Marshall Plani Ve Turkiyede Uygulanisi 1948 1957 Marshall Plan and It s Application in Turkey

8/3/2019 Marshall Plani Ve Turkiyede Uygulanisi 1948 1957 Marshall Plan and It s Application in Turkey

1/166

T.C.

DCLE NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TARH ANABLM DALITRKYE CUMHURYET TARH

BLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

MARSHALL PLANI VE

TRKYEDE UYGULANII

1948-1957

HAZIRLAYAN

BLGEHAN BLBL

TEZ DANIMANI

YRD. DO. .DR. BEDRETTN KOLA

DYARBAKIR

2006


2/166

i

ZET

kinci Dnya Sava sonrasnda, Avrupa ekonomik adan tamamen kmt.

Sava srasnda retim kaynaklar silah retimine kaym, retim durma noktasna

gelmi, alk bagstermiti. Savatan glenerek kan Sovyetler ise, Avrupann bu

durumundan faydalanmak istemi, komnizmi yaymak iin zellikle Dou Avrupa

lkeleri zerinde, baskc bir tutum izlemeye balamtr. Bu lkelerde komnist rejimi

yerletiren Sovyetlerin tutumu karsnda durabilecek tek g ise Amerika idi.

ngilterenin, Yunanistana yapt ekonomik yardma devam edemeyeceini

bildirmesi zerine, Amerika Birleik Devletleri Truman Doktriniyle, Trkiye ve

Yunanistana, komnist rejime dolaysyla Sovyetlere kar durabilmesi iin askeri ve

ekonomik yardmda bulunmay kabul etmitir.

Truman Doktrininin ilanndan be ay kadar ksa bir sre sonra, Bat Avrupa

lkelerini kapsayacak ekilde daha geni apta bir yardma karar veren Amerika

Marshall Plann ilan etmitir. Onalt Avrupa lkesi ve Almanyay temsil eden igal

gleri, Sovyet Rusyann katlmad Paris Konferansnda bir araya gelmi ve

yardmn nasl ve nerelerde kullanlaca konusunda Avrupa Kalknma Programn

hazrlamlardr.

Bir takm dzeltmelerden sonra, Amerikan Kongresinde de, tm muhalefete

ramen oylanan Marshall Planyla birlikte 1948-52 dnemini kapsayan, drt yllk

ekonomik yardm sreci balamtr.

Amerikay, bu yardma iten en byk sebep, Sovyet tehdidi idi. Bununla birlikte,

Avrupann ekonomik adan km olmas ve Amerikann en byk pazarnkaybetme ihtimali ikinci byk sebep olmutur. Sovyet Rusyann Almanya konusunda

da uyumaz bir politika izlemesi sonucunda ilan edilen, Marshall Planyla, Amerika

Avrupadaki stnln, Sovyet Rusyann elinden almtr. Avrupaya yapt

yardmn karlnda, ihracat miktarnn dolaysyla retiminin dmesini engellemi,


3/166


4/166


5/166


6/166

v

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne

Bu alma jrimiz tarafndan Sosyal Bilimler Anabilim Dal Tarih Bilim

Dalnda YKSEK LSANS olarak kabul edilmitir.

Bakan

ye .

ye .

ye .

ye .

Onay

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

.//


7/166

vi

NSZ

Bilimsel bir alma yapmaya karar verdikten sonra karlatnz ilk zorluk

aratracanz konuya karar vermek ve snrlarn belirleyebilmektir. Szkonusu olan

tarih bilimi olunca, bu kadar geni yelpaze iinden birini seip o konuya ynelmek daha

da zor bir hale geliyor. Ben de her ne kadar hangi dnem zerinde younlaacama

karar vermek te zorlansam da, tez danmanm Yrd. Do. Dr. Bedrettin Kolala birlikte

kinci Dnya Sava sonras yeniden ekillenen dnya konjonktrnn ve bunun

Trkiyeye en byk yansmalarndan biri olan Marshall Plannn incelememin faydal

olacana karar verdik.

Bu seimimizde ne kadar isabetli davrandmzn en byk gstergelerinden biri

de tezimin tamamlanma aamalarnda, Amerikan Bakan George W. Bushun 28 Mays

2006 tarihinde ABD'nin nl West Point Kara Harp Okulunun mezuniyet treninde

yapt konumasnda Trkiyeyi komnizmin elinden Amerikann kurtardn beyan

etmesi oldu. nk bu ifadeler ayn zamanda Truman Doktrini ve Marshall Plan

konularnn gncelliini ve nemini hi yitirmediini de gsteriyor.

Marshall Plan Ve Trkiyede Uygulan 1948-1957 konulu tezimi hazrlarken

byk bir haz duydum. almalarm sresince, Milli Ktphaneden, Amerikan

Konsolosluundan ve Babakanlk Ariv Dairesinden istifade ettim.En ok zevk

aldm an da, Babakanlk Ariv Dairesinde tarama yaparken, gerek belgelere, o

dneme damgasn vuran belgelere dokunduum and. Elimde tuttuum belgeler o

dnemin Cumhurbakan, Babakan gibi yerli ve yabanc st dzey brokratlar

tarafndan hazrlanp imzalanan ve bir dneme damgasn vuran yazmalard.

Aratrmalarm sresince, bana yol gsteren en byk kaynaklardan biri de Ayn

Tarihi dergisi oldu. Dnemin nemli olaylarn, meclis oturumlarn, gazetelerde kanhaberlerin ve ke yazlarnn derlemesini iermesi nedeniyle tezimle ilgili

almalarmda ufkumu at. Ayrca Marshall Plann deiik alardan inceleyen daha

nce hazrlanm olan tezler de konuyu anlamam ve kafamda ekillendirmemi

kolaylatrd.


8/166

vii

Kaynak taramasn takiben ikinci nemli aama, konunun ieriini ve snrlarn

belirlemek oldu. Marshall Plan sadece uyguland dnem ierisinde deil, sonrasnda

da yllarca etkisini srdrm olan ok byk bir yardm hamlesi ve bir ok adan

incelenebilir. Biz Marshall Plann, uyguland sre iinde, esas olarak Trkiyede

uygulan ve etkileri asndan incelemeyi uygun bulduk. Konunun daha iyi anlalmas

sebebiyle, Amerika, Sovyet Rusya ve Avrupa asndan geliimine de daha dar bir

kapsamda deindim.

ncelikli olarak Marshall Plan hakknda genel bir bilgi verdikten sonra, kinci

Dnya Sava sonras oluan g dengelerine daha dorusu dengesizliine ve sava

sonras byk bir ykma urayan Avrupann durumuna deindim. lk blmde

Marshall Plann dnya siyaseti asndan inceledikten sonra, ikinci blmde Truman

Doktrini ile siyaset hayatmza etkili bir ekilde giren askeri ve ekonomik dyardmlar, Trkiye asndan inceledim. nc blmde 1948-57 dneminde yaplan

d yardmlar -her ne kadar deiik kaynaklarda baz elikili rakamlarla karlam

olsam da- geree en yakn ekliyle ve genellikle basndan takip etmek kaydyla seneler

itibaryla inceledim.

Aratrmann sonucunda genel kanm u ekilde olutu. Marshall Yardmlarndan

en ok faydalanan, en byk pay alan lkeler ngiltere ve Fransa gibi Avrupa lkeleri

oldu. Bu lkelerde ciddi atlmlar da gerekleti. Fakat Trkiye asndan sonu ne

yazk ki istenilen dzeyde olmad. Bunda, Amerika ve Avrupa lkelerinin Trkiyeye

bak asnn ve yardm miktarnn hep beklentilerin altnda olmasnn etkisi de var

muhakkak fakat plandan ve stratejiden yoksun bir ekonomik yaplanmann ve

ekonomiyi dzeltmek adna d borlar ve krediler zerine bina edilen gn kurtarma

abalarnn da etkisi yadsnamaz.

Tezimin balangtan sonuca kadar geliimi bu ekilde oldu. Sonu olarak sanki

hi bitmeyecekmi gibi devam eden hazrlk srecinin ardndan tezimi baslm bir

ekilde elime aldmda bireyler rettiimi ve tm abalarma ve yorgunluumadediini hissettim.

Tezimi hazrlama aamam tabii ki yorucu ve zor oldu. Fakat bu zoru bana kolay

hale getiren insanlarn emeklerini unutmam ve burada isimlerinden bahsetmemem

mmkn deil.


9/166

viii

Tezimi hazrlamaya baladm andan itibaren btn aratrmalarmda,

almalarmda yanmda olan ve beni tezimi bitirmem konusunda tevik eden eim Nail

Blble, hayatma girdii andan itibaren, btn gzellikleri de kendiyle birlikte getiren

ve ondan aldm tm zamanlarda bana anlay gsteren kzm Bahar Elife ve tm

yaantm boyunca bana kendimi ansl hisssettiren anneme ve babama teekkr ederim.

Tez konumu belirlememde ve kaynaklara ulamamdaki yardmlarndan ve bu

uzun sre boyunca bana programm belirlemede tand serbestlik ve gsterdii

byk sabr ve anlayndan dolay Tez Danmanm Yrd. Do. Dr. Bedrettin Kolaa

teekkr ederim.

Bilgehan BLBL


10/166

ix

NDEKLER

TRKE ZET i

NGLZCE ZET ivTUTANAK v

NSZ vi

NDEKLER ix

GR 11. BLM MARSHALL PLANINI HAZIRLAYAN SEBEPLER

MARSHALL PLANININ AVRUPADA KABUL EDL VE ETKLER

1.1 kinci Dnya Sava Sonras Avrupa ve G Dengeleri 7

1.2 Truman Doktrini 13

1.2.1 Truman Doktrininin lan Edili Sebepleri 13

1.2.2 Truman Doktrininin lan Edilmesi 16

1.3 Marshall Plannn lan Edili Sebepleri 24

1.4 Marshall Plannn Kabul ve Uygulan 25

1.4.1 Paris Konferans 28

1.4.2. Marshall Plannn Kongrede Onaylanmas 32

1.4.3 Marshall Plan Tekilatlanmas 34

1.4.4 Marshall Plan Kapsamnda Yaplan Yardmlar 37

1.5 Marshall Plannn Avrupaya Etkileri 38

2. BLM MARSHALL PLANININ TRKYEDE KABUL EDL 41

2.1 Trkiyeyi Marshall Plann Kabul Etmeye ten Sebepler 412.1.1. Ekonomik ve Siyasi Sebepler 41

2.1.2 Dnem Sresince D Konjnktr Ve zlenen D Politika 48

2.2 Truman Doktrininin Trkiyede Kabul Edilmesi 53

2.2.1 Askeri Yardm Anlamasnn mzalanmas 582.2.2 Askeri Yardm Anlamasnn Uygulanmas 64

2.3 Trkiyede Marshall Plan Sreci 66

2.3.1 Paris Konferans ve Trkiyenin Marshall Plan Dnda Kal 67

2.3.2 Trkiyenin Marshall Planna Dahil Edilmesi 76


11/166

x

3. BLM 1948-1957 DNEM SRESNCE MARSHALL

PLANININ TRKYEDE TATBK EDLNN BASIN

ARACILIIYLA NCELENMES 783.1 1948-1949 Dneminin ncelenmesi 78

3.2 1949-1950 Dneminin ncelenmesi 83

3.3 1950 -1951 Dneminin ncelenmesi 92


3.51952-1953 Dneminin ncelenmesi 106

3.6 6 1953-1954 Dneminin ncelenmesi 108




4. SONU 130

KAYNAKLAR 137

EKLER .142


12/166

GR

kinci Dnya Savandan sonra dnya, savatan nceki halinden ok farkl bir

konuma gelmiti. Sahne deimi, oyuncular deimi, baroller deimi ve senaryo

deimiti. Avrupa yklm ve harap bir haldeydi. Almanya, Avusturya yenilmi,

Avrupadan Uzakdouya kadar sz sahibi olan ngiltere ve Fransa g kaybetmi,

Sovyet Rusya ve Amerika yeni iki g olarak ortaya kmt. Silahl smrge savalar,

yerini silahsz strateji savana brakmt.

Sovyetler, Avrupann gszlnden faydalanarak, yaylmac bir politika

izlemeye balamt. Balkan lkelerine, kendi lkesinde yetitirdii komnistynetimleri yerletiriyor, muhalefeti zayflatyor ve askeri mdahaleden kanmyordu.

ngiltere ise Sovyetlere engel olamyordu. areyi Sovyetlerin karsnda tek g

olarak durabileceine inand Amerika Birleik Devletlerini Avrupaya yardm etmeye

ikna etmekte bulundu.

Savatan sonra, kendi ktasna ekilmeyi dnen Amerika ise, bu ary

kendisine bir grev addedmi ve lkesindeki tm muhalefete ramen, Avrupada oluan

boluu komnizm ve yaylmac politikasyla doldurmaya alan Sovyetlerin

karsna, dnya lideri sfatyla km ve Sovyetlerin askeri ve siyasi mdahalelerine,ekonomisiyle cevap vermitir.

