Master Rad - Ekološka Klasifikacija Šuma Pitomog Kestena

VISOKA POSLOVNA KOLA STRUKOVNIH STUDIJA

AAK

MASTER RAD

Ekoloka klasifikacija uma pitomog kestena

Mentor:_________ Student: ___________

Profesor: _________ Br.Indeksa: ___________

Mesto, mesec, godina

1

1. UVOD I CILJ

Pitomi kesten ( Castanea sativa Mill.) predstavlja vrlo korisno i vrijedno drvo sa stanovita nae privrede, iji se ekonomski znaaj moe sagledati sa vie aspekata. O njemu, kao vrsti drvea i kestenovim umama kao posebnim vegetacijskim jedinicama, postoje podaci i nauni radovi kako kod nas tako i u Europi. Bez obzira na sve navedeno, pitomi kesten je jo uvijek nedovoljno istraena i prouena vrsta drvea. Poto proces podizanja uma i njihovo osposobljavanje za to veu proizvodnju traje relativno dugo vremena, to interesi zajednice nalau da se u navedene svrhe koristimo prvenstveno onim umama i onim vrstama drvea koje mogu u naim uslovima da proizvedu potrebnu sirovinu za to krae vrijeme i sa to manje ulaganja.

Ovakva svojstva brzog rasta i razvoja, te ostvarivanje velikog prinosa i to bez velikih ulaganja, od naih domaih vrsta ima upravo pitomi kesten, koji uz pomenuta svojstva, predstavlja jo i nau najbolju industrijsku sirovinu za proizvodnju tanina. Njegove niske ume se mogu sa lakoom porediti sa visokim umama nekih drugih vrsta. U dananje vrijeme, kad su potrebe za drvetom sve vee, gazdovanje ovakvim umama predstavlja pravu dragocjenost.

Pored odlinih prirodnih svojstava za hemijsku sirovinu, pitomi kesten se moe svestrano iskoristiti za sve graevinske, stolarske, brodarske, tokarske, rezbarske i mnoge druge potrebe, za koje se inae mogu rijetko iskoristiti druge vrste drvea.

Dok je sa jedne strane pitomi kesten ekonomski znaajna vrsta drvea, ije su forsiranje i proirivanje areala zahtjevali interesi umarske privrede radi obezbjeivanja sirovine za taninsku industriju, sa druge strane zbog veoma razliitih uslova sredine u pojedinim krajevima nae zemlje, on se pokazao kao vrsta prilagodljiva na razliite uslove sredine, sa prilinim dijapazonima valenci pojedinih ekolokih inilaca.

U BiH ova vrsta drvea je takorei ugroena vrsta zbog vjekovnog antropogenog uticaja, a u novije vrijeme i pojave raka kore pitomog kestena Endothia parasitica (Murill) Anderson, koji prijeti opstanku pitomog kestena na ovim prostorima.

to se tie stanja na PP Kozarako u .G. Prijedor , u P.J. Pastirevo , kestenove ume predstavljaju pravo bogatstvo s obzirom na njegovu malu rasprostranjenost u Republici Srpskoj i u BiH. Osim navedenih osobina kestena jedna od moda najvanijih je upravo njegova izuzetno jaka izdanaka mo, koja nas interesuje sa aspekta gajenja.

U radu emo pokuati poblie prikazati bio-ekoloke i druge znaajne podatke navedene vrste, te dati sintaksonomski znaaj uma pitomog kestena na podruju istraivanja, koristei se prvenstveno datim ekolokim parametrima i floristikom graom fitocenoza. Rezultat ovog rada, nadamo se pored teoretskog znaaja, trebao bi pridonijeti boljem poznavanju pitomog kestena i njegovih zajednica, odnosno sa kojim vrstama drvea pitomi kesten kao vrsta gradi zajednice na ovom podruju, na kojem zemljitu, kao i to, koje se jo biljne vrste javljaju u tim zajednicama.

2

2. ISTORIJAT I PORIJEKLO PITOMOG KESTENA KOD NAS

Rod Castanea Mill. (fam. Fagaceae) obuhvata desetak vrsta listopadnog drvee i grmlja, rasprostranjenih u toplijim predjelima umjerene zone sjeverne hemisfere. U Evropi je zastupljena samo jedna vrsta Castanea sativa (C. vesca Gaertn., C. vulgaris Lam.) pitomi kesten. Ime: grki kastanon, vjerovatno od jermenskog kaskeni. U vezi sa kestenom su nazivi nekih mjesta u Grkoj: Kastani, u Tesaliji i Kastanai, u Trakiji. (Ne zna se da li ime ove vrste drvea potie od toponima, ili obratno.) Naziv sativus pitomi, gajeni; vescus jestiv, slabo uhranjen. U jugoslovenskim jezicima prema raznim autorima postoji veliki broj naziva za pitomi kesten (Glii, 1975). Stefanovi Karadi (1827) ga naziva kesten ili kotanj. Pani (1874) upotrebljava naziv kesten za drvo, a kotanj za plod. Petrovi (1882) ga naziva kesten. Prema Kuanu (1939) je kesten, kesten gorski i kotanj. U "Botanikom reniku" Simonovia (1959) nalaze se i podaci nekih drugih autora: ulek (1879) maron, marun i klijesten; Pihler esten; Lazi kesten pitomi. Prema Simonoviu (1959) u Baniji se za kesten koriste nazivi: goran, gora i gorska. Za pitomi kesten u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj koristi se naziv kesten, u junim dijelovima Srbije, Kosovu, Metohiji i Crnoj Gori kotanj, u Makedoniji kosten, u Hrvatskom Primorju, Dalmaciji i Istri maroni i u Sloveniji kostanj. U srednjevjekovnoj staroslovenskoj knjievnosti u Srbiji kesten se javlja pod imenom "grunes, slatki kruavac", a kako rije "kruavac" potie od rijei kruh (hljeb) iz toga proistie da se u srednjem vijeku kesten koristio za pripremu hljeba.

Najstariji istorijski pomeni o kestenu potiu iz III vijeka pr. Hr. i to iz grkih izvora. U staroj Jeladi (Grkoj) plod kestena su nazivali "Dios balanos" (= ir bogova) ili "Kastanaikon karion" (kestenov orah), drvo kestena "Kastanon" (Merz, 1919). Stari Latini su naziv kestena preuzeli od Jelina, pa se u latinskoj transkripciji javlja pod imenom "Castanea", a iz latinskog jezika ovaj naziv je uao kasnije transkripciom u sve ostale jezike.

Starost vrste: Pitomi kesten je tercijerni relikt. Prema Jovanoviu (2000), do nastupa-nja ledenog doba bio je rasprostranjen irom Evrope. Horvat e t al . (1974) navode da je ova vrsta Iliriju (zapadni dio Balkanskog poluostrva) naselila u predborealu, za vrijeme borove faze. Zolle r (kod Hegi-a, 1981) smatra da je ova vrsta kolhidski ili kolhidsko-mauritanski reliktni elemenat. A prema Gajiu (1980), ona pripada istonosubmediteranskom flornom elementu.

Areal pitomog kestena je disjunktan. To su submediteranski (djelom i mediteranski) krajevi june Evrope od Portugala do Kaspijskog mora, priatlantske oblasti Francuske, Portugala i panije, Pirineji i Alpi, sjeverno primorje Male Azije, Krim, Kavkaz i neka mjesta u primorju sjeverne Afrike.

Na prostoru bive Jugoslavije je rasprostranjen u dvije velike disjunkcije: sjeverozapad-

noj, u arealu klimatogene ume kitnjaka i graba (Slovenija, sjeverozapadna Hrvatska i sjevero-zapadna Bosna) i jugoistonoj, u podruju ume cera i sladuna (Metohija, Kosovo i Makedonija), te treoj, najmanjoj, disjunkciji u arealu submediteranske klimatogene zajednice bjelograbia i medunca (Istra, Krk, Cres; hrvatsko primorje; dolina Neretve; okolina Bara, Ulcinja i Skadarskog jezera). Nalazita u uoj Srbiji su rijetka, jer kontinentalna klima ne odgovara ovoj vrsti. Vee sastojine se nalaze u Metohiji (izmeu Pei i akovice) i u susjednoj Makedoniji (ar-planina, Belasica). Pitomi kesten je vrlo rasprostranjen i u Grkoj (Trakija, Tesalija), a malo u Albaniji, Bugarskoj, Rumuniji i Maarskoj.

3

Karta br. 1. Areal pitomog kestena (Castanea sativa Mill.) po atlasu Europe

4

Areal pitomog kestena u Bosni i Hercegovini

Povrine kestenovih uma u BiH nisu relativno velike i moe se u cjelini govoriti o tri podruja:

1. Na povrini oko 200 ha u dolini Neretve i Rame (Jablanica, Konjic i Prozor) esto se naziva samo Neretvansko podruje

2. Na povrini oko 800 ha u dolini Drine oko Srebrenice i Bratunca 3. Na povrini oko 7000 ha u Bosanskoj Krajini oko Cazina, Bos. Kladue, Bos. Krupe,

Novog Grada, Dubice, Kostajnice, Gradike, Laktaa i dr.

Na prvom podruju dominiraju privatni posjedi gdje se pitomi kesten koristi uglavnom za dobijanje ploda. Neretvansko podruje gdje se koristi samo za dobijanje ploda, a sastojine su uglavnom degradirane sa tendencijom dalje degradacije i devastacije, to oteava prirodnu obnovu sastojina pitomog kestena. Kako su potrebe stanovnitva sve vee za sirovinskom bazom ove vrste, tei se za proirivanjem areala pitomog kestena.

Drinsko podruje predstavljeno je iscjepkanim arealom sa manjim povrinama sastojina i velikim uticajem mjesnog stanovnitva, a uticaji su uglavnom negativni pa se povrine smanjuju. Meutim, poznato je da postoje i povrine gdje se nalaze sjemenske sastojine (generativnog porijekla) npr. kod utoka Bjelovake- Saske rijeke, u ijem sastavu se nalaze pojedina stabla impozantnih veliina. To su nai najbolji kestenici ali su i oni danas u veoma loem poloaju jer su pod velikim uticajem stanovnitva, gdje im je osnovna uloga prikupljanje plodova.

Krajiko podruje je najvee i tu su najvee povrine kestena u dravnoj svojini. Ovdje se naalost ne raspolae sa tanim podacima o povrinama u privatnom vlasnitvu kestenovih uma kao i njihovom uzgojnom obliku, ali se s obzirom na stanje na terenu moe istai da se radi uglavnom o sastojinama koje su tzv. niskog uzgojnog oblika ili pak panjae, dakle sastojinama izdanakog porijekla.

Jo jedan nedostatak kod gazdovanja ovim umama je taj to se sastojine u kojima kesten predstavlja glavnu vrstu drvea obino svrstavaju u sastojine tzv. ostalih liara to oteava provoenje potrebnog urednog gazdovanja ovim umama, tj. uzgoja, zatite i iskoriavanja.

Kod nas se kestenici mogu svrstati u dvije kategorije, sa aspekta:

Korienja plodova, Korienja drveta i drvnih sortimenata.

Kod dravnih uma preovladava niski uzgojni oblik, jer su te ume kao takve nastale zbog

prekomjernih sjea za potrebe proizvodnje sirovine za taninsku industriju.

Vrste sa kojima kesten gradi ume su: Quercus petraea, Carpinus betulus, Quercus cerris i Fagus sylvatica.

5

Porijeklo pitomog kestena na podruju Bosne i Hercegovine uglavnom je objanjeno za

Krajiko podruje, koje smatramo prirodnim proirenjem podruja kestena iz Hrvatske i Slovenije, dok za podruje Srebrenice i Konjica to pitanje nije rjeeno, te neznamo da li je kesten na tome podruju autohton, tj. samonikao ili je donesen u dalekoj prolosti. Ima razliitih miljenja o tome. Postoje razlozi po kojima moemo zakljuiti da je kesten donesen od strane Rimljana, u okolinu Srebrenice i u dolinu Neretve. Ova dva podruja nemaju nikakve prirodne povezanosti sa ostalim nalazitima pitomog kestena na podruju bive Jugoslavije. U pogledu istorije navedene vrste znamo tano da je kod nas u Bosni, kao i u ostalim dijelovima Evrope, kesten postojao od najstarijih vremena, tj. od zavretka mezozojsko-kenozojske ere. On je tada kod nas bio iroko rasprostranjen. Fosilni nalazi stabla sa velikim liem pronaeni su u mioceonskim naslagama. Navedeni nalazi govore da je taj tip kestena sa velikim i neizdiferenciranim liem bio predak naeg domaeg kestena. Prirodnim centrom postojanja pitomog kestena u Bosni smatramo Krajiko podruje i vezujemo ga za granice njegovih prirodnih nalazita u Evropi.

