bilinear 257binär 269binärer Bruch 270Binom 118, 268Bogen 092.1,

279.2Bogenlinie 092.1Bogensekunde 1131Boole 127Boolesche Algebra 126.1,

126.2Borel 124Borelscher Körper 123Breite 687Breitenkreis 939.2Brennpunkt 368Bruch 376Bruchstrich 377Cartesius 554Cauchy 643Cauchy-Folge 642Charakteristik 544.1,

544.2charakteristische Funktion 545charakteristisches Polynom 546Cissoide 148Clique 563Covarianz 645, 657darstellende Geometrie 1029deckungsgleich 568Dedekind 163Dedekindscher Schnitt 162Definitionsbereich 369Dekaeder 166Deltoid 176Derangement 1092des Thales 1229Descartes 554Descartessche Zeichenregel 552Descartessches Blatt 549Descartessches Oval 551Determinante 188.1,

188.2,188.3

dezimal 160, 171Dezimalbruch 172Dezimale 161, 905.3Dezimalzahl 172diagonal 190.1Diagonal-(element) 190.2

Diagonal-(matrix) 190.3Diagonale 192.1,

192.2diagonalisierbar 191.1,

191.2dicht 182Dieder 256Differential 202.1,

202.2Differential- 194Differentialform 197Differentialgleichung 195Differentiation 199Differenz 204.1,

204.2,204.3

Differenzialrechnung 198differenzierbar 186, 200differenzieren 187, 201Digraph 921Dimension 207.1,

207.2Dirac 212Diracsche Funktion 209Diracscher Kamm 210Diracsches Maß 211direkt 1084.2Direktrix 213.1,

213.2disjunkt 216.1,

216.2Disjunktion 218diskret 222.1, 855,

887diskrete Topologie 223Diskriminante 224Distribution 230, 412distributiv 232.1,

232.2Distributivität 233divergent 234, 743Divergenz 235divergenzfrei 1136divergieren 236, 744Dividend 238dividieren 241Division 242Division mit Rest 243, 334Divisor 237, 248.1,

248.2Dodekaeder 164Drachenfigur 176Dreh-(körper, fläche) 1100, 1109Drehachse 1110Drehpunkt 131.4,

1111

180

Drehung 1112.2,1112.3

Dreibein 1268Dreieck 1267, 1274Dreiecks-(matrix) 1266Dreiecksmessung 1273Dreikant 1268Dual 252dual 249duale Basis 250Dualraum 252durch denselben Punkt gehen 630.1Durchmesser 193.1,

193.2Dynamik 208eben 271Ebene 274.1,

274.2ebene Kurve 273ebener Winkel 272echter Bruch 1044echter Teiler 1043Ecke 061.1,

061.2,061.3,061.4,1312.5

egal 276.1,276.2

Eigenraum 026eigentlich 1022.2(eigentliche) Bewegung 175Eigenvektor 028Eigenwert 025einbeschreiben 321einbeschrieben 322.1,

322.2,322.3

eindeutige Funktion 1289eine Gleichung finden 294eineindeutig 113, 226einen zugeordneten Bogen haben 189einfach 1165einfach konvergent 1169einfach zusammenhängend 1168einfache Funktion 1166einfacher Graph 1167Eingangsgrad 316Einheitskreis 1270Einheitsmatrix 1286Einheitspolynom 1288Einhüllende 327, 328Einkreis 125Einschränkung 752, 1197Einselement 1285Einsetzung 1204

Element 304.1,304.2,564.4,1238.8

elementare Funktion 301Elementarereignis 303elementares Ereignis 303Elementargeometrie 302Elfeck 174Elimination 305Ellipse 306Ellipsoid 307Endknoten 358endlich 359endlichdimensional 361endliche Reihe 360endliche Zahl 362Endomorphismus 314Endpunkt 358, 364,

1072.1,1072.2,1072.3

entgegengesetzt 615, 619entgegengesetzt gleich 615entgegengesetztes Element 617enthalten 315, 479Enthaltensein 478entwickeln 313Entwicklung 309Envolvente 327, 328Epitrochoide 330Epizykloide 329Ereignis 897Ereignisalgebra 896erfüllen 1310Ergebnis 1213.1erheben (in eine Potenz) 1015Erwartungswert 282Erweiterung 1297erzeugen 388, 808Erzeugende 807.1,

807.2Euklid 338Euklidische Geometrie 335Euklidischer Algorithmus 333Euklidischer Raum 337Euklidischer Ring 336Euler 342Eulersch 339.1,

339.2Eulersche Gerade 341Evolute 312, 343Evolvente 310, 344Existenzbeweis 1047Exponent 285, 1013Exponentialfunktion 283, 284

extrapolieren 288, 289Extremalstelle 291Extremstelle 291Extremum 292Extremwert 292Exzentrizität 217, 367Faktor 349Faktorgruppe 680Fakultät 348fallend 745Familie 350fast alle 1026fast sicher konvergent 1024fast überall 1025Fehler 1094.2feiner 983Feld 540Festkörper 1178.1Feuerbach-Kreis 340Figur 390Filter 357finit 359finite Zahl 362Fixpunkt 356Fläche 275, 1222Flächeninhalt 077.1flächeninhaltsgleich 1114Folge 1316Forderung 1009Form 372formale Potenzreihe 371formale Reihe 371formales Polynom 370Format 207.3Formel 373formen 355fortschreitende Reihe 1038Fortsetzung 1297frei 694Fundamentalfolge 642Fundamentalgruppe 378Fünfeck 676, 954Fünfflach 675Fünfflächner 675Funktion 379Funktion n Veränderlicher 805Funktional 380Funktionenfolge 1317Funktionenreihe 1142Funktionsfolge 1317Funktionsreihe 1142Fußpunkt[s]kurve 994Fußpunktenkurve 994

181

Galois 384Galoisfeld 382galoissche Erweiterung 383Galoissche Gruppe 381.1,

381.2Ganghöhe 953ganz 323ganze Gaußsche Zahl 385ganze Zahl 326ganzer Teil 324ganzwertig 323ganzzahlig 323Gauß 387Gauß-Kurve 386gebrochen-rationale Funktion 1056gebrochener Teil 374gebundener Vektor 1051gegen Unendlich streben 474Gegen-(winkel) 1093Gegenbeispiel 618Gegenereignis 723gegengleich 615gegenüberliegend 614.2,

614.3,614.4

gehen 1251gekürzter Bruch 843gemeine Zykloide 138Gemeinsames 579gemischter Bruch 775genügen 1310Geometrie 395geometrisch 389geometrische Folge 392, 394geometrische Progression 392, 394geometrische Reihe 393geometrischer Körper 639.2,

1178.2geometrischer Ort 713geometrisches Mittel 391geordnete Menge 913(geordnetes) Paar 265, 944Gerade 1091.1,

1091.2gerade 933.1,

933.2,933.3

Geradenkomplex 574.3geradlinig 1087gerichteter Graph 921geschlossener Weg 354gestreckt 1189gewichtetes Mittel 967gewogenes Mittel 967gewöhnlicher Bruch 679

gleich 276.1,276.2

gleichliegend 1093gleichmächtig 1119gleichmäßig konvergent 1281gleichmäßig stetig 613gleichschenklig 527gleichseitig 278Gleichung 277, 295Gleichungssystem 293, 1171Glied 304.2,

366.1,564.4, 762,1238.3,1238.5,1238.6,1238.7,1238.8,1238.9

Glockenkurve 386goldener Schnitt 911Gon 400Grad 399.1,

399.2,399.3,399.4,399.5

Gradient 398Graph 402.1,

402.2, 405,406.1

Graphentheorie 401, 403graphische Darstellung 404große Halbachse 407größter gemeinsamer Teiler 980Gruppe 408Gruppoid 410Halbebene 259Halbgerade 263Halbgruppe 260halbieren 267Halbierende 119, 261.2,

266Halbkugel 264halblinear 604Halbmesser 1068Halbnorm 262harmonisch 413.1harmonische Folge 415, 417harmonische Progression 415, 417harmonische Reihe 416harmonisches Mittel 414Häufungs-(punkt) 010.2, 035Haupt-(ideal) 149.1Haupt-(kreis) 149.2Hauptideal-(ring) 151Hauptkreis 143, 150Heaviside 428

Heavisidesche Funktion 427Heptaeder 1138Hermite 426Hermitesch 422Hermitesche Form 423Hermitescher Raum 425Hermitesches Skalarprodukt 424.1,

424.2hexadezimal 168Hexaeder 419, 1144Hilbert 430Hilbert-Raum 429hinreichende Bedingung 1211Hintereinanderausführung 654hinzufügen 014Höhe 052.1,

052.2Höhenpunkt 053, 931holomorph 443.1,

443.2homogen 447.1,

447.2,447.3,447.4

homomorph 449.1Homomorphismus 450homöomorph 444.1,

444.2Homöomorphie 445Homöomorphismus 446Homothetie 453homothetisch 451.1,

451.2homothetische Figur 452homotop 454Homotopie 455Horizontale 456.1Horizontalreihe 456.2Hyperbel 437Hyperbelfunktion 431Hyperbelkosinus 432Hyperbelkotangens 433Hyperbelsinus 434Hyperbeltangens 436hyperbolische Funktion 431hyperbolische Spirale 435hyperbolischer Kosinus 432hyperbolischer Kotangens 433hyperbolischer Sinus 434hyperbolischer Tangens 436Hyperboloid 438Hyperebene 439, 1300Hypotenuse 441Hypotrochoide 442Hypozykloide 440Ideal 457

182

idempotent 665identische Abbildung 460Identität 458identitiv 751Ikosaeder 254imaginär 462imaginäre Einheit 464imaginäre Zahl 465, 574.1Imaginärteil 463Implikation 466Index 468indiskrete Topologie 730Induktion 469Induktionsaxiom 033Induktionsbeweis 1048Infimum 470infinit 734Infinitesimalrechnung 472Inflexions-(punkt) 476, 1255Injektion 220, 318injektiv 219, 317Inklusion 478inkommensurabel 832Inkreismittelpunkt 131.2inner 496innere Verknüpfung 498innerer Automorphismus 497Inneres 501, 732Integral 490.1,

490.2Integral- 483Integralgleichung 484Integralkern 559.2Integralrechnung 485Integralzeichen 491Integrand 487Integration 486.1,

486.2Integration nach Teilen 688Integrationsgrenze 1072.4integrierbar 488integrieren 489Integritäts-(ring) 480interpolieren 502Intervall 505Intervallgrenze 364,

1072.2invariant 506.1,

506.2, 763,860.2

Invariante 507Invariantenkörper 508inverse 509inverse Abbildung 510inverse Figur 524.2

inverse Hyperbelfunktion 512inverse hyperbolische Funktion 512inverse Kreisfunktion 519inverse Relation 518inverse trigonometrische Funktion 519inverser Punkt 524.2Inverses 524.1inverses Bild 511.1,

511.2,511.3

inverses Element 847Inversion 523.2,

1092invertierbar 848Involution 526involutorisch 525inzident 467irrationale Zahl 841irreduzibel 842isoliert 528.1,

528.2Isometrie 530isometrisch 529.1,

529.2,529.3

isomorph 531.1,531.2

Isomorphie 532Jacobi 536Jacobische Determinante 533, 535Jacobische Matrix 534jeder 029Kalkül 538Kalotte 539, 1314kanonisch 541kanonische Basis 542kanonische Projektion 543Kante 279.1,

279.2Kantenzug 155Kardinalzahl 547, 1019Kardioide 548kartesische Koordinate 550kartesisches Produkt 553Kathete 556Kegel 623.1,

623.2Kegelfläche 623.1Kegelkörper 623.2Kegelschnitt 598Kepler 558Keplersche Gesetze 557Kettenbruch 153, 154Kettenlinie 555Kinematik 560kleine Halbachse 739

kleinstes gemeinsames Vielfaches 981Knotenpunkt 1312.5Koeffizient 304.2,

564.1,564.2,564.3,564.4,1238.7,1238.8

Kofaktor 565kollinear 1120Kombination (von n Elementenzur p-ten Klasse) 569Kombinatorik 570kommensurabel 655kommutativ 002.1, 581,

583.1,583.2,583.3

Kommutativität 584kommutieren 587kompakt 572.1,

572.2komplanar 1116Komplement 576.1,

576.2Komplement-(winkel) 575.1komplementär 575.2,

575.3,575.4

komplementäres Ereignis 723Komplementärmenge 576.2Komplementärraum 576.3Komplementwinkel 576.1komplex 573komplexe Zahl 465, 574.1Komponent 1238.4Komponente 578Konchoide 596, 608Konchoide von Nikomedes 597konform 059, 592kongruent 593.1Kongruenz 594Kongruenzmodul 785.3Konjugation 605konjugiert 602.1,

602.2konjugiert linear 604konjugierte komplexe Zahl 603.1konjugierte Untergruppe 603.2Konjunktion 606konkav 607.1,

607.2konnex 1279Konoid 609konstant 610.1,

610.2,610.3

183

Konstante 611kontinuierlicher Bruch 153, 154kontrahierende Abbildung 656Kontraktion 656Kontraposition 621konvergent 626.1,

626.2konvergent dem Maße nach 628konvergent in derWahrscheinlichkeit 629konvergent in Verteilung 627konvergent mit derWahrscheinlichkeit Eins 1024Konvergenzintervall 631Konvergenzkreis 632Konvergenzradius 633konvergieren 630.2konverse Relation 518konvex 625.1,

625.2konvexe Hülle 1236.1konzentrisch 1115Koordinate 635Koordinatenachse 634Koordinatensystem 636Korollar 638Körper 639.1,

639.2,1178.1,1178.2

Körper der Brüche 375Körpererweiterung 1217Korrelationskoeffizient 637Kosekans 640.1,

640.2Kosinus 641.1,

641.2Kotangens 644.1,

644.2Kote 1327Kovarianz 645, 657Kreis 137.2,

144.2,221.1,221.2

Kreisabschnitt 1125.3Kreisbogen 092.1Kreisevolvente 311Kreisfunktion 1271Kreislinie 144.1, 146Kreisperipherie 146Kreisrand 146Kreisscheibe 144.2,

221.1Kreiszylinderkoordinate 140Krümmung 092.1, 658Krümmungskreis 660

Krümmungsmittelpunkt 659Krümmungsradius 661kubisch 649Kubus 650.2Kugel 396.1,

396.2,1150.2

Kugelabschnitt 1125.4Kugelkappe 539, 1314Kugelkoordinate 1148Kugeloberfläche 1150.1Kugelschicht 397, 1149Kugelsektor 1130.3Kugelstumpf 624Kurve 662, 706Kurvenstück 1125.1kürzbarer Bruch 1076Länge 717Laplace 684Laplace-Operator 683Lebesgue 691Lebesguesches Integral 689.1,

689.2Lebesguesches Maß 690leere Menge 749Leitkurve 213.1Leitlinie 213.2Lemma 693Lemniskate 692Limes 696.1,

696.2limes inferior 695.1,

695.2limes superior 697.1,

697.2Limes-(punkt) 010.1Lineal 1090linear 700.1,

700.2,700.3, 705,1279

linear abhängig 703linear unabhängig 694, 694,

704lineare Algebra 701.1,

701.2lineare Hülle 1236.2Linearkombination 702Linie 706linke Nebenklasse 726linke Restklasse 726Links-(system) 727linksseitige Nebenklasse 726linksseitige Restklasse 726logarithmische Ableitung 707logarithmische Spirale 708

Logarithmus 709logische Operation 710logische Summe 218logisches Produkt 606Logistik 711, 754lokales Extremum 712Lösung 1065.2Lot 928Lotfußpunkt 970Mächtigkeit 547, 1019malnehmen 794.1Mantel 366.3Mantellinie 068.2,

807.2Mantisse 753Maß 774Maßraum 773Mathematik 755mathematische Logik 711, 754Matrix 758Matrix einer linearer Abbildung 759Matrizenaddition 756Matrizenmultiplikation 757maximal 719.1,

719.2Maximum 722Maximumstelle 721Mechanik 761Mediane 760.1,

760.2mehrdeutige Funktion 990mehrfach 989Menge 096Menge mit inneremVerknüpfungsgesetz 410Mengenlehre 099mengentheoretisch 098Meridian 764Meridianlinie 764meromorph 765messbar 772Metrik 767metrischer Raum 766minimal 776Minimum 779Minimumstelle 778Minor 780minus 781Minuszeichen 782Minute 783mit eindeutigerPrimfaktorzerlegung 346mit Einselement 1282mit entgegengesetzten Vorzeichen 622mit gleichem Volumen 1122