Bu artlarda ilan edilen Truman Doktrinini, Amerikann ekonomik ve ynetim

adan gsz bir Avrupann, kendi ekonomisini ve refah dzeyini de zayflataca

dncesiyle, savatan sonra zaten yapmakta olduu dzensiz yardmlar bir plan

dorultusunda yapmaya karar vermesiyle Marshall Plan izlemi ve 1948-52 yllar

arasnda Avrupa lkelerine yaklak 13 milyar dolarlk bir yardm yaplmtr.

Marshall Plan, 5 Haziran 1947 tarihinde Amerika Birleik Devletleri Dileri

Bakan George C. Marshalln Harvard niversitesinde yapt konumayla tm

dnyaya aklad, Avrupann enkaz haline gelmi ekonomisini yeniden canlandrmak

amacyla uygulanan, Amerikan tarihinde yaplm en byk ekonomik yardmdr.

Amerika Birleik Devletlerine 1948-1952 yllar arasnda, drt yl sresince

11,820,700,000 dolar ve buna ek olarak alnmayan borlarla 1,505,100,000 dolara,


13/166

2

toplamda 13,325,800 dolara malolan bu plan1 akland andan itibaren gerek sebepleri,

gerek uygulanmas, gerekse sonular asndan dnya tarihine ekonomik, siyasi, sosyal

ve askeri alardan damgasn vurmutur.

George C. Marshall, konumasna, vatandalarna kendi topraklarndan uzakta

cereyan etmekte olan olaylarn ne kadar cidddi boyutlarda olduunu anlatarak balam

ve dnyann aslnda sava sonras durumunun hi de iac olmadn belirtirken,

zellikle Almanya ve Avusturyada bir trl salanamayan siyasi, sosyal ve ekonomik

dzenin yaratt olumsuz koullara ve harap olmu Avrupann aresizliine

deinmitir. O zamanlar daha program yaplmam olan bir yardm plannn ilk

habercisi olan bu konuma, bir nevi Amerikan hkmetinin halkn Avrupadaki

gelimelerden haberdar ederek onlar uygulanacak devlet politikasna sndrma

abasyd. Marshall konumasna u ekilde devam etmitir.Avrupann eski haline dnmesi iin ihtiyalar hesaplanrken, ehirlerde,

fabrikalarda, madenlerde ve tren yollarnda meydana gelen hasarlar tahmin edilmiti,

fakat aka grlmektedir ki, Avrupann bozulan ekonomik dokusunun yarattt hasar

bundan daha ciddi bir mahiyettedir. Getiimiz on ylda artlar anormaldi. Sava ncesi

ve savan devam iin yaplan hararetli almalar, ulusal ekonomileri ypratt.

Makineler ya bozuldu ya da tamamen devre d kald. Nazi hegemonyas altnda btn

teebbsler Alman sava makinesi retilmesi in harcand. Uzun sreli ticari ilikiler,

ahsi teebbsler, sigorta irketleri, tama irketleri ve bankalar nakit yoksunluundandolay yokoldu. Birok lkede insanlarn kendi parasna gveni kalmad. Avrupann

yeniden yaplanmas, savan zerinden iki yl gemi olmasna ramen, Almanya ve

Avusturyada dzenin salanamamas nedeniyle gecikmektedir. Fakat bu sorun kesin

olarak zme ulasa dahi Avrupann ekonomik yaplanmas beklenenden ok daha

fazla gayret ve zaman gerektirecektir.

Gerekten de, Avrupada her adan bir ykm yaanmaktayd. Dviz ve altn

rezervlerinin de sava sresince erimi olmas, retemeyen Avrupann bu eksikliini

d almlarla kapatmasn da engelliyordu. Ne makinelerini tamir edebiliyor, ne demakine alabiliyordu. stelik ok souk geen 1947 k da zaten ihtiyalar zor

karlayan tarm retimine byk darbe vurmutu. Bu koullar altnda Avrupa

1www.ambrosevideo.com/resources/docs/53.PDF


14/166

3

Amerikann desteini aryordu.2 Kurtulu midini Marshall Planna balamt.

Durumu en iyi ifade eden kelimeler Marshall Plannn uygulanmasnda nemli katklar

olan dnemin ngiliz Dileri Bakan Ernest Bevinin azndan u ekilde

dklyordu.; Marshall Plan batmakta olan insanlk iin bir can simidi, inancn

tesinde bir cmertlik anlay ve daha nce hi grlmemi bir umut dr.3

Avrupann bozulan ekonomik dzeninin yeniden canlandrlmas ve zor durumdaki

insanlara yardm edilmesi, dolaysyla Amerikann en byk pazarlarndan birine tekrar

alm gcnn kazandrlmas amacyla balatlan, Marshall Plan her ne kadar ekonomik

bir yardm olarak grlse de, sebepleri dahil uyguland mddete hep siyasi bir

hviyet tamtr. IInci Dnya Harbi sonras onalt Avrupa lkesine yaplan bu yardm,

o gnn Avrupasn tekrar hayata dndrrken, ayn zamanda yeniden olumakta olan

dnya siyasi haritasnn da snrlarnn belirlenmesinde nemli rol oynamtr.kinci Dnya Harbi sonras balayan souk sava dneminde ortaya kan iki

byk gcn, Avrupa haritas zerindeki santran mcadelesi ve devam eden taktik

savann belki de en akll hamlesi Marshall Plan olmutur. Bu ekilde Sovyetler

Birliinin yaylmac politikas ve komnizm Bulgaristan, Romanya, ekoslovakya gibi

Balkan lkelerinin bir ksmyla snrl kalm ve Amerikann yardmlaryla Fransa,

ngiltere gibi gl lkeler Sovyet tehdidi karsna tekrar bir g olarak kmay

baarabilmitir. Sovyetler Birliinin kar hamle olarak planlad Molotov Plan ise

Marshall Plannn yaratt etkinin ok gerisinde kalmtr. Plann ellinci yl kutlamalarerevesinde konuma yapan dnemin Amerikan Bakan Bill Clintonun Marshall

Plann; daha sonra ekonomik bir mucizeye dnecek olan bir mknats, bir balang,

gven ina eden bir sre olarak tanmlamas ve o zaman 13 milyar dolara malolan bu

yardmn bugnk deerinin 88 milyar dolar olduunu belirtmesi de bu hamlenin ne

kadar uzun bir dneme etki eden, ne kadar baarl bir adm olduunu anlatmaktadr.4

Marshall Plan Amerika asndan olduka baarl sonular dourmutur. Avrupa

lkeleri zerinde sz hakk elde etmi, dnya ekonomik dengelerini elinde tutmay

baarm, sava sonras karlaabilecei ekonomik durgunluk tehdidini Avrupa

2 Kingleberger Charlsp, Marshall Plan Days, p.9-10

3 The Marshall Plan, Editor: Kathleen E. Hug, p.17

4 The Marshall Plan, Editor: Kathleen E. Hug, p.1


15/166

4

pazaryla nlemi ve Sovyet tehdidini bertaraf etmitir. Avrupa lkeleri, sava sonras

kar karya kaldklar kaostan kurtulma srecinde bu yardmlardan byk oranda

istifade etmi, ticaret hayatn tekrar canlandrm, retimini yeniden st dzeye

karmtr.

Marshall Plan, Trkiye asndan ise olduka farkl sonular dourmutur. kinci

Dnya Savandan, savaa katlmamasna ramen byk bir handikapla kan Trkiye,

1930lu yllarn bandan itibaren, Birinci Be Yllk Kalknma Plan ile yakalam

olduu byme ivmesini kaybetmitir. kinci Be Yllk Kalknma Plan

hazrlanmasna ramen yrrle konulamam, zellikle Sovyetlerin tehditkar tutumu

karsnda savunma harcamalar artm ve askere alnan gen nfusun artmasyla retim

gc byk oranda azalmtr.

Ekonomimizi etkileyen btn bu olumsuzluklara sava sonucu dnya arenasndayalnz kalma psikolojisi de eklenince, kurtulu aresi ne yazk ki baka lkelerde ve d

yardmlarda aranmaya balanmtr. O dnem ierisinde art arda ilan edilen Truman

Doktrini ve Marshall Plan, Trkiyenin zaten dnya lideri olarak setii Amerikaya

olan hayranln daha da artrm ve neredeyse bu yardmlar alabilmek karlnda

ekonomik adan kaderimizi kaytsz artsz Amerikaya teslim etmiizdir.

Sava sonras d politikasn, Bat Bloku merkezli olarak yrtmeye karar veren

Trk hkmeti, Dou ve Arap lkelerine tamamen srtn evirmi ve Amerika Birleik

Devletlerine yaknlaarak Sovyet tehdidinden kurtulma abalarna girimitir. TrumanDoktrininin ilanyla sanki Amerika Trkiyenin hamisiymi gibi bir hava oluturulmu

ve durdurulamaz bir Amerikan hayranl balamtr.

Truman Doktrininin ilanyla alnan askeri yardmlarn astar yznden pahalya

gelmi, alnan malzemelerin idamesi iin harcanan paralar maliyetinin neredeyse iki

katna kmtr. stelik alnan yardmlarn ancak Amerikann izin verdii artlarda

kullanlacan kabul etmi olmamzn, bir nevi iilerimize mdahale olacan ne

yazk ki grmezden gelmiizdir.

Truman Doktrininin ilanndan be ay gibi ksa bir sre sonra ilan edilen MarshallPlan ise Amerikann ve Avrupa lkelerinin bizi nerede grmek istediinin ak bir

gstergesi olmutur. nceleri Trkiyenin kinci Dnya savana girmemi olmas,

savan balang safhalarnda Almanyaya krom satlm olmas ve yksek miktarda


16/166

5

dviz ve altn rezervlerinin bulunmas nedeniyle yardm planna dahil edilmek

istenmemi ve Paris Konferansnda plann dnda tutulmutur.

Trk kamuoyunda neredeyse infiale yol aan bu gelimeler sonucunda Amerikaya

heyet gnderilmi ve ikili grmeler sonucunda verilen tavizler karlnda Marshall

Planna dahil edilmiizdir.

Trkiyeyi Avrupann gda reticisi olarak gren Amerika, ar sanayi

retimindeki geliimimiz iin istediimiz yardm plann kabul etmezken, hafif sanayiye

ynelmemizi desteklemitir. Hafif sanayi tesislerinde ve retiminde gelime grlm

fakat bu istenilen dzeyde olmamtr. Trkiyede Marshall Yardm, en ok tarm,

madencilik ve yol inas alanlarnda kullanlmtr. Traktr, tarm makineleri, yol inaat

makineleri alnm btn bu malzemelerin yedek paralarna yllarca byk miktarda

paralar denmitir Tarm retiminde modernizasyon desteklenmi fakat bu konuda dainanlmaz harcamalar yaplmtr. Bir kye bir traktr yeterli gelecekken, her ifti

arazisinin byklnden bamsz olarak traktr alma sevdasna kaplmtr.

Bu dnem ierisinde yol yapmna arlk verilmi, Trkiyenin hemen her

blgesinde yol yapm almalar balatlmtr. Fakat ulam alannda da hata yaplm,

demiryollar ihmal edilmi, ok daha ekonomik olmasna ramen nakliyat iin

demiryollar kullanlabilecekken, Amerikadan ithal edilen arabalar Trkiyenin drt bir

yannda dolamaya balamtr.

Bu sre ierisinde ekonomiyi kt gidiattan kurtarabilmek iin alnan kredilerher geen yl artmtr. Alnan krediler, ekonomide dzelme salamam, aksine artan

d borlanma ciddi bir ekonomik tehdit haline gelmitir. Bu dnemde ithalatn

artmasnn nne geilememi, cari an artmas engellenememitir. thalatn

azaltlarak yerli retimin desteklenmesi iin yaplan develasyonlar, yanl politikalar

sonucunda sadece belli bir kesime yarar salamaktan teye gidememitir.

ok byk mitlerle peinden adeta koulan Marshall Yardmlar, istenilen

sonucu dourmaktan ok uzak kalmtr. Tam aksine ekonomik istikrar bir trl

salanamam ve yukarda bahsedilen olumsuz tablo ile kar karya kalnmtr. Tmbu gelimeleri, direkt olarak Amerika, Avrupa, Sovyetler geni iinde balayp, tm

dnyaya sirayet eden Marshall Planna balamak tabi ki yanl olacaktr. Bunda

uygulanan yanl ekonomik politikalarn, dilikilerimizde etkisiz kalmamzn, uzun

vadeli planlar yaplamamasnn etkileri grmemezlikten gelinemez. Ancak biz


17/166

6

konumuz itibaryla bu sre ierisindeki gelimelere Marshall Plan asndan bakmaya

alacaz.

