7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7 http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 1/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 1/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 2/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 3/537
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 4/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 5/537
M. T U L L I I
CICERONISO P E R A.
TOMUS SEPTIMUS,
iN Qjtro EPISTOLiE ad familiares.
O X O N I I,
E TYPOGRAPHTEO CLARENDO NI ANO.
M DCC LXXX III.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 6/537
THElNSTiTUTF A». STUDIES
m1
^osi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 7/537
EPISTOLARUMCHRONOLOGIA.
Romanus numerus librum defignat : Arablcus epiftolam.
Anno Anno Ad Ad AdU. C. Cicer. Attkum. Famlliares, ^ Fratrem.
685 39 I. 5.
6.
7-
686 40 I. 8.
9-
10.
II.
3-
687 41 I. 4.
688 42 I. I.
689 43 I. 2.
691 45 V. 7. Pompeio.
1. Metellus.
2. Metello.
5. C. Antonio.
692 46 I. 12.
13-
14.
15.
16.
17.
V. 6. P. Sextio.
693 47 I. 18.
19.
20.
II. I.
2.
I. I.
ToM. VII. b
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 8/537
II EPISTOLARUMAnno Anno Ad Ad Ad
U. C. Cicer. Atticum^ Familiares. ^ Fratrem.
694 48 II. 3-
4-
5-
6.
8.
7-
9-
12.
10.
II.
13-
14. I. 2.
695
&C. fl^ ult.
49 IIL 3.
2.
4-
I.
6. XIV. 4. Terentia.
7-
9-
1.3.
10.
II.
12.
14.
13- 2. Terentiae.
4-
15- I. Terentiae.
&c. ad ult. 3. Terentiae.
696 50 IV. I.
2.V. 4. Metello.
3- IL I.
697 51 IV. 4. I. I. Lentulo.
2. Lentulo.
3. Lentulo.
II. 2.
3.
4. Lentulo. 4-
; 5- 5. Lentulo. 5-
6. 6. Lentulo. 6.
7- V. 12. Lucceio. 7-
8. 3. Metellus. 8.
698 52 IV. 10. I. 7. Lentulo. II. 9.
11. 8. Lentulo. 10.
9- VIL I. Mario. II.
12. XIII. 48. Sextilio.
^3-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 9/537
CHRONOLOGIA. in
Anno Anno Jcl Ad AdU. C. Ciccr. JtiiiUW. Familiares. ^. Fratrem.
699 53 V. 8. CrafTo. ll. 12.
IV. 14. VII . 5. Csefari. 13-
15-
6.^
14.
15'
7- 16.
8. III. r.
16. 17. ^Trebatio. 2.
17- 9-
10.
3-
&c. ad ult.
18. 16.JI. 9. Lentulo.
10. Valerio.
700 54 VII. 11.^
12.
13. VTrebatlo.
15- 1
18.JII. 1.1
2.
3. )>Curioni.
4-
5- J
V. 17. Sextio.
VII. 14. Trebatio.' II. 6. Curioni.
701 55 VII. 2. Mario.
V. 18. T. Fadio.
XIII. 75. Titio.
702 56 V. I.
&c. ad ult.
III. I.]
2. >Appio.
3JVIII. I. Calius.
III. 4. Appio.
XIII. I. Memmio. ,
2. Memmio.
II. 8. Caelio.
VIII. 2. C^/m.
3. Calius.
III. 5. Appio.
VIII. 4.-)
5. Cislius.
XV. 9.1
7. > Marcello.
1
8.J12. Paulo.
2. Senatui.
b 2
f^l^
{r^X?^
J^XI7«3
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 10/537
IV EPISTOLARUMAnno Anno M Ad * * * *
U. C. Cicer. Atticum. Familiares. :
702 56
•
3. Catoni.
I. Senatui.
III. 6. Appio.
VIII. 8. Ccelius.
II. 9. Caelio.
III. 8. Appio.
II. 10. Caelio.
VIII. 10. Caiius.
II. 7. Curioni.
VII. 32. Volumnio.
XIII. sv 1 ^56. VThermo.
55-
6i."^
62.
703
64.
65.J
9-
47-
>-Silio.
Craflipedi.
Silio.
57 XV. 4. Catoni.
10. Marcello.
V. 21. 13. Paulo.
VIII. 6. Calius."
VI. I.
7. Calius.
III. 7. Appio.
XV. 14. Caflio.
II. 14. Caelio.\
2. XIII. 58. Titio.\
3-
4-
5«
59. Curtio.
III. 9. Appio.
II. II. Caelio.
7- XIII. 54. Thermo.1
6.
8.
9«
57. 'I hermo.
II. 13. Cslio.
18. Thermo.
III. 10. Appio.
IX. 25. Paeto.
VII. I.
2.
II. 19. Caelio.
12. Caelio.
IF. 11. Appio.
XV. 5. Cato.
)3- VIII. II. Ccslius.
4- II. 17. Salluftio.
5-
6.
7-
8.
VIII. 13. Calius.
III. 12. Appio.
XV. 6. Catoni.
II. Marcello.
.ni. 13. Appio.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 11/537
CHRONOLOGIA.Anno Anno Jd Jd * * * *
U. C. Cicer. Jtticum. Familiares.
703 57II. 15. Caelio.
VIII. 12. Calius.
14. Calius.XIV. 5. Terentiae.
i
XVI. I. Tironi.
3-
i
•i
4-
5. ^Tironi.
6.
•
7-
9j '
704 58 VII. 9.
&c. ad ult.
VIII. I.
XVI. 10. Tironi.
V. 20. Rufo.
XIV. 14. Tullis.
18. Tullise.XVI. II. Tironi.
9. ^ Frater.
VIII. 15. Calius.
i
&c. ad ult. XVI. 13.")
IX. I. 14. |-Tironi.
&c. ad ult. ^5-
X. I. IV. I. Sulpicio.*
&c, ad ult. VIIL 16. CbHus.
IV. 2. Sulpicio.
II. 16. Cselio.
V. 19. Rufo.
XIV. 7. Terentis.
7^5 59 XI. I.
&c. ad 9.Vril. 17. Calius.IX. 9. Dolahella.
XIV. 8.^
21.
6.
12. )>Terentiae.
19.
9-
17-.
706 60 XI. 9.
10.
II.
12.
13- XIV. 16.'14. II.
15-
16.
15-
10.s^Terentiae.
;18.
13-
24..
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 12/537
VI EPISTOLARUMAnno
U. C.
706
707
Anno AdCicer. Atticum,
60 25.
23-*
19.
24.
20.
21.'
22.
61
XII. I.
2.
3-
4-
5-
AdFamiliares.
22. > Tcrentiae.
20. J
XV. 21. Trebonio.
C L A s s I s I.
IV. 14. Plancio.
IX. I. Varroni.
XV. 15. Caffio.
VI. 22. Domitio.
IV. 15. Plancio.
Xlil. 29. Planco.
VI. I. Torquato.
Xlil. 78. Allieno.
79. AUieno.
VI. 3. Torquato.
V. 21. Mefcinio.
VI. 4, Torquato.
IX. 3.-1
^' ^Varroni.
16. Paeto.
VII. 33. Volumnio.
IX. 18. Psto.
IX.
ClaJJis II.
Paeto.
6. 2C. J10. VII. 3. Mario.
II. VI. 2. Torquato.
7- IX. 23. Paeto.
« * * *
* Epiftolarum hujus anni alias conftat
eo tempore fcriptas effe, quo Ciefar bellum
gejjit in Africa: alias, pfiquam in urbem re-
diit : rellquas, poft ejus frofeElionem ad bel-
lum Hifpanienfe. Fruftra in earum ordinan-
da collocatione accuratius aliquid requiras
ubi nulla neque diei eft, neque menfis af-
iignatio. Includentur crgo triplicem in
claflem, quam tria illa offerunt tempora.
Qiiartam habebunt commendatitia, Porro hic
annus menfes habuit quindecim, dies 445.Calendas intercalares priores, et pofleriores.
Priores conferantur in diem 27. Septem-
bris, ut nos numeramus : potteriores, in
30. Oftobris. Casfar ex Africa, bello con-
fedo, ad urbem venit die 26. Julii.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 13/537
CHRONOLOGIA. VII
Anno Anno Ad Ad * * * H
U. C. Cicer. Atticum. Familiares.
707 61 3. Sulpicio.
13. Nigid. Fig.
XIII. 68. Serv. Ifaur.
V^-"'iTrebiano.10. \
IV. 7. Marcello.
Vi. 13. Ligario.
IV. 8. )
9. Marcello.
10.
VI. 14. Ligario.
VII. 28. Curio.
IV. II. Marcellus.
VI. 6. Cascinae.
IX. 15. Pasto.
26. Paeto.
VII. 27. Gallo.
IV. 4. Sulpicio.
VI. 12. Ampio.
Clajfis III.
16.
9.
VI. 8. Cascins.
9. Furfanio.
12.
13-
14.
7. CcEcina.
5. Cascinse.
XV. 18. Caffio.
.
15. VL 21. Toranio,
i8^
17.
19.
20. Toranio.
20.
&c, ad ult.
Literce
commendatitia.
XIII. 10.^
11.I
12. )>Bruto.
13-
14.J
17-1
18.
19.
20.
21. ^SuIpIcio. j
22.
23-
24.
25-J
'
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 14/537
VIII EPISTOLARUM
^
1 Anr» Anno M Jd1
1 1/. C. Cicer. Atticum. Familiares.
707 61 26.]
27. > Sulpicio.
28. J66."1
67.
69. '^Servilio 1
70. llaurico.
71-
72.J
30.
31.
32-
3Z-
34-
35.
36.
>.Acilio.
37"
38.39-J
708 62 VI. 18. Leptae.
XV. 18.^
16. > Caflio.
17. J
ig. Cafjius.
IX. 10.1
13. [• Dolabellae.
XIII. 26. XIII. 15. Caefari.
I. a6. Caefari.
2. IV. 5. Sulpiclus.
27.V.
13.Lucceio.
28. XVI. 22.^
17.9.
30- ^°'iTironi.
19.^
31-
32. 10.
18.J3-
3- 16. .^. Frater.
6. IV. 6. Sulpicio.
&c. ai 26. 10. Maicello.
XII. 8. 12. Sulpicius.
XIII. 35. V. 14. Lucceius.
34- 15. Lucceio.
36. 9. Fatinius.
&c. ad ult. IX.8. Vaironi.
XIII. 77. Sulpicio.
VI. 19. Leptae.
VII. 24. Gallo.
25. Gallo.
i XII, 17. Cornificio.
* « « 3»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 15/537
CHRONOLOGIA. IX
ToM. VIJ.
Anno Anno M ^i * * * *
U. C. Cicer. Jtticum, Familiares.
708 62 XIII. 4. Valerio.
5. Valerio.
7. Cluvio.
8. Rutilio.
XII. 18. Cornificio.
V. II. Vatinio.
VII. 29. Curius.
V. 10. Fatinius.
IX. 12. Dolabellae.
709 63 VII. 30. Curio.
XIV. I.
&c. ad ult.
XIII. 50. Auao.
Xir. 19. Cornificio.
VII. 31. Curio.
XL I. D.Brutus.
XVI. 24. Tironi.
VI. 17. Bithynico.
XVI, 23. Tironi.
IX. 14. Dolabellae.
XII. 16. Trebonius.
XV. 20. Trebonio.
XI. 27. Matio.
XV. I.
2,
2. Brutus, et CaJT.
XII. I. Caffio.
XI. 28. Matius.
3- 29. Oppio.
4-
8.
5-
VII. 20. Trebatio.
19. Trebatio.
XI. 3. Brutus^ et Cajf.
9^ X. I. Planco,
10. V. 16. Titio.
,
II. XI. 4. D. Brutus.
12. 16. D. Bruto.
13' 17. D. Bruto.
7- XII. 2. Caffio.
14. X. 2. Planco.
&c. <76? a//. XII. 3. Caffio.
XVI. I. 23- )5-
4-
2.
2^* l Cornificio.
27-
XI. 5.-) /
6. 7. S-D- Bruto.
7- 6.58. XII. 22. Cornificio.
9- XVI. 27. Tironi.
II. 21. Cicero Filius.
10. 25. Cicero Filius.V
13- VI. 16, Bithynicus,
r^ •w-T
&C. <7</ ttZf.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 16/537
E P I S T O L A.R U MAnno
U. C.
710
AnnoCicer.
64
» » * * Jd1 Ad
Familiares. Brutum.
XII. 24. Cornificio.
XI. 8. D. Bruto,
X. 3- Planco.
XII. 4- Caffio.
X. 28. Trebonio.
XII. 5- Caffio.
X. 4- Plancus. I.
IX. 24. Paeto.
XII. 10. Caffio. 2.
II. Cajftus,
X. 5- Planco.
31- Pollio. 3-
6. Planco.
8. Plancus Senat, 4«
XII. 7- Caffio.
X. 27. Lepido. 5-
Plancus.
10. Planco. 6.
12. Planco.
XII. 28. Cornificio. 7.
29. Cornificio.
6. Caffio. 8.
X. 30- Galba.
9- Plancus. 10.
XI. 9« D. Bruius. II.
XII. 25. Cornificio.
XI. 10. D. Brutus, 9'
II. D. Brutus,
XII. 12. Cajjius.
X. 11. Plancus.
14. Planco.
XI. 22. D. Bruto. 12.
X. 15- Plancus.
^7- Plancus.
16. Planco.
XII. 30- Cornificio. ^3*
XI. 18. D. Bruto.•-j
19. D. Brutus.
X. 34. Lepidus.
25- Furnio. 15-
i8. Plancus^
21. Plancus,
22. Planco. 14.
XI. 15- D. BrutOvr
X. 13- Planco.
19. Planco. 18.
XI. 12. D. Bruto.
X. 33- Pollto.
26. Furnio. ^.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 17/537
CHRONOLOGIA. XI
Anno
U. C.
710
Anno
Cicer.
64
» * * * AdFamiliares,
XI. 14. D. Bruto.
20.
D.Brutus.
23. D. Brutus.
X. 20. Planco.
XII. 14. Lentulus Cicer.
15. Lentulus Senat.
X. 35. Lepidus Senat.
XI. 13. D. Brutus.
26. D. Brutus.
21. D. Bruto.
24. D. Bruto.
X. 23. Plancus,
32. P«i///(?.
XII. 8. Caffio.
9. Caffio.
13. CaJJius.
XI. 25. D. Bruto.
XII. 10. Caffio.
X. 29. Ampio.
24. Plancus.
* * * *
M, TULLII
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 18/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 19/537
C I I
M. T U L L I I
C I C E R O N I S
E P I S T O L ^
AD FAMILIARES.L I B E R I.
M. T. C. P. Lentulo Procos. S. D.
E. V A G O omni officio, ac potius pietate, erga te caeteris
fatisfacio omnibus, mihi ipfe nunquam fatisfacio.
Tanta enim magnitudo eft tuorum erga me merito-
rum, ut quoniam tu, niii perfedla re, de me non conquiefti,
ego, quia non idem in tua caufa efficio, vitam mihi efle acer-
bam putem. In caufa haec funt. Ammonius, regis legatus,
aperte pecunia nos oppugnat. Res agitur per eofdem credi-
tores, per quos, cum tu aderas, agebatur. Regis caufa fi qui
funt qui velint, qui pauci funt, omnes rem ad Pompeium de-
ferri volunt. Senatus religionis calumniam non religione, fed
malevolentia, et illius regiae largitionis invidia, comprobat.
Pompeium et hortari, et orare, et jam liberius accufare, et
monere, ut magnam infamiam fugiat, non defiftimus. Sed
plane nec precibus noftris, nec admonitionibus, relinquit lo-
cum. Nam cum in fermone quotidiano, tum in fenatu, palam
ToM. VII. A
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 20/537
2 EPISTOLARUMiic eglt cauram tuam, ut neque eloquentla majore qulfquam,
neque gravitate, nec fludio, nec contentione, agere potuerlt,
cum fumma teftificatione tuorum in fe officiorum, et amoris
erga te fui. Marcellinum tibi elTe iratum fcis. Is, hac re-
gia caufa excepta, caeteris in rebus fe acerrimum tui defenfo-
rem fore oftendit. Quod dat, accipimus : quod inilituit re-
ferre de religlone, et fsepe jam retulit, ab eo deduci non po-
teft. Res ante idus acfla fic eft ; nam haec idibus mane fcripfi.
Hortenfii, et mea, et Luculli, fententia cedit religioni de
exercitu ; teneri enim res aliter non poteft : fed ex illo fe-
natus-confulto, quod, te referente, fad:um efl, tibi decernit,
ut regem reducas ; quod commodo rem facere pofHs -, ut exer-
citum religio tollat, te aud:orem fenatus retineat. CrafTus
tres legatos decernit, nec excludit Pompeium ; cenfet enim
etlam ex iis, qui cum Imperlo funt. M. Bibulus tres legatos
ex iis, qui privati funt. Huic affentiuntur reliqui confulares,
praeter Servilium, qui omnino reduci negat oportere; et Vol-
catium, qui, Lupo referente, Pompeio decernlt ; et Afra-
nium, qui affentitur Volcatio : qujE res auget fufpicionem
Pompeii voluntatis ; nam advertebantur Pompeii familiares
airentire Volcatio. Laboratur vehementer. Inclinata res efl.
Libonis et Hypfsei non obfcura concurfatio et contentlo, om-
niumque Pompeii familiarium fludium, in eam opinionem
rem adduxerunt, ut Pompelus cupere videatur : cui qui no-
lunt, iidem tibi, quod eum ornafti, non funt amlci. Nos in
caufa au6toritatem eo minorem habemus, quod tibi debemus.
Gratiam autem noflram extinguit hominum fufpicio, quod
Pompeio fe gratificari putant. Ut in rebus, multo ante quam
profedus es, ab ipfo rege, et ab intimis, ac domeflicis Pom-
peil, clam exulceratis, deinde palam a confularibus exagita-
tis, ct in fummam invidiam addu(ftis, ita verfamur. Noflram
fidem omnes, amorem tui abfentis praefentes tui, cognofcent.
Si effet in iis fides, in quibus fumma effe debebat, non labo-
raremus. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 21/537
AD FAMILIARES L I B. I.
M. T. C. S. D. P. Lentulo Procos.
II. T D I B U S Januariis in fenatu nihil efl: confedura ; prop-
terea quod dies magna ex parte confumptus eft alterca-
tione Lentuli confulis et Caninii tribuni plebis. Eo die nos
quoque multa verba fecimus : maximeque vifi fumus fenatum
commemoratione tuae voluntatis erga illum ordinem commo-
vere. Itaque poftridie placuit, ut breviter fententias diceremus.
Videbatur enim reconciliata nobis voluntas fenatus effe ;quod,
cum dicendo, tum fingulis appellandis rogandifque, perfpexe-
ram. Itaque, cum fententia prima Bibuli pronuntiata efTet, ut
tres legati regem reducerent ; fecunda Hortenfii, ut tu fine
exercitu reduceres ; tertia Volcatii, ut Pompeius reduceret
poflulatum efl, ut Bibuli fententia divideretur. Quatenus de
religione dicebat, cuique rei jam obfifli non poterat, Bibulo
afTenfum eft : de tribus legatis frequ»ntes ierunt in alia omnia.
Proxima erat Hortenfii fententia, cum Lupus, tribunus plebis,
quod ipfe de Pompeio retuliffet, intendere coepit, ante fe opor-
tere difceffionem facere, quam confules. Ejus orationi vehe-
menter ab omnibus reclamatum efl. Erat enim iniqua et
nova. Confules neque concedebant, neque valde repugnabant.
Diem confumi volebant : id quod efl fad:um. PerfpiciebanC
enim in Hortenfii fententiam multis partibus plures ituros
quanquam aperte Volcatio affentirentur. Multi rogabantur, at-
que idipfum confulibus invitis : nam ii Bibuli fententiam va-
lere cupierunt. Hac controverfia ufque ad nod:em du6ta, fena-
tus dimiffus : et ego eo die cafu apud Pompeium coenavi : nac-
tufque tempus hoc magis idoneum, quam unquam antea, quod
pofl tuum difceffum is dies honeftifiimus nobis fuerat in fe-
natu, ita fum cum illo locutus, ut mihi viderer animum ho-
minis ab omni alia cogitatione ad tuam dignitatem tuendam
traducere. Quem ego ipfum cum audio, prorfus eum libero
A 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 22/537
4 EPISTOLARUMomni fufpiclone cupiditatis : cum autem ejus familiares om-
nium ordinum video, perfpicio, id quod jam omnibus efl aper-
tum, totam rem iftam jampridem a certis hominibus, non in-
vito rege ipfo, confiliariifque ejus, efle corruptam. Haec fcripfi
ante diem xvi. kal. Febr. ante lucem. Eo die fenatus erat fu-
turus. Nos in fenatu, quemadmodum fpero, dignitatem nof-
tram, ut poteft in tanta hominum perfidia et iniquitate, reti-
nebimus. Quod ad popularem rationem attinet, hoc videmur
efle confecuti, ut ne quid agi cum populo, aut falvis aufpiciis,
aut falvis legibus, aut denique fine vi, poffit. De his rebus
pridie, quam haec fcripfi, fenatus audloritas graviffima inter-
ceflit : cui cum Cato et Caninius intercefTifTent, tamen efl per-
fcripta. Eam ad te miffam effe arbitror. De caeteris rebus,
quidquid erit adtum, fcribam ad te : et, ut quam red:iffime
agantur omnia, mea cura, opera, diligentia, gratia, provi-
debo. Vale.
M. T. C. P. L E N T u L o S. D.
in. A U L O Trebonio, qui in tua provincia magna negotia,
et ampla, et expedita, habet, multos annos utor valde
familiariter. Is cum antea femper et fuo fplendore, et noflra
caeterorumque amicorum commendatione, gratiofifHmus in
provincia fuit; tum hoc tempore propter tuum in me amorem,
noflramque neceffitudinem, vehementer confidit his meis literis
fe apud te gratiofum fore : quae ne fpes eum fallat, vehementer
rogo te^ commendoque tibi ejus omnia negotia, libertos, pro-
curatores, familiam ; inprimifque, ut, quse T. Ampius de
ejus re decreverit, ea comprobes, omnibufque rebus eum ita
tracfles, ut intelligat meam commendationem non vulgarem.
fuilTe. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 23/537
AD FAMILIARES L I B. L 5
M. T. C. P. L E N T U L O P R o c o s. S. D.
IV. A N T E diem xvi. kal. Feb. cum in fenatu pulcherrimc
ftaremus, quod jam illam fententiam Bibuli de tribus
legatis pridie ejus diei fregeramus, unumque certamen effet
relid:um, fententia Voleatii, res ab adverfariis noftris extradta
eft variis ealumniis. Caufam enim frequenti fenatu, in magna
varietate, magnaque invidia eorum, qui a te caufam regiam
alio transferebant, obtinebamus. Eo die acerbum habuimus
Curionem ; Bibulum multo juftiorem, pene etiam amicum.Caninius et Cato negarunt fe legem uUam ante comitia effe
laturos. Senatus haberi ante kalendas Februarii per legem Pu-
piam, id quod fcis, non poteft ; neque menfe Februario toto,
nifi perfedlis aut rejedtis legationibus. Haec tamen opinio eft
populi Romani, a tuis invidis atque obtred;atoribus nomen
indud;um fidlce religionis, non tam ut te impedirent, quam
ut ne quis propter exercitus cupiditatem Alexandriam vellet
ire. Dignitatis autem tuse nemo eft quin exiftimet habitam efi!e
rationem ab fenatu. Nemo eft enim qui nefciat, quo minusdifceflio fieret, per adverfarios tuos efi"e fad:um ; qui nunc po-
puli nomine, re autem vera fceleratifiimo latrocinio, fi qus
eonabuntur agere, fatis provifum eft, ut ne quid falvis aufpi-
eiis, aut legibus, aut etiam fine vi, agere pofiint. Ego neque
de meo ftudio, neque de nonnullorum injuria, fcribendum mihi
efi^e arbitror. Quid enim aut me oftentem .? qui, fi vitam pro
tua dignitate profundam, nullam partem videar tuorum meri-
torum afi^ecutus : aut de aliorum injuriis querar ? quod fine
fummo dolore facere non pofiiim. Ego tibi a vi, hac praefertim
imbecillitate magiftratuum, praeftare nihil pofiiim. Vi excepta,
pofiTum confirmare, te, et fenatus et populi. Romani fummo
iludio, amplitudinem tuam retenturum. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 24/537
EPISTOLARUM
M. T. C. P. Lentulo Procos. S, D.
V. 'T^AM E T S I mihi nihil fuit optatius, quam ut primum
abs te ipfo, deinde a casteris omnibus, quam gratiffi-
mus erga te elfe cognofcerer ; tamen afficior fummo dolorc,
ejufmodi tempora poft tuam profedtionem confecuta eifc, ut et
meam et CcEterorum erga te fidem et benevolentiam abfens ex-
perirere. Te videre et fentire, eandem fidem clTe hominum in.
tua dignitate, quam ego in mea falute fum expertus, ex tuis
literis intellexi. Nos cum maxime confilio, iludio, labore,
gratia, de caufa regia niteremur, fubito exorta eft nefaria Ca-
tonis promulgatio, quae noftra fiiudia impediret, et animos
a minore cura ad fummum timorem traduceret. Sed tamen
in hujufmodi perturbatione rerum ,quanquam omnia funt
metuenda, nihil magis quam perfidiam timemus ; et Catoni
quidem, quoquo modo fe res habeat, profedlo refiftimus. Dc
Alexandrina re, caufaque regia, tantum habeo polliceri, me tibi
abfenti tuifque praefentibus cumulate fatisfadlurum. Sed ve-
reor, ne aut eripiatur caufa regia nobis, aut deferatur : quorum
utrum minus velim, non facile pofi^um exifiimare. Sed, fi res
coget, eft quiddam tertium, quod neque Selicio, nec mihi,
difplicebat ; ut neque jacere regem pateremur, nec, nobis re-
pugnantibus, ad eum deferri, ad quem prope jam delatum
exiftimatur. A nobis agentur omnia diligenter; ut nec, fi quid
obtineri poterit, non contendamus ; nec, fi quid non obtinue-
rimus, repulfi efi^e videamur. Tuoe fapientiae magnitudinifque
animi eft, omnem amplitudinem et dignitatem tuam in virtute,
atque in rebus geftis tuis, atque in tua gravitate, pofitam ex-
iftimare. Si quid ex iis rebus, quas tibi fortuna largita eft, non-
nullorum hominum perfidia detraxerit, id majori illis fraudi,
quam tibi, futurum. A me nullum tempus praetermittitur de
tuis rebus et agendi, et cogitandi : utorque ad omnia Q^Selicio;
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 25/537
AD FAMILIARES LIB. I. 7
neque enim prudentiorem quemquam ex tuis, neque fide ma-
jore, eflejudico, ncque amantiorem tui.
Hic quas agantur, quxqueadia fmt,
eate et
literis mul-tOFum et nuntiis cognofcere arbitror : quas autem pofita funt in
conjedlura, quasque mihi videntur fore, ea puto tibi a me fcribi
oportere. Pofteaquam Pompeius apud populum ante diem
VIII. idus Februarii, cum pro Milone diceret, clamore convi-
cioque jadatus eft, in fenatuque a Catone afpere et acerbe ni-
mium magno filentio eft accufatus, vifus eft mihi vehementer
effe perturbatus. Itaque Alexandrina caufa, qux nobis adhuc
integra eft, (nihil enim tibi detraxit fenatus, nift id, quod
per eandem religionem dari.
alteri non poteft) videtur ab illo
plane elfe depofita. Nunc id fperamus, idque molimur, ut,
cum rex intelligat, {qCq id, quod cogitabat, ut a Pompeio re-
ducatur, aftequi non poffe, et, nifi per te fit reftitutus, defer-
tum fe atque abjed:um fore, proficifcatur ad te. Quod fine ulla
dubitatione, fi Pompeius paulum modo oftenderit fibi placere,
faciet. Sed nofti hominis tarditatem et taciturnitatem. Nos ta-
men nihil, quod ad eam rem pertineat, praetermittimus. Cae-
teris injuriis, quas propofitas funt a Catone, facile, ut fpero,
refiftemus. Amicum ex confularibus neminem tibi effe video,
praeter Hortenfmm et Lucullum : caeteri funt, partim obfcu-
rius iniqui, partim non diflimulanter irati. Tu fac animo forti
magnoque fis, fperefque fore, ut, fradto impetu levifiimi ho-
minis, tuam priftinam dignitatem et gloriam confequare.
M. T. C. P. L E N T u L o P R o c o s. S. D.
VI. /^ U JE gerantur, accipies ex Pollione; qui omnibus ne-^ gotiis non interfuit folum, fed prasfuit. Me in fum-
mo dolore, quem in tuis rebus capio, maxime fcilicet confola-
tur fpes, quod valde fufpicor fore, ut infringatur hominum
improbitas et confiliis tuorum amicorum, et ipfa die, qus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 26/537
8 EPISTOLARUMdebilltat cogitatlones et inimlcorum et prodltorum. Facile
fecundo loco me confolatur recordatio meorum tempotum,
quorum imaginem video in rebus tuis. Nam etli minore in re
violatur tua dignitas, quam mea falus afflidla fit -, tamen eft
tanta Hmilitudo, ut fperem te mihi ignofcere, fi ea non timue-
rim, quae ne tu quidem unquam timenda duxifli. Sed praefta
te eum, qui mihi a teneris, ut Grasci dicunt, unguiculis es
cognitus. Illuflrabit, mihi crede, tuam amplitudinem homi-
num injuria. A me omnia fumma in te fludia officiaque ex-
peda. Non fallam opinionem tuam. Vale.
M. T. C. P. Lentulo Procos. S. D.
VII. T E G I tuas literas, quibus ad me fcribis, gratum tibi
effe, quod crebro certior per me fias de omnibus re-
bus, et meam erga te benevolentiam facile perfpicias : quorum
alterum mihi, ut te plurimum diligam, facere neceffe efl, fi
volo is effe, quem tu me effe volulflij alterum facio libenter, ut,
quoniam intervallo locorum ct temporum disjundti fumus, per
literas tecum quam faepiffime colloquar. Quod fi rarius fiet
quam tu expedtabis, id erit caufas, quod non ejus generis mese
literae funt, ut eas audeam temere committere. Quoties mihi
certorum hominum poteflas erit, quibus re(5te dem, non prae-
termittam. Quod fcire vis, qua quifque in te fide fit et volun-
tate ', difficile didlu efl de fingulis. Unum illud audeo, quod
antea tibi faepe fignificavi, nunc quoque, re perfpedla et cog-
nita, fcribere ; vehementer quofdam homines, et eos maxi-
me, qui te et maxime debuerunt et plurimum juvare potue-
runt, invidiffe dignitati tuae^ fimillimamque, in re diffimili, tui
temporis nunc, et noflri quondam, fuifle rationem : ut, quos tu
reipublicas caufa laeferas, palam te oppugnarent; quorum auc-
toritatem, dignitatem, voluntatemque, defenderas, non tam
memores effent virtutis tuae, quam laudis inimici. Quo quidem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 27/537
AD FAMILIARES L I B. I. 9
tem.pore, ut perfcripfi ad te antea, cognovi Hortenlium per-
cupidum tui, iludiofum Lucullum, ex magiflratibus autem L.
Racilium et fide et animo in te fmgulari. Nam noflra pro-
pugnatio ac defenfio dignitatis tuse, propter magnitudinem be-
neiicii tui, fortaffe plerifque ofBcii majorem aud:oritatem ha-
bere videatur, quam fententiai. Praeterea quidem, de confulari-
bus nemini poffum aut ftudii erga te, aut ofiicii, aut amici ani-
mi, effe teftis. Etenim Pompeium, qui mecum fsepiffime, non
folum a me provocatus, fed etiam fua fponte, de te communi-
care folet, fcis temporibus illis non fgepe in fenatu fuiffe. Cui
quidem literae tuae, quas proxime miferas, quod facile intel-
lexerim, perjucundae fuerunt. Mihi quidem humanitas tua, vel
fumma potius fapientia, non jucunda folum, fed etiam admi-
rabilis, vifa efl. Virum enim excellentem, et tibi tua praeftanti
in eum liberalitate devind;um, nonnihil fufpicantem propter
aliquorum opinionem fuae cupiditatis te ab fe abalienatum,
illa epiftola retinuifli. Qui mihi cum femper tuae laudi favere
vifus efl, etiam ipfo fufpiciofiflimo tempore Caniniano ; tum
vero, le(ftis tuis literis, perfped:us efl a me toto animo de te,
ac de tuis ornamentis et comjnodis, cogitare. Quare ea quse
fcribam fic habeto, me, cum illo re faepe communicata, deillius ad te fententia atque audloritate fcribere : quoniam fe-
natus-confultum nullum extat, quo redudio regis Alexandrini
tibi adempta fit -, eaque, quae de ea fcripta efl, aucfloritas,
cui fcis interceffum effe, ut ne quis omnino regem reduceret,
tantam vim habet, ut magis iratorum hominum ftudium, quam
conflantis fenatus confultum, effe videatur; te perfpicere poffe,
qui Ciliciam Cyprumque teneas, quid efhcere, et quid confe-
qui, poflis : et, fi res facultatem habitura videatur, ut Alexan-
driam atque i^gyptum tenere poflis, effe et tuae et noftri im-perii dignitatis, Ptolemaide aut aliquo propinquo loco rege
CoUocato, te cum claffe atque exercitu proficifci Alexandriam;
ut, cum eam pace praefidiifque firmaris, Ptolemaeus redeat
in regnum : ita fore, ut per te reflituatur, qucmadmodum
ToM. VII. B
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 28/537
lo EPISTOLARUMfenatus initio cenfuit ; et line multitudine reducatur, quem-
admodum homines religioii Sibyllae placere dixerunt. Sed haec
fententia fic et illi et nobis probabatur, ut ex eventu homi-
nes de tuo confilio exiflimaturos videremus : fi cecidiifet ut
volumus et optamus, omnes te fapienter et fortiter, fin aliquid
effet offenfum, eofdem illos et cupide et temere, feciffe dic-
turos. Quare quid affequi pofiis, non tam facile efl nobis,
quam tibi, cujus prope in confped:u ^Egyptus eft, judicare.
Nos quidem hoc fentimus : fi exploratum tibi fit poffe te illius
regni potiri, non effe cund:andum ; fi dubium, non effe conan-
dum. Illud tibi afBrmo; fi rem iflam ex fententia gefferis, fore
ut abfens a multis, cum redieris ab omnibus, collaudere. Of-
fenfionem effe periculofam, propter interpofitam audloritatem
religionemque, video. Sed ego te, ut ad certam laudem adhor-
tor, fic a dimicatione deterreo : redeoque ad illud, quod initio
fcripfi, totius fa<fli tui judicium, non tam ex confiho tuo, quam
ex eventu, homines effe fa6turos. Quod fi hfec ratio rei gerendae
periculofa tibi effe videbitur, placebat illud, ut, fi rex amicis
tuis, qui per provinciam imperii tui pecunias ei credidiffent,
£dem fuam prasftitiflet, et auxiliis eum tuis et copiis adjuva-
res. Eam efle naturam et rationem provinciae tuae, ut illius
reditum vel adjuvando confirmares, vel negligendo impedires.
In hac ratione quid res, quid caufa, quid tempus, ferat, tu
facillime optimeque perfpicies : quid nobis placuiffet, ex me
potiflimum putavi te fcire oportere.
Quod mihi de noflro flatu, de Milonis familiaritate, de
levitate et imbecillitate Clodii, gratularis, mlnime miramur
te tuis, ut egregium artificem, praeclaris operis laetari ; quan-
quam efl: incredibilis hominum perveriitas, (graviori enim ver-
bo uti non libet) qui nos, quos favendo in communi caufa re-
tlnere potuerunt, invidendo abalienarunt : quorum malevolen-
tiffimis obtredlationibus nos fcito de vetere illa noflra diuturna-
que fententia prope jam effe depulfos, non nos quidem ut nof-
trae dignitatis fimus obliti, fed ut habeamus rationem aliquando
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 29/537
AD FAMILIARES L I B. L n
etiam falutls. Poterat utrumque praDclare, fi eflet fides, fi gra-
vitas, in hominibus confularibus : fed tanta efl in plerifque le-
vitas, ut eos, non tam conftantia in republica noflra deled;et,
quam fplendor oifendat. Quod eo libentius ad te fcribo, quod
tu non folum temporibus iis, quce per te fum adeptus, fed etiam
olim nafcenti prope noflra) laudi, dignitati, virtutique, prae-
fuifli ; fimulque quod video, non, ut antehac putabam, novi-
tati effe invifum mQX; in te enim homine omnium nobiliflimo
fimiha invidorum vitia perfpexi; quem tamen illi effe in prin-
cipibus facile funt pafTi, evolare altius certe noluerunt. Gau-
deo tuam diflimilem fuiffe fortunam ; multum enim interefl,
utrum laus imminuatur, an falus deferatur. Me mese tamenne nimis poeniteret, tua virtute perfedtum efl: ; curafti enim,
ut plus additum ad memoriam nominis noflri, quam demptum
de fortuna, videretur. Te vero moneo, cum beneficiis tuis, tum
amore incitatus meo, ut omnem gloriam, ad quam a pueritia
infiammatus fuifti, omni cura atque induflria confequare; mag-
nitudinemque animi tui, quam ego femper fum admiratus,
femperque amavi, ne unquam infiedtas cujufquam injuria,
Magna efl hominum opinio de te, magna commendatio libe-
ralitatis, magna memoria con^ulatus tui. Hxc profe6to vides
quanto exprefliora quantoque illuftriora futura fmt , cum
aliquantum ex provincia atque ex imperio laudis accefferit.
Quanquam te ita gerere volo, quae per exercitum atque im-
perium gerenda funt, ut haec multo ante meditere, huc te pa-
res, haec cogites, ad haec te exerceas ; fentiafque id, quod, quia
femper fperafli, non dubito quin adcptus intelligas, te facilli-
me poffe obtinere fummum atque altiflimum gradum civitatis.
Quse quidem mea cohortatio ne tibi inanis, aut fme caufa fuf-
cepta, videatur ; illa me ratio movit, ut te ex noftris eventis
communibus admonendum putarem, ut confiderares in omni
reliqua vita quibus crederes, quos caveres.
Quod fcribis te velle fcire, qui fit reipublicae itatus ; fum-
ma diffenfio eft, fed contentio difpar. Nam qui pkis opibus^
B 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 30/537
13 EPISTOLARUMarmis, potentia, valent, profecifTe tantum mihi videntur ftul-
titia et inconftantia adverfariorum, ut etiam au(5toritate jam
plus valerent. Itaque, perpaucis adverfantibus, omnia, quae ne
per populum quidem fine feditione fe aflequi polTe arbitraban-
tur, per fenatum confecuti funt. Nam et flipendium Caefari
decretum eft, et decem legati : et, ne lege Sempronia fuc-
cederetur, facile perfedlum eft. Quod ad te brevius fcribo,
quia me flatus hic reipublicae non deledtat : fcribo tamen, ut te
admoneam, quod ipfc, literis omnibus a pueritia deditus, expe-
riendo tamen magis, quam difcendo, cognovi, tu rebus tuis
integris difcas ; neque falutis noftrae rationem habendam nobis
effe line dignitate, neque dignitatis fine falute. Quod mihi de
filia et de Craffipede gratularis, agnofco humanitatem tuam :
fperoque et opto nobis hanc conjundlionem voluptati fore.
Lentulum noftrum, eximia fpe fumms virtutis adolefcentem,
cum caeteris artibus, quibus ftuduifti femper ipfe, tum in pri-
mis imitatione tui, fac erudias : nulla enim erit hac praeftan-
tior difciplina : quem nos, et quia tuus, et quia te dignus eft
filius, et quia nos diligit, femperque dilexit, in primis ama-
mus, carumque habemus.
M. T. C. P. Lentulo Procos. S. D.
VIII.T^E omnibus rebus, quae ad te pertinent, quid adlum,
quid conftitutum fit, quid Pompeius fufceperit, op-
time ex M. Plaetorio cognofces ; qui non folum interfuit his
rebus, fed etiam pra^fuit ; neque ullum officium erga te homi-
nis amantiffimi, prudentiffimi, diligentiffimi, prastermifit. Ex
eodem de toto ftatu rerum communium cognofces; quae quales
iint, non facile efl fcribere. Sunt quidem certe in amicorum
noftrorum poteftate, atque ita, ut nullam mutationem unquam
hac hominum aetate habitura res effQ videatur. Ego quidem, ut
debeo, et ut tute mihi praecepifti, et ut me pietas utilitafque
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 31/537
AD FAMILIARES LIB. I. r^-
cogit, me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus
tibi effc adjungendum putafti. Sed te non praeterit, quam iit
difficile, fenfum in republica, praefertim redlum et confirma-
tum, deponere. Veruntamen ipfe me conformo ad ejus volun-
tatem, a quo honefte diftentire non poifum : neque id facio, ut
forfitan quibufdam videor, limulatione. Tantum enim animi
indudlio, et mehercule amor, erga Pompeium apud me valet,
ut, quae illi utilia funt, et qua3 ille vult, ea mihi omnia jam et
red:a et vera videantur. Neque (ut ego arbitror) errarent, ne
adverfarii quidem ejus, fi, cum pares effe non poftent, pugnare
defifterent. Me quidem etiam illa res confolatur,. quod ego is
fum, cui vel maxime concedant omnes, ut vel ea defendam,
quiE Pompeius velit, vel taceam, vel etiam, id quod mihi maxi-
me lubet, ad noftra me ftudia referam literarum : quod pro-
fed;o faciam, fi mihi per ejufdem amicitiam licebit. Qus enim
propolita fuerant nobis, cum et honoribus ampliffimis et la-
boribus maximis perfuncfti eftemus, dignitas in fententiis di-
cendis, libertas in republica capeftenda, ea fublata tota : fed
nec mihi magis, quam omnibus. Nam, aut aftentiendum eft
nulla cum gravitate paucis, aut fruftra diflentiendum. Hxc ego
ad te ob eam caufam maxime fcribo, ut jam de tua quoque ra-
tione meditere. Commutata tcta ratio eft fenatus, judiciorum,
rei totius publicas. Otium nobis exoptandum eft : quod ii, qui
potiuntur rerum, pra?ftaturi videntur, ft quidam homines pa-
tientius eorum potentiam ferre potuerint. Dignitatem quidem
illam confularem fortis et conftantis fenatoris nihil eft quod
cogitemus : amifta eft, culpa eorum, qui a fenatu et ordinem
conjundliffimum, et hominem clariffimum» abalienarunt. Sed
ut ad ea, quae conjundliora rebus tuis funt, revertar ; Pom-
peium tibi valde amicum efte cognovi : eo tu confule, quantumego perfpicio, omnia quae voles obtinebis
; quibus in rebus me
fibi ille affixum habebit : neque a me ulla res, quae ad te per-
tineat, negligetur. Neque enim verebor ne ftm ei moleftus; cui
jucundum erit, etiam propter idipfum, quod me efte gratum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 32/537
14 EPISTOLARUMvideblt. Tu velim tibi ita perfuadeas, nullam rem efTe mini-
mam, qua; ad te pertineat, quae mihi non carior fit, quam
meae res omnes. Idque cum fentiam, fedulitate mihimet ipfe
fatisfacere pofTum ; re quidem ipfa ideo mihi non fatisfacio,
quod nullam partem tuorum meritorum non modo referenda,
fed ne cogitanda quidem, gratia confequi pofTum. Rem te
valde bene geffilTe rumor erat. Expedlabantur literce ture -, dc
quibus eramus jam cum Pompeio locuti : quae fi erunt allatse,
noftrum fludium extabit in conveniendis magiftratibus, et fe-
natoribus. Caetera, quae ad te pertinebunt, cum etiam plus
contenderimus, quam pofTumus, minus tamen faciemus, quam
debemus.
M. T. C. P. Lentulo Imperatori S. D.
IX. PERJUCUNDtE mihi fuerunt literse tuae, quibus
intellexi te perfpicere meam in te pietatem : quid
enim dicam benevolentiam, cum illud ipfum graviflimum et
fandtifiimum nomen pietatis levius mihi meritis erga me tuis
effe videatur ? Quod autem tibi grata mea erga te fludia fcribis
effe, facis tu quidem abundantia quadam amoris, ut etiam grata
lint ea, quse praetermitti fine nefario fcelere non pofTunt. Tibi
autem multo notior atque illuftrior meus in te animus effet, fi
hoc tempore omni, quo disjundli fuimus, et una et Romae
fuiffemus. Nam in eo ipfo, quod te oflendis effe fadlurum,
quodque et in primis potes, et ego a te vehementer expedto, in
fententiis fenatoriis, et in omni aftione, atque adminiflratione
reipublics, floruiffemus. De qua oflendam equidem paulo pofl,
qui fit meus fenfus et flatus : et refcribam tibi ad ea, qua^ quas-
ris. Sed certe, et ego te aucftore amicifTimo ac fapientifHmo,
et tu me confiliario fortafTe non imperitifiimo, fideli quidem
et benevolo certe, ufus effes : quanquam, tua quidem caufa, te
efTe imperatorem, provinciamque bene geflis rebus cum exer-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 33/537
AD FAMILIARES L I B. L 15
cltu vldlore obtlnere, ut debeo, Istor : fed certe qui tibl ex me
frudlus debentur, eos uberiores et pr-cEfentiores praefens capere
potuIfTes. In eis vero ulcifcendis, quos tibi partim inimicos effe
intelligis propter tuam propugnationem falutis meas, partim
invidere propter illlus adtionis amplitudinem et gloriam, mirifi-
cum me tibi comitem prEebuiiTem : quanquam ille perennis ini-
micus amicorum fuorum, qui, tuis maximis beneficiis ornatus,
in te potiflimum fradtam illam et debilitatam vim fuam con-
tulit, noftram vicem ultus efl ipfe fefe ; efi: enim ea cona-
tus, quibus patefadlis nullam fibi in pofterum, non modo dig-
nitatis, fed ne libertatis quidem, partem reliquit. Te autem
etfi mallem in meis rebus expertum, quam etiam in tuis -, ta-
men in molefi:ia gaudeo, eam fidem cognoffe hominum non
ita magna mercede, quam ego maximo dolore cognoram. De
qua ratione tota jam videtur mihl exponendi tempus dari, ut
tibi refcribam ad ea, qux quasrls. Certiorem te per literas fcri-
bis effe fadum, me cum Csefare, et cum Appio, effe in gratia
teque id non reprehendere adfcribis. Vatinium autem, fcire te
velle oflendis, quibus rebus adduftus defenderim et laudarim.
Quod tibi ut planius exponam, altius paulo rationem confilio-
rum meorum repetam neceffe efl. Ego me, Lentule, initio
rerum atque acilonum tuarum, non folum meis, fed etiam rei-
publicse, reflitutum putabam : et quoniam tibi incredibilem
quendam amorem, et omnia in te ipfum fumma ac fingularia
ftudia, deberem ; reipublicas, qux te in me reflituendo mul-
tum adjuviffet, eum certe me animum merito ipfius debere ar-
bitrabar, quem antea tantummodo communl officlo civium,
non aliquo erga me fingulari beneficio, debitum praeflitiffem»
Hac me mente fulfife, et fenatus ex me, te confule, audi-
vit, et tu in noflris fermonlbus collocutionibufque ipfe vidlfli
etfi, jam primls temporibus illis, multis rebus meus ofFende-
batur animus ; cum, te agente de reliqua noflra dignltate, aut
occulta nonnuUorum odia, aut obfcura in me ftudla, cernebam.
Nam neque de monumentis meis ab iis adjutus es, a quibus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 34/537
i6 EPISTOLARUMdebuiftl ', neque de vi nefaria, qua cum fratre eram domo ex-
pulfus, neque hercule in iis iplis rebus, quas, quanquam erant
mihi propter rei familiaris naufragia necelfariae, tamcn a me
minimi putabantur in meis damnis, ex audloritate fenatus re-
farciendis, eam voluntatem, quam exped:aram, prceftiterunt.
Quae cum viderem, (neque enim erant obfcura) non tamen
tam acerba mihi haec accidebant, quam erant illa grata, quae
fecerant. Itaque, quanquam et Pompeio plurimum, te quideni
ipfo praedicatore ac tefte, debebam, et eum non folum bene-
licio , fed amore etiam , et perpetuo quodam judicio meo
diligebam ; tamen non reputans quid ille vellet, in omnibus
meis fententiis de republica priftinis permanebam. Ego, fe-
dente Cn. Pompeio, cum, ut laudaret P. Sextium, introiffet
in urbem, dixiffetque teflis Vatinius, me, fortuna et felicitate
C. Csfaris commotum, illi amicum eRe coepiffe, dixi me eam
Bibuli fortunam, quam ille afflid:am putaret, omnium trium-
phis vidoriifque anteferre : dixique, eodem tefle, alio loco,
eofdem effe, qui Bibulum exire domo prohibuiffent, et qui me
coegiffent. Tota vero interrogatio mea nihil habuit aliud, nifi
reprehenfionem illius tribunatus ; in quo omnia did:a funt li-
bertate animoque maximo, de vi, de aufpiciis, de donatione
regnorum. Neque vero hac in caufa modo , fed conflanter
faepe in fenatu. Quin etiam, MarcelHno et Philippo confuli-
bus, nonis Aprilis mihi eft fenatus affenfus, ut de agro Cam-
pano, frequenti fenatu, idibus Maii, referretur. Num potui
magis in arcem illius caufae invadere, aut magis oblivifci tem-
porum meorum, meminiffe ad:ionum ? Hac a me fententia
didla, magnus animorum fadtus eft motus, cum eorum, quo-
rum oportuit, tum illorum etiam, quorum nunquam puta-
ram. Nam, hoc fenatus-confulto in meam fententiam fadlo,
Pompeius, cum mihi nihil oftendiffet fe effe offenfum, in
Sardiniam, et in Africam, profedlus efl, eoque itinere Lucam
ad Caefarem venit. Ibi multa de mea fententia queflus eft CcE-
far, quippe qui etiam Ravenna- Craffum ante vidiffet, ab eoque
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 35/537
AD FAMILIARES LIB. I. 17
in me efTet incenfus. Sane molefte Pompeium id ferre confta-
bat : quod ego cum audiffem ex aliis, maxime ex meo fratre
cognovi, quem cum in Sardinia Pompeius paucis poft diebus,
quam Luca difceflerat, convenifTet : Te, inquit, ipfum cu-
pio : nihil oportunius potuit accidere : nifi cum Marco fratre
diligenter egeris, dependendum tibi eft, quod mihi pro illo
fpofpondifti. Quid multa? queftus eft graviter: fua merita com-
memoravit : quid egift*et faepiflime de ad:is Csfaris cum ipfo
meo fratre, quidque fibi is de me recepift^et, in memoriam
redegit : feque, quae de mea falute egiffet, voluntate Caefaris
egifte, ipfum meum fratrem teftatus eft : cujus caufam digni-
tatemque mihi ut commendaret, rogavit, ut eam ne oppugna-
rem, ft nollem, aut non poftem, tueri. Haec cum ad me frater
pertuliftet, et cum ante tamen Pompeius ad me cum man-
datis Vibullium miftftet, ut integrum mihi de caufa Campana
ad fuum reditum refervarem, collegi ipfe me, et cum ipfa quaft
republica coUocutus fum ; ut mihi tam multa pro fe perpeftb
atque perfundo concederet, ut officium meum, memorem-
que in bene meritos animum, fidemque fratris mei, praeftarem;
eumque, quem bonum civem femper habuiftet, bonum virum
efte pateretur. In illis autem meis adlionibus fententiifque
omnibus, quas Pompeium videbantur oftendere, certorum ho-
minum, quos jam debes fufpicari, fermones referebantur ad
me : qui, cum illa fentirent in republica, quae ego agebam,
femperque fenftft^ent, me tamen non fatisfacere Pompeio, Cx-
faremque inimiciftimum mihi futurum, gaudere fe aiebant.
Erat hoc mihi dolendum : fed multo illud magis, quod inimi-
cum meum, (meum autem ? immo vero legum, judiciorum,
otii, patriae, bonorum omnium) fic amplexabantur, fic in mani-
bus habebant, fic fovebant, fic me prasfente ofculabantur^ non
illi quidem, ut mihi ftomachum facerent, quem ego funditus
perdidi, fed certe ut facere fe arbitrarentur. Hic ego, quantum
humano confilio efticere potui, circumfpeftis rebus meis om-
nibus, rationibufque fubdudis, fummam feci cogitationum
ToM. VII. C
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 36/537
i8 EPISTOLARUMmearum omnium
; quam tibi, fi potero, breviter exponam.
Ego, fi ab improbis et perditis civibus rempublicam teneri vi-
derem, ficut et meis temporibus fcimus, et nonnullis aliis ac-
cidiffe accepimus, non modo praemiis, quae apud me minimumvalent, fed ne periculis quidem compulfus ullis, quibus tamen
moventur etiam fortiffimi viri, ad eorum caufam me adjunge-
rem ; ne, fi fumma quidem eorum in me merita conftarent.
Cum autem in republica Cn. Pompeius princeps eifet, vir is,
qui hanc potentiam et gloriam maximis in rempublicam meri-
tis, praeftantiffimifque rebus geftis, eflet confecutus, cujufque
ego dignitatis ab adolefcentia fautor, in prastura autem et in
confulatu adjutor etiam, extitiftem : cumque idem audtoritate
et fententia per fe, confiliis et ftudiis tecum, me adjuviifet
meumque inimicum unum in civitate haberet inimicum j non
putavi famam inconftantias mihi pertimefcendam, fi quibufdam
in fententiis paulum me immutalfem, meamque voluntatem ad
fummi viri, de meque optime meriti, dignitatem aggregaftem.
In hac fententia compled:endus erat mihi Caefar, ut vides, in
conjun<5la et caufa et dignitate, Hic multum valuit cum vetus
amicitia, quam tu non ignoras mihi et Q^fratri cum Ccefare
fuifle, tum humanitas ejus ac liberalitas, brevi tempore et
literis et officiis perfpedla nobis et cognita. Vehementer etiam
res ipfa publica me movit ; quse mihi videbatur contentio-
nem, praefertim maximis rebus a Caefare geftis, cum illis viris
nolle fieri ; et , nc fieret , vehementer recufare. Graviffime
autem me in hac mente impulit et Pompeii fides, quam de
me Ca^fari dederat ; et fratris mei, quam Pompeio. Erant prae-
terea hasc animadvertenda in civitate, quae funt apud Plato-
nem noftrum fcripta divinitus : Quales in republica principes
eflent, tales reliquos folere efiTe cives. Tenebam memoria, no-
bis confulibus, ea fundamenta jadla ex kalendis Januariis con-
firmandi fenatus, ut neminem mirari oporteret, nonis De-
ccmbris tantum vel animi fuifiTc in illo ordine, vel audtoritatis.
Idemque memineram, nobis privatis ufque ad Caefarem et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 37/537
AD FAMILIARES L I B. I. 19
Bibulum confules, cum fententiae noftras magnum in fenatu
pondus haberent, unum fere fenfum fuilTe bonorum omnium.
Poftea, cum tu Hifpaniam citeriorem cum imperio obtineres,
neque refpublica confules haberet, fed mercatores provincia-
rum, et feditionum fervos ac miniftros, jecit quidam cafus caput
meum, quafi certaminis caufa, in mediam contentionem dilTen-
fionemque civilem. Quo in difcrimine cum mirificus fenatus,
incredibilis Italice totius, fingularis omnium bonorum, confcn-
fus in me tuendo extitiffet ; non dicam, quid acciderit ; multo-
rum efl enim, et varia culpa : tantum dicam brevi, non mihi
exercitum, fed duces, defuiife. In quo, ut jam fit in iis culpa,
qui me non defenderunt ; non minor eft in iis, qui reliquerunt:
et, fi accufandi funt, fi qui pertimuerunt ; magis etiam repre-
hendendi, li qui fe timere fimularunt. IUud quidem certe nof-
trum confilium jure laudandum eft, qui meos cives, et a me
confervatos, et me fervare cupientes, fpoliatos ducibus, fervis
armatis objici noluerim : declararique maluerim, quanta vis elfe
potuiifet in confenfu bonorum, li iis pro me ftante pugnare li-
cuiffet, cum afflidtum excitare potuiffent. Quorum quidem ani-
mum tu non perfpexifti folum, cum de me ageres, fed etiam
confirmafli, atque tenuifli. Qua in caufa, (non modo non ne-
gabo, fed etiam femper et meminero et przedicabo libenter)
ufus es quibufdam nobiliffimis hominibus, fortioribus in me
reflituendo, quam fuerant iidem in tenendo : qua in fententia fi
conflare voluiffent, fuam audloritatem fimul cum falute mea re-
cuperaffent. Recreatis enim bonis viris confulatu tuo, et con-
flantiffimis atque optimis adlionibus tuis excitatis, Cn. Pom-
peio praefertim ad caufam adjundlo, cum etiam Caefar, rebus
maximis geflis, fingularibus ornatus et novis honoribus, ac ju-
diciis fenatus, ad audtoritatem ejus ordinis adjungeretur ; nulli
improbo civi locus ad rempublicam violandam effe potuiffet.
Sed attende, quasfo, quae flnt confecuta. Primum illa furia mu-
liebrium religionum, qui non pluris fecerat Bonam Deam,
quam tres forores, impunitatem eft illorum fententiis affecutus,
C 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 38/537
20 EPISTOLARUMqui (cum trlbunus plebis poenas a feditiofo cive per bonos
viros judicio pcrfequi vellet) exemplum prasclariffimum in pof-
terum vindicandae feditionis de republica fuflulerunt:
iidem-que poftea non meum monumentum, (non enim illae manubiae
meze, fed operis locatio mea fuerat) monumentum vero fena-
tus, hoflili nomine et cruentis inuftum literis effe paffi funt.
Qui me homines quod falvum effe voluerunt, eft mihi gratif-
fimum : fed vellem non folum falutis meae, quemadmodum
medici, fed, ut alipta^ etiam virium et coloris, rationem habere
voluiffent. Nunc, ut Apelles Veneris caput et fumma pec-
toris politiffima arte perfecit, reliquam partem corporis in-
choatam reliquit ; fic quidam homines in capite meo folum ela-
borarunt, reUquum corpus imperfedtum ac rude reliquerunt.
In quo ego fpem fefelli non modo invidorum, fed etiam ini-
micorum meorum : qui de uno acerrimo et fortiffimo viro,
meoque judicio, omnium magnitudine animi et conftantia
praeftantiffimo, Q^Metello Lucii filio, quondam falfam opi-
nionem acceperunt;quem poil reditum did:itant frad:o animo
et demiffo fuiffe. Efl vero probandum, qui et fumma volun-
tate cefTerit, et egregia animi alacritate abfuerit, neque fane re-
dire curarit, eum ob id ipfum fradlum fuiffe, in quo cum om-nes homines, tum M. illum Scaurum, fingularem virum, con-
flantia et gravitate fuperaffet. Sed, quod de illo acceperant,
aut etiam fufpicabantur, de me idem cogitabant, abjedliore
animo me futurum : cum refpublica majorem etiam mihi ani-
mum, quam unquam habuiffem, daret, quas declaraffet, fe non
potuifTe me uno cive carere 3 cumque Metellum unius tribuni
plebis rogatio, me univerfa refpublica, duce fenatu, comitante
Italia, promulgantibus omnibus, referente confule, comitiis
centuriatis, cundtis ordinibus, hominibus, incumbentibus, om-nibus denique fuis viribus, recuperaffet. Neque vero ego mihi
poflea quidquam affumpfi, neque hodie affumo, quod quemquam
malevolentiffimum jure poffit ofFendere : tantum enitor, ut
neque amicis, neque etiam alienioribus, opera, confilio, labore;,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 39/537
AD FAMILIARES L I B. I. 21
deiim. HIc meae vitce curfus offendit eos fortaffe, qui fplendo-
rem et fpeciem hujus vit£E intuentur, follicitudinem autem et
laborem perfpicere non poifunt. lilud vero non obfcure que-runtur in meis fententiis, quibus ornem Casfarem, quafi defci-
verim a priflina caufa. Ego autem cum illa fequor, quiE paulo
ante propofui, tum lioc non in poilremis, de quo cceperam
exponere. Non ofFendes eundem bonorum fenfum, Lentule,
quem reliquifti: qui coniirmatus confulatu noflro, nonnunquam,
poftea interruptus, afflid;us ante te confulem, recreatus abs te
totus eilinunc ab iis, a quibus tuendus fuerat,. derelidlus :
idemque non folum fronte atque vultu, quibus iimulatio facil-
lime fuilinetur, declarant ii, qui tum noilro illo flatu optimatesnominabantur ; fed etiam fenfu faepe jam tabellaque docue-
runt. Itaque tota jam fapientium civium,. qualem me et effe et
numerari volo, et fententia et voluntas mutata eile debet, Id
enim jubet idem ille Plato, quem ego vehementer au6:orem
fequor, '^antum cmtendere in repubHca, quantum probare tuis ci-^
vibus pojjis : Vim neque parenti, neque patrice, afferre oportere»
Atque hanc quidem ille caufam iibi ait non attingendae reipub-
licsB fuiife; quod, cum oiFendiifet populum Athenienfem prope
jam defipientem fenedtute, cumque eum nec perfuadendo, neccogendo, regi poffe vidiflet, cum perfuaderi poffe diffideret,
cogi fas effe non arbitraretur. Mea ratio fuit alia, quod neque
defipiente populo, neque integra re mihi ad confulendum, ca-
pefferemne rempublicam, implicatus tenebar. Sed l^etatus ta-
men fum, quod mihi liceret in eadem caufa et mihi utilia, et
cuivis bono red:a,^ defendere. Huc acceffit commemoranda
quaedam et divina Caefaris in me fratremque meum liberali-
tas : qui mihi, quafcunque res gereret, tucndus effet, nunc in
tanta felicitate tantifque vidloriis, etiam fi in nos non i.s effet
qui efl, tamen ornandus videretur. Sic enim te exiflijnare ve-
lim; cum a vobis, meae falutis audloribus, difceiferim, ne-
minem efi^e, cujus oificiis me tam eife dcvindum non folum,
confitear, fed etiam gaudeam. Quod quoniam tibi expofui^.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 40/537
22 EPISTOLARUMfacilia funt ea, quae a me de Vatinio et de Craflb requiris : nam
de Appio quod fcribis, ficuti de Caefare, te non reprehende-
re igaudeo confilium tibi probari meum. De Vatinio autem ;
primum, reditus intercefferat in gratiam per Pompeium, fla-
tim ut ille praetor efl fadlus ; cum quidem ego ejus petitionem
graviffimis in fenatu fententiis oppugnalfem, neque tam illius
laedendi caufa, quam defendendi atque ornandi Catonis. Pofl
autem, Casfaris, ut illum defenderem, mira contentio efl con-
fecuta. Cur autem laudarim, peto a te, ut id a me neve in hoc
reo, neve in aliis, requiras ; ne tibi ego idem reponam, cum
veneris : tametfi poffum vel abfenti. Recordare enim, quibus
laudationem ex ultimis terris miferis. Nec hoc pertimueris ;
nam a me ipfo laudantur et laudabuntur iidem. Sed tamen
defendendi Vatinii fuit etiam ille flimulus, de quo in judicio,
cum illum defenderem , dixi me facere quiddam, quod in
Eunucho parafitus fuaderet militi :
t/^/ nominabit Phcedriam : tu Pamphiiam
Continuo. Si quando illa dicet, Phadriam
Intromittamus comijjatum : tu, Pamphilam
Cantatum provocemus. Si laudabit hcec
Illiusformam : tu hujus contra. Denique
Par pari referto, quod eam mordeat.