Povrine oko Srebrenice i Konjica smatramo vjetakim sastojinama, koje su nastale iz ekonomskih razloga, a tu su ih forsirali i unosili narodi ili stanovnici pojedinih krajeva. Kod nas su to, izgleda, inili Rimljani gdje su obilno iskoriavali rudno bogatstvo toga kraja. Isto tako, u dolini Neretve oni su imali svoja naselja i ivi vojniki promet, to pokazuju razna arheoloka otkria i stari spomenici koji su pronaeni u ovim krajevima.

Dananja nalazita kestena i razmatranja pokazuju da se on u posljednje vrijeme nemilosrdno koristio, a posebno u ovom stoljeu.

Negativan uticaj ovjeka na smanjivanje kestenovog areala uzrok je oteivanja i lomljenja dijelova grana prilikom sakupljanja plodova, ime se stvaraju povoljni uslovi za razvoj oboljenja kestena, od kojeg je najznaajnije: rak kore pitomog kestena - Endothia parasitica (Murill) Anderson.

6

3. BIOEKOLOKE OSOBINE PITOMOG KESTENA ( Castanea sativa Mill. ) 3.1. SISTEMATSKA PRIPADNOST VRSTE Carstvo (regnum). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EUCARYOTA Podcarstvo (subregnum). . . . . . . . . . . . . . . . . . CORMOBIONTA Odjeljak (phylum). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SPERMATOPHYTA Pododjeljak (subphylum). . . . . . . . . . MAGNOLIOPHYTINA (ANGIOSPERMAE) Klasa (classis). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MAGNOLIATAE (DICOTYLEDONEAE) Podklasa (subclassis). . . . . . . . . . . . . . . . HAMAMELIDIDAE (AMENTIFERAE) Red (ordo). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fagales Porodica (familia). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fagaceae Rod (genus). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Castanea Vrsta (species). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Castanea sativa

Slika br. 1. List i plod pitomog kestena

7

3.2. MORFOLOKE OSOBINE VRSTE Castanea sativa Mill (Sin. : C. vesca Gaertn, C. vulgaris Lam.) Habitus - listopadno drvo visine 20-30 (-40) m i sa znatnim prsnim prenikom; kronja gusta. Kora u mladosti glatka, maslinastosmea sa svjetlijim lenticelama, kasnije smeesiva i uzduno ispucala. Korijenov sistem dubok, sa ilom sranicom od koje se bono granaju jake i duboke bone ile. Pupovi vrni pup vei od bonih. Ljuske dosta krupne, crvenosmee, gole, sjajne. Listovi naizmjenini, lisna plojka tvrda, koasta, 8-23 cm duga i 4-8 cm iroka, na licu gola, tamnozelena, sjajna, na naliju dlakava, kasnije ogoli, svjetlozelena do sivkasta, peteljka 0,5-3 cm duga, zalisci 1,5- 2 cm dugi, dlakavi, dosta rano opadaju, lista u maju mjesecu. Cvjetovi muki u grupicama od po 3 i vie sakupljeni u uspravne 10-30 cm duge prividne klasove sa dlakavim vretenom, pri njihovoj osnovi nalaze se enski cvjetovi, ponekad muki cvijet sa zakrljalim tukom (hermafroditan). enski cvjetovi sakupljeni u grupicama od po 3 (-7), koji se nalaze u zajednikom omotau (kupuli). Plod jednosjemena, rjee dvosjemena oraica (kesten), sa koastom, tamnosmeom, sjajnom ljuskom. U zajednikoj kupuli razvija se najee po 3 ploda (rjee 2 ili samo 1), kupula loptasta, koasta i jeasta gusto pokrivena igliastim bodljama. Biologija jednodomna, entomofilna vrsta, sa ektotrofnom mikorizom. Pitomi kesten ivi preko 500 (i do 1000) godina. U ranoj mladosti raste sporo, zatim bre. Zrelost za plodonoenje postie: na osami u starosti od 20-30, u sklopu od 40-50 godina; stabla izdanakog porijekla ak i u 6. godini. Cvjeta poslije listanja (u junu), a oprauje se insektima (entomofilno). Uestalost plodonoenja: druge do tree, u povoljnim uslovima svake godine. Plod sazrijeva IX-X, a rasijavaju ga ptice i glodari. Klijavost sjemena je do 70% i traje pola godine. Izdanaka sposobnost kestena je vrlo jaka i dugotrajna. Razmnoavanje sjemenom i vegetativno

8

3.3. UZGOJNE KARAKTERISTIKE VRSTE U pogledu svjetlosti pitomi kesten je polusciofita, prema toploti termofilna, prema vlazi mezofilna, a prema reakciji geoloke podloge i zemljita je acidofilna vrsta. Osjetljiv je na niske temperature. Spaja dvije osobine ekoloki dijametralno razliitih vrsta: toplotni reim bjelograbia (amplituda srednjih godinjih temperatura od 9 -15 C) i odnos prema vlazi mezijske bukve (relativna vlanost vazduha 65-80%). Raste na stanitima sa dugim vegetacionim periodom (6-7 mjeseci), bez ranih jesenjih i kasnih proljetnih mrazeva (podruja uspijevanja vinove loze). U umjerenokontinentalnom klimatskom podruju takve uslove nalazi na toplijim stanitima zone hrastova. Meutim, prema Lakuiu (1980), apsolutne minimalne temperature na stanitima kontinentalnih populacija pitomog kestena se sputaju i do -30C, a apsolutne maksimalne, na stanitima submediteranskih populacija, penju i do oko 40C. Vrsta je otporna na snijeg, vjetar i tetne gasove.

Matini supstrati na ovim stanitima su silikatne i silikatno-karbonatne stijene: gnajs, granit, porfir, porfirit, silikatni pjeari, kriljci, glinci, laporci, fli i sl. Kesten je kalcifob. Zemljita su najee duboka, rastresita i umjereno vlana, jako do umjereno kisele reakcije (pH vrijednost izmeu 4 i 6). Procenat humusa varira od 5-15%, sa tendencijom obrazovanja moder-humusa. Na Jadranskom primorju raste i na dubokim zemljitima karbonatne serije: crvenici i smeem krenjakom zemljitu, ali kisele reakcije. Pozivajui se na Zoller-a i Ellenberg-a, Horvat et al. (1974) zastupaju stanovite da pitomi kesten uopte nije vezan za zemljita siromana bazama, mada se najee tamo nalazi. Slino lunjaku i kitnjaku, on, navodno, mnogo bolje uspijeva na manje kiselim zemljitima bogatim hranljivim materijama, ali tu ne moe izdrati konkurenciju hrastova, lipa, obinog graba, bukve i drugih sjenoljubivijih vrsta. Ima velike zahtjeve za mineralnim sastojcima u zemljitu. Raspadanje unja mu je slabo. Kulminacija visinskog prirasta se javlja oko 30 god., a kulminacija debljinskog prirasta 45-50 god., dok nain obnove karakterie oplodna sjea. Rasprostire se na nadmorskoj visini do 1000 m i odgovaraju mu june ekspozicije i srednje strm nagib terena, a konfiguracija terena srednje kupiran. Gradi zajednice: uma kitnjaka i kestena (Querco-Castanetum illyricum Horv. et al. 1974) i uma bukve i kestena (Castaneo-Fagetum submontanum Gli. 1975).

9

3.4. OBOLJENJA PITOMOG KESTENA (Castanea sativa Mill.)

Endothia parasitica (Murill) Anderson rak kore pitomog kestena syn. Criphonectria parasitica (Sacc.) Sacc. (klasa: Pyrenomicetes /Euascomicetes/ ; red: Diaportales) Anamorf: Endothiella parasitica Sacc. (klasa: Coelomicetes ; red: Sphaeropsidales)

S t r o m a: u vidu jastuaste ili izduene prevlake, pojavljuje se iz pukotina u kori, sa crvenom spoljanjom povrinom. Broj peritecija u stromi je do 60 (obino 15-30), smjetene su u osnovi strome, imaju oblik boce, prenika do 0,4 mm, sa dugim, tankim, neto talasastim vratovima koji se pojavljuju kao male bradaviaste ostiole na povrini strome. A s k u s i: cilindrino paliasti, veliine do 509 mikrona, tankih zidova, sa dobro razvijenim prstenastim zadebljanjem na vrhu, sadre 8 askospora. A s k o s p o r e: su poredane u jednom ili dva reda, eliptine, veliine 9-104-5 mikrona, obino suene pri jedinoj septi oko sredinjeg dijela, bezbojne. P i k n i d i: se obrazuju u istoj stromi, pojedinani ili u grupama, crveni do naranastosmei. K o n i d i j e: jednoelijske, cilindrine, bezbojne, veliine 3-51,5-2 mikrona. Parazit prouzrokuje rak kore pitomog kestena. Kod mladih stabala prvo se zapaaju promjene na kori. Na mjestu infekcije nastaje plitko ulegnue, boja kore je neto zagasitija, a ispod nje svjetla boja kambija postaje smea. Ubrzo zatim zagasita boja kore se mijenja, postaje crvenkasta, uzduno puca i postepeno se odvaja od drveta, tako da nastaju rak-rane otvorenog tipa. Ispod kore, u kori i na povrini drveta razvijaju se guste naslage ukaste micelije koja se lepezasto iri i ija se boja lako uoava i u pukotinama i na povrini kore. Lie na zaraenim stablima ne opada uvijek. Na starijim stablima , gdje proces suenja tee sporije, pored promjena na liu, pouzdan znak za otkrivanje bolesti jesu bunaste formacije adventivnih izbojaka koje se formiraju neposredno ispod mjesta infekcije i rak-rana. U fazi pucanja kore i formiranja rak-rana javljaju se i hipertrofije dijela biljke koji je zaraen. Suzbijanje zaraze vri se primjenom slijedeih mjera: preventivno-karantinskih, propagandnih, represivnih (mehanike, hemijske i bioloke) i indirektnih. Phytophtora cambivora (Pet.) Muism Mastiljava bolest pitomog kestena Ova gljiva napada stabla pitomog kestena svih dobi. Konstatovana je i u naoj zemlji. Napada tkiva kore ila i pridanka stabla. Kada se sa zaraenih stabala skine kora, primjeuje se u drvetu, koje je vlano i trulo, mrka tenost, koja kasnije poplavi i podsjea na mastilo, po emu je bolest i dobila ime. Zaraza se iri dodirom ila, zatim micelijom kroz humus i zaraenim materijalom. Borba protiv ove bolesti svodi se takoe na primjenu karantinskih propisa i na unoenje otpornih azijskih vrsta. U nekim sluajevima, u kulturama, moe se primjeniti i kopanje jaraka oko zaraenih stabala.

10

Mycosphaerella maculiformis (Pers.) Ospiavost lista pitomog kestena

Ova gljiva prouzrokuje sitne nekroze na listu pitomog kestena. Od znaaja je u rasadnicima i kulturama, gdje se primjenom uobiajenih hemijskih sredstava lako suzbija. Nema posebnog znaaja.

Melanconis modonia Tul.

Nekroza kore pitomog kestena Ova bolest esta je u zajednici sa mastiljavom bolesti. Prouzrokuje suenje grana. Mjere za borbu protiv nje nisu poznate, ali se u praksi preporuuje sasijecanje i spaljivanje grana. Razni oblici rak-rana pitomog kestena - Endothia parasitica Mill.

Slika br. 2. Slika br. 3.

Slika br. 4. Slika br. 5.

11

4. PROBLEMATIKA GAZDOVANJA KESTENOVIM UMAMA

Sa istorijskim promjenama i razvojem naina ivota i potreba stanovnitva Bosne i Hercegovine mijenjala se i uloga proizvodnje, kao i privredni znaaj kestenovih uma.