Marshall Plan, Amerika ve Avrupa lkeleri ve Trkiye asdan farkl boyutlarda

cereyan ettii iin, biz de Marshall Palnnn geliimini Avrupa ve Trkiye asndan

farkl blmlerde incelemenin daha uygun olacan dndk.

Biirinvi blmde, Marshall Plann Avrupa ve dnya dengeleri zerinde

oluturduu tesir asndan inceledik. Tarihi sre ierisinde yaklaabilmek amacyla da

IInci Dnya Harbi sonucu oluan g dengelerini ve Avrupann sava sonucu

durumunu, Amerikann Avrupada boy gsteren Sovyet tehdidine kar Inci Dnya

Harbi sonrasnda uygulad kabuuna ekilme politikasn uygulamayacann ilk

belirtisi olan Truman Doktrinini, Avrupa lkelerinin ve tabi ki Sovyetler Birliinin

Marshall Planna kar tepkilerini ve Marshall Plannnn uygulanma srecinedeindik.5

kinci blmde, Marshall Plannn Trkiyede kabul ediliinin yksne

deineceiz. Trkiyeyi bu yardmlar neredeyse gz kapal kabul etmeye iten sebepler

nelerdi, Truman Doktrinini ve Marshall Plann hangi artlar altnda hangi koullarla

kabul ettik, neden bu yardmlar bizi alternatif zm yollar bulmamz engelleyecek

kadar ok megul etti, neden balangta plann dnda brakldk ve ne artlarda plana

dahil edildik bunlar inceleyeceiz.

nc blmde ise 1948-1958 dnemi ierisinde yaplan yardmlar, basndakan haberler, ajanslar tarafndan geilen bilgiler, meclis oturumlarnda yaplan

konumalar ve belgeler araclyla takip edip yllar itibaryla aktaracaz.

5 Veli Ylmaz, Siyasi Tarih, Harp Akademileri Yaynlar, stanbul, 1998, s.245


18/166

7

1. BLM

MARSHALL PLANINI HAZIRLAYAN SEBEPLER MARSHALLPLANININ AVRUPADA KABUL EDL VE ETKLER

1.1 kinci Dnya Sava Sonras Avrupa ve G Dengeleri

kinci Dnya Sava sonras, hemen hemen tm dnya lkeleri sava sonras

ykm ve skntlar byk lde hissetmitir. Bu alt yl sren zdrapl dnemden

sonra da, istenilen bar ortam ne yazk ki olumamtr. Dnya souk sava ad verilen

dnem ierisinde hep bir nc dnya sava m balyor endiesi iinde geirecei

yeni bir gizli sava dnemi ierisine girmitir. Bu sre ierisindeki g savalar da

etkisi bugne kadar srecek yeni bir yaplanmay oluturmutur. 1945 sonras dnya,

sava balamadan nceki halinden ok farkl ynde gelime gstermitir.

Zafer gn, Nazi Almanyasna kar yaplan sava sona erdirmi olmasna

ramen bar salanm saylmazd. Barn salanabilmesi iin IInci Dnya Harbinin

harap ettii ekonomik ve politik sistemlerin tekrar ina edilmesi gerekiyordu. Avrupa

savan etkilerini her ne kadar onarmaya alyorsa da ellerindeki demode ve yetersiz

malzemeler buna izin vermedii gibi tesislerin etkili bir ekilde kullanlmasn

salayacak maddeleri ithal etmeye yetecek dolar ve altn rezervleri yoktu.6

Avrupann ekonomik gelimesinin neden yavaladn ayrntl olarak inceleyen

Amerika Birleik Devletleri, Marshall Planyla ilgili olarak hazrlad belgede bunun

nedenlerini yle sralamaktadr.7

a. IInci Dnya Harbi sonucunda bagsteren fiziksel yorgunluk ve ypranma,

b. Dmanlklarn sebep olduu hayal krklklar, gvensizlik ve kaytszlk,

c. Tesis ve malzemelerin harap olmas ve anmas,

. Finansal kaynaklarn zellikle de dviz ve d kaynaklarn azalmas

6 Michael J. Hogan, Blueprint For Recovery, The Marshall Plan, s.4-15

7 Certain Aspects of the European Recovery Problem, ERP [folder 2]; Subject File, 1916 1960; ClarkClifford Papers


19/166

8

d. Sava ncesi dnemin ekonomik ilikilerinin bozulmas ve endstriyel tesislerin

durmas ve bunlarn neden olduu sosyal ve ekonomik ykm,

e. Alman ekonomisinin barl amalarla retime gemesinin srekli gecikmesi

Bu ve bunun gibi nedenlerle Avrupann sava nceki dnemin refah gnlerine

kendi abasyla dnmesi, hatta u an ki durumunu korumas dahi ne yazk ki mmkn

grnmyordu.

Avrupann yaad ekonomik krizi, George C. Marshall mehur konumasnda

en basit ekliyle ky ve ehirin arasnda allagelmi tarm rnleri-sanayi mallar dei

tokuunun yaplamamas eklinde anlatmtr. ifti, rettiini ehirdeki reticiyle

dier ihtiyalar karlnda deiir. Bu iblm modern hayatn gereidir. Bugn bu

gerekleememektedir. ehir endstrisi iftiyle deitirecei mallar retememektedir.

Hammadde ve yakt sknts vardr. ...ifti rettiini deiecek mal bulamad iinona hi bir kar getirmeyen msr ektii tarlalarn meraya evirmitir. Kyafet ve

yaamn dier gereklerinden taviz vererek daha ok hububat stoklamakta ve ailesinin

karnn doyurmaktadr. Bu arada ehirde yaayan insanlar da yiyecek ve yakt sknts

ekmektedir. Bu nedenle hkmetler bu ihtiyalar dardan karlamak iin dviz

kullanmak durumunda kalmaktadrlar. Bu da yeniden yaplanma iin ayrlan fonlar

azaltmaktadr. Dnya iin hi de iyi olmayan bir durum gelimektedir. rnlerin

deiimine dayal olan modern iblm sistemi sona ermek zeredir.

1947 ylndaki tarm retimi sava ncesi retimin %83, snai retimi %88i,ihracat ise %59u seviyesindeydi.8 Ktlk ve enflasyon igcnn etkinliini azaltrken,

kmr, elik ve dier hammaddelerin yetersiz oluu retimin artmasn engelliyordu.

Btn bunlarn zerine 1946-47 k o zamana kadar hi grlmemi bir iddette

geince zaten az olan ekonomik kazan ta eriyip gitti.9

Ekonomik kriz yaanmakta olan diplomatik ve politik problemleri daha da kt

duruma getirmi, Fransa ve talyada hkmetin otoritesi zayflamt. Almanya

ekonomik adan en zor durumda olan Avrupa lkesiydi. ngiltere ise kaynaklarnn k

8 Alan S. Milward, The Reconstruction of Western Europe, 1984

9wikipedia.org/wiki/Marshall_Plan


20/166

9

kriziyle birlikte erimesini takiben, artk Yunanistana yardm edemeyeceini deklere

ediyordu.10

kinci Dnya Savandan sonra Avrupann bu derece etkisiz kalmas sonucu

ortaya kan ve bugne kadar devam eden milletleraras politikann yaps ok

deimitir. Savatan sonra dnya politikasna iki yeni kuvvet, Amerika ve Sovyet

Rusya hakim olmu ve bu iki lke daha nce ekingen kaldklar dnya platformunda

Fransa, ngiltere, Japonya, Almanya ve talyann yerini almlardr.11

Savan sona ermesinden sonra kendi ideolojisi olan komnizmi dnyada hakim

klmak isteyen Sovyet Rusya ile, komnist dzenin karsnda olan lkeler arasndaki

mcadelenin konusu, farkl dnya grlerinin atmas ve hrriyet dzeni ile totaliter

komnist dzenin mcadelesi haline gelmitir. Milletleraras ilikilerde byle bir durum

ilk defa ortaya kmtr.Sovyetler savan ardndan kendileri asndan tarihi bir frsat yakaladklarnn

farkndaydlar. Karsnda denge unsuru olarak bulunan ngiltere, Fransa gibi lkeler

gcn kaybetmi, Almanya neredeyse yokolma noktasna gelmiti. Hem askeri hem de

ekonomik adan karsnda durabilecek bir g olmad gibi, Balkan lkeleri, Trkiye,

Yunanistan gibi lkeler de Sovyetlerin basksna fazla dayanamazd. Bunun bilincinde

olan Stalin bu frsat deerlendirmek iin yaylmac politikasn daha sava bitmeden

uygulamaya balam ve Churchilli endieye sevketmiti.

Sovyet Rusya emperyalist politikasn ana istikamette uygulamaya almtr.ran zerinden Orta Dou petrolleri ve Basra Krfezi ile Hind Okyanusu, Trkiye

zerinden Boazlar, Ege Denizi ve Dou akdeniz ve Yunanistan zerinden Dou

Akdeniz. Bu istikametin ortak zellii hepsinin de ngilterenin karlar iin hayati

nem tayor olmasyd.12

Aslnda iki lke arasndaki sorunlar kinci Dnya Harbinin mihver devletler

lehine sonulanacann anlald andan itibaren kendini gstermeye balad.28

Kasm-1 Aralk 1943 tarihleri arasnda, Roosevelt, Stalin ve Churchillin katlmlaryla

Euraka ifre adyla dzenlenen Tahran Konferans, mttefikler arasnda arasnda

10 Michael J. Hogan, a.g.m, s.4-15

11 Fahir Armaolu, 20.Yzyl Siyasi Tarihi 1914-1995, C:1-2, s.421

12 Fahir Armaolu, a.g.e.s.442


21/166

10

balayan gr ayrlklarnn su yzne kt ilk bulumayd. Sovyet Rusyada gelecek

asndan endie yaratan Almanyann durumu bu konferansta grlm, Churchill

Almanyann 5 ayr bamsz devlete blnmesini isterken, Almanya tehdidinin ortadan

tamamen kalkmasn isteyen Stalin, ellibin Alman subaynn kuruna dizilmesini

isteyecek kadar ileri gitmitir.13

Almanyann savan sonlarna doru g kaybetmeye balamas ile Dou

Avrupada Almanyaya kar nemli bir stnlk salayan Sovyetler, yaylmac

politikalarn da harekete geirdiler. Bu srada talyann da kmesi zerine

Balkanlardaki milliyeti hareket hzland. Bu da Balkanlarda komnizmin yaylmasn

kolaylatrd. Bu gerei ok nceden farkeden Churchill srarla Balkanlarda ikinci bir

cephe almasn istiyordu. Bu ekilde Balkanlara Sovyet askerlerinden nce mttefik

askerlerin girmesini salayacakt. Bu fikri Amerika kabul etmeyince Churchill,Balkanlarn Sovyetler ve ngiltere arasnda nfuz alanlarna blnmesini iin Sovyetlere

teklif gtrd. Sovyetler buna lml yaklamasna ramen Amerika buna iddetle kar

kt ve bu srada da Sovyet ordular Romanyaya girmeye balad.14

Balkanlarda oluacak komnist blokun ilk adm olan bu lkeyi, Bulgaristan,

Macaristan, Yugoslavya ve Arnavutluk takip etti. Dou Avrupada ilerleyen ve ilk

etapta kurtarc rol stlenen Kzl Orduyla birlikte, Stalin bu lkelere daha nceki

dnemlerde yasakl olan ve kendi lkesinde eitimlerini artrd komnist liderleri de

gndererek tekilatlanmaya balad.1945 ubatnda, Krmda Yaltada, Stalin, Churchill ve Roosevelt arasnda

yaplan toplant sonucunda Kurtarlm Avrupa Hakknda Deme yaynland. Bu

deme, serbest ve demokratik seimler iin gerekli tedbirler alnncaya kadar, Sovyet

igalindeki lkelerde geici hkmetlerin kurulmasn ve btn partilerin eit ekilde

temsil edilmesini ngryordu. Zaten hi bir parti, hkmeti tek bana ynetecek

ounlua sahip deildi. Seimlerin sonrasnda da, koalisyon hkmetleri grev bana

geldi. Fakat komnistler bu kabinelerde ileri, Adalet ve Enformasyon Bakanl

grevlerini aldlar. ileri Bakanl ile gvenlik gleri, Adalet Bakanl ile

13 Fahir Armaolu, a.g.e, s.393-394

14 Fahir Armaolu, a.g.e, s.396


22/166


23/166

12

karyayd. Kamuoyu, bir taraftan Avrupann iler acs hali ve zor durumdaki

insanlarn yaadklar anlatlarak, dier taraftan da kendi halknn iine komnizm ve

dolaysyla da Sovyet Rusya korkusu yerletirilerek ikna edilmi ve bunun Amerikann

da faydasna olacana inandrlmtr. 16

kinci olarak askeri bir takm nlemler alarak dousunu zaten kaptrd

Avrupann batsn kaptrmamak iin ncelikle Truman Doktriniyle Trkiye ve

Yunanistana askeri yardmda bulundu ve Dou Blokunu kendi nderliinde kurulan

askeri ittifaklarla evirdi. Ve daha sonra yine bu askeri ittifaklarla sosyalizmi Sovyet

snrlarna pskrtme politikas gtt. Bu ittifaklarn en nemlisi 1949da kurulan

NATO oldu.

nc olarak ta bir takm ekonomik nlemlere bavurdu ki bunlarn en nemlisi

Marshall Planyd. Marshall Plan 3 amaca ynelik olmutur.