Sic petivi a judicibus, ut, quoniam quidam nobiles homines,
ct de me optime meriti, nimis amarent inimicum meum 3 me-
que infpecflante, f^epe eum in fenatu modo fevere feducerent,
modo familiariter atque hilare amplexarentur; quoniamque illi
haberent fuum Publium ; darent mihi ipfi alium Publium, in
quo poffem illorum animos, mediocriter laceffitus, leviter re-
pungere. Neque folum dixi : fed etiam faspe facio, diis homi-
nibufque approbantibus. Habes de Vatinio: cognofce de Craffo.
Ego, cum mihi cum illo magna jam gratia effet, quod ejus
omnes graviflimas injurias, communis concordias caufa, volun-
taria quadam oblivione contriveram, repentinam ejus defen-
fionem Gabinii, quem proximis fuperioribus diebus acerrime
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 41/537
AD FAMILIARES L I B. I. 21
oppugnaflet, tamen, fi fine ulla mea contumelia fufcepifTet, tu-
liflem : fed, cum me difputantem, non laceflentem, laefiffet,
exarii non folum prsefenti, credo, iracundia, (nam ea tam vehe^
mens fortaffe non fuilfet) fed, cum inclufum illud odium mul-
tarum ejus in me injuriafum, quod ego efFudilfe me omne ar-
bitrabar, refiduum tamen infciente me fuiffet, omne repente
apparuit. Quo quidem tempore ipfo, quidam homines, et iidem
illi quos f«pe nutu fignificationeque appello, cum fe maximum
frudlum cepilfe dicerent ex libertate mea, meque tum denique
iibi elfe vifum reipublicae, qualis fuilfem, reftitutum, cumque
ea contentio mihi magnum etiam foris frudum tuliflet, gau-
dere fe dicebant, mihi et illum inimicum, et eos, qui in ea-
dem caufa effent, nunquam amicos futuros. Quorum iniqui
fermones cum ad me per homines honeflifiimos perferrentur :
cumque Pompeius ita contendiffet, ut nihil unquam magis, ut
cum Craffo redirem in gratiam -, Caefarque per literas maxima
fe moleflia ex illa contentione affedtum oflenderet ; habui non
temporum folum rationem meorum, fed etiamnaturae : Craf-
fufque, ut quafi teftata populo Romano effet noftra gratia,.
pene a meis laribus in provinciam efl: profecftus. Nam, cum
mihi condixiffet, coenavit apud me in mei generi Craffipe-
dis hortis. Quamobrem ejus caufam, quod te fcribis audiffe,
magna illius commendatione fufceptam, defendi in fenatu,.
ficut mea fides poflulabat. Accepifti, quibus rebus addu<3:us
quamque rem caufamque defenderim ;quique meus in repub-
lica fit pro mea parte capeffenda ftatus : de quo fic velim fla-
tuas, me haec eadem fenfurum fuiffe, fi mihi integra omnia ac
libera fuiffent. Nam neque pugnandum arbitrarer contra tantas
opes ; neque delendum, etiamfi id fieri poffet, fummorum ci-
vium principatum; neque permanendum in una fententia, con-
verfis rebus, ac bonorum voluntatibus immutatis ; fed tempo-
ribus affentiendum. Nunquam enim praeftantibus in republica
gubernanda viris laudata eft in una fententia perpetua perman-
fio : fed ut in navigando tempeflati obfequi artis eft, etiamfi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 42/537
24' EPISTOLARUM
portum tenere non queas ; cum vero id poflis mutata veliiica-
tione affequi, ftultum eft eum tenere cum periculo curfum quem
ceperis, potius quam, eo commutato, quo velis tandem perve-
nire : fic, cum omnibus nobis in adminiflranda republica pro-
pofitum effo debeat id, quod a me faepiffime di6tum efl, Cum
digiiitate otium : non idem femper dicere, fed idem femper fpec-
tare, debemus. Quamobrem, ut paulo ante pofui, fi effent om-
nia mihi folutiflima, tamen in republica non alius effem at-
que nunc fum. Cum vero in hunc fenfum et aliiciar beneficiis
hominum, et compellar injuriis j facile patior ea me de re-
publica fentire ac dicere, quae maxime cum mihi, tum etiam
reipublicse rationibus, putem conducere. Apertius autem haec
ago ac faspius, quod et Q^frater meus, legatus efl Csefaris, et
nuUum meum minimum didlum, non modo fa<ftum, pro Cas-
fare intercefTit, quod ille non ita illuftri gratia exceperit, ut
ego eum mihi devind:um putarem. Itaque ejus omni et gratia,
quae fumma efl, et opibus, quas intelligis effe maximas, fic
fruor, ut meis. Nec mihi aliter potuifTe videor hominum per-
ditorum de me confilia frangere, nifi cum praeiidiis iis, quas
femper habui, nunc etiam potentium benevolentiam conjunxif-
fem. His ego confiliis, fi te prsfentem habuiffem, ut opinio
mea fert, effem ufus eifdem. Novi enim temperantiam et mo-
derationem naturae tuas : novi animum tum mihi amicifTimum,
tum nulla in caeteros malevolentia fuffufum 3 contraque cum
magnum et excelfum, tum etiam apertum et fimplicem. Vidi
ego quofdam in te tales, quales tu eofdem in me videre po-
tuifli. Quae me moverunt, moviffent eadem te profed:o. Sed,
quocunque tempore mihi poteftas prsfentis tui fuerit, tu eris
omnium moderator confiliorum meorum : tibi erit eidem, cui-
falus mea fuit, etiam dignitas curas. Me quidem certe tuarum
a^lionum , fententiarum , voluntatum , rerum denique om-
nium, focium comitemque habebis : neque mihi in omni vita
res tam erit ulla propofita, quam ut quotidie vehementius te
de me optime meritum effe laetere. Quod rogas ut mea tibi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 43/537
AD FAMILIARES L I B. I. 25
lcripta mlttam, quae poft difceffum tuum fcripferim; funt ora-
tiones quaedam, quas Menocrito dabo ; neque ita multae, ut
pertimefcas.Scripfi etiam,
(namab orationibus disjungo
mefere, referoque ad manfuetiores Mufas, quge me maxime, ficut
jam a prima adolefcentia delecflarunt) fcripfi igitur Arifto-
teleo more, quemadmodum quidem volui, tres libros in dif-
putatione ac dialogo de Oratore, quos arbitror Lentulo tuo
fore non inutiles. Abhorrent enim a communibus prasceptis ;
ac omnem antiquorum, et Arifloteleam, et Ifocrateam, ratio-
nem oratoriam complecfluntur. Scripfi etiam veriibus tres li-
bros de temporibus meis : quos jam pridem ad te mififfem, fi
effe edendos putalfem. Sunt enim tefles, et erunt fempiterni,
meritorum erga me tuorum, meaque in te pietatis. Sed, quia
verebar, non eos, qui fe lasfos arbitrarentur, (etenim id feci
parce et moUiter) fed eos, quos erat infinitum bene de me
meritos omnes nominare. Quos tamen ipfos libros, fi quem cui
redte committam invenero, curabo ad te perferendos. Atque
iflam quidem partem vitae confuetudinifque noflras totam ad te
defero. Quantum literis, quantum ftudiis, veteribus noflris de-
le(5lationibus, confequi poterimus, id omne ad arbitrium tuum,
qui haec femper amafli, libentiflime conferemus. Quas ad me
de tuis rebus domefticis fcribis, quseque mihi commendas, ea
tantas mihi curae funt, ut me nolim admoneri ; rogari vero fme
magno dolore vix pofTun. Quod de Quinti fratris negotio fcri-
bis, te priore aefcate, quod morbo impeditus in Ciliciam non
tranfieris, conficere non potuifle, nunc autem omnia fadturum
ut conficias ; id fcito effe ejufmodi, ut frater meus vere exifli-
met, adjundlo ifto fundo, patrimonium fore fuum per te con-
ftitutum. Tu me de tuis rebus omnibus, et de Lentuli tui nof-
trique fludiis et exercitationibus, velim quam familiariffime
certiorem et quam faepifiime facias ; exiftimefque neminem
cuiquam neque cariorem, neque jucundiorem, unquam fuiffe,
quam te mihi ; idque me, non modo ut tu fentias, fed ut om-
nes gentes, etiam ut pofleritas omnis, intelligat, efle fad:urum.
ToM. VII. D
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 44/537
26 E P I S T O L A R U M
Appius m fermonibus antea diftitabat, poftea dixit etiam in
fenatu palam, fcfe, fi licitum efTet legem curiatam ferre, for-
titurum effe cum collega provinciam : fi curiata lex non effet,
fe paraturum cum collega, tibique fucceffurum : legemque
curiatam confuli ferri opus effe, neceffe non effe : fe, quo-
niam ex fenatus-confulto provinciam haberet, lege Cornelia
imperium habiturum, quoad in urbem introiffet. Ego, quid
ad te tuorum quifque neceflariorum fcribat, nefcio : varias effe
opiniones intelligo. Sunt qui putent poffe te non decedere,.
quod fme lege curiata tibi fuccedatur : funt etiam, qui, fi de-
cedas, a te relinqui poffe qui provinciae praefit. Mihi non tam
dejurecertum efl, (quanquam ne id quidem valde dubium
eft) quam illud ad tuam fummam amplitudinem, dignitatem,
liberalitatem, qua te fcio libentifHme frui folere, pertinere,
te fine ulla mora provinciam fucceffori concedere;
praefertim
cum fme fufpicione tuse cupiditatis non poffis illius cupidita-
tem refutare. Ego utrumque meum puto effe -, et, quid fen-
tiam, oflendere ; et, quod feceris, defendere.
Scripta jam epiflola fuperiore, accepi tuas literas de pub-
licanis : quibus aequitatem tuam non potui non probare. Fe-
licitate quidem, vellem, confequi potuiffes, ne ejus ordinis,
quem femper ornafli, rem aut voluntatem offenderes. Equidem
non defmam tua decreta defendere : fed nofli confuetudinem
hominum : fcis, quam graviter inimici ipfi illi Q^ ScaevolaB
fuerint. Tibi tamen fum audlor, ut, fi quibus rebus pofhs, eum
tibi ordinem aut reconcilies, aut mitiges. Id etfi difhcile efl^
tamen mihi videtur effe prudentias tuas. Vale.
M. T. C. S. D. L. VaLERIO, JURISCONSULTO.
X. /^ U R enim tibi hoc non gratificer, nefcioj praefertim
cum his temporibus audacia pro fapientia liceat uti.
Lentulo noftro egi per literas tuo nomine gratias diligenter.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 45/537
AD FAMILIARES LIB. I. 27
Sed tu velim definas jam noftris literis uti, et nos aliquando
revifas : et ibi malis efTe ubi aliquo numero lis, quam iftic ubi
folus fapere videare. Quanquam, qui iftinc veniunt, partim te
fuperbum effe dicunt, quod nihil refpondeas; partim contu-
meliofum, quod male refpondeas. Sed jam cupio tecum coram
jocari. Quare fac ut quamprimum venias, neque in Apuliam
tuam accedas, ut poffimus, falvum venifTe, gaudere. Namillo fi veneris, tanquam UlyfTes, cognofces tuorum neminem.
Vale.
D 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 46/537
[ 28 ]
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES.
L I B E R IL
M. T. C. C. CuRioNi. S. D.
I. f\ U A N QJJ AM me nomine negligentias fufpedum
V,^ tibi eife doleo ; tamen non tam mihi moleftum fuit
accufari abs te officium meum, quam jucundum requiri ;prae-
fertim cum in quo accufabar, culpa vacarem : in quo autem
defiderare te fignificabas meas literas, prse te ferres perfpedlum
mihi quidem, fed tamen dulcem et optatum, amorem tuum.
Equidem neminem prastermifi, quem quidem ad te perventu-
rum putarem, cui literas non dederim. Etenim quis eft tam
fcribendo impiger, quam ego ? A te vero bis terve fummum,
ct eas perbreves, accepi. Quare fi iniquus es in me judex,
condemnabo eodem ego te crimine : lin me id facere noles,
te mihi aequum praebere debebis. Sed de literis hadlenus :
non enim vereor ne non fcribendo te expleam ; prasfertim ii
in eo genere ftudium meum non afpernabere. Ego te abfuiffe
tamdiu a nobis et doleo, quod carui frudtu jucundiffimae con-
fuetudinis tuas ^ et laetor, quod abfens omnia cum maxima
dignitate es confecutus, quodque in omnibus tuis rebus meis
optatis fortuna refpondit. Breve efl quod me tibi prsecipere
m^eus incredibilis in te amor cogit : tanta efl expedtatio vel
animi, vel ingenii tui, ut ego te obfecrare obteftarique non
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 47/537
AD FAMILIARES L I B. II. 29
dubitem, fic ad nos conformatus revertare, ut, quam expec-
tationem tui concitafti, hanc fuftinere ac tueri poffis. Et,
quoniam meam tuorum erga me meritorum memoriam ulla
nunquam delebit oblivio, te rogo, ut memineris, quant^ecun-
que tibi acceffiones fient et fortunae et dignitatis, eas te non
potuifie confequi, nifi meis puer olim fideliffimis atque aman-
tiffimis confiliis paruifi!es. Quare hoc animo in nos efiTe debe-
bis, ut astas nofi:ra jam ingravefcens in amore atque in adolef-
centia tua conquiefcat. Vale.
M. T. C. G. CuRI
ONI S. D.
II. /^ R A V I tefte privatus fum amoris fummi erga te mei,
patre tuo, clariffimo viro : qui cum fuis laudibus, tum
vero te filio, fuperafiTet omnium fortunam, fi ei contigifi^et, ut
te ante videret, quam e vita difcederet. Sed fpero noftram ami-
citiam non egere teftibus. Tibi patrimonium dii fortunent.
Me certe habebis, cui et carus aeque fis et jucundus, ac fuifi:i
patri. Vale.
M. T. C. C. CuRioNi S. D.
III. 1> UPiE ftudium non defuit declarandorum munerom
tuo nomine : fed nec mihi placuit, nec cuiquam tuo-
rum, quidquam te abfente fieri, quod tibi, cum venifiTes, non
eflet integrum. Equidem, quid fentiam, aut fcribamad te pofi:-
ea pluribus, aut, ne ad eam meditere, imparatum te ofiendamj
coramque contra ifi:am rationem meam dicam: ut aut te in
meam fententiam adducam, aut certe teftatum apud animum
tuum relinquam, quid fenlerim ; ut, fi quando (quod nolim)
difplicere tibi confilium tuum coeperit, poffis meum recor-
dari.. Brevi tamen fic habeto, in eum fi:atum temporum tuum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 48/537
3^ EPISTOLARUMreditum Incidere, ut iis bonis, quse tibi natura, iludio, fortu-
na, data funt, facilius omnia, quae funt ampliiTima in republica,
confequi poffis, quam muneribus : quorum neque facultatem
quifquam admiratur, (eft enim copiarum, non virtutis) neque
quifquam eft, quin fatietate jam defeffus lit. Sed aliter, atque
oftenderam, facio, qui ingrediar ad explicandam rationem fen-
tentice meae. Quare omnem hanc difputationem in adventum
tuum differo. Summa fcito in exped:atione te eife, eaque a te
expedlari, quae a fumma virtute fummoque ingenio expeitanda
funt : ad quae fi es, ut debes, paratus, (quod ita effe confido)
plurimis maximifque muneribus et nos amicos et cives tuos
univerfos et rempublicam afficies. Illud cognofces profed:o,
mihi te neque cariorem, neque jucundiorem, elfe quemquam.
Vale.
M. T. C. C. CuRioNi S. D.
IV.pPISTOLARUM genera multa elfe non ignoras : fed
unum illud certiffimum, cujus caufa inventa res ipfa
€fl, ut certiores faceremus abfentes, fi quid effet, quod eos fcire,
aut noftra aut ipforum intereffet. Hujus generis literas a me
profedo non expetis : tuarum enim rerum domefticarum habes
et fcriptores et nuntios : in meis autem rebus nihil efl fane
novi. ReHqua funt epiflolarum genera duo, quae me magno-
pere deledtant j unum famihare et jocofum j alterum feverum
et grave. Utro me minus deceat uti, non intelligo. Jocerne
tecum per literas ? civem mehercule non puto effe, qui tem-
poribus his ridere poffit. An gravius aliquid fcribam ? quid efl,
-quod poffit graviter a Cicerone fcribi ad Curionem, nifi de re-
publica ? Atque in hoc genere hsec mea caufa efl, ut neque ea,
quae nunc fentio, velim fcribere. Quamobrem, quoniam mihi
nullum fcribendi argumentum rehdtum efl, utar ea claufula,
qua foleo ; teque ad fludium fummae laudis cohortabor. Efl
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 49/537
AD FAMILIARES L I B. II. 31
enim tibi gravis adverfaria conftituta et parata, incredibilis
quasdam exped:atio : quam tu una re facillime vinces, li hoc
ftatueris;
quarum laudum gloriam adamaris, quibus artibus ex
laudes comparantur, in iis efle laborandum. In hanc fenten-
tiam fcriberem plura, nifi te tua fponte fatis incitatum efle
confiderem : et hoc quidquid attigi, non feci inflammandi tui
caufa, fed teftificandi amoris mei. Valc
M. T. C. C. CuRioNi S. P. D.
V. TT JE
Cnegotia quomodo fe habeant, ne epiftola quidem
narrare audeo. Tibi, etfi, ubicunque es, (ut fcripfi ad
te antea) in eadem es navi, tamen, quod abes, gratulor: vel quia
non vides ea, quas nos ; vel quod excelfo et illufi:ri loco fita
fit laus tua in plurimorum et fociorum et civium confpedlu :
qu2B ad nos nec obfcuro, nec vario fermone, fed et clarifli-
ma et una omnium voce, perfertur. Unum illud nefcio gratu-
lerne tibi, an timeam, quod mirabilis efl: expecflatio reditus tui:
non quo verear, ne tua virtus opinioni hominum non refpon-
deat i fed, mehercule, ne, cum veneris, non habeas jam quod
cures ; ita funt omnia debilitata jam, prope et extindla. Sed
haec ipfa nefcio redlene fint literis commifla : quare castera cog-
nofces ex aliis. Tu tamen, five habes aliquam fpem de repub-
lica, five defperas, ea para, meditare, cogita, quae efl!e in eo
civi ac viro debent, qui fit rempublicam afflidtam et oppreflTam
miferis temporibus ac perditis moribus in veterem dignitatem
ac libertatem vindicaturus. Vale.
M. T. C. C. CuRioNi S. P. D.
VI. "^" ON D UM erat auditum, te ad Italiam adventare, cum
Sextum Villium, Milonis mei familiarem, cum his ad
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 50/537
32 EPISTOLARUMte literis miii. Sed tamen, cum appropinquare tuus adventus
putaretur, et te jam ex Afia Romam verfus profedtum effe con-
ftaret, magnitudo rei fecit, ut non vereremur, ne nimis cito
mitteremus, cum has quam primum ad te perferri literas mag-
nopere vellemus. Ego, fi mea in te ellent officia folum, Cu-
rio, tanta, quanta magis a te ipfo praedicari, quam a me pon-
derari, folent, verecundius a te, fi qua magna res mihi petenda
effet, contenderem. Grave efl enim homini pudenti, petere
aliquid magnum ab eo, de quo fe bene meritum putet ; ne id,
quod petat, exigere magis, quam rogare, et in mercedis potius,
quam beneficii, loco numerare, videatur. Sed, quia tua in me
vel nota omnibus, vel ipfa novitate meorum temporum clarif-»
iima et maxima, beneficia extiterunt ; eflque animi ingenui,
cui multum debeas, eidem plurimum velle debere -, non dubi-
tavi id a te per literas petere, quod mihi omnium efJet maxi-
mum maximeque neceffarium. Neque enim fum veritus, ne
fuflinere tua in me vel innumerabilia beneficia non pofTem :
cum prcEfertim confiderem, nuUam effe gratiam tantam, quam
non vel capere animus meus in accipiendo, vel in remuneran-
do cumulandoque illuflrare, pofTet. Ego omnia mea fludia,
omnem operam, curam, induflriam, cogitationem, mentem
denique omnem, in Milonis confulatu fixi et locavi : flatuique
in eo me non ofHcii folum fruftum, fed etiam pietatis laudem,
debere quaerere. Neque vero cuiquam falutem ac fortunas fuas
tantas curas fu.ifTe unquam puto, quanta; mihi fit honos ejus, in
quo omnia mea pofita effe decrevi. Huic te unum tanto adju-
mento effe, fi volueris, poffe intelligo, ut nihil lit prseterea
nobis requirendum. Habemus haec omnia -, bonorum fludium
conciliatum ex tribunatu, propter noftram (ut fpero te intel-
ligere) caufam; vulgi ac multitudinis, propter magnificentiam
munerum, liberalitatemque naturaei juventutis et gratioforum
in fuffragiis fludia, propter ipfius excellentem in eo genere vel
gratiam, vel diligentiam ; noflram fuffragationem, fi minus po-
tentem, at probatam tamen et juftam et debitam, et propterea
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 51/537
AD FAMILIARES L I B. II. 33
fortaffe etlam gratiofam. Dux nobis et aud:or opus eft, et eorum
ventorum, quos propofui, moderator quidam, et quafi guber-
nator : qui fi ex omnibus unus optandus effet, quem tecum con-
ferre polTemus, non haberemus. Quamobrem, 11 me memo-
rem, fi gratum, fi bonum, virum, vel ex hoc ipfo quod tam ve-
hementer de Milone laborem, exiftimare potes ; fi dignum de-
nique tuis beneficiis judicas ; hoc a te peto, ut fubvenias huic
mtx follicitudini, ut huic meae laudi, vel (ut verius dicam)
prope faluti, tuum fludium dices. De ipfo T. Annio tantum
tibi polliceor, te majoris animi, gravitatis, conflantiae, benevo-
lentiaeque erga te, fi compled;i hominem volueris, habiturum
effe neminem. Mihi vero tantum decoris, tantum dignitatis,
adjunxeris, ut eundem te facile agnofcam fuiffe in laude mea,
qui fueris in falute. Ego, ni te videre fcirem, cum ad te haec
fcriberem, quantum officii fuflinerem, quantopere mihi effet in
hac petitione Milonis omni non modo contentione, fed etiam
dimicatione, elaborandum, plura fcriberem. Nunc tibi om-
nem rem atque caufam, meque totum, commendo atque trado.
Unum hoc fic habeto : fi a te hanc rem impetraro, me pene
plus tibi, quam ipfi Miloni, debiturum. Non enim mihi tam
mea falus cara fuit, in qua prascipue fum ab illo adjutus, quampietas erit in referenda gratia jucunda. Eam autem unius tui
fludio me affequi poffe confido. Vale.
M. T. C. Proconsul C. Curioni, Tribuno plebis, S. D.
VII. C E R A gratulatio reprehendi non folet, praefertim fi
nulla negligentia prastermiffa efl. Longe enim abfum:
audio fero. Sed tibi et gratulor, et, ut fempiterns laudi tibi fit
ifle tribunatus, exopto : teque hortor, ut omnia gubernes et
moderere prudentia tua ; ne te auferant aliorum confiHa. Nemoeft, qui tibi fapientius fuadere pofTit te ipfo : nunquam labere,
fi te audies. Non fcribo hoc temere : cui fcribam, video : novi
ToM. VII. E
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 52/537
34 EPISTOLARUManlmum, novi confilium tuum. Non vereor, ne quid tlmide,
ne quid ilulte, facias, fi ea defendes, qux ipfe re(fta effe fenties.
Quod in id reipublicie tempus non incideris, fed veneris, (ju-
dicio enim tuo, non cafu, in ipfum difcrimen rerum contulifti
tribunatum tuum) profed:o vides, quanta vis In republica tem-
porum fit, quanta varietas rerum, quam incerti exitus, quam
flexibiles hominum voluntates : quid infidiarum, quid vanitatis
in vita, non dubito quin cogites. Sed, amabo te, cura et co-
gita nihil novi, fed ilkid idem, quod initio fcripli : tecum lo-
quere, te adhibe in confilium, te audi, tibi obtempera. Alteri
qui melius dare confilium poilit, quam tu, non facile Inveniri
poteft: tibi vero ipii certe nemo melius dabit. Dii immortales!
cur ego non adfum vel fpedlator laudum tuarum, vel particeps,
vel focius, vel minifter, confiliorum ? Tametfi hoc minime tibi
deeft ; fed tamen efficeret magnitudo et vis amoris mei, conli-
lio te ut poffem juvare. Scribam ad te plura alias. Paucis enim
diebus eram miflurus domefticos tabellarios; ut, quoniam fane
feliciter et ex mea fententia rempublicam geffimus, unis 11-
teris totius aeftatis res geflas ad fenatum perfcriberem. De
facerdotio tuo quantam curam adhibuerim, quanquam difficili
in re atque caufa, cognofces ex iis literis, quas Tharafoni, li-
berto tuo, dedi. Te, mi Curio, pro tua incredibili in me be-
nevolentia, meaque item in te fingulari, rogo atque oro, ne
patiare quidquam mihi ad hanc provincialem moleftiam tem-
poris prorogari. Prasfens tecum egi, cum te tribunum plebis
ifto anno fore non putarem : itemque petivi faepius per literas i
fed tum quafi a fenatore nobiliffimo, et adolefcente gratioiiffi-
mo i nunc a tribuno plebis, et a Curione tribuno : non ut de-
cernatur aliquid novi, quod folet effe difficilius ; fed ut ne quid
novi decernatur ; et ut lenati-confultum et leges defendas 3 ea-
que mihi conditio maneat, qua profedtus fum. Hoc te vehe-
menter etiam atque etiam rogo» Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 53/537
AD FAMILIARES L I B. II. -3
M. T. C. PROCONSUL M. C i^ L I o S. D.
VIII. (^ U I D ? tu me hoc tibi mandafle exiftimas, ut mihr
^^ gladiatorum compofitiones, ut vadimonia dilata et
Chrefti compilationem, mitteres, et ea, quse nobis, cum Romze
fumus, narrare nemo audeat ? Vide quantum tibi meo judicio
tribuam : nec mehercule injuria ; ttoA^ttxwtt^ov enim te adhuc
neminem cognovi. Ne illa quidem curo mihi fcribas, quae
maximis in rebus reipublicae geruntur quotidie, nili quid ad me
ipfum pertinebit. Scribent alii : multi nuntiabunt : perferet
multa etiam ipfe rumor. Quare ego nec praeterita, nec praefentia,
abs te, fed, ut ab homine longe in pofterum profpiciente, fu-
tura, expedloi ut, ex tuis literis cum formam reipublicae vide-
rim, quale asdificium futurum fit, fcire poffim. Neque tamen
adhuc habeo, quod te accufem : neque enim fuit, quod tu plus
providere pofTes, quam quivis noftrum -, in primifque ego, qui
cum Pompeio complures dies nullis in aliis, nifi de republica,
fermonibus verfatus fum : quae nec poffunt fcribi, nec fcriben-
da funt. Tantum habeto, civem egregium effe Pompeium, ct
ad omnia, quas providenda funt in republica, et animo et con-
filio paratum. Quare da te homini : compledtetur, mihi crede.
Jam eidem illi et boni, et mali, cives videntur, qui nobis vi-
deri folent. Ego, cum Athcnis decem ipfos dies fuiifem, mul-
tumque mecum Gallus nofter Caninius, proficifcebar inde
prid. Nonas. Quint. cum hoc ad te literarum dedi. Tibi cuni
omnia mea commendatifHma effe cupio, tum nihil magis, quam
ne tempus nobis provinciae prorogetur. In eo mihi funt omnia.
Quod, quando et quomodo et per quos agendum fit, tu opti-
me conflitues. Vale,
E 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 54/537
36 EPISTOLARUM
M. T. C. Cjelio Rufo, i^DiLi Curuli designato, S. D.
IX. pRIMUM tibi, ut debeo, gratulor, laetorque cum prae-
fenti, tum etiam fperata tua dignitate, ferius non neg-
ligentia mea, fed ignoratione rerum omnium. In his enim fum
locis, quo et propter longinquitatem, et propter latrocinia,
tardiffime omnia perferuntur. Et cum gratulor, tum vero qui-
bus verbis tibi gratias agam, non reperio : quod ita fadtus lis,
ut dederis nobis, quemadmodum fcripferas ad me ,
quem
femper ridere poffemus. Itaque, cum primum audivi, ego
ille ipfe fadlus fum : fcis, quem dicam : egique omnes illos
adolefcentes, quos ille jadlitat. Difficile eft loqui. Te autem
contemplans abfentemt et quaji tecum coram loquerery Non, eedepol,
quantam egeris remj neque quantum facinus feceris, Quod quia
prceter opinionem mihi acciderat , referebam me ad illud
Incredibile boc faBu objicitur. Repente vero incelli omnibus lce-
titiis, In quo cum objurgarer, quod nimio gaudio pene defi-
perem , ita me defendebam : 'Ego njoluptatem animi nimiam,
Quid qusris ? dum illum rideo, pene fum fad:us ille. Sed
hasc pluribus ; multaque alia et de te, et ad te, cum primum
ero aliquid otii nadtus. Te vero, mi Rufe, diligo, quem mihi
fortuna dedit amplificatorem dignitatis meae, uhorem non modo
inimicorum, fed etiam invidorum meorum j ut eos partim ict-
lerum fuorum, partim etiam ineptiarum, poeniteret. Vale.
M. T. C. Imp. M. Cjelio Rufo, ^Ed. cur. design. S. D.
X.^T"*'^ vide, quam ad me literas non perferantur : non enim
poffum adduci, ut abs te, poftea quam aedihs es fadtus,
nullas putem datas ;praefertim cum elTet tanta res, tantas gra-
tulationis : de te, quia quod fperabam. ; de Hillo, (balbus enim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 55/537
AD FAMILIARES L I B. II. 37
fum) quod non putaram. Atqui fic habeto, nullam me epif-
tolam accepilfe tuam pofl comitia ifta praeclara, qu^e me lasti-
tia extulerunt:
ex quo vereor ne idemeveniat in
meas literas.
Equidem nunquam domum mili unam epiftolam, quin elfet ad
te altera : nec mihi eft te jucundius quidquam, nec carius. Sed
balbi non fumus : ad rem redeamus. Ut optafti, ita eft. Velles
enim, ais, tantummodo ut haberem negotii, quod effet ad lau-
reolam fatis : Parthos times, quia diffidis copiis noftris. Ergo
ita accidit. Nam, Parthico bello nuntiato, locorum quibufdam
anguftiis et natura montium fretus, ad Amanum exercitum
adduxi, fatis probe ornatum auxiliis et quadam audloritate
apud eos, qui me non norant, nominisnoftri.
Multumeft
enimin his locis : Hiccine eft ille, qui urbem ? quem fenatus ?
nofti castera. Cum veniffem ad Amanum, qui mons mihi cum
Bibulo communis eft, divifus aquarum divortiis ; Caffius nof-
ter, quod mihi magnse voluptati fuit, feliciter ab Antiochia
hoftem rejecerat. Bibulus provinciam acceperat. Interea cum
meis copiis omnibus vexavi Amanienfes, hofles fempiternos.
Muhi occifi, capti, reliqui diffipati : caflella munita impro-
vifo adventu capta et incenfa. Ita vidtoria jufta Imperator ap-
pellatusapud Iffum (quo
inloco
faepe, utex
teaudivi, Cli-
tarchus tibi narravit Darium ab Alexandro effe fuperatum)
adduxi exercitum ad infefliffimam Cilici^e partem. Ibi quin-
tum et vicefimum jam diem aggeribus, vineis, turribus, op-
pugnabam oppidum munitiffimum Pindeniffum, tantis opi-
bus, tantoque negotio, ut mihi ad fummam gloriam nihil
defit nifi nomen oppidi : quod fi, ut fpero, cepero, tum vero
literas publice mittam. H^c ad te in prasfenti fcripfi, ut fperes
te affequi id, quod optaffes. Sed, ut redeam ad Parthos, h^c
aeftas habuithunc exitum
fatis
felicem: ea quas fequitur, mag-no eft in timore. Quare, mi Rufe, vigila, primum ut mihi
fuccedatur : fin id erit, ut fcribis, et ut ego arbitror, fpiffiusj
illud, quod facile efl, ne quid mihi temporis prorogetur. De
republica ex tuis literis, ut antea tibi fcripfi, cum praefentia.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 56/537
38 EPISTOLARUMtum. etlain futura magis, expedlo. Quare, ut ad me omnia quam
diligentiffime perfcribas, te vehementer rogo, Vale.
M. T. C. Imp. M. CiELio, JEdili curuli, S. D.
XI. pUTARES-NE unquam accidere pofTe, ut mihi verba
deeflent, neque folum ifta veflra oratoria, fed haec etiam
levia noflratia ? Defunt autem propter hanc caufam, quod mi-
rifice fum follicitus, quidnam de provinciis decernatur. Mirum
me defiderium tenet urbis, incredibile meorum, atque in pri-
mis tui ifatietas autem provinciae : vel quia videmur eam fa-
mam confecuti, ut non tam acceffio quicrenda, quam fortuna
metuenda fit; vel quia totum negotium non efl dignum viribus
noftris, qui majora onera in republica fuftinere et poflimus et
foleamus ; vel quia belli magni timor impendet, quod videmur
efFugere, fi ad conftitutam diem decedemus. De pantheris,
per eos qui venari folent, agitur mandato meo diligenter : fed
mira paucitas efl ; et eas, quae funt, valde aiunt queri, quod
nihil cuiquam infidiarum in mea provincia, nifi fibi, fiat. Ita-
que conflituifTe dicuntur in Cariam ex noflra provincia de-
cedere. Sed tamen fedulo fit et in primis a Patifco. Quid-
quid erit, tibi erit : fed, quid effet plane, nefciebamus. Mihi,
mehercule, magnae curae efl asdilitas tua : ipfa dies me admo-
nebat ; fcripfi enim haec ipfis Megalenfibus. Tu velim ad me
de omni reipublicae flatu quam diligentiffime perfcribas : ea
enim certiffima putabo, quae ex te cognovero. Vale.
M. T. C. Imp. M. C^lio, ^dili curuli, S. D.
XII. COLLICITUS equidem eram de rebus urbanls -, Ita
tumultuofae conciones, ita molefias Quinquatrus, affe-
rebantur: nam citeriora nondum audiebamus. Sed tamen nihil
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 57/537
AD FAMILIARES L I B. II.39
me magis follicitabat, quam in his moleftiis non me, fi quae
ridenda elTent, ridere tecum : funt enim multa; fed ea non au-
dco fcribere. Illud molefte fero, nihil me adhuc his de rebus
habere tuarum literarum. Quare etli, cum tu haec leges, ego
jam annuum munus confecefo, tamen obvise mihi velim fint
literas tuas, quae me erudiant de omni republica, ne hofpes plane
veniam. Hoc meHus, quam tu, facere nemo poteft. Diogenes
tuus, homo modeftus, a me cum Philone PefTmunte difceffit.
Iter habebant ad Dejotarum regem : quanquam omnia nec be-
nigna, nec copiofa, cognorant. Urbem, urbem, mi Rufe, cole^
et in ifta luce vive. Omnis peregrinatio (quod ego ab adolef-
centia judicavi) obfcura et fordida iis, quorum induftria RomsBpoteft illuftris eife. Quod cum probe fcirem, utinam in fen-
tentia permanfifTem. Cum una, mehercule, ambulatiuncula
atque uno fermone noftro omnes frudlus provinciiE non con-
fero. Spero me integritatis laudem confecutum. Non erat mi-
nor ex contemnenda, quam ex confervata, provincia. Spem
triumphi ? inquis. Satis gloriofe triumpharem, 11 non efTem
quidem tamdiu in defiderio rerum mihi cariflimarum. Sed (ut
fpero) propediem te vibebo. Tu mihi obviam mitte epiftolas
te dignas. Vale.
M. T. C. ImP. M. C^LIO, i^DILI CURULI, S. D.
XIII. O ARAS tuas quidem, (fortaffe enim non perferuntur)
fed fuaves accipio Hteras. Vel quas proxime accepe-
ram, quam prudentes, quam multi et ofhcii et confilii ? Etfi
omnia fic conflitueram mihi agenda, ut tu admonebas j tamen
confirmantur noflra confilia,
cumfentimus prudentibus fideli-
terque fuadentibus idem videri. Ego Appium (ut faepe tecum
locutus fum) valde diligo, meque ab eo diligi ftatim cceptum
effe, ut fimultatem depofuimus, fenfi. Nam et honorificus in
me conful fuit, et fuavis amicus, et fludiefus fludiorum etiam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 58/537
40 EPISTOLARUMmeorum. Mea vero officia ei non defuiiTe, tu es teftis; quoniam
nMy.i-jco? i^d^Tvg (ut opinor) occidit Phania : et mehercule etiam
pluris eum fcci, quod te amari ab eo fenli. Jam me Pom-
peii totum effe fcis : Brutum a me amari intelligis, Quid efl
caufas, cur mihi non fit in optatis compledi hominem floren-
tem aetate, opibus, honoribus, ingenio, liberis, propinquis,
affinibus, amicis, collegam meum preefertim, et in ipfa col-
legii laude et fcientia ftudiofum mei ? Haec eo pluribus fcripli,
quod mihi fignificabant tuas literae, fubdubitare, qua effem
erga illum voluntate. Credo te audiffe aliquid. Falfum efl,
mihi crede, fi quid audifli. Genus inflitutorum et rationum
mearum diffimilitudinem nonnullam habet cum illius adminif-
tratione provincicB : ex eo quidam fufpicati fortaffe funt, ani-
morum contentione, non opinionum diffenfione, me ab eo dif-
crepare. Nihil autem feci unquam, neque dixi, quod contra
illius exiflimationem efiTe vellem. Pofl hoc negotium autem et
temeritatem noflri Dolabell^, dcprecatorem me pro illius pe-
riculo prasbeo. Erat in eadem epiflola veternus civitatis. Gau-
debam fane, et congelafTe noflrum amicum Istabar otio. Ex-
trema pagella pupugit me tuo chirographo. Quid ais ? Casfa-
rem nunc defendit Curio ? Quis hoc putaret praeter me ? Nam,
ita vivam, putavi. Dii immortales, quam ego rifum noflrum
defidero ! Mihi erat in animo, quoniam jurifdidiionem confe-
ceram , civitates locupletaram , publicanis etiam fuperioris
luflri reliqua fine fociorum ulla querela confervaram, priva-
tis, fummis, infimis, fueram jucundus, proficifci in Ciliciam
nonis Maii ; et , cum prima aefliva attigifi^em militaremque
rem collocafTem, decedere ex fenatus-confulto. Cupio te asdi-
lem videre, miroque defiderio me urbs afficit, et omnes mei,
tuque in primis, Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 59/537
AD FAMILIARES L I B. IL 41
M. T. C. ImP. M. CiELIO, iEDILI CURULI, S. D,
XIV. "[Y/r A R C O Fabio, viro optimo et homine dodiflimo,
familiarifTime utor : mirificeque eum diligo, cum
propter fummum ingenium ejus fummamque dodlrinam, tum
propter fingularem modeftiam. Ejus negotium fic velim fufci-
pias, ut fi effet res mea. Novi ego vos magnos patronos : ho-
minem occidat oportet, qui veftra opera uti velit. Sed in hoc
homine nuUam accipio excufationem. Omnia relinques, li me
amabis, cum tua opera Fabius uti volet. Ego res Romanas ve-hementer expedto et defidero : in primifque, quid agas, fcire
cupio. Nam jamdiu, propter hiemis magnitudinem, nihil novi
ad nos afferebatur. Vale.
M. T. C. Imp. M. C^lio, ^dili curuli, S. P. D.
XV.I^"
O N potuit accuratius agi, nec prudentius, quam
adium efl a te cum Curione de fupplicatione : ct,
mehercule, confed:a res ex fententia mea efl, cum celeritate,
tum quod is, qui erat iratus, competitor tuus et idem meus,
affenfus efl ei, qui ornavit res noftras divinis iaudibus. Quare
fcito me fperare ea quas fequuntur : ad quae tu te para. Dola-
bellam a te gaudeo primum laudari, deinde etiam amari. Namea, quae fperas Tulliae meae prudentia temperari poffe, fcio^
cui tuse epiflolae refpondeant. Quid, ii meam legas, quam ego
tum ex tuis literis mifi ad Appium ? Sed quid agas ? Sic vivi-
tur.
Quod ad:umefl, dii
approbent. Sperofore
jucundum ge-nerum nobis : multumque in eo tua nos humanitas adjuvabit.
Refpublica me valde follicitat : faveo Curioni : Casfarem ho-
neflum effe cupio : pro Pompeio emori pofTum. Sed tamen ipfa
republica nihil mihi efl carius : in qua tu non valde te jadas.
ToM. VII.' F
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 60/537
42 EPISTOLARUMDiflridius enim mihi videris efTe, quod et bonus civis et bo-
nus amicus es. Ego de provincia decedens quaeilorem Cae-
lium praepofui provinciae. Puerum? inquies. At qusflorem, at
nobilem adolefcentem, at omnium fere exemplo : neque erat
fuperiore honore ufus, quem prseficerem. Pontinius multo
ante difcefferat. A Quinto fratre impetrari non poterat : quem
tamen fi reliquifTem, dicerent iniqui, non me plane pofl an-
num, ut fenatus voluifTet, de provincia decefTifTe ;quoniam al-
terum me reliquiffem. Fortaffe etiam illud adderent, fenatum
eos voluiffe provinciis prasdfe, qui antea non praefuiffent : fra-
trem meum triennium Afiae praefuiffe. Denique, nunc follicitus
non fum : fi fratrem reliquiffem, omnia timerem. Poftremo,
non tam mea fponte, quam potentifiimorum duorum exemplo,
qui omnes CafTios Antoniofque complexi funt, hominem ado-
lefcentem non tam allicere volui, quam alienare nolui. Hoc
tu meum confilium laudes neceffe eft^ mutari enim non potefl.
De Ocella parum ad me plane fcripferas : et in aftis non erat.
Tuae res geflas ita notx funt, ut trans montem Taurum etiam
de Matrinio fit auditum. Ego, nifi quid me Etefiae morabun-
tur, celeriter (ut fpero) vos videbo. Vale.
M. T. C. Imp. M, C^lio, JEdili curuli, S. P. D.
XVI. Tl/|rAGNO dolore me affeciffent tuae literas, nifi jam et
ratio ipfa depulilfet omnes moleflias, et diuturna
defperatione rerum obduruiffet animus ad dolorem novum. Sed
tamen, quare acciderit, ut ex meis fuperioribus literis id fufpi-
carere, quod fcribis, nefcio^ quid enim fuit in illis praeter que-
relam temporum, quce non animum meum magis follicitum ha-
beret, quam tuum ? Nam non eam cognovi aciem ingenii tui,
quod ipfe videam, te id ut non putem videre. Illud miror, ad-
duci potuiffe te, qui me penitus noffe deberes, ut me exifli-
mares aut tam improvidum, qui ab excitata fortuna ad incli-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 61/537
AD FAMILIARES L I B. II. 43
natam et prope jacentem defcifcerem ; aut tam inconftantem,
ut collecflam gratiam florentilTimi hominis efFunderem, a me-
que ipfe deiicerem, et, quod initio femperque fugi, civili bello
intereffem. Quod eft igitur meum trifte confilium ? ut difce-
derem fortaffe in aliquas folitudines ; nofli enim non modo
flomachi mei, cujus tu fimilem quondam habebas, fed etiam
oculorum, in hominum infolentium indignitate, faflidium.
Accedit etiam molefta haec pompa li(ftorum meorum, nomen-
que imperii, quo appellor. Eo fi onere carerem, quamvis par-
vis Italis latebris contentus effem. Sed incurrit haec noflra
laurus non folum in oculos, fed jam etiam in voculas male-
volorum. Quod cum ita eflet, nihil tamen unquam de profec-
tione, nifi vobis approbantibus, cogitavi. Sed mea prasdiola
tibi nota funt: in his mihi neceffe efl effe, ne amicis moleflus
fim. Quod autem in maritimis facillime fum, moveo nonnullis
fufpicionem velle me navigare : quod tamen fortaffe non nol-
lem, fi pofiem ad otium ^ nam ad bellum quidem qui conve-
nit ? prasfertim contra eum, cui fpero me fatisfeciffe ; ab eo,
cui tamen fatisfieri nullo modo potefl ? Deinde fententiam
meam tu facillime perfpicere potuifti jam ab illo tempore, cum
in Cumanum mihi obviam venifli. Non enim te celavi fermo-
nem T. Ampii : vidifli, quam abhorrerem ab urbe rchnquen-
da, cum audifTem. Nonne tibi afiirmavi, quidvis me potius
perpeffurum, quam ex Italia ad bellum civile exiturum ? Quid
ergo accidit, cur confilium mutarem ? nonne omnia potius, ut
in fententia permanerem ? Credas hoc mihi velim, quod puto
te exiftimare, me ex his miferiis nihil aliud quserere, nifi ut
homines aliquando intelligant, me nihil maluiffe, quam pacem
ea defperata, nihil tam fugiffe, quam arma civilia, Hujus me
conflantia3 puto fore ut nunquam poeniteat, Etenim memini,in hoc genere gloriari folitum effe familiarem noflrum Q^Hor-
tenfium, quod nunquam bello civili interfuiffet. Hoc noflra
laus erit illuflrior, quod illi tribuebatur ignaviae ; de nobis id
exiftimari poffe non arbitror. Necrme ifla terrent, quas mihi a
F 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 62/537
44 EPISTOLARUMte ad timorem fidilTime atxjue amantiffime proponuntur. Nulla
eft enim acerbitas, quse non omnibus hac orbis terrarum per-
turbatione impendere videatur : quam quidem ego a republica
meis privatis et domefticis incommodis libentiffime, vel iflis
ipfis, quas tu me mones ut caveam, redemiffiem. Filio meo,
quem tibi carum effie gaudeo, fi erit ulla refpublica, fatis am-
plum patrimonium relinquam in meinoria nominis mei : fm au-
tem nulla erit, nihil accidet ei feparatim a reliquis civibus.
Nam quod rogas, ut refpiciam generum meum, adolefcentem
optimum mihique cariffimum ; an dubitas, cum fcias, quanti
cum illum, tum vero Tulliam meam, faciam, quin ea me cura
vehementiffime follicitet ? et eo magis, quod in communibus
miferiis hac tantum oble(Stabar fpecula, Dolabellam meam, vel
potius noftrum, fore ab iis moleftiis, quas libertate fua con-
traxerat, liberum. Velim quaeras, quos ille dies fuftinuerit, in
urbe dum fuit, quam acerbos fibi, quam mihi ipfi focero non
honeftos. Itaque neque ego hunc Hifpanienfem cafum ex-
pedlo, de quo mihi exploratum eft ita effe^ ut tu fcribis ; nec
quidquam aftute cogito. Si quando erit civitas, erit profedo
nobis locus : fin autem non erit, in eafdem folitudines tu ipfe
(ut arbitror) venies, in quibus nos confedifle audies. Sed ego
fortafi^e vaticinor, et haec omnia meliores habebunt exitus. Re-
cordor enim defperationes eorum, qui fenes erant adolcfcente
me. Eos ego fortafle nunc imitor, et utor astatis vitio- Velim
ita fit. Sed tamen togam praetextam texi Oppio puto te au-
difi^e. Nam Curtius nofter dibaphum cogitat : fed eum in-
fedtor moratur. Hoc adfperfi, ut fcires me tamen in ftomacho
folere ridere. Dolabellce quod fcripfi, fuadeo videas, tan-
quam fi tua res agatur. Extremum illud erit ; nos nihil turbu-
lenter, nihil temere, faciemus. Te tamen oramus, quibufcun-
que erimus in terris, ut nos liberofque noftros ita tueare, ut
amicitia noftra et tua fides poftulabit. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 63/537
AD FAMILIARES L I B. II. 45
M. T. C. Imp. Caninio Sallustio Proqu^stori S. D.
XVII. T ITERAS ate mihi ftator tuus reddidit Tarfi ante
diem xvi. kal. Sextiles. His ergo ordine, ut videris
velle, refpondebo. De fuccefTore meo nihil audivi, nec quem-
quam fore arbitror. Quin ad diem decedam, nuUa caufa eft,
pr^fertim fublato metu Parthico. Commoraturum me nuf-
quam fane arbitror : Rhodum, Ciceronum caufa puerorum,
accefiurum puto j neque id tamen certum. Ad urbem volo
quam primum venire 3 fed tamen iter meum reipublicae et re-
rum urbanarum ratio gubernabit. Succeffor tuus non poteft ita
maturare ullo modo, ut tu me in Afia poffis convenire. De ra-
tionibus referendis, non erat incommodum te nullam referre ^
quam tibi fcribis a Bibulo fieri poteftatem. Sed id vix mihi
videris per legem Juliam facere polTe : quam Bibulus certa
quadam ratione non fervat, tibi magnopere fervandam cenfeo.
Quod fcribis, Apamea prasfidium deduci non oportuifle, vide-
bam idem CEeteros exiftimare ; molefteque ferebam de ea re
minus commodos fermones malevolorum fuiffe. Parthi tran-
fierint, necne, praeter te, video dubitare neminem. Itaque om-
nia praefidia, quae magna et firma paraveram, commotus homi-
num non dubio fermone, dimifi. Rationes mei qua^fiioris nec
verum fuit me tibi mittere, nec tamen erant confedtae. Eas
nos Apameae deponere cogitabamus. De praeda mea, praster
qu^ftores urbanos, id efi, populum Romanum, teruncium nec
attigit, nec tad;urus efl quifquam. Laodicea^ me praedes accep-
turum arbitror omnis pecuniae publicae, ut et mihi et populo
cautum fit fine vediurae periculo. Quod fcribis ad me de drach-
mis CCCID33 ; nihil efi: quod in ifi:o genere cuiquam poffim
commodare : omnis enim pecunia ita trad:atur, ut praeda, a
praefed:is; quae autem mihi attributa eft, a qusftore, curetur^
Quod qus;ris, quid exifi;im€m de legionibus, quae decretas funt
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 64/537
46 EPISTOLARUMin Syriam : antea dubitabam ventura^ne efTent j nunc mihi
non efl dubium, quin, fi antea auditum erit otium efTe in
Syria, venturse non fmt. Marium quidcm fucceflorem tarde
video effe venturum ;propterea quod fenatus ita decrevit, ut
cum legionibus iret. Uni epiftola^ refpondi : venio ad alte-
ram. Petis, ut Bibulo te quam diligentiflime commendem :
in quo mihi voluntas non deefl ; fed locus effe vidctur tecum
expoflulandi. Solus enim tu ex omnibus, qui cum Bibulo
funt, certiorem me nunquam fecifli, quam valde Bibuli vo-
luntas a me fine caufa abhorreret. Permulti enim ad me de-
tulerunt, cum magnus Antiochis metus efiet, et magna fpes
in me atque in exercitu meo, folitum dicere, quidvis fe per-
peti malle, quam videri eguiffe auxilio meo. Quod ego ofhcio
quaeflorio te addudtum reticere de pra^tore tuo non molefte
ferebam: quanquam, quemadmodum tradtarere, audiebam. Ille
autem, cum ad Thermum de Parthico bello fcriberet, ad me
literam nunquam mifit ; ad quem intelligebat ejus belli peri-
culum pertinere. Tantum de auguratu filii fui fcripfit ad me :
in quo ego mifericordia commotus, et quod fempcr amicifli-
mus Bibulo fui, dedi operam, ut ei quam humanifiime fcri-
berem. Ille fi omnibus efl malevolus, (quod nunquam exifli-
maVi) minus offendor in me: fm autem a me eft alienior, nihil
tibi mex literce proderunt. Nam, ad fenatum quas Bibulus lite-
ras mifit, in iis, quod mihi cum illo erat commune, fibi foli at-
tribuit: fe ait curaffe, ut cum quaeflu populi pecunia permuta-
retur. Quod autem meum erat proprium, ut alariis Tranfpa-
danis uti negarem, id etiam populo fe remififfe fcribit. Quod
vero illius erat folius, id mecum communicat : 'Equitibus auxi'
liariisy inquit, cum amplius frumenti pofiularemus. Illud vero
pufilli animi, et ipfa malevolentia jejuni atque inanis, quod
Ariobarzanem, quia fenatus per me regem appellavit, mihi-
que commendavit, ifle in literis non regem, fed regis Ario-
barzanis fiiium, appellat. Hoc animo qui funt, deteriores fiunt
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 65/537
AD FAMILIARES L I B. II. 47
rogati. Sed tibi morem geffi : literas ad eum fcripfi : quas cum
acceperis, facies quod voles. Vale.
M. T. C. Imperator Q^Thermo Propr^tori S, D.
XVIII. /^FFICIUM meum erga Rhodonem, casteraque
mea ftudia, quae tibi ac tuis praeftiti, tibi homini
gratiffimo grata effie vehementer gaudeo : mihique fcito in dies
majori curae eife dignitatem tuam : quae quidem a te ipfo in-
tegritate et clementia tua fic amplificata eft, ut nihil addi poffie
videatur. Sed mihi magis magifque, quotidie de rationibus tuis
cogitanti, placet ilkid meum confilium, quod initio Ariftoni
noflro, ut ad me venit, oftendi -, graves te fufccpturum inimici-
tias, ii adolefcens potens et nobilis a te ignominia affedius cffet.
Et hercle line dubio erit ignominia^ habes enim neminem ho-
noris gradu fuperiorem. IUe autem, ut omittam nobilitatem,
hoc ipfo vincit viros optimos, hominefque innocentiffimos, le-
gatos tuos, quod et quaeftor eft, et quaftor tuus. Nocere tibi
iratum neminem poffie perfpicio : fed tamen tres fratres, fummo
loco natos, promptos, non indifertos, te nolo habere iratos,
jure prsfertim : quos video deinceps tribunos plebis per trien-
nium fore. Tempora autem reipublica^ qualia futura fmt, quis
fcit ? Mihi quidem turbulenta videntur fore. Cur ego te velim
incidere in terrores tribunitios, praefertim cum fine cujufquam
reprehenfione qusefloriis legatis quaeflorem poffis anteferre ?
Qui fi dignum fe majoribus fuis przebuerit, (ut fpero, et opto)
tua laus ex aliqua parte fuerit : fin quid offenderit, fibi totum,
nihil tibi, oifenderit. Quae mihi veniebant in mentem, quic ad
te pertinere arbitrabar, quod in Ciliciam proficifcebar, exifti-
mavi me ad te oportere fcribere. Tu quod egeris, id veh"m dii
approbent. Sed, fi me audies, vitabis inimicitias, et pofferitatis
otio confules. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 66/537
48 EPISTOLARUM
M. T. C. I M p. C. C O E L I o L. F. C. N. C A L D o,
QjJ JE S T. D E S. S. D.
XIX. /^ U M optatiffimum nuntlum accepiiTem, te mihi
quaeftorem obtigifTe ; eo jucundiorem mihi eam
fortem fperabam fore, quo diutius in provincia mecum fuifles.
Magni enim videbatur interelTe, ad eam neceffitudinem, quam
nobis fors tribuiffet, confuetudinem quoque accedere. Poftea-
quam mihi nihil neque a te ipfo, neque ab uUo alio, de adventu
tuo fcriberetur, verebar ne id ita caderet, (quod etiam nunc ve-
reor) ne ante, quam tu in provinciam veniiTes, ego de provin-
cia decederem. Aceepi autem a te milTas literas in Cilicia, cumellem in caflris, ante diem x. kal. Quintiles, fcriptas huma-
niffime, quibus facile et officium et ingenium tuum perfpici
poffet. Sed neque unde, neque quo die, datse elTent, atque quo
tempore te exped:arem, fignificabant : nec is, qui attulerat, a
te acceperat, ut ex eo fcirem quo ex loco et quo tempore
effent datas. Quae cum effent incerta, exiflimavi tamen effe fa-
ciendum, ut ad te flatores meos et lidtores cum literis mit-
terem : quas fi fatis opportuno tempore accepifli, gratiffimum
mihi feceris, fi ad me in Ciliciam quamprimum veneris. Nam,quod ad me Curius, confobrinus tuus, mihi (ut fcis) maxime
neceffarius, quod item C. Virgilius propinquus tuus, familia-
riffiimus nofter, de te accuratiffime fcripfit, valet id quidem
apud me multum, ficuti debet hominum amiciffimorum dili-
gens commendatio : fed tuae literffi, de tua praefertim dignitate
et de noftra conjundtione, maximi funt apud me ponderis.
Mihi quaeftor optatior obtingere nemo potuit. Quamobrem
quaecunque a me ornamenta in te proiicifcentur ; ut omnes
intelligant, a me habitam effe rationem tuiE majorumque tuo-
rum dignitatis, Sed id facilius confequar, fi ad me in Ciliciam
veneris : quod ego et mea, et reipublicae, et maxime tua, in-
tereffe arbitror. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 67/537
[ 49 I
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES,
L I B E R IIL
M. T. C. Appio Pulchro Imp. S. D.
I. O I ipfa refpublica tibi narrare poiret quo modo {q{q habe-
k3 ret, non facilius ex ea cognofcere poiTes, quam ex li-
berto tuo Phania ; ita eft homo non modo prudens, verum
etiam (quod juvet) curiofus. Quapropter ille tibi omnia expla-
nabit; id enim* mihi et ad brevitatem eft aptius, et ad reliquas
res providentius. De mea autem benevolentia erga te, etfi po-
tes ex eodem Phania cognofcere, tamen videntur etiam aliquse
meas partes. Sic eft, tibi perfuade, carifTimum te mihi effc,
cum propter multas fuavitates ingenii, officii, humanitatis tua?,
tum quod ex tuis literis et ex multorum fermonibus intelligo,
omnia, quae a me profedta funt in te, tibi accidilTe gratiffima.
Quod cum ita fit, perficiam profefto, ut longi temporis ufu-
ram, qua caruimus, intermiffii noflra confuetudine et gratia,
et celebritate et magnitudine officiorum meorum farciam : id-
que me (quoniam tu ita vis) puto non invita Minerva effe
fadlurum : quam quidem ego, fi forte de tuis fumpfero, non
folum Pallada, fed etiam Appiada, nominabo. Cilix, libertus
tuus, antea mihi minus fuit notus : fed, ut mihi reddidit a te
literas plenas et amoris et officii, mirifice ipfe fuo fermone
fubfecutus eft humanitatem literarum tuarum. Jucunda mihi
ToM. VIL G
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 68/537
50 EPISTOLARUMejus oratio fuit, cum de animo tuo, cum de fermonibus, quos
de me haberes quotidie, mihi narraret. Quid qua^ris ? biduo
fadlus eft mihi familiaris ; ita tamen ut Phaniam valde fim
defideraturus : quem cum Romam remittes, quod (ut putaba-
mus) celeriter eras fadlurus, omnibus ei de rebus, quas agi,
quas curari, a me voles, mandata des velim. L. Valerium jurif-
confultum valde tibi commendo : fed ita etiam, fi non efl ju-
rifconfultus. Melius enim ei cavere volo, quam ipfe aliis folet.
Valde hominem diligo : eft ex meis domeflicis atque intimis
familiaribus. Omnino tibi agit gratias : fed idem fcribit, meas
literas maximum apud te pondus habituras. Id eum ne fallat,
te etiam atque etiam rogo. Vale.
M. T. C. Proconsul Appio Pulchro Imp. S. D.
II. /^ U M et contra voluntatem meam et prster opinionem
accidiffet, ut rnihi cum imperio in provinciam profi-
cifci neceffe eifet, in multis et variis moleftiis cogitationibufque
meis haec una confolatio occurrebat, quod neque tibi amicior,
quam ego fum, quifquam poiTet fuccedere, neque ego ab ullo
provinciam accipere, qui mallet eam mihi quam maxime ap-
tam explicatamque tradere. Quod fi tu quoque eandem de mea
voluntate erga te fpem habes, ea te profed:o nunquam fallet.
A te maximo opere, pro noflra fumma conjundione tuaque
fingulari hum.anitate, etiam atque etiam quaefo et peto, ut, qui-
bufcunque rebus poteris, (poteris autem plurimis) profpicias
et confulas rationibus meis. Vides ex fenatus-confulto provin-
ciam eife habendam : li eam (quoad ejus facere potueris) quam
expeditiflimam mihi tradideris, facilior erit mihi quafi decurfus
mei temporis. Quid in eo genere efficere pofRs, tui confilii
efl. Ego te, quod tibi veniet in mentem mea intereffe, valde
rogo. Pluribus verbis ad te fcriberem, fi aut tua humanitas
longiorem orationem expedaret, aut id fieri noftra amicitia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 69/537
AD FAMILIARES LIB. III. 51
pateretur, aut res verba defideraret, ac non pro fe ipfa loquere-
tur, Hoc velim tibi perfuadeas, fi rationibus meis provifum
efTe intellexero, magnam te ex eo et perpetuam voluptatem efTe
capturum. Vale.
M. T. C. Appio Pulchro S. D.
III. A NTE diem xi. kalendas Junias Brundufium cum ve-
nilTem, Q^Fabius, legatus tuus, mihi praefto fuit, ea-
que me ex tuis mandatis monuit, quas non modo mihi, ad quem
pertinebant, fed univerfo fenatui, venerant in mentem, prsefi-
dio firmiori opus effe ad iftam provinciam : cenfebant enim
omnes fere, ut in Italia fupplementum meis et Bibuli le-
gionibus fcriberetur. Id cum Sulpicius conful palTurum fe ne-
garet, multa nos quidem quefti fumus ; fed tantus confenfus
fenatus fuit, ut mature proficifceremur, parendum ut fuerit
itaque fecimus. Nunc, quod a te petii literis iis, quas Romse
tabellariis tuis dedi, velim tibi curae fit, ut, quae fucceffori con-
junftifTimo et amiciflimo commodare poteft is, qui provinciam
tradit, ea, pro noflra confociatifTima voluntate, cura ac diligen-
tia tua complediare ; ut omnes intelhgant, nec me benevolen-
tiori cuiquam fuccedere, nec te amiciori potuifTe provinciam
tradere. Ex iis literis, quarum ad me exemplum mififli, quas
in fenatu recitari voluifti, fic intellexeram, permultos a te mi-
lites effe dimiffos : fed mihi Fabius idem demonflravit, id te
cogitafTe facere ; fed, cum ipfe a te difcederet, integrum mi-
litum numerum fuiffe. Id fi ita eft, pergratum mihi feceris, fl
iflas exiguas copias, quas habuifti, quam minime imminueris
qua de re fenatus-confulta, quas fadla funt, ad te miffa effe ar-
bitror. Equidem pro eo quanti te facio, quidquid feceris ap-
probabo : fed te quoque confido ea fad:urum, quas mihi intel-
liges maxime effe accommodata. Ego C. Pontinium, lega-
tum meum, Brundufii expe(flabam : eumque ante kal. Jun.