Razvoj produkcionih snaga uslovljavao je i odgovarajue potrebe i naine korienja. U rano doba pa sve i do dananjih dana, kestenove ume su sluile prvenstveno za ishranu, a poslije toga i za podmirivanje potreba u drvetu. Dok je ljudska privreda i kultura bila nerazvijena, potrebe ovjeka, a i drutva, bile su manje i drukije nego to su danas, kad su proizvodni odnosi dostigli mnogo vei razvojni stepen. S obzirom na to i ekonomski ciljevi budueg gazdovanja kestenovim umama uveliko bi se trebali razlikovati od dosadanjih. U okviru toga namee se odmah i pitanje da li je za drutvo rentabilnije i ekonominije da se iz kestenovih uma proizvodi preteno drvo ili plod, ili moda neki drugi sporedni proizvodi. S obzirom da je rentabilnost vezana za cijenu, odnosno za vrijednost i potranju proizvoda, sa jedne strane, a zatim za trokove proizvodnje sa druge strane, to u konkretnom sluaju plodovi kestena i njegovi ostali sporedni proizvodi imaju sekundaran znaaj u odnosu na drvnu masu, koja je znatno skuplja, naroito kada se preradi u odreene sortimente znaajne ekonomske vrijednosti.

Ono to je bitno u okviru postavljenog pitanja i to je odluujue u pogledu postizanja vee vrijednosti kestenovog drveta odnosno njegovih proizvoda, zasnovano je na duini trajanja procesa proizvodnje (ophodnja).

Da bi obilno plodonosila potrebno je da kestenova stabla dostignu maksimalne dimenzije, za to je potreban dug vremenski period, odnosno dua ophodnja, dok za dobivanje drveta, naroito vrijednijih tanjih sortimenata, moe odgovarati mnogo kraa ophodnja, koja znaajno snizuje trajanje procesa proizvodnje, a samim tim i trokove.

Pored ovoga, namee se i pitanje da li je rentabilnije odgajati stabla veih ili manjih dimenzija radi dobivanja drvne mase, opet s obzirom na duinu trajanja procesa proizvodnje, a zatim i na vrijednost samih sortimenata.

Ovo pitanje je usko vezano za ogromnu izbojnu mo kestenovih panjeva, posebno za inzvanredno brz rast kestenovih izdanaka, odnosno za kestenove niske ume koje su nastale iz panja. Utvreno je da kulminacija prosjenog prirasta ukupne drvne mase u visokim kestenovim umama nastupa tek izmeu 80-100 godina, postigavi maksimalnu koliinu 5m po 1 ha, dok je u kestenovim izdanakim umama ova kulminacija mnogo ranija, ve izmeu 25-30 godina (a najvie 40 god.), postiui skoro istu koliinu prirasta od 5m po 1 ha. Prema tome, prinosi kestena u okviru izdanakog naina gazdovanja sa kraom ophodnjom (najvie do 40 godina), kojom se proizvode stabla preteno tanjih dimenzija, mogu biti 2-3 puta vea nego u kestenovim visokim umama koje inae slue za proizvodnju sortimenata veih i debljih dimenzija, a isto tako i za proizvodnju ploda.

Iz svega navedenog oigledno je da je svakako rentabilnije odgajati stabla tanjih dimenzija, u kraoj ophodnji, tj. u okviru izdanakog naina gazdovanja, a s obzirom to su ovi tanji sortimenti, kao to su TT-stubovi, a posebno sirovina za taninsku industriju, veoma traeni i to imaju znaajnu ekonomsku vrijednost. To nam sve govori da kestenovo drvo ima drugaiju vrijednost od ostalih vrsta drvea, poto vrijednost drvne mase i njenih sortimenata pitomog kestena ne raste sa poveanjem njihovih dimenzija, nego upravo obrnuto.

12

U pogledu proizvodnje drvne mase sastojine pitomog kestena ne treba se orjentisati, radi postizanja vee cijene, na proizvodnju debelih stabala (za furnirske trupce, trupce za ljutenje, pilanske trupce veih dimenzija itd.) u dugakoj ophodnji, nego treba teiti proizvodnji tanjih, vrijednijih i vrlo potrebnih sortimenata, prvenstveno rudnog drveta, TT-stubova i elektrinih stubova, taninskog drveta itd., i to u to kraoj ophodnji, to sve odgovara ogromnoj izbojnoj snazi i brzoj produkciji izdanakih kestenovih uma, a i potrebama, na kojem je uglavnom bila velika potranja za ovim sortimentima. Tu jo treba naglasiti da kulminacija prosjenog prirasta, koja u izdanakim umama kestena nastupa, kako je reeno, znatno ranije, predstavlja, pored ophodnje, istovremeno i ekonomsku zrelost sastojine, te je i sa tog stanovita rentabilnost izdanakog gazdovanja u ovim umama opravdana. Kako je navedeno, kulminacija prosjenog prirasta (kako visinskog tako i debljinskog) nastupa izmeu 20-40 godina, pa se prema ranijim vrenim ispitivanjima za to vrijeme na zemljitu srednjeg boniteta proizvede 200m mase po 1ha, na zemljitu dobrog boniteta 350m, a na zemljitu najboljeg boniteta i do 450m mase po 1ha.

Na poveanje prirasta, odnosno poveanje proizvodnje, kako u kvantitativnom tako i u kvalitativnom pogledu se moe uticati pravilnim uzgojno-tehnikim mjerama, vrei u kestenovim izdanakim umama pravovremene selekcije izdanaka, ienjem i prorjeivanjem. Kako je poznato dananje stanje u kestenovim umama je alarmantno iz prostog razloga to je velik dio stabala (skoro 100%) obolio od raka kore pitomog kestena Endothia parasitica (Murill) Anderson, koje u velikim razmjerima prijeti opstanku pitomog kestena. U uslovima ekstenzivnog gazdovanja bez pravovremenih intervencija i izvoenja zavrnog sijeka, stabla gornjeg sprata su prezrela ili bolesna, zatim, u odreenim podrujima ove povrine su zaputene, bez ikakve uzgojne i zatitne brige, preputene najneracionalnijem iskoriavanju i oteivanju, a negativne posljedice se ogledaju u slijedeem:

slab kvalitet i loi financijski efekti zbog malog kvaliteta prestarjelih kestenovih stabala,

mali urod plodova, velike tete na podmlatku kod sjee i izvlaenja posjeenih stabala, ime se

stvaraju povoljni uslovi za napad gljivice Endothia parasitica, oteani uslovi za rast i razvoj stabala donjeg sprata, paa unitava svaku pojavu podmlatka i izbojaka iz panjeva itd.

13

4.1. VRSTE KESTENOVIH UMA PREMA UMSKO-UZGOJNOJ NAMJENI

Kod nas se danas najee razlikuju 3 (tri) kategorije uma kestena s obzirom na umsko uzgojnu namjenu:

1. Kestenove ume za proizvodnju plodova, 2. Kestenove ume za proizvodnju drveta, 3. Kestenove ume za dobijanje sporednih umskih proizvoda.

Kestenjaci za proizvodnju plodova - uglavnom su kod prirodnih sastojina visokog uzgojnog

oblika sa stablima granati. Kestenjaci za plodove predstavljaju uglavnom iste sastojine bez primjesa drugih vrsta drvea. Ovom prilikom se vri i kalemljenje drugih sorti i kultivara na nae domae vrste. Kod podizanja kestenjaka namjenjenih za proizvodnju plodova vri se sadnja 300 do 400 biljaka po ha na razmaku 5 do 6 m pa i vie. Uzgojena i odrasla stabla se ne smiju doticati granama, da bi stabla imala dovoljno svjetlosti i da bi to obilnije plodonosila. Ovakvih kestenjaka kod nas ima u Neretvanskom podruju i na podruju Srebrenice i Bratunca. Ovi stari kestenjaci naalost danas nisu u zadovoljavajuem stanju i trebala bi im se posvetiti znatno vea panja sa aspekta uzgoja i zatite.

Pitomi kesten se kao vrsta odlikuje velikom otpornou na razne negativne uticaje biotike i abiotike prirode, kao i dugovjenou, tako da obilno plodonoenje moemo oekivati i u dubokoj starosti.

Kestenjaci koji se uzgajaju pruaju pored proizvodnje ploda i druge koristi zato to proizvode veliku koliinu umske prostirke i tako poveavaju stabilnost zemljita i otpornost prema erozivnim procesima, zatim imaju dekorativne osobine u doba cvijetanja, s tim to je nedostatak u istim kestenovim umama velika koliina organske prostirke koja se teko razlae zbog velikog sadraja taninskih materija u listincu i to uveliko utie na zakiseljavanje i sniavanje pH vrijednosti i iz tog razloga je potrebno gajiti mjeovite sastojine pitomog kestena (sa grabom, lipom pa i bukvom).

Kestenjaci za drvo - to su uglavnom niske ume nastale iz izdanaka i izbojaka. Ove ume su kod nas nastale djelimino planskim gazdovanjem sa prethodno poznatim bioekolokim osobinama i nainima gazdovanja kestenovih uma, ali i veim dijelom zbog antropogenog uticaja i pretjeranih sjea u naim visokim kestenovim umama.

Osnovna osobina sa uzgojnog stanovita je da kestenove ume u dananje vrijeme ne daju one prinose koji bi inae ove ume mogle imati prema svojim uzgojnim i ekonomskim osobinama. Ouvane izdanake ume djeluju povoljnije na stanine uslove nego visoke ume, a naroito na edafske prilike. Ove ume imaju gui sklop i zatiuju zemljite od isparavanja i degradiranja.

Izdanake ume naravno vodei rauna o sjekoredu predstavljaju uglavnom jednodobne sastojine niskog uzgojnog oblika sa kratkom ophodnjom koja je esto puta ista ili neto dua od ophodnjice kod raznodobnih uma.

14

4.1.1. Znaajne karakteristike kestenovog drveta i ploda

Pitomi kesten poinje rano da plodonosi, obino oko 5 - 6 godine ako je na osami ili 8 - 9 godine ako je u sklopu. Po mnogim autorima (Merz, 1919; Dinand, 1930; Kuan, 1938; Schnfelder, 1939; Jakovljevi, 1948; ernjavski i saradnici, 1959 i dr.) njegovi plodovi imaju visoku hranjivu vrijednost, jestivi su i upotrebljavaju se u ljudskoj ishrani kao i u ishrani domaih ivotinja i divljai.

Po Wolfu (Tricaud, 1913), svjei plodovi pitomog kestena imaju slijedei hemijski sastav:

vode - 49,2 % masnih materija - 1,0 % mineralnih materija - 1,4 % albuminoidne

azotne materije - 5,1 % nealbuminoidne

azotne materije - 1,3 % razni ugljeni hidrati - 34,8 % celuloza - 2,9 %

100,0 %

Rezultati hemijske analize dobijeni ispitivanjem svjeih plodova pitomog kestena koje je izvrio Gay (Trycaud, 1913) iznosili su:

azotne materije - 4,5 % masne materije - 2,0 % ugljeni hidrati - 42,9 % voda - 50,6 %

100,0 %

Dinand (1930), kao i ernjavski i saradnici (1959), navode slijedei hemijski sastav plodova pitomog kestena:

voda - 39,00 % azotnih materija - 3,80 % masnih materija - 2,49 % skrob i eer - 43,70 % celuloza - 8,58 % mineralnih materija - 2,09 %

100,00 %

15

Ispitivanja koja su izvrili Carriere i Vieles (Le Chataignier et sa culture, III edition, Nancy, 1949) na plodovima pitomog kestena iz pokrajine Lasalle (Francuska) pokazala su da plodovi pitomog kestena prosjenog kvaliteta (80 - 100 plodova u 1 kg) sadre 65 % vode u momentu ubiranja, dok ve nekoliko dana kasnije udio vode opadne na 55 %. Hemijskom analizom potpuno dehidratisanih plodova, dobijeni su slijedei udjeli materija:

eernih materija - 83,0 % masnih materija - 2,7 % azotnih materija - 6,4 % neeernih materija - 5,5 % pepela - 2,4 %

100 % Rusel Smith (Dinand, 1930) je izvrenom hemijskom analizom svjeih i suvih plodova

pitomog kestena dobio slijedee odnose: Plodovi pitomog kestena svjei suvi

vode 43,0 % 6,1 % proteina 6,4 % 10,7 % masnih materija 6,0 % 7,8 % ugljenih hidrata

- eer i skrob 41,3 % 70,1 % - sirova vlakna 1,5 % 2,9 %

pepeo 1,4 % 2,4 % otpadak 15,7 % 23,4 %

Za dobijanje taninskog ekstrakta, kao vrsta drvea, pitomi kesten je upravo najekonominija vrsta za dobijanje sirovine za preradu, jer sadri najvie procenata taninskih materija. Kod starosti 15 20 godina kestenovina ima 6 10 % taninskih materija, dok hrastovina iste starosti samo 2,5 3,5 %.