17

Birincisi Avrupaytekrar dnya ticaretine kazandrmak, ikincisi yardm alan lkelerin ekonomilerini

denetlemek ve nc olarak ta ABD ekonomisini canlandrmak ve mallarna pazar

salamak. Bunun iin Amerikan halknn dedii vergilerin kullanld dnlrse,

politikaclarn, halk psikolojik adan ne kadar iyi hazrladklar anlalacaktr.

Kendi halkn dnya siyasetine hazrlamakta zorlanan Amerikann, Avrupada

yrtmek istedii politikay kabul ettirmesi hi te zor olmad. Zaten Avrupa lkeleri

bata ngiltere olmak zere bunu bir mecburiyet olarak gryorlard. Dou Blokunda bu

denli hzla yaylan Sovyetler, Alman tehdidini yeni bertaraf etmi olan Avrupann gmerkezlerini endieye sevketmiti. Amerika da, bu durumdan istifade ederek Dou

Avrupann ardndan Sovyetlere kar kaybetmek istemedii Bat Avrupada ekonomik,

sosyal ve siyasi bir devrim gerekletirdi. Sonunda da stlendii dnya liderlii

grevini baaryla yerine getirerek dnya siyasetine egemen olmay baard.

16 Sleyman Barda., Amerikan ktisadi Yardm ve Trkiye, ktisat ve Maliye Mecmuas, C.II, 15Austos 1955, s.5, s.177-195

17 Baskn Oran, Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt1:1919-1980, s.484


24/166

13

1.2 Truman Doktrini

1.2.1 Truman Doktrininin lan Edili Sebepleri

Churchill IInci Dnya Harbinin sonlarna doru Sovyetlerin Balkanlardaki

stnl ele geirmesini ancak izlemi, Balkanlarda ikinci cephenin almamasyla da

direncini kaybetmi ve stratejisini deitirerek Sovyetlerle uzlama yoluna gitmeye

almtr. Bu dorultuda Churchillin abalaryla, Stalinle aralarnda ikili olarak

Moskova Konferans gereklemitir. Fakat sava sonras ortaya kan durum, galip

tarafta olmasna ramen, Churchillin isteklerinden tamamen farkl bir yndegelimitir.

zellikle Balkanlarda nceki paragraflarda anlattmz ekilde gelien durum

karsnda ancak Yunanistanda tutunmay baarabilen ngiltere, ekonomik adan dier

Avrupa lkelerinden pek te farkl bir durumda deildi.

Balkanlardaki baarl yaylma politikasn, Yunanistan ve Trkiye zerinde de

uygulamak ve tarihi hayalini gerekletirmek isteyen Sovyetler, bunun iin

Yunanistandaki i savatan ve Trkiyenin savata taraf olmamas nedeniyle dnya

arenasnda yalnz kalm olmasndan faydalanmak istiyordu.kinci Dnya harbinden yorgun kan ngiltere, Sovyetlerin bu ilerleme hareketine

engel olacak gc kendinde grmyor ve bu kar sahalarndan ekilerek Amerikay

burada mcadele etmeye tevik etmek istiyordu.

Sava sresince ayn saflarda savaan iki byk gten biri, dierinin kendisine

brakt alanda at koturuyor, dieri ise bu konuda en gvendii kalesini kaybediyordu.

Amerika vakit kaybetmeksizin Avrupaya mdahale etmeliydi. Aksi takdirde Sovyetler

Birlii ve komnizm kar konulamaz bir hal alacakt.

ABD statkonun korunmasn ve sava ncesi dnya dzeninin korunmasnistiyordu. Bunun iin de temel olarak dier Avrupa devletleri gibi Versailles dzenini

savunmutur. Sovyetler ise bu antlamann kendisine kar yaplm olduunu


25/166

14

dnyordu.18 Ayrca statkonun korunmas yaylmac politikasn uygulayamayaca

anlamna geliyordu ki, u an bunun iin karsnda ciddi bir engel grmyordu.

ngiltere sava sresince Yunanistana maddi ve askeri yardmda bulunmutu.

Fakat sava sonras iinde bulunduu durum nedeniyle bunu devam ettirmesi mmkn

grnmyordu. Bu durumda tek bir aresi kalyordu. Sovyetlerin karsna kabilecek

tek g olan Amerikadan yardm istemek. ngiltere, 24 ubat 1947de, ABD Dileri

Bakan mstear Dean Achesona, ngilterenin artk Yunanistandan kmaya kararl

olduunu bildirerek Trkiye ve Yunanistanla ilgili iki memorandum verdi. Bu

memorandumlarda, Trkiyenin Bat savunmas iin nemini belirtirken, Trkiyeye

hem ekonomik, hem de askeri yardm yaplmas gerektiini belirtti.19

ngiltere bu nota ile artk Yunanistana verdii maddi destee devam

edemeyeceini aka bildirmi oluyuordu. Bu tutumuyla, Amerikaya ok fazla birseenek brakmamt. Sovyetler Birliinin emperyalist ve yaylmc politikalarnn

bask altnda tutmaya alt nemli lkeden biri olan Yunanistann, -dier ikisi

ran ve Trkiyedir- bir nevi sahipsiz kalaca dncesi, Amerikay bu lkeye

ekonomik ve askeri adan destek verme politikasna itiyordu. Zaten Yunanistann

dardan mdahale olmakszn iinde bulunduu durumdan kurtulmas mmkn

grnmyordu.

Yunanistan, Alman kuvvetlerinin ekilmesinden sonra, Yunan eteleri arasnda

ba gsteren bir sa sol atmas ile kendini bir karmaann ortasnda buldu. Budnemde ngiltere Yunanistana asker kard. Yunanistandaki sol rgtlenmeye

Makedonyadaki emelleri nedeniyle Tito da destek vermekteydi. 1946 Martnda yaplan

genel seimleri saclarn kazanmasndan sonra Titonun desteiyle glenen komnist

Markos ayakland ve Yunanistan bir i savaa srklendi.20

Burada dikkati eken bir nokta da Sovyet Rusyann, Yunanistan daha i savaa

srklenmeden nce, ngiliz askerlerinin Yunanistandan ekilmesi iim BMye

18 Oral Sander, Siyasi Tarih 1918-1944, s.13

19 Fahir Armaolu, a.g.e., s.442

20 Fahir Armaolu, a.g.e,s.430


26/166

15

bavurmu olmasyd. Bu Yunanistan iin yaplm olan planlar, ngiliz askerlerinin

bozduunu gsteriyordu.21

Trkiye asndan durum biraz daha farklyd. Savaa girmemi olmasna ramen,

sava sresince Sovyet tehdidini srekli hissetmi ve hazrda tuttuu askeri gc srekli

takviye etmitir. Sava sonrasnda ise Trkiyenin endieleri geree dnm ve

Sovyet Rusya zellikle Boazlar ve Karadeniz zerindeki emellerini aka beyan eder

bir hale gelmiti.

Trkiye, hem Sovyetlerin yaylma politikas hem de Amerikann Sovyetleri

durdurarak Dou Akdeniz ve Ortadoudaki Sovyet tehdidini engellemesi asndan

olduka kritik bir corafyadayd. Zaten Amerikay Trkiyeye yardma iten esas neden

de Trkiyenin zerindeki Sovyet tehdidinden ziyade sahip olduu zel konumdur.

Byle bir lkenin Sovyet etkisine gemesi demek bu kaynaklarn ve sahip olduujeopolitik gcn rakibe kaptrlmas demekti.22

Trkiye, Ortadou ve Balkanlar ve dolaysyla Avrupa arasnda hava, deniz ve

kara balantlarnn kontrolnn kolaylkla salanabilecei, Sovyetlerin Akdeniz ve

Ortadouya doru ilerlemesinin engellenebilecei ve olas bir sava durumunda Sovyet

saldrsnn durdurulabilecei bir konuma sahiptir. Ayrca Sovyetlere kar

giriilebilecek herhangi bir harekat iin de s olarak kullanlabilir ender corafyalardan

biridir.23 Bunun farknda olan Amerikan askeri uzmanlar bu konuyla ilgili olarak

Bakanla verdikleri raporda, Sovyetler Birliinin Trkiyeyi emip yutmasdurumunda, Amerikann Ortadouyu savunma yeteneini tamamiyle kaybedeceini

bildirmilerdir.24

Ezelinden beri Sovyetlerin hayali, Yunanistan hakimiyeti altna alarak Grek

hkmranlnn etkilerini devam ettirmek ve Trkiye zerinden boazlarla Akdenize

almakt. Truman Doktrininin arefesinde, yardma konu olan iki lke Yunanistan ve

Trkiye Sovyetlerin basksna kar koyabilecek gte deillerdi.

21 Fahir Armaolu, a.g.e., s.431

22 Ayn Tarihi, Mart 1947, no:160,s.150; The Department of State Bulletin, 18 May 1947

23 Oral Sander, a.g.e., s.16

24 George Mc Ghee, ABD-Trkiye NATO-Ortadou, s.56


27/166

16

General Eisenhover, ubat 1948de Amerikan ordusuna gnderdii gnlk

emirde, Bat Avrupadaki ananevi dostlarmzn iinde bulunduu artlar gittike

vahimlemektedir. Bu memleketler mterek mirasmz olan hrriyet iin mcadeleden

vazgeer ve totaliterlerin peneleri altna derlerse Amerikann gvenlii ciddi bir

tehlike altna girecektir. O zaman yaamamz iin esasl maddeleri elde etmemiz

mmkn olmayacak ve hereyden fazla ehemmiyet verdiimiz yaama seviyemizin

muhafazas iin verdiimiz gayretler boa gitmi olacaktr... Akdeniz gibi nazik

blgelerde imdi gttmz d siyasetin hedefi de bu durumun engellenmesine

yneliktir. Biz orada istiklallerini muhafaza etmekte, dier mstahsil milletler

arasndaki muvasala ve ticareti salamakta olan memleketleri destekliyoruz diyordu.

Sovyetler Trkiye ve Yunanistan zerinde istedii etkiyi kurduu takdirde burada

kapal bir ekonomi kurabilir ve Amerikann bu blgelerdeki petrol, hammadde ve dieryeralt kaynaklarna ulamasn engelleyebilirdi. Bu da Amerikann uygulad tm

politikalarda en nemli esaslarndan biri olan kendi refah seviyesinin yksek tutulmas

ilkesine ters dyordu.

Bu artlar altnda, Amerikan hkmeti bu iki lkeye yardm karar almakta

gecikmemitir. 12 Mart 1947 tarihinde, Bakan Truman, Senato ve Temsilciler

Meclisinin yapt ortak oturumdan sonradan Truman Doktrini olarak anlacak olan

mesaj okumutur. Truman bu tarihi konumasnda, Amerikan d politikas asndan

da tarihi bir adm atm ve Amerikann dnya kurtarclna soyunduunun sinyallerinivermitir.

1.2.2 Truman Doktrininin lan Edilmesi

Bakann isteklerinin kabul edilmesini takiben bu dorultuda hazrlanan

Yunanistan ve Trkiyeye Yardm Kanunu kongre tarafndan kabul edildikten sonra

22 Mays 1947de Truman tarafndan imzalanarak yrrle girmitir.25

Truman konumasna Yunanistann iinde bulunduu durumu anlatarakbalamtr. Sava sresince Almanyann tahrip ettii Yunanistann ekonomik olarak

25 The Department Of State Bulletin, 1 June 1947, p.1070-1071


28/166

17

ok zor bir durumda olduunu ve tekrar dirilmek iin ekonomik yardma acilen ihtiya

duyduunu anlatmtr. Trkiyeden u ekilde bahsetmitir.

Trkiyenin geleceini zgr ve salam bir ekonomiyle ekillendirmesi dnyann

zgrlk insanlar iin Yunanistann geleceinden daha az nemli deildir.

Trkiyenin iinde bulunduu artlar, Yunanistandan daha farkldr. Trkiye,

Yunanistan saran felaketlerden kurtulmutur ve sava sresince ngiltere ve Amerika

Trkiyeye malzeme yardmnda bulunmutur. Bununla birlikte, Trkiyenin u anda

yardmmza ihtiyac vardr.

Savan balamasndan itibaren, Trkiye ngiltere ve Amerikadan ulusal

btnlnn devam iin gerekli olan modernizasyon iin yardm isteinde

bulunmutur. Bu btnlk Ortadoudaki dzenin korunmas iin gereklidir.

ngiltere hkmeti, Trkiyeye yardma devam edemeyeceini bildirmitir.Yunanistan durumunda olduu gibi, eer Trkiye ihtiya duyduu yardm alacaksa,

bunu Amerika salamaldr. Bu yardm salayabilecek durumdaki tek lke

Amerikadr.