G 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 70/537
52 EPISTOLARUMBrundufium venturum arbitror. Qui cum venerit, quss pri-
mum navigandi nobis facultas data erit, ea utemur. Vale.
M. T. C. Appio Pulchro S. D.
IV. p R I D I E nonas Junias, cum eflem Brunduiii, literas
tuas accepi, quibus erat fcriptum, te L. Clodio man-
dalTe, quae illum mecum loqui velles. Eum fane expedlabam,
ut ea, quae a te afferret, quam primum cognofcerem. Meum
ftudium erga te et officium, tametfi multis jam rebus fpero tibi
efle cognitum, tamen in iis maxime declarabo, quibus pluri-
mum ligniiicare potuero tuam mihi exiflimationem et dignita-
tem cariffimam effe. Mihi et Q^Fabius Virgilianus, et C.
Flaccus L. filius, et diligentiffime M, Oftavius Cn. filius, de-
monftravit me a te plurimi fieri : quod egomet multis argu-
mentis jam antea judicaram, maximeque illo libro augurali,
quem, ad me amantiffiime fcriptum, fuaviffimum mififli. Mea
in te omnia fumma neceffiitudinis officia conftabunt. Nam cum
te ipfe, ex quo tempore tu me diligere ccepifli, quotidie pluris
feci, tum accefferunt etiam conjundliones neceffariorum tuo-
rum. Duos enim duarum a^tatum plurimi facio, Cn. Pom-
peium, filis tuas focerum, et M. Brutum, generum tuum.
Collegii quoque conjundtio, prasfertim tam honorifice a te ap-
probata, non mediocre vinculum mihi quidem attuliffe videtur
ad voluntates noflras copulandas. Sed et, fi Clodium conve-
nero, ex illius fermone ad te fcribam plura ; et ipfe operam
dabo, te ut quam primum videam. Quod fcribis, tibi manendi
caufam eam fuiffe, ut me convenires, id mihi, ne mentiar,
gratum eft. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 71/537
AD FAMILIARES LIB. IIL55
M. T. C. Appio Pulchro S. D.
V. np R A L L E S veni ante diem vi . kalendas Sextiles. Ibi
mihi prsflo fuit L. Lucilius cum literis mandatifque
tuis ;quo quidem hominem neminem potuifti nec mihi ami-
ciorem, nec (ut arbitror) ad ea cognofcenda, quse fcire volebam,
aptiorem prudentioremve mittere. Ego autem et tuas literas
legi libenter, et audivi Lucilium diligenter. Nunc quoniam et
tu ita fentis, (fcribis enim, quse de noftris officiis ego ad te
fcripferim, etfi tibi jucunda fuerint, tamen, quoniam ex alto
repetita fint, non necelTaria te putalTe) et re vera, confirmata
amicitia et perfpedta fide, commemoratio officiorum fuper-
vacanea eft ; eam partem orationis prgetermittam : tibi tamen
agam, ut debeo, gratias. Animadverti enim, et didici ex tuis
literis, te omnibus in rebus habuiffe rationem ut mihi confu-
leres, reflituerefque et praeparares quodammodo omnia, quo
mea ratio facihor et folutior effe pofTet. Hoc tuum officium
cum mihi gratiffimum effie dicam, fequitur illud, ut te exifti-
mare velim mihi magnas curae fore, atque effe jam, primumut ipfe tu tuique omnes, deinde ut etiam reliqui, fcire poffint,
me tibi effe amiciffimum. Quod quibus adhuc non fatis eft per-
fpedlum, ii mihi nolle magis, nos hoc animo effe, quara non
intelligere, videntur. Sed profecSo intelligent ; neque enim
obfcuris perfonis, nec parvis in caufis, res agetur. Sed haec fieri
melius, quam dici, aut fcribi, volo. Quod itinerum meorum
ratio te nonnuliam in dubitationem videtur adducere, vifurufne
me fis in provincia; ea res fic fe habet. Brundufii cum loque-
rer cum Phania, liberto tuo, veni in eum fermonem> ut dice-
rem, me libenter ad eam partem provincias primum effe ven-
turum, quo te maxime velle arbitrarer. Tunc mihi ille dixit,
quod claffe tu velles decedere, per fore accommodatum tibi,
fi ad illam maritimam partem provinciae navibus acceffiffem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 72/537
54 EPISTOLARUMDixi me effe fadiurum : itaque fecifTem, niii mihi L. Clodius
nofter Corcyrse dixiffet minime id Qff& faciendum -, te Laodicese
fore ad
meumadventum. Erat id mihi multo brevius
multo-que commodius, cum praefertim te ita malle arbitrarer. Tua
ratio poftea eft commutata. Nunc quid fieri poffit, tu facilli-
me flatues: ego tibi meum confilium exponam. Prope kalendas
Sextiles puto me Laodiceae fore : perpaucos dies, dum pecunia
accipitur, quae mihi ex publica permutatione debetur, com-
morabor : deinde iter faciam ad exercitum, ut circiter idus Sex-
tiles putem me ad Iconium fore. Sed, fi quid nunc me fallit
in fcribendo, (procul enim aberam ab re ipfa, et a locis) fimul
ac progredi coepero, quamcelerrime potero et
quam creber-rimis literis faciam, ut tibi nota fit omnis ratio dierum atque
itinerum meorum. Oneris tibi imponere nec audeo quidquam,
nec debeo. Sed, quod tuo commodo fieri pofTit, utriufque nof-
trum magni intereft, prius ut te conveniam, quam decedas.
Quam facultatem ii quis cafus eripuerit, mea tamen in te om-
nia officia conflabunt, non fecus ac fi te vidifTem. Tibi de nof-
tris rebus nihil fum ante mandaturus per literas, quam defpe-
raro coram me tecum agere poffe. Quod te a Scasvola petiifTe
dicis, ut, dum tu abeffes, ante adventum meum provinciae prae-
effeti eum ego Ephefi vidi, fuitque mecum familiariter triduum
illud, quod ego Ephefi commoratus fum, nec ex eo quidquam
audivi, quod fibi a te mandatum diceret. Sane vellem potuifTet
obfequi voluntati tuas : non enim arbitror noluiffe. Vale.
M. T. C. Appio PuLCHRo S. D.
VI. t~^ U M meum fadlum cum tuo comparo, etfi non magismihi faveo in noflra amicitia tuenda, quam tibi, tamen
multo magis meo fadlo deledor, quam tuo. Ego enim Brun-
dufii quaefivi ex Phania, cujus mihi videbar et fidelitatem erga
te perfpexiiTe, et noffe locum quem apud te is teneret, quam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 73/537
AD FAMILIARES L I B. III. 55
in partem provinciaD maxime putaret te velle, ut in fucceden-
do primum venirem. Cum ille mihi refpondilTet, nihil me tibi
gratius facere pofle, quamli
ad Sidam navigaffem ; etfi mi-nus dignitatis habebat ille adventus, et ad multas res mihi mi-
nus erat aptus, tamen ita me dixi fad:urum. Idem ego, cum L.
Clodium Corcyra^ conveniffem, hominem ita tibi conjundlum,
ut mihi, cum illo cum loquerer, tecum loqui viderer, dixi ei
me ita fad:urum effe, ut in eam partem, quam Phania rogaffet,
primum venirem. Tunc ille, mihi cum gratias egiffet, magno-
pere a me petivit, ut Laodiceam protinus irem : te in prima
provincia velle effe, ut quam primum decederes: quin, nifi ego
fuccefTor effem, quem tu euperes videre, te antea, quam tibi
fucceffum effet, deceffurum fuiffe : quod quidem erat confen-
taneum cum iis literis, quas ego Roms acceperam, ex quibus
perfpexifTe mihi videbar, quam feftinares decedere. Refpondi
Clodio me ita effe fa(fturum, ac multo quidem libentius, quam
fi illud effet faciendum, quod promiferam Phaniae. Itaque et
confiHum mutavi, et ad te flatim mea manu fcriptas literas
mifi : quas quidem ex tuis literis intellexi fatis mature ad te effe
perlatas. Hoc ego meo fad:o valde deledtor; nihil enim potuit
£eri amantius. Confidera nunc vicifTim tuum. Non modo ibi
non fuifli, ubi me quam primum videre poffes ; fed eo difcef-
fifti, quo ego te ne perfequi quidem poffem triginta diebus,
qui tibi ad decedendum lege (ut opinor) Cornelia conftituti
effent : ut tuum fadtum, illis qui, quo animo inter nos fimus,
ignorant, alieni hominis (ut levifiime dicam) et fugientis con-
greffum, meum vero conjundtifiimi et amicifiimi, effe videa-
tur. Ac mihi tamen, ante quam in provinciam venirem, red-
ditae funt a te literae, quibus etfi te Tarfum proficifci demon-
ftrabas, tamen mihi non dubiam fpem mei conveniendi afFe-
rebas : cum interea, credo equidem, malevoli homines, (late
enim patet hoc vitium, et eft in multis) fed tamen probabi-
lem materiam nadti fermonis, ignari meas conftantia?, cona-
bantur alienare a te voluntatem meam 3 qui te forum Tarfi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 74/537
S6 EPISTOLARUMagere, ftatuere multa, decernere, judicare, dicerent, cum porfes
jam fufpicari tibi effe fuccelTum : quas ne ab iis quidem fieri.
folerent, qui brevi tempore fibi fuccedi putarent. Horum ego
fermone non movebar. Quin etiam, (credas mihi velim) fi quid
tu ageres, levari me putabam moleflia ; et ex annua provincia,
quaj mihi longa videtur, prope jam undecim menfium provin-
ciam fadlam effe gaudebam, fi abfenti mihi unius menfis labor
detradtus effet. Illud (vere dicam) me movet, in tanta mili-
tum paucitate abelTe tres cohortes, quae fmt pleniffimae, nec
me fcire ubi lint. Moleftiflime autem fero, quod, te ubi vi-
furus fmi, nefcio ; eoque ad te tardius fcripfi, quod quotidie
te ipfum expedtabam : cum interea ne literas quidem ullas ac-
cepi, quas me docerent quid ageres, aut ubi te vifurus effem.
Itaque virum fortem, mihique in primis probatum, Antonium,
praefeftum evocatorum, mifi ad te, cui, fi tibi videretur, co-
hortes traderes ; ut, dum tempus anni eflet idoneum, aliquid
negotii gerere pofTem : in quo, tuo confilio ut me fperarem
effe ufurum, et amicitia noflra et liter^ tux fecerant; quod ne
nunc quidem defpero. Sed plane quando, aut ubi, te vifurus
fim, nifi ad me fcripferis, ne fufpicari quidem poffum. Ego, ut
me tibi amiciffimum effe et sequi et iniqui intelligant, curabo.
Dc tuo in me animo iniquis fecus exiflimandi videris nonni-
hil loci dedifTe: id fi correxeris, mihi valde gratum erit. Et ut
habere rationem poflis, quo loco me, falva lege Cornelia, con-
venias, ego in provinciam veni pridie kal. Sex. Iter in Cili-
ciam facio per Cappadociam. Caftra movi ab Iconio pridie
kalendas Septembris. Nunc tu et ex diebus et ex ratione iti-
neris, fi putabis me effe conveniendum, conftitues, quo loco
id commodifiime fieri pofTit, et quo die. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 75/537
AD FAMILIARES LIB. III. t^j
M. T. C. I M p. S. D. A p p I o P u L c H R o.
VII. pLURIBUS verbis ad te fcribam, cum plus otii nac-
tus ero. Hific fcripfi fubito, cum Bruti pueri Laodicea;
me convenifTent, et fe Romam properare dixiffent: itaque nul-
las iis, prasterquam ad te et ad Brutum, dedi literas. Legati
Appiani mihi volumen a te plenum querelae iniquilTimaB reddi-
derunt, quod eorum aediiicationem literis meis impedifTem.
Eadem autem epiftola petebas, ut eos quam primum, ne in
hiemem inciderent, ad facultatem adificandi liberarem : et fi-
mul peracute querebare, quod eos tributa exigere vetarem,
priufquam ego re cognita permififTem,genus enim quoddam
fuiife impediendi, cum ego cognofcere non polTem, nifi cum
ad hiemem me ex Cilicia recepilTem. Ad omnia accipe, et
cognofce aequitatem expoftulationis tu«. Primum, cum ad me
aditum effet ab iis, qui dicerent a fe intolerabilia tributa exigi;
quid habuit iniquitatis, me fcribere, ne facerent ante, quam
ego rem caufamque cognolTem ? Non poteram, credo, ante
hiemem : fic enim fcribis, Quafi vero ad cognofcendum ego
ad illos, non illi ad me venire debuerint. Tam longe ? inquis.
Quid ? cum dabas iis literas, per quas mecum agebas, ne eos
impedirem quo minus ante hiemem aedificarent, non eos ad me
venturos arbitrabare ? Tametfi id quidem fecerunt ridicule.
Quas enim literas afferebant, ut opus aeftate facere pofTent, eas
mihi pofl brumam reddiderunt. Sed fcito et multo plures effe,
qui de tributis recufent, quam qui exigi velint ; et me tamen,
quod te velle exiflimem, effe fadlurum. De Appianis hadtenus.
A Paufania, Lentuli liberto, accenfo meo audivi cum diceret, te
fecum effe queflum, quod tibi obviam non prodifTem. Scilicet
contempfi te, nec potefl fieri me quidquam fuperbius. Cumpuer tuus ad me fecunda fere vigilia venifTet, ifque te ante lu-
cem Iconium mihi venturum nuntiafTet, incertumque utra via,
ToM. VII. H
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 76/537
58 EPISTOLARUMcum efTent duae; altera Varronem, tuum familiarlffimum, altera
Q^Leptam, praefec^tum fabrum meum, tibi obviam mifi. Man-
davi utrique eorum, ut ante ad me excurrerent, ut tibi obviamprodirc pollem. Currens Lepta venit, mihique nuntiavit, te jam
caftra praetergrelTum efie : confeftim Iconium veni : caetera jam
tibi nota funt. An ego tibi obviam non prodirem ? Primum,
Appio Claudio? Deinde, Imperatori? Deinde, more majorum ?
Deinde, quod caput eft, amico ? Prsfertim cum in ifto genere
multo etiam ambitioiius facere foleam, quam honos meus et
dignitas poftulat. Sed hasc hadlenus. Illud idem Paufania dice-
bat, te dixiffe : (quidni ?) Appius Lentulo, Lentulus Appio,
proceffit obviam: Cicero Appio noluit ? Quaefo, etiamne tu has
ineptias, homo (mea fententia) fumma prudentia, multa etiam
dodirina, plurimo rerum ufu, addo urbanitate, quae eft virtus,
ut Stoici red:iffime putant, ullam Appietatem, aut Lentuli-
tatem, valere apud me plus, quam ornamenta virtutis, exifti-
mas ? Cum ea confecutus nondum eram, quae funt hominum
opinionibus ampliffima, tamen ifta veftra nomina nunquam fum
admiratus : viros eile, qui ea vobis reliquilTent, magnos arbi-
trabar. Poftea vero quam ita et cepi et geffi maxima imperia,
ut mihi nihil neque ad honorem, neque ad gloriam, acquiren-
dum putarem ; fuperiorem quidem nunquam, fed parem vobis
me fperavi effe fadtum. Nec, mehercule, aliter vidi exiftimare
vel Cn. Pompeium, quem omnibus, qui unquam fuerunt, vel
P. Lentulum, quem mihi ipfe antepono. Tu, fi aliter exifti-
mas, nihil errabis, fi paulo diligentius, (ut, quid fit ivyiveta,,
quid fit nobilitas, intelligas) Athenodorus, Sandonis iilius,
quid de his rebus dicat, attenderis. Sed, ut ad rem redeam,
me tibi non amicum modo, verum etiam amiciffimum, exifti-
mes velim. Profedlo omnibus meis officiis efficiam, ut ita vere
poffis judicare. Tu autem fi id agis, ut minus mea caufa, dum
ego ablim, debere videaris, quam ego tua laborarim 5 libero
te ifta cura. .
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 77/537
AD FAMILIARES L I B, III. 59
Si autem natura es (piXcurio?, illud non perficies quo minus
tua caufa velim j hoc all^quere, ut, quam in partem tu acci-
pias, minus laborem. Haec ad te fcripfi liberius, fretus con-
fcientia ofiicii mei benevolentiaeque ; quam a me certo judicio
fufceptam, quoad tu voles, confervabo. Vale.
M. T. C. Proconsul S. D. Appio Pulchrq.
VIII. pTSI,quantum ex tuis literis intelligere potui, vide-
bam te hanc epifi:olam, cum ad urbem efi^es, efi^e lec-
turum, refrigerato jam levifiimo fermone hominum provincia-
liumj tamen, cum tu tam multis verbis ad me de improborum
oratione fcripfifi"es, faciendum mihi putavi, ut tuis literis brevi
refponderem. Sed prima duo capita epifiiolae tuae tacita mihi
quodammodo relinquenda funt : nihil enim habent, quod aut
definitum fit, aut certum; nifi me vultu et taciturnitate fignifi-
cafle, tibi non efi!e amicum ; idque pro tribunali, cum aliquid
ageretur, etnonnullis
in conviviis, intelligi potuifi^e.
Hoc to-tum nihil efi"e, pofiTum intelligere : fed cum fit nihil, ne quid
dicatur quidem intelligo. Illud quidem fcio, meos multos et
illufi:res, et ex fuperiore et ex aequo loco, fermones habitos cum
tua fumma laude et cum magna fignificatione nofl:r£e familiari-
tatis, ad te vere potuifi^e deferri. Nam, quod ad legatos atti-
net, quid a me fieri potuit aut elegantius, aut juftius, quam
ut fumptus egentifilmarum civitatum minuerem fine ulla im-
minutione dignitatis tuas, prasfertim ipfis civitatibus pofl:ulan-
tibus?
Nam mihi totum genus legationum tuo nomine profi-
cifcentium notum non erat. Apameae cum efl!em, multarum
civitatum principes ad me detulerunt, fumptus decerni legatis
nimis magnos, cum folvendo civitates non eflTent. Hic ego mul-
ta fimul cogitavi. Primum, te hominem non folum fapientem,
H 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 78/537
6o EPISTOLARUMverum etlam (ut nunc loquimur) urbanum, non arbitrabar
genere ifto legationum deledtari ; idque me arbitror Synna-
dis pro tribunali multis verbis difputavilTe : primum, Appium
Claudium fenatui populoque Romano, non Myndenfium tefti-
monio, (in ea enim civitate mentio fa(Sa eft) fed fua fponte, effe
laudatum : deinde, me ifta vidilTe multis accidere, ut eorum
caufa legationes Romam venirent, fed his legationibus non mc-
miniife ullum tempus laudandi, aut locum, dari : ftudia mihi
eorum placere, quod in te bene merito grati eifent ; confilium
totum videri minlme neceffarlum. Si autem vellent declarare in
eo ofiicium fuum, laudaturum me, fi qui fuo fumptu fundlus
effet officio ; concefTurum, fi legitimo -, non permifTurum, fi
infinito. Quid enim reprehendi potefl, nlfi quod addis vifum
effe quibufdam, edid:um meum, quafi confulto,, ad iftas lega-
tiones impediendas effe accommodatum ? Jam non tam mihi
videntur injuriam facere hi, qui h«c difputant, quam fi cuju-s
aures ad hanc difputationem patent. Romas compofui edidlum:
nihil addidi, nifi quod publicani me rogarunt, cum Samum ad
me venlfTent, ut de tuo edid:o totidem verbis transferrem in
meum. Dillgentifiime fcriptum caput efl, quod pertlnet ad mi^
nuendos fumptus civltatum : quo in capite funt quaedam nova,
falutaria civitatibus, quibus ego magnopere deled:or. Hoc vero,
ex quo fufpicio nata efl, me exquififfe aliquid in quo te ofFen-
derem, tranflatltium efl. Neque enim eram tam defipiens, ut
privatae rei caufa legari putarem, qui et tibi non privato, et
pro re non prlvata fua, fed publlca, non in prlvato, fed in pub-
lico orbis terrse confillo, Id eft, in fenatu, ut gratlas agerent,
mittebantur : neque cum edixl, ne quls InjufTu meo proficif-
ceretur, exclufi eos, qui me in caflra, et qui trans Taurum,
perfequl non pofTent. Nam id efl maxlme in tuis literis Irrlden-
dum. Quid enim erat, quod me perfequerentur in caflra, Tau-
rumve tranfirent, cum ego Laodicea ufque ad Iconium iter ita
fecerlm, ut me omnlum illarum dicecefium, quae cis Taurum
funt, omniumque earum civltatum, maglflratus legationefque
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 79/537
AD FAMILIARES L I B. III. 6i
convenlrent ? Nifi forte poftea coeperunt legare, quam ego
Taurum tranfgreflus fum ;quod certe non ita eft. Cum enim
Laodicege,
cum Apameae,
cumSynnadis ,
cum Philomelicum Iconii, effem, quibus in oppidis omnibus commoratus
fum, omnes jam iftius generis legationes erant conftitutae. At-
que hoc tamen te fcire volo, me de iflo fumptu legationum
aut minuendo, aut remittendo, decrevifle nihil, nili quod prin-
cipes civitatum a me poilulaffent ; ne in venditionem tribu-
torum et illam acerbifTimam exadionem (quam tu non igno-
ras) capitum atque oftiorum inducerentur fumptus minime
necefrarii. Ego autem, cum hoc fufcepiffem, non folum juf-
titia, fed etiammifericordia, addudtus, ut levarem miferiis
per-ditas civitates, et perditas maxime per magiftratus fuos, non
potui in illo fumptu non necelTario negligens effe. Tu, cum
ifliufmodi fermones ad te delati de me funt, non debuifli cre-
dere. Si autem hoc genere deledlaris, ut, quse tibi in mentem
veniant, aliis attribuas, genus fermonis inducis in amicitiam
minime liberale. Ego, fi in provincia detrahere de tua fama
unquam cogitafTem, non ad generum tuum Lentulum, neque
ad libertum tuum Brundufii, neque ad praefedlum fabrum Cor-
cyras, quem in locum mevenire velles, retulifTem.
Quare potes,dodliflimis hominibus au<5toribus, quorum funt de amicitia ge-
renda prasclarifTime fcripti libri, genus hoc totum orationis tol-
lere, Difputabanf, ego contra di[Jerebam : Dicebant, ego negabam.
An mihi de te nihil effe did:um unquam putas ? ne hoc quidera,
quod, cum me Laodiceam venire voluifles, Taurum ipfe tranf-
ifli ? Quod iifdem diebus meus conventus erat Apameae, Syn-
nadis, Philomeli, tuus Tarfi ? Non dicam plura, ne, in quo
te objurgem, id ipfum videar imitari. Illud dicam, ut fentio :
Si ifla, quae alios loqui dicis, ipfe fentis, tua fumma culpa efl^
fm autem alii tecum hcec loquuntur, tua tamen, quod audis,
culpa nonnulla eft. Mea ratio in tota amicitia noftra conftans
et gravis reperietur. Quod fi quis me aftutiorem fingit, quid
poteft effe callidius, quam, cum te abfentem femper defer>-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 80/537
62 EPISTOLARUMderim, cum praefertlm mihi ufu venturum non arbltrarer, ut
ego quoque abfens a te defendendus elTem, nunc committere,
ut tu jure optimo me abfentem deferere poiTes ? Unum genus
excipio fermonis, in quo perfaepe aliquid dicitur, quod te
putem nolle dici, 11 aut legatorum tuorum cuipiam, aut prae-
fediorum^ aut tribunorum militum, male dicitur : quod tamen
ipfum non mehercule adhuc accidit me audiente, ut aut gra-
vius diceretur, aut in plures, quam mecum Corcyrae Clodius
eft locutus ; cum in eO genere maxime quereretur, te aliorum
improbitate minus felicem fuiffe. Hos ego fermones, quod et
multi funt, et tuam exiftimationem, ut ego fentio, non oifen-
dunt, laceflivi nunquam, fed non valde reprefTi. Si quis eft,
qui neminem bona fide in gratiam putet redire pofle, non nof-
tram is perfidiam coarguit, fed indicat fuam ; fimulque non
de me is pejus, quam de te, exiftimat. Sin autem quem mea
inftituta in provincia non deledtant, et quadam diffimilitudine
inftitutorum meorum ac tuorum laedi fe putat ; cum uterque
noftrum redle fecerit, fed non idem uterque fecutus fit ; hunc
ego amicum habere non curo. Liberalitas tua, ut hominis no-
biliffimi, latius in provincia patuit : noftra fi anguftior, et fi
de tua prolixa beneficaque natura limavit aliquid pofterior an-
nus, propter quandam triftitiam temporum; non debent mirari
homines, cum et natura femper ad largiendum ex alieno fue-
rim reftrid:ior, et temporibus, quibus alii moventur, iifdem
ego movear, me efi^e acerbum fibi, ut fim dulcls mihi. De re-
bus urbanis quod me certiorem feciftl, cum per fe mihi gra-
tum fuit, tum quod fignificafti, tibi omnia mea mandata curae
fore. In quibus unum illud te prascipue rogo ut cures, ne quid
mihi ad hoc negotii aut oneris accedat, aut temporis ; Hor-
tenfiumque noftrum collegam et familiarem roges, ut fi unquam
mea caufa quidquam aut fenfit, aut fecit, de hac quoque fen-
tentia bima decedat, qua mihi nihil poteft effe inimicius. De
noftris rebus quod fcire vis, Tarfo nonis Odlobris Amanum
verfus profedi fumus. Haec fcripfi poftridie ejus diei, cum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 81/537
AD FAMILIARES LIB. III. 63
caftra haberem in agro Mopfuheftlas. Si quid egero, fcribam
ad te : neque domum unquam ad me literas mittam, quin ad-
jungam eas, quas tibi reddi velim. De Parthis quod quaeris,
fuiffe nullos puto. Arabes qui fuerunt, admifto Parthico or-
natu, dicuntur omnes revertilTe. Hoftem effe in Syria negant
ullum. Tu velim ad me quam fspiffime et de tuis rebus fcrl-
bas, et de meis, et de omni reipublicae ftatu -, de quo fum fol-
licitus eo magis, quod ex tuis literis cognovi, Pompeium nof-
trum in Hifpaniam iturum. Vale.
M. T. C. Appio Pulchro S. D.
IX.VTI X tandem legi literas dignas Appio Clodio, plenas hu-
manitatis, officii, diligentias. Afpedtus videlicet urbis tibi
tuam priftinam urbanitatem reddidit. Nam quas ex itinere, ante
quam ex Afia egreffijs es, ad me literas mififti, unas de legatis
a me prohibitis proficifci, alteras de Appianorum asdificatione
impedita, legi perinvitus. Itaque confcientia meae conftantis
erga te voluntatis refcripfi tibi fubiratus. lis vero Hteris led:is,
quas Philotimo, liberto meo, dedifti -, cognovi intellexique,
in provincia multos fuiffe, qui nos, quo animo inter nos fu-
mus, effe nollent ; ad urbem vero ut accefferis, vel potius ut
primum tuos videris, cognoffe te ex iis, qua in te abfentem
fide, qua in omnibus officiis tuendis erga te obfervantia et con-
ftantia, fuiffem. Itaque quanti illud me aeftimare putas, quod
eft in tuis literis fcriptum, Si quid inciderit, quod ad meam
dignitatem pertineat, etfi vix fieri poffit, tamen te parem mihi
gratiam relaturum ? Tu vero facile facies : nihil eft enim, quod
ftudio et benevolentia, vel amore potius, effici non poffit. Egoetfi et ipfe ita judicabam, et fiebam crebro a meis per literas
certior ; tamen maximam laetitiam cepi ex tuis literis de fpe
minime dubia et plane explorata triumphi tui : neque vero ob
cam caufam, quo ipfe facilius confequerer, (nam id quidem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 82/537
64 EPISTOLARUMLTriK^pc-tcv efl) fed, mehercule, quod tua dignitas atque am-
plitudo mihi eft ipfa cara per fe. Quare, quoniam plures tu
habes,
quamcasteri, quos fcias in hanc provinciam proficifci,
quod te adeunt fere omnes, fi quid velis; gratiffimum mihi
feceris, fi ad me, fimul atque adeptus eris quod et tu confidis
et ego opto, literas miferis. Longi fubfellii (ut nofter Pom-
peius appellat) judicatio et mora fi quem tibi item unum
alterumve diem abftulerit, (quid enim poteifl: amplius ?) tua ta-
men dignitas fuum locum obtinebit. Sed, fi me diligis, fi a me
diligi vis, ad me literas, ut quam primum lastitia afficiar, mit-
tito. Et velim reliquum quod eft prornifii ac muneris tui
mihi perfolvas; cum ipfam cognitionem juris augurii confequi
cupio, tum mehercule tuis incredibiliter ftudiis erga me mu-
neribufque delecftor. Quod autem a me tale quiddam defide-
ras, fane mihi confiderandum efi:, quonam te remunerer po-
tiflimum genere : nam profedlo non efi: meum, qui in fcribendo
(ut foles admirari) tantum inxlufiiriae ponam, committere, ut
negligens fcribendo fuifi^e videar;praefertim cum id non modo
negligentis, fed etiam ingrati, animi crimen futurum fit. Verum
haec videbimus. Illud, quod polliceris, velim pro tua fide di-
ligentiaque, et pro nofi:ra non inftituta, fed jam inveterata ami-
citia, cures, enitare, ut fupplicatio nobis quam honorificen-
tifiime, quam primumque, decernatur. Omnino ferius mifi li-
teras, quam vellem: in quo cum navigandi difficultas fuit odio-
fa, tum ipfum in difcefifum fenatus incidifife credo literas meas.
Sed id feci addudlus audloritate et confilio tuo : idque a me
redle fadtum puto, quod non ftatim ut appellatus imperator
fum, fed aliis rebus additis aefi^ivifque confedis, litcras mife-
rim. Haec igitur tibi erunt curae, quemadmodum ofiendis: me-
^ue totum, et mea, et meos commendatoshabebis. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 83/537
AD EAMILIARES LIB. III. 65
M. T. C. Appio Pulchro S. D.
X. O U M eft ad nos allatum de temeritate eorum, qui tibi
negotium facelTerent, etfi graviter primo nuntio com-
motus fum, quod nihil tam praeter opinionem meam accidere
potuit ; tamen ut me coUegi, caetera mihi facillima videbantur,
quod et in te ipfo maximam fpem et in tuis magnam habe-
bam ; multaque mihi veniebant in mentem, quamobrem iftum
laborem tibi etiam honori putarem fore. Illud plane moleile
tuli, quod certiffimum et juftiffimum triumphum hoc invido-
rum confilio effc tibi ereptum videbam. Quod tu fi tanti fa~
cies, quanti ego femper judicavi faciendum elfe, facies fapien-
ter, et ages vid:or ex inimicorum dolore triumphum juftiffi-
mum. Ego enim plane video fore nervis, opibus, fapientia tua,
vehementer ut inimicos tuos pceniteat intemperantias fu'<£. De
me tibi fic, conteflans omnes deos, promitto atque confirmo,
me pro tua dignitate (malo enim dicere, quam pro falute) in
hac provincia, cui tu prasfuifti, rogando deprecatoris, labo-
rando propinqui, au(ftoritate cari hominis (ut fpero) apud ci-
vitates, gravitate imperatoris, fufcepturum ofiicia atque par-
tes. Omnia volo a me et poftules et expedtes : vincam meis
officiis cogitationes tuas. Q^Servilius perbreves mihi a te li-
teras reddidit, quae mihi tamen nimis longas vifse funt ; inju-
riam enim mihi fieri putabam, cum rogabar. Nollem accidiffet
tempus, in quo perfpicere poffes, quanti ego te, quanti Pom-
peium, (quem unum ex omnibus facio, ut debeo, plurimi)
quanti Brutum, facerem;quanquam in confuetudine quoti-
diana perfpexiffes, ficut perfpicies: fed quoniam accidit, fi quid
a me praEtermiffum erit, commiffum facinus et admiffum de-
decus confitebor. Pontinius, qui a te tradatus eft praeflanti ac
fmgulari fide, cujus tui beneficii fum ego teflis, praeftat tibi
memoriam benevolentiamque, quam debet : qui cum maximis
ToM. vn. I
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 84/537
66 EPISTOLARUMrebus fuis coacflus a me invitiflimo decefliiret, tamen, ut vidit
intereiTe tua, confcendens jam navem, Ephefo Laodiceam re-
vertit. Talia te cum fludia videam habiturum cf[e innumera-
bilia, plane dubitare non poflum, quin tibi amplitudo ifta
follicitudo futura lit. Si vero efficis, ut cenfores creentur>
et fi ita gelTeris cenfuram ut et debes et potes ; non tibi folum,
fed tuis omnibus, video in perpetuum fummo te praefidio
futurum. Illud pugna et enitere, ne quid nobis temporis pro-
rogetur ; ut cum hic tibi fatisfecerimus, iflic quoque noflram
in te benevolentiam navare poflimus. Quje de hominum atque
ordinum omnium erga te fludiis fcribis ad me, minime mihi
miranda et maxime jucunda acciderunt : eademque ad me per-
icripta funt a familiaribus meis. Itaque capio magnam volupta-
tem, cum tibi, cujus mihi amicitia non folum ampla, fed etiam
jucunda efl, ea tribui, quae debeantur; tum vero remanere etiam
nunc in civitate noftra fludia prope omnium confenfu erga for-
tes et induftrios viros;
quas mihi ipfi una femper tributa mer-
ces efl laborum et vigiliarum mearum. Illud vero mihi permi-
rum accidit, tantam temeritatem fuifle in eo adolefcente, cu-
jus ego falutem duobus capitis judiciis fumma contentione
defendi, ut tuis inimicitiis fufcipiendis oblivifceretur patroni
omnium fortunarum ac rationum fuarum ; prsefertim cum tu
omnibus vel ornamentis, vel praefidiis, redundares, illi (ut levif-
iime dicam) multa deeffent. Cujus fermo flultus et puerilis erat
jam antea ad me a M. CjElio, familiari noflro, perfcriptus : de
quo item fermone multa fcripta funt abs te. Ego autem citius
cum eo, qui tuas inimicitias fufcepiffet, veterem conjun<!l:io-
nem diremifTem, quam novam conciliafTem. Neque enim de
meo erga te ftudio dubitare debes, neque id efl obfcurum cui-
quam in provincia, nec Romae fuit. Sed tamen iignificatur in
tuis literis fufpicio qus-dam et dubitatio tua : de qua alienum
tempus eft mihi tecum expoflulandi, purgandi autem mei ne-
ceffarium. Ubi enim ego cuiquam legationi fui impedimento,
quo minus Romam ad laudem tuam mitteretur ? aut in quo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 85/537
AD FAMILIARES LIB. III. tj
potui, fi te palam odifTem, minus, quod tibi obeilet, facere ? ii
clam, magis aperte inimicus efTe ? Quod fi elTem ea perfidia,
qua funt ii, qui in nos haec conferunt \ tamen ea flultitia certe
non fuilfem, ut aut in obfcuro odio apertas inimicitias, aut, in
quo tibi nihil nocerem, fummam oflenderem vohmtatem no-
cendi. Ad me adire quofdam memini, qui dicerent, nimis mag-
nos fumptus legatis decerni ; quibus ego non tam imperavi,
quam cenfui, fumptus legatis quam maxime ad legem Cor-
neham decernendos. Atque in eo ipfo me non perfeveralle tef-
tes funt rationes civitatum, in quibus, quantum quasque vo-
luit, legatis tuis datum induxit. Te autem quibus mendaciis
homines leviflimi onerarunt ? non modo fublatos fumptus, fed
etiam a procuratoribus eorum, qui jam profed:i effent, repeti-
tos et ablatos, eamque caufam multis omnino non eundi fuiffe.
Quererer tecum atque expoflularem, ni (ut fupra fcripfi) pur-
gare me tibi hoc tuo tempore, quam accufare te, mallem j id-
que putarem efie redlius. Itaque nihil de te, quod credideris de
me ; quamobrem non debueris credere, pauca, dicam. Nam,
fi me virum bonum, fi dignum his ftudiis eaque dod:rina, cui
me a pueritia dedi, fi fatis magni animi, non minimi confiHi,
in maximis rebus perfpedtum habes; nihil in me non modo perr.
fidiofum, et infidiofum, et fallax, in amicitia, fed ne humile
quidem, aut jejunum, debes agnofcere. Sin autem me aflutum
et occuhum juvat fingere; quid efl, quod minus cadere in ejuf-
modi naturam poflit, quam aut florentifiimi hominis afpernari
benevolentiam, aut ejus exiftimationem oppugnare in provin-
cia, cujus laudem domi defenderis ? aut in ea re animum oflen-
dere inimicum, in qua nihil obfis ? aut id eligere ad perfidiam,
quod ad indicandum odium apertifhmum fit, ad nocendum le-
vifTimum ? Quid erat autem, cur ego in te tam implacabihs
eflem, cum te ex fratre meo ne tunc quidem, cum tibi prope
neceffe eflet eas agere partes, inimicum mihi fuiffe cognoffem ?
Cum vero reditum noftrum in gratiam uterque expetiffet, quid
in confulatu tuo fruflra mecum egifli, quod me aut facere,
I 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 86/537
68 EPISTOLARUMaut fentirc, voluKTes ? Quid mihi mandafti, cum te Puteolis
profequerer, in quo non expe(ftationem tuam diligentia mea
vicerim ? Quod fi id eft maxime aftuti, omnia ad fuam utili-
tatem referre, quid mihi tandem erat utilius, quid commodis
meis aptius, quam hominis nobiliffimi atque honoratiffimi con-
jundlio, cujus opes, ingenium, liberi, affines, propinqui, mihi
magno vel ornamento, vel praefidio, effe pojfTent ? Qux tamen
ego omnia in expetenda amicitia tua, non aflutia quadam, fed
aliqua potius fapientia, fecutus fum. Quid? illa vincula, quibus
quidem libentiffime adftringor, quanta funt, ftudiorum limili-
tudo, fuavitas confuetudinis, dele<ftatio vitae atque vidlus, fer-
monis focietas, Yiterx interiores ? Atque haec domeftica. Quid
illa tandem popularia ? reditus illuftris in gratiam ? in quo ne
per imprudentiam quidem errari poteft fine fufpicione perfidias
ampliffimi facerdotii collegium ? in quo non modo amicitiam
violari apud majores noftros fas non erat, fed ne cooptari qui-
dem facerdotem licebat, qui cuiquam ex collegio effet inimi-
cus. Quas ut omittam tam multa atque tanta, quis unquam
tanti quemquam fecit, aut facere potuit, aut debuit, quanti
ego Cn. Pompeium, focerum tuae filias ? Etenim fi merita va-
lent; patriam, liberos, falutem, dignitatem, memetipfum, mihi
per illum reflitutum puto : li confuetudinis jucunditas ; quas
fuit unquam amicitia confularium in noflra civitate conjundlior ?
fi illa amoris atque officii figna;quid mihi ille non commifit ?
quid non mecum communicavit ? quid de fe in fenatu, cum
ipfe abeffet, per quemquam agi maluit ? quibus ille me rebus
non ornatiffimum voluit ampliffime? qua denique ille facilitate,
qua humanitate, tulit contentionem meam pro Milone, adver-
fante interdum ad;ionibus fuis ? quo ftudio providit, ne quas
me iliius temporis invidia attingeret, cum me confilio, cum
audoritate, cum armis denique texit fuis ? Quibus quidem
temporibus haec in eo gravitas, haec animi altitudo fuit, non
niodo ut Phrygi alicui, aut Lycaoni, quod tu in legatis fe-
cifli, fed ne fummorum quidem hominum malevolis de me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 87/537
AD FAMILIARES LIB. III. 69
fermonibus, crederet. Hujus.igitur filius cum fit gener tuus,
-cumque, praster hanc conjundlionem affinitatis, quam iis Cn.
Pompeio carus, quamque jucundus, intelligam, quo tandem
animo in te effe debeo ? cum praefertim eas ad me is literas
miferit, quibus, etiamli tibi, cui fum amiciffimus, hoftis effem,
placarer tamen; totumque me ad ejus viri, ita de me meriti, vo-
luntatem nutumque converterem. Sed haec hadtenus : pluribus
enim etiam fortaffe verbis, quam neceffe fuit, fcripta funt. Nunc
ea, quae a me profed:a, quaeque inflituta funt, cognofce. * * *
Atque haec agimus et agemus magis pro dignitate, quam pro
periculo tuo. Te enim (ut fpero) propediem cenforem audie-
mus: cujus magiflratus officia, quas funt maximi animi fum-
mique confilii, tibi diligentius et accuratius, quam hasc, qua;
nos de te agimus, cogitanda effe cenfeo. Vale.
M. T. C. Appio Pulchro, (ut fpero) Censori, S. D.
XI. /^UM effem in caflris ad fluvium Pyramum, redditos mihi
funt uno tempore a te epiflolae duas, quas ad me Q^
Servilius TarfD miferat. Earum in altera dies erat adfcripta
nonarum Aprilium ; in altera, quae mihi recentior videbatur,
dies non erat. Refpondebo igitur fuperiori prius, in qua fcribis
ad me de abfolutione majeftatis. De qua, etfi permultum ante
certior fad:us eram literis, nuntiis, fama denique ipfa, (nihil
enim fuit clari-us; non quo quifquam aliter putaffet^ fed nihil
de infignibus ad laudem viris obfcure nuntiari folet) tamen
eadem illa laetiora fecerunt mihi tuae literae : non fblum quia
planius loquebantur et uberius, quam vulgi fermo -, fed etiam
quia magis videbar tibi gratulari, cum de te ex te ipfo audie-
bam. Complexus igitur fum cogitatione te abfentem: epiflolam
vero ofculatus, etiam ipfe mihi gratulatus fum. Quae enim a
eundo populo, a fenatu, ajudicibus, ingenio, induftriae, vir-
tuti, tribuuntur ; quia mihi ipfe affentor fortaife, cum ea effe ia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 88/537
70 EPISTOLARUMme fingo ; milil qiioque ipfi tribui puto. Nec tam gloriofum
exitum tui judicii extitiife, fed tam pravam inimicorum tuorum
mentem fuilTe, mirabar. De ambitu vero quid intereft, inquies,
an de majeilate ? Ad rem nihil. Alterum enim non attigifli,
alteram auxifti. Veruntamen eil: majeftas (et iic Sylla voluit)
ne in quemvis impune declamari liceret. Ambitus vero ita
apertam vim habet, ut aut accufetur improbe, aut defenda-
tur. Qui enim fadta, aut non fadla, largitio ignorari potefl ?
Tuorum autem honorum curfus cui fufped:us unquam fuit ?
Me miferum, qui non affuerim ! Quos ego rifus excitaffem ? Sed
de majeftatis judicio duo mihi illa ex tuis literis jucundiffima
fuerunt : unum, quod te ab ipfa republica defenfum fcribis
qujE quidem, etiam in fumma bonorum et fortium civium co-
pia, tueri tales viros deberet ; nunc vero eo magis, quod tanta
penuria efl in omni vel honoris, vel actatis, gradu, ut tam orba
civitas tales tutores comple6li debeat : alterum, quod Pompeii
et Bruti iidem benevolentiamque mirifice laudas. Laetor vir»
tute et ofHcio cum tuorum neceffariorum, meorum amicifli-
morum, tum alterius, omnium feculorum et gentium princi-
pis ; alterius, jampridem juventutis, celeriter (ut fpero) civi-
tatis. De mercenariis teflibus a fuis civitatibus notandis, nili
jam fadtum aliquid efl per Flaccum, liet a me, cum per Afiam
decedam. Nunc ad alteram epiflolam venio, Quod ad me quafi
formam communium temporum et totius reipublicae mififti
«xprefTam, prudentia literarum tuarum valde mihi efl grata. Vi-
deo enim et pericula leviora, quam timebam, et majora prs-
lidia, fi quidem (ut fcribis) omnes vires civitatis fe ad Pom-
peii dudtum applicaverunt : tuumque fimul promptum animum
et alacrem perfpexi ad defendendam rempublicam, mirificam-
que cepi voluptatem ex hac tua diligentia, quod in fummis tuis
occupationibus, mihi tamen reipublicas flatum per te notum
effe voluifli. Nam augurales libros ad commune utriufque nof-
trum otium ferva. Ego enim a te cum tua promiffa per literas
flagitabam, ad urbem te otiofifrimum effe arbitrabar. Nunc
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 89/537
AD FAMILIARES LIB. IIL 71
tamen, ut ipfe poUiceris, pro auguralibus libris, orationes tuas
confedlas omnes exped:abo. Tullius, cui mandata ad me de-
diili, non convenerat me:
nec erat jam quifquam mecum tuo-
rum, praster omnes meos, qui funt omnes tui. Stomachofio-
res meas literas quas dicas effe, non intelligo. Bis ad te fcrip-
ii, me purgans diligenter, te leviter accufans in eo quod de
me cito credidiffes ; quod genus querelae mihi quidem vide-
batur effQ amici : fm tibi difplicet, non utar eo pofthac. Sed
ii, ut fcribis, eae literas non fuerunt difertae, fcito meas non
fuiffe. Ut enim Ariftarchus Homeri verfum negat, quem non
probat ; lic tu, (libet enim mihi jocari) quod difertum non
erit, ne putaris meum. Vale, et in cenfura, li jam es cenfor,
(ut fpero) de proavo multum cogitato tuo.
M. T. C. Appio Pulchro S. D.
XII. /^RATULABOR tibi prius, (ita enim rerum ordo
poftulat) deinde ad me convertar. Ego vero vehe-
menter gratulor de judicio ambitus : neque id, quod nemini
dubium fuit, abfolutum effe te; fed illud, quod quo meUor ci-
vis, quo vir clarior, quo fortior amicus, es, quoque plura vir-
tutis et induilriae ornamenta in te funt, eo mirandum eil magis,
nullam ne in tabellae quidem latebra fuiife abfconditam male-
volentiam, quae te impugnare auderet. Non horum temporum,
non horum hominum atque morum, negotium : nihil jam fum
pridem admiratus magis. De me autem, fufcipe pauHfper meas
partes, et eum te eife iinge, qui fum ego : fi facile inveneris
quod dicas, noli ignofcere hseiitationi mex. Ego vero velim
mihi Tuliiaeque meae (ficut tu amiciifime et fuaviilime optas)
profpere evenire ea, quae me infciente fadla funt a meis : fed
ita cecidiife, ut agerentur eo tempore, fpero omnino cum ali-
qua feiicitate, et opto. Veruntamen plus me in hac fpe tua
fapientia et humanitas confoktur, quam opportunitas temporis*
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 90/537
72 EPISTOLARUMItaque, quemadmodum expediam exitum hujus inflitutae ora-
tionis, non rcperio. Neque enim triftius dicere quidquam de-
beo ea de re, quam tu ipfe ominibus optimis profequeris. Ne-
que non me tamen mordet aliquid : in quo unum vereor, ne
tu parum perfpicias ea, qu^ gefta fint, ab aliis effe gefta, qui-
bus ego ita mandaram, ut, cum tam longe abfuturus eflem,
ad me ne referrent ; agerent, quod probaffent. In hoc autem
mihi illud occurrit : Quid tu igitur, fi affuifTes ? Rem probaf-
fem : de tempore, nihil te invito, nihil fme confilio egiffem
tuo. Vides fudare me, jamdudum laborantem, quomodo ea
tuear, quas mihi tuenda funt, et te non offendam. Leva me
igitur hoc onere : nunquam enim mihi videor trad^aife caufara
difficiliorem. Sic habeto tamen : nifi jam tunc omnia negotia
cum fumma tua dignitate diligentiffime confecifTem, tametfi
nihil videbatur ad meum erga te priflinum fludium addi pofTe;
tamen, hac mihi afhnitate nuntiata, non majore equidem flu-
dio, fed acrius, apertius, fignificantius, dignitatcm tuam defen-
difTem. Decedenti mihi, et jam imperio annuo terminato, ante
diem iii. nonas Sextiles, cum ad Sidam navi accederem, et
mecum Q^Servilius efTct, literae a meis funt redditae. Dixi
ftatim Servilio, (etenim videbatur effe commotus) ut omnia a
me majora expecStaret. Quid multa ? Benevolentior tibi, quam
fui, nihilo fum fad:us ; diligentior ad declarandam benevolen-
tiam multo. Nam ut vetus noflra fimultas antea flimulabat me,
ut caverem, ne cui fufpicionem fidle reconciliatae gratiae darem;
fic afHnitas novam curam mihi affert cavcndi, ne quid de fum-
mo meo erga te amore detradum effe videatur. Vale.
M. T. C. Appio Pulchro S. P. D.
XIII. /^UA S I divinarem tali in officio fore mihi aliquando
^ expetendum fludium tuum ; fic, cum de tuis rebus
geflis agebatur, inferviebam honori tuo. Dicam tamen vere j
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 91/537
AD FAMILIARES LIB. IIL y^
plus, quam acceperas, reddidifti. Quis enim ad me non per-
fcripfit, te non folum au(floritate orationis, fententia tua, qui-
bus ego a tali viro contentus eram, fed etiam opera, confilio,
domum veniendo, conveniendis. meis, nullum munus officii
cuiquam reliquum fecilTe ? Haec mihi ampliora multo funt,
quam illa ipfa, propter quse haec laborantur. Infignia enim vir-
tutis multi etiam fine virtutc affecuti funt ; talium virorum
tanta ftudia alTequi fola virtus poteft. Itaque mihi propono
frudtum amicitiae noftrae ipfam amicitiam, qua nihil eft ube-
rius, prasfertim in iis ftudiis, quibus uterque noftrum devinc-
tus eft. Nam tibi me profiteor et in repubiica focium, de qua
idemfentimus, et in quotidiana vita conjundium
cumiis arti-
bus ftudiifque, quae colimus. Velim ita fortuna tuIilTet, quanti
ego omnes tuos facio, uti tu meos facere poffes : quod tamen
ipfum, nefcio qua permotus animi divinatione, non defpero.
Sed hoc nihil ad te : noftrum eft onus. Illud velim fic habeas
(quod intelliges) hac re novata additum potius aliquid ad
meum erga te fludium, cui nihil videbatur addi poffe, quam
quidquam effe detra(5tum. Cum haec fcribebam, Cenforem te
jam effe fperabam : eo brevior efl hasc epiflola, et, ut adverfus
magiflrum morum, modeflior. Vale.
ToM. VIL K
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 92/537
[ 74 3
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R IV.
M. T. C. Ser. Sulpicio S. D.
I. /^AIUS Trebatius, familiaris meus, ad me fcriplit, te
\ i ex fe quaefilTe quibus in locis eifem ; molefteque te
ferre, quod me propter valetudinem tuam, cum ad urbem ac-
ceffiifem, non vidiffes; et hoc tempore velle te mecurft, li pro-
pius acceffiffem, de officio utriufque noftrum communicare.
Utinam, Servi, falvis rebus (fic enim eft dicendum) colloqui
potuiifemus inter nos ; profedlo aliquid opis occidenti reipub-
licce tuliHemus. Cognoram enim jam abfens, te, hsec mala
multo ante providentem, defenforem pacis et in confulatu tuo
et poft confulatum fuiife. Ego autem, cum confilium tuum
probarem, et idem ipfe ientirem, nihil proficiebam. Sero enim
veneram ; folus eram ; rudis eife videbar in caufa ; incideram
in hominum pugnandi cupidorum infanias. Nunc, quoniam
nihil jam videmur opitulari poife reipublicdB ; fi quid eft, in
quo nobifmetipfis confulere poffimus, non ut aliquid ex prif-
tino ilatu noftro retineamus, fed ut quam honeiliffime lugea-
mus ; nemo eil omnium, quicum potius mihi, quam tecum,
communicandum putem. Nec enim clariffimorum virorum,
quorum fimiles eife debemus, exempla, neque do(fliffimorum,
quos femper coluiili, praecepta, te fugiunt. Atque ipfe antea
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 93/537
AD FAMILIARES L I B. IV.IS
ad te fcriplilTem, te fruftra in fenatum, five potius in conven-
tum fenatorum, effe venturum ; ni veritus effem, ne ejus ani-
mum oifenderem, qui a me, ut te imitarer, petebat. Cui qui-
dem ego, me cum rogaret ut adelTem in fenatu, eadem omnia,
quse a te de pace et de Hifpaniis didta funt, oftendi me effe
didlurum. Res videas quo modo fe habeat : orbem terrarum,
knperiis diflributis, ardere bello : urbem line legibus, fme ju-
diciis, line jure, Iine iide, reli6tam direptioni et incendiis. Ita-
que mihi venire in mentem nihil potert non modo quid fperem,
fed vix jam quid audeam optare. Sin autem tibi, homini pru-
dentiflimo, videtur utile elfe nos colloqui, quanquam longius
etiam cogitabam ab urbe difcedere, cujus jam etiam nomen in-
vitus audio, tamen propius accedam : Trebatioque mandavi, ut
fi quid tu eum velles ad me mittere, ne recufaret j idque ut fa-
cias velim ; aut li quem tuorum fidelium voles, ad me mittas ;
ne aut tibi exire ex urbe necelTe fit, aut mihi accedere. Ego
tantum tibi tribuo, tantum mihi fortalfe arrogo, ut explora-
tum habeam, quidquid nos communi fententia ftatuerimus, id
omnes homines probaturos. Vale.
M. T. C. Ser. Sulpicio S. D.
II. A NTE diem iii. kal. Maias, cum eifem in Cumano,
accepi tuas literas : quibus ledlis, cognovi non fatis pru-
denter feciffe Philotimum;qui cum abs te mandata haberet,
ut fcribis, de omnibus rebus, ipfe ad me non veniffet, literas
tuas mififfet;quas intellexi breviores fuiffe, quod eum perla-
turum putaffes. Sed tamen, poflquam literas tuas legi, Poflu-
mia tua me convenit, et Servius nofler. His placuit, ut tu in
Cumanum venires jquod etiam mecum ut ad te fcriberem
egerunt. Quod meum confilium exquiris, id efl tale, ut capere
facilius ipfe pofTim, quam alteri dare, Quid enim eft, quod
audeam fuadere tibi, honiini fumma aucftoritate fummaque
K 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 94/537
76 EPISTOLARUMprudentla ? Si, quid reftiffimum fit, quaDrimus; perfplcuum eft.
Si, quid maxime expediat ; obfcurum. Sin ii fumus, qui pro-
fed:o efft debemus, ut nihil arbitremur expedire, nifi quod rec-
tum honeflumque fit; non poteft effe dubium, quid faciendum
nobis fit. Quod exiflimas meam caufam conjundtam effe cum
tua, certe fimilis in utroque noflrum, cum optime fentiremus,
error fuit. Nam omnia utriufque confilia ad concordiam fpec-
taverunt : qua cum ipfi Caefari nihil effet utilius, gratiam quo-
que nos inire ab eo, defendenda pace, arbitrabamur. Quan-
tum nos fefellerit, et quem in locum res dedudla fit, vides.
Neque folum ea perfpicis, quae geruntur, quaeque jam gefla
funt, fed etiam qui curfus rerum, qui exitus, futurus fit. Ergo
aut probare oportet ea, quas fiunt ; aut intereffe, etiamfi non
probes: quorum altera mihi turpis, altera etiam periculofa, ratio
videtur. Reflat, ut difcedendum putem : in quo reliqua videtur
effe deliberatio, quod confilium in difcefTu, quae loca, fequa-
mur. Omnino cum miferior res nunquam accidit, tum ne de-
liberatio quidem difficilior ; nihil enim conftitui poteft, quod
non incurrat in magnam aliquam difficultatem. Tu, fi videbi-
tur, ita cenfeo facias; ut, fi habes jam ftatutum, quid tibi agen-
dum putes, in quo non fit conjundtum confilium tuum cum
meo, fuperfedeas hoc labore itineris : fin autem eft quod me-
cum communicare velis, ego te expedtabo. Tu, quod tuo com-
modo fiat, quam primum velim venias j ficut intellexi et Ser-
vio et Poflumia^ placere. Vale.
M. T. C. Ser. Sulpicio S. D.
IIL\T E H EM E N T E R te effe follicitum, et in communi-
bus miferiis prascipuo quodam dolore angi, multi ad nos
quotidie deferunt. Quod quanquam minime miror, et meum
quodammodo agnofco ; doleo tamen, te fapientia prasditum
prope fmgulari, non tuis bonis deledtari potius, quam alienis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 95/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 11
malis laborare. Me quidem, etfi nemini concedo, qui majorem
ex pernicie et pefte reipublicse moleftiam traxerit, tamen multa
jam confolantur, maximeque confcientia confiliorum meorum.
Multo enim ante tanquam ex aliqua fpecula profpexi tempefta-
tem futuram; neque id folum mea fponte, fed multo etiam ma-
gis monente et denuntiante te. Etfi enim abfui magnam partem
confulatus tui, tamen et abfens cognofcebam, quas eflet tua in
hoc peflifero bello cavendo et praedicendo fententia ; et ipfe
afFui primis temporibus tui confulatus, cum accuratiffime mo-
nuifli fenatum colledlis omnibus bellis civilibus, ut et illa ti-
merent, quae meminifTent ; et fcirent, cum fuperiores, nullo
tali exemplo antea in republica cognito, tam crudeles fuiffent,
quicunque poftea rempublicam oppreflifret armis, multo into-
lerabiliorem futurum. Nam, quod exemplo fit, idetiamjure
lieri putant : fed aliquid, atque adeo multa, addunt et afferunt
de fuo. Quare meminifTe debes, eos, qui audloritatem et con-
filium tuum non funt fecuti, fua flultitia occidifTe, cum tua
prudentia falvi effe potuifTent. Dices, Quid me ifta res con-
folatur in tantis tenebris, et quafi parietinis reipublicas ? Efl
omnino vix confolabilis dolor ; tanta eft omnium rerum amiflio,
et defperatio recuperandi. Sed tamen et Caefar ipfe ita de te
judicat, et omnes cives fic exiftimant, quafi lumen aliquod,
extindlis caeteris, elucere fandlitatem, et prudentiam, et digni-
tatem tuam. Ha^c tibi ad levandas moleftias magna effe debent.
Quod autem a tuis abes, id eo levius ferendum efl, quod eo-
dem tempore a multis et magnis molefliis abes : quas ad te
omnes perfcriberem, nifi vererer;, ne ea cognofceres abfens,
qu£E quia nori vides, mihi videris meliore effe conditione,
quam nos, qui videmus. Hadenus exiflimo noftram confolatio-
nem redte adhibitam effe, quoad certior ab homine amiciflimo
fieres iis de rebus, quibus levari pofTent moleftiae tuas, Reliqua
funt in te ipfo, neque mihi ignota, nec minima folatia, et,
ut quidem ego fentio, multo maxima : quas ego ipfe experiens
^uotidie, fic probo, ut ea mihi falutem afferre videantur, Te
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 96/537
78 EPISTOLARUMautem ab initio astatis memoria teneo fumme omnium dodtri-
narum ftudiofum fuifle, omniaque, quas a fapientiffimis ad bene
vivendum tradita effent, fummo ftudio curaque didicilTe ; quae
quidem, vel optimis rebus, et ufui et deledtationi elfe pofTent
his vero temporibus habemus aliud nihil, in quo acquiefcamus.
Nihil faciam infolenter, neque te tali vel fcientia, vel natura,
praeditum hortabor, ut ad eas te referas artes, quibus a primis
temporibus aetatis ftudium tuum dedifti : tantum dicam, quod
te fpero approbaturum, me, pofteaquam illi arti, cui ftudue-
ram, nihil elfe loci neque in curia, neque in foro, viderem,
omnem meam curam atque operam ad Philofophiam contuHlTe.
Tuae fcientias excellenti ac fmgulari, non multo plus, quamnoftras, reii<flum eft loci. Quare non equidem te moneo, fed
mihi ita perfuafi, te quoque in iifdem verfari rebus, quae etiam
fi minus prodelTent, animum tamen a follicitudine abducerent.
Servius quidem tuus in omnibus ingenuis artibus, in primifque
in hac, in qua ego me fcripfi acquiefcere, ita verfatur, ut ex-
cellat. A me vero fic diligitur, ut tibi uni concedam, praeterea
nemini ; mihique ab eo gratia refertur : in quo ille exiflimat,
quod facile appareat, cum me colat et obfervet, tibi quoque
in eo fe facere gratiffimum. Vale.
M. T. C. Ser. S u L p I c I o S. D.
IV. A C C I P I O excufationem tuam, qua ufus es, cur fcepius
ad me Hteras uno exemplo dediffes : fed accipio ex ea
parte, quatenus aut negh"gentia, aut improbitate eorum, qui
epiftolas accipiant, fieri fcribis, ne ad nos perferantur. Illam
partem excufationis, qua te fcribis orationis paupertate(fic
enim appellas) iifdem verbis epiftolas faepius mittere, nec
nofco, nec probo. Et ego ipfe, quem tu per jocum (fic enim
accipio) divitias orationis habere dicis, me non effe verborum
admodum inopem agnofco ; eipMvmSKf enim non neceffe efl
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 97/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 79
fed tamen idem {noc hoc eipcoyivof^o^) facile cedo tuorum fcrip-
torum fubtilitati et elegantise. Confilium tuum, quo te ufum
fcribis hoc Achaicum negotium non recufavifle, cum femperprobav-ilTem, tum multo magis probayi, led:is tuis proximis
literis. Omnes enim caufse, quas commemoras, juftiffimae
funt, tuaque et audtoritate et prudentia digniilim^. Quod
aliter cecidilTe rem exiftimas, atque opinatus lis, id tibi nullo
modo aiTentior. Sed quia tanta perturbatio et confuiio eft
rerum, ita perculfa et proftrata foediffimo bello jacent omnia,
ut is cuique locus ubi ipfe fit, et fibi quifque, miferrimus
£{re videatur ;propterea et tui te confilii poenitet ; et nos, qui
domi fumus,tibi beati
videmur: at contra
nobis, non tu qui^dem vacuus moleftiis, fed pra3 nobis beatus. Atque hoc ipfo
melior efb tua, quam noftra., conditio ; quod tu, quid doleat^
fcribere audes, nos ne id quidem tuto poiTumus ; nec id vidloris
vitio, quo nihil moderatius, fed ipfius vidtoriae, qua^ civilibus
bellis femper eft infolens. Uno te vicimus, quod de Marcelli,
collegaa tui, falute paulo ante, quam tu., cognovimus : etiam,
mehercule, quod, quemadmodum ea res ageretur, vidimus,
Nam fic fac exiftimes ; poft has miferias, id eft, poilquam ar^
jnis difceptari coeptum eil: de jure publico, nihil eife
ad:uroaliud cum dignitate. Nam et ipfe Caefar, accufata acerbitate
Marcelli, (fic enim appellabat) laudataque honoriiicentiilime
jet aequitate tua et prudentia, repente pr^eter ipem dixit, fe fe-
natui, roganti de Marcello, ne hominis quidem caufa nega-
turum. Fecerat autem hoc fenatus, ut, cum a L. Pifone men-
tio eifet fad:a de Marcello, et cum C. Marcellus fe ad Csfaris
pedes abjeciifet, cund:us confurgeret, et ad C^farem fupplex
accederet. Noli quserere: ita mihi pulcher hic dies vifus eil, ut
fpeciem aliquam viderer videre quaii revivifcentis reipublicaEi.