184

mit gleichem Vorzeichen 1121Mitte 769.1,

769.2Mittel 768Mittelpunkt 131.1,

131.3,131.5

Mittelpunktswinkel 129Mittelsenkrechte 770Modul 785.1,

785.2modulo 784Monoid[e] 786Monom 788, 1290monoton 789Multigraph (gerichteter oderungerichteter) 986multilinear 988multiple 989Multiplikand 792Multiplikation 795.1,

795.2,795.3,795.4,795.5

multiplikative Gruppe 790Multiplikator 791multiplizieren 794.2Multiplizität 889(n,p)-Matrix 869n-dimensional 814n-Eck 851n-fach 854.1,

854.2n-Flach 821n-Graph 849n-linear 852n-stellige Relation 806n-te Potenz 800n-te Wurzel 801n-ten Grades 803n-tes Glied 802n-tes Moment 799n-tes zentrales Moment 798n-Tupel 859n-Zykel 813Nachfolger 1008Näherungswert 069Napier 838natürliche Zahl 809, 811natürlicher Logarithmus 810Neben-(winkel) 071Nebenklasse 365Negation 828negativ 829.1negativ orientiert 727

Nenner 181Neper 838Neperscher Logarithmus 837Neugrad 400Neuneck 812Neunpunktekreis 340neutral 845neutrales Element 846nicht aufgehender Teil 047nichteuklidische Geometrie 826nichtnegativ 833nichtorientierter Graph 835nichtpositiv 839nichttransitiv 844nilpotent 850, 882Norm 864normal 860.1normal konvergent 862Normal-(teiler) 506.2, 763,

860.2Normale 928normieren 863, 1284normiert 865,

1283.1,1283.2

normierter Raum 866notwendige Bedingung 816Null werden 877Null- 871.1,

871.2Null-(menge) 879Nullelement 880Nullmatrix 878Nullpolynom 881Nullraum 559.1Nullstelle 875.1,

1065.1Nullteiler 872Nullvektor 883nur wenn 888obere Grenze 1221obere Schranke 1214oberer Limes 697.1,

697.2Obergraph 1216Oberkörper 1217Obermenge 1215offen 733.1,

733.2offener Kern 501, 732ohne Rest teilen 247ohne Schleife 1134ohne Zyklus 1135Oktaeder 898oktal 902

Oktant 901Operand 080.1, 906Operation 908.2Operator 909operieren 907Ordinate 915, 916,

1324, 1325Ordinatenachse 915, 1324Ordnung 917.3,

917.4,917.6,917.7

Ordnungsrelation 917.1, 918orientieren 919orientierter Graph 921Orientierung 920Orientierung festlegen 919orthogonal 923.3,

923.4,923.5,923.6,923.7, 965

orthogonale Projektion 924Orthozentrum 053, 931Ortsvektor 1069Oskulationskreis 660Oval 932Parabel 934Paraboloid 935Parallel 939.2parallel 936Parallele 939.1parallele Gerade 939.1Parallelepiped 938Parallelogramm 940Parallelprojektion 937Parameter 942.1,

942.2Parameterdarstellung 941Parität 943Partial-(ordnung) 945.1partielle Ableitung 946partielle Differentialgleichung 196Pascal 952Pascalsche Schnecke 950Pascalsches Zahlendreieck 951Pentaeder 675Pentagon 954Periode 960periodisch 958.1periodischer Bruch 959Peripherie 956Permutation (von n Elementen) 961permutieren 962

185

perpendikular 923.3,923.4,923.5,923.6, 965

Pfeil 1113Phase 351Planimetrie 977Plato 979Platon 979Platonischer Körper 978plus 992Pluszeichen 993Pol 1006.1,

1006.2,1006.3

Polarachse 1002Polarkoordinate 1005Polarradius 1004Polarwinkel 1003Polyeder 985Polygon 987Polynom 1000.1,

1000.2Polynomaddition 997Polynomfunktion 998.1,

998.2Polynommultiplikation 999Polynomring 1001positiv 1022.1positiv orientiert 170Postulat 1009potential 1011Potenz 1017.1,

1017.2,1017.3

Potenzerhebung 1016Potenzial 1012potenzieren 1015Potenzierung 1016Potenzmenge 097Potenzreihe 1018Prädikat 1023präkompakt 063Prim-(element) 1027.1Prim-(ideal) 1027.2Primelement 1028.2Primzahl 1028.1Prisma 1030Problem der KönigsbergerBrücken 1036Produkt 653.1,

1037.1Produktabbildung 653.1Produktrelation 653.1Produktweg 653.2Progression 1038

Projektion 1039,1040.1,1040.2,1040.3,1040.4

Projektor 1303Proportion 1041Punkt 1050.1,

1050.2punktweise konvergent 1169Pyramide 971Pythagoras 976pythagoreisch 972pythagoreischer Lehrsatz 973pythagoreisches Dreieck 974pythagoreisches Zahlentripel 975Q.E.D. 561Quadrant 663Quadrat 667.1,

667.2Quadrat- 664.1quadratisch 664.1,

664.2Quadratur 668.1,

668.2quadrieren 666Quadrik 669Quadrinom 673Quadrupel 672quasikompakt 674Quasinorm 262Quintupel 677Quirl 562quod erat demonstrandum 561Quotient 682.1,

682.2,682.3,1095.1

Quotientengruppe 680Quotientenkörper 375Quotientenring 681Quotientmenge 678Radiant 1059Radikand 1062Radius 1068Radiusvektor 1004, 1069radizieren 1063Radkurve 138Rand 1072.1,

1072.6Rand-(punkt) 1070Rang 1073.1,

1073.2,1073.3

rational 1054rationale Funktion 1056rationale Zahl 1057

rationaler Bruch 1055Raum 1179Raumkurve 822Raumwinkel 1177Raute 718, 1102Realteil 1079Rechenart 908.1Rechenbrett 001.1Rechenoperation 908.1Rechentafel 001.2Rechnung 538recht 923.1,

1084.1rechte Nebenklasse 169rechte Restklasse 169Rechteck 927, 1086rechter Winkel 930Rechts-(system) 170rechtsseitige Nebenklasse 169rechtsseitige Restklasse 169rechtwinklig 923.2, 926reductio ad absurdum 1077reduzibel 1075.2reell 1078reelle Zahl 1080reflexiv 1081.1,

1081.2Regel-(fläche) 1087regelmäßig 1083.1,

1083.2regulär 1083.3,

1083.4Reihe 1141rein imaginär 1052Reißdreieck 929rektifizierbar 1088Relation 1095.2Relation in einer Menge 500relativ prim 1027.3Rest 1094.1Restklasse 365, 853Restklassengruppe 409Restklassenring 1099Reziprokes 524.1Rhomboeder 1103Rhomboid 1104Rhombus 718, 1102Richtung 214Richtungskoeffizient 058, 477Riemann 1097Riemannsches Integral 1096.1,

1096.2Ring 1098Ringfläche 1250

186

Rotation 562,1112.2,1112.3

Rotor 562runden 1106Rundung 1107Satz 693, 1237Satz von Thales 1230Scheitel 1312.1,

1312.2,1312.3,1312.4

Scheitel-(winkel) 619Schenkel 685.1,

685.2schiefe Projektion 891Schleife 125schlichter Graph 1167Schlinge 125Schneide 279.1schneiden 1128Schnitt 504, 1129Schnittmenge 579Schranke 108Schraubenlinie 420schwach konvergent 738schwache *-Topologie 251schwache Topologie 737Schwerpunkt 969Sechseck 1146Sechsflach 419, 1144Sechsflächner 419, 1144Segment 1125.5Sehne 1227Seite 345, 366.1,

685.1,685.2, 762,1238.9

Seitenfläche 345Sekans 1126.1,

1126.2Sekante 1127Sektor 1130.2selbst-konjugiert 506.2, 763,

860.2selbstadjungiert 422Seminorm 262senkrecht 923.3,

923.4,923.5,923.6, 965

Senkrechte 928, 966,1313.1

separabel 067separiert 066Septupel 1140sesquilinear 1145sexagesimal 1143

Sextupel 1147sich decken 567.1,

567.2sich kreuzen 648sich schneiden 503sich treffen 503sicheres Ereignis 133Siebeneck 1139Siebenflächner 1138Sigma-Algebra 1151Sigma-Körper 1151Signatur 943,

1154.2Signum(funktion) 1154.1singulär 834singuläre Kante 125Sinus 1170.1,

1170.2Sippe 563Skalar 1175skalar 1172skalares Potenzial 1173Skalarprodukt 1174.1,

1174.2Spalte 1313.2Spaltenmatrix 1313.3Spektrum 1180Sphäre 1150.1sphärische Koordinate 1148Spirale 1181spitz 036Spitze 1312.1,

1312.2,1312.3,1312.4

spitzwinklig 037Spur 1182Stammbruch 905.1Stammfunktion 728, 819Standardabweichung 1292stark zusammenhängend 591Startpunkt 571Statistik 1183Steckenzug 1105Steigung 058, 477Stellenwertsystem 1021Steradiant 1184Stereometrie 1185stetig 612.1,

612.2,729.1

Strahl 263streben 1188

Strecke 279.2,1125.2,1190.1,1190.2,1190.3

streng monoton 1191Streuung 1293Strophoide 1192Struktur 1193stückweise monoton 1007Stumpf 1278stumpf 724, 894stumpfwinklig 895Substitution 1204Subtrahend 1207subtrahieren 1208Subtraktion 1209.1,

1209.2Summand 1238.1Summe 1213.1,

1213.2,1213.3

Summenglied 1238.1Supplement-(winkel) 1218supplementär 575.3Supplementärraum 576.3Supplementwinkel 1219Supremum 1221Surjektion 1224, 1226surjektiv 1223, 1225Symmetrie 1161,

1162.1,1162.2,1162.3

Symmetrieachse 1158.1,1158.2

Symmetrieebene 1160.1,1160.2

Symmetriezentrum 1159.1,1159.2

symmetrisch 1155.1,1155.2,1155.3,1155.4

symmetrische Differenz 1156symmetrische Gruppe 1157systematischer Bruch 1020Tangens 1232.1,

1232.2Tangente 1234Tangenten- 1233.1,

1233.2,1233.3

Tangential- 1233.1,1233.2,1233.3

tangieren 1235teilbar 239Teilbarkeit 240

187

Teilbaum 1195Teiler 248.1,

248.2Teilfolge 1210Teilgraph 1198Teilmenge 1196Teilsumme 947Testfunktion 1239Tetraeder 670Thales 1231Thales- 1229Topologie 1247.1,

1247.2Topologie der gleichmäßigenKonvergenz 1249Topologie der punktweisenKonvergenz 1248topologisch 1241.1,

1241.3,1241.4,1241.5

topologische Struktur 1245topologischer Bidual 1243topologischer Dual 1242topologischer Raum 1244topologischer Unterraum 1246Torus 1250total 1279Träger 1206Traktrix 1252Transformation 1257transitiv 1258.1,

1258.2Transitivität 1259Translation 1260Transponieren 1264transponieren 1263Transponierte 1261Transporteur 060transzendent 1254.1,

1254.2Trapez 1265Treppenfunktion 1228Trigonometrie 1273trigonometrisch 1269trigonometrische Form 1272trigonometrische Funktion 1271Trinom 1276Tripel 1275triviale Topologie 730Trochoide 1277Typ 207.3überall dicht 156Überdeckung 646übereinstimmen 567.1,

567.2

übereinstimmend 568umbeschrieben 159Umdrehung 1101Umfang 957Umfangswinkel 145Umgebung 157Umhüllungskurve 327, 328umkehrbar 520, 521Umkehrrelation 518umschreiben 158unabhängig 817.1,

817.2unabhängige Variable 818unbegrenzt 734Unbekannte 831unbeschränkt 815Unbestimmte 080.3unbestimmtes Integral 728, 819unechter Bruch 840uneigentlich 829.2Unendlich 475, 736unendlich 471, 734unendlich kleine Größe 473unendlichdimensional 735ungerade 836.1,

836.2,836.3

ungerichteter Graph 835ungleichseitig 1176Ungleichung 824, 825unmögliches Ereignis 823untere Grenze 470untere Schranke 1194unterer Limes 695.1,

695.2Untergraph 1198Untergruppe 1199Unterkörper 1200Untermatrix 1201Untermenge 1196Untermodul 1202Unterring 1203unterspannen 1205Untervektorraum 1308unumkehrbar 830Urbild 511.1,

511.2,511.3

Urteil 1042.1variabel 1294Variable 1291Varianz 1293Variation des Konstanten 1296Variation (von n Elementen zur p-ten Klasse) 072

Vektor 1309Vektor- 1298Vektorebene 1299Vektorgerade 1304vektoriell 1298vektorielles Produkt 1302.1,

1302.2Vektorpotenzial 1301Vektorraum 1307verallgemeinerte Funktion 230, 412Verband 686Vereinigungsmenge 651Verhältnis 682.1,

1095.1Verkettung 654Verknüpfung 908.2Verknüpfungsgesetz 908.2verkürzte Epizykloide 747verkürzte Hypozykloide 748verkürzte Zykloide 746verlängerte Epizykloide 715verlängerte Hypozykloide 716verlängerte Zykloide 714Vermutung 599vertauschbar 582, 586Vertauschung 963, 1204Verteilungsfunktion 229Vertikale 1313.1Vertikalreihe 1313.2vervielfältigen 890Vieleck 987Vielfaches 893Vielfachheit 889Viereck 671Vierfarbenvermutung 600Vierflach 670Vierflächner 670voll 982Voll-(winkel) 982vollkommen 955vollständig 577.1,

577.2,577.3

Volumen 1321von Abel 002.2von Pythagoras 972von Thales 1229Vorgänger 062Vorzeichen 1152Vorzeichenänderung 1153Waag[e]rechte 456.1wachsend 647Wahrheitstabelle 1311Wahrheitstafel 1311

188

Wahrheitswert 1315Wahrscheinlichkeit 1031.2Wahrscheinlichkeitsdichte 1032Wahrscheinlichkeitsmaß 1031.1Wahrscheinlichkeitsraum 1035Wahrscheinlichkeitsrechnung 1034Wahrscheinlichkeitsverteilung 1033Wahrscheinlichkeitsverteilungsfunktion 229was zu beweisen war 561Wechsel-(winkel) 050.2Weg 1319.1,

1319.2wegzusammenhängend 1318Wende-(punkt) 476, 1255Wendel 420wenn 1123wenn und nur wenn 1124Wert[e]bereich 128Widerspruchsbeweis 1049Winkel 061.1,

061.2,061.3,061.4

Winkelabstand 057Winkelentfernung 057Winkelhalbierende 266Winkelraum 1130.1winkeltreu 059, 592Wirbel 562wirbelfrei 1137wohlgeordnet 122Wohlordnung 121Würfel 650.1

Wurzel 1065.1,1065.2,1065.3,1065.4

Wurzelkörper 1060Wurzelzeichen 1064, 1066wurzelziehen 1063w.z.b.w. 561x-Achse 005, 1322x-Koordinate 006, 1323y-Achse 915, 1324y-Koordinate 916, 1325z-Achse 1326z-Koordinate 1327Zahl 856Zahlendarstellung 885.1,

885.2Zahlenfolge 1038Zahlenlehre 088Zahlensystem 857Zähler 886Zehneck 167Zehner-Logarithmus 173, 914Zehnflach 166Zehnflächner 166Zeile 456.2Zeilenmatrix 456.3Zentralprojektion 130Zentrum 131.5Zentrum (einer Gruppe) 132zerlegbar 741zerlegen 742Zerlegung 225, 740

ziehen 1240Ziffer 134Zone 1328ZPE-(Ring) 346zueinander entgegengesetzt 614.1Zufallsgröße 418, 1186Zufallsvariable 418, 1186Zuordnung 1095.2zusammenfallend 566zusammengesetzt 245zusammengesetzter Divisor 246zusammenhängend 589.1,

589.2zusammenhängender Bestandteil 590Zwanzigflach 254Zwanzigflächner 254zweistellige Relation 253Zwölfeck 165Zwölfflach 164Zwölfflächner 164Zykel 137.1zyklisch 135.1,

135.2zyklische Vertauschung 136Zykloide 138zyklometrische Funktion 519Zyklus 137.2Zyklusprogression 147Zylinder 141.1,