Prema podacima Paessler-a (Sarnavka, 1946), najeksploatabilnije procente taninskih materija kestenovina ima u periodu 30 35 godina starosti i iznosi 10 13,5 %, dok se sa poveanjem starosti procenat taninskih materija skoro i ne poveava, a u nekim sluajevima i smanjuje ( kestenovina 70 ih godina sadri samo 10 11 % taninskih materija. U poreenju sa hrastom za navedene procente potrebna je starost

Po Sarnavki (1946), sadraj taninskih materija iznosi:

u kori - 12 16 % u bjeljici - 7,4 % u srici - 8,7 % u okoranom drvetu - 8,5 % u jeici - 10 20 % u spoljnjoj koastoj mrkoj

16

ljuspi ploda - 7 9 % Pitomi kesten je veoma znaajna biljna vrsta i u pelarstvu. Kod pelara je cijenjen kao

visokoproduktivna medonosna biljka, jer ima obilan polen i mnogo nektarija, te ga pele rado posjeuju za vrijeme cvjetanja. Mnogi autori ( Porsch, 1950; ernjavski, 1959; Walter, 1962; i dr.) posebno istiu da pitomi kesten ima mnogo nektara. Kestenov med (kestenovac) ima tamno utu boju i pored velike slasti u ukusu ima i neku ljutu oporost, koja pali usnu duplju. S' obzirom da pitomi kesten cvjeta dosta kasno, u poetku ljeta i to kada pele nemaju dosta "pae", on im doe u to vrijeme skoro jedini izvor za sakupljanje polena i nektara. Iz tog razloga pelari ga i smatraju za znaajnu medonosnu biljku, a kako su prilikom "pae" kestena pele jako razdraljive (ljute) oni to pripisuju "ljutini" koja se nalazi u polenu i nektaru kestena. Kestenov med oni smatraju hranljivijim i ljekovitijim od ostalih vrsta meda.

Mnogi autori istiu ljekovitost pitomog kestena ( Schrter, 1845; Dinand, 1930; Kuan, 1938; Jakovljevi, 1948; ernjavski, 1959; Tucakov i dr.). Drvo, kora i jeica ( plodni omota) kestena imaju visok procenat tanina, te slue kao adstringens. U listu kestena ima veoma mnogo vitamina "K" koji slui za zaustavljanje krvarenja.

Poznato je da je odvar od lia kestena odlino sredstvo protiv katara plua i bronhijalne astme i to tako to se 5 gr lia kestena prelije sa litra kljuale vode i taj odvar se pije u toku dana. U farmaciji se teni ekstrakt lia kestena mijea u podjednakim dijelovima sa drugim antikataralnim supstancama ( npr. sa ekstraktom majkine duice Thymus serpyllum) u svrhu izrade sirupa za ublaavanje kalja. Ekstrakt iz kestenove kore i jeice (20 gr kore kestena na 1 litar kipue vode), zbog znatnog sadraja tanina, koristi se za zaustavljanje proliva. Ulje iz kestenovih plodova ima raznovrsnu primjenu u medicini (npr. kao sastojak lijekova za stomana oboljenja.

Pored svega navedenog treba spomenuti i to da su plodovi kestena inzvanredno sredstvo za gojenje, pa se preporuuje u ishrani rekonvalescenata. Kako su plodovi kestena teko svarljivi, oni se konzumiraju u kombinaciji sa jabukamama ili limunom. U Hilandarskom medicinskom kodeksu br. 517 o zaraznim bolestima, koji potie iz XV vijeka i smatra se kao prvo medicinsko djelo kod Srba (Kati, 1956), preporuuje se uzimanje plodova kestena u ishrani nakon preleanih bolesti. U istom djelu se spominje i da kestenovo brano (pored pirinanog) slui za posipanje ospica kod malih, velikih, i ovih boginja, kako bi se ospice bre osuile.

17

4.2. SISTEM GAZDOVANJA U KESTENOVIM UMAMA

Pod sistemom gazdovanja, u irem smislu podrazumjevamo bioloko-tehnike, tehnoloke i ekonomske mjere koje se primjenjuju u procesu gazdovanja umama, kako u cilju proizvodnje ive drvne mase i njenog iskoriavanja, tako i u cilju obezbjeivanja svih ostalih takozvanih optekorisnih funkcija ume.

Prilikom izbora sistema gazdovanja umama treba zadovoljiti dva osnovna zahtjeva, tj. da prinos bude to vrijedniji, kao i upotreba umske mehanizacije, naroito u fazi primicanja i privlaenja, a treba da bude to obimnija i racionalnija.

Prema PO, PP "Kozarako" za ume pitomog kestena izdvojena je gazdinska klasa 4405 - Izdanake ume pitomog kestena (sa bukvom i sa cerom) na dubokim kiselo-smeim i ilimerizovanim zemljitima na kiselim silikatnim stijenama predvieni sistem gazdovanja je: iste sjee na velikim povrinama.

Sastojine ove gazdinske klase zastupljene su na povrini od 373,61 ha ili 3,08 % u odnosu na povrinu izdanakih uma ovog PP i to u PJ" Kozara Mljeanica" 65,72 ha , a u PJ "Pastirevo" 307,89 ha. Procenat zastupljenosti u odnosu na ukupne nesporne povrine umsko-privrednog podruja je 0,89 %.

Pojedine sisteme gazdovanja umama karakteriu:

- naini sjea koji se primjenjuju pri iskoriavanju, obnavljanju i njezi umskih sastojina,

- veliina povrina na kojima se sjee izvode, - vrijeme kad se sjee izvode, - nain planiranja obima sjea.

U jednoj gazdinskoj klasi uma primjenjuje se jedan sistem gazdovanja.

Pod gazdinskom klasom podrazumjeva se skup sastojina slinih ekoloko-proizvodnih karakteristika, za koji se planira jedinstven cilj gazdovanja, to znai izmeu ostalog, da se primjenjuje jedan sistem gazdovanja. ista sjea je nain obnavljanja uma kada se na odreenoj povrini ume sva stabla odjednom posjeku, ukljuujui i stabla podrasta. Mlada uma nastaje iz sjemena stabala koja se sjeku i bonim osjemenjivanjem sjeine- naletom sjemena sa strane, ili iz izdanaka i izbojaka (panjeva i ila) posjeenih stabala.

U naim uslovima ovaj nain obnavljanja moe da se primjeni samo u umama onih vrsta iji je podmladak otporan na ekstremne temperature, insolaciju, isuivanje zemljita, zatim kod vrsta koje imaju lako sjeme, esto i obilno plodonose, a nemaju veliku izdanaku sposobnost. Povrina na kojoj se vri uklanjanje svih stabala dostie i do nekoliko desetina ha. Ovakve sjee su kod nas mahom zabranjene osim kad se radi o introdukciji novih vrsta, totalnoj rekunstrukciji ili pri korienju tzv. tehnike ophodnje. Stabla koja se nalaze na veoj udaljenosti od sjeine- njihovim sjemenom obnavljanje je jako oteano.

18

Ophodnja kod ovakvog prirodnog naina obnavljanja je jako duga. Postoji i tzv. " koncentrisana ista sjea" na velikoj povrini koja se izvodi na povrinama od nekoliko stotina ha, i ona se izvodi u uslovima Sibirske tajge, Centralne Azije i umama vrsta sa sitnim sjemenom.

Dobre strane istih sjea:

vre se bez doznaka, to je mnogo ekonominije, maksimalna koncentracija rada i mehanizacije na sjeini, podmladak bre raste (pun uticaj svjetlosti- naroito gornje), dobijaju se jednodobne sastojine (visoka ureenost), period obnavljanja je kratak u odnosu na oplodnu i prebirnu sjeu, moe da se izvri izmjena vrsta, moe da se regulie ispaa stoke u umi.

Nedostaci istih sjea:

prevoenje visoke ume u nisku mogu da se stvore nepovoljni uslovi za razvoj ponika,

- isuivanje zemljita (naroito na suvim stanitima), - zakorovljenost zemljita, - izloenost ekstremnim temperaturama, - zabarivanje (kod zemljita sa visokim nivoom podzemne vode).

na kupiranim terenima dolazi do erozije, nepoeljna zamjena vrsta, pri sjei se nagomilava mnogo otpatka (povoljni uslovi za fitopatoloke i

entomoloke napade), estetski su jednoline, u mladom dobu prijeti opasnost od tetnog uticaja sunca i vjetra.

Novija dostignua u gazdovanju kestenovim umama u Evropi ukazuju na mogue poveanje prihoda, naroito poveanje proizvodnje plodova pitomog kestena. Osnovne uzgojne mjere zasnivaju se na kalemljenju pitomog kestena (Castanea sativa Mill.). Ova iskustva su preneena i na podruje Republike Srpske i BiH. Ove uzgojne mjere vezane za kalemljenje su povezane sa uzgojnim mjerama istih sjea i gazdovanje umama pitomog kestena niskog uzgojnog oblika. Gazdovanje ovim umama nije samo u cilju proizvodnje to vee koliine drvne mase nego i proizvodnju vee koliine plodova koje opet ima viestruku namjenu.

19

5. METODE PRIKUPLJANJA I OBRADE PODATAKA

Prilikom prouavanja i karakterisanja zajednica pitomog kestena, a za potrebe ekoloke klasifikacije uma pitomog kestena na podruju Privredne jedinice Pastirevo kod Kostajnice, koriten je standardni analitiko-sintetski fitocenoloki metod (Braun-Blanquet 1932, Horvat 1949). Subjektivnim metodom na terenu je izdvojeno 20 karakteristinih sastojina na kojima su prikupljeni fitocenoloki snimci. Od navedenih sastojina, 10 sastojina pripada asocijaciji Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus, a ostalih 10 asocijaciji Querco-Castanetum varijanta Genista tinctoria. Kod obiljeavanja istraivanih povrina na terenu, koriten je princip homogenosti staninih uslova, a za svaku vrstu registrovanu u fitocenolokom snimku prikazane su kombinovane procjene brojnosti i pokrovnosti te zdruenosti po spratovima. Prikupljanje podataka je vreno u periodu maj-oktobar 2010. godine. Podaci su sintetizovani u fitocenoloku tabelu, nakon ega je vrena obrada i analiza po standardnim metodima.

Lokacije fitocenolokih snimaka su snimljene GPS-om, ime je izgraena prostorna baza podataka koji su kasnije obraeni u GIS softveru. Pregledne karte su izraene na osnovu digitalnog modela terena rezolucije 20 x 20 m, iz ega je dobijena podloga za utvrivanje reljefnih karakteristika podruja istraivanja.

Geoloke i pedoloke karte izraene su digitalizacijom osnovnih dravnih geolokih i pedolokih karata. Za potrebe determinacije biljnih vrsta koritena je literatura koja je bila dostupna ( Tutin et al. 1964-1980, Javorka i Csapody, 1979), a prema digitalnoj bazi podataka, Flora Europaea, usaglaena je nomenklatura taksona.

Sinekoloka analiza izvrena je primjenom petostepenih ekolokih indeksa za vlanost, reakciju, hranljivost, svjetlost i temperaturu, prema (Koji i dr, 1979).Geoelementi su odreivani prema Gajiu (1980) i prema areal kartama iz Meusel et al. (1965-1992). ivotni oblici su odreeni po klasifikaciji Raunkier-a (1934). Cenoelementi su dodjeljivani po dostupnoj novijoj meunarodnoj literaturi uz prilagoavanje naim lokalnim uslovima. Sintaksonomija djelimino usaglaena te je na kraju data najnovija evropska prema Rodwell et al. (2002).

Klimatske karakteristike podruja istraivanja su uzete iz prethodnih umskoprivrednih osnova za PJ "Pastirevo" kao i hidrometeorolokih godinjaka.

Za analizu i obradu podataka koriteni su softverski paketi ESRI ArcGIS 9.3, Statistica 7.0 i Microsoft Excel.