Itaque, cum omnes ante me rogati Csefari gratias egiifent, prs-
ter Volcatium, (is enim, ii eo loco eifet, negavit fe fadtu-
'Fum fuiife) ego rogatus mutavi meym coniilium. Nam ilatufir-
•jam, uoa mehercuk inertia, fed ie£derio priiUaas digixitatis»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 98/537
8o EPISTOLARUMin perpetuum tacere. Fregit hoc meum conlilium et Cae-
faris magnitudo animi, et fenatus officium. Itaque pluribus
verbis egi Caefari gratias : meque metuo ne etiam in caeteris
rebus honefto otio privarim, quod erat unum folatium in ma-
hs. Sed tamen, quoniam effugi ejus offenfionem, qui fortaife
arbitraretur, me hanc rempublicam non putare, fi perpetuo
tacerem, modice hoc faciam, aut etiam intra modum j ut et
illius voluntati et meis ftudiis ferviam. Nam etfi a prima aetatc
me omnis ars et dodtrina liberalis, et maxime Philofophia, dc^
ledtavit ; tamen hoc ftudium quotidie ingravefcit, credo et
aetatis maturitate ad prudentiam, et his temporum vitiis, ut
nulla res alia levare animum moleftiis pofTit. A quo ftudio tc
abduci negotiis intelligo ex tuis literis : fed tamen aliquid jam
nodles te adjuvabunt. Servius tuus, vel potius nofter, fumma
me obfervantia colit ; cujus ego cum omni probitate fumma-
que virtute, tum ftudiis dodtrinaque, dele(5tor. Is mecum fapc
de tua manfione, aut deceflione, communicat. Adhuc in hac
fum fententia, nihil ut faciamus, ni(i quod maxime Caefar vellc
videatur. Res funt ejufmodi, ut fi Romae fis, nihil te, praster
tuos, dele<5tare poflit. De reliquis; nihil melius ipfo eft: caeteri
ct caetera ejufmodi, ut, fi alterutrum neceffe fit, audire ea malis,
quam videre. Hoc noftrum confilium nobis minimejucundum
eft, qui te videre cupimus : fed confulimus tibi. Vale.
Ser. Sulpicius M. T. Ciceroni S. D.
V. jp O S^TEA quam mihi renuntiatum eji de obitu T^ullia, JiUes
tuce, fane quam pro eoy ac debuiy graviter molejieque tuli ;
communemque eam calamitatem exijiimavi : qui Ji ijiic affuijjemy
neque tihi defuijfem, coramque meum dolorem tibi declaraffem. Etfi
genus hoc confolationis miferum atque acerbum eji, propterea quia
per quos ea conferi debet, propinquos ac familiares, ipfi pari mo-
lefiia afficiuntur, neque fine lacrymis multis id conari queunt ; uti
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 99/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 8i
magis ipji videantur aliorum conjolatione indigere, quam aliis poffe
Jiium ojicium pr<^Jiare : tameUy qua; in prajentia in mentem mihi
venerunty decrevi brevi ad te perjcribere j no7i quod ea te fugere
exijiimeniy Jed quod forjitany dolore impeditus, minus ea perjpicias,
^id ejiy quod tanto opere te co?nmoveat tuus dolor inteflinus ? Co-
gita quemadmodum adhucfortuna nobijcum egerit : ea nobis erepta
effey quce hominibus non minus quatn liberi, cara ejfe debent, pa-
trianiy honejlatemy dignitatemy honores omnes. Hoc uno incomtnodo
additOy quid ad dolorem adjungi potuit ? aut qui non in illis rebus
exercitatus anitnus callere jam debety atque omnia minoris cejlima'
re ? An illius viceniy credoy doles ? ^oties in eam cogitationem
necefe eji et tu venerisy et nosfcepe incidimusy hifce tetnporibus non
pejjime cum iis effe aBmny quibus fne dolore licitmn eji mortem
cum vita commutare ? ^id autem fuity quod illam hoc tempore
ad vivendum magnopere i?ivitare pojjet ? quce res ? qucefpes ? qiiod
animifolatium ? Ut cum aliquo adolefcente primario conjunBa ceta^
tem ageret ? Licitum eji tibi (credo) pro tua dignitate ex hacju-
ventute generum deligerey cujus fidei liberos tuos te tuto commit'
tere putares, An ut ea liberos exfefe pareret;
quos cum forentes
videret, lcetaretur ? qui rem a parente traditam perfe tenere pof-
fent ? honores ordinatim petituri effent in republica ? in amicoriim
negotiis iiberalitate Jua uti ? ^id horu?n fuity quod non prius,
qua?n datum ejiy ade?nptu?n ft ? At vero malum ef liberos amit-
tere. Maiunty ?iiji hoc pejus fty hcecfufferre et perpeti. ^ce res
mihi ?2on mediocrem conJolatio?iem attulity volo tibi co??imemorare,
f Jh'te eade?n res tibi minuere dolorem pojfit. Ex Afia rediens,
cum ab JEgina Megaram verfus navigare^n, ca^pi regio?ies circum-
circa profpicere. Pofi me erat JEgina, a?ite Megara, dexfra Pi-
rceeusy finijira Corinthus : quce oppida quodam te?npore fiore?itifftma
fueru?it, nu?ic profirata et diruta ante oculos jacent. Ccepi egomet
7?iecu??i fic cogitare : He?n ! nos homunculi i?idigna?nury fi quis nof-
trum interiity aut occifus efiyquorum vita brevior efie debety cum
uno loco tot oppidum cadavera projediajaceant ? Vifne tu te, Ser-
vi, cohibere, et meminijfe hominem te effe natum ? Crede mihi,
ToM. VII. L
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 100/537
82 E P I S T O L A R U M
cogitatione ca non mediocriter fum conjirmatus. Hoc idem, fi tibi
videtur,fac ante oculos tibi proponas. Modo, uno tempore, tot viri
clarifjimi interierunt : de imperio pra.'terea tanta diminutio fadia.
eft : omnes provincice conquafjdtcefunt : in unius mulierculce animula
fi jaSfura faSta efi, tanto opere commoveris f ^ce fi hoc tempore
non diem fuum obiifet, paucis poft annis tamen ei moriendum
fuit ',quoniam homo natafuerat. Etiam ab hifce tu rebus animum
ac cogitationem tuam avoca, atque ea potius reminifcere, quce dig-
na tua perfona funt : illam, quamdiu fuerit opus ei, vixiffe ; una
cum republica fuifje ; te patrem fuum, prcetorem, confulem, augu^
rem, vidiffe ; adolefcentibus primariis nuptamfuiffe -, omnibus bonis
prope perfunBam efje -,
cum refpublica occideret, vita excefjiffe. ^ideft, quod tu, aut illa, cu?nfortuna hoc nomine queri pof/itis f De-
nique noli te oblivifci Ciceronem effe, et eum qui aliis confueveris
prcecipere et dare confilium : neqiie imitare malos ?nedicos, qui in
alienis morbis profitentur tenere fe Medicincefcientiam, ipfi fe icu^
rare non poffunt ', fed potius, quce aliis tute prceciperefoles, ea tute
tibi fubjice, atque apud animum propone. Nullus dolor efi, quem
non longinquitas temporis minuat ac molliat : hoc te expeBare tem-
pus, tibi turpe efi, ac non ei reifapientia tua te occurrere. ^od
fi quis etiam inferis fetifus efi ', qui illius in te amor fuit, pietaf-
que in omnes fuos, hoc certe illa te facere non vult. Da hoc illi
mortuce : da cceteris amicis ac fhniliaribus, qui tuo dolore moe-
rent : da pairice, ut, fi qua in re opusfit, opera et confilio tuo uti
pof/it. Denique, quoniam in eam fortunam devenimus, ut etiam
huic rei nobis ferviendumfit -, ?ioli committere, ut quifquam te putet
non tamfiliam, quam reipublicce tempora et aliorum viSioriam, lu-
gere. Piura me ad te de hac refcribere pudet, ne videar prudentice
tuce diffidere. ^are, fi Iioc unum propofuero, finem faciam fcri-
bendi. Vidimus aliquoties fecundam pulclierrime te ferrefortunam,
magnamque ex ea re te laudem apifci : fac aliquando intelliga'
mus, adverfam quoque te ceque ferre pofje, neque id majus, quam
debeat, tibi onus videri -, ne ex omnibus virtutibus hcec una tibi
videatur deeffe. ^od ad me attinet, cum te tranquilliorem animo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 101/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 83
ejje cognoro, de iis rebiis qua hic geruntur, quemadmodumque fe
provincia habeat, certioremfaciam, Vale,
M. T. C. Ser. Sulpicio S. D.
VI. p GO vero, Servi, vellem, ut fcribis, in meo graviffimo
cafi* affuilTes. Quantum enim praefens me adjuvare po-
tueris et confolando et prope geque dolendo, facile ex eo in
telligo, quod literis tuis ledlis aliquantum acquievi. Nam et ea
fcripiiili, quae levare lud:um poifent, et in me confolando non
mediocrem ipfe animi dolorem adhibuifti. Servius tamen tuus
omnibus officiis, quas illi tempori tribui potuerunt, declara-
vit, et quanti ipfe me faceret, et quam fuum talem erga me
animum tibi gratum putaret fore : cujus officia jucundiora fci-
licet faepe mihi fuerint, nunquam tamen gratiora. Me autem
non oratio tua folum, et focietas pene aegritudinis, fed etiam
.audtoritas, confolatur. Turpe enim effe exiflimo, me non ita
ferre cafum meum, ut tu, tali fapientia prseditus, ferendum pu-
tas. Sed opprimor interdum, et vix refifto dolori, quod ea me
folatia deficiunt, qus caeteris, quorum mihi exempla propo-no, fimili in fortuna non defuerunt. Nam et Q^Maximus,
qui filium confularem, clarum virum et magnis rebus geftis
amifit ; et L. Paulus, qui duo feptem diebus ; et vefter Gal-
lus, et M. Cato, qui fummo ingenio, fumma virtute, filium
perdidit, iis temporibus fuerunt, ut eorum lud:um ipforum dig-
i)itas confolaretur ea, quam ex republica confequebantur. Mihi
.^Utem, amiffis ornamentis iis, quae ipfe commemoras, quaeque
^ram maximis laboribus adeptus, unum manebat illud folatium,
quod ereptum eft. Non amicorum negotiis, non reipublicae
procuratione, impediebantur cogitationes mcie : nihil in foro
agere libebat : afpicere curiam non poteram : exiftimabam, id
quod erat, omnes me et induftriae me;£ frudtus et fortunse perdi-
difle. 3ed, cuni cogitarem, haec mihi tecum et cum quibufdam
L 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 102/537
84 EPISTOLARUMeffe communia
iet cnm frangerem jam ipfe me, cogerem-
que illa ferre toleranter ; habebam quo confugerem, ubi con-
quiefcerem, cujus in fermone et fuavitate omnes curas dolo-
refque deponerem. Nunc autem hoc tam gravi vulnere etiam
illa, quae confanuilfe videbantur, recrudefcunt. Non enim,
ut tum me a republica moeftum domus excipiebat, quae leva-
ret j fic nunc domo moerens ad rempublicam confugere poffum,
ut in ejus bonis acquiefcam : itaque et domo abfum et foro,
quod nec eum dolorem, quem a republica capio, domus jam
confolari poteft, nec domefticum refpublica. Quo magis te ex-
pedlo, teque videre quam primum cupio. Major mihi levatio
afferri nulla poteft, quam conjundtio confuetudinis fermonum-
que noftrorum: quanquam fperabam tuum adventum (fic enim
audiebam) appropinquare. Ego autem cum multis de caulis te
exopto quam primum videre, tum etiam, ut ante commente-
mur inter nos, qua ratione nobis traducendum fit hoc tempus;
quod efl totum ad unius voluntatem accommodandum, et
prudentis et liberalis, et (ut perfpexiife videor) nec a me
alieni, et tibi amiciifimi. Quod cum ita fit, magnae eft tamen
deliberationis, qux ratio fit ineunda nobis, non agendi aliquid,
fed illius concelfu et beneficio quiefcendi. Vale..
M. T. C. M. Marcello S. D.
VII. l^ T S I eo te adhuc confilio ufum intelligo, ut id repre-
hendere non audeam, non quin ab eo ipfe diffentiam,
fed quod ea te fapientia effe judicem, ut meum confilium non
anteponam tuo; tamen et amicitise noflrae vetuflas, et tua fum-
ma erga me benevolentia, quae mihi jam a pueritiatua
cognitaeft, me hortata efl, ut ea fcriberem ad te, quae et faluti tuac
conducere arbitrarer, et non aliena effe ducerem a dignitate.
Ego eum te effe, qui horum malorum initia multo ante videris,
confulatum magnificentiflime atque optime gefferis, praeclare
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 103/537
AD FAMILIARES LIB. IV. 85
memini : fed idem etiam illa vidi, neque te confilium civilis
belli ita gerendi, neque copias Cn. Pompeii, nec genus exer-
citus, probare, femperque fumme diffidere. Qua in fenten-
tia me quoque fuiffe, memoria tenere te arbitror. Itaque ne-
que tu multum interfuifti rebus gerendis ; et ego id femper
egi, ne interellem. Non enim iis rebus pugnabamus, quibus
valere poteramus, confilio, audoritate, caufa, quae erant in
nobis fuperiora -, fed lacertis et viribus, quibus pares non era-
mus. Vidli fumus igitur : aut, li vinci dignitas non poteft,
fradti certe et abjedli. In quo tuum confilium nemo poteft non
maxime laudare, quod cum fpe vincendi fimul abjecifli certan-
di etiam cupiditatem; oftendiftique, fapientem et bonum civem
initia belli civilis invitum fufcipere, extrema libenter non per-
fequi. Qui non idem confilium, quod tu, fecuti funt, eos vi-
deo in duo genera elTe diflrad:os. Aut enim renovare bellum
conati funt, ii qui fe in Africam contulerunt ; aut, quemad-
modum nos, vi<5tori fcfe crediderunt. Medium quoddam tuum
confilium fuit, qui hoc fortaffe humilis animi duceres, illud
pertinacis. Fateor, a plerifque, vel dicam ab omnibus, fapiens,
tuum confilium 5 a multis, etiam magni ac fortis animi judi-
catum. Sed habet ifta ratio, ut mihi quidem videtur, quendammodum
;prsefertim cum tibi nihil deeffe arbitrer ad tuas for-
tunas omnes obtinendas, praeter voluntatem. Sic enim intellexi,
nihil aliud effe, quod dubitationem afferret ei, penes quem efl
poteflas, nifi quod vereretur, ne tu illud beneficium omnino
non putares. De quo quid fentiam, nihil attinet dicere ; cum
appareat ipfe quid fecerim. Sed tamen fi jam ita conflituiffes,
ut abeffe perpetuo malles, quam ea, quae nolles, videre ; ta-
men id cogitare deberes, ubicunque efles, te fore in ejus ip-
iius, quem fugeres, poteftate : qui fi facile pafTurus effet, te
carentem patria et fortunis tuis quiete et libere vivere ; cogi-
tandum tibi tamen effet, Romasne et domi tuae, cujufmodi
res effet, an Mitylenis aut Rhodi, malles vivere. Sed cum ita
late pateat ejus poteflas, quem veremur, ut terrarum orbcm
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 104/537
86 EPISTOLARUMcomplexa fit ; nonne mavis fine periculo domi tuae efTe, quam
cum periculo alienas ? Equidem, etiamfi oppetenda mors effet,
domi atque in patria mallem, quam in externis atque alienis
locis. Hoc idem omnes qui te diligunt, fentiunt : quorum eft
magna, pro tuis maximis clariffimifque virtutibus, multitudo,
Habemus etiam rationem rei familiaris tuas, quam diffipari no-
lumus. Nam etfi nullam poteft accipere injuriam, quae futura
perpetua fit ;propterea quod neque is, qui tenet rempublicam,
patietur, neque ipfa refpublica ; tamen impetum prasdonum in
tuas fortunas fieri nolo. Hi autem qui effent, auderem fcribe-
re, nifi te intelligere confiderem. Hic te unius follicitudines,
unius etiam multae et afliduae lacrymae C. Marcelli, fratris op-
timi, deprecantur ; nos cura et dolore proximi fumus ; pre-
cibus tardiores, quod jus adeundi, cum ipfi deprecatione eguc-
rimus, non habemus. Gratia tantum pofTumus, quantum vidti.
Sed tamen confilio, fludio, Marcello non defumus. A tuis re-!>
liquis non adhibemur : ad omnia parati fumus. Vale.
M. T. C. M. Marcello S. D.
VIIL "^JE QJJ E monere te audeo praeflanti prudentii' tI-
rum ; nec confirmare, maximi animi hominem,
unumque fortiflimum ; confolari vero nullo modo. Nam fi ea,
quae acciderunt, ita fers, ut audio ;gratulari magis virtuti de-
beo, quam confolari dolorem tuum. Sin te tanta mala reipub-
licae frangunt, non ita abundo ingenio, ut te confoler, cum ipfe
me non pofHm. Reliquum efl igitur, ut tibi me in omni re eum
prasbeam praeflemque, ut ad omnia, quae tui velint, ita adfim
praeflo, ut me non folum omnia debere tua caufa, quas poffum,fed ea quoque, quae non poflim, putent. Illud tamen vel tu me
monuiffe, vel cenfuiffe, puta, vel propter benevolentiam tacere
non potuiffe; ut quod ego facio, tu quoque animum inducas :
fi iit aliqua refpublica, in ea te effe oportere, judicio hominum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 105/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 87
reque principem, neceflitate cedentem tempori; lin autem nuila
fit, hunc tamen aptiffimum effe etiam ad exulandum locum.
Si enim libertatcm fequimur ; qui locus hoc dominatu vacat ?
fin qualemcunque locum ; quae eft domeftica fede jucundior ?
Sed mihi crede, etiam is qui omnia tenet, favet ingeniis : no-
bilitatem vero et dignitates hominum, quantum ei res et ipfius
caufa concedit, ampleditur. Sed plura, quam ilatueram. Re-
deo ergo ad unum illud, me tuum eife : fore cum tuis, fi
modo erunt tui ; lin minus, me certe in omnibus rebus fatis
noflrag conjund:ioni amorique fa<5lurum. Vale.
M. T. C. M. Marcello S. D.
IX. 'p TSI perpaucis ante diebus dederam Q^Mucio literas
ad te pluribus verbis fcriptas, quibus declaraveram, quo
te animo cenferem eife oportere, et quid tibi faciendum arbitra-
rer; tamen cum Theophilus, libertus tuus, proficifceretur, cu-
jus ego fidem erga te benevolentiamque perfpexeram, fine meis
literis eum ad te venire nolui. lifdem igitur de rebus etiam at»
que etiam hortor, quibus fuperioribus literis hortatus fum, ut
in ea republica, quascunque efl, quam primum velis effe. Multa
videbis fortaffe, quas nolis; non plura tamen, quam audis quo-
tidie. Non cfh porro tuum uno fenfu folum oculorum moveri;
Gum idein illud auribus percipias, quod etiam majus videri fo-
let, minus laborare. At tibi ipii dicendum erit aliquid, quod
non fentias ; aut faciendum, quod non probes. Priraum, tem-
pori cedere, id eft, neceflitati parere, femper fapientis efl habi-
tum. Deinde, non habet, ut nunc quidem efl, id vitii res. Di-
cere fortaffe qu^e fentias, non licet : tacere plane licet. Omniaenim delata ad unum funt. Is utitur confilio, ne fuorum qui-
dem, fed fuo. Quod non multo fecus fieret, fi is rempublicam
teneret, quem fecuti fumus. An, qui in bello, cum omnium
noflrum conjundtum efTet periculum fuo, certorum hominum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 106/537
88 EPISTOLARUMminlme prudentlum confilio uteretur, eum magis communem
cenfemus in vidloria futurum fuiife, quam incertis rebus fuif-
fet ? et qui nec te confule tuum fapientiffimum confilium fe-
cutus eiTet, nec fratre tuo confulatum ex audloritate tua ge-
rente, vobis audtoribus uti voluerit, nunc omnia tenentem,
noftras fententias defideraturum cenfes fuiffe ? Omnia funtmi-
fera in bellis civilibus : quae majores noflri, ne femel quidem
noflra aetas faepe jam fenfit. Sed miferius nihil, quam ipfa vic-
toria : quse etiamfi ad mcliores venit, tamen eos ipfos fero-
ciores impotentiorefque reddit ; ut etiamfi natura tales non
lint, neceflitate effe cogantur. Multa enim vidiori, eorum ar-
bitrio per quos vicit, etiam invito facienda funt. An tu non
vldebas mecum fimul, quam illa crudelis elTet futura vidtoria ?
igitur tunc quoque patria careres, ne, quas nolles, videres ?
Non, inquies : ego enim ipfe tenerem opes et dignitatem
meam. At erat tuas virtutis, in minimis tuas res ponere, de
republica vehementius laborare. Deinde, qui finis iftius con-
lilii efl ? nam adhuc et fa(5tum tuum probatur, et, ut in tali
re, etiam fortuna laudatur : fa(5lum, quod et initium belli ne-
cefTarlo fecutus fis, et extrema fapienter perfequi nolueris; for-
tuna, quod honeflo otlo tenueris et ftatum et famam dignlta-
tls tuas. Nunc vero nec locus tibi ullus dulcior effe debet pa-
tria ; nec eam diligere minus debes, quod deformlor eft, fed
mifereri potius, nec eam multis claris viris orbatam, privare
etiam afped:u tuo. Denique, li fult magnl anlml non iffe fup-
plicem vidlorl ; vlde, ne fuperbl fit, afpernarl ejufdem liberali-
tatem : et, fi fapientls efl carere patria, duri non defiderare :
et, fi republica non poflis frui, flultum eft nolle privata. Ca-
put eft illud, ut, fi ifta vita tibl commodior effe videatur, co-
gltandum tamenfit, ne tutior
nonfit.
Magna gladiorumefl
llcentla : fed in externls locls minor etiam ad facinus verecun-
dia. Mihi falus tua tantae curae efl^ ut Marcello fratri tuo aut
par, aut certe proxlmus, iim. Tuum eft confulere temporibus,
et incolumitati, et vitae, et fortunis tuis. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 107/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 89
M. T. C. M. M A R CE L LO S. D.
X. IJ TS I nihil erat novi, quod ad te fcriberem, magifque li-
teras tuas jam expedtare incipiebam, vel te potius ip-
fum i tamen cum Theophilus proficifceretur, non potui nihil ei
literarum dare. Cura igitur, ut quam primum venias : venies
enim, mihi crede, expedlatus, neque folum nobis, id eft, tuis,
fed prorfus omnibus. Venit enim mihi in mentem, fubvereri
interdum, ne te deledet tarda deceffio. Quod fi nullum ha-
beres fenfum nili oculorum, prorfus tibi ignofcerem, fi quof-dam noUes videre : fed cum leviora non multo eflent quse au-
direntur, quam quae viderentur -, fufpicarer autem multum in-
terelfe rei familiaris tuse, te quam primum venire -, idque in
omnes partes valeret ; putavi ea de re te effe admonendum. Sed
quoniam, quod mihi placeret, oflendi ; reliqua tu pro tua pru-
dentia confiderabis. Me tamen velim, quod ad tempus te ex-
ped:emus, certiorem facias. Vale.
M. Marcellus M. Ciceroni S. D.
XI,p LURIMUM valuijfe apud me tuamfemper auSlorita-
tem, cum in omni re, tum in hoc maxime negotio, potes ex-
ijiimare, Cuni mihi C. Marcellus,frater amantijjimus ?nei, nonfo-
lum conjilium daret, fed precibus quoque me obfecraret ; non prius
mihi perfuadere potuit, quam tuis efi eJ^eStum Uteris, ut uterer vefiro
potifjimum confilio. Res quemadmodumfit aBa, vefrce literi^ mihi
declarant. Gratulatio tua etfi efi mihi probatifjima, quod ab optimo
fit animo y tamen hoc mihi multo jucundius efi et gratius, quod in
fumma paucitate amicorum, propinquorum, ac necef/hriorwn, qui
vere meceJalutifaverent, te cupidifjimum mei, fmgularemque mi/ii
benevolentiam prafiitiffe, cognovi. Reliquafunt cjifmodi, quibus ego,
ToM. VII. M
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 108/537
90 EPISTOLARUMquoniam hac erant tempora, facile et ccquo animo carebam, Hoc
*uero ejufmodi effefatuoj utfne talium virorum et amicorum bene-
*volentia, neque in adverfa, neque infecundafor^una, quifquam vi-
vere pofjit, Itaque in hoc ego mihi gratulor, Tu vero ut intelligas,
homini amiciffimo te tribuiffe officium, re tibiprcejlabo, Vale,
Ser. Sulpicius M. Ciceroni S. D.
XII. J^T^SI fcio nonjucundijjimum nuntium me vobis allaturum ;
tamen, quoniam cafus et natura in nobis dominaiur, vifum
ejifaciendum, quoquo modo resfe haberet, vos certiores utfacerem.
A. d, X, kal. Jun. cum ab Epidauro Pirceeum navi adveBus ejfem,
ibi Marcellum, collegam nofrum, conveni ; eumque diem ibi con-
fumpf, ut cum eo ejfem, Pofero die cum ab eo digrejfus ejfem, eo
conjilio ut ab Athenis in Bceotiam irem, reliquamque juriJdiSfionem
abfolverem ; il/e, uti aiebat, Jupra Maleas in Italiam verfus na-
vigaturus erat. Pojiridie ejus diei, cum ab Athenis proficifci in ani-
mo haberem, circiter hora deci?na iwBis P, Pofumius, familiaris
ejus, ad me venit, et mihi nuntiavit, M. Marccllum, coUegam
7ioJirum, poji ccence tempus, a P, Magio Chilone, Jamiliari ejus,
pugione pcrcujjum ejfe, et duo vulnera accepiffe, unum in flomacho,
alterum in capitefecundum aurem : fperare tamen eum vivere pojje
Magium fe ipfwn interfeciffe : pofea fe a Marcello ad me mif-
fum effe, qui hcec nuntiaret, et rogaret uti cogerem medicos. Coegi,
ct e vefigio eofum profeclus prima luce. Cum non longe a Pirceeo
abeffem, puer Acidini obviam ^nihi venit cum codicillis, in qui-
biis erat fcriptum, paulo ante lucem Marcellum diem fuiim ob-
iffe. Ita vir clariffimus ab hornine deterrimo acerbijjima fnorte eji
affeBus ; et cui inimici propter dignitatem pepercerant, inventus
eji amicus, qui ei mortem aferret. Ego ta^neti ad tabernaculum ejus
perrexi. Inveni duos libertos, et pauculosfervos. Reliquos aiebant
profugijfe, metu perterritos, quod dominus eorum ante tabernacu-
lum interfeSius effet, CoaSlus fum in eadem illa Ie£lica, qua ipfe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 109/537
AD FAMILIARES L I B. IV. 91
delatus eram, meifque leSlicariis in urbem eum referre : ibique pro
ea copia, quce Athenis erat, funus ei fatis amplumfaciendum cu-
ravi. Ab Athenienfibus, locum fepulturc^ intra urbem ut darejify
impetrare non potuiy quod religione fe impediri dicerent ; neque ta-
men id antea cuiquam conceferant . ^od proximum fuit, uti in
quo vellemus eum gymnafo fepeliremusy nobis permiferunt . Nos i?i
nobilifjimo orbis terrarum gymnafo Academice locum delegimus,
ibique eum combufjimus : pofeaque curavtmusy ut iidem Athenienfes
in eodem loco monumentum ei marmoreumfaciendum locarent. Itay
quce nofra qfficiafueruntypro collegio et propinquitate, et vivo et
mortuQ onmia eiprajiitimus. Vale. D. pr. kal. Jun. Athcnis.
M. T. C. P. NiGiDio FiGULo S. D.
XIII. r\ UiE R E N T I mihi jamdiu quid ad te potiffimum
* fcriberem, non modo certa res nulla, fed ne genus
quidem literarum ufitatum, veniebat in mentem. Unam enim
partem, et confuetudinem earum epiftolarum, quibus fecundis
rebus uti folebamus, tempus eripuerat ; perfeceratque fortuna,
ne quid tale fcribere polTem, aut omnino cogitare. Relinqueba-
tur trifte quoddam et miferum, et his temporibus confenta-
neum, genus literarum. Id quoque deficiebat me; in quo debe-
bat effe aut promiffio auxilii alicujus, aut confolatio doloris tui.
Quod pollicerer, non erat. Ipfe enim pari fortuna abjedlus, alio-
rum opibus cafus meos fuftentabam ^ faepiufque mihi veniebat
in mentem queri, quod ita viverem, quam gaudere, quod vive-
rem. Quanquam enim nulla me ipfum privatim pepulit inlignis
injuria; nec mihi quidquam tali tempore in mentem venit op-
tare, quod non ultro mihi Caefar detulerit ; tamen nihilominus
eis conficior curis, ut hoc ipfum quod maneam in vita, pecca-
re me exiftimem. Careo enim cum familiariffimis multis, quos
aut mors eripuit nobis, aut diftraxit fuga ; tum omnibus ami-
cis, quorum benevolentiam nobis conciliarat per me quondam,
M 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 110/537
92 EPISTOLARUMte focio, defenfa refpublica ; verforque in eorum_naufragiis et
bonorum direptionibus: nec audio folum, quod ipfum effet mi-
ferum, fed etiam video, quo nihil eft acerbius, eorum fortu-
nas difTipari, quibus nos olim adjutoribus illud incendium ex-
tinximus : et in qua urbe modo gratia, audloritate, gloria, flo-
ruimus, in ea nunc iis quidem omnibus caremus. Obtinemus
ipfius Caefaris fummam erga nos humanitatem : fed ea plus non
poteft, quam vis et mutatio omnium rerum atque temporum.
Itaque orbus iis rebus omnibus, quibus et natura me, et vo-
luntas, et confuetudo, alTuefecerat, cum caeteris, ut quidem vi-
deor, tum mihi ipfe difpliceo. Natus enim ad agendum fem-
per aliquid dignum viro, nunc non modo agendi rationem nul-
lam habeo, fed ne cogitandi quidem : et qui antea aut obfcuris
hominibus, aut etiam fontibus, opitulari poteram, nunc P. Ni-
gidio, uni omnium dodliffimo et fandliffimo, et maxima quon-
dam gratia, et mihi certe amiciffimo, ne benigne quidem pol-
liceri poffum. Ergo hoc ereptum efl literarum genus. Reliquum
efl, ut confoler, et afferam rationes, quibus te a molefliis co-
ner abducere. At ea quidem facultas vel tui, vel alterius con-
folandi, in te fumma eft, fi unquam in ullo fuit. Itaque eam
partem, qus ab exquifita quadam ratione et dod:rina proficif-
citur, non attingam, tibi totum relinquam. Quid fit forti et fa-
pienti homine dignum, quid gravitas, quid altitudo animi, quid
ad;a tua vita, quid fludia, quid artes, quibus a pueritia floruifti,
a te flagitent, tu videbis. Ego quod intelligere et fentire pof-
fum, quia fum Rbmae, et quia curo attendoque, id tibi affir-
mo, te in iflis molefliis, in quibus es hoc tempore, non diu-
tius futurum: in iis autem, in quibus etiam nos fumus, fortaffe
fempcr fore. Videor mihi perfpicere primum ipfms animum,
qui plurimum potefl, propcnfum ad falutem tuam. Non fcribo
hoc temere. Quo minus familiaris fum, hoc fum ad invefli-
gandum curiofior. Quo facilius, quibus efl iratior, refpondere
triflius poffit, hoc efl adhuc tardior ad te moleflia liberandum.
Familiares vero ejus, et ii quidem, qui illi jucundiffimi funt.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 111/537
AD FAMILIARES LIB. IV, 93
mirabiliter de te et loquuntur et fentiunt. Accedit eodem vulgi
voluntas, vel potius confenfus omnium. Etiam illa, quae mini-
mum nunc quidem poteft, fed poffit neceffe eft, refpublica,
quafcunque vires habebit, ab iis iplis quibus tenetur, de te pro-
pediem (mihi crede) impetrabit. Redeo igitur ad id, utjam
tibi etiam pollicear aliquid, quod primo omiferam : nam et
comple(flar ejus familiariffimos, qui me admodum diligunt,
multumque mecum funt, et in ipfius confuetudinem, quam
adhuc meus pudor mihi claufit, infinuaboj et certe omnes vias
perfequar, quibus putabo ad id, quod vokimus, pervenire pofle.
In hoc toto genere plura faciam, quam fcribere audeo. Ca^tera,
quse tibi a multis prompta effe certo fcio, a me funt paratiffi-
ma. Nihil in re familiari mea efl, quod ego meum malim effe,
quam tuum. Hac de re, et de hoc genere toto, hcc fcribo par-
cius, quod te, id quod ipfe confido, fperare malo efle ufurum
tuis. Extremum illud efl, ut te orem et obfecrem, animo ut
maximo fis ; nec ea fokim memineris, qu^e ab aHis magnis viris
accepifli, fed illa etiam, quae ipfe ingenio ftudioque peperifli.
Quas fi colHges, et fperabis omnia optime, et quae accident,
quakacunque erunt, fapienter feres. Sed haec tu melius, vel
optime omnium. Ego, quae pertinere ad te intelligam, fludio-
fiffime omnia diligentiffimeque curabo ; tuorumque trifliffimo
meo tempore meritorum erga me memoriam confervabo. Vale.
M. T. C. Cn. Plancio S. D.
XIV.T> INAS a te accepi kteras Corcyrje datas: quarum al-
teris mihi gratulabare, quod audiffes me meam prif-
tinam dignitatem obtinere; akeris dicebas te velle, quae egiflem,
bene et fekciter evenire. Ego autem, fi dignitas efl bene de
repubkca fentire, et bonis viris probare quod fentias, obtineo
dignitatem meam. Sin autem in eo dignitas efl, fi, quod fen-
tias, aut re efficere poffis, aut denique Hbera oratione defendere.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 112/537
94 EPISTOLARUMne veftiglum quldem ullum eft reliquum nobis dignltatis j
agiturque praeclare, fi nofmetipfos regere poffumus, ut ea, quae
partim jam adfunt, partim impendent, moderate feramus:
quod eft difficile in ejufmodi bello, cujus exitus ex altera
parte caedem oftentat, ex altera fervitutem. Quo in periculo
nonnihii me confolatur, cum recordor, haec me tum vidiffe
cum fecundas etiam res noftras, non modo adverfas, pertimef-
cebam ; videbamque, quanto periculo de jure publico difcep-
taretur armis. Quibus fi viciffent ii, ad quos ego pacis fpe, non
belli cupiditate, addud:us accefferam ; tamen intelligebam, et
iratorum hominum, et cupidorum, et infolentium, quam cru-
delis effet futura vidtoria:
fin autem vid:i effent, quantus inte-ritus effet futurus civium, partim ampliflimorum, partim etiam
optimorum -, qui me haec praedicentem, atque optime confulen-
tem faluti fu£e, malebant nimium timidum, quam fatis pruden-
tem, exiflimari. Quod autem mihi de eo quod egerim, gratula-
ris ; te ita velle certe fcio : fed ego tam mifero tempore nihil
novi confiUi cepiffem, nifi in reditu meo nihilo meliores res
domeflicas, quam rempubHcam, offendiffem. Quibus enim,
pro meis immortalibus beneficiis, cariffima mea falus et meae
fortunas effe
debebant j
cumpropter
eorumfcelus nihil
mihiintra meos parietes tutum, nihil infidiis vacuum, viderem, no-
varum me neceflitudlnum fidelitate contra veterum perfidiam
muniendum putavi. Sed de noflris rebus fatis, etiam nimium
multa. De tuis velim, ut eo fis animo, quo debes effe, id efl,
ut ne quid tibi prascipue timendum putes. Si enim ftatus erit
aliquis civitatis, quicunque erit, te omnium periculorum vldeo
expertem fore. Nam alteros tibi jam placatos effe intelligo,-
alteros nunquam iratos fuiffe. De mea autem in te voluntate
fic
velimjudices,
me, quibufcunquerebus
opuseffe intelli-
gam, quanquam videam qui fim hoc tempore et quid poffim
opera tamen et confilio, fludio quidem certe, rei, famae, faluti
tuae, praeflo futurum. Tu velim, et quid agas, et quid afturum
te putes, facias me quam diligentiffime certiorem. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 113/537
AD FAMILIARES L I B. IV. g^
M. T. C. Cn. Plancio S. D.
XV. A C C E PI perbreves tuas literas, quibus id, quod fcire
cupiebam, cognofcere non potui : cognovi autem id
quod mihi dubium non fuit. Nam quam fortiter ferres commu-
nes miferias, non intellexi ;quam me amares, facile perfpexi
fed hoc fcieram : illud fi fciifem, ad id meas literas accommo-
daviffem. Sed tamen etfi antea fcripfi, quae exiflimavi fcribi
oportere, tamen hoc tempore breviter commonendum putavi,
ne quo periculo te proprio exiftimares effe : in magno omnes,
fed tamen in communi, fumus. Quare non debes aut propriam
fortunam et praecipuam poflulare, aut communem recufare.
Quapropter eo animo fimus inter nos, quo femper fuimus :
quod de te fperare, de me pra^ftare, poffum. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 114/537
[ 96 ]
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R V.
Q^Metellus, Q^F. Celer, Procos. M. T. C. S. D.
I. C^I vaks, bene eji. Exijiimaram pro mutuo inter nos animo,
t^ et pro reconciliata gratia, neque me abfentem ludibrio lafum
irit nec Metellum fratrem ob diSfum capite acfortunis per te op~
pugnatum iri : quemfiparum pudor ipfius defendebat, debebat vel
familice nofirce dignitas, vel meumfludium erga vos remque publi-
cam,fatisfublevare. Nunc video illum circumventum, me defertufn,
a quibus minime conveniebat. Itaque in lu6lu etfqualorefum, qui
provincice, qui exercitui, prafum, qui bellum gero. ^a quoniam
nec ratione, nec majorum nofrum clementia, adminifraftis, non erit
mirandum, f vos pcenitebit. 'Te tam mobili in me meofque effe animo
nonjperabam. Me interea nec domefiicus dolor, nec cujufquam inju"
ria, a republica abducet. Vale.
M. T. M. F. C. Q^Metello Q^F. Celeri Procos. S. D.
II. C I tu exercitufque valetis, bene eft. Scribis ad me, te
exiftimafle, pro mutuo inter nos animo, et pro reconciliata
gratia, nunquam te a me ludibrio Icefum iri. Quod cujufmodi lit,
fatis intelligere non poffum : fed tamen fufpicor ad te efTe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 115/537
AD FAMILIARES L I B. V. 97
allatum, me in fenatu, cum difputarem permultos effe, qui
rempublicam a me confervatam dolerent, dixiife : a te pro-
pinquos tuos, quibus negare non potuifTes, impetralTe, ut ea,
quae flatuiffes tibi in fenatu de mea laude effe dicenda, retice-
res. Quod cum dicerem, illud adjunxi, mihi tecum ita difper-
titum ofiicium fuiffe in reipublicae falute retinenda, ut ego ur-
bem a domeflicis infidiis et ab inteflino fcelere, tu Italiam
et ab armatis hoftibus et ab occulta conjuratione defende-
res j atque hanc noflram tanti et tam praeclari muneris focie-
tatem a tuis propinquis labefacSlatam : qui, cum tu a me rebus
ampliflimis atque honorificentifrimis ornatus efles, timuiffent,
ne qua mihi pars abs te voluntatis mutuae tribueretur. Hoc in
fermone cum a me exponeretur, quae mea expe^tatio fuiffet
orationis tua?, quantoque in errore verfatus efiem ; vifa eft ora-
tio non injucunda; et mediocris quidam eft rifus confecutus,
non in te, fed magis in errorem meum ; et quod me abs te
cupifTe laudari aperte atque ingenue confitebar. Jam hoc non
potefl in te non honorifice effe diftum, me, in clarifiimis meis
atque ampliflimis rebus, tamen aliquod teflimonium tuae vocis
habere voluiffe. Quod autem ita fcribis, pro mutuo inter nos am-*
mo ; quid tu exiftimes effe in amicitia mutuum, nefcio : equi-
dem hoc arbitror, cum par voluntas accipitur et redditur.
Ego fi hoc dicam, me tua caufa praetermififfe provinciam,
tibi ipfe levior videar effe : meae enim rationes ita tulerunt, at-
que ejus mei confilii majorem in dies fmgulos frudlum volup-
tatemque capio. Illud dico, me, ut primum in concione pro-
vinciam depofuerim, flatim, quemadmodum eam tibi trade-
rem, cogitare coepiffe. Nihil dico de fortitione veflra ; tan-
tum te fufpicari volo, nihil in ea re per collegam meum, me
infciente, effe fadtum. Recordare caetera j quam cito fenatumillo die, fadla fortitione, coegerim, quam multa de te verba
fecerim, cum tu ipfe mihi dixifli, orationem meam non folum
in te honorificam, fed etiam in collegas tuos contumeliofam
fuiffe. Jam illud fenatus-confultum, quod eo die fadtum efl-,
ToM. VII. N
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 116/537
98 EPISTOLARUMea prasfcriptlone eft, ut, dum id extabit, officium meum In
te obfcurum effe non pofiit. Poftea vero quam profedlus es,
velim recordere, quae ego de te in fenatu egerim, quae in con-
cionibus dixerim, quas ad te literas miferim. Quas cum omnia
coUegeris, tu ipfe velim judices, fatifne videatur his omnibus
rebus tuus adventus, cum proxime Romam venifli, mutue re-
fpondiffe. Quod fcribis de reconciliata noftra gratia-y non intel-
ligo, cur reconciliatam effe dicas, quae nunquam imminuta eft.
Quod fcribis non oportuifTe Metellum fratrem tuum ob di5lum
a me oppugnari ; primum hoc velim exiftimes, animum mihi
iflum tuum vehementer probari, et fraternam plenam humani-
tatis ac pietatis voluntatem: deinde, fi qua ego in re fratri tuo,
reipublicse caufi, reftiterim, ut mihi ignofcas. Tam enim fum
amicus reipublicae, quam qui maxime. Si vero meam falutem
contra illius impetum in me crudeliffimum defenderim -, fatis
habeas, nihii me etiam tecum de tui fratris injuria conqueri.
Quem ego cum comperilfem, omnem fui tribunatus conatum
in meam perniciem parare atque meditari ; egi cum Claudia,
uxore tua, et cum veflra forore Mucia, cujus erga me flu-
dium pro Cn. Pompeii neceffitudine multis in rebus perfpexe-
ram, ut eum ab iila injuria deterrerent. Atque ille, quod te
audiffe certo fcio, pridie kal. Januarias, qua injuria nemo un-
quam in ahquo magiftratu improbiffimus civis afFedlus eft, ea
me confulem affecit, cum rempublicam confervaffem ; atque
abeuntem magiflratu concionis habends poteftate privavit: cu-
jus injuria mihi tamen honori fummo fuit. Nam cum ille mihi
nihil, nifi ut jurarem, permitteret, magna voce juravi veriffi-
mum pulcherrimumque jusjurandum : quod populus idem
magna voce me vere juraffe juravit. Hac accepta tam infigni
injuria, tamen illo ipfo die mifi ad Metellum communes ami-
cos, qui agerent cum eo, ut de illa mente defifleret : quibus ille
refpondit, fibi non effe integrum : etenim paulo ante in con-
cione dixerat, ei, qui in alios animadvertifTet indi(fta caufa,
dicendi ipfi poteftatem fieri non oportere. Hominem gravem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 117/537
AD FAMILIARES L I B. V. 99
et civem egregium ! qui, qua poena fenatus, confenfu bonorum
omnium, eos afFecerat, qui urbem incendere, magiftratus ac fe-
natum trucidare, bellum maximum conflare, voluiffent, eadem
dignum judicaret eum, qui curiam casde, urbem incendiis,
Italiam bello, liberaffet. Itaque ego Metello, fratri tuo, prae-
fenti reftiti. Nam in fenatu, kalendis Januariis, lic cum eo
de republica difputavi, ut fentiret fibi cum viro forti et con-
flanti effe pugnandum. A. d. tertium non. Januar. cum agere
coepifTet, tertio quoque verbo orationis fuse me appellabat, mihi
minabatur : neque illi quidquam deliberatius fuit, quam me,
quacunque ratione poffet, non judicio, neque difceptatione,
fed vi atque imprefTione, evertere. Hujus ego temeritati fi vir-
tute atque animo non reftitiffem ; quis eflet, qui me in confu-
latu non cafu potius exiflimaret, quam confilio, fortem fuiffe ^
Haec fi tu Metellum cogitare de me nefcifli, debes exiflimare
te maximis de rebus a fratre effe celatum : fin autem aliquid
impertivit tibi fui confilii, lenis a te et facilis exiflimari debeo,
qui nihil tecum de his ipfis rebus expoflulem. Et, fi intelligis,
non me di6lo Metelli, ut fcribis, fed confilio ejus animoque
in me inimiciflimo, effe commotum j cognofce nunc humani-
tateni meam, fi humanitas appellanda eft in acerbifTima injuria
remiffio animi ac diflblutio. Nulla eil a me unquam fententia
di(5ta in fratrem tuum : quotiefcunque aliquid efl adtum, fe-
dens iis affenfi, qui mihi leniffime fentire vifi funt. Addam
illud etiam, quod jam ego curare non debui, fed tamen fieri
non molefle tuli, atque etiam, ut ita fieret, pro mea parte ad-
juvi, ut fenatus-confulto meus inimicus, quia tuus frater erat,
fublevaretur. Quare non ego oppugnanji fratrem tuum, fed fra-
tri tuo repugnavi : nec in te, ut fcribis, animofiii mobiliy fed
ita flabili, ut in mea erga te voluntate, etiam defertus ab offi-
ciis tuis, permanerem. Atque hoc ipfo tempore tibi, pene mi-
nitanti nobis per literas, hoc refcribo atque refpondeo : Ego
dolori tuo non folum ignofco, fed fummam etiam laudem tri-
buo : meus enim me fenfus, quanta vis fraterni fit amoris,
N 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 118/537
100 EPISTOLARUMadmonet. A te peto, ut tu quoque sequum te judicem dolori
meo praebeas : ii acerbe, fi crudeliter, fi line caufa, fum a tuis
oppugnatus, ut ftatuas, mihi non modo non cedendum, fed
etiam tuo atque exercitus tui auxilio in ejufmodi caufa uten-
dum fuilTe, Ego te mihi femper amicum effe volui : me ut tibi
amiciffimum effc intelligeres, laboravi. Maneo in voluntate,
et, quoad voles tu, permanebo ; citiufque amore tui fratrem
tuum odifle delinam, quam illius odio quidquam de noftra be-
nevolentia detraham. Vale.
Q^Metellus Nep. M. T. C. S. D.
III. TjTOMINIS mporfumjjimi contumelic^i quibus crebris con-
cionibus me onerat, tuis erga me officiis kniuntur : et, ut
funt leves ab ejujmodi homine, a me defpiciuntur ; libenterque com-
mutata perfonay te mihifratris loco ejje duco. De illo ne meminijfe
quidem 'volo, tametji bis eum invitum fervavi. De meis rebus, ne
vobis multitudine literarum molejiior ejfem, ad LolJium perfcripf ;
de rationibus provincice, quid vellemfieri, ut is vos doceret etcom^
monefaceret.Si poteris, velim
priflinam tuamerga
mevoluntatem
conferves. Vale.
M. C. Q^Metello Nepoti Cos. S. D.
IV. T I.TERiE Q^fratris, et T. Pomponii, neceifarii mei,
tantum fpei dederant, ut in te non minus auxilii, quam
in tuo collega, mihi conftitutum fuerit. Itaque ad te literas fta-
timmifi; per quas, ut fortuna poftulabat, et gratias tibi egi, et
de reliquo tempore auxilium petii. Poftea mihi non tam meo-
rum literse, quam fermones eorum, qui hac iter faciebant, ani-
mum tuum immutatum fignificabant : quae res fecit, ut tibi li-
teris obftrepere non auderem. Nunc mihi Quintus frater meus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 119/537
AD FAMILIARES L I B. V. loi
mltiflimam tuam orationem, quam In fenatu habuifles, per-
fcripiit : qua indudtus, ad te fcribere fum conatus, et abs te,
quantum tua fert voluntas, peto quaefoque, ut tuos mecum fer-
ves potius, quam propter arrogantem crudelitatem tuorum me
oppugnes. Tu, tuas inimicitias ut reipublicae donares, te vicif-
ti; alienas ut contra rempublicam confirmes, adduceris ? Quod
fi mihi tua clementia opem tuleris, omnibus in rebus me fore
in tua poteftate tibi confirmo. Sin mihi neque magiftratum,
neque fenatum, neque populum, auxiliari, propter eam vim,
qua3 me cum republica vicit, licuerit 3 vlde, ne, cum velis re-
vocare tempus omnium fervandorum, cum qui fervetur non
erit, non poffis. Vale.
M. C. C. A N T O N I O, M. F. I M P E R AT O R I, S. D.
V. "Cp T S I ftatueram nullas ad te literas mittere, niii com-
mendatitias ; non quo eas intelligerem fatis apud te va-
lere, fed ne iis, qui me rogarent, aliquid de noftra conjund;ione
imminutum cffe oftenderem; tamen, cum T. Pomponius, ho-
mo omnium meorum in te ftudiorum et officiorum maximeconfcius, tui cupidus, noftri amantiffimus, ad te proficifcereturj,
aliquid mihi fcribendum putavi ; prajfertim cum aliter ipli
Pomponio fatisfacere non pofTem. Ego fi abs te fumma officia
defiderem, mirum nemini videri debeat. Omnia enim a me in
te profedla funt, quae ad tuum commodum, quae ad honorem,
quas ad dignitatem, pertinerent. Pro iis rebus nullam mihi abs
te relatam effe gratiam, tu es optimus teflis. Contra etiam effe
aliquid abs te profedium, ex multis audivi : nam comperiffie
me, non audeo dicere, ne forte id ipfum verbum ponam, quodabs te aiunt falfo in me folere conferri, Sed ea, quae ad me
delata funt, malo te ex Pomponio, cui non minus molefla
fuerunt, quam ex meis literis, cognofcere. Meus in te animus
quam fingulari officio fuerit, et fenatus et populus Romanus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 120/537
102 EPISTOLARUMteftls eft. Tu quam gratus erga me fueris, ipfe exiftimare potes
quantum mihi debeas, caeteri exiftiment, Ego quae tua caufa
antea feci, voluntate fum addudtus, pofteaque conftantia. Sedreliqua, mihi crede, multo majus meum ftudium, majorem-
que gravitatem et laborem, defiderant. Quse ego fi non profun-
dere ac perdere videbor, omnibus meis viribus fuftinebo : fm
autem ingrata effe fentiam, non committam ut tibi ipfe infa-
nire videar. Ea quae fint, et cujufmodi, poteris ex Pomponio
cognofcere. Atque ipfum tibi Pomponium ita commendo, ut
quanquam ipfius caufa confido te fadturum efle omnia, tamen
abs te hoc petam, ut, ii quid in te refidet amoris erga me, id
omne in Pomponii negotio oftendas. Hoc mihi nihil gratius
facere potes. Vale.
M. C. P. S E X T I o, L. F. P R o Q^U^ s T o R I, S. D.
VL f~^ U M ad me Decius librarius veniffet, egilfetque me-
cum, ut operam darem, ne tibi hoc tempore fuccede-
retur, quanquam illum hominem frugi et tibi amicum exiftima-
bam, tamen, quod memoria tenebam cujufmodi ad me literas
antea mililfes, non fatis credidi homini prudenti, tam valde
effe mutatam voluntatem tuam. Sed pofteaquam et Cornelia
tua Terentiam convenit, et ego cum Q^Cornelio locutus fum;
adhibui diligentiam, quotiefcunque fenatus fuit, ut adelfem;
plurimumque in eo negotii habui, ut Q^Fufium, tribunum
plebis, et caeteros, ad quos tu fcripferas, cogerem potius mihi
credere, quam tuis literis. Omnino res tota in menfem Janua-
rium rejedla erat, fed facile obtinebatur. Ego tua gratulatione
commotus, quod ad me pridem fcripferas velle te bene eve-
nire, quod de Craffo domum emiffem, emi eam ipfam do-
mum XXXV, aliquanto pofl tuam gratulationem. Itaque nunc
me fcito tantum habere aeris alieni, ut cupiam conjurare, fi
quifquam recipiat : fed.partim odio inducfti me excUidunt, et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 121/537
AD FAMILIARES LIB. V. 103
aperte vindicem conjurationis oderunt j partim non credunt,
et a me infidias metuunt : nec putant ei nummos deeffe pofTe,
qui ex oblidionefoeneratores exemerit.
Omnino femiffibusmagna copia eft. Ego autem meis rebus geftis hoc fum affe-
cutus, ut bonum nomen exiftimer. Domum tuam atque £Edi-
ficationem omnem perfpexi, et vehementer probavi. Anto-
nium, etfi ejus in me officia omnes defiderant, tamen in fe-
natu graviffime ac diligentiffime defendi ; fenatumque vehe-
menter oratione mea atque audloritate commovi. Tu ad me
velim literas crebrius mittas. Vale.
M. T. M. F. C. Cn. Pompeio, Cn. F. Magno, Imp. S. D,
VII. C I tu exercitufque valetis, bene eft: ego valeo. Ex literis
tuis, quas publice miiifti, cepi una cum omnibus incre-
dibilem voluptatem. Tantam enim fpem otii oflendifti, quan-
tam ego femper omnibus, te uno fretus, pollicebar. Sed hoc
fcito, tuos veteres hofles, novos amicos, vehementer literis per-
culfos, atque ex magna fpe deturbatos, jacere. Ad me autem
literas quas mififti, quanquam exiguam fignificationem tuae erga
me voluntatis habebant, tamen mihi fcito jucundas fuiffe: nulla
enim re tam lastari foleo, quam meorum officiorum confcien-
tia;quibus fi quando non mutue refpondetur, apud me plus
officii refidere faciUime patior. Illud non dubito, quin, fi te
mea fumma erga te fludia parum mihi adjunxerint, refpublica
nos inter nos conciliatura conjundturaque fit. Ac ne ignores,
quid ego in tuis literis defiderarim, fcribam aperte, ficut et
mea natura et noflra amicitia poftulat. Res eas geffi, quarum
aliquam in tuis literis, et noflrce neceffitudinis et reipublicas
caufa, gratulationem expedtavi : quam ego abs te prcEtermif-
fam effe arbitror, quod vererere, ne cujus animum ofFende-
res. Sed fcito ea, quae nos pro falute patriae geffiimus, orbis
terrae judicio ac teftimonio comprobari. Quas, cum veneris.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 122/537
104 EPISTOLARUMtanto confilio, tantaque animi magnitudine, a me gefta cfTe
cognofces, ut tibi multo majori, quam Africanus fuit, me non
multo minorem, quam Laelium, facile et in rcpublica et in
amicitia adjundtum effe patiare. Vale.
M. T. C, M. Li ci N I o, P. F. Crasso S. D.
VIIL ^UANTUM meum ftudium extiterit dignitatis tuae,
^ vel tuendas, vel etiam augendae, non dubito quin ad
te omnes tui fcripferint. Non enim fuit aut mediocre, aut ob-
fcurum, aut ejufmodi, quod filentio pofTet prasteriri. Nam et
cum confulibus et cum multis confularibus tanta contentione
decertavi, quanta nunquam antea uUa in caufa ; fufcepique
mihi perpetuam propugnationem pro omnibus ornamentis tuis;
veterique noftriE neceflitudini jamdiu debitum, fed multa va-
rietate temporum interruptum, officium cumulate reddidi.
Neque mehercule unquam mihi tui aut colendi, aut ornandi,
voluntas defuit : fed quaedam peftes hominum, laude aliena
dolentium, et te nonnunquam a me alienarunt, et me aliquan-
do immutarunt tibi. Sed extitit tempus optatum mihi magis,
quam fperatum, ut, florentifiimis tuis rebus, mea perfpici pof-
fet et memoria noftrae voluntatis, et amicitiae fides. Sum enim
confecutus, non modo ut domus tua tota, fed ut cundta civi-
tas, me tibi amiciffimum effe cognofceret. Itaque et prseftan-
tiflima omnium foeminarum uxor tua, et eximia pietate, vir-
tute, gratia, tui Crafft, meis confiliis, monitis, ftudiis, adtioni-
bufque, nituntur ; et fenatus populufque Romanus intelligit,
tibi abfenti nihil effe tam promptum, aut tam paratum, quam
in omnibus rebus, quae ad te pertineant, operam, curam, dili-
gentiam, audloritatem meam. Quae' fint adta, quaeque agantur,
domefticorum tibi literis declarari puto. De me fic exiftimes,
ac tibi perfuadeas, vehementer velim, non me repentina aliqua
voluntate, aut fortuito, ad tuam amplitudinem meis ofBciis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 123/537
AD FAMILIARES L I B. V. 105
ampledendam incidifTe; fed, ut primum forum attigerim, fpec-
tafle femper, ut tibi polTem quam maxime effe conjundtus.
Quo quidem ex tempore, memoria teneo, neque meam tibi
obfervantiam, neque mihi tuam fummam benevolentiam ac
liberalitatem, defuiffe. Si quae interciderunt non tam re, quam
fufpicione, violata -, ea cum fuerint et falfa et inania, fmt
evulfa ex omni memoria vitaque noftra. Is enim tu vir es, et
eum me ciYQ cupio, ut, quoniam in eadem reipublicas tempora
incidimus, conjund:ionem amicitiamque noflram utrique nof-
trum laudi fperem fore. Quamobrem tu, quantum tuo judicio
tribuendum effe nobis putes, ftatues ipfe : et, ut fpero, flatues
ex noftra dignitate. Ego vero tibi profiteor atque polliceor exi-
mium et fingulare meum fludium in omni genere officii, quod
ad honeflatem et gloriam tuam fpe6tet : in quo etiamfi multi
mecum contendent, tamen cum reliquis omnibus, tum Craffis
tuis, judicibus, omnes facile fuperabo : quos quidem ego ambo
unice diligo j fed in Marco benevolentia impari. Hoc magis
fum Publio deditus, quod me, quanquam a pueritia fua fem-
per, tamen hoc tempore maxime, ficut alterum parentem, et
obfervat et diligit. Has literas velim exiflimes foederis habitu-
ras effe vim, non epiflola^, meque ea, quae tibi promitto ac
recipio, fand:iflime effe obfervaturum, diligentiffimeque effe
fadlurum. Quas ame fufcepta defenlio efl, te abfente, dignitatis
tuEe, in ea jam ego non folum amicitiae nofti-ce, fed etiam con-
flantiag mea?, caufa permanebo. Quamobrem fatis effe hoc tem-
pore arbitratus fum hoc ad te fcribere : me, fi quid ipfe intel-
ligerem aut ad voluntatem, aut ad commodum, aut ad ampli-
tudinem tuam, pertinere, mea fponte id effe fadturum: fin au-
tem quippiam aut a te eflem admonitus, aut a tuis, effedlurum
ut intelligeres, nihil neque te fcripfiffe, neque quemquam tuo-
rum fruflra ad me detuliffe. Quamobrem velim ita et ipfe ad
me fcribas de omnibus minimis, maximis, mediocribufque,
rebus, ut ad hominem amiciffimum y et tuis praecipias, ut
opera, confilio, audoritate, gratia mea, fic utantur in omnibus
ToM. VII. O
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 124/537
io6 E P I S T O L A R U M
publlcis, privatis, forenfibus, domefticis, tuis, amicorum, hof-
pitum, clientium tuorum, negotiis, ut, quoad ejus fieri poffit,
prasfentiae tus defiderium meo labore minuatur. Vale.
Vatinius Imp. Ciceroni suo S. D.
IX. O/ vales, bene efi : ego valeo. Si tuam confuetuciinem in pa-
trociniis tuendisfervas^ P. Vatinius cliens advenity qui pro
fe caufam dicier vult. Nonj puto, repudiabis in honorey quem in
periculo recepijii. Ego autem quem potiiis adoptemy aut invocem,
quam illumy quo defendente vincere didici P An verear, ne, qui
potentif/imorum hominum confpirationem neglexerit pro mea falute,
is pro honore meo pufillorum ac malevolorum obtreSlationes et in~
vidias non proflernat atque obterat ? ^are, fi me, ficut foles,
amas, fufcipe me totum ; atque hoc quidquid eji oneris ac muneris,
pro mea dignitate, tibi tuendum ac fuftinendum puta. Scis meam
fortunam, nefcio quomodo, facile obtrediatores invenire, non meo
quidem mehercules merito : fed quanti id refert, fi tamen fato ne-
fcio quo accidit ? Si quifortefuerit, qui nojins dignitati obeffe ve-
lit, peto a te, ut tuam confuetudinem et liberalitatem in me ab-
fente defendendo mihi prcejies . Literas ad fenatum de rebus fiojiris
gejiis, quo exemplo miferam, infra tibi perfcripf. Dicitur mihi
tuusfervus anagnofiesfugitivus cum Vardceis effe : de quo tu mihi
nihil mandafti : ego tamen, terra fnarique ut conquireretur, pra-
mandavi : et profeBo tibi illum reperiam, nifi fi in Dalmatiam
aufugerit : et inde tamen aliquando eruam, Tu fiosfac ames. Vale^
A. d. V. idus ^intiles, ex cafris, Narona.
P. Vat inius Ciceroni suo S. D.
X. O/ vales, bene efi : ego quidem valeo. De Dionyfo tuo adhuc
nihil extrico : et eo minus, quod mefrigus Dalmaticum, quod
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 125/537
AD FAMILIARES L I B. V. 107
illmc ejecity ettam hic refrigeravit, Sed tamen non dejijlamt quin
illum aliquando eruam. Sed tamen omnia mihi dura imperas. De
Catilio nefcio quid ad me fcripfjli deprecationis diligentif[ima:. Apagete cum nojlro Sexto Servi/io : nam mehercule ego illum quoque amo.
Sed hujufmodi vos c/ientes, hujufmodi caufas, recipitis f hominem
unum omjiium crudelifimumy qui tot ingenuos, matres-fami/iast
cives RomanoSy occiditj arripuitt difperdidit, regicnes vafavit ?
SimiuSf tionfemifis homoy contra me arma tu/ity et eum be//o cepi.
Sed tamen, mi CicerOy quid Jacere pojjum ? Omnia me/jercu/e cu-
pioy quce tu mi/ji imperas. Meam animadverfonemy etJupp/icium,
quo ufurus eram in eum quem cepifeniy remitto tibi et condona.