141.2Zylinderfläche 141.1Zylinderkoordinate 140

5. INDEKSO HUNGARA-ESPERANTA

a königsbergi hidakproblémája 1036abakusz 001.1Abel 004Abel-féle 002.2Abel-kritérium 003ábrázol 355ábrázolás 116ábrázoló geometria 1029abszcissza 006, 1323abszcisszatengely 005abszolút érték 008abszolút konvergens 009abszolút szélsőérték 007additív csoport 012adrész 905.1

affin 016.1, 016.3affin altér 023affin egyenes 020affin geometria 018affin hipersík 019affin sík 017affin tér 022affinitás 016.2akármilyen 029akkor 1123akkor és csak akkor (acsa,csakkor) 1124alakzat 390alap 109.2, 109.3,

1014alapszám 109.1alapvektor 111

aldetermináns 780algebra 044.1algebrai 038.1algebrai (a racionális számtestfelett) 038.3algebrai alak 041algebrai (bővítés) 038.4algebrai duális tér 039algebrai (elem) 038.2algebrai lezárt 1236.3algebrai struktúra 042algebrai tört 040algebrailag zárt 043algoritmus 045alkot 808alkotó (vonalfelületé) 807.2állandó 610.1

189

állandók variálásánakmódszere 1296állítás 1042.1almátrix 1201alsó korlát 1194általános tag 411általánosított függvény 230, 412alternáló 050.1alternáló csoport 051áltört 840amplitúdó 080.2analitikus függvény 054analitikus geometria 055antiderivált 728antilineáris 604antilogaritmus 620antiszimmetrikus 064, 751apotéma 068.1applikáta 1327approximációs hiba 280approximál 070arány 1041aranymetszés 911archimedesi spirál 082argumentum 080.2aritmetika 088aritmetikai 084Arkhimédész 083arkhimédészi 081arkusz hiperbolikusz 512arkusz koszekáns 089arkusz koszinusz 090arkusz koszinuszhiperbolikusz 513arkusz kotangens 091arkusz kotangenshiperbolikusz 514arkusz szekáns 093arkusz szinusz 094arkusz szinusz hiperbolikusz 515arkusz tangens 095arkusz tangens hiperbolikusz 516asszociatív 101.1, 101.2asszociativitás 102aszimptota 100átfogó 441áthalad 1251átlag 768átló 192.1átmegy 1251átmérő 193.1, 193.2automorfizmus 103automorfizmus-csoport (testé) 508avolúta 343

axióma 032axiómarendszer 031azonosság 4581-gráf 1287baloldali mellékosztály 726balsodrású rendszer 727Banach 106Banach-algebra 104Banach-tér 105baricentrikus koordináta 968bármilyen 029bázis 109.4, 109.5(be)bizonyít 179befogó 556befok 316beír 321beírt 322.1, 322.2,

322.3belső 496belső automorfizmus 497belső művelet 498bijekció 114, 227bijektív 113, 226bilineáris 257bináris 269bináris reláció 253binom 118, 268bizonyít 1045bizonyítás 180, 1046bizonyítás vége 561bizonyítható 178biztos esemény 133Boole 127Boole-algebra 126.1, 126.2Borel 124Borel-féle szigma-algebra 123bővebb gráf 1216bővebb halmaz 1215bővített test 1217burkoló(görbe) 327, 328Cauchy 643Cauchy-sorozat 642centrum 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5

centrum (csoporté) 132ciklikus 135.1, 135.2ciklikus permutáció 136ciklois 138ciklus 137.1ciklusmentes 1135cisszoid 148csak akkor 888család 350

csavarvonal 420, 1181csigavonal 1181csonka kúp 624csoport 408csúcs 1312.1, 1312.2,

1312.3, 1312.4,1312.5

csúcspont 922.3csúcsszám 917.7csúcs(szög) 619decimális 160, 171decimális számjegy 161Dedekind 163Dedekind-szelet 162dekaéder 166dekomponál 742dekomponálható 741dekompozíció 740deltoid 176derékszög 930, 1086derékszögű 923.1, 926derékszögű vonalzó 929derivál 187deriválható 186derivált 185.1, 185.2,

185.3Descartes 554Descartes-féle előjelszabály 552Descartes-félekoordinátarendszer 550Descartes-féle levél(görbe) 549Descartes-féle ovális 551Descartes-szorzat 553determináns 188.1, 188.2,

188.3diadikus tört 270diagonál- 190.2diagonális 190.1, 190.3diagonalizálható 191.1, 191.2diéder 256differenciál 201, 202.1,

202.2differenciál- 194differenciálás 199differenciálegyenlet 195differenciálforma 197differenciálhányados 185.1differenciálható 186, 200differenciálszámítás 198dimenzió 207.1, 207.2,

207.3dinamika 208Dirac 212Dirac-eloszlás 209Dirac-mérték 211

190

Dirac-sorozat 210direkt (összeg) 1084.2direkt szorzat 553direktrix 213.1, 213.2diszjunkció 218diszjunkt 216.1, 216.2diszkrét 222.1diszkrét topológia 223diszkrimináns 224disztribúció 230, 412disztributív 232.1, 232.2disztributivitás 233divergál 236, 744divergencia 235divergenciamentes 1136divergens 234, 743dodekaéder 164duális 249, 252duális bázis 250egész 323, 326egészrész 324egy síkba eső 1116egy-egyértelmű 226egybeesik 567.1, 567.2egybeeső 566egybevágó 568, 593.1egybevágóság 175egydimenziós vektortér 1304egyenértékű (pontpárok) 296.2egyenértékű (szakaszok) 296.1egyenes 1091.1, 1091.2egyenes(szög) 1189egyenlet 295egyenletes konvergenciatopológiája 1249egyenletesen folytonos 613egyenletesen konvergens 1281egyenletrendszer 293, 1171egyenlő 276.1, 276.2,

567.2egyenlő számosságú 1119egyenlőoldalú 278egyenlőoldalú sokszög 1118egyenlőség 277egyenlőszárú (háromszög) 527egyenlőtlenség 824, 825egyértékű függvény 1289egyértelműen faktorizálható 346egyesítés 653.2, 654egyműveletes algebraistruktúra 410egységelem 1285egységelemes 1282egységkör 1270

egységkörlemez 221.2egységmátrix 1286egységpolinom 1288egyszeresen összefüggő 1168egyszerű 1165egyszerű gráf 1167egyszerűsíthető tört 1076egytag 1290egytagú kifejezés 788együttható 564.1, 564.2,

564.3egzisztencia-bizonyítás 1047ekvipotens 1119ekvivalencia 298ekvivalenciaosztály 299ekvivalenciareláció 300ekvivalens 297.1, 297.2él 279.1, 279.2elégséges feltétel 1211elem 304.1, 304.2,

1238.8eleme (halmaznak) 065elemi esemény 303elemi függvény 301elemi geometria 302elhajlás (egyenesé), inklináció(egyenesé) 477elimináció 305ellenkező előjelű 622ellenpélda 618ellentett 615, 617ellipszis 306ellipszoid 307eloszlásban konvergens 627előjel 1152előjelfüggvény 1154.1előjelváltás 1153eltolás 1260eltűnik 877eltüntet 876endomorfizmus 314epicikloid 329epitrochoid 330eredő 922.1érint 1235érintkező 1233.3érintő 1233.1, 1234érintő(sík) 1233.2erősen összefüggő 591értékkészlet 128értelmezési tartomány 369esemény 897eseményalgebra 896Euklidesz 338

euklideszi algoritmus 333euklideszi geometria 335euklideszi gyűrű 336euklideszi osztás 334euklideszi tér 337Euler 342Euler- 339.1, 339.2Euler-féle 339.1, 339.2Euler-kör 340Euler-vonal 341evoluta 312evolvens 310, 344evolvens köré 311excentricitás 217, 367exponenciális 283exponenciális függvény 284exponens 285, 1013extrapolál 288, 289fa 073faktorcsoport 680faktorgyűrű 681faktorhalmaz 678faktoriális 348fázis 351fedés 646fél kistengely 739fél nagytengely 407felbontási test 1060felbontható 1075.2felcserél 585felcserélhető 581, 582, 583.1,

583.2, 583.3,586

félcsoport 260félegyenes 263felez (szöget) 267félgömb 264félnorma 262felosztás része 1238.3félsík 259felső korlát 1214felszín 077.1feltételes valószínűség 588felület 1222felvesz 049ferde párhuzamos projekció 891fésűfüggvény 210finomabb 983fixpont 356fok 399.1, 399.2,

399.3, 399.4,399.5

fókuszpont 368folytonos 612.2, 729.1

191

folytonos (pontban) 612.1fordulat 1101forgásközéppont 1111forgásszimmetrikus 1100, 1109forgástengely 034.2, 1110forgatás 1112.2, 1112.3forma 372formális hatványsor 371formális logika 711formális polinom 370főátló 192.2főátlóbeli 190.2fő(ideál) 149.1főideál(gyűrű) 151főinfinitezimális 152főkör 143, 150fő(kör) 149.2fundamentális csoport 378funkcionál 380független 817.1, 817.2független változó 080.1, 818függő 183függő változó 184függőleges 1313.1függőleges tengely 1325függvény 379függvénysor 1142függvénysorozat 1317Galois 384Galois-csoport 381.1, 381.2Galois-test 382Gauss 387Gauss-egész 385Gauss-görbe 386generál 388, 808generálóelem 807.1geometria 395geometriai 389gon 400gömb 396.1, 396.2,

1150.2gömbcikk 1130.3gömbfelület 1150.1gömbhéj 1150.1gömbi koordináta 1148gömböv 1328gömbréteg 397, 1149gömbsüveg 539, 1314gömbszelet 1125.4görbe 662, 706görbület 658görbületi kör 660görbületi középpont 659görbületi sugár 661

gradiens 398gráf 402.1, 402.2,

406.1gráfelmélet 401, 403grafikon 404, 405gruppoid 410gúla 971gyenge topológia 737gyenge* topológia 251gyengén konvergens 738gyök 1065.1, 1065.2,

1065.3gyökér 1065.4gyökjel 1064, 1066gyököt von 1063gyökvonás 1062gyűrű 1098gyűrűfelület 1250halmaz 096halmazelmélet 099halmazelméleti 098háló 686hányados 682.1, 682.2,

682.3, 1095.1hányadostest 375haranggörbe 386hármas 1275harmonikus 413.1harmonikus közép 414harmonikus sor 416harmonikus sorozat 415, 417háromparaméteres görbesereg 574.3háromszög 1267, 1274háromszög- 1266hasáb 1030hasonló 1163hasonlóság 1164.1, 1164.2hat 907határ 108, 358,

1072.1, 1072.4,1072.6

határérték (függvényé) 696.2határérték (sorozaté) 696.1határozatlan 080.3határozatlan integrál 728, 819határozott integrál 205határ(pont) 1070határtalan 815hatlap 419hatos 1147hatszög 1146hatvanas alapú 1143hatvány 1017.1, 1017.2hatványhalmaz 097hatványoz 1015

hatványozás 1016hatványsor 1018Hausdorff-féle 066Heaviside 428Heaviside-függvény 427hegyes- 036hegyesszögű 037helyettesítés 1204helyiértékes számrendszer 1021helyvektor 1069henger 141.1, 141.2hengeres polárkoordináta 140hengerfelület 141.1hengerkoordináta 140heptaéder 1138heptagon 1139Hermite 426Hermite-féle 422hermitikus 422hermitikus forma 423hermitikus skalárszorzat 424.1, 424.2hermitikus tér 425hetes 1140hétszög 1139hexadecimális 168hexaéder 419, 1144hexagon 1146hiánytalan 955Hilbert 430Hilbert-tér 429hiperbola 437hiperbolikus függvény 431hiperbolikus spirál 435hiperboloid 438hipergráf (valódi) 986hipersík 439, 1300hipociklois 440hipotrochoid 442holomorf 443.1, 443.2homeomorfikus 444.1, 444.2homeomorfizmus 445, 446homogén 447.1, 447.2,

447.3, 447.4homogén reláció 500homomorfikus 449.1homomorfizmus 450homorúszögű 895homotóp 454homotópia 455hosszúsági fok 717húr 1227hurokél 125hurokélmentes 1134húz 1240

192

húzógörbe 1252ideál 457idempotens 665identikus leképezés 460igazol 179igazságérték 1315igazságtábla 1311ikozaéder 254illeszkedő 467imaginárius 462implikáció 466index 468indirekt bizonyítás 1049, 1077indukció 469indukciós axióma 033indukciós bizonyítás 1048infimum 470infinitezimális 473infinitezimális-kalkulus 472infinitezimális-számítás 472inflexiós (pont) 476, 1255injekció 220, 318injektív 219, 317integrál 489, 490.1,

490.2integrál- 483integrálás 486.1, 486.2integrálegyenlet 484integrálható 488integráljel 491integrálszámítás 485integrandus 487interpolál 502intervallum 505invariáns 506.1, 507invariáns (részcsoport) 763invertálható 520, 521, 848,

1083.3inverz 509, 524.2, 847inverz kép 511.1, 511.2,

511.3inverz leképezés 510inverz reláció 518inverz trigonometrikusfüggvény 519inverzió 523.2, 1092involúció 526irányít 919irányítatlan gráf 835irányított gráf 921irányított kör (gráfban) 147irányítottság 920iránymező 214irracionális szám 841

irreducibilis 842irreducibilis tört 843irreflexív 750ismeretlen 831ív 092.1izolált 528.1, 528.2izometria 530izometrikus 529.1, 529.2,

529.3izomorf 531.1, 531.2izomorfizmus 532Jacobi 536Jacobi-determináns 533, 535Jacobi-mátrix 534jobboldali mellékosztály 169jobbsodrású 170jólrendezés 121jólrendezett 122kagylógörbe 596, 608kanonikus 541kanonikus bázis 542kanonikus projekció 543karakterisztika 544.1, 544.2karakterisztikus érték 025karakterisztikus függvény 545karakterisztikus polinom 546kardioid 548kép 117.1, 117.2képhalmaz 115Kepler 558Kepler-törvények 557képlet 373képzetes 462képzetes egység 464képzetes rész 463képzetes szám 465kerekít 1106kerekítés 1107keresztez 648kerület 146, 956, 957kerületi szög 145kétlap 256kéttagú kifejezés 118kezdőcsúcs 571kiegészítő (altér) 575.3kiegészítő altér 576.3kiegészítő szög 071, 576.1,

1219kiegészítő (szög) 575.1, 1218kielégít 1310kifejezés 332kifejt 313kifejtés 309kifejtési tag (mátrixé) 565

kifok 308kilencszög 812kinematika 560kiterjesztés 1297kivon 1208kivonandó 1207kivonás 1209.1, 1209.2kizáró vagy 281klikk 563kocka 650.1kocka alakú 649kollineáris 1120kombináció 569kombinatorika 570kommutál 587kommutatív 002.1, 581,

583.1, 583.2,583.3

kommutativitás 584kompakt 572.1, 572.2komplanáris 1116komplementer 575.2komplementer esemény 723komplementer halmaz 576.2komplementumos (háló) 575.4komplex 573komplex szám 574.1komponens 1238.4kompozíció 653.1koncentrikus 1115konchoid 596, 608konchois 596, 608konformis 592kongruencia 594kongruens 593.1konjugálás 605konjugált 602.1, 602.2,

603.1, 603.2konjunkció 606konkáv 607.1, 607.2konoid 609konstans 610.1, 610.2,

610.3, 611kontrakció 656kontrapozíció 621konvergál 630.2konvergenciakör 632konvergenciasugár 633konvergenciatartomány 631konvergens 626.1, 626.2konvex 625.1, 625.2konvex burok 1236.1koordináta 635koordinátarendszer 636