20

6. PREDMET I KARAKTERISTIKE PODRUJA ISTRAIVANJA 6.1. GEOGRAFSKI POLOAJ Kozarako umskoprivredno podruje se nalazi u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske. Granice podruja detaljno su opisane u Odluci Vlade RS o izmjenama Odluke o formiranju umskoprivrednih podruja u Republici Srpskoj ( Sl. Glasnik 10/07.). S obzirom da je ovo rubno podruje Republike Srpske, sjeverna i sjeverozapadna granica poklapa se sa dravnom granicom BiH prema Republici Hrvatskoj pratei tok rijeke Une i Save. Istoni dio podruja nastavlja se na Posavsko i Donjevrbasko umskoprivredno podruje dok juna granica prati meuentitetsku liniju razgranienja sa Federacijom BiH sve do rijeke Une na jugozapadu. Kako P.J. Pastirevo najveim dijelom povrine pripada Optini Novi Grad posluie podaci vezani za istoimenu Optinu i bive PP Novigradsko.

Karta br. 2. Poloaj podruja istraivanja u BiH

21

Prikupljanje fitocenolokih snimaka, kao i prouavanje pedolokih profila je vreno u Privrednoj jedinici "Pastirevo" koja je u sklopu PP "Kozarako" i to u slijedeim odjeljenjima i odsjecima:

- Odjeljenje br. 6, odsjek "d", - Odjeljenje br. 10/1, odsjek "b" i - Odjeljenje br. 12/2, odsjek "b".

Fitocenoloki snimci su prikupljeni na 3 (tri) lokaliteta: Trenjica, uukov vis i Miletina kosa. Nadmorske visine, na navedenim lokalitetima gdje je vreno prikupljanje podataka su iznosile od 280 300 m. Zastupljene ekspozicije su: I, SI, Z, SZ, JI i JZ. Vrijednosti nagiba su se kretale u rasponu od 3 - 23 .

Karta br. 3. Granice PJ Pastirevo sa poloajem podruja istraivanja

22

6.2. OROGRAFSKE I HIDROLOKE KARAKTERISTIKE

U pogledu orografije karakteristika podruja je nadmorska visina koja ne prelazi 1000 m. Dijapazon nadmorskih visina je 100-980 m, dok se najvei dio podruja nalazi na nadmorskoj visini 300-400 m. Sjeverozapadno od rijeke Une sve do Kostajnice istie se breuljkasto podruje ispresjecano rijekama i potocima ija visina ne prelazi 489 m nadmorske visine. Najnia taka iznosi 102 m nadmorske visine i nalazi se na rijeci Uni kod mjesta Balvanite. Orografski ovo podruje pripada sredogorju sa jae izraenim grebenima i dolinama, odnosno pojasu niskih sjeverno-bosanskih planina ( Kozare, koja zauzima centralni dio podruja ). U pogledu hidrografije ovo podruje je bogato manjim i veim vodotocima, a sve zahvaljujui injenici da se vei dio podruja protee uz obalu rijeke Une. Registrovanih bujinih tokova nema, a cijelo podruje je bogato izvorima. Geomorfoloki podruje je ispresjecano uskim dolinama mnogobrojnih vodotoka od kojih su pored rijeke Une najznaajniji: Sana, Japra i Vojskova. Sve navedeno ukazuje na optu povoljnost za razvoj umske vegetacije na datom podruju. 6.3. KLIMATSKE PRILIKE PODRUJA

Odreivanje karaktera klime na osnovu podataka osnovnih klimatskih pokazatelja (temperature i padavina), vreno je po metodi Thornthweite-Matera. Za obradu klimatskih prilika podruja (temperature, koliine padavina i vlanosti vazduha), posluili su podaci meteorolokih osmatranja na meteorolokoj stanici u Novom Gradu za period 1975-1984. godine.

Meteoroloka stanica u Novom Gradu se nalazi na nadmorskoj visini 119 m, a njene geografske koordinate su SG 45 03 i IGD 16 23 . 6.3.1. Temperatura vazduha Temperatura vazduha ima veliki znaaj za pedogenetske i druge procese, a na zemljinu povrinu dolazi od sunca kao glavnog izvora toplotne energije, direktnim sunevim zracima i posredstvom atmosfere kao temperature vazduha. Radi toga su njene srednje mjesene i godinje vrijednosti presudne za genezu zemljita i pojavu vegetacije na datom podruju ije vrijednosti iznose srednja januarska temperatura vazduha nalazi se izmeu 0C i -2C, izoterma od -1C nalazi se na nadmorskoj visini od oko 500 m, a u najviim dijelovima podruja srednja januarska temperatura pada na -2C, najosjetniji porast temperature je izmeu aprila i maja mjeseca, a najvei pad izmeu oktobra i novembra, najtopliji mjesec je juli sa srednjom temperaturom od 19C, pojava kasnog proljetnog mraza zabiljeena je na samom poetku maja mjeseca (3. maja), a ranog jesenjeg mraza neto prije polovine mjeseca oktobra (10. oktobra).

23

Tabela br. 1. Srednje mjesene temperature vazduha za posmatrani period od 10. godina

Mjesec I IV V VI VII VIII IX X XI XII Prosjek t (C) - 0,25 1,38 6,43 9,47 14,21 17,69 18,97 18,33 15,55 11,15 5,04 1,58 9,99

Iz tabele se vidi da je prosjena godinja temperatura vazduha 9,99 C. Najtopliji mjesec je jul sa 18,97 C, a najhladniji januar sa - 0,25 C 6.3.2. Padavine

- najnie koliine padavina su na sjeveru i sjevero-istoku podruja ( 800-900 mm god.) i prema jugu rastu do 1049,4 mm u toku godine, - na vegetacioni period otpada prosjeno oko 50% od ukupne godinje koliine padavina, pojava grada je rijetka, - u dijelovima podruja ispod 500 m nadmorske visine snjeni pokriva se zadrava manje od 30 dana, dok je najvei dio podruja iznad 500 m pokriven snijegom oko 30-40 dana. Najvii dijelovi podruja imaju snjeni pokriva i preko 40 dana tokom godine. Tabela br. 2. Srednje mjesene i godinja koliina padavina za posmatrani period od 10. godina Mjesec I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm/m 66,6 69,3 83,0 88,3 103,4 94,9 83,7 84,1 87,8 98,4 85,3 105,1 1049,4

Iz tabele se vidi da je prosjena godinja koliina padavina 1049,4 mm. Maksimum padavina je u decembru 105,1 mm i u maju 103,4 mm, a minimum u januaru 66,6 mm. 6.3.3. Vlanost vazduha

- relativna vlaga vazduha u svim mjesecima je preko 70%, a srednja godinja vrijednost iznosi neto vie od 80%, 6.3.4. Vjetrovi i njihova uestalost na podruju

Uestalost i brzina vjetrova po Boforovoj skali (0-12) na podruju ove meteoroloke stanice nije utvrena za navedeni period, ali je poznato da na ovom podruju zimi preovlauju vjetrovi u narodu poznati pod nazivom bura, a u ljetnom periodu preovlauju juni vjetrovi koji znaajno utiu na visinu padavina i temperaturu vazduha. Dominiraju zapadna i sjeverna strujanja i ona imaju i najveu prosjenu brzinu. Vjetrovi su uglavnom male do srednje jaine, nisu esti i ne ine vee tete. Vegetacioni period poinje oko 30. IV. i traje do oko 30. IX.

24

6.3.5. Vodni bilans Obradom podataka izraunati su sljedei parametri: - srednje mjesene temperature vazduha za posmatrani period od 10 god. t (C), - srednje mjesene koliine padavina za posmatrani period od 10 god. (mm/m), - viak vode V (mm), - manjak vode M (mm), - rezerva vode u zemljitu R (mm), - potencijalna evapotranspiracija PET (mm i %), - stvarna evapotranspiracija SET (mm), - odnos vika V, manjka M i rezerve vlage (bilans hidrini).

Tabela br. 3. Analiza klime po metodu Thornthweite-a

Meseci T (C) PET (mm) P (mm) Rlpv (mm) Rlpv (%) SET (mm) M (mm) V (mm) I -0.25 0.00 67 100.00 100.00 0.00 0.00 66.60 II 1.38 4.03 69 100.00 100.00 4.00 0.03 65.30 III 6.43 27.27 83 100.00 100.00 26.03 1.24 56.97 IV 9.47 43.88 88 100.00 100.00 40.67 3.21 47.63 V 14.21 78.62 103 100.00 100.00 68.32 10.30 35.08 VI 17.69 96.49 95 100.00 100.00 80.97 15.52 13.93 VII 18.97 108.95 84 96.28 96.28 87.42 21.53 0.00 VIII 18.33 97.08 84 100.00 100.00 79.59 17.49 4.51 IX 15.55 67.95 88 100.00 100.00 60.25 7.70 27.55 X 11.15 44.77 98 100.00 100.00 41.43 3.34 56.97 XI 5.04 15.83 85 100.00 100.00 15.41 0.42 69.89 XII 1.58 4.60 105 100.00 100.00 4.56 0.04 100.54

God. 9.99 589.46 1049 508.66 80.80 544.97 IV-IX 492.97 542 417.23 75.74 128.70

Klima jako humidna, u vegetacionom periodu subhumidna vlana

Iz tabele se vidi da prosjena godinja temperatura vazduha (T) iznosi 9,99 C, U toku cijele godine raunski postoji rezerva vode koja obezbjeuje vlanost koju bi

zemljite imalo pri poljskom vodnom kapacitetu, izuzev mjeseca jula. Indeks od 100 mm uzimamo zato to se radi o distrinom kambisolu. Stvarna evapotranspiracija (SET) iznosi 508,66 mm na godinjem nivou i manja je od

potencijalne (PET) ija je vrijednost 589,46 mm, a to znai da mogua koliina vode koja se evapotranspirie iz biljaka i iz zemljita je vea od koliine vode koja se stvarno evapotranspirie. Stvarna evapotranspiracija u vegetacionom periodu iznosi 417,23 mm, a potencijalna 492,97 mm. Viak vlage (V) u zemljitu godinje iznosi 544,97 mm, dok u vegetacionom periodu 128,70mm.

Podruje se odlikuje stalnim prisustvom vika vlage u zemljitu izuzev mjeseca jula. Maksimalni viak vlage je u decembru mjesecu sa 100,54 mm.

25

Tokom godine najvei manjak vlage (M) u zemljitu javlja se u mjesecu julu sa 21,53 mm. Ukupni manjak vlage u toku godine se ne javlja u mjesecu januaru dok je u februaru i decembru relativno mali.

Opti klimatski indeks izraunat je na osnovu indeksa aridnosti i indeksa humidnosti i iznosi 84,23 prema kome se podruje odlikuje pojaanom humidnom klimom u toku cijele godine, a u vegetacionom periodu klimatski indeks izraunat na isti nain iznosi 16,89 prema kome se podruje odlikuje subhumidnom vlanom klimom. mm

mjeseci Grafikon br. 1 Klima dijagram po Thornthweite-Matter

Na osnovu grafikona br. 1. moemo zakljuiti da su vrijednosti stvarne evapotranspiracije (SET) manje od vrijednosti potencijalne evapotranspiracije (PET). Njihove mjesene vrijednosti poinju od minimalnih 0,00 mm u mjesecu januaru, dok maksimum postiu u julu mjesecu kada vrijednosti stvarne evapotranspiracije (SET) iznose 87,42 mm, a vrijednosti potencijalne evapotranspiracije (PET) 108,95 mm. Dalje vrijednosti opadaju tako da u mjesecu decembru stvarna evapotranspiracija iznosi 4,56 mm, a potencijalna evapotranspiracija 4,60 mm.

Koliina padavina (P) u januaru mjesecu iznosi 67 mm, dok maksimalne vrijednosti postie u mjesecu maju 103 mm, a u mjesecu decembru 105 mm.