^id i//is rejpondere pojjuniy quijua bona direpta^ naves expugna-tasy fratresy /iberosy parentes occifosy aF/iones expofu/ant ? Si me-
hercu/es Appii os habereniy in cujus /ocum Juffedlus Jumy tamen
hocJufinere non pofem. ^id ergo ef ? Faciam omniajeduloy qucB
te Jciam ve//e. Dejenditur a ^ Vo/ufoy tuo difcipu/oy fiforte ea
res poterit adverfariosfugare -, in eo maximafpes ejl. NoSy f quid
erit ific opusy defendes. Cc^far adhuc mihi injuriamfacit : de meis
fupp/icationibus et rebus gefis Da/maticis adhuc non refert : quafi
vero non jufijjimi triumphi in Da/matia res gefferim. Nam f hoc
expeBandum efydum totum be//um confciam ; viginti oppida
funtDa/matia antiqua -, qucc ipffbi afciverunt amp/iusfexaginta : hac
nif omnia expugnoy fi mihi fupp/icationes non decernuntury /onge
a/ia conditione egofum, ac cateri imperatores.
Ego pof fupp/icationes mihi decretas in Da/matiam profeBus
fum : Jex oppida vi oppugnando cepi: tmum hoCy quod erat maximum,
quater a mejam captum : quatuor enim turresy et quatuor muros,
cepiy et arcem eorum totam : ex qua me nivesy Jrigoray imbres,
detrujerunt : indignequey mi CicerOy oppidum captum et be//umjam
conJeSium re/inquere
JumcoaSius. ^are te rogOy
fiopus erit, ad
Ccefarem meam caufam agas, meque tibi in omnes partes defenden-
dum putes ', hoc exiflimansy neminem te tui amantiorem habere,
Va/e. Nonis Decemb. Narona*
O 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 126/537
io8 EPiSTOLARUM
M. T. C.P.
Vatinio ImperatgriS.
D*
XI. f~^ RATA tibi mea efle officia non miror: cognovi enim
te gratiffimum omnium j idque nunquam deftiti prae-
dicare : nee enim tu mihi habuifti modo gratiam, verum etiam
cumulatiffime retulifti. Quamobrem reliquis tuis rebus omni-
bus pari me fludio erga te et eadem voluntate cognofces. Quod
mihi foeminam primariam, Pompeiam, uxorem tuam, com-
mendas ; cum Sura noftro ftatim, tuis literis ledlis, locutus fum,
ut ei meis verbis diceret, ut, quidquid opus efTet, mihi denun-
tiaret : me omnia, quse ea vellet, fummo fludio curaque fadtu-
rum : itaque faciam ; eamque, fi opus ^{[t videbitur, ipfe con-
veniam. Tu tamen ei velim fcribas, ut nullam rem neque tam
magnam, neque tam parvam, putet, quse mihi aut difficilis,
aut parum me digna, videatur. Omnia, quae in tuis rebus agam,
et non laboriofa mihi et honefta videbuntur. De Dionylio, fi
me amas, confice. Quamcunque ei fidem dederis, praeftabo.
Si vero improbus fuerit, ut eft, duces eum captivum in
triumpho. Dalmatiis dii male faciant, qui tibi molefli funt.
Sed, ut fcribis, brevi capientur, et illuflrabunt res tuas geflas i
femper enim habiti funt bellicofi. Vale.
M. C. L. Luc CEio, Q^ F. S. D.
XII. f^ O R A M me tecum eadem haec agere faepe conantem
deterruit pudor quidam pene fubruflicus ;quae nunc
expromam abfens audacius j epiflola enim non erubefcit. Ardeo
cupiditate incredibili, neque, ut ego arbitror, reprehendenda,
nomen ut noflrum fcriptis illuflretur et celebretur tuis -, quod
etfi mihi faepe oflendis te effe fafturum, tamen ignofcas velim
huic feflinationi meae. Genus enim fcriptorum tuorum etfi erat
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 127/537
AD FAMILIARES LIB. V. 109
femper a me vehementer exped:atum, tamen vicit opinionem
meam, meque ita vel cepit, vel incendit, ut cuperem quam
celerrime res noftras monumentis commendari tuis. Neque
enim me folum commemoratio pofteritatis ad fpem quandam
immortalitatis rapit j fed etiam illa cupiditas, vel ut audloritate
teftimonii tui, vel indicio benevolentiae, vel fuavitate ingenii,
vivi perfruamur. Neque tamen, haec cum fcribebam, eram ne-
fcius, quantis oneribus premerere fufceptarum rerum et jam
inftitutarum : fed quia videbam Italici belli et civilis hiftoriam
jam a te pene cffe perfedlam, dixeras autem mihi te reliquas res
ordiri -, deeffe mihi nolui, quin te admonerem, ut cogitares,
conjundlene malles cum reliquis rebus noftra contexere, an, ut
multi Grsci fecerunt, Callifthenes Troicum bellum, Tim^eus
Pyrrhi, Polybius Numantinum ; qui omnes a perpetuis fuis
hiftoriis ea, quas dixi, bella feparaverunt ; tu quoque item
civilem conjurationem ab hoftilibus externifque bellis fejun-
geres. Equidem ad noftram laudem non multum video inter-
effe : fed ad properationem meam quiddam intereft, non te ex-
pedtare dum ad locum venias, ac ftatim caufam illam totam
et tempus arripere. Et fimul fi uno in argumento unaque in
perfona mens tua tota verfabitur, cerno jam animo, quanto
omnia uberiora atque ornatiora futura fint. Neque tamen igno-
ro, quam impudenter faciam, qui primum tibi tantum oneris
imponam, (potefl enim mihi denegare occupatio tua) deinde
etiam, ut ornes me, poftulem. Quid, fi illa tibi non tantopere
videntur ornanda ? Sed tamen, qui femel verecundi^ fines
tranfierit, eum bene et naviter oportet effe impudentem. Ita-
que te plane etiam atque etiam rogo, ut et ornes ea vehemen-
tius etiam, quam fortaffe fentis, et in eo leges hifloriae negli-
gas ;gratiamque illam, de qua fuaviflime quodam in prooemio
fcripfifli, a qua te defiedti non magis potuiffe demonflras, quam
Herculem Xenophontium illum a voluptate, ea fi me tibi ve-
hementius commendabit, ne afpernere ; amorique noflro pluf-
culum etiam, quam concedet veritas, largiare, Quod ii te
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 128/537
iio EPISTOLARUMadducemus, ut hoc fufcipias ; erit (ut mihi perfuadeo) materies
digna facultate et copia tua. A principio enim conjurationis
ufque ad reditum noftrum videtur mihi modicum quoddam
corpus confici pofle : in quo et illa poteris uti civilium com-
mutationum fcientia, vel in explicandis caufis rerum novarum,
vcl in remediis incommodorum, cum et reprehendes ea, quge
vituperanda duces ; et, quae placebunt, exponendis rationibus
comprobabis ; et, fi liberius, ut confuefti, agendum putabis,
multorum in nos perfidiam, infidias, proditionem, notabis.
Multam etiam cafus noftri tibi varietatem in fcribendo fuppe-
ditabunt, plenam cujufdam voluptatis, quae vehementer animos
hominum in legendo fcripto retinere poffit. Nihil eft enim
aptius ad deledtationem lecftoris, quam temporum varietates,
fortunasque viciffitudines : quse etfi nobis optabiles in experien-
do non fuerunt, in legendo tamen erunt jucundae. Habet enim
praeteriti doloris fecura recordatio deledtationem : caeteris vero
nulla perfundtis propria moleftia, cafus autem alienos fme ullo
dolore intuentibus, etiam ipfa mifericordia eft jucunda. Quem
enim noftrum ille moriens apud Mantineam Epaminondas non
cum quadam miferatione dele(flat ? qui tum denique fibi avelli
jubet fpiculum, poftea quam ei percontanti didtum eft, cly-
peum effie falvum ; ut, etiam in vulneris dolore, aequo animo
cum laude moreretur. Cujus ftudium in legendo non ere(ftum
Themiftoclis fuga redituque retinctur ? Etenim ordo ipfe an-
nalium mediocriter nos retinet, quafi enumeratione faftorum.
At viri faepe excellentis ancipites variique cafus habent admi-
rationem, expedtationem, laetitiam, molcftiam, fpem, timo-
rem : fi vero exitu notabili concluduntur, expletur animus ju-
cundiffima ledlionis voluptate. Quo mihi acciderit optatius, li
in hac fententia fueris, ut a continentibus tuis fcriptis, in qui-
bus perpetuam rerum geftarum hiftoriam complecfteris, fecer-
nas hanc quafi fabulam rerum eventorumque noftrorum. Habet
enim varios adtus, multafque adtiones et confiliorum et tem-
porum.. Ac non vereor, ne alTentatiuncula quadam aucupari
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 129/537
AD FAMILIARES L I B. V. iii
tuam gratiam videar, cum hoc demonftrem, me a te potifli-
mium ornari celebrarique velle. Neque enim tu is es, qui, quid
fis,
nefcias; et
qui noneos magis, qui te
non admirentur, in-vidos, quam eos, qui laudent, aflentatores, arbitrere. Neque
autem ego fum ita demens, ut me fempiternaE gloriae per eum
commendari velim, qui non ipfe quoque in me commendando
propriam ingenii gloriam confequatur. Neque enim Alexander
ille gratias caufa ab Apelle potiffimum pingi, et a Lyfippo
fingi, volebat ^ fed quod illorum artem cum ipfis, tum etiam
iibi, gloriae fore putabat. Atque illi artifices corporis fimu-
lacra ignotis nota faciebant : quae vel fi nulla fmt, nihilo fmt
tamen obfcuriores clari viri. Nec minus efl Spartiates Agefilaus
ille perhibendus, qui neque pidtam, ncque £d;am, imaginem
fuam paffus efl effe, quam qui in eo genere laborarunt ; unus
£nim Xenophontis libellus in eo rege laudando facile omnes
imagines omnium ftatuafque fuperavit. Atque hoc pra-flantius
mihi fuerit, et ad laetitiam animi et ad memori^ dignitatem,
fi in tua fcripta pervenero, quam fi in caeterorum; quod non
ingenium mihi folum fuppeditatum fuerit tuum, ficut Timo-
leonti a Timaeo, aut ab Herodoto Themiftocli ; fed etiam auc-
toritas clariflimi et fpedlatifhmi viri, et in reipublica; maximis
gravifHmifque caufis cogniti atque in primis probati ; ut mibi
non folum praeconium, qaod, cum in Siga?um veniffet Alexan-
-der, ab Homero Achilli tributum effe dixit ; fed etiam grave
teflimonium impertitum clari hominis magnique videatur. Pla-
cet enim Hedtor illejiiiihi Naevianus, qui non tantum laudari fe
laetatur, fed addit etiam, a laudato viro, Quod fi a te non im-
petro, hoc efl, fi quas te res impedierit, (neque enim fas effe
arbitror, quidquam me rogantem abs te non impetrare) cogar
fortaffe facere, quod nonnulli faepe reprehendunt ; fcribam ipfe
de me : multorum taraen exemplo et clarorum virorum. Sed,
quod te non fugit, haec funt in hoc genere vitia : et verecun-
dius ipfi de itit fcribant neceffe eft, fi quid efl laudandum ; et
praetereant, fi quid reprehendendum efl. Accedit etiam, ut
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 130/537
112 EPISTOLARUMminor fit fides, minor aii6toritas : multi denique reprehendant,
et dicant, verecundiores effe proecones ludorum gymnicorum,
qui cum ca^teris coronas impofuerint vid:oribus, eorumque no-
mina magna voce pronuntiarint, cum ipfi ante ludorum mif-
lionem corona donentur, alium prasconem adhibeant, ne fua
voce ipfi fe vidlores effe praedicent. Haec nos vitare cupimus
et, fi recipis caufam noiLram, vitabimus ; idque ut facias, ro-
gamus. Ac ne forte mirere, cur, cum mihi faepe oflenderis te
accuratifiime noflrorum temporum confilia atque eventus literis
mandaturum, a te id nunc tanto opcre et tam multis verbis
petamus ; illa nos cupiditas incendit, de qua initio fcripfi, fef-
tinationis, quod alacres animo fumus ; ut et cgeteri viventibus
nobis ex libris tuis nos cognofcant, et nofmetipfi vivi gloriola
noflra perfruamur. His de rebus quid ad:urus fis, fi tibi non
efl moleflum, refcribas mihi velim. Si enim fufcipis caufam,
conficiam commentarios rerum omnium : fin autem differs me
in tempus aliud, coram tecum loquar. Tu interea non ceffabis,
et ea, quas habes inflituta, perpolies, nofque diliges. Vale.
M. C. L. LuccEio, Q^F. S. D.
Xin. /^UANQJJAM ipfa confolatio literarum tuarum mihi
''• gratifiima efl; declarat enim fummam benevolentiam
conjun6lam pari prudentia ; tamen illum frud:um ex iis literis
vel maximum cepi, quod te praeclare res humanas contemnen-
tem, et optime contra fortunam paratum armatumque cognovi.
Quam quidem laudem fapientiae flatuo effe maximam, non ali-
unde pendere, nec extrinfecus aut bene aut male vivendi fuf-
penfas habere rationes. Quas cogitatio cum mihi non omnino
excidiffet, (etenim penitus infederat) vi tamen tempeflatum et
concurfu calamitatum erat aliquantum labefad:ata atque con-
vulfa: cui teopitulari et video, et id fecifTe etiam proximis lite-
ris, multumque pr-ofeciiTe, fentio. Itaque hec faspius dicendum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 131/537
AD FAMILIARES L I B. V. 113
tibique non lignificandum folum, fed etiam declarandum, ar-
bitror, nihil mihi efTe potuifTe tuis Hteris gratius. Ad confo-
landum autem cum illa valent, quae eleganter copiofeque col-
legifti ; tum nihil plus, quam quod firmitudinem gravitatem-
que animi tui perfpexi, quam non imitari turpiiTmium exif-
timo. Itaque hoc etiam fortiorem me puto, quam te ipfum
praeceptorem fortitu.dinis, quod tu mihi videre fpem nonnullam
habere, hcec aliquando futura meliora : cafus enim gladiato-
rii, fimilitudinefque ese, tum rationes in ea difputatione a te
coUedtcT, vetabant me reipublica^ penitus diffidere. Itaque al-
terum minus mirum, fortiorem te efie, cum aliquid fperes ;
alterum mirum, fpe ulla teneri. Quid efl enim non ita aited:um,
ut id non deletum extind:umque effe fateare ? Circumfpice om-
nia membra reipublicae, quae notiffima funt tibi; nullum repe-
ries profedlo, quod non fradlum debilitatumve fit. Quas perfe-
querer, fi aut melius ea viderem, quam tu vides, aut comme-
morare poffem fine dolore ;quanquam tuis monitis praeceptif-
que omnis efl abjiciendus dolor. Ergo et domeflica feremus,
ut cenfes, et publica paulo etiam fortius fortaffe, quam tu ipfc,
qui prsecipis. Te enim fpes aliqua confolatur, ut fcribis : nos
autem erimus etiam in omnibus defperatione fortes, ut tu
tamen idem et hortaris et prscipis. Das enim mihi jucundas
recordationes confcientiae noflra^, rerumque earum, quas, te
in primis auftore, geffimus. Praeftitimus enim patriae non mi-
nus certe, quam debuimus ; pkis profed:o, quam efl ab animo
cujufquam, aut confilio, hominis poflulatum. Ignofces mihi de
meipfo aliquid praedicanti : quarum enim tu rerum cogitatione
nos levare aegritudine voluifli, earum etiam commemoratione
lenimur. Itaque, ut mones, quantum potero, me ab omnibus
molefliis et angoribus abducam; transferamque animum ad ea,
quibus fecundae res ornantur, adverfae adjuvantur: tecumque et
ero tantum, quantum patietur utriufque aetas et valetudo; et fi
effe una minus poterimus, quam volumus, animorum tamen
ToM. VII. P
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 132/537
114 EPISTOLARUMconjun(ftione, iifdem ftudiis ita fruemur, ut nunquam non una
efle videamur. Vale.
L. LuccEius Q^ F. M. T. Ciceroni, M. F. S. D.
XIV. O/ vales, bene ejl : 'ualeoJicutfoleo \ paululo tamen etiam
detertusy quamfoleo Te requifivi fcepiuSy ut viderem
Romce quia pojlea non fuijli, quam difcejferat, miratusfum ; quod
item nunc miror. No?i habeo certum, que^ te res hinc maxime retra-
bat. Sifolitudine delediare, cumfcribasy et aliquid agas eorum, quo-
rum confuejii, gaudeo, neque reprehendo tuum conflium : nam nihil
yio potejl ejfejucundius, non modo miferis his temporibus et iuSluofs,
fed etiam tranquillis et optatis -, prcefertim vel animo defatigato tuo,
qui nunc requietem qucerat ex magnis occupationibus, vel erudito,
quifemper aliquid ex fe promat, quod alios deleBet, ipfum laudi-
bus illufiret. Sin autem, ficut hic dum eras, lacrymis ac trifiitice
te tradidifii, doleo, quia doles et angere ; nec pojfum te, fi conce-
dis- quodfentimus ut liberius dicamus, non accufare. ^id enim ?
tu folus aperta non videbis, qui propter acumen occultiffima per-
fpicis ? tu non intelliges, te querelis quotidianis nihil proficere ? non
tntelliges duplicari follicitudines, quas elevare tua te prudentia pof-
tulat ? ^odji non pojfumus aiiquid proficereJuadendo, gratia con-
tendimus, et roga?ido, Ji quid nofira cauja vis, ut ijiis te molefiiis
laxes, et ad conviSlum nojirum redeas, et ad conjuetudinem, vel
nofiram communem, vel tuamfolius ac propriam. Cupio non obtun-
dere te, fi non deleSiare nojiro Jiudio : cupio deterrere, ne perma-
7ieas in incepto : cum dua res ifice contrarice me conturbent ; ex
quibus aut in altera mihi velim, Ji potes, obtemperes, aut in altera
non ojjendas. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 133/537
AD FAMILIARES L I B. V. 115
M. CiCERo L. LuccEio, Q^ F. S.
XV. /^MNIS amor tuus ex omnibus partibus fe oftendit in
his literis, quas a te proxime accepi ; non ille quidem
mihi ignotus, fed tamen gratus et optatus : dicerem, jucundus,
nifi id verbum in omne tempus perdidiiTem : neque ob eam
unam caufam, quam tu fufpicaris, et in qua me, leniffimis et
amantiffimis verbis utens, re graviter accufas ; fed quod illius
tanti vulneris quae remedia efle debebant, ea nulla funt. Quid
enim? ad amicofne
confugiam?
quammulti funt ?
habuimusenim fere communes, quorum alii occiderunt, alii nefcio quo
pa(flo obduruerunt. Tecum vivere polfem; equidem et maxime
vellem. Vetullas, amor, confuetudo, ftudia paria: quod vincu-
lum, qax res, deeft noftras conjundtioni ? Poflumufne igitur
efte una ? Nec mehercule intelligo, quid impediat. Sed certe
adhuc non fuimus, cum efl*emus vicini in Tufculano, in Puteo-
lano. Nam quid dicam in urbe ? in qua, cum forum commune
fit, vicinitas non requiritur. Sed cafu nefcio quo in ea tempora
noftra aetas incidit, ut cum maxime florere nos oporteret, tum
vivere etiam puderet. Quod enim mihi poterat efle perfugium,
fpoliato et domefticis et forenfibus ornamentis atque folatiis ?
literae, credo, quibus utor affidue; quid enim aliud facere
poflfum ? fed nefcio quomodo ipfae illae excludere me a porta
et perfugio videntur, et quafi exprobrare, quod in ea vita ma-
neam, in qua nihil infit, nifi propagatio miferrimi temporis.
Hic tu ea me abefle urbe miraris, in qua domus nihil deledlare
poffit ? fummum fit odium temporum, hominum, fori, curiae ?
Itaque fic literis utor, in quibus confumo omne tempus, non
ut ab his medicinam perpetuam, fed ut exiguam doloris obli-
vionem, petam. Quod fl id egifl^emus, ego atque tu, quod ne
in mentem quidem nobis veniebat propter quotidianos metus,
omne tempus una fuifl^emus; neque me valetudo tua offenderet,
P 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 134/537
ii6 EPISTOLAR U M
neque te mcEror meus : quod, quantum fieri poterit, confe-
quamur. Quid enim efl utrique noflrum aptius ? Propediem
te igitur videbo. Vale.
M. T. CiCERo TiTio S. D.
XVI. l^ T S I unus ex omnibus minime fum ad te confolan-
dum accommodatus, quod tantum ex tuis molefliis
cepi doloris, ut confolatione ipfe egerem ; tamen cum longius
a fummi ludlus acerbitate meus abeffet dolor, quam tuus, ftatui
noflrae neceflitudinis effe, meceque in te benevolentiae, non ta-
cere tanto in tuo moerore tamdiu; fed adhibere aliquam modi-
cam confolationem, quae levare dolorem tuum poffet, fi minus
fanare potuiffet. Efl autem confolatio pervulgata quidem illa
maxime, quam femper in ore atque in animo habere debemus,
Homines nos ut effe meminerimus, ea lege natos, ut omnibus
telis fortunae propofita fit vita noflra ; neque effe recufandum,
quominus ea, qua nati fumus, conditione vivamus ; neve tam
graviter eos cafus feramus, quos nullo confilio vitare poffimus;
eventifque aliorum memoria repetendis, nihil accidiffe nobis
novi cogitemus. Neque has, neque casteras confolatio^nes, quas
funt a fapientifHmis viris ufurpatae, memoriasque literis proditse,
tantum videntur proficere debere, quantum flatus ipfe noflrae
civitatis, et h^c prolatio temporum perditorum : cum beatifli-
mi fmt, qui liberos non fufceperunt ; minus autem miferi, qui
his temporibus amiferunt, quam fi eofdem bona, aut denique
aliqua, republica perdidiffent. Quod fi tuum te defiderium mo-
vet, aut fi tuarum rerum cogitatione moeres, non facile ex-
hauriri tibi iflum dolorem poffe univerfum puto. Sin illa te res
cruciat, quae magis amoris efl, ut eorum, qui occiderunt, mi-
ferias lugeas : ut ea non dicam, quae faepiflime et legi et audi-
vi, nihil mali effe in morte, in qua fi refideat fenfus, immorta-
litas illa potius, quam mors, ducenda fit ; fin fit amifTus, nulla
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 135/537
AD FAMILIARES L I B. V. 117
videri miferia debeat, quse non fentiatur: hoc tamen non dubi-
tans confirmare polTum, ea mifceri, parari, impendere, reipub-
licas, quae qui reliquerit, nullo modo mihi quidem deceptus
efle videatur. Quid efl enim jam non modo pudori, probitati,
virtuti, redtis ftudiis, bonis artibus, fed omnino libertati ac fa-
luti, loci ? Non, mehercule, quemquam audivi hoc graviflimo
et peftilentiffimo anno adolefcentulum aut puerum mortuum,
qui mihi non a diis immortalibus ereptus ex his miferiis atque
ex iniquiffima conditione vitae videretur. Quare, fi tibi unum
hoc detrahi poteft, ne quid iis, quos amafli, mali putes conti-
giffe; permultum erit ex mcerore tuo diminutum. Relinquetur
enim fimplex illa jam cura doloris tui, quae non cum illis com-municabitur, fed ad te ipfum proprie referetur : in qua non efl
jam gravitatis ac fapientiae tuas, quam tu a puero prasftitifli, ferre
immoderatius cafum incommodorum tuorum, qui fit ab eorum,
quos dilexeris, miferia maloque fejundtus. Etenim eum femper
te et privatis in rebus et publicis prasftitifli, tuenda tibi ut fit
gravitas, et conftantias ferviendum. Nam quod allatura efl ipfa>
diuturnitas, quae maximos ludtus vetuflate tolUt, id nos praeci-
pere confilio prudentiaque debemus. Etenim fi nulla unquam
fuit liberis amiffis tam imbecillo mulier animo, qus non ali-
quando lugendi modum fecerit : certe nos, quod eft dies al-
latura, id confilio anteferre debemus ; neque expedtare tem-
poris medicinam, quam reprcefentare ratione poffimus. His.
ego literis fi quid profecifTem, exiftimabam optandum quiddam
me effe affecutum : fin minus forte valuifTent, officio tamen effe
fundum benevolentiffimi atque amiciffimijquem me tibi et
fuiffe femper exiflimes velim, et futurum effe confidas. Vale.
M. C I c E R o P. S E X T I o P. F. S. D.
XVII. XTON oblivione amicitis noflrae, neque intermiffione
confuetudinis meae, fuperioribus temporibus ad ts
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 136/537
ii8 EPISTOLARUMnullas literas mifi, fed quod priora tempora in ruinis reipublicae
noftrifque jacuerunt; pofteriora autem me a fcribendo tuis in-
juftiffimis atque acerbiffimis incommodis retardarunt. Cum
vero et intervallum jam fatis longum fuiffet, et tuam virtutem
animique magnitudinem diligentius eiTem mecum recordatus,
non putavi efle alienum inftitutis meis haec ad te fcribere. Ego
te, P. Sexti, et primis temporibus illis, quibus in invidiam ab-
fens et in crimen vocabare, defendi: et cum in tui familiariffimi
judicio ac periculo tuum crimen conjungeretur, ut potui, ac-
curatiffime te tuamque caufam tutatus fum : et proxime, recenti
adventu meo, cum rem aliter inftitutam ofFendiffem, ac mihi
placuiflet, fi adfuilTem, tamen nulla re faluti tuae defui : cum-
que eo tempore invidia annonae, inimici non folum tui, verum
etiam amicorum tuorum, iniquitas totius judicii, multaque
alia reipublicae vitia, plus, quam caufa ipfa veritafque, valuif-
fent ; Publio tuo neque opera, neque conlilio, neque labore,
neque gratia, neque teftimonio, defui. Quamobrem, omnibus
officiis amicitiae diligenter a me fandleque fervatis, ne hoc qui-
dem praetermittendum effie duxi, te ut hortarer rogaremque,
ut et hominem te et virum efle meminiftes, id eft, ut com-
munem incertumque cafum, quem neque vitare quifquam nof-
trum, nec praeftare, uUo pad:o poteft, fapienter ferres, et do-
lori fortiter ac fortunas refifteres ; cogitarefque et in noftra
civitate, et in caeteris, quse rerum potitse funt, multis fortiffi-
mis atque optimis viris injuftis judiciis tales cafus incidifte.
Illud utinam ne vere fcriberem, ea te republica carere, in qua
neminem prudentem hominem res ulla deledlet. De tuo autem
filio vereor, ne li nihil ad te fcripferim, debitum ejus virtuti
videar teftimonium non cepifTe ; fm autem omnia, quas {en-
tio, perfcripferim, ne refricem meis literis defiderium ac dolo-
rem tuum. Sed tamen prudentiffime facies, fi illius pietatem,
virtutem, induftriam, ubicunque eris, tuam e{[e, tecum effe,
duces : nec enim minus noftra funt, quae animo comple<5timur,
quam quae oculis intuemur. Quamobrem et illius eximia virtus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 137/537
AD FAMILIARES L I B. V. 119
fummufque in te amor, magnas tibi confolationi debet efTci et
nos caeterique, qui te non ex fortuna, fed ex virtute, tua pen-
dimus, femperque pendemus; et
maxime, animitui
confcien-tia, cum tibi nihil merito accidiife reputabis: fi et illud adjun-
ges, Homines fapientes turpitudine, non cafu ; et delidlo fuo,
non aliorum injuria, commoveri. Ego et memoria noftrae ve-
teris amicitiae, et virtute atque obfervantia iilii tui, monitus,
nuUo loco deero, neque ad confolandum, neque ad levandum,
fortunam tuam. Tu fi quid ad me forte fcripferis, perficiam^
ne te fruflra fcripfifie arbitrere. Vale.
M. CicERo T. Fadio S. D.
XVIII. pp T S I egomet, qui te confolari cupio, confolandus
ipfe fumi propterea quod nullam rem gravius jam-
diu tuli, quam incommodum tuum ; tamen te magnopere non
hortor folum, fed etiam, pro amore noftro, rogo atque oro, te
colligas, virumque praebeas, et qua conditione omnes homi-
nes, et quibus temporibus nati fimus, cogites. Plus tibi virtus
tua dedit, quam fortuna abftulit : propterea quod adeptus es,
quod non multi homines novi -, amififti, quaD plurimi homines
nobilifiimi. Ea denique videtur conditio impendere legum, ju-
diciorum, temporum, ut optime ad;um cum eo videatur effe,
qui quam levifTima pcena ab hac republica difcefferit. Tu vero,
qui et fortunas et liberos habeas, et nos caeterofque necefTitu-
dine et benevolentia tecum conjundtiflimos;quique magnam
facultatem fis habiturus nobifcum et cum omnibus tuis vi-
vendi ; et cum unum fit judicium, ex tam multis, quod re-
prehendatur, ut quod una fententia, eaque dubia, potenti^ ali-
cujus condonatum exiftimetur ; omnibus his de caufis debes
iflam molefliam quam lenifTime ferre. Meus animus erit in te
liberofque tuos femper, quem tu efle vis, et qui effe debet.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 138/537
120 £ P I S T O L A R U M
ClCERO RUFO.
XIX. p TSI mihi nunquam dubium fuit, quin tibi efTem ca-
riffimus, tamen quotidie magis id perfpicio ; extatque
id, quod mihi oftenderas quibufdam literis, hoc te ftudiofiorem
in me colendo fore, quam in provincia fuilTes, (etfi, meo judi-
cio, nihil ad tuum provinciale officium addi poteft) quo liberius
judicium cffe poffet tuum. Itaque me et fuperiores literae tu£e
admodum delecflaverunt, quibus et expedatum meum adven-
tum abs te amanter videbam, et, cum aliter res cecidifTet ac
putaffes, te meo confilio magnopere effe Isetatum: et his proxi-
mis literis magnum cepi frudlum et judicii, et officii tui : ju-
•dicii, quod intelligo, te, (id quod omnes fortes ac boni viri
facere debent) nihil putare utile efle, nifi quod redum honef-
tumque fit ; officii, quod te mecum, quodcunque cepifTem
confilii, polliceris fore ; quo neque mihi gratius, neque, ut ego
arbitror, tibi honeftius, effe quidquam poteft. Mihi confilium
captum jamdiu efl : de quo ad te, non quo celandus effes, ni-
hil fcripfi antea; fed quia communicatio confilii, tali tempore,
quafi quaedam admonitio videtur effe officii, vel potius efflagi-
tatio ad coeundam focietatem vel periculi, vel laboris. Cum
vero ea tua fit voluntas, humanitas, benevolentia, erga me, li-
benter ampled:or talem animum : fed ita (non enim dimittam
pudorem in rogando meum) fi feceris id, quod oftendis, raag-
nam habebo gratiam ; fi non feceris, ignofcam : et alterum ti-
mori, alterum mihi, te negare non potuiffe arbitrabor. Efl enim
res profedto maxima. Quid reftum fit, apparetj quid expediat,
obfcurum efl: ita tamen, ut, fi nos ii fumus, qui effe debemus,
id efl, fludio digni et literis noftris, dubitare non poffimus,
^uin ea maxime conducant, quae funt redtiffima. Quare tu, fi
fimul placebit, flatim ad me venies : fm idem placebit, atque
.eodem, nec continuo poteris ; omnia tibi ut nota fmt, faciam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 139/537
AD FAMILIARES L I B. V. 121
Quldquid ftatueris, te mihi amicum j lin id quod opto, etiam
amiciffimum, judicabo, Vale.
ClCERORuFO.
XX. /^ UO modo potuIiTem, te conveniiTem, fi eo, quo con-
*^ ftitneras, venire voluifles. Quare etfi mei commodi
caufa commovere me noluifti, tamen ita exiftimes velim, me
antelaturum fuilTe, fi ad me mifiifes, voluntatem tuam commo-
do ineo. Ad ea quae fcripfifli, commodius equidem poffem de
lingulis ad te rebus fcribere, fi M. TuUius, fcriba meus, ad-
effet j a quo mihi exploratum efl, in rationibus duntaxat refe-
rendis (de caeteris rebus afHrmare non poffum) nihil eum fe-
ciffe fcientem, quod effet contra aut rem, aut exiftimationem
tuam : dein, fi rationum referendarum jus vetus et mos an-
tiquus maneret, me relaturum rationes, nifi tecum pro con-
jund:ione noftrae necefTitudinis con.tuliffem confeciffemque,
non fuiffe. Quod igitur feciffem ad urbem, fi confuetudo prif-
tina maneret, id, cum lege Julia relinquere rationes in pro-
vincia neceffe erat, eafdemque totidem verbis referre ad aera-
rium, feci in provincia, Neque ita feci, ut te ad meum arbi-
trium adducerem j fed tribui tibi tantum, quantum me tribuIfTe
nunquam me poenitebit : totum enim fcrlbam meum, quem
tibi video nunc efle fufpedum, tibi tradidi: tu ei M. Mindium,
fratrem tuum, adjunxifli. Rationes confeftcB me abfente funt
tecum, ad quas ego nihil adhibui praster ledlionem. Ita ac-
cepi librum a meo fervo fcriba, ut eundem acceperim a fratre
tuo. Si honor is fuit, majorem tibi habere non potui : fi fides,
majorem tibi habui, quam pene ipfi mihi: fi providendum fuit,
ne quid aliter, ac tibi et honeflum et utile effet, referretur
non habui cui potius id negotii darem, quam cui dedi. Illud
quidem certe fadlum efl, quod lex jubebat, ut apud duas
ToM. VII. Q^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 140/537
122 EPISTOLARUMcivitates, Laodicenfem et Apameenfem, quae nobis maximae
videbantur, quoniam ita necefTe erat, rationes confedlas et con-
folidatas deponeremus. Itaque huic loco primum refpondeo,me, quanquam juftis de caulis rationes deferre properarim, ta-
men te expedtaturum fuifle, nifi in provincia relidtas rationes
pro latis haberem. Quamobrem de Volufio quod fcribis, non
eft id rationum : docuerunt enim me periti homines, in his
cum omnium peritiflimus, tum mihi amiciflimus, C. Camil-
his, ad Volufium transferri nomen a Valerio non potuilTe ; {^6.
prasdes Valerianos teneri : neque id erat H-S xxx, ut fcribis,
fed XIX. Erat enim nobis curata pecunia Valerii mancipis no-
mine:
ex qua reliquum quod erat, in rationibus retuli. Sedlic me et liberaHtatis frudlu privas, et diHgentiae, et (quod mi-
nime tamen laboro) mediocris etiam prudentiae. Liberalitatis,
quod mavis fcribae mei beneficio, quam meo, legatum meum
prsefediumque maxima calamitate levatos, cum praefertim non
deberent effe obligati : dihgentiae, quod exiftimas de tanto of-
ficio meo, tanto etiam periculo, nec fcilTe me quidquam, nec
cogitavifTej fcribam, quidquid voluilTet, cum id mihi ne recita-
viifet quidem, retulilTe: prudentiae, cum rem a me non inlipien-
ter excogitatam, ne cogitatam quidem putes. Nam et Volufiiliberandi meum fuit confilium ; et ut multa tam gravis Va-
lerianis pra?dibus, ipfique T. Mario, depelleretur, a me inita
ratio eil;quam quidem omnes non folum probant, fed etiam
laudant : et, fi verum fcire vis, hoc uni fcribje meo intellexi
non nimium placere. Sed ego putavi effe viri boni, cum po-
pulus fuum fervaret, confulere fortunis tot vel amicorum, vel
civium. Nam de Lucceio eft ita adlum, ut, auftore Cn. Pom-
peio, ifla pecunia in fano poneretur : id ego agnovi meo jufTu
effe fadlum: qua pecunia Pompeiusefl ufus, ut tua,
quamtu
de-pofueras, Sextius. Sed haec ad te nihil intelligo pertinere. IHud
me non animadvertiffe molefte ferrem, ut adfcriberem, te in
lano pecuniam juffu meo depofuiffe, nifi ifla pecunia graviflimis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 141/537
AD FAMILIARES L I B. V. 123
efTet certiffimifque monumentis teftata, cui data, quo fenatus-
confulto, quibus tuis, quibus meis, literis P. Sextio tradita eifet,
QuaE cum viderem tot veftigiis impreffa, ut in his errari nonpofTet, non adfcripfi id, quod tua nihil referebat. Ego tamen
adfcripfiffe mallem, cum id te video defiderare. Sicut fcribis
tibi id effe referendum, idem ipfe fentio; neque in eo quidquam
a meis rationibus difcrepabunt tuae. Addes enim tu, meo juffu,
quod ego quidem non addidi ; nec caufa efl cur negem ; nec,
fi effet, et tu nolles, negarem. Nam de H-S nongentis milli-
bus, certe ita relatum efl, ut tu, five frater tuus referri voluit.
Sed, fi quid efl, quando de logeo parum gratum efl, quod
egoin rationibus referendis etiam
nunccorrigere
pofTnn j deeo mihi, cum fenatus-confulto non fim ufus, quid per leges
liceat, confiderandum efl. Te certe in pecunia exad:a ita ef-
ferre ex meis rationibus relatis non oportuit, nifi quid me
fallit ; funt enim aUi peritiores. Illud cavfe dubites, quin ego
omnia faciam, quse intereffe tua, aut etiam velle te, exiflimem,
fi ullo facere modo pofTim. Quod fcribis de beneficiis, fcito
a me et tribunos militares, et prsefedlos, et contubernales dun-
taxat meos, delatos effe. In quo quidem ratio me fefellit ; libe-
rum enim mihi tempus ad eos deferendos exiflimabam dari
poflea certior fum fadlus, triginta diebus deferri neceffe effe,
quibus rationes retuliffem. Sane molefle tuli, non illa benefi-
cia tuas potius ambitioni refervata effe, quam mex, qui ambi-
tione nihil uterer. De centurionibus tamen, et de tribunorum
miUtarium contubernalibus, res eft in integro; genus enim ho-
rum beneiiciorum definitum lege non erat. Reliquum efl de
H-S centum millibus, de quibus memini mihi a te Myrina
literas cffe allatas, non mei errati, fed tui : in quo peccatum
videbatur effe, fi modo erat, fratris tui et TuUii. Sed cum id
corrigi non poffet, quod jam depofitis rationibus ex provincia
decefTimus, credo me quidem tibi pro animi mei vohmtate,
proque ea fpe facultatum, quam tum habebamus, quam huma-
0^2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 142/537
124 E P I S T O L A R U M
niffime potuerim refcripfifTe : fed neque tum me humanitate li-
terarum mearum obligatum puto, neque tuam hodie epiftolam
de H-S centum fic accepiife, ut ii accipiunt, quibus epiftolae
per haec tempora moleftas funt. Simul illud cogitare debes,
me omnem pecuniam, quas ad me falvis legibus pervenifTet,
Ephefi apud publicanos depofuifle : id fuifle H-S xxii : eam
omnem pecuniam Pompeium abfluliffe : quod ego five aequo
animo, five iniquo, fero, tu de H-S centum acquo animo
ferre debes, et exiftimare eo minus ad te vel de tuis cibariis,
vel de mea liberalitate, pervenifTe. Quod fi mihi expenfa ifla
H-S centum tulifles, tamen, quas tua efl fuavitas, quique in
me amor, nolles a me hoc tempore asflimationem accipere :
nam numeratum fi cuperem, non erat. Sed haec jocatum me
putato, ut ego te exiftimo. Ego tamen cum Tullius rure re-
dierit, mittam eum ad te, fi quid ad rem putabis pertinere.
Hanc epiflolam cur non fcindi velim, caufa nuUa efl. Vale.
M. T. C. L. Mescinio S. D.
XXI. f^K AT JE mihi tuae liter^e fuerunt, ex quibus intel-
lexi, quod etiam fine literis arbitrabar, te fumma
cupiditate affe6:um efle vid^ndi mei : quod ego ita libenter ac-
cipio, ut tamen tibi non concedam. Nam tecum effe, ita mihi
omnia, quas opto, contingant, ut vehementer velim. Etenim,
cum efTet major et virorum, et civium bonorum, et jucundo-
rum hominum,^ et amantium mei, copia, tamen erat nemo qui-
eum effem libentius, quam tecum, et pauci, quibufcum effem
aeque libenter : hoc vero tempore, cum alii interierint, alii ab-
fint, alii mutati voluntate fmt, unum, medius fidius, tecum
diem libentius pofuerim, quam hoc omne tempus cum plerif-
que eorum, quibufcum vivo neceffario. Noli enim exiflimare,
mihi folitudinem non jucundiorem effe, qua tamen ipfa uti non
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 143/537
AD FAMILIARES L I B. V. 125
licet, quam. fermones eorum, qui frequentant domum meam,
excepto uno, aut fummum altero. Itaque utor eodem perfugio,
quo tibi utendum cenfeo, literulis noflris ; praeterea confcientia
etiam confiliorum meorum. Ego enim is fum, quemadmodum
tu facillime potes exiftimare, qui nihil unquam mea potius,
quam meorum civium, caufa fecerim : cui nifi invidilTet is,
quem tu nunquam amafti, (me enim amabas) et ipfe beatus
effet, et omnes boni. Ego fum, qui nullius vim plus valere
volui, quam honeflum otium : idemque, cum illa ipfa arma,-
quae femper timueram, plus pofTe fenfi, quam illum confenfum
bonorum, quem ego idem efFeceram, quavis tuta conditione
pacem accipere malui, quam viribus cum valentiore pugnare.
Sed et hasc et multa alia coram brevi tempore licebit. Neque
me tamen ulla res alia Romae tenet, nifi expedlatio rerum
Africanarum : videtur enim mihi res in propinquum addud:a
difcrimen. Puto autem mea nonnihil intereffe, (quanquam id
ipfum, quid interfit, non fane intelligo) veruntamen, quid-
quid illinc nuntiatum fit, non longe abeffe velim a confiliis ami-
corum. Eft enim res jam in eum locum addudla, ut quanquani
multum interfit inter eorum caufas, qui dimicant, tamen inter
vid:orias non multum interfuturum putem. Sed plane animus,qui dubiis rebus forfitan fuerit infirmior, defperatis confirmatus
efl multum ; quem etiam tus fuperiores literae confirmarunt,
quibus intellexi quam fortiter injuriam ferres : juvitque me, tibi.
cum fummam humanitatem, tum etiam tuas literas, profuifTe.
Verum enim fcribam, teneriore mihi animo videbare, ficut om-
nes fere, qui vita ingenua in beata civitate et in libera viximus.
Sed ut illa fecunda moderate tulimus, fic hanc non folum ad-
verfam, fed funditus everfam, fortunam fortiter ferre debemus;
ut hoc faltem in maximis malis boni confequamur, ut mortem,quam etiam beati contemnere debeamus, propterea quod nul-
lum fenfum effet habitura, nunc fic afFedli, non modo contem-
nere debeamuSj fed etiam optare. Tu, fi me diligis, fruere iflo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 144/537
126 EPISTOLARUMotlo, tiblque perfuade, praeter culpam ac peccatum, qua fem-
per caruifti et carebis, homini accidere nihil poffe, quod (it
horribile aut pertimefcendum. Ego, fi videbitur redte fieri
pofTe, ad te veniam brevi j fi quid acciderit, ut mutandum
confilium fit, te certiorem faciam ftatim. Tu ita fac cupidus
inei videndi fis, ut iftinc ne te moveas tam infirma valetudine,
nifi ex me prius quaefieris per literas, quid te velim facere.
Me velim, ut facis, diligas, valetudinique tuae et tranquillitati
animi fervias.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 145/537
[ 127 ]
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES
L I B E R VL
M. ClCERO A. TORQ^UATO S. D.
I. TT^ T S I ea perturbatio efl omnium rerum, ut fux quem-
-I—_> que fortunas maxime poeniteat, nemoque fit, quin
ubivis, quam ibi ubi eft, effe malit ; tamen mihi dubium non
eft, quin hoc tempore, bono viro Romae efle miferrimum fit.
Nam etfi, quocunque in loco quifquis eft, idem efi: ei fenfus,
et eadem acerbitas ex interitu rerum et publicarum et fuarum
tamen oculi augent dolorem, qui ea, quae caeteri audiunt, in-tueri coguntur, nec avertere a miferiis cogitationem fmunt.
Quare etfi multarum rerum defiderio te angi necelTe eft, tamen
illo dolore, quo maxime te confici audio, quod Romas non fis,
animum tuum libera. Etfi enim cum magna molefi:ia tuos tua-
que defideras, tamen illa quidem, quae requiris, fuum ftatum
tenent, nec melius, fi tu adefi^es, tenerent, nec funt ullo in
proprio periculo. Nec debes tu, cum de tuis cogitas, aut prae-
cipuam aliquam fortunam poftulare, aut communem recufare.
Dete
autem ipfo, Torquate,eft
tuumfic
agitare animo, utnon adhibeas in confilium cogitationum tuarum defperatio-
nem, aut timorem. Nec enim is, qui in te adhuc injuftior,
quam tua dignitas poftulabat, fuit, non magna figna dedit
animi erga te mitigati. Nec tamen is ipfe, a quo falus petitur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 146/537
128 EPISTOLARUMhabet expllcatam aut exploratam rationem falutis fuae. Cum-
que omnium bellorum exitus incerti fmt, ab altera vidloria
tibi periculum nullum effe perfpicio, quod quidem fejunc-
tum fit ab omnium interitu -, ab altera te ipfum nunquam ti-
muille certe fcio. Reliquum eft, ut te id ipfum, quod ego quaii
confolationis loco pono, maxime excruciet, commune pericu-
lum reipublicae; cujus tanti mali, quamvis dodli viri multa di-
cant, tamen vereor ne confolatio ulla poffit vera reperiri, pras-
ter illam, qu£ tanta efl, quantum in cujufque animo roboris
eft atque nervorum. Si enim bene fentire, redleque facere, fa-
tis eft ad bene beateque vivendum, vereor, ne eum, qui fe
optimorum confiliorum confcientia fuftentare poffit, miferum
effe nefas iit dicere. Nec enim nos arbitror, vidlorias prjemiis
dudlos, patriam olim, et liberos, et fortunas, reliquilfe ; fed
quoddam nobis officium juflum, et pium, et debitum reipub-
licae noflraeque dignitati, videbamur fequi : nec cum id facie-
bamus, tam eramus amentes, ut cxplorata nobis effet vidioria.
Quare fi id evenit, quod ingredientibus nobis in caufam pro-
pofitum fuit accidere poffe, non debemus ita cadere animis,
quafi aliquid evenerit, quod fieri poffe nunquam putarimus.
Simus igitur ea mente, quam ratio et veritas prasfcribit, ut
nihil in vita nobis praeflandum praeter culpam putemus ; eaque
cum careamus, omnia humana placate et moderate feramus.
Atque haec eo pertinet oratio, ut, perditis rebus omnibus, ta-
men ipfa virtus fe fuflentare poffe videatur. Sed, fi efl fpes ali-
qua rebus communibus, ea tu, quicunque flatus efl futurus,
carere non debes. Atque haec mihi fcribenti veniebant in men-
tem, me eum effe, cujus tu defperationem accufare folitus
€ffes, quemque audloritate tua cundlantem et diffidentem ex-
citare. Quo quidem tempore non ego caufam noflram, fed
confilium, improbabam. Sero enim nos iis armis adverfari vi-
debam, quae multo ante confirmata per nofmetipfos erant
dolebamque, pilis et gladiis, non confiliis, neque aud:oritati-
bus noflris, de jure publico difceptari. Neque ego ea, quas fadla
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 147/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 129
lunt, fore cum dicebam, divinabam futura : fed, quod et fieri
poile, et exitiofum fore, fi evenilfet, videbam, id ne accide-
ret, timebam ; praefertim cum, li mihi alterutrum de eventuatque exitu rerum promittendum effet, id futurum, quod eve-
nit, exploratius poffem promittere. lis enim rebus prasllaba-
mus, quas non prodeunt in aciem j ufu autem armorum et mi-
litum robore inferiores eramus. Sed tu illum animum nunc
adhibe, quasfo, quo me tum efie oportere cenfebas. Haec eo
fcripli, quod mihi Philargyrus tuus omnia de te requirenti, ii-
deliflimo animo (ut mihi quidem vifus eft) narravit, te inter-
dum folHcitum folere eife vehementius : quod facere non debes,
nec dubitare, quin aut aliqua republica fis futurus, qui effe de-bes ; aut perdita, non afRid:iore conditione, quam ca^teri. Hoc
vero tempus, quo exanimati omnes et fufpenfi fumus, hoc mo-
deratiore animo ferre debes, quod et in urbe ea es, ubi nata et
alta efl ratio ac moderatio vitas^ et habes Ser. Sulpicium, quem
femper unice dilexifti3 qui te profedlo et benevolentia et fa-
pientia confolatur : cujus fi effemus et aud;oritatem et confi-
lium fecuti, togati potius potentiam, quam armati vidloriam,
fubiffemus. Sed htec longiora fortaffe fuerunt, quam neceffe
fuit : illa, quas majora funt, brevius exponam. Ego habeo, cui
plus, quam tibi, debeam, neminem : quibus tantum debebam,
quantum tu-inteHigis, eos mihi hujus belli cafus eripuit. Qui
fim autem hoc tempore, intelHgo. Sed quia nemo efl tam af-
flid;us, qui, fi nihil ahud ftudeat, nifi id quod agit, non poffit
navare aliquid et efiicere ; omne meum confiUum, operam,
ftudium, certe velim exiflimes tibi tuifque liberis effe debitum.
M. T. C. A. ToRQ^UATo S. D.
II. pETO a te, ne me putes oblivione tui rarius ad te fcribe-
re, quam folebam, fed aut gravitate valetudinis, qua ta-
men jam paulum videor levari, aut quod abfim ab urbe, ut,
ToM. VII. R
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 148/537
130 E P I S T O L A R U M
qui ad te proficifcantur, fcire non poflim. Quare velim ita fta-
tutum habeas, me tui memoriam cum fumma benevolentia te-
nere, tuafque omnes res non minori mihi cura;, quam meas,
effe. Quod majore in varietate verfata efl adhuc tua caufa, quam
homines aut volebant, aut opinabantur, mihi crede, non eft
pro malis temporum, quod molefte feras. NecelTe eft enim,
aut armis urgeri rempublicam fempiternis ; aut, his pofitis,
recreari aliquando ; aut funditus interire. Si arma valebunt,
nec eos, a quibus reciperis, vereri debes ; nec eos, quos adju-
vifti. Si armis aut conditione pofitis, aut defatigatione abjedlis,
aut vidtoria detradtis, civitas refpiraverit ; et dignitate frui tibi
et fortunis licebit. Sin omnino interierint omnia, fueritque is
exitus, quem vir prudentiflimus M. Antonius jam tum time-
bat, cum tantum inflare malorum fufpicabatur ; mifera efl illa
quidem confolatio, tali praefertim civi et viro, fed tamen ne-
cefTaria, nihil effe praecipue cuiquam dolendum in eo, quod
accidit univerfis. Quae vis infit in his paucis verbis, (plura
enim committenda epiflolae non erant) fi attendes, quod facis,
profedio etiam fine meis literis intelliges, te aliquid habere,
quod fperes ; nihil quod aut hoc, aut aliquo reipublicae flatu
timeas : omnia fi interierint, cum fuperflitem te effe reipub-
licae, ne, fi liceat quidem, velis, ferendam effe fortunam, prae-
fertim qujE abfit a culpa. Sed haec had:enus. Tu velim fcribas
ad me quid agas, et ubi futurus fis y ut, aut quo fcribam, aut
quo veniam, fcire pofiim. Vale.
M. T. C. A. ToRQ^uATo S. D.
III.
CUPERIORIBUSliteris benevolentia magis adduc-
tus, quam quod res ita poflularet, fui longior : neque
enim confirmatione noflra egebat virtus tua; neque erat ea mea
caufa atque fortuna, ut, cui ipfi omnia deeffent, alterum con-
firmarem. Hoc item tempore brevior efTe debeo. Sive enim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 149/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 131
nihil tum opus fuit tam multis verbis, nihilo magis nunc opus
eft : live tum opus fuit, illud fatis eft, prasfertim cum accefferit
nihil novi.
Nametii quotidie aliquid
audimus earum rerum,quas ad te perferri exiftimo, fumma tamen eadem eft, et idem
exitus, quem ego tam video animo, quam ea quas oculis cer-
nimus : nec vero quidquam video, quod non idem te videre
certo fciam. Nam etli, quem exitum acies habitura fit, divinare
nemo poteft ; tamen et belli exitum video, et, fi id minus,
hoc quidem certe, cum lit neceffe alterutrum vincere, qualis
futura fit vel haec, vel illa, vidloria. Idque cum optime per-
fpexi, tale video, nihil ut mali videatur futurum, fi id vel ante
acciderit, quod vel
maximumad timorem proponitur. Ita enim
vivere, ut tum fit vivendum, miferrimum eft : mori autem ne-
mo fapiens miferum dixit, ne beato quidem. Sed in ea es urbe,
in qua hasc, vel plura et ornatiora, parietes ipfi loqui pofTe vi-
deantur. Ego tibi hoc confirmo, etfi levis eft confolatio ex mi-
feriis aliorum, nihilo te nunc majore in difcrimine effe, quam
quemvis aut eorum qui difcefferint, aut eorum qui remanferint,
Alteri dimicant ; alteri vidlorem timent. Sed hasc confolatio
levis eft ; illa gravior, qua te uti fpero, ego certe utor : nec
enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa ; et, fi
non ero, fenfu omnino carebo. Sed rurfus yKctZyC «V A^lwoLSt
qui ad te haec. Mihi tu, tui, tua omnia maximse curae funt,
et, dum vivam, erunt. Vale.
M. T, C. A. ToRQ^uATo S. D.
IV. "^^ O V I, quod ad te fcriberem, nihil erat : et tamen ii
quid effet, fciebam te a tuis certiorem fieri folere.
Defuturis autem rebus etfi femper difhcile eft dicere, tamen inter-
dum conjed:ura poflis propius accedere, cum eft res ejufmodi,
cujus exitus provideri pofTit. Nunc tantum videmur inteHigere,
non diuturnum bellum: etfi id ipfum nonnullis videatur fecus.
R 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 150/537
132 E P I S T O L A R U M
Equideiii cum hsec fcribebam, aliquid jam adtum putabam j
non quo ego certofcianiy fed quod haiid difficilis erat conjec-
tura. Nam cum omnis belli Mars communis, et cum fem-
per incerti exitus prseliorum funt j tum hoc tempore ita magnae
utrinque copia:, ita paratae ad depugnandum, t,^^ dicuntur, ut,
utercunque vicerit, non fit mirum futurum. Illa in dies fingu-
los magis magifque opinio hominum confirmatur, etiam fi inter
caufas armorum aliquantum interlit, tamen inter vi£torias non
muitum interfuturum. Alteros propemodum jam fumus exper-
ti ; de altero nemo efl quin cogitet, cum fit metuendus iratus
vidtor armatus. Hoc loco fi videor augere dolorem tuum, quem
confolando levare debeam j fateor me communium malorum
confolationem nullam invenire, practer illam;
quas tamen, fi
poffis eam fufcipere, maxima efl, quaque ego quotidie magis
utor 'y confcientiam redtas voluntatis maximam confolationem
effe rerum incommodarum ; nec effe ullum magnum mahim,
praeter culpam. A qua cum tantum abfumus, ut etiam optime
fenferimus, eventufque magis noftri confihi, quam confilium,
reprehendatur; et cum prasflitimus, quod debuimus, moderate,
quod evenit, feramus. Sed hoc mihi tamen non fumo, ut te
confoler de communibus miferiis; quae ad confolandum ma-
joris ingenii, et ad ferendum fmgularis virtutis, indigent. Iliud
cuivis facile efl docere, cur praecipue tu dolere nihil debeas.
Ejus enim, qui tardior in te levando fuit, quam fore puta-
remus, non efl mihi dubia de tua falute fententia : de aliis
autem non arbitror te expedlare quid fentiam. Reliquum efl,
ut te angat, q.uod abfis a tuls tamdiu. Res molefta, prasfertim
ab iis pueris, quibus nihil poteft effe feftivius. Sed, ut ad te
fcripfi antea, tempus efl hujufmodi, ut fuam quifque conditio-
nem miferrimam putet, et, ubi quifque fit, ibi effe minime
velit. Equidem nos quod Roma^ fumus, miferrimum effe du-
co ; non folum quod in malis omnibus acerbius efl videre,
quam audire, fed etiam quod ad omnes cafus fubitorum pe-
riculorum magis objedi fumus, quam fi abeffemus, Etfl
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 151/537
AD FAMILIARES L I B. VI.33
meipfum, confolatorem tuum, non tantum literae, quibus fem-
per ftudui, quantum longinquitas temporis mitigavit. Quanto
fuerim dolore, meminifti. In quo prima illa confolatio eft, vi-
diife me plus quam caeteros, cum cupiebam, quamvis iniqua
conditione, pacem. Quod etli cafu, non divinatione mea, fac-
tum eft; tamen in hac inani prudentiae laude deledior. Deinde,
quod mihi ad confolationem commune tecum eft, li jam vocer
ad exitum vitas, non ab ea rcpublica avellar, qua carendum effe
doleam, prasfertim cum id (ine ullo fenfu futurum lit. Adjuvat
etiam jEtas, et adla jam vita, quae cum curfu fuo bene confedVo
dele(flatur, tum vetat in eo vim timere, quo nos jam natura
ipfapene
perduxerit. Poftremo, is vir, vel etiam ii
viri hocbello occiderunt, ut impudentia videatur eandem fortunam, fi
res cogat, recufare. Equidem mihi omnia propono, nec ullum
eft tantum malum, quod non putem impendere. Sed cum plus
in metuendo mali fit, quam in ipfo illo quod timetur, defino
prasfertim cum impendeat, in quo non modo dolor nulkis, ve-
rum finis etiam doloris, futurus fit. Sed haec fatis multa, vel
phira potius, quam necefte fuit : facit autem non loquacitas
mea, fed benevolentia, longiores epiftolas. Servium difceflifle
Athenis molefte tuli : non enim dubito, quin magna? tibi le-
vationi folitus fit efle quotidianus congreftus et fermo cum
familiariftimi hominis, tum optimi et prudentiftimi viri. Tu
velim te, ut debes et foles, tua virtute fuftentes. Ego, qua; te
velle, quaeque ad te et ad tuos pertinere, arbitrabor, omnia
ftudiofe dihgenterque curabo : quae cum faciam, benevolen->
tiam tuam erga me imitabor, merita non aflequar. Vale,
M. T. C. A. C^ciN^ S. D,
V. QUOTIESCUNQUE iilium tuum video, (video au-
*^ tem fere quotidie) polliceor ei ftudium quidem meum
et operam, fme ulla exceptione aut laboris, aut occupationis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 152/537
J34 EPISTOLARUMaut temporis ; gratiam autem atque audoritatem, cum hac ex-
ceptione, quantum valeam, quantumque polTim. Liber tuus et
ledtus eft, et legitur a me diligenter, et cuftoditur diligen-
tiffime. Res et fortunae tuae mihi maximae curae funt; quae qui-
dem quotidie faciliores mihi et meliores videntur, multifque
video magnae effe curae : quorum de ftudio, et de fua fpe, filium
ad te perfcripiilTe certo fcio. His autem de rebus, quas conjec-
tura confequi polTumus, non mihi fumo, ut plus ipfe profpi-
ciam, quam te videre atque intelligere mihi perfuaferim : fed
tamen, quia iieri potefl, ut tu ea perturbatiore animo cogites,
puto effe meum, quid fentiam, exponere. Ea natura rerum
efl, et is temporum curfus, ut non poflit ifla aut tibi, aut cae-
teris, fortuna effe diuturna ; neque hcerere in tam bona caufa,
et in tam bonis civibus, tam acerba injuria. Quare ad eam fpem,
quam extra ordinem de te ipfo habemus, non folum propter
dignitatem et virtutem tuam, (haec enim ornamenta funt tibi
etiam cum aliis communia) accedunt tua praecipua, propter
eximium ingenium fummamque virtutem : cui, mehercules,
hic, cujus in poteftate fumus, multum tribuit. Itaque ne punc-
tum quidem temporis in ifta fortuna fuiffes, nili eo ipfo bono
tuo, quo deledlatur, fe violatum putafTet. Quod ipfum leni-
tur quotidie: fignificaturque nobis ab iis, qui fimul cum eo vi-
vunt, tibi hanc ipfam opinionem ingenii apud ipfum plurimum
profuturam. Quapropter primum fac animo forti atque magno
lis; ita enim natus, ita educatus, ita doflus es, ita etiam cogni-
tus, ut tibi id faciendum fit : deinde fpem quoque habeas fir-
mifTimam propter eas caufas, quas fcripfi. A me vero tibi om-
nia liberifque tuis paratiffima efle confidas velim : id enim et
vetuflas noflri amoris, et mea confuetudo in meos, et tua
multa erga me officia poiiulant. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 153/537
AD FAMILIARES LIB. VI. 135
M. T. C. A. C^c iN^ S. D.
VI. V^ E R E O R, ne defideres officium meum j quod tibi
pro noftra et meritorum multorum, et ftudiorum, et
partium, conjundtione deefTe non debet : fed tamen vereor, ne
literarum a me officium requiras ; quas tibi et jam pridem et
faepe mifilTem, nili quotidie melius expedtans, gratulationem,
quam confirmationem, animi tui compledli literis maluiffem.
Nunc, ut fpero, brevi gratulabimur. Itaque in aliud tempus
id argumentum epiftolas differo. His autem literis animumtuum, quem minime imbecillem eife et audio et fpero, etfi non
fapientiffimi, at amiciffimi hominis audoritate confirmandum
etiam atque etiam puto^ nec iis quidem verbis, quibus te con-
foler ut afflidlum, et jam omni fpe falutis orbatum, fed ut eum,
de cujus incolumitate non plus dubitem, quam te memini du-
bitare de mea. Nam cum me ex republica expuliflent ii, qui
illam cadere pofi"e ftante me non putarunt, memini me ex mul-
tis hofpitibus, qui ad me ex Afia, in qua tu eras, venerant,
audire, te de gloriofo et celeri reditu meo confirmare. Si te
ratio quasdam Etrufca^ difciplinas, quam a patre, nobiliffimo at-
que optimo viro, acceperas, non fefellit ; ne nos quidem noftra
divinatio fallet, quam cum fapientiffimorum virorum monu-
mentis atque praeceptis, plurimoque, ut tu fcis, do<5trinae ilu-
dio, tum magno etiam ufu tradtandse reipublicse, magnaque
noftrorum temporum varietate, confecuti fumus. Cui quideni
divinationi hoc plus confidimus, quod ea nos nihil in his tam
obfcuris rebus tamque perturbatis unquam omnino fefellit.