193

koordinátatengely 034.3, 634korlát 108korlátlan 815korlátos 107.1, 107.3korlátos (leképezés) 107.2korreláció 637koszekáns 640.1, 640.2koszinusz 641.1, 641.2koszinusz hiperbolikusz 432kóta 1327kotangens 644.1, 644.2kotangens hiperbolikusz 433kovariancia 645, 657köb 650.2köb- 649kölcsönösen egyértelműmegfeleltetés 114kör (gráfban) 137.2körcikk 1130.2köréír 158köréírt 159körfelület 144.2körív 092.1körlemez 221.1környezet 157környolcad 901körszelet 1125.3körvonal 144.1következmény 638közelít 070közelítési hiba 280közelítő érték 069közép 768középpont 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5, 769.1,769.2

középponti szög 129, 1003középponti távolság 1004középpontos hasonlóság 453középpontos vetítés 130középpontosan hasonló 451.1, 451.2középpontosan hasonló kép 452közönséges tört 679közös ponton áthaladó 630.1közös síkú 1116kúp 623.2kúpfelület 623.1kúpszelet 598kurtított ciklois 746kurtított epiciklois 747kurtított hipociklois 748különbség 204.1különbség (halmazoké) 204.3

külpontosság 217külső művelet 286.1, 286.2kvadráns 663kvadratúra 668.1, 668.2kvázikompakt 674kvóciens 682.3láncgörbe 555lánctört 153, 154lap 275, 345Laplace 684Laplace-operátor 683Lebesgue 691Lebesgue-integrál 689.1, 689.2Lebesgue-mérték 690legkisebb közös többszörös(lkkt) 981legnagyobb elem 722legnagyobb közös osztó(lnko) 980leképezés 537leképezés, 116lemma 693lemniszkáta 692lépcsős függvény 1166, 1228leszűkítés 752, 1197lezárás 352lezárt 011limesz inferior (függvényé) 695.2limesz inferior (halmazé) 695.1limesz szuperior (függvényé) 697.2limesz szuperior (halmazé) 697.1lineáris 700.1, 700.2,

700.3, 705lineáris algebra 701.1, 701.2lineáris altér 1308lineáris burok 1236.2lineáris kombináció 702lineárisan független 694, 704lineárisan összefüggő 703logaritmikus derivált 707logaritmikus spirál 708logaritmus 709logikai operátor 710lokális szélsőérték 712magasság 1327magasság (háromszögé) 052.1magasság (trapézé vagyparallelogrammáé) 052.2magassági pont 053, 931magfüggvény 559.2magtér 559.1majdnem mindegyik 1026majdnem mindenütt 1025majdnem mindenüttkonvergens 1024

majdnem mindenüttkonvergens (mérték szerint) 628mantissza 753maradék 1094.1, 1094.2maradék nélkül nem oszthatószám 047maradék nélkül oszthatórész/szám 048maradékos osztás 243másféllineáris 1145másodrendű görbe 669matematika 755(matematikai) analízis 056matematikai logika 711, 754mátrix 758mátrixösszeadás 756mátrixszorzás 757maximális (elem) 719.1maximális (ideál) 719.2maximumhely 721mechanika 761megelőző elem 062megfordítás 1092megoldás 1065.2megszámlálható 855, 887mellékosztály 365menetemelkedés(csavarvonalé) 953meredekség (egyenesé) 058merev test 1178.1mérhető 772mérhető tér 773meridián 764meromorf 765merőleges 923.3, 923.4,

923.5, 923.6,928, 965

merőleges vetítés 924merőlegesség 966mértani közép 391mértani sor 393mértani sorozat 392, 394mérték 774metrika 767metrikus tér 766metsz 503, 648, 1128metszés 504metszet 579, 1129metsző egyenes 1127mező 540mindenütt sűrű 156minimális 776minimalizáló 778minimum 779mínusz 781

194

mínuszjel 782modulo 784modulo n maradékosztály 853modulo n maradékosztályokcsoportja 409modulo n maradékosztályokgyűrűje 1099modulus 785.1, 785.3monoid 786monom 788monoton 789monoton csökkenő 745monoton növő 647mozgás 175multilineáris 988multiplicitás 889multiplikatív csoport 790művelet 908.1, 908.2n alapú számábrázolás 885.1, 885.2n szögpontú gráf 849n×p méretű mátrix 869n-áris reláció 806n-dimenziós 814n-edfokú 803n-edik centrális momentum 798n-edik gyök 801n-edik hatvány 800n-edik momentum 799n-edik tag 802n-edrendű 854.2n-es 859n-hosszú ciklus 813n-lapú poliéder 821n-lineáris 852n-szeres (gyök) 854.1n-szög 851n-változós függvény 805Napier 838Napier-féle logaritmus 837negáció 828negatív 829.1, 829.2négyes 672négyszíntétel (régebbensejtés) 600négyszögesítés 668.1négytag 673négyzet 667.1, 667.2négyzet- 664.1négyzetes 664.2négyzetre emel 666nem osztó 820nemeuklideszi geometria 826neminvertálható 830nemnegatív 833

nemosztó szám 047nempozitív 839nemtranzitív 844Neper 838neutrális 845neutrális elem 846nevező 181Nikomédész-félekonchoid/konchois 597nilpotens 850, 882nomogram 001.2norma 864norma (komplex számé) 785.2normában konvergens 862normál 863, 1284normális 928normális (részcsoport),invariáns (részcsoport) 506.2normálissereg 1087normált 865, 1283.1,

1283.2normált tér 866növekmény (számtanisorozaté) 204.2null- 871.1, 871.2nulla 880nullmátrix 878nullmértékű 879nullosztó 872nullosztómentes 480nullpolinom 881nyíl(ás) 1113nyílt 733.1, 733.2nyílt mag 501, 732nyolcas 900nyolcas alapú 902nyolcszög 899nyom 1182nyújtott ciklois 714nyújtott hipociklois 716oktaéder 898oktális 902oldal 685.1, 762,

1238.9oldal (egyenleté) 366.1oldalmagasság (gúla) 068.2operátor 909ordináta 916, 1325ordinátatengely 915origó 922.2, 1006.2ortocentrum 053, 931ortogonális 923.4, 923.5,

923.6, 923.7oszlop 1313.2oszlopmátrix 1313.3

oszt 241, 247osztandó 238osztás 242osztható 239oszthatóság 240osztó 237, 248.1,

248.2, 905.3ovális 932örvénymentes 1011összead 014összeadandó 013, 1238.1összeadás 015.1, 015.2összeadásjel 993összefüggő 589.1, 589.2,

1318összefüggő komponens 590összeg 1213.1, 1213.2,

1213.3összemérhetetlen 832összemérhető 655összetett 245összetett osztó 246összetevő 578ötös 677ötszög 676, 954palást 366.3pár 265, 944parabola 934paraboloid 935parallelepipedon 938parallelkör (forgásfelületé) 939.2parallelogramma 940paraméter 942.1paraméter (kúpszeleté) 942.2paraméteres reprezentáció 941páratlan 836.1, 836.2,

836.3parciális derivált 946parciális differenciálegyenlet 196parciális integrálás 688párhuzamos 936, 939.1párhuzamos egyenes 939.1párhuzamos vetítés 937paritás 943páros 933.1, 933.2,

933.3párosság 943particionálás 225Pascal 952Pascal-féle kagylógörbe 950Pascal-háromszög 951pentaéder 675perfekt 955periféria 956periodikus 958.1

195

periodikus tört 959periódus 960permutáció 961, 963permutál 962Pitagorasz 976Pitagorasz-háromszög 974Pitagorasz-tétel 973pitagoraszi 972pitagoraszi számhármas 975Platon 979platoni test 978plusz 992pluszjel 993poláris koordináta 1005polártengely 034.4, 1002poliéder 985poligon 987polinom 1000.1polinomfüggvény 998.1, 998.2,

1000.2polinomgyűrű 1001polinomösszeadás 997polinomszorzás 999pólus 1006.1, 1006.3póluspont 1006.2pont 1050.1, 1050.2ponthalmaz 713pontonként konvergens 1169pontonkénti konvergenciatopológiája 1248pontpár 1051posztulátum 1009potenciál 1011, 1012pozitív 1022.1, 1022.2predikátum 1023prekompakt 063prím 1027.1, 1027.2,

1027.3, 1028.1,1028.2

prizma 1030próbafüggvény 1239projekció 1040.1, 1040.2,

1040.3, 1040.4racionális 1054racionális függvény 1056racionális szám 1057radián 1059rajz 405ráképezés 1224, 1226ráképező 1223, 1225rákövetkező 1008rang 1073.1, 1073.2,

1073.3reciprok 524.1, 525reducibilis 1075.2

reflexív 1081.1, 1081.2reguláris 1083.3rektifikálható 1088rekurzív sorozat 1038reláció 1095.2relatív test (K felett) 1217rend 917.2, 917.3,

917.4, 917.6rendezés 917.1rendezési reláció 918rendezett halmaz 913részben(rendezés), parciális 945.1részcsoport 1199részfa 1195részgráf 1198részgyűrű 1203részhalmaz 1196részletösszeg 947részmátrix 1201részmodulus 1202részsorozat 1210résztest 1200Riemann 1097Riemann-integrál 1096.1, 1096.2romboéder 1103romboid 1104rombusz 718, 1102rotáció 562rotációmentes 1011, 1137sajátaltér 026sajátérték 025sajátvektor 028sark 1006.1sarktétel 1009sejtés 599sík 274.1, 274.2sík felület (testé) 345sík- 271síkgörbe 273síkmértan 977síkszög 272skalár 1172, 1175skalár potenciál 1173skaláris szorzat 1174.1, 1174.2sor 1141sor (mátrixé) 456.2sormátrix 456.3sorozat 1316spektrum 1180spirál 1181statisztika 1183struktúra 1193sugár 1068súlyozott átlag 967

súlypont 969súlyponti koordináta 968súlyvonal 760.1, 760.2súrol 189sűrű 182szabályos 1083.1, 1083.2szabályos test 978szabálytalan (háromszög) 1176szagitta 1113szakasz 351, 960,

1125.1, 1125.2,1190.1, 1190.2,1190.3

szakaszfelező merőleges 770szakaszonként monoton 1007szám 856számítás 538számjegy 134számláló 886számológép 001.1számolótábla 001.2számrendszer 857számtan 088számtani 084számtani közép 085számtani sorozat 086, 087számtest 639.1szár 685.2szekáns 1126.1, 1126.2szél 956szélesség 687szélsőérték 292szélsőértékhely 291szemközti 614.2, 614.3,

614.4szeparábilis 067szeszkvilineáris 1145szigma-algebra 1151szignumfüggvény 1154.1szigorúan monoton 1191szimbolikus logika 711szimmetria 1161, 1162.1,

1162.2, 1162.3szimmetria-középpont 1159.1, 1159.2szimmetriasík 1160.1, 1160.2szimmetriatengely 034.1, 1158.1,

1158.2szimmetrikus 1155.1, 1155.2,

1155.3, 1155.4szimmetrikus csoport 1157szimmetrikus differencia 1156szinguláris 834szinusz 1170.1, 1170.2szinusz hiperbolikusz 434szívgörbe 548

196

szomszédos 804.1, 804.2szórás 1292szórásnégyzet 1293szoroz 794.1, 794.2,

890szorzandó 792szorzás 795.1, 795.2,

795.3, 795.4,795.5

szorzat 893, 1037.1szorzó 791szög 061.2, 061.4szögfelező 119, 261.2, 266szögmásodperc 1131szögmérő 060szögperc 783szögtartó 059, 592szögtartomány 061.1, 1130.1szögtávolság 057szteradián 1184sztereometria 1185sztochasztikusan konvergens 629sztrofoid 1192szuprémum 1221szükséges feltétel 816szürjekció 1224, 1226szürjektív 1223, 1225szűrő 357tag 013, 1238.1,

1238.4, 1238.5,1238.6, 1238.7

tag (mátrixé) 564.4talppont 970talpponti görbe 994tangens 1232.1, 1232.2tangens hiperbolikusz 436tart (valahová) 1188tartalmaz 315, 479tartalmazás 478tartóhalmaz 1206távolság 228.1, 228.2,

228.3téglalap 927teljes (gráf) 577.3teljes (háló) 577.2teljes (metrikus tér) 577.1teljes (rendezés) 1279teljes (szög) 982tengelyes 030tényező 349tér 1179térfogat 1321térgörbe 822terjedelem 1321természetes alapú logaritmus 810, 914

természetes logaritmus alapja 110természetes szám 809, 811térszöglet 1177terület 077.1test 639.2, 1178.2testszöglet 061.3, 1177tesztfüggvény 1239tétel 1237tetraéder 671Thalész 1231Thalész- 1229Thalész-tétel 1230thalészi 1229tisztán képzetes 1052tizedespont 904tizedestört 172, 1020tizedesvessző 904tizenegyszög 174tizenkétszög 165tizes alapú 160tízes alapú logaritmus 173tízlap 166tízszög 167tojásgörbe 932tompa 894tompa- 724topológia 1247.1, 1247.2topologikus 1241.1, 1241.3,

1241.4, 1241.5topologikus altér 1246topologikus duális 1242topologikus struktúra 1245topologikus tér 1244torlódási 010.1, 010.2,

035tórusz 1250többértékű függvény 990többszörös 989tökéletes 955tömegközépponti koordináta 968töröttvonal 1105tört 376törtrész 374törtvonal 377törzs 1278tőszám 547, 1019traktrix 1252transzcendens 1254.1, 1254.2transzformáció 1257transzponál 1263transzponálás 1264transzponált 1261tranzitív 1258.1, 1258.2tranzitivitás 1259

trapéz 1265triéder 1268trigonometria 1273trigonometrikus 1269trigonometrikus alak 1272trigonometrikus függvény 1271trinom 1276triviális topológia 730trochoid 1277újfok 400unió 651út 1319.1, 1319.2út (gráfban) 155üres esemény 823üres halmaz 749valódi osztó 1043valódi tört 1044valós 1078valós szám 1080valósrész 1079valószínű 1031.2valószínűségi eloszlás 1033valószínűségi mérték 1031.1valószínűségi mező 1035valószínűségisűrűségfüggvény 1032valószínűségi változó 418, 1186valószínűségszámítás 1034váltakozó 050.1váltó(szög) 050.2változó 080.3, 1291várható érték 282variáció (p-ad osztályú) 072variancia 1293vég 364véges 359véges dimenziós 361véges sor 360véges szám 362végpont 358, 922.1,

1072.2, 1072.3végtelen 471, 475, 734,

736végtelen dimenziós 735végtelenhez tart 474vegyes szám 775vektor 1309vektor potenciál 1301vektor- 1298vektorhomomorfizmusmátrixa 759vektoriális 1298vektoriális szorzat 1302.1, 1302.2vektorsík 1299

197

vektortér 1307vetítés 1040.1, 1040.2,

1040.3, 1040.4,1303

vetület 1039vízszintes 456.1vízszintes tengely 006, 1323vonal 706

vonalzó 1090x-koordináta 1323x-tengely 1322y-koordináta 1325y-tengely 1324z-koordináta 1327z-tengely 1326

zárt 353zárt intervallum 1125.5zárt út 354zérus 880zérushely 875.1σ-algebra 1151

6. INDEKSO POLA-ESPERANTA

abak 001.1abakus 001.1Abel 004Abela 002.2abelowy 002.2abscysa 006, 1323afiniczny 016.1, 016.2,

016.3aksjomat 032aksjomatyka 031algebra 044.1, 701.2algebra Banacha 104algebra Boole'a 126.2algebra liniowa 701.1algebraiczny 038.1, 038.2,

038.3, 038.4algorytm 045algorytm Euklidesa 333alternatywa 218alternatywa wykluczająca 281alternatywa wyłaczająca 281amplituda 1003analiza 056analiza matematyczna 056antylogarytm 620apotema 068.1, 068.2Archimedes 083Archimedesa 081arcus cosecans 089arcus cosinus 090arcus cotangens 091arcus secans 093arcus sinus 094arcus tangens 095area cosinus hiperboliczny 513area cotangens hiperboliczny 514area sinus hiperboliczny 515area tangens hiperboliczny 516argument 080.1, 080.2argument działania 906arytmetyczny 084

arytmetyka 088asymptota 100automorfizm 103automorfizm wewnętrzny 497Banach 106baza 109.4, 109.5baza dualna 250baza kanoniczna 542(baza) lewoskrętna 727baza naturalna 542(baza) prawoskrętna 170(baza) unormowana 1283.2bezwględnie zbieżny 009biegun 1006.1, 1006.2,

1006.3bijekcja 114, 227bijektywny 113, 226bląd przybliżenia 280bok 685.1(bok, wierzchołek)przeciwległy 614.2Boole 127Borel 124bryła 639.2, 1178.2(bryła) obrotowa 1100, 1109bryły platońskie 978brzeg 1072.1, 1072.6być elementem 065być opartym na 189być podzielnikiem 247być rozbieżnym 236, 744być stycznym 1235być zbieżnym 630.2całka 490.1, 490.2całka Lebesgue'a 689.1, 689.2całka nieoznaczona 728, 819całka oznaczona 205całka Riemanna 1096.1, 1096.2całkować 489całkowalny 488całkowanie 486.1, 486.2

całkowanie przez części 688całkowity 323całkowy 483całość 324Cauchy 643cbdo. 561cbdu. 561cecha 324, 544.1centrum (grupy) 132charakterystyka 544.2ciało 639.1(ciało) algebraiczniedomknięte 043ciało borelowskie zbiorów 123ciało niezmienników 508ciało przeliczalnie addytywne 1151ciało skończone 382ciało stałe 1178.1ciało ułamków 375ciało zdarzeń 896ciąg 1038, 1316ciąg arytmetyczny 086, 087ciąg Cauchy'ego 642ciąg częściowy 1210ciąg dwuwyrazowy 265, 944ciąg funkcyjny 1317(ciąg funkcyjny) jednostajniezbieżny 1281(ciąg funkcyjny) zbieżnywedług miary 628(ciąg funkcyjny) zwyczajniezbieżny 1169ciąg geometryczny 392, 394ciąg harmoniczny 415, 417ciąg n-wyrazowy 859ciąg skończony 360(ciąg zmiennych losowych)zbieżny według dystrybuant 627(ciąg zmiennych losowych)zbieżny według prawdopodo-bieństwa 629