Grld gibi Truman sava sresince, Trkiyeye yardm edildiini ve

Trkiyenin Yunanistan gibi ekonomik sorunlar yaamadn belirtmitir. Dolaysyla

Trkiyeye yaplacak yardm Yunanistana gre daha az olacak ve Sovyet Rusya

tehdidine kar orduyu modernize etmek ve glendirmek amacyla sadece askeri alanda

yaplacaktr.Truman kongreden yardm iin yetki istemek amacyla konumasna u ekilde

devam etmitir.

Yunanistann btnlnn korunmasnn, neden nemli olduunun anlalmas

iin haritaya sadece gzatmak yeterli olacaktr. Eer Yunanistan silahl aznln

kontrolne geerse, komusu Trkiye zerindeki etkisi ciddi boyutlarda olacaktr.

Karmaa ve dzensizlik btn Ortadouya yaylabilir.

Dahas, eer Yunanistan kaybederse bunun Avrupann bamszlklarn devam

ettirmek ve savan hasarlarn onarmak iin mcadele eden, dier lkeleri zerindederin etkileri olacaktr.

...Eer Yunanistan ve Trkiyeye yardm etmezsek, Dou kadar Bat da

etkilenecektir. Hzl ve kararl bir ekilde harekete gemeliyiz


29/166

18

Bu nedenle Kongreden 30 Haziran 1948 tarihine kadar olan sre ierisinde

400,000,000 dolar kullanmak zere yetki istiyorum...

Fonlara ek olarak, bu lkelere istekleri dorultusunda, tekrar yaplanmasnda

yardmc olmak ve yardmlarn kullanlmasnda nezaret etmek zere askeri ve sivil

personel grevlendirmek iin de yetki istiyorum. Bu yetki seilmi Yunan ve Trk

personelin eitimini de kapsamaldr.

Son olarak kongreden, bu fonlar en hzl ve etkili bir ekilde, ihtiya maddeleri,

erzak ve malzeme almnda kullanabilmek iin yetki istiyorum.

... Eer durum gerekten ciddi olmasayd byle bir yardm istemezdim. Amerika

Birleik Devletleri, IInci Dnya Savan kazanmak iin 341,000,000,000 dolar harcad.

Bu da dnya zgrl ve bar iin yatrmdr.

Yunanistan ve Trkiye iin istediim yardm, harcanan bu parann onda birindenbiraz fazla. Dikkat etmemiz gereken bu yatrm koruma altna almak ve boa

gitmediinden emin olmaktr.

Totaliter rejimlerin kkleri zayflk ve istekle doar. Fakirlik ve totalirizm,

kavgann olduu eytani topraklarda byr ve yaylr. nsanlarn daha iyi bir hayat iin

mitleri bittiinde, geliimini tamamlar. Bu midi canl tutmalyz.

Dnyann zgr insanlar zgrlklerini muhafaza edebilmek iin yardmlarmz

bekliyor. Liderlikte tereddt edersek dnya barn ve tabi ki kendi lkemizin

selametini tehlikeye atarz. Olaylarn hzl geliimi sonucunda zerimize byk grevleryklendi. Kongrenin bunu doru bir ekilde yerine getireceine inanyorum.

Trumana gre Amerikann ana hedefi toplumlarn bask altnda yaamasna izin

vermemek olmalyd.26 Dnyann zgr kalmas Amerikann yapaca yardmlara

balyd. Bu yardmlar yapacak tek lke Birleik Devletlerdi. Konumasnda aka

ifade ettii gibi artk Amerika liderlii tereddt gstermeden ele almalyd.

Truman Doktriniyle ilgili kanuna kar byk bir muhalefet olumu ve bu kanun

onaylandktan sonra da devam etmitir. Doktrine kar olan kesim, genellikle solcular ve

Monroe Doktrinini savunan inzivaclardan oluuyordu ve byle bir muhalefetinolumas doal karlanmalyd.27 Sonuta bu Amerika Birleik devletlerine olduka

byk bir mali klfet getirecekti.

26 C. Sahir Silan, Amerikan Trk Yardmlar Program, s.97

27 Ahmet kr Esmer, Amerikan Filosunun Ziyareti, s.93


30/166

19

Bu yardmla Amerikann yeni bir savaa srkleneceini iddia edenler de vard.

Ne de olsa Truman Doktriniyle Amerika, dnya politikasn kendi insiyatifine almaya,

en azndan Sovyetlerin insiyatifine brakmamaya kararl olduunu gsteriyordu.

Sovyetlerin Dou Avrupada uygulad saldr taktiine cevap veriyordu. Sonuta

dnyann zgrlnn tehlikede olmasnn sebebi, Sovyet Rusya idi ve Amerika artk

zgrln koruyucusu olduuna gre hedefi de aka iaret ediyordu.

Burada dikkat eken bir konu da Trumann konumas srasnda, zgr ve

bamsz lkelere yardm ederek Birlemi Milletlerin amalarna da hizmet etmi

olacaklarn belirtmesine ramen, konuyu Birlemi Milletlere sunmaktan kanmas idi.

Oluan muhalefetin en byk sebeplerinden biri de Birlemi Milletlerin atlanarak

byle bir karara varlmas idi. Bu kararn Amerikan hkmetince tek tarafl olarak

verilmesinin sebebi ise BM Gvenlik Konseyinde Sovyetlerin veto hakknkullanacandan duyulan ekince idi.28

Dier yandan da zgr dnya iin yardm edildii iddia edilen iki lkenin de,

demokrasiyle ynetilmedii konusunda bir takm eletiriler vard.29 zellikle de

Trkiyeye yaplacak yardmn savaa katlmam olmas nedeniyle, Amerikann

amacna ters deceini iddia edenler ounluklayd. stelik Trkiye, sava sresince

Almanyaya krom satmaya devam etmiti. Buna dayanarak, Trkiyenin savatan

kazanla ktn dnenler, ileride deineceimiz gibi Trkiyenin altn ve dviz

rezervinin, bu yardm almamas iin yeterli bir sebep olduu grnde idiler.Truman Doktrinin kabul edili safhasnda oluan bu muhalefeti ve Amerikann

neden Trkiyeye yardm etmesi gerektiini Necmeddin Sadak, 21 Nisan 1947de

Akam gazetesinde kan Dnya lsnde Bir Hadise adl makalesinde u ekilde

yorumluyordu.

Bakan Truman tarafndan sunulan yardm tasarsnn, Amerika Senato Mecli-

since kabul edilmesi yalnz Trkiye ile Yunanistan' ilgilendiren bir baar, yahut sadece

Amerikan i siyasetini aydnlatmaya yarayan bir mesele deil, dnya lsnde bir

hdisedir.Drt yz milyon dolar vermek gibi bir mesele, ne Amerikan efkrn, ne Senatoyu

28 Richard Crockatt, The Fifty Years War The United States And The Soviet Union In WorldPolitics, p.75-76



31/166

20

bu kadar uzun zaman megul etmeye deerdi, ne de partiler ve politikaclar arasnda bu

derece etin tartmalara yol aard. Amerika milyarlar datm, fakat hi bir kredi

projesi Amerika'da byle bir mcadele havas yaratmamtr.

Trkiye ve Yunanistan'a verilecek parann, Amerika'y haftalarca uratran bir

konu haline girmesi bu yardmn, madd bir fedakrlktan ziyade yeni bir siyasete

balang olmasndan ileri gelmitir. Amerika bu yardma karar vermekle, her trl

tecavz ve istil siyasetine kar koyacan ve Avrupa dousunda, bilhassa Trkiye ile

Yunanistan'da byle bir tehlikeyi nlemek istediini iln ediyor. Hdisenin ehemmiyeti

buradadr ve yardm projesinin muhalifleri Truman'a hep bu noktadan hcum etmiler,

bu yardmn Amerikay Sovyet Rusya ile arptracan ileri srmler, Wallace,

Pepper gibi solcular, Amerika'nn yapaca yardmn mahiyetini deil, bu yardmn Rus-

ya'da uyandraca tepkileri gznnde tutmulardr.Senato Meclisinin 22 oya kar 68 oyla tasary kabul etmesi, muhaliflerin bir

dereceye kadar tesir ettiklerini gstermekle beraber, Truman'n siyaseti bakmndan

byk bir baar tekil eder. nk Amerika gibi demokrasi memleketinde, milleti ar

siyasi taahhtlere srkleyen bu gibi davalarda, yardan biraz fazla ekseriyet elde etmek

bile ok defa gtr.

Tasarnn yrrle girmesi iin, Mebuslar Meclisince de kabul edilmesi artr.

Orada da Dileri Komisyonu tarafndan kabul edilmi olan yardm projesi, gelecek

hafta konuulmaya balanacaktr. Mebuslarn says Senato yelerinden ok fazlaolduu ve iki ylda bir seilen bu mmessiller, memleket cereyanlarn daha dikkatle

gznnde tutmak zorunda bulunduklar iin tartmalar daha uzun srecektir. Bu

suretle, projenin Mays sonlarna doru meclisten kaca tahmin ediliyor.

Truman projesinin bu derece uzun konuulmas, muhalifler tarafndan boyuna

tenkit edilmesi, ok faydal olmutur. Projenin bu kadar etin tartmalardan sonra kabul

edilmesi, bu yeni siyasetin, Amerika'da ekseriyetin mal olduuna en kuvvetli delildir.

Herkese dnmek ve konumak iin bol bol zaman verilmi, herkes her istediini

sylemi, ierde darda btn propaganda vastalar harekete gemi, bu siyasetinneticeleri ortaya serilmi, Senato Meclisi tasary bunlardan sonra byk oklukla kabul

etmitir. Bir karar ve siyasetin tam milli ve uurlu olmas iin bundan uygun bir ekil

bulunamazd.

Bu arada Trkiye aleyhinde de hayli propaganda yapld. Memleketimizde


32/166

21

dmanlarnn ortaya attklar hezeyanlar bir tarafa brakyoruz, bunlara kulak asan

olmamtr. Bunlar her zaman, her yerde nlemek de imknszdr.

Trkiye'ye yardm edilmesine engel olmak iin Amerika'da en ok tekrarlanan

sz, Trkiye'nin bilfiil harbe girmemi olmasdr. Hatta dmanlarmz, Trkiye'nin

Almanya'ya yardm ettiini bile syleyip dururlar. Bu iddialara kar, vesikalara

dayanarak en yetkili azlardan ispat edilmi hakikatleri tekrarlamaya lzum grmeden

denebilir ki, Amerika'nn Trkiye'ye bugnk yardm istei ile Trkiye'nin harp

iindeki siyaseti arasnda esasen hi bir mnasebet yoktur.

Trkiye harpte mttefiklere en deerli yardmda bulunduu iin bir mkfat

istemiyor. Hatta Trkiye, bilfiil harbe de karm olsayd, bugn o hareketinin maddi

karln dileyecek milletlerden deildir. Bundan baka, Trkiye silhla harbe girimi

de olabilirdi ve dierleri gibi Rusya'nn emri altna girer veya onun igal ve istilsiyasetine let olurdu ve Amerika bugnk gibi elini uzatmazd.

Amerika yardmnn, ne Amerika, ne Trkiye bakmndan gemi harple bir

alkas olmad iin harp dnda kalm olmamz ileri srmek en cahilce iddia olur.

Amerika, bugn Trkiye ile menfaatlerinin birletiini, Trkiyenin sulh ve gvenlik

siyasetinde samim bir mil olduunu grd iindir ki yardm elini uzatmaktadr.

Amerika kanaat getirmitir ki barsever Trkiye ile trl istil emellerine kar bir

kaledir. Orta Douda mstakil ve kuvvetli bir Trkiyeye, dnya sulhu iin lzum

vardr ve bu Trkiye devaml bir tehlike karsmdadr. Amerika yardmnn sebebibudur.

Truman, kararn kabulnden sonra, 1947 Maysnda, Trkiye ve Yunanistan'a

400 milyon dolarlk kredi almas hakkndaki kanunu imzalam ve bu kredilerin

kullanlmas hususunda ilgili hkmetlerle derhal mzakerelere balanmas iin Trkiye

ve Yunanistan'daki Amerikan elilerine talimat vermitir.

Bakan Truman kanunla ilgili olarak, Trkiye ve Yunanistan'a yardm iin

Birleik Amerika Devletlerine yetki veren bu kanun, barn kurulmasnda nemli bir

terakkidir. Bu tedbirin, kongrenin her iki meclisi tarafndan kabulndeki kesin okluk,Amerika'nn samimi bar arzusunu ve bar mmkn kalacak artlar yaratmak

hususundaki kesin azminin delilidir. Bu artlar arasnda bilhassa milletlerin asayi ve

bamszlklarn muhafaza etmek ve iktisadi bakmdan varlklarn salamak kudreti

vardr.