Dicerem, quas ante futura dixifi^em, ni vererer, ne ex eventis
fingere viderer. Sed tamen plurimi funt tejftes, me et initio, ne
conjungeret fe cum Casfare, monuifi^e Pompeium, et poftea,
ne fejungeret : conjundlione frangi fenatus opes, disjundione
civile bellum excitari, videbam. Atque utebar familiariffime
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 154/537
136 EPISTOLARUMCsfare, Pompeium faciebam plurimi : fed erat meum confillum
cum fidele Pompeio, tum falutare utrique. Quas praeterea pro-
viderim, prastereo : nolo enim hunc de me optime meritum
exiftimare, ea me fuafilTe Pompeio, quibus ille li paruifTet,
effet hic quidem clarus in toga et princeps -, fed tantas opes,
quantas nunc habet, non haberet. Eundum in Hifpaniam cen-
fui; quod fi fecilfet, civile bellum nulium omnino fuilTet. Ra-
tionem haberi abfentis non tam pugnavi ut liceret, quam ut,
cum, ipfo confule pugnante, populus jufferat, haberetur.
Caufa orta belii eft : quid ego pra^termifi aut monitorum,
aut querelarum, cum vel iniquiffnTiam pacem juftifTimo bello
anteferrem ? Vida eft au6loritas mea, non tam a Pompeio,
(nam is movebatur) quam ab iis, qui, duce Pompeio freti, per-
opportunam et rebus domefticis et cupiditatibus fuis ilHus belli
vidloriam fore putabant. Sufceptum bellum efl, quiefcente me :
depulfum ex Italia, manente me, quoad potui : fed valuit apud
me plus pudor meus, quam timor : veritus fum deeffe Pompeii
faluti, cum ille aliquando non defuiffet meae. Itaque vel ofH-
cio, vel fama bonorum, vel pudore, vid;us, ut in fabuHs Am-
phiaraus, fic ego prudens et fciens ad peftem ante oculos pofi-
tam fum profedlus. Quo in bello nihil adverfi accidit non prae-
dicente me. Quare, cum ut augures et aftrologi folent, ego
quoque augur publicus ex meis fuperioribus praedidtis conftitui
apud te aud:oritatem augurii et divinationis meae, debebit ha-
bere fidem noftra praedi^ftio. Non igitur ex alitis involatu, nec
e cantu finiflro ofcinis, ut in noflra difciplina efl, nec ex tri-
pudiis foliftimis aut foniviis tibi auguror : fed habeo alia figna,
qu£e obfervem -, quae etfi non funt certiora ilUs, minus tamen
habent vel obfcuritatis, vel erroris. Notantur autem mihi ad
divinandum figna duplici quadam via ; quarum alteram duco
a Caefare ipfo, alteram e temporum civilium natura atque ra-
tione. In Caefare haec funt : mitis clemenfque natura, qualis
exprimitur praeclaro illo libro Querelarum tuarum. Accedit,
quod mirifice ingeniis excellentibus, quale efl tuum, deledlatur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 155/537
AD FAMILIARES L I B. VI. mPraeterea cedit multorum juftis et officio incenfis, non inani-
bus aut ambitiofis, voluntatibus : in quo vebementer eum con-
fentiens Etruria movebit. Cur hzec igitur adhuc parum pro-
fecerunt ? Quia non putat fe fuftinere caufas pofTe multorum,
fi tibi, cui juftius videtur irafci pofle, concefterit. Quai eft igi-
tur, inquies, fpes ab irato ? Ex eodem fonte fe haufturum in-
telligit laudes fuas, e quo fit leviter adfperfus. Poftremo homo
valde eft acutus et multum providens : intelligit, te, hominem
in parte Italiae minime contemnenda facile omnium nobilifti-
mum, et in communi republica cuivis fummorum tuas setatis vel
ingenio, vel gratia, vel fama populi Romani, parem, non pofle
prohibere republica diutius. Nollet hoc temporis potius efle
aliquando beneficium, quam jam fuum. Dixi de Caefare: nunc
dicam de temporum rerumque natura. Nemo eft tam inimicus
ei cauf^, quam Pompeius animatus melius, quam paratus, fuf-
ceperat, qui nos malos cives dicere, aut homines improbos,
audeat. In quo admirari foleo gravitatem, etjuftitiam, et fa-
pientiam, Csfaris : nunquam nifi honorificentiffime Pompeium
appellat. At in ejus perfonam multa fecit afperius. Armorum
ifta et vidiovlx, funt fadla, non Ca^faris. At nos quemadmodum
eft complexus ? Caffium fibi legavit-y
Brutum Gallias praefe-
cit, Sulpicium Grasciae -, Marcellum, cui maxime fuccenfebat,
cum fumma illius dignitate reftituit. Quo igitur haec fpedlant?
Rerum hoc natura et civilium temporum non patietur ; nec
manens, nec mutata ratio feret, primum, ut non in caufa pari
eadem iit et conditio et fortuna omnium ; deinde, ut in eam
civitatem boni viri et boni cives, nuUa ignominia notati, non
revertantur, in quam tot nefariorum fcelerum condemnati re-
verterunt. Habes augurium meum ; quo, fi quid addubitarem,
non potius uterer, quam illa confolatione, qua fl\cile forteni
virum fuftentarem : te, fi explorata vi(5toria arma fumpfilTes pro
republica, (ita enim tum putabas) non nimis efle laudandum :
fin, propter incertos exitus eventufque bellorum, pofle acci-
dere, ut vinceremur, putaflTes j non debere te ad fecundam
ToM. VII. S
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 156/537
138 EPISTOLARUMfortunam bene paratum fuilTe, adverfam ferre nullo modo pofTe*
Difputarem etiam, quanto folatio tibi confcientia tui fadli,
quantaeve delecftationi in rebus adverfis literae effe deberent.
Commemorarem non folum veterum, fed horum etiam recen-
tium vel ducum, vel comitum tuorum, graviffimos cafus. Etiam
externos multos claros viros nominarem. Levat enim dolorem
communis quali legis et humanas conditionis recordatio. Expo-
nerem etiam, quemadmodum hic, et quanta in turba, quanta-
que in confulione rerum omnium, viveremus. Neceife eft enim
minore defiderio perdita republica carere, quam bona. Sed hoc
genere nihil opus efl. Incolumem te cito, ut fpero, vel potius,
ut perfpicio, videbimus. Interea tibi abfenti, et huic, qui ad-
efl, imagini animi et corporis tui, conftantifTnTio atque opti-
mo filio tuo, fludium, ofhcium, operam, laborem meum, jam-
pridem et pollicitus fum et detuli : nunc hoc amplius, quod
me amicifTime quotidie magis Caefar ampledlitur : familiares
quidem ejus, ficuti neminem. Apud quem quidquid-valebo vel
audloritate, vel gratia, valebo tibi. Tu cura, ut cum firmitu-
dine te animi, tum etiam fpe optima, fuflentes. Vale.
A. C^CINA M. ClCERONI S. D.
VII. (S)UO D tibi no72 tam celeriter liber efi redditus, ignofce ti~
*^*X^ mori nofirOy et miferere temporis. FiliuSy ut audioy per-
tSmuit, neque injuria, fi Uber exifet, fcum non tam interefi, quo
animo fcribatur, quam quo accipiatur) ne ea res inepte mihi no-
ceret, cum prafertim adhucfiyli pcenas dem. ^a quidem in refm-
gularifumfato : nam, cum mendum fcripturce litura toUaturjfiul"
titiafama ?nultetur, meus error exilio corrigitur ; cujusfumma cri~
minis eji, quod armatus adverjario maledixi. Nemo nofirum efi, ut
opinor, quin vota viBorice fucefecerit; nemo, quin, etiam cum de alia
re immolaret, tamen eo quidem ipfo tempore, ut quam prtmum Cce-
Jarfuperaretur, optarit. Hocfi non cogitat, omnibus rebusfelix efi.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 157/537
AD FAMILIARES LIB. VI. 13^
Sifcit, et perfuafus efl, qiiid irafcitur ei, qui aliquidfcripft contra
fuam voluntatem, cum ignorit omnibus, qui multa deos veneratifnt
contra ejus falutem ? Sedy ut eodem revertar, caufa hcec fuit timoris.
Scripf de te parce medius fidius et timide, 7ion revocans me ipfe,
fed pene refugiens. Genus autem hocfcripturce non modo Uberumy
fed incitatum atque elatum, ejfe debere, quis igizorat ? Solutum exif-
timatur efje alteri maledicere ; tamen cavendum ef, ne in petu-
lantiam incidas. Impeditum, fe ipfum laudare ; ne vitium arrogan-
ticefubfequatur, Solum vero liberum, alterum laudare ; de quo quid"
quid detrahas, necefe ef aut infirmitati, aut invidi<^, afignetur. Ac
nefcio, an tibi gratius opportuniufque acciderit. Nam quodpn^cla"
re facere non poteram, primum erat non attingere ; fecundum bene"
ficium, quam parcifimefacere . Sed tamen ego quidem mefufiinui :
multa minui, multa fufiuli, complura ne pofui quidem. ^emad-
modum igitur, fcalarum gradusf alios tollas, alios incidas, non-
nullos male hcerentes relinquas, ruince periculumfiruas, non adfcen-»
fum pares ',fc tot malis cum vin5ium, tumfra6ium,fiudiumfcriben-
di, quid dignum auribus aut probahile potefi afierre f Cum vero ad
ipfius Ccefaris nomen veni, toto corpore contremifco, non pcence metu,
fed illius judicii ; totum eiiim Ccefarem non novi, ^em putas ani-
mum effe, ubifecum loquitur ? hoc probabit : hoc verbumfufpiciofum
efi : quidfi hoc muto ? at vereor ne pejusft. Age vero, laudo ali-
quem, num ofiendo f cum porro ofiendam, quidfi non vult ? armatt
fiylum perfequitur ; vi5ii et nondum refiituti quid faciet ? Auges
etiam tu mihi timorem, qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum,
et ad excufationemfocium quaris. Ubi hoc omnium patronusfacis,
quid me, veterem tuum, 7iunc omnium, clie^itetnfentire oportet ? In
hac igitur calumnia timoris, ct ccecce fufpicionis tormento, cum plu-
rima ad alienifenfus conjedluram, non ad fuum judicium, fcriban-
tur, quam difficilefit evadere, fi niinus expertus es, quod te ad om-nia fummum atque excellens ingenium armavit, nos fentimus. Sed
tamen ego filio dixeram, librum tibi legeret, et atferref ; aut ea
conditione daret, f reciperes te corredlurum, hoc efi, fi totum alium
faceres. De Afatico itinere, quanquamJumma necefitas premebat^
S 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 158/537
140 EPISTOLARUMut imperaftU fici. 'Te pro me quid horter ? vides tempus venijfe,
quo necejfe Jit de nobis conjiitui. Nthil eji, fni Cicero, quod Ji-
lium meum expeSles : adolejcens eji -, omnia excogitare vel Jiudio,
vel atate, vei metu, non poteji. T^otum negotium tu Jujiineas opor-
tet : in te mihi omnisJpes eji. Tu, pro tua prudentia, quibus rebus
gaudeaty quibus capiatur Ccejar, tenes : a te omnia projicijcantur.,
et per te ad exitum perducantur, necejje eji. Apud ipjum 7nultum,
apud ejus omnes plurimum, potes. TJnum tibiji perjuajeris, non hoc
ejfe tui munerisy Ji quid rogatus Jueris, ut facias, (quanquam id
magnum et amplum ejij Jed totum tuum ejfe onus ; perficies : nifi
forte aut in miferia nimisJiulte, aut in amicitia nimis impudenter,
tibi onus impono. Sed utrique rei excufationem tua vitce confuetudo
dat. Nam quod ita confueris pro amicis laborare, nonjamficfpC'
rant abs te, fed etiamfic imperant tibifamiliares. ^od ad librum
attinet, quem tibifiiius dabit, peto a te ne exeat, aut ita corrigas,
ne mihi noceat. Vale.
M. CiCERo A. C^ciN^ S. D.
VIII. /^UM elTet mecum Largus, homo tui fludiofus, locu-
tus, kalendas Januarias tibi praefinitas efle; quod
omnibus rebus perfpexeram, quae Balbus et Oppius abfente
Caifare egiflent, ea folere illi rata ^^o.; egi vehementer cum his,
ut hoc mihi darent, tibi in Sicilia, quoad vellemus, effe uti li-
ceret. Qui mihi confuefTent aut libenter polliceri, fi quid effet
ejufmodi, quod eorum animos non oifenderet, aut etiam ne-
gare, et afferre rationem cur negarent, huic meas rogationi
potius non continuo refponderunt : eodem die tamen ad me
reverterunt, mihi hoc dederunt ut effes in SiciHa, quoad vel-
les; fe praeflaturos, nihil ex eo te offenfionis habiturum. Quan-
do, quid tibi permittatur, cognovifti ; quid mihi placeat, puto
te fcire oporterc. Actis his rebus, literae a te mihi reddit£B funt,
quibus a me confilium petis, quid fim tibi aud:or; in Siciliane
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 159/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 141
fubfidas, an ad reliquias Afiaticae negotiationis proficifcare.
Hasc tua deliberatio non mihi convenire vifa efl cum oratione
Largi. Ille enim mecum, quafi tibi non liceret in Sicilia diu-
tius commorari, ita locutus erat : tu autem, quafi concef-
fum fit, ita deliberas. Sed cgo, five hoc, five illud efl, in Si-
cilia cenfeo commorandum. Propinquitas locorum vel ad im-
petrandum adjuvat crebris literis et nuntiis, vel ad reditus ce-
leritatem, re aut impetrata, quod fpero, aut aliqua ratione con-
fedla. Quamobrem cenfeo magno opere commorandum. T.
Furfanio Pofi:umo, familiari meo, legatifque ejus, item meis
familiaribus, diligentiffime te commendabo, cum venerint
erant enim omnes Mutinas. Viri funt optimi, et tui fimilium
ftudiofi, et mei necefiarii. Quas mihi venient in mentem, quae
ad te pertinere arbitrabor, eamea fponte faciam. Si quid igno-
rabo, de eo admonitus omnium ftudia vincam. Ego etfi coram
de te cum Furfanio ita loquar, ut tibi literis meis ad eum nihil
opus fit ; tamen, quoniam tuis placuit te habere meas literas,
. quas ei redderes, morem his gefli. Earum literarum exem-
plum infra fcriptum cd, Vale.
M. T. C. T. F u R F A N I o, Procos. S, D.
IX. /^UM A. C£Ecina tanta mihi familiaritas confuetudoque
femper fuit, ut nulla major efiTe pofilt. Nam et patre
ejus, claro homine et forti viro, pkirimum ufi fumus; et hunc
a puero, quod et fpem magnam mihi afi*erebat fummas probita-
tis fummaeque eloquentiae, ct vivebat mecum conjundlifiime,
non folum ofiiciis amicitiae, fed etiam ftudiis communibus, fic
femper dilexi, ut non ullo cum homine conjund;ius viverem.
Nihil attinet me plura fcribere. Quam mihi nccefle efl: ejus
falutem et fortunas, quibufcunque rebus poflim, tueri, vides.
Reliquum efl:, ut, cum cognorim pluribus rebus, quid tu et
de bonorum fortuna et de reipublicae calaraitatibus fentires,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 160/537
142 EPISTOLARUMnihil a te petam, nifi ut ad eam voluntatem, quam tua fponte
erga Caecinam habiturus efTes, tantus cumulus accedat com-
mendatione mea, quanti me a te fieri intelligo. Hoc mihi gra-
tius facere nihil potes. Vale.
M. T. C. TR E B I ANO S. D.
X. U" G O quanti te faciam, femperque fecerim, quanti me a
te fieri intellexerim, fum mihi ipfe teftis. Nam et con-
iilium tuum, vel cafus potius, diutius in armis civilibus com-
morandi, femper mihi magno dolori fuit; et hic eventus, quod
tardius, quam eft aequum, et quam ego vellem, recuperas for-
tunam et dignitatem tuam, mihi non minori curae ell, quam
tibi femper fuerunt cafus mei. Itaque et Poftumuleno, et Sef-
tio, et faepiffime Attico noftro, proximeque Theudae, liberto
tuo, totum me patefeci ; et haec his lingulis faepe dixi, qua-
cunque re poflem, me tibi et liberis tuis fatisfacere cupere ;
idque tu ad tuos velim fcribas ; hasc quidem certe, quae in po-
teftate mea funt, ut operam, confilium, rem, fidem meam,
fibi ad omnes res parata putent. Si audloritate et gratia tantum
poftem, quantum in ea republica, de qua ita meritus fum,
pofle deberem j tu quoque is eftes, qui fuifti, cum omni gradu
ampliftimo digniflimus, tum certe ordinis tui facile princeps.
Sed cum eodem tempore, eademque de caufa, noftrum uter-
que cecidit, tibi et illa polliceor, quae fupra fcripfi, quae funt
adhuc mea ; et ea, quse prsterea videor mihi ex aliqua parte
retinere, tanquam ex reliquiis priftinas dignitatis. Neque enim
ipfe Caefar, ut multis rebus intelHgere potui, eft alienus a no-
bis ; et omnes fere familiariffimi ejus, cafu devindti magnis
meis veteribus officiis, me diligenter obfervant et colunt. Ita-
que li qui mihi erit aditus de tuis fortunis, id eft, de tua inco-
lumitate, in qua funt omnia, agendi, quod quidem quotidie
magis ex eorum fermonibus adducor ut fperem, agam per me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 161/537
AD FAMILIARES L I B. VL 143
ipfe et moliar. Singula perfequi non eft necelTe : univerfum
fludium meum et benevolentiam ad te defero. Sed magni mea
intereft, hoc tuos omnes fcire, quod tuis literis fieri potefl: ;
utintelligant omnia Ciceronis patere Trebiano. Hoc eo pertinet,
ut nihil exiftiment effe tam difficile, quod non, pro te mihi
fufceptum, jucundum fit futurum.
Antea mifilfem ad te literas, fi genus fcribendi invenirem :
tali enim tempore, aut confolari amicorum eft, aut polliceri.
Confolatione non utebar, quod ex multis audiebam, quam for-
titer fapienterque ferres injuriam temporum, quamque te vehe-
menter confolaretur confcientia faftorum et confiliorum tuo-
rum : quod quidem fi facis, magnum frud:um ftudiorum opti-
morum capis, in quibus te femper fcio effe verfatum ; idque ut
facias, etiam atque etiam te hortor. Simul et illud tibi, ho-
mini peritiffimo rerum, et exemplorum, et omnis vetuflatis,
ne ipfe quidem rudis, fed in ftudio minus fortaffe quam vel-
lem, at in rebus atque ufu plus etiam quam vellem, verfatus,
fpondeo, tibi iftam acerbitatem et injuriam non diuturne fore..
Nam et ipfe qui plurimum poteft, quotidie mihi delabi ad
sequitatem et ad rerum naturam videtur: et ipfa caufa ea efl, ut
jam fimul cum republica, quas in perpetuum jacere non potefl,
neceffario revivifcat atque recreetur : quotidieque aliquid fit
lenius et liberalius, quam timebamus. QuiE quoniam in tem-
porum inclinationibus faepe parvis pofita funt, omnia momenta
obfervabimus, neque ullum praetermittemus tui juvandi et le-
vandi locum. Itaque illud alterum, quod dixi, literarum genus
quotidie mihi, ut fpero, fiet proclivius, ut etiam polliceri pof-
fim. Id re, quam verbis, faciam libentius. Tu velim exiflimes,
et plures te amicos habere, quam qui in iflo cafu fint ac fue-
rint,
quantum quidem egointelligere potuerim; et
meconce-
dere eorum nemini. Fortem fac animum habeas et magnum,
quod efl in uno te. Quas funt in fortuna, temporibus regenturj»
et confiliis noftris providebuntur. Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 162/537
144 EPISTOLARUM
M. CiCERo Trebiano S. D.
XI. "TNOLABELLAM antea tantummodo diligebam ; ob-
ligatus ei nihil eram ; nec enim acciderat mihi opus
efTe, et ille mihi debebat, quod non defueram ejus periculis.
Nunc tanto fum devinftus ejus beneficio, quod et antea in re,
et hoc tempore in falute tua, cumulatifTime mihi fatisfecit, ut
nemini plus debeam. Qua in re tibi gratulor ita vehementer, ut
te quoque mihi gratulari, quam gratias agere, malim: alterum
omnino non defidero, alterum vere facere poteris. Quod reli-
quum eft, quando tibi virtus et dignitas tua reditum ad tuos
aperuit, efb tuae fapientiae magnitudinifque animi, quid amiferis
oblivifci, quid recuperaris cogitare. Vives cum tuis, vives no-
bifcum. Plus acquififti dignitatis, quam amiiifli rei familiaris:
quae ipfa tum effet jucundior, fi ulla res eflet publica. Veflorius
nofler familiaris ad me fcripfit, te mihi maximas gratias agere.
Haec praedicatio tua mihi valde grata efl, eaque te uti facile
patior, cum apud alios, tum mehercule apud Syronem, nof-
trum amicum : quae enim facimus, ea prudentifTmio cuique
maxime probata effe volumus. Te cupio videre quam pri-
mum. Vale.
M. T. CiCERo Ampio S. D.
XII. r^ RATULOR tibi, mi Balbe, vereque gratulor : ncc
fum tam flultus, ut te ufura falfi gaudii frui velim,
deinde frangi repente, atque ita cadere, ut nulla res ad aequita-
tem te animi pofTit poflea extollere. Egi tuam caufam apertius,
quam mea tempora ferebant. Vincebatur enim fortuna ipfa de-
bilitatae gratiae noflrae tui caritate, et meo perpetuo erga te
amore, culto a te dih^gentifTime. Omnia promifTa, confirmata.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 163/537
AD FAMILIARES L I B. VL 145
certa, et rata funt, qux ad reditum et ad falutem tuam pertinent.
Vidi, cognovi, interfui. Etenim omncs Caefaris familiares fatis
opportune habeo implicatos confuetudine et benevolentia, fic
ut, cum ab illo difcelTerint, me habeant proximum. Hoc Panfa,
Hirtius, Balbus, Oppius, Matius, Poflumius, plane ita faciunt,
ut me unice diligant. Quod fi mihi per me efficiendum fuif-
fet, non me poeniteret pro ratione temporum ita effe molitum.
Sed nihil efl a me infervitum temporis caufa : veteres mihi ne-
ceflitudines cum his omnibus intercedunt, quibufcum ego
agere de te non defliti. Principem tamen habuimus Panfam,
tui fludiofiflimum, mei cupidum, qui valeret apud illum non
minusaudtoritate,
quamgratia.
Cimber autem Tillius mihiplane fatisfecit. Valent tamen apud Caefarem non tam ambi-
tiofx rogationes, quam neceffariffi : quam quia Cimber habebat,
plus valuit, quam pro ullo alio valere potuilfet. Diploma flatim
non eft datum, quod mirifica efl improbitas in quibufdam, qui
tuliffent acerbius veniam tibi dari, quem illi appellant tubam
belli civilis : multaque ita dicunt, quafi non gaudeant id bellum
incidiffe. Quare vifum eft occultius agendum, neque ullo mo-
do divulgandum, de te jam effe perfed:um : fed id erit per-
brevi ; nec dubito, quin, legente te has literas, confedtajam
res futura fit. Panfa quidem mihi, gravis homo et certus, non
folum confirmavit, verum etiam recepit, perceleriter fe abla-
turum diploma. Mihi tamen placuit haec ad te perfcribi : mi-
nus enim te firmum fermo Epuleiae tuae, lacrymaeque Ampiae
declarabant, quam fignificant tua? literas ; atque illse arbitra-
bantur, cum a te abeffent ipfae, multo in graviore te cura futu-
rum. Quare magno opere putavi, angoris et doloris tui levandi
caufa, pro certis ad te ea, qu« effent certa, perfcribi. Scis,
meantea iic folitum effe fcribere ad te, magis ut confolarer
fortem virum atque fapientem, quam ut exploratam fpem fa-
lutis oflenderem, nifi quam ab ipfa republica, cum hic ardor
reflindtus effet, fperari oportere cenferem. Recordare tuas li-
teras, quibus et magnum animum mihi femper oflendifti, et
ToM. VIL T
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 164/537
146 EPISTOLARUMad omnes cafus ferendos conftantem ac paratum : quod ego non
mirabar, cum recordarer, te et a primis temporibus aetatis in
republica efTe verfatum ; et tuos magiftratus in ipfa difcrimina
incidiffe falutis fortunarumque communium ; et in hoc ipfum
belium elfe ingreffum, non folum ut vidtor, beatus ; fed etiam,
ii ita accidiffet, vidlus, ut fapiens effes. Deinde, cum fludium
tuum confumas in virorum fortium fadtis memorias proden-
dis, confiderare debes, nihil tibi effe committendum, quam-
obrem eorum, quos laudas, te non fimillimum praebeas. Sed
hasc oratio magis effet apta ad illa tempora, quae jam effugifli.
Nunc vero tantum te para ad haec nobifcum ferenda ; quibus
ego fi quam medicinam invenirem, tibi quoque eandem tra-
derem. Sed eft unum perfugium, do<5lrina ac literae, quibus
femper ufi fumus : quae fecundis rebus deledlationem modo
habere videbantur, nunc vero etiam falutem. Sed, ut ad ini-
tium revertar, cave dubites, quin omnia de falute ac reditu tuo
perfedta fmt. Vale.
ClCERO LlGARIO.
XIIL "C" TSI tali tuo tempore me aut confolandi, aut juvandi,
tui caufa fcribere ad te aliquid pro noftra amicitia
oportebat, tamen adhuc id non feceram ;quia neque lenire vi-
debar oratione, neque levare, poffe dolorem tuum. Poftea vero
quam magnam fpem habere coepi, fore ut te brevi tempore in-
columem haberemus; facere non potui, quin tibi et fententiam
et voluntatem declararem meam. Primum igitur fcribam, quod
intelligo et perfpicio, non fore in te Cicfarem duriorem. Nam
et res eum quotidie, et dies, et opinio hominum, et, ut mihi
videtur, etiam fua natura, mitiorem facit : idque cum de reli-
quis fentio, tum de te etiam audio ex familiariftimis ejus, qui-
bus ego ex eo tempore, quo primum ex Africa nuntius venit,
fupplicare una cum fratribus tuis non deftiti : quorum quidem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 165/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 147
ct virtus, et pietas, et amor in te finguluris, et aflidua et per-
petua cura falutis tua?, tantum proficit, ut nihil fit, quod non
ipfum Cjefarem tributurum exiftimem. Sedfi
tardius fit, quamvolumus ; magnis occupationibus ejus, a quo omnia petuntur,
aditus ad eum difficiliores fuerunt ; et fimul Africanae caufa;
iratior, diutius velle videtur eos habere folHcitos, a quibus fe
putat diuturnioribus effe molefliis conflidlatum. Sed hoc ipfum
intelligimus eum quotidie remiflius et placatius ferre. Quare
mihi crede, et memoriae manda, me tibi id afHrmafTe, te in
iflis moleftiis diutius non futurum. Cum, quid fentirem, ex-
pofui ;quid vellem tua caufa, re potius declarabo, quam ora-
tione: et, fi
tantum poflem, quantumin
ea republica, de quaita fum meritus, ut tu exiflimas, pofTe debebam, ne tu quidem
in iflis incommodis effes : eadem enim caufa opes meas fregit,
qua^ tuam falutem in difcrimen adduxit. Sed tamen, quid-
quid imago veteris meas dignitatis, quidquid reliquias gratiae
valebunt -, ftudium, confilium, opera, gratia, fides mea, nullo
loco deerit tuis optimis fratribus. Tu fac habeas fortem ani-
mum, quem femper habuifli ;primum, ob eas caufas, quas
fcripfi ; deinde, quod ea de republica femper voluifli atque
fenfifli, utnon modo nunc
fecunda fperare debeas ; fed etiam,
ii omnia adverfa effent, tamen confcientia et fadlorum et con-
filiorum tuorum, qusecunque acciderent, fortifiimo et maximo
animo ferre deberes. Vale.
ClCERO LlGARIO.
XIV. IV/r E fcito omnem laborem, omnem operam, curam,
^ fludium, in tua falute confumere.
Namcum te
femper maxime dilexi ; tum fratrum tuorum, quos aeque atque
te fumma benevolentia fum complexus, fingularis pietas amor^.
que fraternus nullum me patitur ofiicii erga te fludiique munus
aut tempus praetermittere. Sed, quae faciam fecerimque pro te,
T 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 166/537
148 EPISTOLARUMex illorum te literis, quam ex meis, malo cognofcere. Quid
autem fperem, aut confidam et exploratum habeam, de falute
tua, id tibi a me declarari volo. Nam fi quifquam eft timidus
in magnis periculofifque rebus, femperque magis adverfos re-
rum exitus metuens, quam fperans fecundos, is ego fum : et,
fi hoc vitium eft, eo me non carere confiteor. Ego idem ta-
men cum a. d. v. kal. intercalares priores, rogatu fratrum
tuorum venifTem mane ad Caefarem, atque omnem adeundi et
conveniendi illius indignitatem et moleftiam pertulifTem ; cum
fratres et propinqui tui jacerent ad pedes, et ego effem locutus,
quae caufa, quae tuum tempus poflulabat ; non folum ex ora-
tione Caefaris, quae fane mollis et liberalis fuit, fed etiam ex
oculis et vultu, ex multis praeterea fignis, quae facilius perfpi-
cere potui, quam fcribere, hanc in opinionem difcefli, ut mihi
tua falus dubia non effet. Quamobrem fac animo magno forti-
que fis j et, fi turbidiffima fapienter ferebas, tranquilliora laete
feras. Ego tamen tuis rebus fic adero, ut difiicillimis ; neque
Caefari folum, fed etiam amicis ejus omnibus, quos mihi ami-
cifTimos effe cognovi, pro te, ficut adhuc feci, libentiflime
fupplicabo. Vale.
CiCERo Basilio S.
XV. 'Tp I B I gratulor, mihi gaudeo, te amo, tua tueor.
A te amari, et quid agas, quidque agatur, cer-
tior fieri volo.
B 1 T H Y N I C U S C I C E R O N I S.
XVI. O/ mi/ii tecum non et multa et jujlce caufce amicitice priva-
tim ejfenty repeterem initia amicitice ex parentibus nojiris',
quodfaciendum iis exiftimo-, qui paternam amicitiam nullis ipfi officiis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 167/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 149
profecutiJiint Itaque contentus ero noftra ipforum amicitia -, cujus
Jiducia peto a te, ut abfentem me, quibufcunque in rebus opusfue~
rit, tueare, fi nullum ojicium tuum apud me intermoriturum exif-
timas. Fale»
M. ClCERoBlTHYNICO S.
XVII. r^ U M casterarum rerum caufa cuplo efle aliquando-
rempublicam conftitutam ; tum velim mihi credas,,
accedere id etiam quo magis expetam, promiiTum tuum, quo
in literis uteris : fcribis enim, li ita fit, te mecum ti^Q vid:u-
rum. Gratiffima mihi tua voluntas eft 3 facifque nihil alienum
neceffitudine noftra, judiciifque patris tui de me, fummi viri»
Nam lic habeto, beneficiorum magnitudine eos, qui tempori-
bus valuerunt, aut valeant, conjundliores tecum efie, quam
me -y neceffitudine, neminem. Quamobrem grata mihl eft et
memoria tua noflrse conjunftlonis, et ejus etiam augendse vo-
luntas. Vale.
CiCERo Lept je.
XVIII. C IMUL accepi a Seleuco tuo literas, ftatim quaefivi
e Balbo per codicillos, quid efifet in lege. Refcrip-
fit, Eos qui facerent prasconlum, vetari effe in decurionibus;
qui feciffent, non vetari. Quare bono animo fint et tui et mel
familiares. Neque enim erat ferendum, cum qui hodie haruf-
picinam facerent, in fenatu Romae legerentur, eos qui ali-
quando prasconium fecIfTent, in municipiis decuriones effe non
licere. De Hifpaniis novi nihil : magnum tamen exercitum
Pompeium habere conftat : nam Caefar ipfe ad nos mifit exem-
plum Paciasci literarum, in quo erat, illi undecim efi!e legio«-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 168/537
150 E P I S T O L A R U M
nes. Scripferat etiam Meflala Q^SalalTo, P. Curtium fratrem
ejus, jufTu Pompeii, infpedlante exercitu, interfed;um, quod
confenfiiTet cum Hifpanis quibufdam, ii in oppidum nefcio
quod Pompeius rei frumentariae caufa veniffet, eum compre-
hendere, ad Casfaremque deducere. De negotio tuo, quod
fponfor es pro Pompeio, fi Galba confponfor tuus redierit, ho-
mo in re familiari non parum diligens, non definam cum illo
communicare, fi quid expediri poffit ;quod videbatur mihi ille
confidere. Oratorem meum tantopere a te probari vehementer
gaudeo. Mihi quidem fic perfuadeo, me quidquid habuerim
judicii de dicendo, in illum librum contuliffe : qui fi efl talis,
qualem tibi videri fcribis, ego quoque aliquid fum ; fin aliter,
non recufo, quin, quantum de illo libro, tantundem de meijudicii fama, detrahatur. Leptam noflrum cupio deledtari jam
talibus fcriptis : etfi abefl maturitas aetatis, jam tamen perfo-
nare aures ejus hujufmodi vocibus non efl inutile. Me Romae
tenuit omnino Tulliae mese partus. Sed cum ea, quemadmodum
fpero, fatis firma fit, teneor tamen, dum a Dolabellae procura-
toribus exigam primam penfionem : et, mehercule, non tam
fum peregrinator jam, quam folebam. i^dificia mea me delec-
tabant, et otium. Domus efl, quae nulli villarum mearum ce-
dat ; otium, omni defertiflima regione majus. Itaque ne literas
quidem meae impediuntur, in quibus fine ulla interpellatione
verfor. Quare, ut arbitror, prius hic te nos, quam iflic tu nos
videbis. Lepta fuaviflimus edifcat Hefiodum; et habeat in ore.
C I C E R O L E P T .ffi 8. D.
XIX. 1\/T ACULAM ofHcio fundum efTe gaudeo. Ejus Fa-
lernum mihi femper idoneum vifum efl diverforio,
fi modo tedi fatis efl ad comitatum noilrum recipiendum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 169/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 151
Caeteroqui mihi locus non difplicet, nec ea re Petrinum tuum
deferam : nam et villa, et amcenitas illa, commorationis eft,
non diverforii. De curatione aliqua munerum regionum,
cumOppio locutus fum : nam Balbum, poftea quam tu es profec-
tus, non vidi ; tantis pedum doloribus afficitur, ut fe conveniri
nolit. Omnino de tota re, ut mihi videtur, fapientius faceres,
ii non curares : quod enim eo labore aifequi vis, nullo modo
alTequere : tanta eft enim intimorum multitudo, ut ex his ali-
quis potius effluat, quam novo fit aditus, praefertim qui nihil
afferat pra^ter operam ; in qua ille fe dedilTe beneficium puta-
bit, fi modo ipfum fciet, non accepiife. Sed tamen aliquid vi-
debimus in quo lit fpecies : aliter quidem non modo non ap-
petendum, fed etiam fugiendum puto. Ego me Aflurae diutius
arbitror commoraturum, quoad ille quandoque veaiat. Vale.
ClCERO TORANIO S.
XX. "PNEDERAM triduo ante pueris Cn. Plancii literas ad
te : eo nunc ero brevior, teque, ut antea confolabar,
hoc tempore monebo. Nihil puto tibi eife utilius, quam ibidem
opperiri, quoad fcire poffis quid tibi agendum fit. Nam praeter
navigationis longae, et hiemalis, et minime portuofae, pericu-
lum, quod vitaveris ; ne illud quidem non quantivis, fubito,
cum certi aliquid audieris, te iflinc polfe proiicifci. Nihil efl
cur adventibus te ofFerre geftias. Multa praeterea metuo, quas
cum Chilone noftro communicavi. Quid multa ? Loco oppor-
tuniore in his malis nullo efle potuifti, ex quo te, quocunque
opus erit, facillime et expeditiffime conferas. Quod fi recipiet
ille fe, ad tempus aderis : fin (cum multa accidere poiTunt) ali-
qua res eum vel impediet, vel morabitur, tu ibi eris, ubi omnia
fcire poffis : hoc mihi prorfus valde placet. De reliquo, ut te
fsepe per literas hortatus fum, ita velim tibi perfuadeas, te in
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 170/537
152 EPISTOLARUMhac caufa nlhil habere, quod tibi timendum fit praster commu-
nem cafum civitatis -, qui etfi eft graviffimus, tamen ita vixi-
mus, et id aetatis jam fumus, ut omnia, quae non noftra culpa
nobis accidant, fortiter ferre debeamus. Hic tui omnes valent,
fummaque pietate te defiderant, et diligunt, et colunt. Tu et
cura ut valeas, et te iftinc ne temere commoveas.
ClCERO TORANIO S.
XXI. "C^ T S I, cum haec ad te fcribebam, aut appropinquare
exitus hujus calamitoliflimi belli, aut jam aliquid
adlum et confedlum, videbatur, tamen quotidie commemora-
bam, te unum in tanto exercitu mihi fuifte affenforem, et me
tibi ; folofque nos vidifte, quantum eflet in eo bello mali, in
quo, fpe pacis exclufa, ipfa vidtoria futura eftet acerbiflima,
quas aut interitum allatura eftet, fi vidlus eftes, aut fi viciffes,
fervitutem. Itaque ego, quem tum fortes illi viri et fapientes,
Domitii et Lentuli, timidum effe dicebant, (eram plane: time-
bam enim, ne evenirent ea quae acciderunt) idem nunc nihil
timeo, et ad omnem eventum paratus fum. Cum aliquid vide-
batur caveri pofTe, tum id negligi dolebam : nunc vero, everfis
omnibus rebus, cum confiHo profici nihil poflit, una ratio vi-
detur, quidquid evenerit, ferre moderate; prasfertim cum om-
nium rerum mors fit extremum ; et mihi fim confcius, me,
quoad Ucuerit, dignitati reipublicae confuluiffe ; et, hac amiffa,
falutem retinere voluifTe. Hcec fcripfi, non ut de me ipfe dice-
rem, fed ut tu, qui conjundtifTima fuifti mecum et fententia et
voluntate, eadem cogitares. Magna enim confolatio eft, cum
recordare, etiam fi fecus acciderit, te tamen red:e vereque fen-
fifTe. Atque utinam liceat aliquando aliquo reipublicae ftatu
nos frui, inter nofque conferre follicitudines noftras, quas
pertulimus tum, cum timidi putabamur, quia dicebamus ea
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 171/537
AD FAMILIARES L I B. VI. 153
futura, quae fad;a funt. De tuis rebus nihil effc quod tinieas,
praeter univerfae reipublicae interitum, tibi confirmo. De me
autem fic velim judices, quantum ego poffim, me tibi, fa-
luti tuae, liberifque tuis, fummo cum fludio praEflo femper
futurum. Vale.
ClCERO DOMITIO.
XXII. "^^ O N ea res me deterruit, quo minus, poflea quam
in Italiam venifli, literas ad te mitterem, quod tu
ad me nullas miferas ; fed quia nec quid tibi pollicerer, ipfe
egens rebus omnibus, nec quid fuaderem, cum mihimet ipfl
confilium deeffet, nec quid confolationis afferrem in tantis ma-
lis, reperiebam. Hasc quanquam nihilo meliora funt, nunc
etiam atque etiam multo defperatiora ; tamen inanes effe meas
literas, quam nullas, malui. Ego fi te intelligerem plus cona-
tum effe fufcipere reipublicae caufa muneris, quam quantum
prffiflare potuiffes, tamen, quibufcunque rebus pofTem, ad eam
conditionem te vivendi, qux daretur, quaeque effet, hortarer.
Sed cum confilii tui bene fortiterque fufcepti, eum tibi finem
flatueris, quem ipfa fortuna terminum noflrarum contentionum
effe voluiffet; oro obteflorque te pro vetere noftra conjundtione
ac neceffitudine, proque fumma mea in te benevolentia, et tua
In me pari, te ut nobis, parenti, conjugi, tuifque omnibus,
quibus es fuiflique femper cariflimus, falvum conferves ; in-
columitati tuse, tuorumque, qui ex te pendent, confulas; quse
didicifli, quasque ab adolefcentia pulcherrime a fapientiffimis
viris tradita, memoria et fcientia comprehendifli, his hoc tem-
pore utare; quos conjundlos fumma benevolentia plurimif-
que ofEciis amififli, eorum defiderium fi non asquo animo, at
forti, feras. Ego quid pofiim nefcio, vel potius me parum
pofTe fentio : illud tamen tibi polliceor, me, quzecunque faluti
ToM. VIL V
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 172/537
154 E P I S T O L A R U M
dignitatlque tuae conducere arbitrabor, tanto ftudio efTe fadu-
rum, quanto femper tu et ftudio et officio in meis rebus fuifti.
Hanc meam voluntatem ad matrem tuam, optimam foeminam,
tuique amantiffimam, detuli. Si quid ad me fcripferis, ita fa-
ciam, ut te velle intellexero : lin autem tu minus fcripferis,
ego tamen omnia, quae tibi utilia effc arbitrabor, fummo ftu-
dio diligenterque curabo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 173/537
[ ^55 ]
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES
L I B E R VIL
M. CiCERo M. Mario S. D.
L O I te dolor aliqui corporis, aut infirmitas valctudinis tuae
k-l tenuit, quo minus ad ludos venires, fortunoe magis tri-
buo, quam fapientias tuae : fm ha^c, quae caeteri mirantur, con-
temnenda duxifti, et cum per valetudinem pofles, venire tamen
noluifti ; utrumque laetor, et.fme dolore corporis te fuiffe, et
animo valuilfe, cum ea, qu^ fme caufa mirantur alii, neglexe-
ris : modo ut tibi conAiterit frud:us otii tui, quo quidem tibi
perfrui mirifice licuit, cum elfes in illa amcenitate pene folus
relid:us. Neque tamen dubito, quin tu ex illo cubiculo tuo,
ex quo tibi Stabianum perforafti, et patefecifti Sejanum, per
eos dies matutina tempora le(5liunculis confumpferis ; cum illi
interea, qui te iftic reliquerunt, fpe<ftarent communes mimos
femifomni. Reliquas vero partes diei tu confumebas his de-
ledlationibus, quas tibi ipfe ad arbitrium tuum compararas
nobis autem erant ea perpetienda, qujE fcilicet Sp. Maecius
probaviffet. Omnino, fi quaeris, ludi apparatiifimi, fed non
tui ftomachi : conjedturam enim facio de meo. Nam primum
honoris caufa in fcenam redierant ii, quos ego honoris caufa
de fcena deceffiffe arbitrabar. Deliciae vero tuae nofler ^Efopus
ejufmodi fuit, ut ei definere per omnes homines liceret. Is
V 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 174/537
156 EPISTOLARUMjurare cum coepilTet, vox eum defecit in illo loco, Si fciens
fallo. Quid tibi ego alia narrem ? nofli enim reliquos ludos.
Quid ? ne id quidem leporis habuerunt, quod folent medio-
cres ludi. Apparatus enim fpecStatio tollebat omnem hilarita-
tem : quo quidem apparatu non dubito quin animo aequiffimo
carueris. Quid enim deledtationis habent fexcenti muli in
Clytaemneftra ? aut in Equo Trojano craterarum tria millia ?
aut armatura varia peditatus et equitatus in aliqua pugna ?
quae popularem admirationem habuerunt, deledlationem tibi
nullam attuliiTent. Quod fi tu per eos dies operam dedifti
Protogeni tuo, dummodo is tibi quidvis potius, quam oratio-
nes meas, legerit ; nas tu haud paulo plus, quam quifquam
noilrum, deled:ationis habuifti. Non enim te puto Graecos
aut Ofcos kidos defideraiTe^ praefertim cum Ofcos ludos vel
in fenatu noftro fpe(5lare poffis ; Graecos ita non ames, ut
ne ad villam quidem tuam via Graeca ire foleas. Nam quid
ego te athletas putem defiderare, qui gladiatores contemp-
feris ? in quibus ipfe Pompeius confitetur fe et operam et
oleum perdidifTe. Reliquae funt venationes binae per dies
quinque, magnifics, nemo negat j fed quae potefh homini
effe polito deled:atio, cum aut homo imbecillus a valentiffi-
ma beftia laniatur, aut praeclara beflia venabulo tranfverbera-
tur ? Quae tamen, fi videnda funt, faepe vidifli -, neque nos, qui
haec fpe<ftavimus, quidquam novi vidimus. Extremus elephan-
torum dies fuit, in quo admiratio magna vulgi atque turbae,
deledlatio nulla, extitit. Quin etiam mifericordia quaedam
confecuta efl, atque opinio ejufmodi, effe quandam illi belluae
cum genere humano focietatem. His ego tamen diebus, ludis
fcenicis, ne forte videar tibi non modo beatus, fed liber om-
nino fuiffe, dirupi me pene in judicio Galli Caninii, familiaris
tui. Quod fi tam facilem populum haberem, quam iEfopus ha-
buit, libenter mehercule artem definerem ; tecumque, et cum
limilibus noflri, viverem. Nam me cum antea taedebat, cum
et aetas et ambitio me hortabantur, et licebat denique, quera
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 175/537
AD FAMILIARES LIB. VII. 157
nolebam, non defendere ; tum vero hoc tempore vita nulla efl.
Neque enim frudlum ullum laboris ex his exped:o ; et cogor
nonnunquam homines non optime de me meritos, rogatueo-
rum, qui bene meriti funt, defendere. Itaque qusero caufas om-
nes aliquando vivendi arbitratu meo ; teque et iftam rationem
otii tui et laudo vehementer et probo ; quodque nos minus
interviHs, hoc fero animo asquiore, quod, fi Romae elTes, ta-
men neque nos lepore tuo, neque te (fi quis efl in me) meo,
frui liceret, propter molefliflimas occupationes meas : quibus
fi me relaxaro, (nam ut plane exfolvam, non poflulo) te ip-
fum, qui multos annos nihil aliud commentaris, docebo pro-
fefto, quid fit humaniter vivere. Tu modo iflam imbecillita-
tem valetudinis tuae fuflenta et tuere, ut facis, ut noflras villas
obire et mecum fimul lefticula concurfare poflis. Hasc ad te
pluribus verbis fcripfi, quam foleo, non otii abundantia, fed
amoris erga te, quod me quadam epiflola fubinvitaras, fi me-
moria tenes, ut ad te aliquid hujufmodi fcriberem, quo minus
te prcBtermififfe ludos poeniteret. Quod fi affecutus fum, gau-
deo : fin minus, hoc me tamen confolor, quod poflhac ad lu-
dos venies, nofque vifes, neque in epiflolis relinques meis,
fpem aliquam deledtationis tuae, Vale,.
M. T. C. M. Mario S. D.
II. IV/fANDATUM tuum curabo diligenter. Sed homo
acutus ei mandafli potiffimum, cui expediret, illud
vaenire quam plurimo. Sed eo vidifti multum, quod praefinifli,
quo ne pluris emerem. Quod fi mihi permififfes, qui meus amor
in te eft, confeciffem cum cohaeredibus : nunc, cum tuum pre-
tium novi, licitatorem potius apponam, quam illud minoris
vaeneat. Sed de joco fatis eft. Tuum negotium agam, ficuti de-
beo, diligenter. De Burfa te gaudere certo fcio : fed nimis
verecunde mihi gratularis. Putas enim, ut fcribis, propter ho-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 176/537
158 EPISTOLARUMminis fordes minus me magnam illam laEtitiam putare. Credas
mihi velim, magis me judicio hoc, quam morte inimici, laeta-
tum. Primum enim judicio malo, quam gladio; deinde gloria
potius amici, quam calamitate. In primifque me deledtavit,
tantum Hudium bonorum in me extitifle contra incredibilem
contentionem clariffimi et potentiffimi viri. Poftremo, vix
verifimile fortaffe videatur, oderam multo pejus hunc, quam
illum ipfum Clodium : illum enim oppugnaram, hunc defen-
deram : et ille, cum omnis refpublica in meo capite difcrimen
effet habitura, magnum quiddam fpedtavitj nec fua fponte, fed
eorum auxilio, qui, me flante, ftare non poterant : hic limio-
lus, animi caufa, me, in quem inveheretur, delegerat ; perfua-
feratque nonnullis invidis meis, fe in me emiffarium femper
fore. Quamobrem valde jubeo gaudere te: magna res gefta efl:
nunquam uili fortiores cives fuerunt, quam qui aufi funt eum
contra tantas opes ejus, a quo ipfi led:i judices erant, condem-
nare : quod feciffent nunquam, nifi iis dolori meus fuiflet do-
lor. Nos hic in multitudine et celebritate judiciorum, et novis
legibus, ita diftinemur, ut quotidie vota faciamus, ne inter-
caletur, ut quam primum te videre poffimus.
M. C I c E R o M. M A R I o S. D.
III. p E R S iE P E mihi cogitanti de communibus miferiis,
in quibus tot annos verfamur, et (ut video) verfabimur,
folet in mentem venire illius temporis, quo proxime fuimus
una : quin etiam ipfum diem memoria teneo. Nam a. d. iii.
idus Maias, Leutulo et Marcello confulibus, cum in Pompeia-
num vefperi veniflem, tu mihi follicito animo praeflo fuifli.
Sollicitum autem te habebat cogitatio cum officii, tum etiam
periculi mei. Si manerem in Italia> verebare, ne officio deeflemj
li proficifcerer ad bellum, periculum te meum com.movebat.
Quo tempore vidifti profed:o me quoque ita conturbatum, ut
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 177/537
AD FAMILIARES LIB. VII. 159
non explicarem, quid effet optimum fadtu. Pudori tamen ma-
lui famasque cedere, quam falutis mece rationem ducere. Cu-
jus me mei fadli poenituit, non tam propter periculum meum,
quam propter vitia multa, qui£ ibi offendi quo veneram. Pri-
mum neque magnas copias, neque bellicofas : deinde, extra
ducem, paucofque praeterea, (de principibus loquor) reliqui
primum in ipfo bello rapaces ; deinde in oratione ita crudeles,
ut ipfam vicSloriam horrerem : maximum autem ass alienum am-
pliffimorum virorum. Quidqua^ris? nihil boni, praeter caufam.
Quae cum vidiffem, defperans vidloriam, primum coepi fuadere
pacem, cujus fueram femper audtor ; deinde, cum ab ea fen-
tentia Pompeius valde abhorreret, fuadere inflitui, ut bellum
duceret. Hoc interdum probabat, et in ea fententia videbatur
fore, et fuiffet fortalTe, nifi quadam ex pugna coepiffet fuis mi-
litibus confidere. Ex eo tempore vir ille fummus, nullus im-
perator fuit. Signa tirone et colledtitio exercitu cum legionibus
robuflifTunis contulit : vidtus, turpiflime, amiffis etiam caflris,
folus fugit. Hunc ego belli mihi finem feci; nec putavi, cum
inte^ri pares non fuiffemus, fradios fuperiores fore. Difcefli ab
eo bello, in quo aut in acie cadendum fuit, aut in aliquas in-
fidias incidendum, aut.deveniendum in vidloris manus, aut ad
Jubam confugiendum, aut capiendus tanquam exilio locus,
aut confcifcenda mors voluntaria. Certe nihil fuit praeterea, fi
te vidtori nolles, aut non audercs, committere. Ex omnibus
autem iis, quae dixi, incommodis, nihil tolerabilius exiHo, pras-
fertim innocenti, ubi nulla adjund:a efl turpitudo: addo etiam,
cum ea urbe careas, in qua nihil fit, quod videre poflis fine do-
lore. Ego cum meis, (fi quidquam nunc cujufquam efl) etiam
in meis effe malui. Quae acciderunt, omnia dixi futura. Veni
domum, non quo optima vivendi conditio effet ; fed tamen, fi
effet aliqua forma reipublicae, tanquam in patria ut effem ; fi
nulla, tanquam in exilio. Mortem mihi cur confcifcerem, caufa
nulla vifa efl ; cur optarem, multse caufae. Vetus efl enim, U6i
nonjis quijuenSi non ejje cur velis vivere, Sed tamen vacare culpa
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 178/537
i6o E P I S T O L A R U M
magnum eft folatium; praefertim cum habeam duas res, quibus
me fuflentem, optimarum artium fcientiam, et maximarum re-
rum gloriam; quarum altera mihi vivo nunquam eripietur, al-
tera ne mortuo quidem. Haec ad te fcripfi verbofius, et tibimo-
leftus fui, quod te, cum mei, tum reipublicae, cognovi aman-
tiffimum. Notum tibi omne meum confilium effe volui, ut
primum fcires, me nunquam voluiffe plus quemquam polTe,
quam univerfam rempublicam : poflea autem quam alicujus
culpa tantum valeret unus, ut obfifti non pofTet, me voluifTe
pacem : amifTo exercitu, et eo duce, in quo fpes fuerat uno,
me voluiffe etiam reliquis omnibus;poflquam non potuerim,
mihi ipfi finem feciffe belli : nunc autem, fi haec civitas efl,
civem effe me ; fi non, exulem effe non incommodiore loco,
quam fi Rhodum aut Mitylenas contuliffem. Hasc tecum co-
ram malueram, fed quia longius fiebat, volui per literas eadem :
ut haberes quid diceres, fi quando in vituperatores meos inci-
diffes. Sunt enim, qui, cum meus interitus nihil fuerit rei-
publicae profuturus, criminis loco putent effe, quod vivam.
Quibus ego certo fcio non videri fatis multos periffe : qui fi
me audiffent, quamvis iniqua pace, honefle tamen viverent
armis enim inferiores, non caufa, fuiffent. Habes epiflolam
verbofiorem fortaffe, quam velles : quod tibi ita videri putabo,
nifi mihi longiorem remiferis. Ego, fi quae volo expediero,
brevi tempore te, ut fpero, videbo. Vale.
M. T. C. M. Mario S. D.
IV. A NTE diem ix. kal. in Cumanum veni cum Libone
tuo, vel noftro potius. In Pompeianum flatim cogi-
to : fed faciam ante te certiorem. Te cum femper valere cupio,
tum certe dum hic fumus. Quare, li quod conflitutum cum
podagra habes, fac ut in alium diem differas. Cura igitur, ut
valeas : et me hoc biduo aut triduo expedta*
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 179/537
AD FAMILIARES LIB. VII, i6i
ClCERO C^SARI ImPER. S. D.
V". Vr I D E, quam mihi perfuaferim, te me cffe alterum, non
modo in his rebus, quae ad me ipfum, fed etiam in iis,
quae ad meos pertinent. C. Trebatium cogitaram, quocun-
que exirem, mecum ducere, ut eum meis omnibus ftudiis,
beneficiis, quam ornatiflimum domum reducerem. Sed poftea
quam et Pompeii commoratio diuturnior erat, quam putaram,
et mea qusedam tibi non ignota dubitatio aut impedire profec-
tionem meam videbatur, aut certe tardare, vide, quid mihi
fumpferim. Coepi velle, ea Trebatium expeftare a te, quae fpe-
raffet a me: neque mehercule minus ei prolixe de tua voluntate
promili, quam eram folitus de mea polliceri. Cafus vero miri-
ficus quidam intervenit, quafi vel teflis opinionis meas, vel
fponfor humanitatis tuse. Nam cum de hoc ipfo Trebatio cum
Balbo noflro loquerer accuratius domi meae, literaj mihi dan-
tur a te, quibus in extremis fcriptum erat, M. Orfium, guem
mihi commendast vel regem Galliafaciam, vel hunc Leptce delega.
Si vis tUy ad me alium mittCy quem ornem. Suflulimus manus et
ego et Balbus : tanta fuit opportunitas, ut illud nefcio quod
non fortuitum, fed divinum, videretur. Mitto igitur ad te Tre-
batium, atque ita mitto, ut initio mea fponte, poft autem invi-
tatu tuo, mittendum duxerim. Hunc, mi Ca^far, fic velim omni
tua comitate complecflare, ut omnia, quae per me pofiis adduci
ut in meos conferri velis, in unum hunc conferas : de quo tibi
homine ha^c fpondeo non illo vetere verbo meo, quod, cum ad
te de Milone fcripfiffem, jure lufifli ; fed more Romano, quo
modo homines non inepti loquuntur ; probiorem hominem,meliorem virum, pudentiorem, effe neminem. Accedit etiam,
quod familiam ducit, in jure civili fmgularis memoria, fumma
fcientia. Huic ego neque tribunatum, neque praefed:uram, ne-
que ullius beneficii certum nomen, peto : benevolentiam tuam
ToM. VII. X
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 180/537
5*-
i62 EPISTOLARUMet liberalltatem peto : neque impedlo, quo minus, fi tibi ita
placuerit, etiam hifce eum ornes gloriolae infignibus. Totum
denique hominem tibi ita trado de manu (ut aiunt) in manum
tuam iftam, et vidtoria et fide praeftantem. Simus enim puti-
diufculi, quam per te vix licet: verum, ut video, licebit. Cura,
ut valeas, et me, ut amas, ama.
CicERo Trebatio S. D.
VI. T N omnibus meis epiftolis, quas ad Cacfarem, aut ad Bal-
bum, mitto, legitima qusdam eft acceffio commenda-
tionis tuae, nec ea vulgaris, fed cum aliquo infigni indicio meae
erga te benevolentiae. Tu modo ineptias ifi:as, et defideria urbis
et urbanitatis, depone -, et quo confilio profedtus es, id afiidui-
tate et virtute confequere. Hoc tibi tam ignofcemus nos amici,
quam ignoverunt Medea?, gitice Cormthm arcem altam habebant
matronce opiilenta, optimates : quibus illa manibus gypfatifiimis
perfuafit, ne fibi vitio illae verterent, quod abefi^et a patria.
Nam multi fuam rem bene gejfere, et publicam, patria procuL
Multi, qui domi cetatem agerent, proptereafunt i?nprobati, Quo in
numero tu certe fuifies, nifi te extrufifi^emus. Sed plura fcribe-
mus alias. Tu qui caeteris cavere didicifli, in Br.itannia ne ab
efledarils decipiaris, caveto : et, quando Medeam agere coepi,
illud femper memento, ^ii ipfefibifapiens prodeffe non quity ne^
quidquamfapit , Cura ut valeas.
CiCERo Trebatio.
VII. rj^ G O te commendare non defiflo; fed quid proficiamj
ex te fcire cupio. Spem maximam habeo in Balbo :
nd quem de te diligentiffime et fsepiffime fcribo. Illud foleo
mirari, non me toties accipere tuas literas, quoties a Quinto
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 181/537
AD FAMILIARES LIB. VIL i6-.j
mihi fratre afferuntur. In Britannia nihil efle audio, neque auri,
neque argenti. Id fi ita eft, effedum aliquod fuadeo capias, et
ad nos quam primum recurras. Sin autem line Britannia tamen
alTequi, quod volumus, poiTumus ; perfice ut fis in familiari-
bus Caefaris. Multum te in eo frater adjuvabit meus, multum
Balbus : fed, mihi crede, tuus pudor et labor plurimum. Im-
peratorem liberaliffimum, astatem opportuniffimam, commen-
dationem certe fingularem, habes : ut tibi unum timendum
fit, ne ipfe tibi defuifTe videare, Vale,
CiceroTrebatio.
VIII. C C R I P S I T ad me Csfar perhumaniter, nondum te
fibi fatis efle familiarem propter occupationes fuas, fed
certe fore : cui quidem ego refcripfi, quam mihi gratum effet
futurum, fi quam plurimum in te fludii, officii, liberalitatis
fuas, contuliffet. Sed ex tuis literis cognovi praeproperam quan-
dam feflinationem tuam ; et fimul fum admiratus, cur tribuna-
tus commoda, dempto prajfertim labore militias, contempferis,
Querar cum Vacerra et Mamilio : nam Cornelio nihil audeo
dicere, cujus tu periculo flultus es, cum te ab eo fapere didi-
ciffe profiteris. Quin tu urges iflam occafionem et facultatem,
qua melior nunquam reperietur ? Quod fcribis de illo Preciano
jureconfulto, ego te ei non defino commendare : fcribit enim
ipfe mihi, te fibi gratias agere debere. De eo quid fit, cura ut
fciam. Ego veftras literas Britannicas expedlo. Vale,
M. CicERo Trebati o,
IX. T AM D I U ignoro, quid agas ; nihil enim fcribis : neque
ego ad te his duobus menfibus fcripferam ; quia cum
Quinto fratre meo non eras : quo mitterem, aut cui daremj
X z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 182/537
i64 E P I S T O L A R U M
nefciebam. Cupio fcire, quid agas, et ubi fis hiematurus. Equi-
dem velim cum Casfare -, fed ad eum propter ejus occupationes
nihil fum aufus fcribere : ad Balbum tamen fcripfi. Tu deelTe
tibi noli. Serius potius ad nos, dum plenior. Quod huc pro-
peres, nihil eft, pra?fertim Vacerra mortuo. Sed tibi confilium
non deeft. Quid conflitueris, cupio fcire. Cn. Odlavius, an
Cn. Cornelius quidem, tuus familiaris, fummo genere natus,
terrae filius, is me, quia fcit tuum familiarem elfe, crebro ad
ccenam invitat. Adhuc non potuit perducere : fed mihi tamen
gratum eft. Vale.
M. CicERo Trebatio S. D.
X. T E G I tuas literas, ex quibus intellexi te Casfari noftro
valde jureconfultum videri. Eft quod gaudeas, te in
ifta loca veniiTe, ubi aliquid fapere viderere. Quod li in Bri-
tanniam quoque profedtus effes, profedlo nemo in illa tanta
infula peritior te fuilTet. Veruntamen (rideamus, licet : fum
enim a te invitatus) fubinvideo tibi, ultro te etiam arceffitum
ab eo, ad quem caeteri, non propter fuperbiam ejus, fed prop-
ter occupationem, adfpirare non poffunt. Sed tu in ifla epif-
tola nihil mihi fcripfifli de tuis rebus, quas mehercule mihi
non minori curae funt, quam meae. Valde metuo, ne frigeas
in hibernis : quamobrem camino luculento utendum cenfeo.
Idem et Mucio et Manilio placebat, praefertlm qui fagis non
abundares : quanquam vos nunc iflic fatis calere audio. Quo
quidem nuntio valde mehercule de te timueram. Sed tu in re
militari multo es cautior, quam in advocationibus; qui ne-
que in Oceano natare volueris, ftudiofiilimus homo natandi ^
ncque fpedlare effedarios, quem antea ne andabatam quidem
defraudare poteramus. Sed jam fatis jocati fumus. Ego de te
ad Caefarem quam diligenter fcripferim, tute fcis; quam faepe,
ego. Sed mehercule jam intermiferam, ne viderer liberaliiTimi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 183/537
AD FAMILIARES LIB. VII. 165
hominis meique amantiffimi voluntati erga me diffidere. Sed
tamen his Hteris, quas proxime dedi, putavi effe hominem
commonendum. Id feci. Quid profecerim, facias me velimcertiorem ; et limul de toto ftatu tuo, confiliifque omnibus.
Scire enim cupio quid agas, quid expedies, quam longum
iftum tuum difceffiim a nobis futurum putes. Sic enim tibi
perfuadeas velim, unum mihi effe folatium, quare facilius
poffiim pati te effe fine nobis, fi tibi effe id emolumento fciam
lin autem id non efl, nihil duobus nobis eft ftuhius j me,
qui te non Romam attraham ; te, qui non huc advoles. Una
mehercule noflra vel fevera, vel jocofa, congreffio pluris erit,
quam non modo hofles, fed etiam fratres noflri ^dui. Quareomnibus de rebus fac ut quam primum fciam :
Aut confolandoy aut co?j/iIioy aut rej juvero»
CiCERo Trebatio.