198

(ciąg zmiennych losowych)zbieżny z prawdopodo-bieństwem 1 1024ciągły 612.1, 612.2cięciwa 1227cissoida 148co było do okazania 561co było do udowodnienia 561coma 904cosecans 640.1, 640.2cosinus 641.1, 641.2cosinus hiperboliczny 432cotangens 644.1, 644.2cotangens hiperboliczny 433cyfra 134cyfra mantysy 905.3cyfra po przecinku 905.3cykl 137.1, 137.2,

147cykloida 138cykloida skrócona 746cykloida wydłużona 714cykloida zwykła 138cysoida 148czasza 539, 1314częściowy 945.1część 1196część całkowita 324część rzeczywista 1079część ułamkowa 374część urojona 463część wspólna 579czworokąt 671czworomian 673czworościan 670czwórka 672czynnik 349ćwiartka 663dążyć 1188dążyć do nieskończoności 474decymalny 160Dedekind 163delta Diraca 209deltoid 176diagonalizowalny 191.1, 191.2digraf 921(digraf) silnie spójny 591Dirac 212długość 717dobry porządek 121dodać 014dodatni 1022.1dodawanie 015.1, 015.2dodawanie macierzy 756

dodawanie wielomianów 997domknięcie 011, 352domknięcie algebraiczne 1236.3dopełnienie 576.2, 576.3dopełnienie algebraiczne 565dowodzenie 180dowodzić 179, 1045dowolny 029dowód 180, 1046dowód indukcyjny 1048dowód istnienia 1047dowód nie wprost 1049droga 155, 1319.1,

1319.2droga złożona 653.2druga potęga 667.2drugi składnik dodawania 013drugiego stopnia 664.1drzewo 073dualny 249dwójka 265, 944dwójkowy 269dwudziestościan 254dwuliniowy 257dwumian 118, 268dwunastokąt 165dwunastościan 164dwusieczna 119, 261.2, 266dwuścian 256dwuwymiarowa przestrzeńwektorowa 1299dynamika 208dysjunkcja 218dyskryminant 224dystrybuanta 229dystrybucja 230, 412dystrybucja Diraca 209dywergencja 235działanie 908.1, 908.2działanie wewnętrzne 498działanie zewnętrzne 286.1dziedzina 369dzielenie 242dzielenie z resztą 243, 334dzielić 241dzielić na połowy 267dzielna 238dzielnik 237, 248.1,

248.2(dzielnik) normalny 506.2, 763,

860.2dzielnik własny 1043dzielnik zera 872dzielnik złożony 246

dzielność 240dzielny 239dziesiątkowy 160dziesięciokąt 167dziesięciościan 166dziesiętna 161, 905.3dziesiętny 160, 171dziewięciokąt 812ekierka 929ekstrapolować 288, 289ekstremum 292ekstremum absolutne 007ekstremum lokalne 712ekwiwalencja 298element 304.1, 304.2,

564.4, 1238.8element jednostkowy 1285(element) maksymalny 719.1(element) minimalny 776element najmniejszy (zbioru) 779element największy (zbioru) 722element neutralny 846element odwrotny 524.1, 847element ograniczający 108element ograniczający z dołu 1194element ograniczający z góry 1214(element) pierwszy 1027.1element pierwszy 1028.2element przeciwny 617(element) przekątny 190.2(elementy) względniepierwsze 1027.3eliminacja 305elipsa 306elipsoida 307endomorfizm 314entier 324epicykloida 329epicykloida skrócona 747epicykloida wydłużona 715epitrochoida 330Euklides 338Euler 342Eulera 339.1, 339.2ewoluta 312, 343ewolwenta 310, 344ewolwenta okręgu 311faza 351figura geometryczna 390(figura) podobna 1163(figura) przystająca 276.2(figura) symetryczna 1155.1forma 372forma hermitowska 423

199

forma różniczkowa 197formuła 373funkcja 116, 379, 537funkcja analityczna 054funkcja charakterystyczna 545funkcja cyklometryczna 519funkcja częściowa 1197funkcja Diraca 209funkcja eksponencjalna 283, 284funkcja elementarna 301(funkcja) harmoniczna 413.1funkcja Heaviside'a 427funkcja hiperboliczna 431funkcja hiperbolicznaodwrotna 512funkcja identycznościowa 460funkcja jednowartościowa 1289funkcja kołowa 519(funkcja) malejąca 745(funkcja) mierzalna 772(funkcja) monotoniczna 789funkcja n zmiennych 805funkcja odwracalna 114, 227funkcja odwrotna 510(funkcja) okresowa 958.1funkcja pierwotna 728, 819funkcja podcałkowa 487funkcja polowa 512funkcja prosta 1166funkcja próbna 1239(funkcja) przedziałamimonotoniczna 1007(funkcja) rosnąca 647funkcja różnowartościowa 220, 318funkcja schodkowa 1228funkcja sgn 1154.1(funkcja) silnie monotoniczna 1191funkcja surjektywna 1224, 1226(funkcja) symetryczna 1155.4funkcja trygonometryczna 1271funkcja trygonometrycznaodwrotna 519funkcja uogólniona 230, 412funkcja wielomianowa 998.1, 998.2funkcja wielowartościowa 990(funkcja) wklęsła 607.2funkcja wykładnicza 283, 284funkcja wymierna 1056(funkcja) wypukła 625.2funkcja wzajemniejednoznaczna 114, 227funkcja złożona 653.1funkcjonał 380Galois 384

Gauss 387generator 807.1generować 388, 808geometria 395geometria afiniczna 018geometria analityczna 055geometria elementarna 302geometria euklidesowa 335geometria nieeuklidesowa 826geometria wykreślna 1029geometryczny 389gęstość prawdopodobieństwa 1032grad 400gradient 398gradus 400graf 402.1, 406.1(graf) acykliczny 1135(graf) bez cykli 1135(graf) nie zawierający cykli 1135graf nieskierowany 835graf niezorientowany 835(graf) pełny 577.3graf prosty 1167graf skierowany 921(graf) spójny 589.2graf zorientowany 921graniastosłup 1030granica 696.1, 696.2,

1072.4granica dolna 695.1, 695.2granica górna 697.1, 697.2grupa 408(grupa) abelowa 002.1grupa addytywna 012grupa alternująca 051(grupa) cykliczna 135.1grupa fundamentalna 378grupa Galois 381.1, 381.2grupa ilorazowa 680grupa multiplikatywna 790grupa podstawowa 378(grupa) prosta 1165(grupa) przemienna 002.1grupa reszt 409grupa symetryczna 1157(grupa) tranzytywna 1258.2grupoid 410grzebień Diraca 210Heaviside 428Hermite 426Hilbert 430hiperbola 437hiperboloida 438hiperpłaszczyzna 439

hiperpłaszczyzna afiniczna 019hipocykloida 440hipocykloida wydłużona 716hipoteza 599hipotrochoida 442holomorficzny 443.1, 443.2homeomorficzność 445homeomorficzny 444.1, 444.2homeomorfizm 446homomorficzny 449.1homomorfizm 450homotetia 453homotetyczny 451.1, 451.2homotopia 455homotopijny 454hypocykloida skrócona 748ideał 457(ideał) główny 149.1(ideał) maksymalny 719.2(ideał) pierwszy 1027.2idempotentny 665identyczność 458, 460iloczyn 579, 1037.1iloczyn dróg 653.2iloczyn kartezjański 553iloczyn logiczny 606iloczyn skalarny 1174.1, 1174.2iloczyn wektorowy 1302.1, 1302.2iloraz 678, 682.1,

682.2, 682.3,1095.1

implikacja 466incydentny 467indeks 468indukcja 469injekcja 220, 318injektywny 219, 317inkluzja 478interpolować 502inwariant 507inwariantny 506.1inwersja 523.2inwolucja 526inwolutywny 525izometria 530(izometria) nieparzysta 829.2izometria parzysta 175(izometria) parzysta 1022.2izometryczny 529.1, 529.2,

529.3izomorficzny 531.1, 531.2izomorfizm 532Jacobi 536jakobian 533, 535

200

jądro 559.1, 559.2jedenastokąt 174jednokładność 453jednokładny 451.1, 451.2jednomian 788, 1290jednorodny 447.1, 447.2,

447.3, 447.4jednostajnie ciągły 613jednostka urojona 464jedność urojona 464jednowymiarowa przestrzeńwektorowa 1304jedynka 1285jeśli 1123kanoniczny 541kardioida 548Kartezjusz 554kąt 061.1, 061.2,

061.3, 061.4kąt bryłowy 1177(kąt) dopełniający 575.1kąt dopełniający 576.1kąt dwuścienny 256(kąt) naprzemianległy 050.2kąt obwodowy 145(kąt) odpowiadający 1093(kąt) ostry 036kąt płaski 272, 1130.1(kąt) półpełny 1189(kąt) prosty 923.1kąt prosty 930(kąt) przyległy 071(kąt) rozwarty 724, 894kąt środkowy 129(kąt) wierzchołkowy 619kąt wpisany 145kątomierz 060Kepler 558kierownica 213.2kierująca 213.1kinematyka 560klasa abstrakcji 299klasa reszt modulo n 853klika 563kolumna 1313.2koło 144.2, 221.1,

221.2koło krzywiznowe 660koło trygonometryczne 1270koło zbieżności 632kombinacja liniowa 702kombinacja (z n po p) 569kombinatoryka 570komplanarny 1116

kompleks prostych 574.3komutatywność 584komutować 587konchoida 596, 608konchoida Nikomedesa 597kongruencja 594kongruentny 593.1koniec 358, 364,

1072.1, 1072.2,1072.3

koniunkcja 606konoida 609kontrapozycja 621kontrprzykład 618koordynata 635korelacja 637korzeń 1065.4kostka 650.1kowariancja 645, 657końcówka 1094.2krata 686(krata) zupełna 577.2krawędź 279.1, 279.2kres dolny 470kres górny 1221kreska ułamkowa 377krotność 889kryterium Abela 003krzywa 662, 706krzywa dzwonowa 386krzywa Gaussa 386krzywa płaska 273(krzywa) prostowalna 1088krzywa przestrzenna 822(krzywa) rektyfikowalna 1088krzywa skośna 822krzywizna 658kubiczny 649kula 396.1, 396.2,

1150.2kwadrat 667.1, 667.2kwadratowy 664.1kwadratura 668.1, 668.2kwadryka 669Laplace 684laplasjan 683Lebesgue 691lemat 693lemniskata 692liczba 856liczba całkowita 326(liczba) doskonała 955liczba Gaussa 385liczba kardynalna 547, 1019

liczba mieszana 775liczba naturalna 809, 811liczba niewymierna 841liczba pierwsza 1028.1liczba rzeczywista 1080(liczba) urojona 1052liczba wymierna 1057liczba zespolona 465, 574.1liczba zespolona sprzężona 603.1liczba złota 911licznik 886liczydło 001.1limes inferior 695.1, 695.2limes superior 697.1, 697.2linia 662, 706linia pionowa 1313.2linia płaska 273linia pozioma 456.2linia przestrzenna 822linia skośna 822linia śrubowa 420liniał 1090linijka 1090liniowo niezależny 694, 704liniowo zależny 703liniowy 700.1, 700.2,

700.3, 705liść Kartezjusza 549logarytm 709logarytm Briggsa 173, 914logarytm dziesiętny 173, 914logarytm naturalny 810logarytm Nepera 837logika matematyczna 711, 754logistyka 711, 754łamana 1105łańcuchowa 555łączność 102, 1259łączny 101.1, 101.2łuk 092.1, 279.2macierz 758(macierz) diagonalna 190.3macierz [jedno]kolumnowa 1313.3macierz [jedno]wierszowa 456.3(macierz) hermitowska 422macierz Jacobiego 534macierz jakobianowa 534macierz jednostkowa 1286(macierz) kwadratowa 664.2macierz n×p 869(macierz) nieosobliwa 1083.3macierz odwzorowanialiniowego 759(macierz) ortogonalna 923.7

201

(macierz) przekątniowa 190.3macierz przestawiona 1261(macierz) symetryczna 1155.2macierz transponowana 1261(macierz) trójkątna 1266macierz zerowa 878maksimum 722mantysa 753matematyka 755mechanika 761meromorficzny 765metryka 767mianownik 181miara 774miara Diraca 211miara kąta 061.4miara Lebesgue'a 690miejsce geometryczne 713miejsce zerowe 875.1mimośród 217, 367minimum 779minor 780minus 781minuta 783mnogościowy 098mnogość 096mnożenie 795.1, 795.2,

795.3, 795.4,795.5

mnożenie macierzy 757mnożenie wielomianów 999mnożna 792mnożnik 791mnożyć 794.1, 794.2moc 547, 1019modulo 784moduł 008, 785.1,

785.2, 785.3moment centralny rzędu n 798moment rzędu n 799monoid 786możliwy do udowodnienia 178multigraf (zorientowany lubniezorientowany) 986multiplikator 791n-bok 851n-cykl 813n-kąt 851n-krotny 854.1, 854.2n-liniowy 852n-ścian 821n-ta potęga 800n-ty moment 799n-ty moment centralny 798

n-ty pierwiastek 801n-ty wyraz 802nadciało 1217nadgraf 1216nadzbiór 1215najmniejsza współnawielokrotność 981największy współny dzielnik 980należeć 065następnik 1008negacja 828Neper 838neutralny 845niedodatni 839nieodwracalny 830nieokreślony 815nieparzysty 836.1, 836.2,

836.3nieprzywiedlny 842nierozkładalny 842nierówność 824, 825nieskończenie mały 473nieskończoność 475, 736nieskończony 471, 734nieskracalny 842nieujemny 833niewiadoma 831niewspółmierny 832niezmienna 080.3niezmienniczy 506.1niezmiennik 507nilpotentny 850, 882nomogram 001.2norma 864normalna 928normalny 860.1normować 863nośnik 1206N.W.D. 980N.W.W. 981obcięcie 752objętość 1321obraz 117.1, 117.2obraz w inwersji 524.2obrót 1112.2, 1112.3obwiednia 327, 328obwód 957odchylenie standardowe 1292odcięta 006, 1323odcinek 1125.2, 1125.3,

1190.1, 1190.2,1190.3

odcinek (krzywej) 1125.1odcinek kuli 1125.4

odcinek kulisty 1125.4odejmować 1208odejmowanie 1209.1, 1209.2odjemnik 1207odległość 228.1, 228.2,

228.3odległość kątowa 057odwracalny 113, 226, 520,

521odwrotność 524.1odwrotny 509odwzorowanie 116, 537ognisko 368ograniczony 107.1, 107.2,

107.3okrąg 144.1, 146okrąg dziewięciu punktów 340okrąg Feuerbacha 340okrąg wielki 143, 150(okrąg) wielki 149.2okres 960oktant 901operator 909operator Laplace'a 683opisać 158opisany 159orientacja 920orientować 919ortocentrum 053, 931ortogonalny 923.3, 923.4,

923.5, 923.6,965

osiowy 030ostrokątny 037ostrosłup 971oś 034.1, 034.2,

034.3, 034.4oś biegunowa 1002oś obrotu 1110oś odciętych 005, 1322oś rzędnych 915, 1324oś symetrii 1158.1, 1158.2oś układu współrzędnych 634oś x 005, 1322oś y 915, 1324oś z 1326ośmiokąt 899ośmiościan 898otoczenie 157owal 932owal Kartezjusza 551ósemka 900ósiemkowy 902para punktów 1051para (uporządkowana) 265, 944

202

parabola 934paraboloida 935parametr 942.1, 942.2parametr ogniskowy 942.2parametryzacja 941parzystość 943parzysty 933.1, 933.2,