0

20

40

60

80

100

120

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

PET P

SET

26

6.4. GEOLOKE I PEDOLOKE PRILIKE ISTRAIVANOG PODRUJA 6.4.1. Geoloke prilike podruja Prema podacima uzetih sa geoloke karte, na ovom umsko-privrednom podruju uoava se dosta velika razlika u geolokoj grai pojedinih dijelova podruja. Brda i breuljci koji se nalaze u P.J. "Pastirevo" su najveim dijelom izgraeni od eoceonskih naslaga. Mioceonske naslage su predstavljene razliitim klastitima (razni pijeskovi, gline, laporci i ljunci), a mjestimino krenjaci. Eoceonske naslage su predstavljene tipinim flinim serijama sa pjearima, laporcima i konglomeratima. 6.4.2. Pedoloke prilike podruja

Opta pretpostavka je da su za ovo relativno novo i neistraeno podruje karakteristina (kisela) smea zemljita, ilimerizovana zemljita na silikatima i rankeri. Pedogeneza i osobine zemljita su u velikoj zavisnosti od osobina matinog supstrata, pa je on uzet kao osnova za podjelu na grupe zemljita:

- zemljita na flinim naslagama, - zemljita na aluvijalnim nanosima.

Na ovom podruju se uglavnom radi o kiselim nekarbonatnim podlogama na kojima se razvilo kiselo smee zemljite (distrini kambisol).

U svrhu utvrivanja tipova zemljita na podruju istraivanja, vreno je kopanje pedolokih profila na postavljenim oglednim povrinama. Pedoloki profili su kopani na slijedeim oglednim povrinama: OP 1, OP 2, OP 3, OP 4, OP 5, OP 6, OP 9, OP 10 i OP 11., radi utvrivanja na kojem se tipu zemljita javlja odreena zajednica pitomog kestena.

Slika br. 6. Stanje sastojine na oglednoj povrini OP 1.

27

Slika br. 7. Pedoloki profil br.1.

Morfologija i opis pedolokog profila br. 1.: Ol = 0-3, Of = 3-5, Oh = 5-7, Aoh = 7-13, boja sivo-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3 mm, umjereno vlano, E = 13-37, boja smee-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3-5 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, B = 37-90, boja uto-smea, ilovaa, oraaste strukture oko 6 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, C > 90, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: luvisol, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus

28


Slika br. 9. Pedoloki profil br.2.

29

Morfologija i opis pedolokog profila br. 2.: Ol = 0-5, Of = 5-8, Oh = 8-10, Aoh = 10-15, boja sivo-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3 mm, propustljivo, umjereno vlano, E = 15-40, boja smee-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 6 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, B = 40-100, boja uto-smea, ilovaa, oraaste strukture oko 6 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: luvisol - ilovast, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus


30

Slika br. 11. Pedoloki profil br. 3.

Morfologija i opis pedolokog profila br. 3.: Ol = 0-3, Of = 3-5, Oh = 5-6, Aoh = 6-12, boja sivo-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3 mm, umjereno vlano, E = 12-45, boja smee-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito propusno, umjereno vlano, B = 45-97, boja uto-smea, ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, C1 > 97, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: luvisol dubok, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus

31



32

Morfologija i opis pedolokog profila br. 4.: Ol = 0-5, Of = 5-7, Oh = 7-8, Aoh = 8-15, boja uto-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresita, nepravilan do postepen prelaz, umjerena vlanost, AE = 15-35, boja sivo-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3 mm, umjereno vlano, Eg = 35-53, boja smee-uta, ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, kompaktna, konkrecije crne mrlje, umjereno vlano, Bg = 53-92, boja uto-smea, glinovita ilovaa, poliedrine strukture oko 11 mm, kompaktna, sive i raste mrlje, pseudoglejni dio profila prakasto-ilovast , glinovite strukture, umjereno vlano, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: pseudoglej, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus


33


Morfologija i opis pedolokog profila br. 5.: Ol = 0-4, Of = 4-6, Oh = 6-7, Aoh = 7-20, boja uto-siva, ilovaa, poliedrine strukture oko 8 mm, rastresito, propustljivo, umjereno vlano, (B) = 20-60, boja uto-smea, glinovita ilovaa, poliedrine strukture oko 10 mm, skelet 10 mm pojedinano, rastresito, propusno, umjereno vlano, C1 > 60-93, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: distrino-smee zemljite, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus

34



35

Morfologija i opis pedolokog profila br. 6.: Ol = 0-6, Of = 4-6, Oh = 6-7, Aoh = 7-14, boja uto-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 4 mm, umjereno vlano, E = 14-42, boja smee-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, B = 42-91, boja uto-smea, ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito, propusno, Skeleta nema, umjereno vlano, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: distrino smee zemljite, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus


36

Slika br. 19. Pedoloki profil br. 7. Morfologija i opis pedolokog profila br. 7.: Ol = 0-5, Of = 5-8, Oh = 8-9, Aoh = 9-19, boja uto-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3 mm, rastresito, propusno, umjereno vlano, E = 19-42, boja sivo-uta, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 3-4 mm, rastresito, propusno, vlano, B = 42-75, boja uto-smea, ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito, srednje propusno, vlano, Bg = 75-100, boja uto-smea, glinovita ilovaa, oraaste strukture oko 10 mm, kompaktno, teko propustljivo, ima skeleta, raste i sive mrlje, vlano, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: luvisol-oglejen, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus

37



38

Morfologija i opis pedolokog profila br. 8.: Ol = 0-3, Of = 3-4, Aoh = 4-11, boja uto-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 4 mm, propustljivo, rastresito, umjereno vlano, E = 11-41, boja uto-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 4 mm, rastresito, propustljivo, umjereno vlano, B = 41-78, boja sivo-uta, pjeskovita ilovaa, oraaste strukture oko 6 mm, rastresito, srednje propustljivo, umjereno vlano, C1 > 78, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: luvisol tipian, dubok, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Genista tinctoria


39

Slika br. 23. Pedoloki profil br. 9. Morfologija i opis pedolokog profila br. 9.: Ol = 0-4, Of = 4-6, Oh = 6-7, Aoh = 7-16, boja mrko-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito, propustljivo, vlano, AE = 16-27, boja uto-siva, pjeskovita ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito propustljivo, vlano, E = 27-49, boja smee-uta, ilovaa, mrviaste strukture oko 5 mm, rastresito, propusno, skelet okast oko 10 cm pojedinano, vlano, B = 49-91, boja oker, glinovita ilovaa, poliedrine strukture oko 7 mm, rastresito, srednje propustljivo, vlano, Stijena: dijabaz, Zemljite determinisano kao: luvisol, Asocijacija: Querco-Castanetum varijanta Carpinus betulus

40

Nakon obrade pedolokih profila utvreno je da se na oglednim povrinama javljaju tri tipa zemljita i to: luvisol, distrino smee zemljite i pseudoglej te emo karakteristike ovih zemljita prikazati u narednom dijelu teksta.

6.4.2.1. Luvisol

Naziv ilimerizovano zemljite predloio je Fridland (1958) uzimajui za osnovu latinsku

rije ilimare ispirati glinu i ovaj naziv adekvatnije istie bitno svojstvo ovog zemljita nego naziv lesivirano zemljite koje potie iz francuskog jezika i znai isprano zemljite(Sol lessivee), ne oznaavajui da podlijee ispiranju. Jo se upotrebljavaju i nazivi Parabraunerde (njemaki naziv), pseudopodzolasto zemljite itd.

Ova zemljita se obrazuju na ilovastim supstratima ili na stijenama ijim raspadanjem moe da se obrazuje dublji ilovasti profil. Najei supstrat je les, stari aluvijalni i jezerski nanosi, gleerski nanosi i dr. Luvisol se ne obrazuje na pjeskovitim i kvarcom bogatim supstratima jer na tim supstratima nema dovoljno gline koja bi se premjetala, dok jako ispiranje i zakiseljavanje usmjeravaju procese ka opodzoljavanju.

Luvisoli su vezani za humidne regione u kojima se mogu formirati descendentni tokovi vode. Kod nas su to regioni sa vie od 700 mm taloga i sa srednjom godinjom temperaturom od 8 11 C. Pozivajui se na vie autora Schefer-Schachtschabel (1966), istiu znaaj postojanja sunog perioda kada se stvaraju sune pukotine koje se smatraju kao glavni putevi migracije gline. S obzirom da se luvisol nalazi preteno na zaravnjenim terenima (najvie na starim terasama i platoima) i u niim pojasevima, njihovu prirodnu vegetaciju ine najee hrastove, a rijee i bukovo-jelovo-smreve ume.

Ilimerizovana zemljita su rasprostranjena u zapadnim dijelovima bive Jugoslavije, na lesnim platoima, na starim rijenim i jezerskim terasama i na drugim zaravnjenim terenima. Javljaju se najee u pojasu od 200 do 1000 m nadmorske visine. U krenjakim regionima ova zemljita zauzimaju karstne zaravni i vrtae. to se tie fonda BiH ova zemljita zauzimaju oko 13 % od ukupnih povrina obraslih umom, dok se pod umskim goletima nalazi oko 6 %.

Postoji prilino velika razlika izmeu svojstava luvisola obrazovanih na silikatnim supstratima i onih obrazovanih na istim krenjacima, a kako su na podruju istraivanja ova zemljita zastupljena na silikatima prikazaemo karakteristike istih.

Luvisol na silikatnim stijenama moe imati profil sa litinim i regolitinim kontaktom i ukupnu dubinu i viu od 70 cm. Humusni horizont je ohrinog tipa, ima ugasitosivu boju i slabo izraenu strukturu (grakastu ili poliedrinu). O horizont se rjee javlja s odlikama sirovog humusa. Dubina A horizonta varira od 5 15 cm, dok pod livadskom vegetacijom on moe iznositi i 20 cm. Debljina E horizonta se kree od 10 20 cm, a na varijetetima lakeg granulometrijskog sastava i do 30 cm. Ovaj horizont obino ima utosivu boju i najee je kompaktan i bestrukturan. U eluvijalnom horizontu mogua je i pojava sitnih mekih konkrecija ferihumita, a naroito u hrastovim umama. Debljina B horizonta varira od 30 80 cm, a morfoloki se izdvaja smeom bojom i oraastom ili prizmatinom strukturom i koloidnim opnama na povrini strukturnih agregata.

Povrinski horizonti su po granulometrijskom sastavu obino pjeskovite ili prakaste ilovae pri emu je sadraj gline uvijek neto vii u E horizontu nego u A - horizontu. U Bt horizontu se najee javlja ilovaa ili glinovita ilovaa, koja ima 1,5 do 2,5 puta vie gline nego u E horizontu.

41

S obzirom na opisanu teksturu i grau profila ova zemljita se mogu smatrati zemljitima koja mogu imati neto oteanu dreniranost, a naroito na prelazu u Bt horizont, ali se ne javlja izrazitija stagnacija vode. Sposobnost zadravanja vode zavisna je od teksture, ali uglavnom je povoljna. U niim pojasevima sadraj humusa iznosi 3 5 %, a u viim regionima i do 10 %, dok sa pojavom polusirovog tipa sadraj humusa moe da iznosi i vie od 20 %. Na obradivim povrinama udio humusa se kree od 1 2 %. U svim navedenim sluajevima sadraj humusa naglo opada u E horizontu. Reakcija je slabo do umjereno kisela (pH 5-6, rijee ispod 5). Sa dubinom reakcija moe neznatno da raste ali i da opada. Stepen zasienosti bazama iznosi najee 40 70 %, dok u odnosu sa dubinom obino pokazuje sline promjene kao i pH vrijednost. Azotom i kalijumom su luvisoli srednje obezbijeeni, dok je sadraj pristupanog fosfora vrlo nizak (ispod 1 mg/100g).

Luvisoli na silikatima su duboka zemljita povoljnih fizikih svojstava. S obzirom da se nalaze u humidnijim regionima i da imaju dobar poljski vodni kapacitet ova zemljita imaju povoljan reim vlaenja. Izuzetak su varijeteti sa jakom teksturnom diferencijacijom koja uzrokuje zastoj ocjedne vode iznad B horizonta i pojavu pseudooglejavanja. Tipini luvisol je uglavnom visoko produktivno zemljite koje u bonitetnoj skali umskih zemljita stoji na vrhu i ocjenjuje se najveim brojem bodova. Silikatni luvisoli se kao dosta produktivna zemljita koriste veim dijelom u poljoprivredi, ali se jo uvijek nalazi dosta povrina pod hrastovim, bukovim i bukovo-jelovo-smrevim umama. U niim pojasevima i suvljim regionima (npr.u Srbiji) na ovim zemljitima se nalaze ume sladuna i cera, a u humidnijim zapadnim oblastima ume hrasta kitnjaka i obinog graba.