XI. "^1 1 S I ante Roma profed:us effes, nunc eam certe relin-
queres : quis enim tot interregnis jureconfuhum de-
liderat ? Ego omnibus, unde petitur, hoc confiUi dederim, uta fmgulis interregibus binas advocationes poflulent. Satifne
tibi videor abs te jus civile didiciffe ? Sed heus tu, quid agis ?
ccquid fit ? video enim te jam jocari per hteras. Haec figna
mehora funt, quam in meo Tufculano. Sed quid fit, fcire cu-
pio. ConfuH quidem te a Casfare fcribis : fed ego tibi ab illo
confuH maHem. Quod fi aut fit, aut futurum putas, perfer iftam
miHtiam, et permane -, ego enim defiderium tui, fpe tuorum
commodorum confolabor : fin autem ifla funt inaniora, recipe
te ad nos. Nam aut erit hic aHquid aHquando ; autfi
minus,una mehercule collocutio noflra pluris erit, quam omnes Sa-
marobrivEe. Denique fi cito te retuleris, fermo nuHus erit :
fi diutius fruflra abfueris, non modo Laberium, fed etiam
fodalem noftrum Valerium, pertimefco. Mira enim perfona
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 184/537
i66 EPISTOLARUMiiiduci p6tcCz Britannici jureconfulti. Hsec ego non rideo,
quamvis tu rideas : fed de re feveriffima tecum, ut foleo, jocor.
Remoto joco, tibi hoc amiciffimo animo praecipio, ut, fi iHic
mea commendatione tuam dignitatem obtinebis, perferas nof-
tri deliderium ; honeftatem et facultates tuas augeas : fm au-
tem ifta frigebunt, recipias te ad nos. Omnia tamen, qute vis,
et tua virtute profe(5lo et noilro fummo erga te itudio confe-
quere. Vale.
CiceroTrebatio.
XII. lyriRABAR quid effet, quod tu mihi literas mittere
intermififfes. Indicavit mihi Panfa meus, Epicu-
reum te efle fadium. O caftra praeclara ! Quid tu fecilTes, ii te
Tarentum, et non Samarobrivam, mifiifem ? Jam tum mihi
non placebas, cum idem intuebare, quod et Seius familiaris
meus. Sed quonam modo jus civile defendes, cum omnia tua
caufa facias, non civium ? Ubi porro illa erit formula fiducias,
U/ inter bonos bene agier oportet f Quis enim eft, qui facit nihil,
nifi fua caufa ? Quod jus ftatues Communi dividundo, cum
commune nihil poflit effe apud eos, qui omnia voluptate fua
metiuntur ? Quomodo autem tibi placebit, Jovem Lapidem
jurare, cum fcias, Jovem iratum effe nemini pofTe ? Quid porro
fiet populo Ulubrano, fi tu flatueris, TroK^ilioiSzti non oportere ?
Quare fi plane a nobis deficis, molefle fero : fin Panfas affen-
tari commodum efl, ignofco : modo fcribe aliquando ad nos
quid agas, et a nobis quid fieri aut curari velis. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 185/537
AD FAMILIARES LIB. VIL 167
M. CicERo Trebatio S. D.
XIII. A DEONE me injuftum efTe exiftimafli, ut tibi iraf-
cerer, quod parum mihi conftans et nimium cupidus
decedendi viderere, ob eamque caufam me arbitrarere literas
ad te jamdiu non mififTe ? Mihi perturbatio animi tui, quam
primis literis perfpiciebam, moleftiam attulit : neque aiia ulla
fuit caufa intermiffionis epiflolarum, nili quod, ubi elfes, planc
nefciebam. Hic tu me etiam infimulas, nec fatisfadionem
meam accipis. Audi, Tefla mi: Utrum fuperbiorem te pecunia
facit, an quod te imperator confulit ? Moriar ni, qua^ tua glo-
ria eft, puto te malle a Caefare confuli, quam inaurari. Si vero
utrumque eft ;quis te feret, praster me, qui omnia ferre pof-
fum ? Sed, ut ad rem redeam, te iftic invitum non effe, vehe-
menter gaudeo : et, ut illud erat moleftum, fic hoc efl jucun»
dum. Tantum metuo, ne artificium tuum tibi parum profit,
Nam ut audio iflic,
Non exjure manu confertum, fed magisferro
Rem repetunt.
Et tu foles ad vim faciendam adhiberi ? neque efl, quod illam
exceptionem in interdid:o pertimefcas, ^od tu prior vi homi-
nibus armatis non veneris : fcio enim te non effe procacem in
laceffendo. Sed ut ego quoque te aliquid admoneam de noftris
cautionibus : Treviros vites cenfeo : audio capitales elfe : mal-
lem auro, jere, argento, effent. Sed alias jocabimur. Tu ad
me de iftis rebus omnibus fcribas velim quam diligentiflirne,.
A. d. IV. non. Mart.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 186/537
i68 EPISTOLARUM
CiCERo Trebatio.
XIV. QHRYSIPPUS Vettius, Cyri architedi libertus,
fecit ut te non immemorem putarem mei : falutem
cnim verbis tuis mihi nuntiarat. Valde jam lautus es, qui
gravere literas ad me dare, homini praefertim prope domeftico.
Quod fi fcribere oblitus es, minus multi jam te advocato caufa
cadent : fin noftri oblitus es, dabo operam, ut iftuc veniam
ante quam plane ex animo tuo effluo : fm aeftivorum timor te
debilitat, aliquid excogita, ut fecifti de Britannia. IUud qui-
dem perlibenter audivi ex eodem Chryfippo, te effQ Caefari fa-
miliarem. Sed mehercule mallem, id quod erat asquius, de tuis
rebus ex tuis Hteris quam faspiffime cognofcerem : quod certe
ita fieret, fi tu maluiffes benevolentis, quam litium, jura per-
difcere. Sed hasc jocati fumus, et tuo more, et nonnihil etiam
noftro. Te valde amamus, nofque a te amari cum volumus,
tum etiam confidimus. Vale.
CiCERo Trebatio.
XV. /^UAM fint morofi qui amant, vel ex hoc intelligi
^ potefi:. Molefi:e ferebam antea te invitum ifi:ic efi"e :
pungit me rurfus, quod fcribis efi^e te ifi:ic libenter. Neque
enim mea commendatione te non dele(5lari facile patiebar : et
nunc angor, quidquam tibi fine me efi^e jucundum. Sed hoc
tamen malo, ferre nos defiderium, quam te non ea, quae fpero,
confequi. Cum vero in C. Matii, fuaviflimi dodifiTimique
hominis, familiaritatem venifi:i, non dici potefi: quam valde
gaudeam : qui fac ut te quam maxime diligat. Mihi crede,
nihil ex ifi:a provincia potes, quod jucundius fit, deportare.
Cura, ut valeas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 187/537
AD FAMILIARES LIB. VIL 169
M. CicERo Trebatio S. D.
XVI. T N Equo Trojano fcis effQ in extremo, Serofapiunt, Tu
tamen, mi vetule, non fero. Primas illas rabiofulas fat
fatuas dedifti : deinde, quod in Britannia non nimis (piXoB-i&)^cv
te prasbuifti, plane non reprehendo : nunc vero in hibernis in-
jedlus mihi videris : itaque te commovere non curas. Ufque-
quaque fapere oportet : id erit telum acerrimum. Ego fi foris
ccenitarem, Cn. Od:avio, familiari tuo, non defuillem : cui
tamen dixi, cum me aliquoties invitaret : Oro te, quis tu es ?
Sed mehercules, extra jocum, homo bellus eft : vellem eum
tecum abduxiifes. Quid agatis, et ecquid in Italiam venturi
litis hac hieme, fac plane fciam. Balbus mihi confirmavit, tc
divitem futurum. Id utrum Romano more locutus fit, bene
nummatum te futurum, an, quomodo Stoici dicunt, Omnes
effe divites, qui caelo et terra frui poffint, poftea videro. Qui
iftinc veniunt, fuperbiam tuam accufant, quod negent te per-
cundlantibus refpondere. Sed tamen eft quod gaudeas : con- -
ftat enim inter omnes, nemlnem te uno Samarobrivae juris
peritiorem effe.
CiceroTrebatio S. D.
XVII. Tf X tuis literis, et Quinto fratri gratias egi, et te ali-
quando collaudare pofTum, quod jam videris certa
aliqua in fententia conftitifTe. Nam primorum menfium literis
tuis vehementer commovebar, quod mihi interdum (pace tua
dixerim) levis in urbis urbanitatifque defiderio, interdum piger,
interdum timidus in labore militari, fxpe autem etiam, quod a
te alienifiimus, et fubimpudens, videbare. Tanquam cnim fyn-
grapham ad imperatorem, non epiftolam, attuliffes, fic, pecunia
ToM. VII. Y
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 188/537
170 EPISTOLARUMablata, domum redjre properabas : nec tibi in mentem venie-
bat, eos ipfos, qui cum fyngraphis venifTent Alexandriam,
nummum adhuc nuUum auferre potuilTe. Ego, fi mei com-
modi rationem ducerem, te mecum efTe maxime vellem. Non
enim mediocri afficiebar vel voluptate ex confuetudine noftra,
vel utilitate ex confilio atque opera tua. Sed cum te ex adolef-
centia tua in amicitiam et fidem meam contulifTes, femper te
non modo tuendum mihi, fed etiam augendum atque ornan-
dum, putavi. Itaque quoad opinatus fum me in provinciani
exiturum, quje ad te ultro detulerim, meminiife te credo,
Poflea quam mea mutata ratio eft, cum viderem me a Caefare
honoriiicentillime trad:ari, et unice diligi, hominifque libera-
litatem incredibilem et fingularem iidem noffem ; fic ei te
commendavi et tradidi, ut gravifHme diligentifiimeqiie potui.
Quod ille ita et accepit, et mihi faepe literis iigniiicavit, et tibi
et verbis et re oflendit, mea commendatione {efo. valde effe
commotum. Hunc tu virum nadlus, fi me aut fapere aliquid,
aut velle tua caufa putas,^ ne dimiferis : et, fi qux te forte res
aliquando oifenderit, cum ille aut occupatione, aut difiicul-
tate, tardior tibi erit viius, perferto, et ultima expe(5lato -, quas
ego tibi et jucunda et honeila praEilabo. Pluribus te hortari
non debeo : tantum moneo, neque amicitiae coniirmandae cla-
riiTmii ac liberaliiHmi viri, neque uberioris provinciae, neque
aetatis, magis idoneum tempus, ii hoc amiferis, te eife ullum
unquam reperturum. Hoc, quemadmodum vos fcribere foletis
in veilris libris, idem Q^ Cornelio videbatur. In Britanniam
te profedlum non eife gaudeo, quod et labore caruiili, et ego
te de rebus illis non audiam. Ubi iis hibernaturus, et qua fpe^
aut conditione, perfcribas ad me velim. Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 189/537
AD FAMILIARES LIB. VIL 171
CiCERo Trebatio S. D.
XVIII. ACCEPI ate aliquot epiflolas uno tempore, quas
tu diverfis temporibus dederas, in quibus me cae-
tera deledtarunt: fignificabant enim, te iftam militiam jam firmo
animo ferre, et efTe fortem virum et conflantem : quae ego paulif-
per in te ita defideravi, non imbecillitate animi tui, fed magis
ut defiderio noftri te seftuare putarem. Quare perge, ut coepifli:
forti animo iflam tolera militiam. Multa, mihi crede, affeque-
re : ego enim renovabo commendationem, fed tempore. Sic
habeto, non tibi majori effe curse, ut ifle tuus a me difceffus
quam fru(5tuofifiimus tibi fit, quam mihi. Itaque, quando
veflrae cautiones infirmae funt, Graeculam tibi mifi cautionem
<:hirographi mei. Tu me velim de ratione Gallici belli certio-
rem facias, Ego enim ignaviflimo cuique maximam fidem ha-
hco. Sed, ut ad epiflolas tuas redeam, castera belle : illud mi-
ror : quis folet eodem exemplo plures dare, qui fua manu fcri-
bit ? Nam quod in palimpfeflo, laudo equidem parfimoniam :
fed miror, quid in illa chartula fuerit, quod delere malueris,
quam hasc fcribere, nifi forte tuas formulas. Non enim puto
te meas epiflolas delere, ut reponas tuas. An hoc fignificas, ni-
hil fieri ? frigere te ? ne chartam quidem tibi fuppeditare ? Jam
ifla tua culpa efl, qui verecundiam tecum extuleris, et non
hic nobifcum reliqueris. Ego te Balbo, cum ad vos proficif-
cetur, mo.e Romano commendabo. Tu, fi intervallum longius
erit mearum literarum, ne fis admiratus : eram enim abfuturus
menfe Aprili. Has literas fcripfi in Pomptino, cum ad villam
Metrilii Philemonis divertiffem : ex qua jam audieram fremi-
tum clientium meorum, quos quidem tu mihi conciliafli.
Nam Ulubris honoris mei caufa vim maximam ranunculorum
fe commoffe conflabat. Cura ut valeas. vr. idus April. de
Pomptino.
Y 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 190/537
172 EPISTOLARUMEplflolam tuam, quam accepi ab L. Arruntio, confcidi in-
nocentem : nihil enim habebat, quod non vel in concione rec-
te legi poflet. Sed et Arruntius ita te mandafle aiebat, et tu
adfcripferas. Verum illud efto. Nihil te ad me poftea fcripfifle
demiror, praefertim tam novis rebus.
CiCERo Trebatio S.
XIX. T/^I DE quanti apud me fis; etfi jure id quidem: non
enim te amore vinco. Veruntamen quod prasfenti tibi
prope fubnegarem, non tribuerem certe, id abfenti debere non
potui. Itaque, ut primum Velia navigare ccspi, inftitui Topi-
ca Ariilotelea confcribere, ab ipfa urbe commonitus, amantifli-
ma tui. Eum librum tibi miii Rhegio, fcriptum quam planif-
fi.me res illa fcribi potuit. Sin tibi quasdam videbuntur obfcu-
riora, cogitare debebis, nullam artem literis line interprete, et
fine aliqua exercitatione, percipi pofTe. Non longe abieris :
numjus civile veftrum ex libris cognofci poteft ? qui quan-
quam plurimi funt, dod:orem tamen ufumque defiderant.
Quanquam tu, fi attente leges, fi faepius, per te omnia confe-
quere ut certe intelligas : ut vero etiam ipfi tibi loci propofita
quaeflione occurrant, exercitatione confequere. In qua quidem
nos te continebimus, fi et falvi redierimus, et falva ifla ofFen-
derimus. v. kal. Sext. Rhegio.
CiCERo Trebatio S. D.
XX. A MABILIOR mihi Velia fuit, quod te ab ea fenfi
amari. Sed quid ego dicam te, quem quis non amat ?
Rufio, medius fidius, tuus ita defiderabatur, ut fi effet unus e
nobis. Sed ego te non reprehendo, qui illum ad aedificationem
tuam traduxeris. Quanquam enim Velia non efl vilior, quam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 191/537
AD FAMILIARES LIB. VII. 173
Lupercal j tamen ifthuc malo, quam haec omnia, Tu, fi me
audies, quem foles, has paternas pofleffiones tenebis, (nefcio
quid enim Velienfes verebantur) neque Heletem nobilem am-
nem relinques, nec Papirianam domum deferes : quanquam
ilia quidem habet lotum, a quo etiam advenae teneri folent
quem tamen fi excideris, multum profpexeris. Sed in primis
opportunum videtur, his praefertim temporibus, habere per-
fugium, primum eorum urbem, quibus carus fis; deinde tuam
domum, tuofque agros, eaque remoto, falubri, amoeno, loco :
idque etiam mea interelfe, mi Trebati, arbitror. Sed valebis,
meaque negotia videbis, meque, diis juvantibus, ante brumam
expe6tabis. Ego a Sext. Fadio, Niconis difcipulo, librum ab-
ftuli, ^iicuvos 'mi^ TroXv^pAyia.?. O medicum fuavem, meque do-
cilem ad hanc difciplinam ! Sed BafTus nofter me de hoc libro
celavit ; te quidem non videtur. Ventus increbefcit. Cura ut
valeas. xiii. kal. Sext. Velia.
CiceroTrebatio S. D.
XXI. C I L 1 1 caufam te docui. Is poftea fuit apud me, cumei dicerem, tibi videri fponlionem illam nos fine pe-
riculo facere poiTe, Si bonorum T^urpilice pojjeljionem ^ Ccepio
Frcetor ex ediBofuo mihi dedit : negare aiebat Servium, tabulas
teftamenti effe eas, quas inftituiffet is, qui fadiionem teftamenti
non habuerit ; hoc idem Ofiilium dicere. Tecum fe locutum
negabat ; meque rogavit, ut fe et caufam fuam tibi commen-
darem. Nec vir melior, mi Tefla, nec mihi amicior P. Silio
quifquam eft, te tamen excepto. Gratiffimum igitur mihi fe-
ceris, fi ad eum ultro veneris, eique pollicitus eris : Sed, fi
me amas, quam primum. Hoc te vehementer etiam atque
etiam rogo. Vale. .
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 192/537
174. EPISTOLARUM
CiceroTrebatio S. D,
XXII. TLLUSERAS heri inter fcyphos, quod dixeram,
controverfiam efTe, polTetne heres, quod furtum an-
tea fadum effet, furti redte agere. Itaque, etfi domum bene
potus feroque redieram, tamen id caput, ubi haec controverfia
efl, notavi, et defcriptum tibi mifi ; ut fcires, id, quod tu ne-
minem fenfiffe dicebas, Sex. iElium, M'. Manilium, M. Bru-
tum fenfifle. Ego tamen ScaGVolae et Teflas affentior. Vale.
CiceroFabioGallo S. D.
XXIII. nPANTUM quod ex Arpinati veneram, cum mihi
a te literae redditas funt : ab eodemque accepi
Aviani literas ; in quibus hoc inerat liberalifTimum, nomina fe
fad:urum, cum veniffet, qua ego vellem die. Fac, quaefo, qui
ego fum, effe te. Eflne aut tui pudoris, aut noflri, primum ro-
gare de die; deinde plus annua poftulare ? Sed effent, mi Galle,
omnia facilia, fi et ea mercatus effes, quae ego defiderabam, et
ad eam fummam, quam volueram. Ac tamen ifla ipfa, quae te
emiffe fcribis, non folum rata mihi erunt, fed etiam grata
plane enim intelligo, te non modo fludio, fed etiam amore,
ufum, quae te deleftarint, hominem (ut ego femper judicavi) in
omni judicio elegantiflimum, quaeque me digna putaris, coe-
miffe. Sed velim maneat Damafippus in fententia : prorfus
enim ex iflis emptionibus nullam defidero. Tu autem ignarus
inflituti mei, quanti ego genus omnino fignorum omnium non
aeflimo, tanti ifta quatuor aut quinque fumpfifti. Bacchas iflas
cum Mufis Metelli comparas. Quid fimile? Primum, ipfas ego
Mufas nunquam tanti putafTem ; atque id feciffem Mufis om-
nibus approbantibus : fed tamen erat aptum bibliothecae.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 193/537
AD FAMILIARES LIB. VIL 175
ftudiifque noftris congruens. Bacchis vero ubi eft apud me
locus ? At pulchellae funt. Novi optime, et faEpe vidi : nomi-
natim tibi figna mihi nota mandaifem, fi probafTem. Ea enim
figna ego emere foleo, quse ad fimilitudinem gymnafiorum
exornent mihi in palaeftra locum. Martis vero lignum quo
mihi pacis auctori ? Gaudeo nullum Saturni fignum fuiffe :
haec enim duo figna putarem mihi ass alienum attuUffe. Mer-
curii mallem aliquod fuiffet : felicius, puto, cum Aviano
tranfigere poffemus. Quod tibi deftinaras trapezophoron, fi te
deled:at, habebis : lin autem fententiam mutafli, ego habebo
fcilicet. Ifla quidem fumma na^ ego multo libentius emerim
diverforium Tarracinae, ne femper hofpiti moleflus fim. Om-nino liberti mei video effe culpam, cui plane res certas man-
daram ; itemque Junii, quem puto tibi notum effe, Aviani
familiarem. Exhedria quasdam mihi nova funt inftituta in
porticula Tufculani : ea volebam tabellis ornare : etenim, fi
quid generis ifliufmodi me deledlat, pidtura deled;at. Sed ta-
men, fi ifla mihi funt habenda, certiorem velim me facias,
ubi fmt, quando arceffantur, quo genere vedurae. Si enim -
Damafippus in fententia non manebit, aliquem pfeudodama-
fippum vel cum jadlura reperiemus. Quod ad me de domofcribis iterum, jam id ego proficifccns mandabam meas Tul-
lias : ea enim ipfa hora acceperam tuas literas : egeram etiam
cum tuo Nicia, quod is utitur, ut fcis, familiariter Caflio. Ut
redii autem, prius quam tuas legi has proximas literas, quae-
fivi de mea TuUia, quid egiffet : per Liciniam fe egiffe dice-
bat : fed opinor Caffmm uti non ita multum forore : eam porro
negare fe audere, cum vir abeffet, (efl enim profed:us in Hif-
paniam Dexius) illo et abfente et infciente migrare. Efl mihi
gratiflimum, tanti a te ^eftimatam confuetudinem vitae vidlufque
noflri; primum, ut eam domum fumeres, ut non modo prope
me, fed plane mecum habitare poffes ; deinde, ut migrare
tantopere feflines. Sed ne vivam, fi tibi concedo, utejus rei.
tu cupidior fis, quam ego fum. Itaque omnia experiar : video
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 194/537
176 E P I S T O L A R U M
enim quid mea interfit, quid utriufque noftrum. Si quid egero,
faciam ut fcias. Tu et ad omnia refcribes, et quando te ex-
pedlem, facies me, li tibi videtur, certiorem. Vale.
C I c E R o M. Fa b I G A L L o S. D.
XXIV. A M O R I S quidem tui, quoquo me verti, veftigla :
vel proxime de Tigellio. Senfi enim ex literis
tuis, valde te laboralTe. Amo igitur voluntatem. Sed pauca de
re. Cipius (opinor) olim, Non omnibiis dormio : fic ego non
omnibus, mi Galle, fervio. Etfi quas eft ha?c fervitus ? Olim,
cum regnare exiftimabamur, non tam ab ullis, quam hoc tem-
pore obfervor a familiariflimis Caefaris omnibus, praeter iftum.
Id ego in lucris pono, non ferre hominem peflilentiorem pa-
tria fua : eumque addidtum jam tum puto efle Calvi Licinii
Hipponadleo praeconio. At vide, qaid fuccenfeat. Phameae
caufam receperam, ipfius quidem caufa ; erat enim mihi fane
familiaris. Is ad me venit, dixitque, judicem fibi operam dare
conftituiffe eo ipfo die, quo de P. Sextio in confilium iri ne-
celTe erat. Refpondi nullo modo me facere polTe, cum vellem
alium diem fi fumpfiffet, me ei non defuturum. Ille autem,
qui fciret fe nepotem, bellum tibicinem habere, et fat bonum
undtorem, difceflit a me, ut mi videbatur, iratior. Habes Sar-
dos venales, alium alio nequiorem. Cognofti meam caufam,
et iftius Salaconis iniquitatem. Catonem tuum mihi mitte
cupio enim legere : me adhuc non legiffe, turpe utrique nof-
trum eft. Vale.
CicERo M. Fa B I o Gallo S. D.
XXV. C\ U O D epiftolam confcifTam doles, noli laborare :
*- falva eft j domo petes cum libebit. Quod autem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 195/537
AD FAMILIARES LIB. VII. 177
me mones, valde gratum eft ; idque ut femper facias, rogo.
Videris enim mihi vereri, ne, fi iftum habuerimus, rideamus
ysAiSjTaj (rrf,^JbV«Ji/. Sed heus tu, manum de tabula : magifler adeft
citius, quam putaramus. Vereor ne in Catonium Catoninos.
Mi Galle, cave putes quidquam melius, quam epiftolae tuse par-
tem ab eo loco : cafera labuntur, Secreto hoc audi ; id tecum
habetOi ne Apellae quidem liberto tuo dixeris, Praster duo nos
loquitur ifto modo nemo : bene malene, videro : fed, quidquid
eft, noftrum eft. Urge igitur, nec tranfverfum unguem (quod
aiunt) a ftylo : is enim efl dicendi opifex : atque equidem ali-
quantum jam etiam nodtis affumo. Vale.
CiCERO Gallo S. D.
XXVI. f^ U M decimum jam diem graviter ex inteftihis la*
borarem, neque iis, qui mea opera uti volebant,
me probarem non valere, quia febrim non haberem, fugi in
Tufculanum ; cum quidem biduum ita jejunus fuiifem, ut ne
aquam quidem guflarem. Itaque confe6lus languore et fame,
magis tuum officium defideravi, quam abs te requiri putavi
meum. Ego autem cum omnes morbos reformido, tum quo
Epicurum tuum Stoici male accipiunt, quia dicat, ^vim^Kot,^
cvmTi^yxL 7m3-yi fibi molefta cffe : quorum aherum, morbum
edacitatis effe putant, alterum etiam turpioris intemperantise.
Sane ^vj-ivri^ctv pertimueram, Sed vifa efl mihi vel loci muta-
tio, vel animi etiam relaxatio, vel ipfa fortaffe jam fenefcentis
morbi remiflio, profuiffe. Attamen, ne mirere, unde hoc ac-
ciderit, quomodove commiferim ; lex fumptuaria, quae vide-
tur AiToV/jrct attulifTe, ea mihi fraudi fuit. Nam, dum volunt
ifli lauti terra nata, quae lege excepta funt, in honorem addu-
cere, fungos, helvellas, herbas omnes, ita condiunt, ut nihil
pofTit effe fuavius. In eas cum incidiffem in coena augurali
apud Lentulum, tanta me ^Mf}oicf, arripuit, ut hodie primum
ToM. VIL Z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 196/537
178 E P I S T O L A R U M
videatur coeplfre confiftere. Ita ego, qui me oftreis et muraenls
facile abfcinebam, a beta et a malva deceptus fum. Pofthac
igitur erimus cautiores. Tu tamen cum audiffes ab Anicio
(vidit enim me naufeantem) non modo mittendi caufam juf-
tam habuifti, fed etiam vifendi. Ego hic cogito commorari
quoad me reiiciam : nam et vires et corpus amifi. Sed, fi mor~
bum depulero, facile, ut fpero, illa revocabo. Vale.
CiceroGalloS. D.
XXVII. IV/r I ROR, cur me accufes, cum tibi id facere non
liceat : quod fi liceret, tamen non debebas. Ego
enim te in confulatu ohfervaram, Et ais, fore, ut te Caefar refli-
tuat. Multa tu quidem dicis, fed tibi nemo credit. Tribuna-
tum plebei dicis te mea caufa petifle. Utinam femper effes tri-
bunus : intercefforem non quaereres. Negas me audere, quod
fentiam dicere. Quafi tibi, cum impudenter me rogares, parum
fortiter refponderim. Hsec tibi fcripii, ut iflo ipfo in genere,
in quo aliquid poffe vis, te nihil effe cognofceres. Quod fi hu-
maniter mecum queflus effes, libenter tibi me et facile purgaf-
fem : non enim ingrata mihi funt, quas fecifli ; fed quae fcrip-
fifti, molefla. Me autem, propter quem caeteri liberi funt, tibi
liberum non vifum demiror. Nam fi falfa fuerunt, quse tu ad
me, ut ais, detulifti, quid tibi ego debeo ? fi vera, tu es opti-
mus teflis, quid mihi populus Romanus debeat.
M. C I c E R o C u R 1 o S. D.
XXVIII. lyr E M I N I cum mihi defipere videbare, quod
cum iftis potius viveres, quam nobifcum : erat
enim multo domicilium hujus urbis (cum quidem hasc urbs)
aptius humanitati et fuavitati tuae, quam tota Peloponnefus^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 197/537
AD FAMILIARES LIB. VII. 179
nedum Patrse. Nunc contra et vidifTe mihi multum videris,
cum, prope defperatis his rebus, te in Graeciam contulifti, et
hoc tempore non folum fapiens, qui hinc ablis, fed etiam
beatus. Quanquam quis, qui aliquid fapiat, nunc eile beatus
potefl: ? Sed, quod tu, cui licebat, pedibus es confecutus, ut
ibi eifes, iibi nec Felopidarum . . . nofti caetera -, nos idem pro-
pemodum confequimur alia ratione. Cum enim falutationi nos
dedimus amicorum ; qus iit hoc etiam frequentius, quam fo-
lebat, quod, quafi avem albam, videntur bene fentientem ci-
vem videre ; abdo me in bibliothecam. Itaque opera efficio
tanta, quanta fortalfe tu fenties. Intellexi enim ex tuo fermo-
ne quodam, cum meam moelLitiam et defperationem accufares,
domi tuas dicere te, ex meis libris animum meum defiderare.
Sed mehercule et tum rempublicam lugebam, quae non folum
fuis erga me, fed etiam meis erga fe, beneiiciis erat mihi ca-
rior j et hoc tempore, quanquam me non ratio folum confo-
latur, qua3 plurimum debet valere, fed etiam dies, quas ftultis
quoque mederi folet ; tamen doleo, ita rem communem t^<z
dilapfam, ut, ne fpes quidem, melius aliquando fore, relin-
quatur. Nec vero nunc quidem culpa in eo eft, in cujus po-
teftate omnia funt, (niii forte id ipfum eife non debuit) fed
alia cafu, alia etiam noilra culpa, fic acciderunt, ut de praete-
ritis non fit querendum. Reliquam fpem nullam video. Quare
ad prima redeo. Sapienter hasc reliquiili, fi confilio ; feliciter,
fi cafu. Vale.
C U R I U S M. ClCERONI SUO S.
XXIX. O/ valesy bene eji. Sum enim ^»jW i^p tiius^ KlnH ^'^
Attici nojiri. ErgofruBus eji tuus, mancipium illius .•
quod quidemji interfenes coemptionales venale projcripferitt egerit
non multum. At illa nojira prcedicatio quanti eji f nos, quodfmus,
quod habeamus, quod homines exijiimemur, id omne abs te Iiabere.
Z 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 198/537
i8o E P I S T O L A R U M
^are^ Cicero miy perfevera conjlanter nos confervare ; et Sulpicii
fuccefjbri nos de meliore nota commenda \ quofacilius tuis prceceptii
obtemperare poffimusy teque ad ver lubentes 'viderCi et noftra ref-
gere deportareque tiitOy poffimus. Sedy amice magnC) noli hanc epif-
tolam Attico ofendere :fine eum errarCy et putarCy me virum bonum
effey nec folere duo parietes de eadem fidelia dealbare. Ergo, patrofie
miy bene vaky 'Tironemque meumfaluta noftris verbis, Dat. a. d^
m. kal. Novemb.
ClCERO CURIO S. D.
XXX. l^ G O vero jam te nec hortor, nec rogo, ut domum'
redeas ; quin hinc ipfe evolare cupio, et aliquo
pervenire, ubi nec Felopidarum nomeny necfaSia, audiam. Incre-
dibile eft, quam turpiter mihi facere videar, qui his rebus in-
terlim. Nse tu videris multo ante providiffe quid impenderety
tum cum hinc profugifti. Quanquam enim haec etiam auditu
acerba funt, tamen audire tolerabilius eft, quam videre. In
campo certe non fuifti, cum hora fecunda, comitiis qusefloriis
inftitutis, fella Q^Maximi, quem illi confulem efte dicebant,
pofita eflet: quo mortuo nuntiato, fella fublata.eft. Ille autem,.
qui comitiis tributis effet aufpicatus, centuriata habuit : Con-
fulem hora feptima renuntiavit, qui ufque ad kal. Jan. effet ;.
quas eni.nt futurae mane poftridie. Ita, Caninio confule, fcito ne~
minem prandifte : nihil tamen eo confule mali fadlum eft: fuit
enim mirifica vigilantia, qui fuo toto confulatu fomnum non
viderit. Haec tibi ridicula videntur : non enim ades : quas fi
videres, lacrymas non teneres. Quid ft CcEtera fcribam ? funt
enim innumerabilia generis ejufdem : quas quidem ego non
ferrem, nift me in philofophise portum contuliftem, et nifi ha-
berem focium ftudiorum meorum Atticum noftrum! cujus cum.
proprium te effe fcribis mancipio et nexu, meum autem ufu et
fruclu y contentus ifto fum : id enim eft cujufque proprium^.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 199/537
AD FAMILIARES LIB. VII. i8i
quo quifque fruitur atque utitur. Sed haec alias pluribus. Aci-
lius, qui in Graeciam cum legionibus miffus eft, maximo meo
beneficio efl. Bis enim eft a me judicio capitis, rebus falvis,
defenfus ; et efl homo non ingratus, meque vehementer obfer-
vat. Ad eum de te diligentiffime fcripli, eamque epiftolam
cum hac conjunxi: quam ille quo modo acceperit, et quid tibi
pollicitus lit, velim ad me fcribas. Vale.
ClCERO CuRio S. D.
XXXI. Tj^ACILE perfpexi ex tuis literis, quod femper ftu-
dui, et me a te plurimi fieri, et te intelligere quani
mihi carus effes. Quod cum uterque noflrum confecutus efl:,.
reliquum eft ut ofiiciis certemus inter nos ;quibus asquo ani-
mo vel vincam te, vel vincar abs te. Acilio non fuiffe neceffe
meas dari literas facile patior. Sulpicii tibi operam intelHgo ex
tuis literis, non multum opus fuiffe, propter tuas res ita con-
trad:as, ut, quemadmodum fcribis, nec caput, nec pedes. Equi-
dem vellem, uti pedes haberent, ut aliquando redires. Vides.
enim exaruiffe jam veterem urbanitatem:
ut Pomponius nofler
fuo jure poffit dicere, f?i/t nos pauci retlneamus gloriam antiquam.
Atticam. Ergo is tibi, nos ei fuccedimus. Veni igitur, qu^efoa,
ne tamen femen urbanitatis una cum republica intereat.
ClCERO VOLUMNIO S. D,.
XXXII. r\ U O D fme prasnomine familiariter, ut debebas,.
^ ad me epiflolam mififli, primum addubitavi, numa Volumnio fenatore effet, quo-cum mihi efl magnus ufus :
deinde ih^t^AmKicL literarum fecit, ut intelligerem tuas effe. Qui-
bus in literis omnia mihi perjucunda fuerunt, praeter illud quod
parum diligenter poffeffio falinarum mearum a te procuratore
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 200/537
i82 EPISTOLARUMdefenditur. Ais enim, ut ego difcefTerim, omnia omnium dic-
ta, in his etiam Sextiana, in me conferri. Quid ? tu id pate-
ris ? nonne defendis ? non refiflis ? Equidem fperabam ita no-
tata me reliquifle genera didtorum meorum, ut cognofci fua
fponte polfent. Sed quando tanta fasx eil in urbe, ut nihil tam
lit ctKvB-vipQv, quod non alicui venuflum effe videatur;pugna,
fi me amas, nifi acuta ^^(piSoAi'*, nifi elegans vTnfioKr], nifi Tmpd-
ypAf^f^A bellum, nifi ridiculum TnxpA 'zs^o-^oKioj», nifi caetera, quse
funt a me in fecundo libro de Oratore per Antonii perfonam
difputata de ridiculis, £m%j'<* et arguta apparebunt, ut facra-
mento contendas mea non effe. Nam de judiciis quod quereris,
multo laboro minus. Trahantur per me pedibus omnes rei; fit
vel Selius tam eloquens, ut pofTit probare fe liberum j non la-
boro. Urbanitatis poffeffionem, amabo, quibufvis interdidtis
defendamus : in qua te unum metuo, contemno casteros. De-
rideri te putas ? Nunc demum intelligo te fapere. Sed meher-
cules extra jocum, valde mihi tuas literse facetas elegantefque
vifae funt. Illa quamvis ridicula effent, ficut erant, mihi tamen
rifum non moverunt : cupio enim noflrum illum amicum in
tribunatu quam plurimum habere gravitatis : id cum ipfms
caufa, (efl mihi, ut fcis, in amoribus) tum mehercule etiam
reipublicas, quam quidem, quamvis in me ingrata fit, amare
non defmam. Tu, mi Volumni, quando et inftituifli, et mihi
vides effe gratum, fcribe ad me quam faepifiime de rebus urba-
nis, de republica. Jucundus efl mihi fermo literarum tuarum.
Prasterea Dolabellam, quem ego perfpicio et judico cupidifTi-
mum effe atque amantiffimum mei, cohortare et confirma, et
redde plane meum. Non mehercule quo quidquam defit ; fed
quia valde cupio, non videor nimium laborare. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 201/537
AD FAMILIARES LIB. VII, 183
M. ClCERoVoLUMNIO S. D.
XXXIII. /^ U O D declamationibus noftris cares, damni ni-
^ hil facis. Quod Hirtio invideres, nifi eum ama-
res, non erat caufa invidendi : nifi forte ipfius eloquentias ma-
gis, quam quod me audiret, invideres. Nos enim plane, mi
fuaviffime Volumni, aut nihil fumus, aut nobis quidem ipfis
difplicemus, gregalibus ilUs, quibus, te plaudente, videbamus,
amiffis : ut etiam, fi quando aliquid dignum noftro nomine
emifimus, ingemifcamus, quod hasc pennigero, non armigero, in
corpore tela exerceanttir, ut ait Philodtetes apud Accium, ab-
jedta gloria. Sed tamen omnia mihi erunt, fi tu veneris, hila-
riora. Quanquam venies, ut ipfe intelligis, in maximarum
quafi concurfum occupationum ; quas li, ut volumus, excepe-
rimus, ego vero multam falutem et foro dicam et curiae, vi-
vamque tecum multum, et cum communibus noftris amatori-
bus. Nam et Caffius tuus, et Dolabella nofter, vel potius
uterque nofler, fludiis iifdem tenentur, et meis cequiffimis
utuntur auribus. Opus efl huc limatulo et poHto tuo judicio,
et ilHs interioribus literis meis, quibus fa^pe verecundiorem
me in loquendo facis. Mihi enim judicatum efl, fi modo hoc
Caefar aut patietur, aut volet, deponere illam jam perfonam,
in qua me fspe illi ipfi probavi, ac me totum in literas abdere,
tecumque et cum caeteris earum fludiofis honeftiffimo otio
perfrui. Tu vellem, ne veritus effes, ne perinvitus legerem
tuas literas, fi mihi, (quemadmodum fcribis) longiores forte
mififfes : ac velim poflhac fic fhatuas, tuas mihi literas longif-
fimas quafque gratiffimas fore. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 202/537
[ iB4]
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R VIII.
M. C^LIUS M. ClCERONI S. D.
I. (S)UO D tibi decedens pollicitus fiimy me omnes res iirbanas
*^^^w^ diligentijime tibi perfcripturum ; data opera paravi, qui
fic omnia perjequeretur, ut verear, ne tibi nimium arguta hcec fe-
dulitas videatur. 'Tametfi tu, fcioj quamfis curiofus, et quam om-
nibus peregrinantibus gratum fity minimarum quoque reruniy qiiee
domi gerantury fieri certiores ; tamen hoc deprecory ne meum hoc
officium arrogantia condemnes, quod hunc laborem aJteri delegavi
non quin mihifuavif]i?num fit ^ et occupatOt et ad literasfcribendasy
nt tu nofiii pigerri?nOy tuce memorice dare op^rain, Sed id ipfum
volumen, quod tibi mify facile, ut ego arbitrory me excufat. Nefcio
cujus otii effet, non modo perfcribere hcec, fed omnino animadvertere.
Omnia enimfunt ibifenatus-cojifulta, ediSlayfabuIce, rumores: quod
exemplumfiforte mifius te deleBarit, ne molefliam tibi cum impenfa
mea exhibeam, fac me certiorem. Si quid in republica majus aBmn
erit, quod ifii operarii minus commode perfequi pofjint, et quemadmo-
dwn aSlumfit, et quce exifimatiofecuta, quceque de eofpes cfi, di-
ligenter tibi perfcribemus. Ut nunc efi, nulla magnopere expedlatio
efi. Nam et illi rumores de comitiis T^ranfpadanorum Cumarum
tenus caluerunt : Romam cum veniffem, ne tenuifpmam quidem au-
ditionem de ea re accepi. Frcsterea Marcellus quod adhuc nihil
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 203/537
\
AD FAMILIARES LIB. VIIL 185
retulit defuccejjioneprovinciarum Galliarum', et in kalendas Junias,
ut mihi ipfe dixit, eam dijlulit relationem ; Jane quam eosJermones
exprejjit, qui de eo tumfuerant, cum Komae nos ejjemus. 'Tuyjj Pom-
peium, ut volebasy offendifti, qui tibi vijusjit, et quam orationem
habuerit tecum, quamque ojienderit voluntatem, (Jolet enim aliud
Jentire et loqui, neque tantum valere ingenio, ut non appareat quid
cupiat)fac mihi perfcribas. §luod ad Ccefaremy crebri et non belli
de eo rumores -y Jed Jujurratores duntaxat veniunf. Alius equitem
perdidijje, quod opinor certe JaBum eji j alius Jeptimam legionem
vapulajje -, ipjum apud Bellovacos circumjederi\ interclujum ab re~
liquo exercitu. Neque adhuc certi quidquam eji j neque hcec incerta
vulgoja^antur j Jed inter paucosy quos tu nofiplane, Jecreto Jiar-
rantur : at DoJJiitius, cum manus ad os appojuit. Te ad ix. kal.
Jun. fubroftrani fquod illorum capitijit) dijjiparant periijfe ', et
te urbe ac foro toto maximus rumor fuit a ^ Potnpeio in itinere
occifum. Ego, quifcirem ^ Pompeium Baulis embceneticajn face-
re, et ufque eo ut ego mifererer ejus efuriei, nonfum commotus : et
hoc mendacio, fi qua pericula tibi impenderent, ut defungeremur^
optavi. Plancus quidem tuus Ravennce eft : et magno congiario
donatus a Ccefare, nec beatus, nec bejie inftruBus eft. Tui politici
lihri omnibus vigent. Vale.
C^LltrS ClCERONI S.
II. f^R RT E, inquam, abfolutus eft : me reprcefejitajite pronuti'-
tiatum eft, et quidem omnibus ordinibus, fed et ftngulis
in ujioquoque ordine fententiis. Vide modo, inquis. Non, meher-
cules : nihil enim unquam tam prceter opinionetn, tatn quod videre"
iur omnibus indignum, accidit. ^in ego, cutn pro amicitia vali-
diftime faverem ei, et mejam ad dolendum pra^parajjem j poftquam
faBum eft, obftupui, et mihi vijusJum captus efe. ^id alios pu-
tas f Clamoribus Jcilicet maxitnis judices corripuerunt -, et oftejide-
runt, plane ejje quodjerri non pojfet. Itaque reiiBus lege Licinia,
ToM. VII. A a
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 204/537
i86 EPISTOLARUMmajore ejje periculo videtur. AcceJJit huCt guod pojlridie ejus abfo-
lutionem in theatrum Curionis Jiortenjius introiit : puto, utfuum
gaudium gauderemus. Hic tibi flrepitus, fremitus, clamor toni-
truum, et rudentum fibilus. Hoc magis animadverfum ejiy quod
inta5lus abfibilo pervenerat Hortenfius adfene6iute?n. Sed tum ita
bene, ut in totam vitam cuivisfatis effet, et pceniteret eumjam vi-
cijfe. De republica quid tibi Jcribam, nihil habeo. Marcelli im-
petus refederunt, non inertia, fed fut mihi videbatur) conflio. De
comitiis confularibus incertifjima eji exifimatio. Ego incidi in com-
petitorem nobilemy et nobilem agentem, Nam M. OSiavius, Cn.
Jilius, et C. HirruSy ?necum petit. Hoc ideofcripfy quodjcio te acri-
ter, propter Hirrum, nuntium nofrorum comitiorum expe&aturum,
'Tu tamen Jimul ac me defgnatum audieris, ut tibi curcejit, quod
ad pantheras attinety rogo. Syngrapham Sittianam tibi commendo.
Commentarium rerum urbanarum primum dedi L. Cafrinio Pceto ;
fecundum eiy qui has literas tibi dedit.
C^LIUS ClCERONI S.
III. J^ S T-NE ? vici ? et tibifcepe, quod negaras difcedens cu-
raturum, literas mitto f Efiyfi quidem perferuntur, quas
do. Atque hoc eo dlligentiusfaBitOy quody cum otiofusfum^ plane ubi
deleSlem otiolum meum, non habeo. Tu cum Roma eras, hoc mihi
ccrtum acjucundijjimum vacanti negotium erat, tecum id otii tem-
pus conjumere ; idque non mediocriter dejidero -, ut non modo mihi
Jolus ejje, fed Komce, te profebio, folitudo videaturfaSia : et qui
fquce mea negligentia ejij muitos fcepe dies ad te, cum Iiic eras, non
accedebam, nunc quotidie non ejje te, ad quem curjitem, difcrucior.
Maxime veroy ut te dies nodiefque quceram, competitor Hirrus cu-
rat, ^omodo illum putas auguratus tuum competitorem dolere, et
difjimulare, me certiorem, quamfe, candidatum ? de quo ut, quem
optas, quam primum nuntium accipias, tua medius fdius magis
quam mea caufa cupio, Nam me, Ji fo, forftan cum locupletiore
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 205/537
AD FAMILIARES LIB. VIII. 187
referam : fed hoc ufque eo fuave eji, quod fi acciderity tota vita
rifus nobis deejfe non poterit. Sed tanti F fed mehercule. Non mul-
tum M. OBavius eorum odia^ qui Hirrum premunty quce per-
multa funf, fublevat. ^od ad Philotimi liberti o£icium et bona
Milonis attinety dedimus operam, ut et Philotimus quam honefifji-
me Miloni abfenti ejufque neceffariis fatisfaceret, etfecundum ejus
fidem etfedulitatem exijiimatio tua confer^varetur. Illud nunc a te
peto, f eris fut fperoj otiofus, aliquod ad nos, ut intelligamus nos
tibi curce ejfe, m/jTa,y^A confcribas. ^i tibi ijluc, inquis, in men-
tem venit, homini non inepto ? Aliquid ex tam multis tuis monu-
mentis extare, quod Jiojirce amicitic^ memoriam poferis quoque pro-
dat, velim. Cujujmodi, puto, quceris. 'Tu citius, qui omnem nojli
dijciplinam, quod fnaxime conveniat, excogitabis. Geiiere tamen
quod et ad nos pertineat, et h^cLcnca^hUv quandam, ut verfetur inter
manus, habeat. Vale.
M. C ^ L I u s M. C I c E R o N I S. D,
IV. TNV D EO tibi : tam multa quotidie, quce mirere, ijloc
perferuntur. Primum illud, abfolutum Mefallam ; deinde
eundem conde??matu?n : C. Marcellu?n co??fidemfa6lu?n : M. Clau-
dium a repul a pofidatum a Gallis. duobus : P. Dolabellam quinde^
cimvirum Jadlum. Hoc tibi non invideo, caruijje te pulcherrimo
fpeftaculo, et Lentuli Cruris repulf vultum no?i vidijje. At quajpe,
quam certa opinione, dejcenderat ? qua?n ipjo difidente Dolabella ? et
.
Hercules, nif ?ioJiri equites acutius vidijfe?it, pene concede?ite adver-.
farioJuperaJJet. Illud te non arbitror miratum, Servium, dejig?iatu??i
trihunum plebis, condemnatu?n ; cujus locu??i C. Curio petiit. Sane
quam incutit multis, qui eu?nfacilitatemque ejus ?ion noru?it, mag^num metum. Sed, utfpero et volo, et, utJejert ipfe, bo?20s etfena-
tum malet : totus, ut nunc eji, hocJcaturit . Hujus autem vohmta-
tis initium et cauja eji, quod eiun no?i ??iediocriter Ccejar, quiJolet
infmorum hominum amicitiasfibi qualibet i??ipenfa adjimgcre, valde
A a 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 206/537
i88 EPISTOLARUM«
contempjit. ^a in re mihi videtur illudperquam venujle cecidijfe,
(quod a reliquis quoque iifque eo ejl animadverjum) ut Curio, qui
mhil conjilio facit, ratione et injidiis ujus videretur in evitandis
corJiUisy quiJe intenderant adverjarios in ejus tribunatum : L^lios,
et Antonios, et id genus valentes, dico. Has ego tibi literas eo majore
miji intervallo, quod comitiorum dilationes occupatiorem me habebant,
et expedlare in dies exitum cogebant, ut, conjedlis omnibus, te Ja-
cerem certiorem. Ad kalendas Sextiles ujque expedlavi. Prtxtorits
mor^e qu^^am inciderunt. Mea porro comitia quem eventumJint ha-
bitura, nejcio. Opinionem quidem, quod ad Hirrum attinet, incredi-
bilem, ^eddium plebis comitiis na5la Junt. Nam M. C^lium Vi-
nicianum mentio illajatua, quam derijeramus olim, et promulgatio
de didlatore, Jubito dejecit, et dejedtum magno clamore injecuta
eji. Inde Hirrum cundii jam, non Jaciendum, Jlagitare. Spero te
celeriter et de nobis quodJperajli, et de illo quod vixJperare aujus
es, auditurum. De republicajam novi quidquam expe5lare dejiera-
mus. Sed cum Jenatus habitus ejfet ad Apollinis, a. d. xi. kai.
Sext, et rejerretur dejlipendio Cn. Pompeii, mentio Ja^la ejl de le-
gione ea, quam expenjam tulit C. Cajari Pompeius, quo numero ef-
Jet, quo appeteretur : cum ex Gallia coaSius ejfct dicere PompeiusJe
legionem abdudiurum, Jed non Jlatim Jub mentionem et convicium
obtre£latorum. Inde interrogatus de JucceJJione C. Cajaris : de qua,.
hoc eji, de provinciis, placitum eji, ut quam primum ad urbem
reverteretur Cn. Pompeius\ ut coram eo de JucceJJione provinciarum
ageretur. Nam Ariminum ad exercitum Pompeius erat iturus : et
Jiatim iit. Puto idib, Sextil. de ea rejadium iri. Projecio aut tran-
Jigetur aliquid, aut turpiter intercedetur. Nam in dJJputando conjecit
illam vocem Cn. Pompeius, Omnes oportere fenatui dido audien-
tes efle. Ego tamen Jic nihil expedio, quo modo Paulum conjulem
dejgnatum primum Jenientiam dicentem. S^pms te admoneo deJyn-
grapha Sittiafia : cupio enim te intelligere, eam rem ad me valde
pertinere. Item de pantheris, ut Cybiratas arcejfas, curejque mihi
ut vehaniur. Praeterea nuntiatum nobis, et pro certo jam habe-
iur, regem Aiexandrinum mortuum : quid mihi Juadeas, quomodQ
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 207/537
AD FAMILIARES LIB. VIIL 189
regnum illud fe habeat, quis procuret, diligenter mihi perfcribas.
KaL Sex.
CiELIUS ClCERONI S.
V. (S) Uyl tu curajis, quod adpacem provincia tuaJinitimarum-
^V^ que regionum attinet, nefcio : ego quidem vehementer animi
pendeo. Namf hoc moderari poffemus, ut pro viribus copiarum tua-
rum belii quoque exijleret magnitudo, et, quantum glorice triumpho-
que opus effet, affequeremur, periculofamque et gravem illam dimi-
cationem evitaremus, nihil tam effet optandum. Nunc fi Parthus
movet aliquid, fcio non mediocrem fore contentionem. T^uus porro
exercitus vix unumfaltum tueri potefi. Hanc autem nemo ducit ra-
tionem ; fed omnia defiderantur ab eo, (tanquam nihil denegatmnJii
ei, quo minus quam paratiffimus effet) qui publico negotio pr^pojitus
eji. Accedit huc, quodfuccejfionemfuturam propter Galiiarim con-
troverfam non video. 'Tametfi hac de re puto te conftitutum, quid
fadiurus effes, habere ; tamen, quo maturius conftitueres, cum hunc
eventum providebam, vfum efl ut tefacerem certiorem. Nofii enim
h^c traiatitia : de Galliis confiituetur : erit qui intercedat : deinde
alius exifiet, qui, nif iibere liceat de omnibus provinciis decer-
nere fenatui, reiiquas impediat. Sic muitum ac diu ludetur ; atque
ita diu, ut plus biennium in his tricis moretur. Si quid novi de re-
pubiica quod tibi fcriberem haberem, ufus effem mea confuetudine,
ut diligenter, et quid a£ium effet, et quid ex eofuturum fperarem,
perfcriberem. Sane tanquam in quodam incili jam omnia adhafe-
runt. Marcellus idem iilud de provinciis urget, neque adlmcfre-
quentemfenatum efficere potuit. ^odfi, hoc anno praterito, Curio
tribunus, et eadem adiio de provinciis introibit; quamfacile tunc
Jit omnia impedire, et quam hoc Cafari, qui fuam caufam, non
reipublicce, curet, fuppetat, non tefallit. Fale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 208/537
190 EPISTOLARUM
C^LIUS ClCERONI S. D.
VI. '\T0N dubito, quin perlatum ad tejit, Appium a Dolabella
reum fadlum\ fane non ea, quam exiflimaveram, invidia,
Neque enimflulte Appius;
qui, fmul atque Dolabella accefjit ad
tribunal, introierat in urbem, triumphique poflulationem abjecerat
quo fadlo retuditfermones, paratiorque vifus efl, quam fperaverat
accufator, Js nunc in te maximamfpem habet, Scio tibi eum non effe
odio. ^am velis eum obUgare, in tua manu efl : cum quofimultas
fi tibi nonfuijfet, Uberius tibi de tota re ejfef. Nunc fi ad iilatn
fummam veritatem legitimum jus exegeris, cavendum tibi erit, ne
parumfimpliciter et candide pojuijje inimicitias videaris. In hanc
partem porro tutum tibi erit,fi quid volueris, gratificari: nemo enim
necejfitudine et amicitia te deterritum ab ofiicio dicet. Illud mihi
occurrit, quod, inter pofiulationem et nominis delationem, uxor
a Dolabella difcefjit. ^id mihi difcedens mandaris, memini : quid
ego tibifcripferim, te non arbitror oblitum. Non efi jam tempus
plura narrandi. Unum illud monere te pojfum, fires tibi non dif
plicebit, tamen hoc tempore nihil de tua voluntate ofiendas, et
expeSles, quemadmodum exeat ex hac caufa. Denique invidiofum
iibifity fiemanarit. Porro, fignificatio ullafi intercejferit, clarius^
quam deceat, aut expediat, fiat. Neque ille tacere eam rem poterit,
qU{^ fuce fpei tam opportuna acciderit;qu^que in negotio confi-
ciendo tanto illufirior erit : cum prafertim isfit, qui,fiperniciofum
fciret ejfe loqui de hac re, vix tamenfe contineret. Pompeius dici-
tur valde pro Appio laborare, ut etiam putent alterutrum de filiis
ad te mifjurum. Hic nos omnes abjblvimus : et hercule confepta
omnia, fceda, et inhonefia, funt. Confules autem habemus fumma
diligentia : adhucfenatus-confultum, nifi de feriis Latinis, nullum
facere potuerunt. Curioni nofiro tribunatus conglaciat. Sed dici no?i
potefi quomodo hic omnia jaceant. Nifi ego cum tabernariis et
aquariis pugnarem, veiernus civitatem occupajfet. Si Parthi vos
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 209/537
AD FAMILIARES LIB. VIIL 191
mhil calfaciunty nos hicfrigore frigefchnus. 'Tamen, quoquo modo
hic omnia jaceant, potuit fine Parthis. Bibulus in Amano ncfcio
quid cohorticularum amifit. Hocfic nuntiatumefi. ^od tihifupra
fcripfi, Curionem valde frigere ;jam calet : namferventifiime con-
cerpitur. Levifiime enim, quia de intercalando non obtinuerat,
transfugit ad populum, et pro Cafare loqui ccepit \ legemque Via-
riam, non dijjimilem Agrarice Rulli, et Alimentariam, quccjubet
adiles metiri, jadtavit. Hoc nondum fecerat, cum priore?n par-
tem epifiolce feripfi. Amabo te, fiquid, quod opus fuerit, Appio
facies, ponito ,me in gratia. De Dolabella integrum tibi referves,
fuadeo. Et huic rei, de qua loquor, et dignitati tuce, cequitatifque
opmtoni, hoc ita facere expedit. "Turpe tibi erit pantheras Grcecas
me non habere. Vale.
CiELIUS ClCERONI S.
VIL (SS UAM cito tu ifiinc decedere cupias, nefcio '/ ego quidem
^x^ eo magis, quo adhucfelicius rem geffifii. Dum ifiic eris,
de belli Parthici periculo cruciabor, ne hunc rifum meum metus ali^
qui perturbet. Breviores has Uteras properanti publicanorum tabella-
rio fubito dedi: tuo liberto pluribus verbis fcriptas pridie dederam.
Res autem novce nullce fane acciderunt, nifi hcec vis tibifcribi, quce
certe vis. Cornificius adolefeens Orefiillcefiliamfibi defpondit. Paula
Valeria, foror Tiriarii, divortium fine caufa, quo die vir e pro-
vincia venturus erat, fecit : nuptura efi D. Bruto : nondum retule-
rat. Multa in hoc genere ineredibilia, te abfente, acciderunt. Servius
Ocella nemini perfuafifiet fe mcechum ejfe, nifi triduo bis deprehenfus
ejfet. ^ceres ubi f ubi hercule ego minime vellem : relinquo tibi,
quod ab aliis quceras. Neque enim difplicet mihi, imperatoremfin"
gulos percontari, cum quafit aliqui deprehenfus» Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 210/537
igz EPISTOLARUM
M. C iE LI
US
M. CI
C E R O NI S.
D.
VIII. J^ 'TSI de republica, qua tibifcribam, habeo ; tamen tiihil^
quodmagis gavifurum te putem^ habeo, quam hoc. Sctto,
C. Sempronium Rufum^ Rufum mel ac delicias tuas^ calumniam
maximo plaufu tuliffe ; quctris qua in caufa f M. 'Tuccium, accufa-
ioremfuum pofi ludos Romanos, reum lege Plotia de vi fecit, hoc
confilio, quod videbat, Ji extraordinarius rcus nemo accejjljfet, fbi
hoc anno caufam ejfe dicendam. Tiubium porro ilU non erat, quid
futurum ejfet. Nemini hoc deferre munufculum maluit, quamfuo
accufatori. Itaquefine ullofubfcriptore defcendit, et Tuccium reum
fecit. At ego,fimulatque audivi, invocatus adfubfelUa rei occurro :
furgo, neque verbum de re facio. Totum Sempronium ufque eo per-
ago, ut Vefiorium quoque interponam, et illam fabulam narrem,
quemadmodum tibi pro beneficio dederit,fi
quid injuriis fuis ef-
fet, ut Vefiorius teneretur. Hac quoque magna nunc contentiofo-
rum tenet. M. Servilius, pofiquam, ut coeperat, omnibus in rebus
turbarat, nec, quod non venderet, quidquam reliquerat, maxima
nobis traditus erat invidia: neque Laterenfisprator, pofiulante Pau-
fania, nobis patronis, Quo ea pecunla perveniflet, recipere vo-
luit. ^od Pilius, necefiarius Attici nofiri, de repetundis mm pofiula-
vit, magna ilUcofama furrexit, et de damnatione ferventer loqui
efi cceptum. ^o vento projicitur Appius minor, ut indicet pecu-
niam ex bonis patris perveniffe ad Servilium, pravaricationifque
caufa diceret depofitum H-S. lxxxi. Admiraris amentiam. ^id,
Ji a£lionesfiultiffimas, quidfi nefarias de patre confeffiones, audiffes ?
Mittit in confilium eofdem illos, qui lites cefiimarant, judices. Cum
£equo numerofententia fuifent, Lateretfis, leges ignorans, pronun-
tiavit quid finguli ordines judicajfent : et ad extremum, ut folent,
Non redigam. Pofiquam difcejfit, et pro abfoluto Servilius haberi
cceptus, legifque unum et centefimum caput legit, in quo ita erat
Quod eorunni judicum major pars judicarit, id jus ratumque efto
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 211/537
AD FAMILIARES LIB. VIIL 193
in tabulas abfolutum non retuliti ordinum judicia perfcripjit. Pof-
tulante rurfus Appioy cum L. Lollio tranfegity et fe relaturwn
dixit. Sic nunc neque abfolutus, neque damnatus Ser^oilius, de re-
petundisfaucius Pilio tradetur. Nam de divinatione Appiusy cum
calumniam jurajfety contendere aufus non efi, Pilioque cejfit : et ipfe
de pecuniis repetundis a Serviliis eji pofulatus, et prceterea de vi
reus a quodam emifariofuo 'Titio faSius efi. ReBe hoc pur babet,
^od ad rempubiican\ pertinet, om?iino multis diebus expeSiatioJie
Galliarum aSium nihil eji. Aliquando tamen fcepe re dilata et
graviter a5la, et plane perfpeSla Cn. Pompeii voluntate in eam
partem, ut eum decedere pojl izalendas Martias placeret, fejiatus-
conjultum, quod tibi mifi, faSlum ef, auBoritateJque perfcripta.
Senatus-consulti Auctoritas. Prid. kaL Od:ob. in
aede Apollinis, fcribendo affuerunt L. Domitius Cn. filius Ahe-
nobarbus, Q^Cascilius Q^filius Metellus Pius Scipio, L.Villius
Lucii filius Pomt. Annalis, C. Septimius T. filius Quirina,
Caius Lucceius C. filius Pup. Hirrus, C, Scribonius C. filius
Pop. Curio, L. Atteius L. filius An. Capito, M. Oppius M,
filius Terentina. Quod M. Marcellus conful V. F. de provinciis
confularibus. D. E. R. I. C. uti L. Paulus, C. Marcellus Con-
fules,
cummagiftratum iniifient, ex a. d. x. kal. Mart. quae in
fuo magiftratu futurae effent, de confularibus provinciis ad fe-
natum referrent, neve quid prius ex kaL Mart. neve quid con-
jundtim de ea re referretur a Confulibus ; utique ejus rei caufa
per dies comitiales fenatum haberent, S. Q^C. facerent : et,
cum de ea re ad fenatum referretur a Confulibus, eorum, qui in
ccc judicibus efient, fex abducere liceret. Si quid de ea re ad
populum, ad plebemve, lato opus elfet, uti Serv. Sulpicius, M.
Marcellus Confules, Praetores, Tribuni^ue plebis, quibus eo-
rum videretur, ad populum, plebemve, ferrent : quod ii non
tulififent, uti, quicunque deinceps eflent, ad populum, plebem-
ve, ferrent. I. V. Prid. kaL Od:ob. in asde ApoUinis, fcribendo
afiiierunt, L. Domitius Cn. filius Ahenobarbus, Q^Ca;cilius Q^filius Metellus Pius Scipio, L.Villius L. filius Pomt. Annalis,
ToM. VIL B b
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 212/537
194 EPISTOLARUMC. Septimius T. lilius Quirina, C. Scribonius C. iilius Pop.
Curio, L. Atteius L. filius An. Capito, M. Oppius M. filius
Terentifia. Quod M. Marcell. Cof. V. F. de provinciis, D.