933.3pas 1328Pascal 952pełny 982permutacja 961, 963, 1204permutacja cykliczna 136permutować 962pewnik 032pętla 125, 354piątka 677pierścień 1098(pierścień) całkowity 480pierścień euklidesowy 336(pierścień) Gaussa 346(pierścień) ideałów głównych 151pierścień ilorazowy 681pierścień reszt 1099pierścień wielomianów 1001(pierścień) zjednoznacznością rozkładu 346(pierścień) z jedynką 1282pierwiastek 1064, 1065.1,

1065.2, 1065.3,1066

pierwiastekcharakterystyczny 025pierwiastek n-tego stopnia 801pierwiastkować 1063pięciokąt 676, 954pięciościan 675Pitagoras 976Pitagorasa 972pitagorejski 972planimetria 977Platon 979plus 992, 993płaszczyzna 274.1, 274.2płaszczyzna afiniczna 017płaszczyzna symetrii 1160.1, 1160.2płaszczyznowy 271pobocznica 366.3pochodna 185.1, 185.2,

185.3pochodna cząstkowa 946pochodna logarytmiczna 707początek 571, 922.1,

922.2, 922.3pod warunkiem, że 888

podciało 1200podciąg 1210poddrzewo 1195podera 994podgraf 1198podgrupa 1199(podgrupa) niezmiennicza 506.2, 763,

860.2(podgrupa) normalna 506.2, 763,

860.2podmacierz 1201podmoduł 1202podnosić do kwadratu 666podobieństwo 1164.1, 1164.2podpierścień 1203podprzestrzeń afiniczna 023podprzestrzeń liniowa 1308podprzestrzeń topologiczna 1246podprzestrzeń własna 026podstawa 109.1, 109.2,

109.3, 1014podstawa logarytmunaturalnego 110podzbiór 1196(podzbiór) domknięty 353(podzbiór) gęsty 182(podzbiór) gęsty wprzestrzeni 156(podzbiór) miary zero 879(podzbiór) otwarty 733.1, 733.2(podzbiór) wypukły 625.1(podzbiór) wzędzie gęsty 156podział 225podzielnik 248.1, 248.2podzielność 240podzielny 239pokrycie 646pole 077.1, 540(pole) bezwirowe 1137(pole) bezźródłowe 1136(pole) potencjalne 1011połączenie 651południk 764poprzednik 062porządek 917.1, 918(porządek) liniowy 1279postać trygonometryczna 1272postęp 1038postęp arytmetyczny 086postęp geometryczny 392postęp harmoniczny 415postulat 1009potencjał 1012, 1173potencjał wektorowy 1301

potęga 1017.1, 1017.2,1017.3

potęgować 1015potęgowanie 1016powierzchnia 1222powierzchnia boczna 366.3(powierzchnia) obrotowa 1100, 1109(powierzchnia) prostokreślna 1087powierzchnia stożkowa 623.1powierzchnia walcowa 141.1powłoka wypukła 1236.1pozioma 456.1półgrupa 260półnorma 262półoś mała 739półoś wielka 407półpłaszczyzna 259półprosta 263(półprosta) przeciwna 614.1półsfera 264półtoraliniowy 1145prawa Keplera 557prawdopodobieństwo 1031.1, 1031.2prawdopodobieństwowarunkowe 588prawie wszędzie 1025prawie wszystkie 1026predykat 1023promień 1068promień krzywizny 661promień wodzący 1004promień zbieżności 633proporcja 1041prosta 1091.1, 1091.2prosta afiniczna 020prosta Eulera 341prosta prostopadła 928, 966prosta równoległa 939.1prosta styczna 1234prostokąt 927, 1086prostokątny 923.2, 926prostopadły 923.3, 923.4,

923.5, 923.6,965

prowadzić 1240przechodzić 1251przecięcie 579przecięcie się 504przecinać 1128przecinać się 503, 648przecinek 904przeciwdziedzina 128przeciwny 615, 622przeciwobraz 511.1, 511.2,

511.3

203

przeciwprostokątna 441przeczenie 828przedłużenie 1297przedstawiać 355przedstawienie algebraiczne 041przedstawienieparametryczne 941przedział 505przedział domkniętny 1125.5przedział zbieżności 631przekątna 192.1, 192.2przekątnia 192.1, 192.2przekątny 190.1przekrój 1129przekrój Dedekinda 162przekrój stożka 598przekształcenie 1257(przekształcenie) konforemne 059, 592przekształcenietożsamościowe 460(przekształcenie) wiernokątne 059, 592przekształcenie zbliżające 656przeliczalny 855, 887przemienność 584przemienny 581, 582, 583.1,

583.2, 583.3,586

przestępny 1254.1, 1254.2przestrzeń 1179przestrzeń afiniczna 022przestrzeń Banacha 105przestrzeń bidualna 255przestrzeń dualna 252przestrzeń euklidesowa 337(przestrzeń) Hausdorffa 066przestrzeń Hilberta 429przestrzeń ilorazowa 678(przestrzeń) jednospójna 1168przestrzeń liniowa 1307przestrzeń metryczna 766(przestrzeń) n-wymiarowa 814(przestrzeń) nieskończeniewymiarowa 735(przestrzeń) o skończonymwymiarze 361(przestrzeń) ośrodkowa 067przestrzeń podwójnie dualna 255przestrzeń probabilistyczna 1035(przestrzeń) spójna łukowo 1318przestrzeń topologiczna 1244(przestrzeń topologiczna)spójna 589.1przestrzeń unitarna 425przestrzeń unormowana 866przestrzeń wektorowa 1307

przestrzeń z miarą 773(przestrzeń) zupełna 577.1(przestrzeń) zwarta 572.1przesunięcie 1260przybliżać 070przybliżenie 069przyjąć 049przyległy 804.2przyprostokątna 556przystający 593.1przystawanie 594punkt 1050.1, 1050.2(punkt) brzegowy 1070punkt ekstremalny 291(punkt) izolowany 528.1(punkt) przegięcia 476, 1255(punkt) skupienia 035punkt stały 356(punkt) wewnętrzny 496rachunek 538rachunek całkowy 485rachunekprawdopodobieństwa 1034rachunek różniczkowy 198radian 1059ramię 685.2reguła znaków Kartezjusza 552relacja 1095.2(relacja) antysymetryczna 064, 751relacja binarna 253relacja dwuargumentowa 253relacja dwuczłonowa 253relacja n-argumentowa 806relacja n-członowa 806(relacja) nieprzechodnia 844relacja odwrotna 518relacja porządkowa 917.1, 918relacja porządku 917.1, 918(relacja) przechodnia 1258.1relacja przeciwna 518(relacja) przeciwzwrotna 750(relacja) refleksywna 1081.1relacja równoważności 300relacja równoważnościowa 300(relacja) symetryczna 1155.3(relacja) tranzytywna 1258.1relacja w zbiorze 500(relacja) zwrotna 1081.1reszta 1094.1Riemann 1097rodzina 350romb 718, 1102romboedr 1103rotacja 562

rozbicie 225rozbieżny 234, 743rozdzielność 233rozdzielny 232.1, 232.2rozkład 740rozkład prawdopodobieństwa 1033rozkładalny 741, 1075.2rozłączna (rodzina zbiorów) 216.2rozłożyć 742rozszerzenie 1217, 1297(rozszerzenie) cykliczne 135.2rozszerzenie Galois 383rozwartokątny 895rozwiązanie 1065.2rozwijać 313rozwinięcie 309, 885.1,

885.2równanie 295równanie całkowe 484równanie różniczkowe 195równanie różniczkowecząstkowe 196(równanie, wielomian) n-tegostopnia 803równoboczny 278równoległobok 940równoległościan 938równoległy 936równoleżnik 939.2równość 277równość identycznościowa 458równoważność 298równoważny 297.1, 297.2równy 276.1różnica 204.1, 204.2,

204.3różnica symetryczna 1156różniczka 202.1, 202.2różniczkować 187, 201różniczkowalny 186, 200różniczkowanie 199różniczkowy 194różnowartościowy 219, 317rząd 917.2, 917.3,

917.4, 917.6,917.7, 1073.2,1073.3

rzeczywisty 1078rzędna 916, 1325rzut 1039, 1040.1,

1040.2, 1040.3,1040.4

rzut prostokątny 924rzut równoległy 891, 937rzut środkowy 130sąsiedni 804.2

204

secans 1126.1, 1126.2sekunda 1131sfera 1150.1sieczna 1127siedmiokąt 1139siedmiościan 1138sigma-algebra 1151sigma-ciało 1151signum 1154.1silnia 348sinus 1170.1, 1170.2sinus hiperboliczny 434siódemka 1140skalar 1175skalarny 1172składanie 654składnik 1238.1, 1238.6,

1238.7składowa 578składowa spójna 590skok 953skończony 359słabo zbieżny 738spektrum 1180spełniać 1310spirala 1181spirala Archimedesa 082spirala hiperboliczna 435spirala logarytmiczna 708spodek 970spodkowa 994spójnik logiczny 710sprzężony 602.1, 602.2stała 611stały 610.1, 610.2,

610.3statystyka 1183steradian 1184stereometria 1185stopień 399.1, 399.2,

399.3, 399.4,399.5

stopień wejściowy 316stopień wyjściowy 308stosunek 682.1, 1095.1stożek 623.1, 623.2stożek ścięty 624stożkowa 598strofoida 1192strona 366.1, 762,

1238.9struktura 1193struktura algebraiczna 042struktura topologiczna 1245strzałka 1113

styczna 1234styczny 1233.1, 1233.2,

1233.3suma 651, 1213.1,

1213.2, 1213.3suma częściowa 947suma logiczna 218(suma) prosta 1084.2superpozycja 654surjekcja 1224, 1226surjektywny 1223, 1225symetralna 770symetria 1162.3system liczbowy 857system pozycyjny 1021szereg 1141szereg formalny 371szereg funkcyjny 1142szereg geometryczny 393szereg harmoniczny 416szereg potęgowy 1018szerokość 687szestnastkowy 168sześcian 419, 650.1,

650.2, 1144sześcienny 649sześciokąt 1146sześćdziesiętny 1143szóstka 1147ściana 275, 345ślad 1182ślimak Pascala 950średnia 768średnia arytmetyczna 085średnia geometryczna 391średnia harmoniczna 414średnia ważona 967średnica 193.1, 193.2środek 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5, 769.1,769.2

środek ciężkości 969środek krzywizny 659środek obrotu 1111środek symetrii 1159.1, 1159.2środkowa 760.1tabela logiczna 1311tabela prawy 1311Tales 1231Talesa 1229tangens 1232.1, 1232.2tangens hiperboliczny 436teoria 538teoria grafów 401, 403

teoria liczb 088teoria mnogości 099teoria prawdopodobieństwa 1034teoria zbiorów 099topologia 1247.1, 1247.2topologia dyskretna 223topologiczny 1241.1, 1241.3,

1241.4, 1241.5torus 1250traktrysa 1252translacja 1260trapez 1265trochoida 1277trójka 1275trójka pitagorejska 975trójkąt 1267, 1274trójkąt Pascala 951trójkąt pitagorejski 974(trójkąt) równoramienny 527(trójkąt) różnoboczny 1176trójmian 1276trójścian 1268trygonometria 1273trygonometryczny 1269trzecia potęga 650.2trzeciego stopnia 649twierdzenie 1237twierdzenie Pitagorasa 973twierdzenie Talesa 1230tworząca 807.2tylko jeśli 888ujemny 829.1układ aksjomatów 031układ równań 293, 1171układ współrzędnych 636ułamek 376ułamek algebraiczny 040ułamek ciągły 153, 154ułamek dwójkowy 270ułamek dziesiętny 172ułamek łańcuchowy 153, 154ułamek mieszany 775ułamek nieprzywiedlny 843ułamek nieskracalny 843ułamek niewłaściwy 840ułamek okresowy 959ułamek prosty 905.1ułamek przywiedlny 1076ułamek skracalny 1076ułamek właściwy 1044ułamek zwykły 679unormowany 865uzupełnienie 576.2walec 141.1, 141.2

205

wariacja 072wariacja stałych 1296wariancja 1293warstwa 299, 365warstwa kuli 397, 1149warstwa lewostronna 726warstwa prawostronna 169wartość absolutna 008wartość bezwględna 008wartość funkcji 117.2wartość logiczna 1315wartość oczekiwana 282wartość własna 025warunek dostateczny 1211warunek konieczny 816warunek wystarczający 1211według modułu 784wektor 1309wektor bazowy 111(wektor) jednostkowy 1283.1(wektor) unormowany 1283.1wektor własny 028wektor wodzący 1069wektor zaczepiony 1051wektor zerowy 883wektor związany 1051wektorowy 1298widmo 1180wielobok 987wielobok o n bokach 851wielokąt 987(wielokąt) foremny 1083.1wielokrotna 893wielokrotność 893wielokrotny 989wieloliniowy 988wielomian 1000.1, 1000.2wielomian charakterystyczny 546wielomian jednostkowy 1288wielomian zerowy 881wielościan 985(wielościan) foremny 1083.2wielościan o n ścianach 821wiersz 456.2wierzchołek 1312.1, 1312.2,

1312.3, 1312.4,1312.5

(wierzchołek) izolowany 528.2wirowość 562wnętrze 501, 732wpisać 321

wpisany 322.1, 322.2,322.3

wskaźnik 468współczynnik 304.2, 564.1,

564.2, 564.3,564.4, 1238.7,1238.8

współczynnik kierunkowy 058, 477współczynnik korelacji 637współliniowy 1120współmierny 655współpłaszczyznowy 1116współrzędna 578, 635współrzędna barycentryczna 968współrzędna biegunowa 1005współrzędna kartezjańska 550współrzędna sferyczna 1148współrzędna walcowa 140współrzędna x 006, 1323współrzędna y 916, 1325współrzędna z 1327współśrodkowy 1115wtedy i tylko wtedy gdy 1124wtw gdy 1124wycinek 1130.2wycinek kuli 1130.3wykładnik 285, 1013wykres 404, 405wymiar 207.1, 207.2,

207.3wymierny 1054wyraz 1238.3, 1238.4,

1238.5, 1238.6wyraz ogólny 411wyrażenie 332wyrażenie podpierwiastkowe 1062wyróżnik 224wysokość 052.1, 052.2,

1113wyznaczać pierwiastek 1063wyznaczać pochodną 187wyznacznik 188.1, 188.2,

188.3wzajemnie jednoznaczny 113, 226wzór 373zacieśnienie 752zagadnienie czterech barw 600zagadnienie mostówkrólewieckich 1036zależny 183zaokrąglanie 1107zaokrąglić 1106

zasada indukcjimatematycznej 033zawierać 315, 479zawieranie się 478zbieżny 626.1, 626.2zbiór 096(zbiór) dobrzeuporządkowany 122(zbiór) nieprzeliczalny 729.1(zbiór) przeliczalny 222.1zbiór pusty 749(zbiór) rozłączny 216.1(zbiór) równoliczny 1119zbiór uporządkowany 913zbiór wartości 115(zbiór) wklęsły 607.1zbiór wszystkich podzbiorów 097zbiór z działaniem 410(zbiór) zwarty 572.2zdanie 1042.1zdarzenie elementarne 303zdarzenie losowe 897(zdarzenie losowe)niezależne 817.1zdarzenie niemożliwe 823zdarzenie pewne 133zdarzenie przeciwne 723zero 875.1, 880,

1065.1zerować 876zerować się 877zerowy 871.1, 871.2zespolony 462, 573złoty podział 911złożenie 653.1złożony 245zmiana znaku 1153zmieniać kolejność 585zmienna 1291(zmienna) ciągła 729.1(zmienna) dyskretna 222.1zmienna losowa 418, 1186(zmienna losowa) niezależna 817.2zmienna niezależna 818zmienna zależna 184znak 943, 1152,

1154.2znak całki 491znak minus 782znak pierwiastka 1064, 1066

206

7. INDEKSO RUSA-ESPERANTA

абелев 002.2абелева (группа) 002.1Абель 004Абеля 002.2абсолютная величина 008абсолютно сходящийся 009абсолютный экстремум 007абсцисса 006, 1323автоморфизм 103аддитивная группа 012аксиома 032аксиома математическойиндукции 033алгебра 044.1алгебра событий 896алгебраическая дробь 040алгебраическая структура 042алгебраическая форма 041алгебраически замкнутое(тело) 043алгебраический 038.1, 038.2,