6.4.2.2. Distrino-smee zemljite (distrini kambisol) Naziv distrino-smee zemljite odnosi se na smee zemljite koje prua loe uslove za ishranu biljaka (loe plodnosti). Distrina smea zemljita se obrazuju na kvarcno-silikatnim supstratima sa malom koliinom bazinih katjona.

Ona su veinom rasprostranjena u humidnim oblastima (godinje koliine padavina iznad 700 mm) u kojima se bazini katjoni lake ispiraju. Distrini kambisol je zemljite brdsko-planinskih regiona, gdje preteno zauzima sjeverne strmije padine. To su zemljita najee dubine vee od 30 cm, najee 60-80 cm, i zavisno od tvrdoe stijene mogu imati litini i regolitini kontakt, sa tipom profila A-(B)-C R ili A-(B)-R. Humusni horizont je najee 5-10 cm debljine i javlja se u formi zrelog humusa i prelaznog moder humusa. Debljina kambinog (B) horizonta varira 20-60 cm. Struktura je slabo izraena u oba horizonta, a moe biti zrnasta, grakasta ili poliedrina. Granulometrijski sastav distrinog kambisola varira zavisno od prirode supstrata, ali se najee nalazi u podruju pjeskovito-ilovastog supstrata uz esto prisustvo vee ili manje koliine skeleta. Teksturno diferenciranje profila je neznatno, a nekada uopte ne postoji. S obzirom na takvu teksturu, ova zemljita su uglavnom propusna za vodu i dobro aerisana. Sadraj humusa u distrinom kambisolu jako varira, a najvie zavisi od nadmorske visine, sadraja gline i nagiba terena. Sadraj azota varira paralelno sa sadrajem humusa i to u intervalu 0,2-1 % , a odnos C:N iznosi 1,5 i vie.

42

Reakcija zemljita je kisela i kree se najee od 4,5-5,5 , a stepen zasienosti bazama varira najee od 30-50 %. Iako je pri izdvajanju podtipova matini supstrat uzet posebno u obzir kao faktor koji uslovljava pojavu razliitih procesa, jo uvijek se unutar izdvojenih podtipova moe javiti variranje mineralnog i granulometrijskog sastava koji utie na produktivnu sposobnost ovih zemljita. Izdvojeni su podtipovi: tipini, humusni, ilimerizovani, pseudoglejni i opodzoljeni. Variranje dubine distrinog kambisola najee se odraava na produktivnost ovog zemljita, pa je taj kriterijum iskoriten u najniem taksonomskom nivou.

Sadraj pristupanih hranjivih materija uglavnom je nizak (osim sadraja K2O) jer fosfor sa Al gradi nerastvorna jedinjenja, a N se zbog obrazovanja moder humusa iskljuuje iz biolokog ciklusa i inaktivira.

Nizak stepen zasienosti baza i nizak nivo trofinosti su glavni ograniavajui faktori produktivnosti distrinih kambisola, dok njihova dubina i ostala fizika svojstva nisu nepovoljna, pa se ova zemljita u prosjeku mogu smatrati srednje produktivnim umskim zemljitem.

U bonitetnoj skali, prema produktivnosti, ova zemljita zauzimaju mjesto neto iznad sredine (56 bodova od 100 moguih).

Budui da su fizike osobine ovih zemljita uglavnom povoljne, kao i uslovi za razvoj korjenovog sistema, korekcijom hemijskih svojstava putem fertilizacije (N, P) moe se na ovim zemljitima oekivati znaajan meliorativni efekat. Zato je distrini kambisol jedno od najznaajnijih umskih zemljita ija se efektivna plodnost moe znatno poboljati u odnosu na prirodnu. Ukupna dubina ovih zemljita varira izmeu 30-70cm. Po granulometrijskom sastavu to su laka zemljita ilovastog sastava. Dobro su propustljiva za vodu i dobro aerisana. Zemljite je kiselo pH 4,8-5,5; stepen zasienosti bazama nizak (20-25 %), koliina hranjivih materija je mala. 6.4.2.3. Pseudoglejevi Pseudoglejevi predstavljaju zemljita u ijem se profilu na manjoj ili veoj dubini nalazi jedan nepropustljivi ili slabo propustljivi horizont na vodu. Na njemu se due ili krae vrijeme zadravaju padavinske vode izazivajui oksido-redukcione procese uslovljene smjenom vlane i suve faze, koje su karakteristina za ova zemljita. Pseudoglejevi su u najveoj mjeri rasprostranjeni u umjerenoj zoni doseui i do junog dijela borealne zone. Njihovo nastajanje je vezano prvenstveno za humidne oblasti umjerene zone. Pseudoglejevi se takoe esto obrazuju u semihumidnim oblastima (Mckenhausen, E, et all. 1962). Pored toga oni se javljaju u suptropskoj pa i u tropskoj zoni. Najpovoljniji supstrati za obrazovanje pseudoglejeva su prvenstveno sedimenti bogati frakcijom praha, a u manjoj mjeri i koloidnom frakcijom. Osim toga pogodni su i dvoslojni supstrati pri emu nii dio profila predstavlja manje ili vie teka glina, a gornji dio relativnolako propusni materijali kao to su les ili aluvijalni nanosi. Najvee povrine pseudoglejeva kod nas su upravo na takvim dvoslojnim supstratima u dolinama velikih rijeka: Save, Drave i drugih. Teki supstrati na kojima se neposredno mogu obrazovati pseudoglejevi mogu biti i razvijeni tipovi zemljita kao npr.: vertisoli (smonice), pelosoli, pa ak i ernozemi (livadski ernozem). Lesivirana zemljita u stvari najee predstavljaju supstrate na kojima se razvijaju pseudoglejevi.

43

Osnovni uslovi za nastajanje pseudoglejeva je ve u poetnoj fazi izdiferenciranost profila po mehanikom sastavu. Na dodiru dva sloja razliitog mehanikog sastava postoji front zadravanja padavinskih voda koje u isto vrijeme zasiavaju itav gornji dio profila. Procjeivanje vode kroz profil je svedeno na minimum. Ovo se odvija u zimskom i proljetnom periodu poslije topljenja snijega i kada su padavine obino obilne. Sutinu procesa pseudooglejavanja ine sa jedne strane redukcioni, a sa druge oksidacioni procesi koji se naizmjenino odvijaju smjenom vlane sa suvom fazom. U vrijeme vlane faze zasienost zemljita vodom je potpuna i gvoeva i manganova jedinjenja u ovakvoj sredini postaju pokretna, prelazei iz vieg u nie valentno stanje.

U sunom periodu profil se brzo oslobaa vode i poinje intenzivno odvijanje oksidacionih procesa koji se manifestuju u tome to su gvoe i mangan koji su nekada proimali zemljinu masu koncentrisani sada na pojedinim takama. Ove reakcije se naizmjenino stalno smjenjuju i kao rezultat toga nastaje sve vie rasto tamnih fleka i konkrecija. Istovremeno sa odvijanjem redukcionih i oksidacionih procesa dolazi do jaeg ili slabijeg premjetanja estica gline i koloida osloboenih u procesu redukcije, a na taj nain dobija se potpuno izraena slika diferencijacije profila kako po boji tako i po mehanikom sastavu i drugim osobinama.

Pseudoglejevi imaju bogatu morfogenetsku sliku. Pored diferencijacije profila u mehanikom sastavu izrazita je i diferencijacija po boji i prisutnim flekama, kao i konkrecijama gvoa i mangana. Oksido redukcioni procesi ne zahvataju samo A i g - horizont, nego se katkad uvlae duboko, u vidu jeziaka, u B - horizont. Ovdje karakteristian g horizont se izdvaja svojom sivom bojom, prakastom strukturom kod koje se strukturni agregati pod prstima lako pretvaraju u prah. Iznad tipinog g - horizonta obino se nalazi plitak humusno akumulativni horizont mrko sive boje, slabo izraene strukture, a katkada protkan u manjoj mjeri sitnijim flekama i konkrecijama gvoa i mangana. Bt horizont je obino velike monosti (preko 50 cm i vie) i u osnovi je smee boje koja je proarana uzdunim sivo-zelenim trakama. Ove trake oznaavaju odvijanje redukcionih procesa u dubljim dijelovima profila. Posmatran u cjelini Bt horizont ima izgled jednog marmoriranog horizonta.

Od hemijskih osobina totalni kapacitet (T) najbolje odraava promjene izazvane procesom pseudooglejavanja, slino lesiviranim zemljitima, samo jo u veoj mjeri. Tu se javljaju razlike u veliini ove vrijednosti izmeu Bt i g horizonta. U tom sluaju T vrijednost je 1,5 do 2 puta vea u Bt horizontu nego u g horizontu, a slino vrijedi i za sumu baza (S), s tim to je taj odnos ovdje jo iri (5 - 6 puta). Iz ovakvog sastava adsorptivnog kompleksa proistiu potpuno odgovarajue vrijednosti za stepen zasienosti bazama (V %). Hemijske osobine na ovaj nain jasno ocrtavaju proces pseudooglejavanja.

44

6.5. EKOLOKO - VEGETACIJSKE KARAKTERISTIKE

Prema ekoloko-vegetacijskoj rejonizaciji Bosne i Hercegovine podruje istraivanja spada u sjeverozapadno bosansko podruje koje se prostire od rijeke Une ka jugoistoku, uvlaei se uz Vrbanju iznad Kotor Varoi (karta br. 4.). Pripada preteno brdskom pojasu, a manjim dijelom dolinskom (kotlinskom) u visinskom intervalu od 130 do 500 m nadmorske visine.

Ovo podruje se karakterie umjereno kontinentalnom klimom koja ima znake uticaja atlantske klime. Koeficijent kontinentalnosti je manji (oko 54 %), a odnos potencijalne evapotranspiracije i padavina u vegetacionom periodu je povoljniji (oko 0,98). Vegetacioni period traje 195 200 dana (manja varijabilnost u odnosu na sjeverobosansko podruje je rezultat manje varijabilnosti nadmorskih visina meteorolokih stanica u ovom podruju.

Navedeno podruje je izgraeno od aluvijalnih ravni u dolinama rijeke Une, Sane i Vrbasa, te od tercijernih sedimenata, a manje od paleozojskih pjeara i kriljaca, eruptive i krenjaka.

Od zemljita na ovom podruju, najzastupljeniji su pseudoglejevi sa distrinim kambisolom, a jo dolaze semiglejevi, fluvisoli, vertisoli, eutrini kambisoli, pelosoli i kalkokambisoli na krenjaku.

to se tie realne umske vegetacije, najrasprostranjenije su klimatogene ume kitnjaka i obinog graba (Querco-Carpinetum Horv. et al. 1974), sa kojim na hladnijim poloajima alterniraju brdske ume bukve (Fagetum submontanum). U nizinama i diluvijalnim terasama zastupljene su ume lunjaka i obinog graba (Carpino betuli Quercetum roboris Ani 1959). Na krajnjem sjeverozapadnom dijelu zastupljene su ume pitomog kestena (ire podruje Kostajnice). Na orografski izraenim poloajima rasprostranjene su ume kitnjaka (Quercetum montanum illyricum Stef. 1961).

45

Karta br. 4. Eko-Vegetacijska podruja BiH

46

6.6. FITOCENOZE PITOMOG KESTENA U EVROPI I BIVOJ JUGOSLAVIJI

Fitocenoze pitomog kestena pripadaju svezi acidofilnih uma kitnjaka i lunjaka Quercion robori-petraeae Br.-Bl. 1932, (red Quercetalia robori-petraeae Tx. (1931) 1937. i razred Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937).

U zapadnoj Evropi, gdje je teite recentnog areala ove vrste, opisano je vie zajednica: Phyteumo betonicifoliae Quercetum castanosum Ellenberg Kltzli 1972 (vajcarska), Arunco-Fraxinetum castanosum Ellenberg-Kltzli 1972 (takoe vajcarska, na silikatnoj i karbonatnoj podlozi), Cruciato glabrae Quercetum castanosum Ellenberg-Kltzli 1972, Digitalo luteae ssp. australis Castanetum sativae Gamisans 1976 (na Korzici), itd.