33/166

22

Mezkr artlar idame iin Birlemi Milletlerin iki yesi tarafndan istenilen

yardm yapmakla, Amerika Birleik Devletleri, Birlemi Milletlerin gayesinden baka

hi bir hedef gtmemektedir. Yaptmz yardmn yalnz topluluklara veya zel

hiziplere deil, Yunan ve Trk milletlerinin heyeti mumiyesine faydal olmasn

salamak niyetindeyiz. demitir.30

Trumann, bar salamak ve toplumlar bask altndan yaamaktan kurtarmak

iin yapldn belirttii yardm, Sovyetlerin veto hakkn kullanaca kesin olduu

iin Birlemi Milletlere gtrmeden kendi Kongresinde kabul etmesine ramen,

Birlemi Milletlere hizmet iin, iki Birlemi Milletler lkesine yapyor olmalarn

vurgulamas, muhtemelen dier Birlemi Milletler lkelerinin tepkilerini hafifletmek

iindi.

Fakat Sovyetlerin tepkisini, hem de Marshall ve Stalin Moskova Konferanssrecindeyken hafifletmeyecei kesindi. stelik dier lkelerden farkl olarak

Sovyetlerin tek sknts olayn Birlemi Milletlere gtrlmemesi deildi, bu yardm

direkt olarak Sovyetlere kar yaplmt.

Kendilerine gre, tamamen emperyalist dncenin bir rn olan bu bildiri,

tahrik amal olarak yaynlanmt. Kar hamle olarak Sovyetler de konuyu,

Amerikann Yunanistan ve Trkiyeye yapaca yardmn dmanca amal olduunu

ve dnya bar iin bir tehdit olduunu ileri srerek Birlemi Milletlere gtrm fakat

sonu alamamtr.31

Sonu olarak Amerika Sovyetlerin btn tepkilerine ve mdahale abalarna kar

yardm konusunda kararllk gstermi ve Avrupa zerindeki ilk mdahalesini bu

ekilde gerekletirmitir. Truman Doktriniyle Amerika, Sovyetlere yaylmac

politikasna artk istedii ekilde devam edemeyeceini ve Ortadou ve Akdenizi

brakmayacan gstermitir.

IInci Dnya Sava sonras balayan souk sava dneminde Amerikann ilk

nemli hamlesi, kendisini en gl hissettii ekonomik alanda olmutur. amzda da

hkim olan ekonomisi gl olan dnyaya hakim olur dncesinin doruluunukantlayacak nitelikte olan bu yardmla, Amerika, ngilterenin ekonomik adan gsz

30 Ayn Tarihi,10 Mays, Kansas City

31 lman Gnlbol, kinci Dnya Savandan Sonra Trk D Politikas, s.216


34/166

23

kalmas nedeniyle aresizce yardm istemi olmasnn ardndan, Avrupann tarih

sahnesindeki roln, bir daha geri vermemek zere almtr.

Truman Doktrininin uygulan ve Trkiye zerindeki etkileri ileriki blmlerde

incelenecektir.

1.3 Marshall Plannn lan Edilmesinin Sebepleri

Sava sonras, ekonomik adan tam bir knt yaayan Avrupann d yardma

neden ihtiyac olduundan yukarda bahsetmitik. Amerika neden Avrupann

ekonomisini yeniden canlandrmak istedi sorusunun cevab da, Marshall Plannn

balatlmasnn sebeplerinin byk bir ksmn aklayacaktr.Sava sresince dier lkeler retimlerinin byk bir ksmn askeri alana

kaydrmlar ve sivil sektre mdahale etmek zorunda kalmlard. Bu da bir yandan

verimlilii azaltrken bir yandan da bir ok alanda ktla sebep olmutu. Ayrca retilen

askeri malzemeleri kendileri kullandklar iin, bu sadece gider ksmn artrm, gelir

hanesi bo kalmtr.

Amerikada ise durum farkl olmutur. Sivil sektrn retimine karlmam,

askeri alandaki retim ek bir i alan oluturmutur. retimi azalan Avrupayla ve

Avrupann ticaretinin azald dier lkelerle ticarete devam edilmi, Avrupannaksine gelir hanesi sava sresince artmtr. Amerika sava sresince zenginlemeyi

baaran tek savaan lke idi. Eugene R. Blackin de ifade ettii gibi, Amerikann

ekonomik fazla, Avrupann ekonomik ak sorunu vard.32Sava sonunda Amerikann

elinde 20 milyar dolarlk altn rezervi bulunuyordu ki bu 33 milyar dolarlk dnya

rezervinin te ikisiydi.33

kinci Dnya Savandan sonra, kambiyo kurlarnn dnya ticaretini gelitirici

bir sisteme gre saptanmas amacyla, 1944'de Bretton Woods'ta imzalanan

Uluslararas Para Anlamas ile uluslararas demelerde kullanlmak zere gelitirilen

32 Eugene R. Black, D Yardmlar Hakknda Baz Dnceler, , s.103-3-8-6

33 Paul Kennedy, Byk Glerin Ykseli ve kleri, s.419


35/166

24

sistem de bunun sonucudur.34 Demir perde gerisindeki lkeler hari 44 lkenin

katld bu anlama ile katlan lke paralar iin sabit kur esas benimsenmi ve

anlamaya katlan her lkenin parasnn, dolar esas alnarak saptanmas kabul

edilmitir.

Bretton Woods anlamas ile uluslararas para sistemi bir eit altn dviz

sistemine balanm oluyordu. nk bu sistemde anlamaya giren lke paralarnn

deeri dolara gre saptanmtr. Dolarn deeri ise altn olarak belirlenmiti

Amerikann altn rezervlerine dayal Bretton Woods sitemine gre, anlamaya katlan

ve parasn konvertibil yapmay kabul eden her lkenin parasnn deeri dolara gre

saptanmtr. Dolarn ise altn konvertibilitesini koruyan tek ulusal para olarak, altn

karl 1 ons altn = 35 dolar ya da 1 Dolar 0,88867 gr. altn olarak belirlenmi tir.

ABD d talep olduunda dolar 1 ons = 35 dolar parite'si zerinden altna evirmeyikabul ediyordu. Uluslararas demelerde rezerv olarak altn, IMF kredileri, dolar ve

sterlin kullanlabiliyordu. Zaten IMF de, Bretton Woods anlamas ile getirilen yeni

sisteme ilerlik kazandrmak amacyla 1945 de kurulan uluslararas bir rgttr.

Amerika dnya ekonomisine bu kadar hakim bir hale gelirken en byk

pazarlarndan birini, hem de Avrupann ithalata bu kadar ihtiyac olduu bir dnemde

kaybetmek istemiyordu. Marshall da konumasn noktalarken, Avrupann bu

durumuna deinmi ve Dorusu Avrupann, nmzdeki drt yl iinde d

almlarla -zellikle de Amerikadan- karlamas gereken gda ve dier ihtiyalar uan ki alm gcnn ok stndedir. Bu nedenle ya d yardm alacaktr, ya da

ekonomik, sosyal ve politik adan ykln izleyecektir demitir. Eer Amerika,

Avrupann ekonomisini canlandrmak yerine ykln izlerse, sava sresince ulat

ihracat dzeyine ulaamayacak, ek olarak sava sona erdii iin askeri endstrideki

pazar ve sat azaln telafi edemeyecekti.

ou Avrupa lkesinin dolar rezervi sava sresince Amerikaya akm ve sava

bitiminde de Amerikaya borlanmaktan kurtulamamt. Marshall Plannn

balangcndan nce de, Avrupaya zellikle borlarn denmesi konusunda olmak

zere dank bir ekilde ekonomik yardmlar yaplm fakat bunun bir faydas

grlmemitir. Henz borlarn dahi demekten yoksun bir Avrupann , Amerikann

34 Harp Akademileri Yaynlar, Ekonomi, s.26


36/166

25

retim fazlas veren ekonomisinin pazar arayan rnleri iin bir fayda salamayaca

aka grlmekteydi.

Amerikay korkutan dier bir olgu da Avrupann giderek klen ticaret hacmi

ve da kapanan ekonomik stratejisiydi. Eksiklerini d almlarla karlayabilecek dolar

ve altn rezervi olmayan ve ticaretini canl tutmasn salayacak Dou Avrupa pazarn

kaybeden Avrupa, liberalizmden uzaklaarak kapal pazar ekonomisini

benimseyebilirdi. bu durumda bundan en ok zarar grecek ekonomilerden biri de

Amerika idi. Bu durumda yapmas gereken Avrupann ticaretini tekrar canlandrmak

ve Marshall Plannn da esaslarndan olan birbiriyle ve dnya ile entegre olmu bir

Avrupa ekonomisi oluturmakt. Kendi retim kapasitesi ve ekonomik gc bunu

gerektiriyordu.35

Amerika Avrupa ekonomisini kendi rettii mallar alabilecek ve kendisiyleticareti devam ettirebilecek bir seviyeye getirmeye alrken, bir yandan da ileride

kendi karsna bir g olarak kmasn engellemeliydi. Ksacas Avrupa,

Amerikann karsna Sovyet tehdidinden sonra ikinci bir tehdit olarak

kmamalyd.36 Marshall Plannn hazrlanmasnda en ok dikkat edilen konulardan

biri de Avrupann artan refah dzeyinin Amerikann giriimlerine bal olmasyd.

Bylece hem Avrupa Amerikann istedii oranda geliecek, hem de bu topraklar

ekonomik gcn kullanarak kontrol altnda tutabilecekti. Avrupann Amerikann

elinden tutarak ayaa kalkmasnn bedeli, ekonomik anlamda Amerikaya ballolacakt.37

Ayrca Amerikann Truman Doktriniyle stlendii dnya liderlii grevlerinin

gereklerinden biri de, zor durumda olan lkeler yardm etmekti. Zor durumda olan

Avrupada Marshall Plann uygulamak, Amerikann kendine setii dnyann

koruyucusu nvannn bir gerei idi. Yalnz hangi lkeleri, hangi artlar altnda

koruyacana kendisi karar verecekti. Amerikann ekonomik teorilerine gre, dnya

iin en byk tehditlerden birini tekil eden komnizm -dolaysyla Sovyet Rusya-

fakir ve demokratik olmayan lkelerde daha kolay yaylyordu. Bunu engellemenin

35 John Gimbel, The Origins of Marshall Plan, p.3

36 Yamur Adsz, Bir Hrriyet Havarisinin Sabka Dosyas, s.37



37/166

26

yolu da bu lkeleri darboazdan karmak ve demokrasiyi getirmekti. Amerika,

Marshall Planyla bunu da salam ve ynetimi kendi istei dorultusunda hareket

etmeyen lkeleri, yardm kesmekle tehdit etmitir. O gnk koullar dnldnde,

bu tehdidin yaptrmlarnn ne kadar gl olduunu tahmin etmek hi te zor deildir.

Btn bu ekonomik sebeplere ek olarak, Truman Doktrinine neden olan siyasi

ortam deimemi ve Sovyetlerin Truman Doktrinine gsterdii tepkiler sonucu iki

g arasndaki gerilim daha da artm ve somutlamt. Truman Doktrininin,

Avrupann dier lkeleri zerindeki etkisi de Amerika asndan olumlu olmutur.

nk, ak bir ekilde Sovyet Rusya ve de en byk ideali komnizme kar yaplan

bu yardm, kendini Sovyet tehdidi asndan tehlike altnda hisseden ve yeni bir

mcadeleyi kaldramayacak durumda olan Avrupann dier lkeleri asndan da bir

mit olmutur. Yunanistan ve Trkiyeye yardm eden Amerika, neden Avrupayada yardm etmesindi.

Avrupann ekonomik durumunun kt olmas ve komnizm tehlikesinin

Amerikay endielendirdiinden ve uygulad politikaya esas tekil ettiinden daha

nceki paragraflarda bahsetmitik. Bununla birlikte Amerikay Sovyetler konusunda

areler retmeye iten dier bir etken de Almanya konusunda ki Sovyetlerin zmsz

tavrlaryd.