038.3, 038.4алгебраическое замыкание 1236.3алгебраическое сопряжён-ное пространство 039алгоритм 045алгоритм Евклида 333аликвотная часть 048аналитическая геометрия 055аналитическая функция 054антилинейный 604антилогарифм 620антирефлексивный 750антисимметричный 064, 751антье 324апофема 068.1, 068.2аппликата 1327аппроксимировать 070аргумент 080.1, 080.2ареа-косинусгиперболический 513ареа-котангенсгиперболический 514ареа-синус гиперболический 515ареа-тангенсгиперболический 516ареа-функция 512арифметика 088арифметическая прогрессия 086, 087арифметический 084(арифметический)треугольник Паскаля 951

арифметическое среднее 085арккосеканс 089арккосинус 090арккотангенс 091арксеканс 093арксинус 094арктангенс 095Архимед 083архимедова (группа) 081архимедова спираль 082асимптота 100ассоциативность 102ассоциативный 101.1, 101.2аффинная геометрия 018аффинная гиперплоскость 019аффинная плоскость 017аффинная прямая 020аффинное многообразие 023аффинное пространство 022аффинный 016.1, 016.2,

016.3база 109.5базис 109.4базисный вектор 111Банах 106банахова алгебра 104банахово пространство 105барицентрическаякоордината 968без петель 1134без циклов 1135безвихревое (поле) 1137бесконечно малая величина 473бесконечномерный 735бесконечность 475, 736бесконечный 471, 734беспорядок 1092бидуальное пространство 255биективный 113, 226биекция 114, 227билинейный 257бинарное отношение 253бином 118, 268биссектриса 119, 261.2, 266боковая поверхноть 366.3более тонкий 983большая полуось 407большой 149.2большой круг 143, 150борелевское поле 123Борель 124

булева алгебра 126.1, 126.2Буль 127вариация постоянных 1296вектор 1309вектор-радиус 1069векторная гиперплоскость 1300векторная плоскость 1299векторная прямая 1304векторное подпространство 1308векторное произведение 1302.1, 1302.2векторное пространство 1307векторный 1298векторный потенциал 1301вероятностная мера 1031.1вероятностное пространство 1035вероятность 1031.2вертикаль 1313.1вертикальный 619вертикальный ряд 1313.2верхний предел 697.1, 697.2верхняя грань 1214вершина 1312.1, 1312.2,

1312.3, 1312.4,1312.5

вещественное число 1080вещественный 1078взаимно однозначноесоответствие 114, 227взаимно однозначный 113, 226взаимно простые (элементы) 1027.3взвешенное среднее 967винтовая кривая 420вихрь 562включение 478вложение 220, 318внутренний автоморфизм 497внутренность 501, 732внутренняя (точка) 496вогнутая (функция) 607.2вогнутое (подмножество) 607.1возведение в степень 1016возводить в квадрат 666возводить в степень 1015возрастающее(отображение) 647восьмеричный 902восьмёрка 900восьмигранник 898восьмиугольник 899вписанный 322.1, 322.2,

322.3вписанный угол 145

207

вписать 321вполне упорядоченное(множество) 122вращение 1112.2, 1112.3всюду плотное(подмножество) 156второе слагаемое 013второе топологическоесопряжённое пространство 1243выполнять 1310выпуклая оболочка 1236.1выпуклая (функция) 625.2выпуклое (подмножество) 625.1выражение 332вырезать 189высказывание 1042.1высота 052.1, 052.2вычесть 1208вычитаемое 1207вычитание 1209.1, 1209.2вычитать 1208Галуа 384гармоническая прогрессия 415, 417гармоническая (функция) 413.1гармонический ряд 416гармоническое среднее 414Гаусс 387гауссово число 385гексаэдр 419, 1144геометрическая прогрессия 392, 394геометрический 389геометрический ряд 393геометрическое место 713геометрическое среднее 391геометрическое тело 639.2, 1178.2геометрия 395гептаэдр 1138Гильберт 430гильбертово пространство 429гипербола 437гиперболическая спираль 435гиперболическая функция 431гиперболический косинус 432гиперболический котангенс 433гиперболический синус 434гиперболический тангенс 436гиперболоид 438гиперплоскость 439гипотеза 599гипотеза четырёх красок 600гипотенуза 441гипотрохоида 442гипоциклоида 440главный 149.1

голоморфный 443.1, 443.2гомеоморфизм 446гомеоморфность 445гомеоморфный 444.1, 444.2гомогенный 447.1, 447.2,

447.3, 447.4гомоморфизм 450гомоморфный 449.1гомотетическая фигура 452гомотетический 451.1, 451.2гомотетия 453гомотопия 455гомотопный 454гон 400горизонталь 456.1горизонтальный ряд 456.2град 400градиент 398градус 399.1граница 1072.1, 1072.6граничная (точка) 1070граничная точка 1072.3грань 108, 275, 345граф 402.1, 402.2,

406.1график 404, 405графическое изображение 404группа 408группа вычетов 409группа Галуа 381.1, 381.2группа Пуанкаре 378группоид 410двадцатигранник 254двенадцатигранник 164двенадцатиугольник 165двоичная дробь 270двоичный 269двойственное пространство 252двойственный 249двойственный базис 250двугранник 256двулинейный 257двуместное отношение 253двучлен 118, 268девятиточечная окружность 340девятиугольник 812Дедекинд 163дедекиндово сечение 162действительная часть 1079действительное число 1080действительный 1078действовать 907Декарт 554декартов лист 549

декартов овал 551декартова координата 550декартово произведение 553декаэдр 166деление 242деление с остатком 243, 334делимое 238делимость 240делимый 239делитель 237, 248.1,

248.2делитель нуля 872делить 241делить без остатка 247делить пополам 267дельта-функция (Дирака) 209дельтоид 176дерево 073десятигранник 166десятиугольник 167десятичная дробь 172десятичная цифра 161, 905.3десятичный 160, 171диагонализуемый 191.1, 191.2диагональ 192.1, 192.2диагональная (матрица) 190.3диагональный 190.1, 190.2диаметр 193.1, 193.2дивергенция 235диграф 921дизъюнкция 218динамика 208Дирак 212директриса 213.2дискретная топология 223дискретный 222.1, 855, 887дискриминант 224дисперсия 1293дистрибутивность 233дистрибутивный 232.1, 232.2дифференциал 202.1, 202.2дифференциальная форма 197дифференциальноеисчисление 198дифференциальноеуравнение 195дифференциальноеуравнение в частныхпроизводных 196дифференциальный 194дифференцирование 199дифференцировать 187, 201дифференцируемый 186, 200додекаэдр 164доказательство 180, 1046

208

доказательство отпротивного 1049доказательство по индукции 1048доказательствосуществования 1047доказать 1045доказуемый 178доказывать 179, 1045долгота 717доля единицы 905.1дополнение 576.2дополнительная(полупрямая) 614.1дополнительное(подмножество) 575.2дополнительное(подпространство) 575.3дополнительноеподпространство 576.3дополнительное событие 723дополнительный 575.1, 1218дополнительный угол 576.1, 1219допускающий обратный 520, 521достаточное условие 1211достоверное событие 133дробная часть 374дробно-рациональнаяфункция 1056дробь 376дуальное пространство 252дуальный 249дуальный базис 250дуга 092.1, 279.2Евклид 338евклидова геометрия 335евклидово кольцо 336евклидово пространство 337единица 1285единичная матрица 1286единичный многочлен 1288если 1123если и только если 1124зависимая переменная 184зависимый 183задача о кёнигсбергскихмостах 1036закон внешней композиции 286.1закон внутреннейкомпозиции 498закон композиции 908.2законы Кеплера 557замкнутое (подмножество) 353замкнутый интервал 1125.5замкнутый путь 354замыкание 011, 352запятая 904

знак 943, 1152,1154.2

знак интегрирования 491знак корня 1064, 1066знак минус 782знак плюс 993знаковая функция 1154.1знакопеременная группа 051знакопеременная (форма) 050.1знаменатель 181, 682.3значение истинности 1315золотое сечение 911идеал 457идемпотентный 665извлечь корень 1063изменение знака 1153измерение 207.1измеримое (отображение) 772изображать 355изолированная (вершина) 528.2изолированная (точка) 528.1изометрический 529.1, 529.2,

529.3изометрия 530изоморфизм 532изоморфный 531.1, 531.2икосаэдр 254импликация 466инвариант 507инвариантная (подгруппа) 506.2, 763,

860.2инвариантный 506.1инверсия 523.2инверсная точка 524.2инверсная фигура 524.2инволюта 310, 344инволютивный 525инволюционный 525инволюция 526индекс 468индукция 469интеграл 490.1, 490.2интеграл Лебега 689.1, 689.2интеграл Римана 1096.1, 1096.2интегральное исчисление 485интегральное уравнение 484интегральный 483интегрирование 486.1, 486.2интегрирование по частям 688интегрировать 489интегрируемый 488интервал 505интервал сходимости 631интерполировать 502

инцидентный 467инъективный 219, 317инъекция 220, 318иррациональное число 841исключающая дизъюнкция 281исключение 305исходная точка 922.1, 922.2,

922.3исчисление 538исчисление бесконечномалых 472какой угодно 029каноническая проекция 543канонический 541канонический базис 542кардинальное число 547, 1019кардиоида 548касательная 1234касательный 1233.1, 1233.2,

1233.3касаться 1235касающийся 1233.1, 1233.2,

1233.3катет 556квадрант 663квадрат 667.1, 667.2квадратичный 664.1квадратная (матрица) 664.2квадратный 664.1квадратура 668.1, 668.2квадрика 669квазикомпактное(пространство) 674Кеплер 558кинематика 560класс вычетов 853класс эквивалентности 299клика 563ковариация 645, 657коллинеарный 1120колоколообразная кривая 386кольцо 1098кольцо вычетов 1099(кольцо) главных идеалов 151кольцо многочленов 1001комбинаторика 570комбинаторный анализ 570коммутативная (группа) 002.1коммутативность 584коммутативный 581, 583.1,

583.2, 583.3коммутировать 587коммутирующий 582, 586компактное (множество) 572.2компактное (пространство) 572.1

209

компланарный 1116комплекс прямых 574.3комплексное число 465, 574.1комплексный 573композиция 654компонента 304.2, 564.4,

578, 1238.8конец 358конечная вершина 358конечная последователность 360конечномерный 361конечный 359конечный объект 362коническая поверхность 623.1коническое сечение 598коноид 609контрапозиция 621контрпример 618контур 147конус 623.1, 623.2конформное(преобразование) 059, 592конхоида 596, 608конхоида прямой 597концентрический 1115конъюнкция 606координата 635координатная ось 634корень 1065.1, 1065.2,

1065.3, 1065.4корень степени n 801королларий 638кортеж 360, 859косая проекция 891косеканс 640.1, 640.2косинус 641.1, 641.2котангенс 644.1, 644.2кофактор 565Коши 643коэффициент 304.2, 564.1,

564.2, 564.3,564.4, 1238.7,1238.8

коэффициент корреляции 637край 1072.1крайняя точка 364, 1072.2кратное 893кратность 889кратный 989кратный делитель 048кривая 662, 706кривая Гаусса 386кривизна 658критерий Абеля 003

круг 144.1, 144.2,221.1, 221.2

круг кривизны 660круг параллели 939.2круг сходимости 632круговая функция 1271круговой сегмент 1125.3куб 650.1, 650.2кубический 649кусок (кривой) 1125.1кусочно-монотонная(функция) 1007Лаплас 684лапласиан 683Лебег 691левосторонний смежныйкласс 726левый упорядоченный 727лемма 693лемниската 692линейка 1090линейная алгебра 701.1, 701.2линейная комбинация 702линейная оболочка 1236.2линейно зависимый 703линейно независимый 694, 704линейное подпространство 1308линейное пространство 1307линейносвязное(пространство) 1318линейный 700.1, 700.2,

700.3, 705,1279

линейчатая (поверхность) 1087линия 706логарифм 709логарифмическаяпроизводная 707логарифмическая спираль 708логистика 711, 754логическая операция 710логическая сумма 218логическое умножение 606локальный экстремум 712ломаная 1105любой 029максимальный 719.1, 719.2максимум 722малая полуось 739мантисса 753маршрут 155математика 755математическая логика 711, 754математическая статистика 1183математические таблицы 001.2

математический анализ 056математическое ожидание 282матрица 758матрица линейногопреобразования 759матрица размера n×p 869матрица-столбец 1313.3матрица-строка 456.3матричное сложение 756матричное умножение 757медиана 760.1, 760.2медиатриса 770мера 774мера Дирака 211мера Лебега 690меридиан 764мероморфный 765метрика 767метрическое пространство 766механика 761минимальный 776минимум 779минор 780минус 781минута 783мнимая единица 464мнимая часть 463мнимое число 465, 574.1мнимый 462многогранник 985многозначная функция 990многоугольник 987многочлен 1000.1, 1000.2множество 096множество всехподмножеств 097множество образов 115множество с закономвнутренней композиции 410множимое 792множитель 349, 791модуль 785.1, 785.2,

785.3моноид 786моном 788, 1290монотонное (отображение) 789мощность 547, 1019мультиграф(ориентированный илинеориентированный) 986мультилинейный 988мультипликативная группа 790надграф 1216надмножество 1215надполе 1217

210

наибольший общийделитель 980наименьшее общее кратное 981найти производную 187наклон 058, 477накрестлежащий 050.2направленный граф 921направляющая 213.1, 214натуральное число 809, 811натуральный логарифм 810натягивать 388, 808начало 571, 922.1,

922.2, 922.3начальная вершина 571начертательная геометрия 1029невозможное событие 823недопускающий обратный 830неевклидова геометрия 826независимая переменная 818независимая (случайнаявеличина) 817.2независимое (событие) 817.1неизвестная 080.3неизвестное 831нейтрализуемый 848нейтрализующий элемент 847нейтральный 845нейтральный элемент 846некратная часть 047ненаправленный граф 835необратимый 830необходимое условие 816неограниченный 815неопределённая 080.3неопределённый интеграл 728, 819неориентированный граф 835неотрицательный 833Непер 838непересекающееся(множество) 216.1неперов логарифм 837неподвижная точка 356неполное частное 682.2неположительный 839неправильная дробь 840непрерывная дробь 153, 154непрерывный 612.1, 612.2,

729.1неприводимый 842непростой 245непростой делитель 246неравенство 824, 825несобственное (движение) 829.2несоизмеримый 832нетранзитивный 844

нечётный 836.1, 836.2,836.3

нижний предел 695.1, 695.2нижняя грань 1194нильпотентный 850, 882номограмма 001.2норма 864нормаль 928нормальная (подгруппа) 506.2, 763,

860.2нормально сходящийся 862нормальный 860.1нормальный (делитель) 506.2, 763,

860.2нормированноепространство 866нормированный 865, 1283.1,

1283.2нормировать 863, 1284носитель 1206нулевой 871.1, 871.2нулевой вектор 883нуль 875.1, 880нуль-вектор 883нуль-матрица 878нуль-многочлен 881нуль-пространство 559.1нульмерное (подмножество) 879область значений 128область изменений 128область определения 369обнулить 876обнулиться 877обобщённая функция 230, 412оборот 1101образ 117.1, 117.2образовать 388, 808образующая 807.2обратная гиперболическаяфункция 512обратная круговая функция 519обратнаятригонометрическаяфункция 519обратное отношение 518обратное отображение 510обратный 509, 847обратный гиперболическийкосинус 513обратный гиперболическийкотангенс 514обратный гиперболическийсинус 515обратный гиперболическийтангенс 516обратный элемент 524.1обращаться в нуль 877

общий член 411объединение 651объём 1321обыкновенный граф 1167обыкновенный логарифм 173, 914обычная циклоида 138овал 932огибающая 327, 328ограничение 752, 1197ограниченный 107.1, 107.2,

107.3одинакового знака 1121одинакового объёма 1122одинаковой площади 1114одинаковый 276.1, 276.2одиннадцатиугольник 174однозначная функция 1289однородный 447.1, 447.2,

447.3, 447.4односвязное (пространство) 1168одночлен 788, 1290окраина 956окрестность 157округление 1107округлить 1106округлять 1106окружность 144.1, 146окружность с радиусом 1 1270окружность Эйлера 340октант 901октаэдр 898операнд 080.1, 906оператор 909операция 908.1, 908.2опиратся 189описанный 159описать 158определённый интеграл 205определитель 188.1, 188.2,

188.3орграф 921ордината 916, 1325ориентация 920ориентированный граф 921ориентировать 919ортогональная (матрица) 923.7ортогональный 923.3, 923.4,