Na prostoru bive Jugoslavije opisane su zajednice:

- u sjeverozapadnom dijelu: (slovenako-hrvatsko-bosanska disjunkcija): Querco-Castanetum austroalpinum i Querco-Castanetum illyricum Ht. 1938;

- u zapadnom dijelu: Castanetum sativae submediterraneum Ani 1953, Castanetum sativae hercegovinicum M. Wraber (1958) 1961. i Querco-Castanetum montenegrinum ernj., Greb. et Z. Pavlovi 1949;

- u jugoistonom dijelu (metohijsko-makedonska disjunkcija): Querco-Castanetum metochi-ense Glii (1969) 1975. i Castanetum sativae macedonicum (Rudski 1938) Nikolovski 1951.

Ekoloke i floristike razlike kestenovih uma Balkanskog poluostrva: na sjeverozapadu su mezofilnije i acidofilnije (posljedica vlanije klime); na jugoistoku kserofilnije i neutrofilnije, sa elementima uma cera i sladuna.

Beck von Mannagetta (1901) je zapazio da kesten ima vrlo iroku valencu u odnosu na

pojedine ekoloke inioce, pa ga tako ima: u formacijama lovorovih uma (Istra, Boka Kotorska), u formaciji litoralnih hrastovih uma u Primorju (sa vrstom Quercus ilex), zatim u formaciji bosanskih hrastovih uma, u formaciji ikara u Hrvatskoj i Bosni i u formaciji bukve.

Adamovi (1909) smatra da kesten obrazuje posebnu formaciju i konstatuje da u oblasti submontanih hrastovih uma kesten raste pojedinano, dok u submontanskoj oblasti srednjeevropske flore obrazuje posebnu formaciju, obrazujui na silikatnim tlima esto iste sastojine izmeu 600 1200 m nadmorske visine. Po njemu se ova formacija nalazi u donjem toku Drine (Loznica), na planini Jelici (kod aka), kod Berkovice u Bugarskoj. I on konstatuje da se u glavnoj etai kestenove formacije javlja, pored kestena, kitnjaka,cera, sladuna i graba, jo i bukva.

Mayr (1909) je u okviru zone Castanetum obuhvatio prostrano i prilino raznovrsno klimatsko podruje topliji dio umjerene zone listopadnog drvea u srednjoj i junoj Evropi, gdje se spontano javljaju: kesten, hrast lunjak, sitna granica, cer, sladun, grab, bijeli grab, crni grab, platan, divlji kesten, empres, mediteranski borovi, crni i bijeli bor i dr.

47

Fekete i Blatny (1913 i 1914) su konstatovali da kesten u mediteranskom podruju

obrazuje posebnu formaciju , a u unutranjosti kopna se kesten mijea sa hrastom kitnjakom, cerom, sladunom, lunjakom i bukvom.

Pavari (1931) je konstatovao u uslovima Italije da kesten ulazi u pojas bukve. I u makedonskoj kestenovoj umi ima povrina gdje se kesten mijea sa bukvom.

Sa novijim istraivanjima Ema (1960), u kestenovim umama na Bjelasici (Makedonija) konstatovano je da je uma kestena i bukve i u Makedoniji jedna vegetacijska realnost i opisana je kao Castanetum sativae macedonicum subasocijacija fagetosum. Na Bjelasici se ova uma nalazi izmeu 430 800 metara nadmorske visine sa posebnim naglaskom da u njenom sastavu ima dosta biljaka iz sveze Fagion.

Wraber (1958), smatra da se kesten u Bosni javlja u slijedeim fitocenozama:

Querceto-Castanetum, Querto-Carpinetum subasocijacija castanetosum, Luzulo-Fagetum subasocijacija castanetosum.

Prva fitocenoza se javlja u sjeverozapadnoj Bosni, kao nastavak kestenovog areala iz

Slovenije i Hrvatske. U drugoj fitocenozi je konstatovano da u kestenovim umama kod Srebrenice hrasta kitnjaka skoro i nema pa je nelogino njezino izdvajanje kao takve fitocenoze. Trea fitocenoza je unijela najvie dilema u fitocenolokoj literaturi jer je odreena kao Luzulo-Fagetum subasocijacija castanetosum iako se kesten javlja kao dominantni edifikator (Glii, 1975).

Istraivane sastojine pitomog kestena fitocenoloki pripadaju asocijaciji: uma kitnjaka i pitomog kestena Querco-Castanetum illyricum Horv. et al. 1974.

Rasprostranjena je u Sloveniji, veem dijelu sjeverne Hrvatske (na Medvednici, oko Kostajnice, Karlovca, na Petrovoj i Zrinskoj gori ) kao i u sjeverozapadnoj Bosni gdje je ea oko Novog Grada, Krupe, Cazina i Kladue.

Ona zauzima breuljkaste ocjedite padine, na 150-600 m nadmorske visine. Nalazi se u zoni klimatogene ume kitnjaka i obinog graba (Querco-Carpinetum illyricum Ht. Et al. 1974), a esto i u neposrednom dodiru s njom. Rasprostranjena je na silikatima, na ispranim kiselo smeim, smee podzolastim ili ilimerizovanim zemljitima. U spratu drvea jedan od edifikatora je upravo pitomi kesten koji se ovdje zadrao iz glacijalnih doba zahvaljujui toplijoj klimi na rubovima Panonske nizije (Ani, 1940). Tu se nalaze jo: Quercus petraea, Fagus sylvatica, Betula verrucosa, Carpinus betulus.

U spratu grmlja i prizemne flore zastupljene su acidofilne vrste: Genista tinctoria, Genista germanica, Juniperus communis, Frangula alnus, Rubus hirtus, Vaccinium myrtillus, Hieracium murorum, Hieracium umbellatum, Lazula pilosa, Lazula albida, Veronica officinalis, Pteridium aquilinum, Calluna vulgaris, Potentilla erecta, Melampyrum pratense ssp. vulgatum. esto je vrlo razvijen i sloj mahovina, sa vrstama: Polytrichum formosum, Leucobrium glaucum, Dicranum scoparium i drugim.

48

Karakteristini skup zajednice na podruju Bosne sainjavaju (prema Gliiu, Korici i

Wraberu, kod Horvata et al ., 1974): Castanea sativa, Carpinus betulus, Fagus sylvatica, Crataegus sp., Rubus hirtus; Hieracium silvaticum, H. umbellatum, Potentilla erecta, Veronica officinalis, Luzula pilosa, Pteridium aquilinum; Fragaria vesca, Mycelis muralis, Primula vulgaris, Veronica chamaedrys, Viola reichenbachiana; Dicranum scoparium, Hypnum cupres-siformae i Polytrichunm formosum. Kitnjak je zastupljen sa III stepenom prisutnosti. Sprat grmlja i prizemne flore dosta su oskudni, slini istima kod brdske ume kitnjaka Quercetum montanum illyricum Stef. 1961. U poreenju sa zajednicom kitnjaka i graba, uma kestena je floristiki siromanija.

Veina sastojina pitomog kestena su, manje ili vie, degradirane. Konani stadij degradacije je vritinska zajednica Genisto-Callunetum.

Za razliku od zajednice kitnjaka i graba, koja je sloenije strukture i gdje je sloj grmlja daleko bolje razvijen, ova zajednica se odlikuje jednolinou grae i dominacijom acidofilnih vrsta. Degradacijom njenih sastojina prelazi u vritine.

U Sloveniji je rasprostranjena uma kitnjaka i kestena (Querco-Castanetum austroalpinum Wrab.) sa raznim varijantama (pinetosum, fagetosum, abietetosum) i prelaznim stadijima ka vritini.

uma kestena i bukve ( Castaneo-Fagetum submontanum Glii, 1975) je posebna

fitocenoza kestena, koja se i floristiki i ekoloki izdvaja od ume kestena i kitnjaka (Querco-Castanetum).

Prema Glii (1975), dijapazon ekoloke valence kestena je dosta irok i kesten se javlja i u Hrvatskoj u stvari u dvije jasno izdeferencirane umske fitocenoze: u umi kestena i kitnjaka (Querco-Castanetum) i u umi kestena i bukve (Castaneo-Fagetum submontanum), gdje se javljaju uglavnom biljne vrste karakteristine za svezu Fagion.

uma kestena i bukve u Metohiji je vegetacijska realnost i ona je floristiki i ekoloki jasno ograniena umska fitocenoza. U sloju drvea se konstantno javlaju bukva i kesten, dok od drugih vrsta znaajnije uee ima obini grab, a ostale se javljaju pojedinano.

U sloju prizemnog bilja najee se javljaju slijedee vrste: Pteridium aquilinum, Euphorbia amygdaloides, Sanicula europaea, Circaea lutetiana, Viola silvestris, Melica uniflora, Luzula forsteri, Primula vulgaris, Campanula trachelium, dok manju stalnost javljanja imaju jo: Brachypodium silvaticum, Dentaria bulbifera, Galium schultesii, Aremonia agrimonioides, Galium vernum, Asarum europaeum, Lactuca muralis, Dactylis glomerata, Fragaria vesca i Lapsana communis. Sloj mahovine je u ovoj umi obilniji nego to je u umi kestena i kitnjaka. Dosta veliku stalnost javljanja imaju: Polytrichum attenuatum, Leucobryum glaucum, Hypnum cupressiformae, Catharinaea undulata i Cladonia rangiferina.

49

uma kestena i kitnjaka (Querco-Castanetum) se nalazi u pojasu hrastova (Glii, 1975). Njena gornja granica je 1 050 m nadmorske visine (Rina i Kodra avza kod manastira Deana). Nalazi se preteno na istonim i junim ekspozicijama, rjee prema zapadu, a na niim poloajima (ispod 800 m nadmorske visine) nalazi se i prema jugu.

U ovoj fitocenozi se u sloju drvea konstantno javljaju kesten i kitnjak, dok se druge vrste javljaju rijetko i pojedinano. U sloju bunja, pored kestena i kitnjaka, najee se javljaju obina kleka i obini grab, dok manje uee imaju: ljeska, elja i rua, a pored toga znaajnije je jo uee crnograbia, divlje trenje, oskorue, javora gluhaa, crnog jasena, klena i divlje kruke, s tim da je njihovo javljanje rijee. U sloju prizemnog bilja, pored edifikatora, konstantno se javljaju: Pteridium aquilinum, Veronica officinalis i Fragaria vesca. Veliki stepen prisutnosti imaju jo: Viola silvestris, Galium schultesii, Juniperus communis, Primula vulgaris, Calamintha officinalis, Luzula pilosa, Aremonia agrimonioides, Potentilla micrantha i Dactylis glomerata. Znaajnije uee imaju jo: Acer tataricum, Festuca ovina, Galium cruciata, Hieracium pilosella, Teucrium chamaedrys, Festuca heterophylla, Euphorbia amygdaloides, Achillea millefolium, Geum urbanum, Glechoma hirsuta, Epilobium montanum, Genista ovata, Potentilla erecta, Lactuca muralis, Sanicula europaea, Anemone ranunculoides, Galium verum, Lathyrus vernus i Hieracium bauchini.

U Hrvatskoj kestenovoj umi ima srednjeevropskih, junoevropskih i ilirskih elemenata, dok se u kestenovim umama istone Bosne, Srbije, Metohije i Makedonije javlja aralo-kaspijski florni element (elja), to ukazuje na uticaje sa istoka. Spisak acidofilnih biljaka u kestenovim umama Metohije je prilino raznovrstan: Castanea sativa, Pteridium aquilinum, Veronica officinalis, Juniperus communis, Luzula pilosa, Potentilla micrantha, Potentilla erecta, Hieracium pilosella, Hieracium bauchini, Genista ovata i dr. Iako se acidofilne vrste javljaju konstantno, one nemaju veu brojnost i socijalnost, to je posljedica manje kiselosti zemljita. Sloj mahovina se javlja esto i ukazuje prije na poveanu vlanost vazduha i zemljita nego na ekstremnu kiselost zemljita.

Submediteranske (i mediteranske) ume kestena

Zajednica Castanetum sativae submediterraneum je rasprostranjena u Istri, Castanetum sati-vae hercegovinicum u dolini Neretve, a Querco-Castanetum montenegrinum na Crnogorskom primorju. Njihova stanita su dublja zemljita: na fliu, krenjaku, gabru i dijabazu. Diferencijalne vrste, u odnosu na ilirsku umu kestena, su: Carpinus orientalis, Quercus pubescens, Q. cerris, itd.

50

7. REZULTATI ISTRAIVANJA Na terenu je prikupljeno dvadeset fitocenolokih snimaka, prikupljeni su podaci o vrs

Master Rad - Ekološka Klasifikacija Šuma Pitomog Kestena

Documents