IInci Dnya Savandan sonra, Amerikan politikaclar sava ncesi teklifleri

zellikle de Morgenthau Plann kabul etmemilerdi. nk bu plann Almanyannyeniden bir endstri lkesi konumuna gelmesini engelleyeceini dnm, bunun

yerine sava tazminatnn en az seviyede tutularak tekrar canlanan bir Almanyann,

Avrupa topluluuna kazandrlmas gerektiini savunmulardr. Bu politika iin bir ok

sebep saylabilirdi fakat en nemlisi Washingtonun, ktadaki dzenin, ok uzun

zamandr Avrupa ekonomisinin merkezi konumundaki Almanyann tekrar

kazanlmasna bal olduunu dnmesiydi.38

Almanya konusundaki anlamazlk mihver devletlerin, zellikle de Roosevelt ve

Stalinin arasnn bozulmasna neden olmutu. Sava zaman yaplan anlamalara greAlmanya, Amerikan, ngiliz, Fransz ve Sovyet igal blgelerine blnmt. Bu

blgeler bir ekonomik birim gibi ynetilecek ve nce merkezi bir idareye ardndan da

38 Michael J. Hogan, a.g.m.,s.4-15


38/166

27

Alman hkmetine braklacakt. Bu yndeki anlamalar galip devletlerin akan

menfaatleri sonucunda baarya ulaamad. Ne sava tazminatlarnn miktar ne de

sanayinin ne kadarna izin verilecei konusunda anlama salayamadlar. En byk

anlamazlklar Almanyann ekonomik ve askeri alanda kulland kmr ve elik

sanayisinin belkemiini oluturan Ruhr Blgesinin uluslararas kontrolnn

dzenlenmesinde yaanyordu.

Btn bu anlamazlklar, Moskovada 1947 ylnn Ocak ve Nisan aylar arasnda

yaplan konferansta son noktasna ulat. Almanyann durumu konusunda

mzakereciler bir anlamaya varamadlar. Amerikan heyetinin banda bulunan Dileri

Bakan Marshall, konferans, Sovyetlerin Almanyann ekonomik ve siyasi adan bir

dzene kavuturulmasn istemedii dncesiyle terketti. nk ona gre Sovyet

liderlerin amac Merkezi ve Bat Avrupadaki ekonomik krizi zmszle iterek,talya, Fransa ve Almanyada komnist partilerle zafere yrmek ve Amerikann

gvenlii iin hayati sayd blgede Sovyet etkisini artracak kapy ak brakmakt.

Marshall, Moskova dn durumun vehametini anlatrken bir radyo kanalna Hasta

lyor fakat doktorlar mitsiz ifadesini kullanmtr.39

1.4 Marshall Plannn Kabul ve Uygulan

Marshall, kendini mitsizlie ve endieye sevkeden Moskova Konferansnnardndan, bir Amerikan kurtarma harekat balatt. Dileri Bakanlnn politika

reticilerine ve dier blmlere Avrupann ekonomik yardma olan ihtiyac ve

Amerikan yardmn ynlendirecek artlar hakknda rapor hazrlamalarn istedi.

Bu raporlar dier blmlerden, zellikle de Dileri Bakanl Mstear William

L. Claytondan gelen tavsiyelerle birleince, ortaya Marshalln Harvard niversitesinde

ilan edecei teklif kt. Bu ve bunu takip eden aklamalarda, Marshall ve meslektalar

Avrupay kendi uygulayaca program hazrlamaya yneltti. Amerikallar, kendine

yardm, kaynak paylam ve Almanyann tekrar kazanlmas prensiplerine dayanan,ulusal deil blgesel ve alabilecek bir program hazrlanmasn istiyorlard.

39 Michael J. Hogan, a.g.m., s.4-15


39/166

28

1.4.1 Paris Konferans

Bu Avrupann ihtiyac olan can simidiydi. Bir ok Avrupa lkesi ngiliz Dileri

Bakan George Bevinin ifade ettii gibi, bu yardma drt elle sarlmt. Bevin ve

Fransz meslekta George Bidault konuyu ilk olarak Sovyet Rusya Dileri Bakan

Vyacheslav M. Molotovla grtler. Molotov blgesel bir yardmn ulusal egemenlii

tehdit edeceini syledi. Molotov, bu dorultuda bir olan plan onaylamak istemeyince,

Bidault ve Bevin 12 Temmuz 1947de ikinci bir konferans dzenlemeye karar verdi. Bu

toplantya Avrupann dier lkelerini ve katlmayacan tahmin ettikleri halde

Sovyetleri ardlar. Sovyetler katlmay tekrar reddetti ve Polonya ve

ekoslavakyann da katlmn engelledi. zellikle ekoslavakya, bata olumlu bir

tavr taknmasna ramen -1948de ki Sovyet mdahalesinden nce ekoslavakyadademokratizm fikrine yakn bir hkmet grevdeydi- Sovyet Rusya tehdidinden dolay

vazgemek durumunda kald.

Avrupann onalt lkesi bu konferansa katld. Avusturya, Belika, Danimarka,

Fransa, Yunanistan, ngiltere, zlanda, rlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve,

Portekiz, sve, svire ve Trkiye bu konferansa katlan lkelerdi. Konferansta Bat

Almanyay igal kuvvetleri temsil etti

Konferansta bir Avrupa ktisadi birlii Komitesi kuruldu. Bu komiteye ilk bata

btn lkelerin katlmas dnlmediyse de, dier lkelerin de programn eit artlardahazrlandndan emin olmak istemesi nedeniyle itiraz edildi ve sonucunda tm lkeler

katld. Bu komitenin vazifesi 1 Eyllden ge olmamak zere Avrupann ihtiyalarn

gsteren bir rapor hazrlamakt.

Bu komiteyle birlikte, cra ve Teknik Komiteleri de oluturuldu. cra Komitesi

Avrupa birlii Komitesinin gnlk almalarnda yardm iin Fransa, talya, Norve,

Hollanda ve ngiltere temsilcilerinden olumaktayd. almalar sresince grlecektir

ki cra Komitesi, birlii Komitesine dier lkelerin katlmna engel olamayan

ngiltere ve Fransann, dier komiteler zerinde sz sahibi olmak iin kurduu birkomite haline gelecektir. Teknik komiteler ise birlii Komitesi emrinde ve onun

vazifesini kolaylatrmak zere kurulmulardr. Bu komiteler;

1. Ziraat ve ae2. Enerji


40/166

29

3. Demir elik sanayii4. Ulatrma komiteleridir.Daha sonra ihtiya zerine be komite daha kurulmutur. Bunlar;

1. Kereste2. i3. Mali Mtehassslar4. Ticaret ve Gmrk Meselelerini Tetkik5. Tediye Muvazene komiteleridir.birlii Komitesi ve cra Komitesinin bakanlna ngiltere delegesi Sir Oliver

Franks, genel raportrle Fransz delegesi Herve Alphland ve Genel Katiplie yine

Fransz delegesi Bouchinet Serreules seilmitir.40

Konferans iki safhada gereklemitir. lk safhada katlan lkelerden, ekonomikdurumlar ve istekleri hakknda rapor istenmi, ikinci safhada da bu sorulara verilen

cevaplar zerinde allmtr. Bu safhalar, toplantya katlan Ali Rza Trelin

hazrlam olduu rapordan takip etmek daha doru olacaktr.

A. Hkmetlerden Sorulan Sualler

birlii Komitesi 19. 07. 1947deki toplantsnda aada belirtilen kararlar almtr.

1. Savan sonucunda Avrupa lkelerinin karlat glkler nelerdir? Avrupalkeleri bunlar bertaraf etmek iin ve dier Avrupa lkelerine yardm etmek

iin neler yapmlardr?

2. ngrlen 4 senelik sre iinde retim kapasitelerini ve kaynaklarngelitirmek iin neler yapacaklardr?

3. lkelerin yakacak, gda maddeleri, ulatrma, enerji ihtiyac ne kadardr? Bunugsteren bir bilano hazrlanacaktr.

4. Yardmn mmkn olduu kadar azaltlmas ve Avrupann bu konuda zerineden grevini yerine getirmesi iin ne gibi tedbirler alnmaldr?

40 Babakanlk Arivleri, Cumhuriyet Arivleri, 23.Aralk1947 Tarihli, E4, 030 1,60 368 14 nolu belge


41/166

30

5. Btn teknik komiteler, meseleleri incelerken, lkelerin retim kapasitesininbtn imkanlarn kullanlarak artrlmasnn aciliyetini gznnde

bulunduracaklardr.

6. retim, tketim, ithalat ve ihracatla ilgili tahminler, teknik komitelerce tatbikolunarak yukardaki direktiflerle birlikte bahsi geen komitelere bildirilmitir.

7. Memleketlerin kalknmak amacyla imdiye kadar yapt almalar, eldeettii sonular ve karlat zorluklar, 1947-51 yllar iinde uygulanmas

dnlen planlar, gda maddeleri, ham maddelerin ithaline olan ihtiya ve

bunlar ihra imkanlar hakknda konferansa katlan 16 devletin hkmetleri

ve Bat Almanya adna katlan igal glerinden, retimi gerekli olam

maddeler hakknda bilgi edinebilmek iin u yntem kabul edilmitir. Yetkili

teknik komiteler, belirtilen genel prensipler nda soru cetvellerihazrlayacaklar ve bunlar cra Komitesiyle, birlii Komitesinin onayndan

getikten sonra tm hkmetlere ve Bat Almanya igal glerine

gnderilecektir. Bu soru cetvellerinin hazrlanmasnda ve gelecek cevaplarn

tetkikinde riayet edilecek hususlar hakknda Teknik Komitelere verilen

talimatn ana hatlar yledir.

1. ngrlen Devrea. Savatan nceki belirli bir sene veya bir ka senenin

ortalamas temsili bir sene olarak alnacaktr.b. 1945-46 seneleri ve 1947 ylna ait tahminler,c. 1948-1951 yllarnn herbiri iin ayr ayr tahminler

hazrlanacaktr.

2. Verilecek bilginin mahiyetia. retim,b. tketim ihtiyac,c. Ak,d. hra edilebilecek fazlay kapsayacaktr.

3. retim Vastalarthali gereken madde ve tesisler tarif edilecek ve saylacak (ziraat

maddeleri, gbre, tohum, maden tesisleri, nakil vastalar vb.) btn


42/166

31

memleketler bu retim vastalarn ihzar edebilmesi iin ihtiya

duyduu tesislerin neler olduunu belirtecektir.

B. Cevaplarn Tetkik Edilmesi ve Teknik Komitenin Raporlar

almann bu safhasnda, tm temsilciler, teknik komitelerle ortak olarak

alm ve hazrlanan cevaplarn istenen dzeyde olmas iin aba sarfetmilerdir.

birlii komitesi, almalarn sonuna doru hazrlanan raporun 15 Eyll

1947de imzasna karar vermi ancak bundan be gn nce Amerikann almalara bir

mdahalesi olmutur. Ali Rza Trel, Dileri Bakanl Mstear William L.

Claytonun hkmetlere aklad bu mdahaleden yle bahsetmektedir.

Amerikallar, raporun ald son ekil hakknda intibann tamamen msaitolmadn sylemilerdir ve kendilerince ileri srlecek baz noktalarn nazar itibare

alnabilmesi iin konferansn daha bir mddet uzatlmasn teklif etmilerdir. lk

toplantda rapora kar yaptklar itirazlar, raporda tketim esasyla tesis malzemesinin

birbirinden iyice ayrlmam olduu, ithalat tahdidlerinin zamanla kaldrlmas

lzumunda mutabk kalnd halde tatbikata yeni yeni tahditler konulmakta olduu gibi

hususlardan ibarettir. .41

Amerikallar hazrlanacak raporda 6 noktann zerinde daha ok durulmasn

istediler.1. Mali istikrara ve para istikrarna ait blmn kuvvetlendirilmesi,2. Baz retim sahalarnda, baz lkelerin retimi artrmak iin daha byk aba

gstermeleri,

3. Avrupa lkelerinin kendi aralarndaki ve dier lkelerle arasndaki ticaretingelitirilmesi ve Avrupada gmrk birlii kurulmas,

4. Ara rnlerle tketim malzemelerinin daha ak bir ekilde birbirindenayrlmas,

5. Raporun uygulanmasn kolaylatracak geici bir teekkln oluturulmasiin bir anlamaya varlmas,

6. Nihai rapordan nce deitirilmek zere bir n rapor hazrlanmas.

41 Babakanlk Arivleri, Cumhuriyet Arivleri,23.Aralk1947 Tarihli, E4, 030 1, 60 368 14 nolu belge


43/166

32

Trele gre Amerikann deiiklik yapmasnn nedenlerinden biri, Amerikan

halknn kabul etmesini kolaylatrmak maksadyla, Avrupann kendi kalknmas iin

yeterli gayret sarfetiinin gsterilmesidir. Binaenaleyh, ispat etmek lazmd ki, Avrupa

memleketleri gerek ayr ayr, gerek toplu olarak bu sahada ellerinden gelen her eyi

yapmlar ve buna devam etmek iin sistemli, planl, ve samimi bir ekilde almaya

devam etmeye azmetmilerdir.

Trel ikinci olarak Amerikann serbest ticaret lkesi olduunu ve kudretini ve

refahn bunda grdn dolaysyla Avrupann da bu yola girmesini istediini

belirtmitir.

Son olarak ta Amerika ktasndaki milletler nasl ibirlii yapabiliyorlarsa ve

bunun faydasn gryorlarsa, Avrupa milletleri de bu refah seviyesine ulamak iinbirlik olmak ve ibirlii yapmak mecburiyetindedirler.