923.5, 923.6,965

ортоцентр 053, 931осевой 030основание 109.1, 109.2,

109.3, 970,1014

основание натуральныхлогарифмов 110

211

особая (точка) 834остаток 1094.1, 1094.2остроугольный 037острый 036ось 034.1, 034.2,

034.3, 034.4ось абсцисс 005, 1322ось аппликат 1326ось вращения 1110ось ординат 915, 1324ось симметрии 1158.1, 1158.2отделимое (пространство) 066открытое (подмножество) 733.1, 733.2открытое ядро 501, 732отношение 682.1, 1095.1,

1095.2отношение на множестве 500отношение порядка 917.1, 918отношение эквивалентности 300отображение 116, 537отображение „на“ 1224, 1226отрезок 1125.2, 1125.5,

1190.1, 1190.2,1190.3

отрицание 828отрицательноориентированный 727отрицательный 829.1отсекать 189отсечь 189парабола 934параболоид 935параллелепипед 938параллелограмм 940параллель 939.1, 939.2параллельная проекция 937параллельная прямая 939.1параллельный 936параллельный перенос 1260параметр 942.1параметрическоепредставление 941Паскаль 952пентаэдр 675первообразная функция 728, 819переменная 1291переменный 1294перемещать 585пересекать 1128пересекаться 503пересечение 504, 579пересечься 648переставить 962переставленная матрица 1261переставлять 585

переставочный 582, 586перестановка 963, 1204перестановка (из nэлементов) 961перечислимый 222.1, 855, 887периметр 957период 960периодическая дробь 959периодическая (функция) 958.1периферия 956перпендикуляр 928, 966перпендикулярный 923.3, 923.4,

923.5, 923.6,965

петля 125, 354пирамида 971Пифагор 976Пифагора 972пифагоров 972пифагоров треугольник 974пифагоровский 972пифагоровы числа 975планиметрия 977Платон 979платоново тело 978плоская кривая 273плоский 271плоский угол 272плоскость 274.1, 274.2плоскость симметрии 1160.1, 1160.2плотное (подмножество) 182плотность вероятности 1032площадь 077.1плюс 992по модулю 784поверхность 1222погрешность приближения 280подграф 1198подгруппа 1199поддерево 1195подкольцо 1203подкоренное выражение 1062подматрица 1201подмножество 1196подмодуль 1202подобие 1164.1, 1164.2подобный 1163подошвенная кривая 994подполе 1200подпоследовательность 1210подстановка 1204подынтегральная функция 487позиционная система 1021показатель степени 285, 1013

показательная функция 283, 284покрытие 646поле 540поле Галуа 382поле дробей 375поле инвариантов 508поле разложения 1060поле событий 896поле частных 375полином 1000.1, 1000.2полиномиальная функция 998.1, 998.2полиэдр 985полная (структура) 577.2полное (пространство) 577.1полный 577.3, 982полный порядок 121положительноориентированный 170положительный 1022.1полугруппа 260полулинейный 604полунорма 262полуплоскость 259полуполярная координата 140полупрямая 263полустепень захода 316полустепень исхода 308полусфера 264полуторалинейный 1145полушарие 264полюс 1006.1, 1006.2,

1006.3полярная координата 1005полярная ось 1002полярный радиус 1004полярный угол 1003порождать 388, 808порождающий элемент 807.1порядок 917.2, 917.3,

917.4, 917.6,917.7

последователь 1008последовательноевыполнение 654последовательность 1316последовательность Коши 642последовательностьфункций 1317последовательный 804.1постоянная 611постоянный 610.1, 610.2,

610.3постулат 1009потенциал 1012потенциальное (поле) 1011

212

потенцирование 1016поточечно сходящаяся(последовательностьфункций) 1169почти все 1026почти всюду 1025почти наверное сходящаяся(последовательностьслучайных переменных) 1024правило знаков Декарта 552правильная дробь 1044правильный 1083.1, 1083.2правосторонний смежныйкласс 169правый упорядоченный 170предел 696.1, 696.2,

1072.4предельная (точка) 010.2, 035предикат 1023предкомпактное(множество) 063предположение 599представление 885.1, 885.2представлять 355предшественник 062преобразование 1257приближать 070приближённое значение 069приведение к абсурду 1077приводимый 1075.2призма 1030признак Абеля 003прилежащий 1118примитивная функция 728, 819принадлежать 065принимать 049проводить 1240прогрессия 1038продолжение 1297проектор 1303проекция 1039, 1040.1,

1040.2, 1040.3,1040.4

произведение 653.1, 1037.1производная 185.1, 185.2,

185.3произвольный 029прообраз 511.1, 511.2,

511.3пропозиция 1042.1пропорция 1041простая (группа ) 1165простая дробь 679простая функция 1166просто сходящаяся(последовательностьфункций) 1169

простое число 1028.1простой граф 1167простой (идеал) 1027.2простой (элемент) 1027.1простой элемент 1028.2пространственная кривая 822пространство 1179пространство с мерой 773противолежащая (грань,вершина) 614.4противолежащая (сторона,вершина) 614.2противоположная область 128противоположная (стороначетырёхугольника) 614.3противоположного знака 622противоположный 615противоположный элемент 617противопоставление 621противоречащий пример 618проходить 1251прямая (линия) 1091.1, 1091.2прямая (сумма) 1084.2прямая Эйлера 341прямое произведение 553прямой 923.1, 1084.1прямой угол 930прямоугольная проекция 924прямоугольник 927, 1086прямоугольный 923.2, 926пустое множество 749путь 1319.1, 1319.2пятёрка 677пятигранник 675пятиугольник 676, 954равенство 277равнобедренный 527равноделящая 119, 261.2, 266равномерно непрерывный 613равномерно сходящаяся(последовательностьфункций) 1281равномощный 1119равносторонний 278равный 276.1, 276.2радиан 1059радикал 1064, 1066радиус 1068радиус кривизны 661радиус сходимости 633радиус-вектор 1069разбиение 225развернутый 1189развертка 310, 344разлагать 742

разложение 309, 740разложимый 741разложить 313размер 207.3размерность 207.2размещение (из n по p) 072разносторонний 1176разность 204.1, 204.2,

204.3ранг 1073.1, 1073.2,

1073.3распределение 230распределение вероятностей 1033распространение 1297расстояние 228.1, 228.2,

228.3рассходящийся 234, 743расходиться 236, 744расширение 1217расширение Галуа 383рациональная дробь 1055рациональная функция 1056рациональное число 1057рациональный 1054ребро 279.1, 279.2регулярная (матрица) 1083.3регулярная (обобщённаяфункция) 1083.4рефлексивный 1081.1, 1081.2решение 1065.2решётка 686Риман 1097ромб 718, 1102ромбоид 1104ромбоэдр 1103ротация 562ротор 562ряд 1141с единицей 1282сагитта 1113самосопряжённая (матрица) 422самосопряжённая(подгруппа)

506.2, 763,860.2

связанный вектор 1051связная компонента 590связное (топологическоепространство) 589.1связный 589.2секанс 1126.1, 1126.2сектор круга 1130.2секунда 1131секущая 1127семейство 350(семейство) непересека-ющихся множеств 216.2

213

семёрка 1140семигранник 1138семинорма 262семиугольник 1139сепарабельное(пространство) 067середина 769.1, 769.2сечение 1129сжатие 656сжимающее отображение 656сигма-алгебра 1151сигма-поле 1151сигнатура 1154.2сигнум 1154.1сильно связный 591симметрическая группа 1157симметрическая разность 1156симметричность 1161симметричный 1155.1, 1155.2,

1155.3, 1155.4симметрия 1162.1, 1162.2,

1162.3синус 1170.1, 1170.2система аксиом 031система координат 636система счисления 857система уравнений 293, 1171систематическая дробь 1020сказуемое 1023скаляр 1175скалярное произведение 1174.1, 1174.2скалярный 1172скалярный потенциал 1173складывать 014скреститься 648слабая * топология 251слабая топология 737слабо сходящийся 738слагаемое 1238.1след 1182следствие 638следующий элемент 1008сложение 015.1, 015.2сложение многочленов 997сложное отображение 653.1сложный путь 653.2случайная величина 418, 1186случайная переменная 418, 1186смежный 071, 804.2смежный класс 365смешанная дробь 775(собственное) движение 175собственное (движение) 1022.2собственное значение 025

собственноеподпространство 026собственный вектор 028собственный делитель 1043событие 897совершенное (число) 955совершенный 1279совпадать 567.1, 567.2совпадающий 566содержать 315, 479соизмеримый 655сократимая дробь 1076сокращённая дробь 843соленоидальное (поле) 1136соотвествие 1095.2соответственный 1093соприкасающийся круг 660сопряжение 605сопряжённая подгруппа 603.2сопряжённое комплексноечисло 603.1сопряжённое пространство 252сопряжённый 602.1, 602.2сопряжённый [взаимный]базис 250соседний 804.1составляющая 578, 1238.4сочетание (из n по p) 569спектр 1180спираль 420, 1181спрямляемая (кривая) 1088сравнение 594сравнимый 593.1среднее 768стандартное отклонение 1292степенной ряд 1018степень 399.2, 399.3,

399.4, 399.5,1017.1, 1017.2,1017.3

стерадиан 1184стереометрия 1185столбец 1313.2сторона 685.1, 685.2стрелка 1113стремиться 1188стремиться к бесконечности 474строгая дизъюнкция 281строго-монотонное(отображение) 1191строка 456.2строфоида 1192структура 686, 1193(структура) с дополнениями 575.4ступенчатая функция 1228

стягивать 1205суграф 1198сужение 752, 1197сумма 1213.1, 1213.2,

1213.3супремум 1221сфера 1150.1сферическая координата 1148сходиться 630.2сходиться в общей точке 630.1сходящаяся в себепоследовательность 642сходящаяся по вероятности(последовательностьслучайных переменных) 629сходящаяся по мере(последовательностьфункций) 628сходящаяся по распределе-нию (последовательностьслучайных переменных) 627сходящаяся с вероятностьюединица (последователь-ность случайных перемен-ных) 1024сходящийся 626.1, 626.2счётный 222.1, 855, 887счёты 001.1сюръективный 1223, 1225сюръекция 1224, 1226таблица истинности 1311тангенс 1232.1, 1232.2твёрдое тело 1178.1телесный угол 1177тело 639.1, 639.2,

1178.2(тело, поверхность) враще-ния 1100, 1109теорема 1237теорема Пифагора 973теорема Фалеса 1230теоретико-множественный 098теория вероятностей 1034теория графов 401, 403теория множеств 099теория чисел 088тест-функция 1239тетраэдр 670тождественное отображение 460тождественный 568тождество 458только если 888топологическая структура 1245топологический 1241.1, 1241.3,

1241.4, 1241.5топологическоеподпространство 1246

214

топологическоепространство 1244топологическоесопряжённое пространство 1242топология 1247.1, 1247.2топология простойсходимости 1248топология равномернойсходимости 1249тор 1250точка 1050.1, 1050.2точка максимума 721точка минимума 778(точка) накопления 035(точка) перегиба 476, 1255(точка) прикосновения 010.1(точка) сгущения 035точка, в которой функцияпринимает экстремум 291точная верхняя грань 1221точная нижняя грань 470трактриса 1252транзитивность 1259транзитивный 1258.1, 1258.2трансляция 1260транспонирование 1264транспонировать 1263транспортир 060трансцендентный 1254.1, 1254.2трапеция 1265третья степень 650.2треугольная (матрица) 1266треугольник 1267, 1274трёхгранный угол 1268трёхчлен 1276тривиальная топология 730тригонометрическая форма 1272тригонометрическаяфункция 1271тригонометрический 1269тригонометрия 1273триэдр 1268тройка 1275трохоида 1277тупой 724, 894тупоугольный 895убывающее (отображение) 745угловое расстояние 057угловой коэффициент 058, 477угловой сектор 1130.1угол 061.1, 061.2,

061.3, 061.4угольник 929удлинённая гипоциклоида 716удлинённая циклоида 714

удлинённая эпициклоида 715удовлетворять 1310узел 1312.5укороченная гипоциклоида 748укороченная циклоида 746укороченная эпициклоида 747улитка Паскаля 950умножать 794.1, 794.2,

890умножение 795.1, 795.2,

795.3, 795.4,795.5

умножение многочленов 999умножить 794.1, 794.2,

890(упорядоченная) пара 265, 944упорядоченное множество 913уравнение 295усечённое тело 1278усечённый конус 624условная вероятность 588установить уравнения 294фаза 351фактор-группа 680фактор-кольцо 681фактор-множество 678факториал 348факториальное (кольцо) 346Фалес 1231Фалеса 1229фигура 390фильтр 357фокальный параметр 942.2фокус 368форма 372формальный полином 370формальный ряд 371формальный степенной ряд 371формула 373фундаментальная группа 378фундаментальнаяпоследовательность 642функционал 380функциональная матрица 534функциональныйопределитель 533, 535функциональный ряд 1142функция 379функция от n аргументов 805функция распределения 229функция Хевисайда 427характеристика 544.1, 544.2характеристическаяфункция 545характеристическиймногочлен 546

Хевисайд 428хорда 1227целая часть 324целое число 326целостное (кольцо) 480целочисленный 323целый 323центр 131.1, 131.2,

131.3, 131.4,131.5

центр вращения 1111центр (группы) 132центр кривизны 659центр симметрии 1159.1, 1159.2центр тяжести 969центральная проекция 130центральный угол 129цепная дробь 153, 154цепная линия 555цепь 155цикл 137.1, 137.2циклическая (группа) 135.1циклическая перестановка 136циклическое (расширение) 135.2циклоида 138циклометрическая функция 519цилиндр 141.1, 141.2цилиндрическая координата 140цилиндрическаяповерхность 141.1циссоида 148цифра 134цифра после запятой 905.3частичная сумма 947частичный 945.1частная производная 946частное 682.1, 1095.1частный граф 1198черта дроби 377четвёрка 672чётность 943чётный 933.1, 933.2,

933.3четырёхгранник 670четырёхугольник 671четырёхчлен 673числитель 886число 856чисто мнимое (число) 1052член 366.1, 762,

1238.3, 1238.5,1238.6, 1238.7,1238.9

ч.т.д. 561что и требовалось доказать 561

215

Ш-функция 210шаг 953шапка сферы 539, 1314шар 396.1, 396.2,

1150.2шаровой пояс 1328шаровой сегмент 1125.4шаровой сектор 1130.3шаровой слой 397, 1149шестёрка 1147шестигранник 419, 1144шестидесятeричный 1143шестиугольник 1146шестнадцатеричный 168широта 687Эвклид 338эвольвента 310, 344эвольвента окружности 311эволюта 312, 343Эйлер 342эйлеров 339.1, 339.2эквивалентность 298эквивалентный 297.1, 297.2эквиполлентный 296.1, 296.2

экспонента 285экспоненциал 283, 284экстраполировать 288, 289экстремальное значение 292экстремум 292эксцентрицитет 217, 367элемент 304.1, 304.2,

564.4, 1238.8элементарная геометрия 302элементарная функция 301элементарное событие 303эллипс 306эллипсоид 307эндоморфизм 314эпитрохоида 330эпициклоида 329Эрмит 426эрмитова (матрица) 422эрмитова форма 423эрмитово пространство 425эрмитово-скалярноепроизведение 424.1, 424.2ядро 559.1, 559.2Якоби 536

якобиан 533, 535n-арное отношение 806n-гранник 821n-граф 849n-й момент 799n-й центральный момент 798n-й член 802n-ка 859n-кратный 854.1, 854.2n-линейный 852n-мерное (пространство) 814n-местное отношение 806n-набор 859n-ой степени 803n-угольник 851n-цикл 813n-я степень 800x-координата 006, 1323x-ось 005, 1322y-координата 916, 1325y-ось 915, 1324z-координата 1327z-ось 1326

216

ILUSTRAJ PLATOJ

1. SIMBOLOJ, SKRIBAĴOJ KAJ LITEROJ

217

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools

http://www.pdfill.com

nicole

Texte surligné

komunaĵo

nicole

Texte surligné

kunaĵo

218

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


219

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


2. LOGIKO KAJ AROJ

220

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


nicole

Texte surligné

komunaĵo

nicole

Texte surligné

kunaĵo

3. ELEMENTA EBENA GEOMETRIO

221

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


222

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


223

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


224

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


4. ANALITIKO

225

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


5. KURBOJ

226

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


227

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


228

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


229

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


230

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


231

PDFi

ll PD

F Ed

itor w

ith F

ree

Writ

er a

nd T

ools


Matematika vortaro kaj oklingva leksikono (book)

Documents