Btn bu istekler delegeler tarafndan kabul edilmi ve Amerikann yardm

plann balatmas iin Amerikann sylediklerini itirazsz uygulamlardr. Trelin de

ifade ettii gibi Amerikallarn serbest ticaret, kaytsz ithalat ve gmrk tarifelerinde

indirme istemelerinin sebebi Avrupaya yardm iinin politik bakmdan olduu gibi

ekonomik adan da Amerikann karln almak istemesidir. Bu ekilde satn alma

kudreti ykselmi bir Avrupa, Amerikann mal satma imkann artracaktr. Btn

bunlardan anlalaca gibi, bu yardm yalnz hayrsever dnclerle yaplmamaktadr.Sonu olarak, konferansa katlan lkeler, Amerikallarn kafasndaki plana yakn

kapsaml bir plan hazrlayabilmek iin tam iki ay altlar. 1948-51 yllar arasnda,

aklarn kapatp ekonomilerini dzeltmek iin 22.44 milyon dolar gerektiine ve

bunun yaklak 19 milyon dolarnn Amerikadan karlanmasna karar verdiler. 1948

ylnda 8 milyon dolarla balayacak olan yardm, takip eden yllarda azalacak ve nihayet

1951 ylnda 3.5 milyon dolara inecekti.

1.4.2. Marshall Plannn Kongrede Onaylanmas

Paris Konferansnda hazrlanan rapor 22 Eyll 1947 tarihinde imzaland ve Sir

Oliver Franksin bakanlnda, cra komitesi tarafndan Marshalla sunuldu.42

42 Ayn Tarihi, ubat 1948


44/166

33

Washingtonda devam eden mzakerelerden sonra, Truman bu plan, Avrupa

yiletirme Plan (European Recovery Plan-ERP) olarak 1947 ubatnda kongreye

sundu.43

Bir sonraki yln Aralk aynda Ekonomik birlii daresi (Economic Cooperation

Act-ECA) kabul edildi. Plann kabul aamasnda, Avrupa lkelerinin hazrlad

planda bir takm deiiklikleri yapld. Avrupa Kalknma Plannn ieriini, Necmeddin

Sadak TBMMye yle aklyordu:

Tasvibi istenen yardm miktar 17 milyar dolardr. tirazlar azaltmak

iin,.Hkmetin kendisi, Paris Konferansnn 22 milyarlk teklifinden be milyarn

indirmitir. Mddet 4 buuk sene aydr. lk onbe ay iin yardm 6 milyar 800 mil-

yon dolardr. Mtebakisi dier yla taksim edilmitir.

a. Birinci fkradaki yekn hakknda umum bir karar verilmemekle beraber, heryln hissesi iin o yln banda yeni bir tahsisat alnacaktr.

b. Gda, mahrukat ve sun gbre gibi istihlk maddelerinin karl hibe olarak,

makine ve emsali gibi istihsal vastalarnn karl bor olarak verilecektir.

c. Hkmet, yardm grecek memleketlerin her biri ile parann istimal tarz

hakknda iki tarafl anlamalar akdedecektir.

d. Drt buuk senenin sonunda sarfedilmemi para kalrsa bunun ne yaplaca,

yardm alan memleketle Amerika arasnda ayrca kararlatrlacaktr.

e. Bedelleri yardm parasndan yani dolarla denmek zere gda ve dier iptidamaddelerin bir ksm, Birleik Amerika tarafndan Kanada ve Cenubi Amerika'dan satn

alnacaktr. Bylece hem o memleketlerin dolar ihtiyac karlanm, hem de Amerikan

ihracat dahil zaaflarndan korunmu olacaktr.

f. Mill paralarn istikrarn temin maksadiyle dolar tahsisi programdan hari

tutulmutur. Yardm grecek olan 16 memleketin iktisadiyat dzelir ise ona, istikrar

iin ayrca dolar bulunacaktr.

g. Yardm parasnn idaresi iin Amerika'da Avrupa birlii daresi namyla bir

teekkl kurulacaktr. Bunun banda bir administrator bulunacaktr. 16 memleket hibeve bor taleplerini buraya bildireceklerdir. Bundan baka, yardm grecek

memleketlerdeki Amerika Sefaretlerine bal olarak almak zere ktisad birlii



45/166

34

efi unvan ile 16 memur tyin olunacaktr. Bunlar, o memleketlerde paralarn

mahalline sarfedilip edilmediine de bakacaklardr.44

Plan ilk 18 ay iin 5 milyar dolar ekonomik yardm salamtr. 1952 yl itibaryla

drt yllk sre sonunda 13 milyar dolar ekonomik yardm yaplmtr. Bu miktar

bugn iin ehemmiyetsiz grlse de, o dnem iin federal btenin yzde be lik bir

ksmna, ulusal retiminin tamamnn yzde ikilik bir ksmna denk geliyordu.45

Avrupa, Marshall Yardmn byk bir heyecenla kabul ederken, Amerikada

olaylar daha farkl cereyan ediyordu. Truman Doktrininin kabulnde muhalefet

edenlerin, stnden be ay dahi gemeden, yeni bir yardm plannn hem de daha geni

bir yelpazede karlarna kartlmasna itiraz etmemeleri beklenemezdi.

Sava sonrasnda Avrupaya eitli nedenlerle yardm amacyla zaten 9 milyon

dolar harcanm olmas, Kongrenin tepkilerini artrd Sava sonras, Avrupa ileilikilerin kesilmemesi ve Amerikann, Avrupa lkelerine yardma devam etmesine

kar olanlar, buna bir de isim konmasna sert bir ekilde muhalefet etmilerdir. tiraz

edenler Marshall yardmlarnn, Amerikan ekonomisinin aklarn artracan

dnyorlard. Ayn zamanda toptan fiyat endeksini artracak ve hkmetin

ekonomiye yeni mdahaleleri gerekecekti. Zaten sava sresince yaplan fedakarlklar,

hkmet mdahaleleri, yksek vergiler ve skntlardan yorulanlarn fke ve itirazlar

ksa srede bitecek gibi grnmyordu.

tirazlar sadece ekonomiyle ilgili deildi. Monroe Doktrini zihniyetiyle dnenlerde, Amerikann Avrupaya mdahalesinin yeni bir dnya savana neden olmasndan

korkuyorlard. Btn bu muhalefete ramen, Marshall Plannn savunucular bunlar ok

iyi bir hazrlkla bertaraf etmeyi baardlar. Kongreden nce halka plan tm

ayrntlaryla anlatmak ve lke ekonomisine zarar vermeden nasl yardm edeceklerini

aklamak zere tane komisyon kurdular. Bunlarla birlikte alan ve plan

destekleyen sivil kurulular ve mteebbisler de vard. Bunlarn bazlar byk ticaret

odalar, tarm kurulular, baz byk irketler ve tarm, i ve ticaret alanndan baz

mteebbislerdi.

44 Ayn Tarihi, 7 Ocak 1949, Ankara



46/166


47/166

36

sene yzde 95 nispetinde elik gnderebilecektir.Amerika'nn petrol meselesini tekrar

eline almas icap edecektir.46

Drt aylk mzakerelerden sonra, Amerikan Kongresi, Ekonomik birlii

Antlamasn 1948 baharnda kabul etti. Plan Temsilciler Meclisinde 329a kar 74

oyla kabul edilirken, Senatoda 69a kar 17 oyla kabul edildi. Marshall Plannn kabul

edilmesinden sonra Amerikan diplomasisi bir daha asla ayn olmayacakt.47

1.4.3 Marshall Plan Tekilatlanmas

Marshall Plannn uygulanmas iin, Kongre 3 Nisan 1948de kabul ettii

Yabanc Memleketlere Yardm kanunu ile Ekonomik birlii rgt (European

Ecomomic Administration-ECA)n, merkezi Washingtonda olmak zere kurdu.ECAnn grevi yllar itibaryla Avrupaya yaplacak yardm miktarna karar

vermek, nerelerde kullanlacan tespit etmek, yardm eidine karar vermek ve bunlar

Kongrenin onayna sunmakt.

rgtn Pariste zel bir temsilcisi ve ayn zamanda plann uyguland lkelerde

de yerel temsilcileri olacakt. rgt tm konularda kontrol elinde tutacak ve

politikann ekillendirilmesinde sorumluluunu Dileri Bakanl ile paylaacakt.

Washingtonda oluan genel kan retimin yeniden canlandrlmas, kark ticari ve

finansal problemlerin zlmesi gibi dzenlemelerin, sadece Dileri personelitarafndan yaplamayacak kadar teknik olduu ynndeydi. Bu nedenle rgt iin, her

konuda uzmanlardan oluan bir alma grubu oluturuldu. Truman, Washingtonda

Studebaker Otomotiv letmesinin bakan olan Paul G. Hoffman, Pariste de i

dnyas ve bankaclk konusunda uzman olan W. Avarell Harriman grevlendirdi.48

Kore Sava nedeniyle askeri yardm gereinin artmas nedeniyle, hem iktisadi hem de

askeri yardm ilerini birarada yrtebilecek bir organa ihtiya duyulmas nedeniyle,

ECA 1951 senesinde lavedilerek yerine Karlkl Gvenlik daresi (MSA) kuruldu.49

46 Ayn Tarihi, 7 Ocak 1948, Washington



49 Sleyman Barda, a.g.m., s.5, s.177-195


48/166

37

Amerika, plann balangcndan itibaren, katlmc lkelerin kendi planlarn

kendilerinin yapmasnda srarc oldu. Bu da blgesel kurtulu iin tek bir sesin

kmasn gerektiriyordu. Bunun zerine onalt lke, 16 Nisan 1948de, Avrupa ktisadi

birlii Szlemesinin imzalanmasyla daimi bir organ haline gelen, Avrupa

Ekonomik birlii rgt (Organization for European Economic Cooperation-

OECC)n kurdular. Merkezi Pariste kurulan OECC, yllk planlarn yaplmas,

yardmlarn paylatrlmas, parann konvertibil hale getirilmesi ve retim ve ticaret

zerindeki kstlamalarn kaldrlmas konusunda ECA ile koordineli olarak alt.

OECC Konsey, cra Komitesi, Genel Sekreter ve Bakann stiare Heyeti

organlarndan meydana geliyordu. OECC ksa srede finansal ve ekonomik konularda

dnyada kendini ispatlam birok uzman bnyesine ald. Belika Babakan Paul

Henri Spaak, katlmc lkelerin temsilcilerinden oluan konseyin, Fransz MonnetPlannn arkasndaki kii olarak bilinen Robert Marjolin de ulusal sekreterliin bana

getirildi.50

Tm lkeler, kendi snrlarnda Paristekine benzer temsilcilikler kurdular. Bu

temsilcilikler OECC ve ECA ile srekli temas halindeydi ve endstriyel etkinlii ve

verimi artrmak amacyla Amerikan desteiyle kurulan ulusal retim merkezleri ve

retim gruplaryla ortak olarak alyordu.

19 Eyll 1950 tarihinde ise deme ve Takas Anlamalarnnn uygulanmasndan

elde edilen tecrbeler sonucunda, ye lkeler arasnda imzalanan bir anlama ileAvrupa Tediye Birlii kuruldu.

1.4.4 Marshall Plan Kapsamnda Yaplan Yardmlar

ECA ve OECCnin kararlar dorultusunda paylatrlan ve nerelerde

kullanlacana katlmc lke hkmetleriyle birlikte karar verilen, Marshall Plan

dahilinde yaplan yardmlar u ekilde yaplyordu.

1. Direkt YardmlarAmerikann direkt dolar olarak yapt yardmlardr. Bunlar da ekilde

yaplmtr.

50 Michael J. Hogan, a.g.m, s.4-15


49/166

38

a. Kredi yoluyla yaplan yardmlarBunlar kredi vermek yolu ile uzun vadede denmek zere verilen borlar

eklinde yaplan yardmlardr. Kredilerin faiz oran %2.5 olarak tespit edilmiti. ve

ortalama 15 yl demesiz olmak zere 44 yl gibi ok uzun vadeliydi.51

b. Hibe yoluyla yaplan yardmlarHibe yolu ile yaplan yardmlarn karl alnmamtr. Bunlar genellikle

malzeme yardm eklinde yaplan yatrmlar olmu ve yardm alan lkelerde Karlkl

Paralar hesabna yatrlmtr. Hibe yoluyla yaplan yardmlarn, ECAnn istekleri

dorultusunda kullanlmas zorunluydu.

c. arta bal olarak yaplan yardmlarAvrupa lkelerinin ihtiyalarn karlkl olarak birbirlerinden

salamalarn kolaylatrmak amacyla yaplan yardmlardr. deme glkleriniortadan kaldrmak iin, Avrupa lkelerine tannan net tiraj haklar karlnda, ihracat

lkeler ihracat bedelinin karln arta bal yardmlar

Marshall Plani Ve Turkiyede Uygulanisi 1948 1957 Marshall Plan and It s Application in Turkey

Documents