E. R. L C. fenatum exiftimare, neminem eorum, qui potef-
tatem habent intercedendi, impediendi, moram afFerre opor-
tere, quo minus de Rep. Q^ P. ad fenatum referri, fenati-
que confultum fieri, poffit. Qui impedierit, prohibuerit, eum
fenatum exiftimare contra rempublicam feciiTe. Si quis huic
fenatus-confulto intercefferit, fenatui placere aud:oritatem per-
fcribi, et de ea re ad fenatum, populumque, referri. Huicfe~
natus-confidto mtercejjit C. Cceliusy L. ViniciuSy P. Corneliusy C.
Vibius Panfa. Item fenatui placere, de militibus, qui in exercitu
C. Casfaris funtj qui eorum ftipendia emerita, aut caufas, qui-
bus de caufis miffi fieri debeant, habeant, ad hunc ordinem
referri, ut eorum ratio habeatur, caufa^que cognofcantur. Si
quis huic S. C. intercelTerit, fenatui placere auftoritatem per-
fcribi, et de ea re ad fenatum, populumque, referri. Huicfena-
tus-corfulto intercefjit C. CceliuSy C. Panfa, l^ribuni plebis. Item-
que fenatui placere, in Ciliciam provinciam, et in od:o reiiquas
provincias, quas pra^torii pro praetore obtinerent, eos, qui prae-
tores fuerunt, neque in provincia cum imperio fuerunt, quos
eorum ex S. C. cum imperio in provincias pro praetore mitti
oporteret, eos fortito in provincias mitti placere. Si ex eo nu-
mero, quos ex S. C. in provincias ire oporteret, ad numerum
non effent, qui in eas provincias proficifcerentur ; tum, uti
quodque collegium primum praetorum fuiffet, neque in pro-
vincias profe<!:l:i effent, ita forte in provincias proficifcerentur.
Si ii ad numerum non eflent, tunc deinceps proximi cujufque
coUegii, qui prsetores fuiffent, neque in provincias profedti ef-
fent, in fortem conjicerentur, quoad is numerus effe(5tus effet,
quem ad numerum in provincias mitti oporteret. Si quis huic
S. C. interceffiffet, aucSoritas perfcriberetur. Huicfenatus-con-
fulto intercejit C. Cceliusy C. Panfa, 'Tribuni plebis. llla prccterea
Cn. Pompeiifunt animadverfa, quce maxime confdefitiam attukrunt
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 213/537
AD FAMILIARES LIB. VIII. 195
homlnibuSi ut dicerety fe ante kal. Mart. non poffejine injuria de
provinciis Cafaris fatuere ; poft kal, Mart, fe non dubitaturunu
Cum interrogareturyfi qui tum intercederent -y dixit^ hoc nihil inter^
ejjhy utrum C. Ccefarfenatui diSlo audiensfuturus non efety an pa-
raret qui fenatim decernere ?2on pateretur. ^iidfy inquit aJiuSy et
conful effey et exercitum haberey 'volet ? At ilky quam clementer
^iid fi filius meus fufie?n mihi impingere volet f His vocibusy ut
exfiimarent homines Pompeio cum Cafare efie negotiumy effecit.
Itaque janiy ut videoy alteramutram ad conditionem defcendere vult
Ccefary iit aut mancaty neque hoc anno fui ratio habeatur ; aut^
fi defignari poterity decedat. Curiofe contra eum totum parat» ^id
afequi poffity nefcio. Illud videoy benefentientemy etfi nihil efie-
cerity cadere non pojfe. Me traBat liberaliter Curio, et mihifuo
munere negotium impofuit. Nam fi mihi non dediffet easy quce ad
ludos ei adveBce erant AfricancCy potuitfuperfederi. NunCy quando
dare 7iecefie efiy velim tibi curcefity quod a tefemper petiiy ut ali-
quid ifiinc befiiarum habeamus j Sittianamquefyngrapham ttbi com'
mendo. Libertum Philonem ifiuc mifiy et Diogenem Grcecum, qui"
bus mandata et literas ad te dedi. Eos tibiy et reniy de qua mifiy
velim curce habeas. Nam^ quam vehementer ad me pertineat, in
iisy quas tibi illi reddent, literis defcripfi.
C^LIUS ClCERONI S.
IX. VIC tUy inquisy Hirrum traBafii ? ImmOyfifciasy quamfa-
ciky quam ne contentionis quidem minimumfuerit, pudeat
tCy aifum illum unquam efie iJicedere tanquam tuum competitorem,
Pofi repulfam vero rifusjacit, civem bonum ludity et contra Ccefarem
Jententias dicit : expeSlationem corripit : Curionem prorjiis non me-
diocriter objurgatus : hac repulfafe mutavit. Prt^terea qui nun-
quam in Joro apparuerity non multum in judiciis verjatusJity agit
caujas Uberales : Jed raro pofi meridiem. De provinciis quod tibi
Jcripferam Id. SextiL aSlum iri, interpellat judicium MarccIIi,
B b 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 214/537
196 E P I.S T O L A R U M
confuln dejignati. In kal, rejedla re^ ne frequentiam quidem effi''
cere potuerunf. Has literas a. d. wNon. Septemb., dediy cum ad
eam diem ne profligatum quidem quidquam erat. Ut video, caufa
hcec integra in proximum annum transferetur : et, quantum divino,
relinqu£ndus tibi erit qui provinciam obtineat. Nam non expedietur
fuccefjio ', quando Gallice, quce habent intercefforem, in eandem con-
ditionem, quam cceterce provincice, vocantur. Hoc mihi non efi du-
bium :. quo tibi magisfcripf, ut ad hunc eventum te parares. Fere
literis omnibus iibi de pantherisfcripfi. 'Turpe tibi erit, Patifchum
Curioni decem pantheras miffje ', te non multis partibus plures : quas
ipfas Curio mihi,. et alias Africanas decem, donavit ; ne putes illum
t-antum prcedia rufica darefcire. T^u, ji modo memoria teneres, et
Cybiratas arcefjieris, itemque in Pamphyliam literas miferis, fnam
ibi plures capi aiunt) quod voles, efficies. Hoc vehementius laboro
nunc, quod feorfum a collega puto mihi omnia paranda. Amabo te,
impera tibi hoc curce. Soles libenter, ut ego, majorem partem nihil
curare. In hoc negotio nulla tua, nif loquendi, cura ef, hoc ef, impe-
randi et mandandi. Nam, fmulatque erunt captce, qui alant eas et
deportent, habes eos, quos ad Sittianam fyngrapham mifi. Puto
etiam, f ullarafpem mihi literis ofenderis, me ijlo 7nif]'urum alios.
Marcum Feridium, equitem Romanum, amici meiflium, bonum et
firenuum adolefcentem, qui adjuum negotium ifuc venit, tibi com-
mendo ', et te rogo, ut eum in tuorum numero habeas. Agros, quos
frudluarios habent civitates, vult tuo beneficio (quod tibi facile et
honejiumJa^u ef) immunes effe. Gratos et bonos viros tibi obliga-
ris. Nolo te putare Favonium a columnariis prceteritwn effe : opti-
mus quijque eum nonjecit. Pompeius tuus aperte Ccefarem vetat et
provinciam tenere cum exercitu^ et confuIe?n effe. 'Tamen hancfen-
tentiam dixit, nuUwn hoc tempore fenatus-confultum faciendu?n.
Scipio hanc, ut kalendis Martiis de provinciis Galliis, neu quid
conjmiBim referretur. Contrifavit hcec fententia Balbum Corne-
lium : etfcio eum quefum effe cum Scipione. Canidius in defenfone
fuafuit difertifjimus, in accufationefatisfrigidus . Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 215/537
AD FAMILIARES LIB. VIII. 197
C^LIUS ClCERONI S.
X. C^ANE quam literls C. CaJJii et Dejotarifumus commoti
nam Cajjius cis Ruphrafefi copias Parthorum effe fcripjit
DejotaruSy profeSlas per Commagenen in provinciam nojiram. Ego
quidem prcecipuum metum, quod ad te attinebat, habuiy qui fcirem
quam paratus ab exercitu efjes, ne quod hic tumultus dignitati tua
periculum afferret : nam de 'uitay Ji parathr ab exercitu ejfes, ti-
muijfem. Nunc hcec exiguitas copiarum^ recejfum, non dimicationem
mihi tuam, prafagiebat. Hoc quomodo acciperent hominesy quatn
probabilis necejjitas futura ejfet, vereor etiam nunc j neque prius
defina^nJormidareyquam tetigijfe te Italiam audiero. Sed de Par-
thorum tranftu nuntii variosfermones excitarunt. Alius enim, Pom-
peium mittendum', aliusy ab urbe Pompeium non removendum', alius,
Ccefarem cumfuo exercitu ; alius, confules -, nemo tamen, exfenatus-
confulto privatos. Confules autem, quia verentur ne illudfenatus-con-
fultumfiat , ut paludati exeant, aut contumeliofe prceter eos ad alium
res transferatur, omninofenatum haberi nolunt ; ufque eo, ut parum
diligentes in republica videantur : fed honefle, fve negligentia, fve
inertia ef, five ille, quem propofui,. metus, latet fub hac tempe-
rantice exifimatione, nolle provinciam. A te literce non venerunt ;
et, nifi Dcjotari fubfecuta effent, in eam opinionem Caffius vene-
rat, quce diripuifjet ipfe, ut viderentur ab hofe vafata,finxiffe bel-
lum, et Arabas in provinciam immfijje, eofque Parthos efe,Jenatui
renuntiajje. ^are tibiJuadeo, quicunque efl iflicflatus rerum, di-
ligenter et caute perfcribas, ne aut velificatus alicui dicaris ; aut
aliquid, quod referret fcire, reticuijfe. Nunc exitus efl anni : nam
cgo has literas a. d. xiv Kal. Decemb. fcripfi. Plane nihil video
ante Kal. Jan. agi pojfe. Nofli Marcellum, quam tardus et parum
efiicaxfit ; itemque Servium, quam cunBator. Cujujmodi putas hos
ejfe f aut qui id, quod noiint, conficere poffe, qui quce cupiunt, ta-
men ita frigide agunt, ut nolle exifiimentur ? Novis magiflratibus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 216/537
198 EPISTOLARUMautem, fi Parthicum bellum erit, ha^c caufa primos menfes occupa^
bit. Sin autem non erit ijiic bellunit aut tantum eritj ut vos aut
fuccejjbresy parvis additis copiis, fujiinere pofjint ; Curionem video
fe dupliciter JaSiaturum : primumy ut aliquid Ccefari adimat ; inde,
ut aliquid Pompeio tribuat, quidvis, quamlibet tenue munufculum*
Paulus porro non humane de provincia loquitur : hujus cupiditati
occurjurus ejl Furnius nojier. Pluresfifpicari non pojjum, Hcec
novi : aliay quce pofjunt accidere, non cerno. Multa te?npus afferre,
et prceparata multay fcio : Jed intra fines hos, qucecunque accidc'
rint, vertentur. Illud addo ad aBiones C. Curionis, de agro Cam-
pano : de quo negant Ccefarem laborare j fed Pompeium valde nolle,
nevacuus adve?iienti Ccejari pateat.
^od ad tuum deceffumatti-
net, illud tibi non pofiutn polliceri, me curaturum ut tibifucceda-
tur : illud certe prcejiabo, ne amplius prorogetur . T!ui confilii eji, fi
iempus, fifenatus, coget, fi honefie a nobis recufari non poterit, ve-
lifne perjeverare : mei officii efi meminiffe, qua obtejiatione decede?2s
mihi, ne patererfieri, mandaris. Vale,
C^LIUS ClCERONI S.
XI. 'KJON diu,fed acriter, nos tuczfupplicatio?ies torferunt : i?i'
cideramus enim in difficilem nodum. Nam Curio tui cupi-
difjimus, cui omnibus rationibus co?nitiales eripiebantur, negabat
fe ullo modo pati poffe decerriifupplicationes ', ne, quodfurore Pauii
adeptus effiet boni, Jiia cuipa videretur amifjje, et prcevaricator
caufce publicce exijiimaretur. Itaque ad padiionem defcendimus ; et
confrmarunt confules, fe his fupplicationibus in hunc annum no?i
ufuros. Plane, quod utrifque co?iJuiibus gratias agas, ejt ; Pauio
magis certe : ??am Marceiius fic refpondit,
fefpemin ifis fuppiica-
tionibus non habere ; Paulus, fe omnino in hunc annum non edi£iu-
rum. Renuntiatum nobis erat, Hirrum diutius diSturum : prendi-
mus eum. Non modo non fecit, fed, cum de hofibus ageretur, et
pofjet rem impedire,fi, ut numeraretur, pofuiaret, tacuit. Tfantum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 217/537
AD FAMILIARES LIB. VIII. 199
Catoni affenfus ejl, qui de te locutus honorifice non decrerat fup-
plicationes, ^ertius ad hos Favonius accejjit, ^are pro cujufque
natura et infiituto gratia funt agendce : his, quod tantum volun-
iatem oJie?iderunt ;pro fententia^ cum iinpedire pojfent, non pug-
narunt : Curioni vero, quod de fuarum ai^ionum curfu tua caufa
dejlexit, Nam Furnius et Lentulus, ut debuerunt, quaji eorum res
ejfet, una nohijcum circumierunt et laboraru?it. Balbi quoque Cor-
nelii opera?n et JeduUtatem laudare pojfwn. Na?n cu?n Curione ve-
he?ne?iter locutus ejt\ et eu?n,Ji aliter Jecijfet, i?ijuriam Ccejarifac-
iurum dixit : tu?n ejus fide?n in JuJpicio?ie?n adduxit. Decrerant
quide?n, qui neqtie tranfigi volebant, Domitii, Scipiones; quibus
hac re ad interceJfio?ie?n evocandam interpellantibus, venujlijji?ne Cu~
rio rejpondit, Je eo Ubentius non intercedere, quod quoJda?n, qui de-
cernerent, videret confici nolle. ^od ad rempubUca?n attinet, in
unam cauja?n omnis contentio co??jetta efi. De provinciis, i?iqua?ny
adhuc efi.Incubuijfe cu?n Jenatu Po?npeius videtur, ut Ccejar Id.
Nove?nb. dccedat. Curio omnia potius Jubire corjiituit, quam id
pati : cceterasJuas abjecit adiiones, Nofiri porro, quos tu be?ie nofii,
ad extre?nu??t certamen rem deducere ?ion aude?it. Scena rei totius
hcec, Po?npeius, tanqua??i Ccejarem non i?npugnet, Jed, quod illi
cequu?n putet, confiituat, ait Curione?n quccrere dijcordias, Valde
aute?n no?i vult, et plane ti?net^ Cajare?n conjulem defignari prius,
quam exercitum et provincia??i tradiderit, Accipitur Jatis ?nale a
Curione, et totus ejus Jecundus conjulatus exagitatur, Hoc tibi
dico : fio?n?iibus rebus pretnent Curione?ri, Ccejar defendetur : in-
ierceffore?n fi(quod videntur) rejormidarmt, Ccejar, quoad volet^
manebit. ^am quijque fententia?n dixerit, in co?nme?itario eji re-
rum urbanaru?n ; ex quo tu, quce digna Junt, Jelige, Multa tranfi,
in pri?nis ludoru?n explofiones : et Ju?ieru?n et ineptia?'u?n ccetera-
ru?n plura hahet inutilia. Denique, ?nalo in hanc parte??i errare, ut,
quce non dejideras, audias, qua?n quidqua?n, quod opusefi,
prceter-
mittatur. T^ibi curce fuifje de Sittiano ?iegotio, gaudeo : Jed, quando
fufpicaris minus certa fide eos iibi vifos, tanqua?n procurator fic
agas, rogo, Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 218/537
310O EPISTOLARUM
Cjelius Ciceroni S.
XII. "pUDE^T me ilbi confiteri, et queri de Appii^ hominis in-
gratijfimi, injuriis, qui me odijfe^ quia magna mihi dehehat
benejicia, ccepit : et cum homo avarus, ut ea folveret, Jihi imperare
non pojfet, occultum bellum mihi indixit ; ita occultum tamen, ut
multi mihi renwttiarent, et ipje facile animadverterem, male eum
de me cogitare. Pojieaquam vero comperi eum collegium tentajfe ;
deinde aperte cum quibujdam locutum ; cum L. Domitio, ut nunc
ejl, mihi inimicijfimo homine, deliberare ; velle hoc munujculum
deferre Cn, Pompeio ; ipjum ut reprehenderem, et ab eo depreca-
rer injuriam, quem vitam mihi debere putaram, impetrare a me
non potui. ^id ergo e/i P 'fum quidem aliquot amicis, qui tejles
erant meorum in illum meritorum, locutus Jum. Pofcaquam illum,
ne cui Jatisjaceret quidem me dignum habere Jenfi, malui colleg^e
ejus, homini alienijfimo mihi, et propter amicitiam tuam non aquij-
Jtmo, me ohligare, quam ilUus fmia vultum Jubire. Id pofquam
rejciit, excanduit, et me caujam inimicitiarum quarere clamitavity
quafi, quod mihi in pecunia minus Jatisfecijfet,per hanc Jpecieni
fimultatis eum conjedlarer. Pofiea non defiitit arcejfere palam Ser'
vium accujatorem, inire cum Domitio confiUa : quibus cum parunt-
procederet, ut ulla lege mihi ponerent accujatorem, compellari ea lege
me voluerunt, qua dicere non poterant. InJolcntiJJimi hominesJum-
mis Circenfibus ludis meis pofiulandum me lege Scantinia curant,
Fix hoc erat Pola locutus, cum ego Appium cenjorem eadem lege
pofiulavi. ^od melius caderet, nihil vidi. Namfic efi a populo,
et non infimo quoqiie, approbatum, ut majorem Appio dolorem fa-
ma, quam pofiulatio, attulerit. Praterea ccepi Jacellum, in domo
quod efi, ab eo petere. Conturbat me moraJervi hujus, qui tibi li-
teras attuUt : nam acceptis priorihus literis, ampUus quadraginta
manfit. ^id tibiJcribam, nejcio. Scis Domitio diem timori ejfe f
Expedh te valde, et quam primum videre cupio. A te peto, ut
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 219/537
AD FAMILIARES LIB. VIIL 201
meas injurias proinde doleas, ut me exijiimas et dolere et ulcifci tuas
foiere. Fale,•
C^LIUS ClCERONI S,
XIII. f^ RA^TULOR tibi affinitate viri medius fidius optimi,
Nam hoc ego de illo exijlimo. detera porro, quibus adhuc
illefibi parum utilis fiuit, et ^tate jamfiunt decujfa ; et confiuetudine
atque audloritate tua, et pudore 'Tulliie,fi
qua refiabunt, confido ce-
leriterfiublatum iri. Non cfi enim pugnax in vitiis, neque hehes ad
id, quod melius fit, intelligendiim, Deinde (quod maximum efi)
ego iilum valde amo. Vides, Cicero, Curionem nofirum lautum in-
tercefiionis de provinciis exitum habufife f Nam cum de intercejjione
referretur, quce relatio fiebat ex Jenatus-confiulto, primaque M,
Marcellifiententia pronuntiata ejfet, qui agendum cum trihunis ple^
bis cenjebat; firequens fenatus in alia omnia iit, Stomacho eji Mag-
nus nunc ita languenti, ut vix id^ quodfibi placeat, reperiat, 'Tran-
fierant illuc, ut ratio ejfet ejus habenda, qui neque exercitum, neque
provincias, tradere vellet. ^emadmodum hoc Pompeius laturus
fit, cum cognoficat ; quidnam reipublica fiuturum fit, fi aut non
pojjit, aut non curet, vos Jenes divites videritis. ^ Horterfiusj cum
has literas ficripfi, animam agebat.
C^LIUS ClCERONI S.
XIV. ^T^ANl'1 nonfiuit Arfiacen capere, et Seluciam expugnare,
ut earum rerum, qua hic gefiae fiunt, fipeSiaculo careres,
Nunquam tihi oculi doluijfent, fi in repulfia Domitii vultum vidijfes.
Magna illa comitiafiuerunt, et plane fiudia ex partium fienfiu ap-
paruerunt : perpauci, necejfiitudinem ficcuti, officium priefiiterunt,
Itaque mihi efi Domitius inimicijjimus ; ut ne familiarem quidem
fiuum quemquam tam oderit, quam me : atque eo magis, quod per
ToM. VIL C c
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 220/537
202 EPISTOLARUMinjurlamfibi putat ereptum, cujus ego auSior fuerlm. Nunc furif,
tam gavifos hominesfuum dolorem, unumque me fudiofiorem An-
tonii. Nam Cn. Saturninum adolefcentemipfe
Cn. T>omitius reuni
fecit, fane quam fuperiore a vita invidiofum. ^od judicium nunc
in expeSlatione efi, etiam in bonafpe, pofi Sext. Peducici abfolutio-
nem. De fumma repubUcafape tibi fcripfi, me annum pacem non
videre : et quo propius ea contentio, quam fieri ?iecejfe efi,accedit,
eo clarms id periculum apparet. Propofitum hoc efi, de quo, qui
rerum poiiuntur, funt dimicaturi : quod Cn. Pompeius confiituit non
paii C. drfarem confulem aliter fieri, nifi exercitum et provincias
tradiderit : Ct^fari autem perfuafum efi, fe falvum effe non poffe,
fi
ab exercitu recefferit. Fert illam tamen condiiionem, iit ambo
exercitus tradant. Sic ilU amores, et invidiofa conjunSlio, non
ad occultam recedit obtrediaiionem, fed ad bellum fe erumpit : ne^
que mearmn rerum quod confiUi capiam, reperio ;quod non dubito,
quin te quoque ha-c deliberatiofit perturbatura. Nam mihi cum ho-
minibus his et graiia et neceffiiudo efi: tum caufam illam, non
homines, odi. Illud ie non arbitror fugere, ^in homines in dif
fenfione dow.efiica debeant, quamJiu civiUter fine armis cernetur^
honefiiorejn fequi pariem ', ubi ad bellum et cafira ventumfit, fir-
miorem ; et id meliusfiatuere, quod tutiusfit. In hac difcordia vi-
deo, Cn. Pompeium fenatum, quique res judicant, fecum habitu-
rum ; ad Ciefarem omnes, qui cum timore aut malafpe vivant, ac-
ceffuros ; exercitum conferendum non effe. Omnino fatis fpatiifit ad
confiderandas utriufque copias, et ad eUgendas paries. Prope obliius
fum, quod maxime fuit fcribendum. Scis Appium cenforem hic
ofienta facere f defignis et tabuUs, d.e agri modo, de cere alieno,
acerrime agere f Perfuafum efi ei, Cenfuram lomentum aut ni-
irum effe. Errare jnihi videtur : nam fordes eluere vult, venas fibi
amnes et vifcera aperit. Curre, per deos atque homines, et quam
primum h^ec rifum veni : legis Scantinia judicium apud Drufum
fieri : Appium de tabulis etfignis agere, Crede mihi, efiproperan-
dum. Curio nofier fapienter id, quod remifit de fiipendio Pompeii,
feciffe exifiimatm\ Adfummam, quaris, quidputem futurum. Si
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 221/537
AD FAMILIARES LIB. VIIL 203
alteruier eorum ad Parthicum bellum non eat, video magnas im*-
fendere difcordias ; quasferrutn et visjudicabit : uterque animo et
copiis efi paratus, Sifine tuo periculofieri pojfet, magnum et jucun^
dum tibifortunafpedlaculum parabat.
C^LIUS ClCERONI S.
XV. T^ C^JJANDO tu hominem ineptiorem, quam tuum Cn.
Pompeium, vidi/ii, qui tantas turbas, qui tam nugax ejfet,
commorit f Ecquem autem C^fare nofiro acriorem in rebus gerendis,
eodem in vi5ioria temperatiorem, aut legifii, aut audifii ? ^id efi f
nunc tibi nofiri miUtes, qiii durifjimis et frigidifjimis locis, teterrima
hieme, bellum ambulando confecerunt, malis orbiculatis effe pafii vi-
dentur ? ^idf jam, inquis, gloriofe omnia. Imo,fifcias quam fol'
licitusfim, tum hanc meam gloriam, quce ad me nihil pertinet, deri-
deas. ^ce tibi exponere nifi coram non poffum : idque cekriterfore
fpero. Nam me, cum expidiffet ex Italia Pompeium, conjlituit ad
urbem vocare. Id quodjam exifiimo confedlum, nififi maluit Pomr
peius Brundufii circumfederi. Peream,fi minima caufa efi properan-
di ifio mihi, quod te videre, et omnia intima conferre, difcupio : ha-
beo autem quam multa I Hui vereor (quodfolet fieri) ne, cum te
videro, omnia oblivifcar. Sed tamen quodnam ob fcelus iter mihi
neceffarium retro ad Alpes verfus incidit f Adeo quod Intemelii in
armis funt, neque de magna caufa. Bellienus, verna Demetrii, qui
ibi cum prafidio erat, Domitium quendam, nobilem ilUc Ccefaris
hofpitem, a contraria fa^ione nummis acceptis, comprehendit et
firangulavit. Civitas ad arma iit : eo cum quatuor cohortibus mihi
per nives eundum efi. Ufquequaque, inqiiics, fe Domitii male dant,
Vellem quidem -Venere prognatus iantum animi habuiffet in vefiro
Domitio, quantum Pfecade natus in hoc habuit. Ciceroni F. S. D.
C c 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 222/537
204 EPISTOLARUM
M. CZELIUS M. ClCBRONI S.
XVI. TfXANIMAT^US fum tuh literis\ qulbus te nihil, nijt
trijie, cogitare ojlendijli : neque id quid ejjet, perfcri^jt/ii :
neque non tamen, quale e£et quod cogitares, aperuijli. Has illico ad
te literas fcripji. Perfortunas tuas, Cicero^ per Uberos, oro^ obfecro,
ne quid gravius de falute et incolumitate tua confulas. Nam deos
hominefque, amicitiamque nojlram, tejlificor, me neque temere tibi
pradixijfe, neque temere monuijfe ; fed pofiquam Ccsfirem conveneritn^
fententiamque ejus, qualisfutura
ejfet, paria vi5ioria, cognoverim,
te certiorem fecijfe. Si exijiimas eandem rationem fore Cafari in di-
mittendis adverfariis, et co?iditionibus ferendis, erras: nihil nifi atrox
etfcevum cogitat, atque etiam loquitur, Iratus fenatui exiit : his
intercefjionibus plane incitatus cfi : non, mehercule, erit deprecationi
locus. ^aref tibi tu, fifilius unicus, fi domus,fifpes tuce reliquce
tibi carcefunt ; fialiquid apud te nos,
fivir optimus, gener tuus,
valet, quorum fortunas non debes velle conturbarc, fequere eam cau-
fam, in cujus vi^oria falus nojiraefi,
ne aut odiffe aut relinquera
cogamur, aut impiam cupiditatem contrafalutem tuam habeamus.
Denique illud cogita, quod offenfce fuerit in ifia cundiatione tefub-
ijfe. Nunc te contra vidlorem facere, quem dubiis rebus Icedere
noluifii ; et ad eos fugatos accedere, quos rejtfientesfequi noluerisy
fummcefiultitice efi.Vide, ne, dum pudet te parum optimatem ejfe^
parum diUgenter^ quid optimumfitt eligas. ^odfi totum tibi per-
fuadere non pojfum: faltem, dum quid de Hifpaniis agamus fcitur^.
expedla ; quas tibi nuntio adventu Ccefaris fore nofiras. ^am ifii
fpem habeanty amijfis Hifpaniis, nefcio. ^odporro tuum confilium
fit ad defperatos accedere, non medius fidius reperio. Hoc, quod tUy
non dicendof mihi fignificafii, Cafar audierat : acy fimul atque,
Ave, mihi dixit, fiatim quid de te audijfet, expofuit. Negavi me
Jcire:fed tamen ab eo petiiy ut ad te literas mitterety quibus maxime
ad remanendum commoveri pojfes. Me fecum in Hifpaniam ducit t
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 223/537
AD FAMILLARES L I B. VIIL 205
nam, niji itafaceret, ego prius quam ad urbem accederem, ubicun-
que ejjes, ad te percurrijfem, et hoc a te prafens contendijfem, at-
que omni vi te retinuifjem. Etiam atque etiam, Cicero, cogita, ne
te tuofque omnesfunditus evertas ', ne tefciens prudenfque eo dimit-
tas, unde exitum vides nullum ejfe. ^odfi te aut voces optimatium
commovent, aut nonnullorum hominum infolentiam et ja£iationem
ferre non potes, eligas cenfeo aliquod oppidum vacuum a bello, dum
hcec decernuntur, qucejam erunt confedia. Id fi feceris, et ego te
fapienterfecijjejudicabo, et Ccefarem non offendes.
C-ffiLIUS ClCERONI S.
XVII. Tf RG me potius in Hifpaniafuiffe tum, quam Formiis,
cum tu profeSlus es ad Pompeium ? ^od utinam aut
non in ijla parte Appius Claudius, aut non in hac C. Curioy cujus
amicitia me paulatim in hanc perditam caifam impofuit : nam mihi
fentio bonam mentem iracundia et amore ablatam. 'Tum tu porro,
cum ad te profcifcens no5lu Ariminum veniffem, dum mihi pacis
mandata das ad Ccefarem, et mirificum civem agis, amici offcium
neglexifti, neque mihi confuluifii. Neque hcec dico, quod diffdam
huic caufa: fed crede mihi, perirefatius efi, quam hos videre. ^od
Ji timor vefirce crudelitatis non effet, eje£ii jampridem hinc effe-
mus : nam hic nunc, prceter foeneratores paucos, nec homo, nec
ordo, quifquam efi, nifi Fompeianus. Equidemjam efieci ut maxi-
me plebs, et, qui antea nofier fuit, populus vefier effet. Cur hoc,
inquis f Immo reliqua expeBa. Vos invitos vincere coegero. Irri-
tavi in me Catonem. Vos dormitis : nec hcec adhuc mihi videmini
intelligere, quam nos pateamus, et quam fimus imbecilli. Atque
hoc nullius pramii fpe faciam ; fed, quod apud me plurimumfolet
valere, doloris atque indignitatis caufa. ^id ifiicfacitis ? pralium
expeSlatis, quod firmiffmum efi ? Vefiras copias non novi. Nofiri
valde depugnare, etfacile algere et efurire, confueverunt.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 224/537
[ 206 ]
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R IX.
M. T. CicERo M. Terentio Varroni S. D.
I. TT^ X his literis, quas Atticus a te miflas mihi legit, quid
JLL/ ageres, et ubi efles, cognovi : quando autem te vifuri
«flemus, nihil fane ex iifdem literis potui fufpicari. In fpern
tamen venio appropinquare tuum adventum, qui mihi utinam
folatio iit ; etfi tot tantifque rebus urgemur, ut nullam alleva-
tionem quifquam non flultiffimus fperare debeat : fed tamen
aut tu potes me, aut ego te, fortaffe aliqua re juvare. Scito
enim me, pofteaquam in urbem venerim, rediiffe cum veteri-
bus amicis, id eft, cum libris noftris, in gratiam : etfi non
idcirco eorum ufum dimiferam, quod iis fuccenferem ; fed
quod eorum me fuppudebat. Videbar enim mihi, cum me in
res turbulentiflimas infideliflimis fociis demilifTem, prasceptis
illorum non fatis paruifTe. Ignofcunt mihi, revocant in con-
fuetudinem priflinam, teque, quod in eo permanferis, fapien-
tiorem, quam me, dicunt fuiffe. Quamobrem cum placatis
his utor, videor fperare debere, fi te viderim, et ea quse pre-
mant, et ea quas impendeant, me facile tranfiturum. Quam-
obrem five in Tufculano, five in Cumano, ad te placebit, five
(quod minime velim) Romae : dummodo fimul fimus, per-
liciam profedto, ut id utrique noftrum commddifTimum efTe
videatur. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 225/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 207
C I C E R O Va R R O N I.
II. f^ A N I N I U S, idem tuus et idem nofter, cum ad mc
pervefperi venilTet, et fe poftridie mane ad te iturum
effe dixilfet j dixi ei me daturum aliquid mane ; ut peteret,
rogavi. Confcripli epiftolam nodtu : nec ille ad me rediit : ob-
litum credidi. Attamen eam ipfam tibi epiftolam mififfem per
meos, nifi audiflem ex eodem, poflridie te mane e Tufculano
exiturum. At tibi repente paucis pofl diebus, cum minime
expedtarem, venit ad me Caninius mane: proficifci ad te fla-
tim dixit. Etfi erat h>Xos illa epiflola, praefertim tantis poflea
novis rebus allatis, tamen perire lucubrationem meam nolui,
et eam ipfam Caninio dedi : fed cum eo, et homine dod:o et
tui amantiflimo, locutus ea fum, quas pertulifle illum ad te
exiflimo. Tibi autem idem confilii do, quod mihimetipfi, ut
vitemus oculos hominum, fi linguas minus facile pofTumus.
Qui enim vidtoria fe efferunt, quafi vi(5tos nos intuentur : qui
autem vicSos effe noflros molefle ferunt, nos dolent vivere.
Quaeres fortaffe, cur, cum hasc in urbe fint, non abfim, quem-admodum tu. Tu enim ipfe, qui et me et alios prudentia
vincis, omnia, credo, vidifli : nihil te omnino fefellit. Quis
efl tam lynceus, qui in tantis tenebris nihil offendat, nuf-
quam incurrat ? Ac mihi quidem jam pridem venit in men-
tem, bellum effe aliquo exire, ut ea, quae agebantur hic, quas-
que dicebantur, nec viderem, nec audirem. Sed calumniabar
ipfe : putabam, qui obviam mihi veniflet, ut cuique commo-
dum effet, fufpicaturum, aut did:urum, etiam fi non fufpicare-
tur:
Hic aut metuit, et ea re fugit / aut aliquid cogitat, et
habet navem paratam. Denique, levifiimG qui fufpicaretur, et
qui fortaffe me optime noviffet, putaret me idcirco difcedere,
quod quofdam homines oculi mei ferre non pofTent. Hsec ego
fufpicans adhuc Romas maneo : et tamen KO\rj^oToo? confuetudo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 226/537
2o8 EPISTOLARUMdiuturna callum jam obduxit llomacho meo. Habes rationem
mei confilii. Tibi igitur hoc cenfeo : latendum tantifper ibi-
dem, dum defervefcit haec gratulatio, et fimul dum audiamus,
quemadmodum negotium confedlum fit : confeftum enim effe
exiftimo. Magni autem intererit, qui fuerit vid:oris animus^
qui exitus rerum: quanquam, quo me conjedlura ducat, habeo;
fed expecflo tamen. Te vero nolo, nifi ipfe rumor jam raucus
erit fadlus, ad Baias venire. Erit enim nobis honeftius, etiam
cum hinc difcefterimus, videri venifte in illa loca ploratum
potius, quam natatum. Sed haec tu melius. Modo nobis ftet
illud, una vivere in ftudiis noftris ; a quibus antea dele<5tatio-
nem modo petebamus, nunc vero etiam falutem : non deefle,
li quis adhibere volet, non modo ut architedlos, verum etiam
ut fabros, ad aedificandam rempublicam, et potius libenter
accurrere : fi nemo utetur opera, tamen et fcribere et legere
7raA<]«ct? ; et fi minus in curia atque in foro, at in literis et
libris, ut dodliftimi veteres fecerunt, navare rempublicam, et
de moribus ac legibus quaerere. Mihi haec videntur. Tu quid
fts adlurus, et quid tibi placeat, pergratum erit fi ad me
fcripferis. Vale.
C I c E R o Va r r o n I.
III. pj^ T S I quid fcriberem non habebam, tamen Caninio ad
te eunti non potui nihil dare. Quid ergo potiflimum
fcribam ? quod velle te puto, cito me ad te effe venturum. Etfi
vide, quaefo, fatifne redium fit, nos hoc tanto incendio civitatis
in iftis locis effe. Dabimus fermonem iis, qui nefciunt nobis,
quocunque in loco fimus, eundem cultum, eundem vidtum,
effe. Quid refert ? tamen in fermonem incidemus. Valde id,
credo, laborandum eft, ne, cum omnes in omni genere et fce-
lerum et flagitiorum volutentur, noftra nobifcum, aut inter nos,
cefTatio vituperetur. Ego vero negleda barbarorum infcitia, tc
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 227/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 209
perfequar. Quamvis enim haec fint mifera, quae funt miferrima,
tamen artes noflrae nefcio quo modo nunc uberiores frudtus
ferre videntur, quam olim ferebant ; five quia nulla nunc in re
alia acquiefcimus, five quod gravitas morbi facit, ut medicinae
egeamus, eaque nunc appareat, cujus vim non fentiebamus,
cum valebamus. Sed quid ego nunc hiEC ad te, cujus domi
nafcuntur ? yXcw^C ng ^^Ijucl?. Nihil fcilicet, nifi ut, refcribens
aliquid, me expedlares. Sic igitur facies. Vale.
CiCERo Varroni S.
IV. "TT E,^ ^wjcLTuv me fcito naTu Aio^cv^ov Kpimv. Quapropter,
li venturus es, fcito neceffe effe te venire : lin autem
non es, rc^v A§iwa,TCt)v efl te venire. Nunc vide, utra te Kftlmg
magis deledlet, x^va-iTrvHcL-nty an hasc, quam nofler Diodotus
non concoquebat. Sed de his etiam rebus, otiofi cum erimus,
loquemur. Hoc etiam xctr* Xpva-iTTTTzv atwct^iriv efl. De Cocftio
mihi gratum efl : nam id etiam Attico mandaram. Tu fi mi-
nus ad nos ; accurremus ad te. Si hortum in bibliotheca
habes, deerit nihil. Vale.
CiCERO Varroni.
V. IVr I H I vero ad Non. bene maturum videtur fore, neque
folum propter reipublicas, fed etiam propter anni,
tempus. Quare diem iflum probo. Itaque eundem ipfe fequar.
Confilii noftri, ne, fi eos quidem, qui id fecuti non funt, non
poeniteret, nobis poenitendum putarem. Secuti enim fumus
non fpem, fed ofhcium : reliquimus autem non ofEcium, fed
defperationem. Ita verecundiores fuimus, quam qui fe domo
non commoverunt -, faniores, quam qui, amifhs opibus, do-
mum non reverterunt. Sed nihil minus fero, quam feveritatem
ToM. VIL D d
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 228/537
210 EPISTOLARUMotioforum ; et, quoquo modo fe res haberet, magis illos ve-
reor, qui in bello occideruDt, quam hos curo, quibus non
fatisfacimus, quia vivimus. Mihi fi fpatium fuerit in Tufcu-
lanum ante Nonas veniendi, iftic te videbo : fm minus, per-
fequar in Cumanum ; et ante te certiorem faciam, ut lavatio
parata fit.
CiCERo Varroni.
VI. I^ANINIUS nofter me tuis verbis admonuit, ut fcri-
berem ad te, fl quid efiet quod putarem te fcire opor-
tere. Efl igitur adventus Caefaris, fcilicet, in expedlatione
neque tu id ignoras. Sed tamen, cum ille fcripfiflet,, ut opinor,
fe in Alfienfe venturum, fcripferunt ad eum fui, ne id faceret:
multos ei moleftos fore, ipfumque muhis : Oftiae videri com-
modius eum exire polfe. Id ego non intelhgebam quid inter-
effet 1 fed tamen Hirtius mihi dixit, et fe ad eum, et Balbum,
et Oppium, fcriplifTe, ut ita faceret ; homines, ut cognovi,
amantes tui. Hoc ego idcirco noffe te volui, ut fcires, hofpi-
tium tibi ubi parares, vel potius ubi utrique. Quid enim ille
fadlurus lit, incertum efl : et fimul oflentavi tibi, me iflis effe
famiharem, et confiHis eorum intereffe. Quod ego cur noHmj.
nihil video : non enim efl idem, ferre fi quid ferendum efl, et
probare fi quid probandum non efl. Etfi, quid non probem
quidem, nefcio, praster initia rerum : nam hsEC in voluntate
fuerunt. Vidi enim (nam tu aberas) noftros amicos cupere
bellum : hunc autem non tam cupere, quam non timere. Ergo
haec confilii fuerunt ; reHqua neceffaria. Vincere autem aut
hos, aut iUos, neceffe efl. Scio te femper mecum in ludlu
fuiffe, cum videremus, quam iUud ingens malum alterius
utrius exercitus ex ducum interitu : tum vero extremum ma-
lorum omnium effe civilis beHi vidtoriam : quam quidem ego
etiam illorum timebam, ad quos veneramus : crudeHter enim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 229/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 211
otlofis minabantur ; eratque ils et tua Invlfa voluntas et mea
oratio. Nunc vero, fi effent nofliri potiti, valde intemperantes
fuiffent. Erant enim nobis perirati, quafi quidquam de noflra
falute decreviffemus, quod non idem illis cenfuifTemus ; aut
quafi utilius reipublicae fuerit, eos etiam ad beftiarum auxi-
lium confugere, quam vel emori, vel cum fpe, fi non optima,
at aliqua tamen, vivere. At in perturbata republica vivimus.
Quis negat ? Sed hoc viderint ii, qui nulla fibi fubfidia ad
omnes vitae ftatus paraverunt. Huc enim ut venirem, fuperior
longius, quam volui, fluxit oratio. Cum enim te femper mag-
num hominem duxi ; tum quod his tempeflatibus es prope
folus in portu, fru6:ufque dod:rinae percipis eos, qui maximi
funt, ut ea confideres, eaque tradles, quorum et ufus et delec-
tatio efl omnibus iftorum et adlis et voluptatibus anteponenda.
Equidem hos tuos Tufculanenfes dies inflar effe vltas puto
libenterque omnibus omnes opes concefferim, ut mihi liceat,
vi nulla interpellante, ifto modo vivere. Quod nos quoque imi-
tamur, ut poffumus, et in noflris fludiis libentiflime conquief-
cimus. Quis enim hoc non dederit nobis, ut, cum opera noilra
patria five non poflit uti, five nolit, ad eam vitam revertamur,
quam multi dodti homines, fortaffe non redle, ftd tamen multi,
etiam reipublicaB pra^ponendam putaverunt ? Quas igitur fludia
magnorum hominum fententia vacationem habent etiam pub-
lici muneris, iis, concedente republica, cur non abutamur? Sed
plus facio, quam Canlnius mandavit. Is enlm, fi quid ego
fcirem, rogarat, quod tu nefcires : ego tibi ea narro, quas tu
melius fcis, quam ipfe, qui narro. Faciam ergo illud, quod
rogatus fum, ut eorum, quse temporis hujus fmt, quasve au-
diero, ne quid ignores.
D d 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 230/537
212 EPISTOLARUM
CiceroVarroni.
VII. t^ OE N A B A M apud Seium, cum utrique noftrum
reddit£ funt a te literas. Mihi vero jam maturum vi-
detur. Nam, quod antea calumniatus fum, indicabo malitiam
meam. Volebam prope alicubi effe, fi quid bonae falutis, a-iw re
Ju' if%o^od. Nunc, quando confedta funt omnia, dubitandum
non eft, quin equis viris. Nam, ut audivi de L. Casfare filio,
mecum ipfe, ^id hic mihifacietfafri? Itaque non defino apud
illos, qui nunc dominantur, coenitare. Quid faciam ? tempori
ferviendum efl. Sed ridicula milTa ; prasfertim cum fit nihil
quod rideamus.
Africa terribili tremit horrida terra tumultu.
Itaque nullum efl ci.'n-07rf>07]yfj^ov, quod non verear. Sed quod
quseris, quando, qua, quo, nihil adhuc fcimus. Iftuc ipfum
de Baiis, nonnulli dubitant, an per Sardiniam veniat. Illud
enim adhuc praedium fuum non infpexit ; nec ullum habet
deterius, fed tamen non contemnit. Ego omnino magis arbi-
tror per Siciliam : vel jam fciemus : adventat enim Dolabella.
Eum puto magiftrum fore.
Ticykoi ficcji^rccj KDSiT^ovis aiocccKAKm.
Sed tamen, fi fciam, quid tu conftitueris, meum confilium
accommodabo potiflimum ad tuum. Quare exped:o tuas lite-
ras. Vale.
C I c E R o Va r r o n I.
VIII. "p T S I munus flagitare, quamvis quis oflenderit, ne
populus quidem folet, nifi concitatus ; tamen ego
expedatione promifli tui moveor, ut admoneam te, non ut
flagitem. Mifi autem ad te quatuor admonitores non nimis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 231/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 213
verecundos : nofti enim profedo os ejus adolefcentioris Aca-
demiaE. Ex ea igitur media excitatos mifi, qui metuo ne te
forte flagitent : ego autem mandavi, ut rogarent. Expedtabam
omnino jamdiu, meque fuftinebam, ne ad te prius ipfe quid
fcriberem, quam aliquid accepiffem, ut poflem te remunerari
quam fimillimo munere. Sed, cum tu tardius faceres, id eft,
ut ego interpretor, diligentius ; teneri non potui, quin con-
jundtionem ftudiorum amorifque noflri, quo poffem literarum
genere, declararem. Feci igitur fermonem inter nos habitum
in Cumano, cum effet una Pomponius : tibi dedi partes An-
tiochinas, quas a te probari intellexiffe mihi videbar : mihi
fumpfi Philonis. Puto fore, ut, cum legeris, mirere, nos id
locutos effe inter nos, quod nunquam locuti fumus : fed nofli
morem dialogorum. Pofl hsc autem, mi Varro, quam pluri-
ma, fi videtur, et de nobis inter nos : fero fortaffe : fed fupe-
riorum temporum fortuna reipublicas caufam fuflineat : ha?c
ipfi prgeflare debemus. Atque utinam quietis temporibus, at-
que aliquo, fi non bono, at faltem certo, flatu civitatis, hasc
inter nos fcudia exercere poffemus. Quanquam tum quidem
vel aliae quaepiam rationes honeflas nobis et curas et adiiones
darent : nunc autem quid efl, fine his cur vivere velimus ?
Mihi vero cum his ipfis vix : his autem detradlis, ne vix qui-
dem. Sed haec coram et faepius. Migrationem et emptionem
feliciter evenire volo, tuumque in ea re confilium probo^
Cura ut valeas.
DOLABELLA ClCERONI S. D.
IX. VI va/es, gaudeo : et ipfe valeo^ et T^ulUa nojira reBe valet.
T^erentia minus belle habuit : fed certum fciojam cojivaluiffe
eam. Praterea rediiffimefunt apud te omnia. Etfi nullo tempore in
fufpicionem tibi debui venire, partium caufa potius, quam tua, tibi
fuadere, ut te aut cum Ccefare nobifcumque conjungeres, aut certe in
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 232/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 233/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 215
M. ClCERO P. DoLABELLyE S. D.
X. "^^ O N fum aufus Salvio noftro nihil ad te literarum
dare : nec mehercule habebam, quid fcriberem, nifi
te a me mirabiliter amari ; de quo, etiam nihil fcribente me,
te non dubitare certo fcio. Omnino mihi magis literae funt
expedlandae a te, quam a me tibi. Nihil enim Romae geritur,
quod te putem fcire curare : nifi forte fcire vis, me inter Ni-
ciam noilrum et Vidium judicem efTe. Profert alter (ut opinor)
duobus verficulis expenfum Niciae : alter Ariftarchus hos oSs-
Ai^«. Ego, tanquam criticus antiquus, judicaturus fum, utrum
fint ^ TTzirjTmJ, an Tm^ii^^^i^^Arif^oi. Puto nunc dicere : Oblitufne es
igitur fungorum illorum, quos apud Niciam ? et ingentium
culinarum cum Sophia Septimiae ? Quid ergo ? tu adeo mihi
excuifam feveritatem veterem putas, ut ne in foro quidem reli-
quias priftinae frontis appareant ? Sed tamen fuaviffimum avf^-
CiuTiw noftrum praeftabo integellum ; nec committam, ut, fi
ego eum condemnaro, tu reftituas, ne habeat Burfa Plancus
apud quem literas difcat. Sed quid ago? cum mihi fit incertum
tranquillone fis animo, an, ut in bello, in aliqua majufcula
cura negotiove verfere, labor longius. Cum igitur mihi erit
exploratum, te libenter eife rifurum, fcribam ad te pluribus.
Te tamen hoc fcire volo, vehementer populum follicitum fuifTe
de P. Syllae morte, antequam certum fcierit. Nunc quaerere
defierunt, quomodo perierit : fatis putant fe fcire, quod fciunt.
Ego casteroqui animo aequo fero : unum vereor, ne hafta Ca&-
iaris refrixerit. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 234/537
2i6 EPISTOLARUM
ClCERO DOLABELLJE.
XI. XT E L meo ipfius interitu mallem literas meas defidera-
res, quam eo cafu, quo fum graviffime afflidtus ; quem
ferrem certe moderatius, fi te haberem : nam et oratio tua pru-
dens, et amor erga me fingularis, multum levaret. Sed cum
brevi tempore, ut opinio noilra efl, te fum vifurus, ita me af-
fedlum ofFendes, ut multum a te poflim juvari: non quo ita fim
fradius, ut aut hominem me effe oblitus ftm, aut fortunae fuc-
cumbendum putem; fed tamen hilaritas illa noflra et fuavitas,
qu£e te praster casteros deledlabat, erepta mihi omnis efl: firmi-
tatem tamen et conflantiam, fi modo fuit aliquando in nobis,
eandem cognofces, quam reliquifli. Quod fcribis praelia te mea
caufa fuflinere, non tam id laboro, ut, fi qui mihi obtreftent,
a te refutentur, quam intelligi cupio, quod certe intelligitur,
me a te amari : quod ut facias, te etiam atque etiam rogo,
ignofcafque brevitati literarum mearum. Nam et celeriter una
futuros nos arbitror, et nondum fatis confirmatus fum ad
fcribendum.
ClCERO D0LABELL-<E.
XII. r^RATULOR Baiis noflris, fi quidem, ut fcribis,
falubres repente fads funt : nifi forte te amant, et
tibi affentantur, et tamdiu, dum tu ades, funt oblit^e fui. Quod
quidem fi ita eft, minime miror, cselum etiam et terras vim
fuam, fi tibi ita conveniat, dimittere. Oratiunculam pro Dejo-
taro, quam requirebas, habebam mecum ;quod non putaram :
itaque eam tibi mifi : quam velim fic legas, ut caufam tenuem
et inopem, nec fcriptione magnopere dignam. Sed ego hofpiti
veteri et amico munufculum mittere volui levidenfe, craffo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 235/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 217
iilo, cujufmodi ipfius folent effo: munera. Tu velim animo
fapienti fortique fis ; ut tua moderatio et gravitas aliorum in-
famet injuriam. Vale,
ClCERO DoLABELLiE S.
XIII. f~^ A I U S Suberinus Calenus, et meus efl familiaris, et
Leptee noftri familiariflimi pernecelTarius. Is cum
vitandi belli caufa profedlus elTet in Hifpaniam cum M.Varrone
ante bellum, ut in ea provincia elTet, in qua nemo noflrum,
poft Afranium fuperatum, bellum ullum fore putarat ; incidit
in ea ipfa mala, quse fummo ftudio vitaverat. Opprelfus efl
enim bello repentino : quod bellum, commotum a Scapula, ita
poftea coniirmatum eft a Pompeio, ut nulla ratione fe ab illa
miferia eripere polTet. Eadem caufa fere eft M. Planii Heredis,
qui eft item Calenus, Leptas noftri familiariffimus. Hofce igi-
tur ambo tibi lic commendo, ut majore cura, ftudio, follici-
tudine animi, commendare non poffim. Volo ipforum caufa ;
meque in eo vehementer et amicitia movet et humanitas.
Lepta vero cum ita laboret, ut ejus fortuna^ vidcantur in dif-
crimen venire ; non poffum ego, non aut proxime atque ille,
aut etiam asque, laborare. Quapropter, etfi faepe expertus fum,
quantum me amares, tamen fic velim tibi perfuadeas, id me in
hac re maxime judicaturum. Peto igitur a te, vel, li pateris,
oro, ut homines miferos, et fortuna, quam vitare nemo potefl,
magis, quam culpa, calamitofos, conferves incohimes -, ve-
lifque per te, me hoc muneris cum ipfis amicis hominibus,
tum municipio Caleno, quo-cum mihi magna neceffiitudo efl,
tum Leptae, quem omnibus antepono, dare. Quod did:urusfum, puto equidem non valde ad rem pertinere, fed tamen ni-
hil obefl dicere. Res famiHaris alteri eorum valde exigua eft,
alteri vix equeftris. Quapropter cum his Caefar vitam fua hbe-
ralitate conceffit, nec eft quod iis praeterea magnopere poffit
ToM. VII. E e
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 236/537
2i8 EPISTOLARUMadlmi; reditum, fi me tantum amas, quantum certe amas, Ho-
minibus confice. In quo nihil eft pra^ter viam longam -, quam
idcirco non fugiunt, ut et vivant cum fuis, et moriantur domi.
Quod ut enitare contendafque, vel potius ut perficias, (polTe
enim te, mihi perfuafi) vehementer te etiam atque etiam rogOo
ClCERO DOLABELL^ CoNSULI S.
XIV. p TS I contentus eram, mi Dolabella, tua gloria, fatif-
que ex ea magnam lastitiam voluptatemque capiebamj
tamen non pofiTum non confiteri, cumulari me maximo gaudio,
quod vulgo hominum opinio focium me adfcribat tuis laudi-
bus. Neminem conveni, (convenio autem quotidie plurimos :
funt enim permulti optimi viri, qui valetudinis caufa in hasc
loca veniant; praeterea ex municipiis frequentes necellarii mei)
quin omnes, cum te fummis laudibus ad caslum extulerunt,
mihi continuo maximas gratias agant : negant enim fe dubi-
tare, quin tu, meis prosceptis et confiliis obtemperans, prae-
flantiflimum te civem et fingularem confulem prasbeas. Qui-
bus ego quanquam verillime pofiiim refpondere, te, quae facias,
tuo judicio et tua fponte facere, nec cujufquam egere confilio;
tamen neque plane afientior, ne imminuam tuam laudem, fi
omnis a meis confiliis profedta videatur ; neque valde nego.
Sum enim avidior etiam, quam fatis efi:, gloriae. Et tamen
non alienum dignitate tua, quod ipfi Agamemnoni, regum
regi, fuit honeftum, habere aliquem in confiliis capiendis
Nefiiorem ; mihi vero gloriofum, te juvenem confulem florere
laudibus, quafi alumnum difciplinae meae. L. quidem Caefarj
cum ad eum aegrotum Neapolim venifi^em, quanquam erat op-
prefiTus totius corporis doloribus, tamen antequam me plane
falutavit, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi, cum tantum
vales apud Dolabellam, quantum, fi egc apud fororis filium va-
lerem, jam falvi efife pofiTemus. Dolabellffi vero tuo et gratulor,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 237/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 219
«t gratias ago : quem quidem poft te confulem, folum pof-
fumus vere confulem dicere. Deinde multa de fadto, ac de re
gefta : tum nihil magniiicentius, nihil praeclarius adlum un-
quam, nihil reipublicas falutarius. Atque haec una vox om-
nium eft, A te autem peto, ut me hanc quafi falfam heredi-
tatem alien^e gloria^ linas cernere ; meque aliqua ex parte in
focietatem tuarum laudum venire patiare. Quanquam, mi Do-
labella, (haec enim jocatus fum) libentius omnes meas, li
modo funt aliquas meae, laudes ad te transfuderim, quam ali-
quam partem exhauferim ex tuis. Nam, cum te femper tan-
tum dilexerim, quantum tu intelligere potuifti ; tum his tuis
fadtis ftc incenfus fum, ut nihil unquam in amore fuerit arden-
tius. Nihil eft enim (mihi crede) virtute formofius, nihil pul-
chrius, nihil amabilius. Semper amavi (ut fcis) M. Brutum,
propterejus fummum ingenium, fuaviftimos mores, iingularem
probitatem atque conftantiam : tamen idibus Martiis tantum
acceflit ad amorem, Ut mirarer locum fuifle augendi in eo, quod
mihi jampridem cumulatum etiam videbatur. Quis erat, qui
putaret ad eum amorem, quem erga te habebam, pofl^e aliquid
accedere ? tantum acceflit, ut mihi nunc denique amare vi-
dear, antea dilexifle. Quare quid eft quod ego te horter, ut dig-
nitati et glorise fervias ? Proponam tibi claros viros, quod fa-
cere folent qui hortantur ? neminem habeo clariorem, quam
teipfum. Te imitere oportet : tecum ipfe certes. Ne licet qui-
dem tibi jam, tantis rebus geftis, non tui fimilem efl!e. Quod
cum ita flt, hortatio non eft neceffaria;gratulatione magis
utendum eft. Contigit enim tibi, quod haud fcio an nemini,
ut fumma feveritas animadverflonis non modo non invidiofa,
fed etiam popularis effet, et cum bonis omnibus, tum infimo
cuique gratiflima. Hoc fi tibi fortuna quadam contigifl^et, gra-
tularer felicitati tuae : fed contigit magnitudine cum animi,
tum etiam ingenii atque confilii. Legi enim concionem tuam:
nihil illa fapientius. Ita pedetentim et gradatim tum acceflijs
a te ad caufam fadi, tum receflTus, ut res ipfa maturitatem tibi
E e 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 238/537
220 EPISTOLARUManimadvertendi omnium conceiTu driret. Liberafti igitur et ur-
bem periculo, et civitatem metu ; neque folum ad tempus
maximam utilitatem attulifti, fed etiam adexemplum
fadti.
Intelligere debes in te pofitam effe rempublicam, tibique non
modo tuendos, fed etiam ornandos, eife illos viros, a quibus
initium libertatis profeftum eft. Sed his de rebus coram plura
propcdiem, ut fpero. Tu, quoniam rempublicam nofque con-
iervas, fac ut diligentiffime te ipfum, mi Dolabella, cuflodias.
C I c E R o P^ T o S..
XV» T^UABUS tuis epiflolis refpondebo: uni, quam triduo
ante acceperam a Zethoj alteri, quam attulerat Phi-
leros tabellarius. Ex prioribus tuis literis intellexi, pergratam
tibi efle curam meam valetudinis tus ;quam tibi perfped:am
effe gaudeo. Sed, mihi crede, non perinde, ut eft reapfe, ex
literis perfpicere potuifti. Nam cum a fatis multis (non enim
pofTum aliter dicere) et coli me videam, et diligi ; nemo efl
illorum omnium mihi te jucundior. Nam quod me amas, quod
id et jampridem et conitanter facis, eft id quidem magnum,
atque haud fcio an maximum ; fed tibi commune cum multis
quod tu ipfe tam amandus es, tamque dulcis, tamque in omni
genere jucundus, id eft proprie tuum. Accedunt non Attici,
fed falfiores quam illi Atticorum, Romani veteres atque urbani
fales. Ego autem (exiflimes licet quod lubet) mirifice capior
facetiis, maxime nofl:ratibus, praefertim cum eas videam pri-
mum oblitas Latio tum, cum in urbem noflram efl infufa pe-
regrinitas, nunc vero etiam braccatis et tranfalpinis nationibus,
ut nullum veteris leporis vefligium appareat. Itaque te cum
video, omnes mihi Granios, omnes Lucilios, (vere ut dicam)
CrafTos quoque, et Lselios, videre videor. Moriar, fi praeter te
quemquam reliquum habeo, in quo pofTim imaginem antiquae
et vernaculae feflivitatis agnofcere. Ad hos lepores cum amor
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 239/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 221
crga me tantus accedat, miraris, me tanta perturbatione vale-
tudinis tuse tam graviter exanimatum fuifTe? Quod autem altera
epiftola purgas te, non difTuaforem mihi emptionis Neapolitanze
fuiffe, fed audlorem commorationis urbanas ; neque ego aliter
accepi. Intellexi tamen idem, quod his intelligo literis, non
exiftimaffe te mihi licere, id quod ego arbitrabar, res has non
omnino quidem, fed magnam partem, relinquere. Catulum
mihi narras, et illa tempora. Quid fimile ? Ne mihi quidem
ipfi tunc placebat diutius abeffe ab reipublicae cuftodia. Sede-
bamus enim in puppi, et clavum tenebamus : nunc autem vix
efl in fentina locus. An minus multa fenatus-confulta futura
putas, fi ego fim Neapoli ? Romae cum fum, et urgeo forum,
fenatus-confulta fcribuntur apud amatorem tuum, familiarem
meum : et quidem, cum in mentem venit, ponor ad fcriben-
dum; et ante audio fenatus-confultum in Armeniam et Syriam
effe perlatum, quod in meam fententiam fadtum effe dicatur,
quam omnino mentionem ullam de ea re effe fadlam. Atque
hoc nolim me jocari putes: nam mihi fcito jam a regibus ulti-
mis allatas effe literas, quibus mihi gratias agant, quod fe mea
fententia reges appellaverim;quos ego non modo reges appel-
latos, fed omnino natos, nefciebam. Quid ergo efl ? tamen
quamdiu hic erit nofler hic prsfedius moribus, parebo aucftori-
tati tu£e : cum vero aberit, ad fungos me tuos conferam. Do-
mum fi habebo, in denos dies, fingulos fumptuariae legis dies
conferam : fin autem minus invenero, quod placeat, decrevi
habitare apud te -, fcio enim me nihil tibi gratius facere pofTe.
Domum Syllanam defperabam jam, ut tibi proxime fcripfi : fed
tamen non abjeci. Tu velim, ut fcribis, cum fabris eam per-
fpicias. Si enim nihil eft in parietibus aut in tedo vitii, caetera
mihi probabuntur. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 240/537
222 EPISTOLARUM
CicERo Papirio Fm t o S.
XVI. r\ELECTARUNT me tuse litera ; in quibus pri-
mum amavi amorem tuum, qui te ad fcribendum
incitavit, verentem, ne Silius fuo nuntio aliquid mihi follicitu-
dinis attuliifet : de quo et tu mihi antea fcripferas, bis quidem
eodem exemplo, facile ut intelHgerem te effe commotum ; et
ego tibi accurate refcripferam, ut, quoquo modo, in tali re at-
que tempore, aut liberarem te ifla cura, aut certe levarem. Sed,
cum proximis quoque literis oftendis, quantse tibi curas fit ea
res, fic mi Paete, habeto : quidquid arte fieri potuerit, (non
enim jam fatis eft confilio pugnare : artificium quoddam exco-
gitandum eft) fed tamen quidquid elaborari aut efiici potuerit
ad iftorum benevolentiam conciliandam et colligendam, fummo
ftudio me confecutum eife ; nec fruftra, ut arbitror : fic enim
color, fic obfervor ab omnibus his, qui a Caefare diliguntur, ut
ab his me amari putem. Nam etfi non facile dijudicatur amor
verus, et fidlus, nifi aliquod incidat ejufmodi tempus, ut, quafi
aurum igni, fic benevolentia fidelis periculo aliquo perfpici pof-
fit; caetera funt figna communia: fed ego uno utor argumento,
quamobrem me ex animo vereque arbitrer diligi ; quia et nof-
tra fortuna ea eft, et illorum, ut fimulandi caufa non fit. De
illo autem, quem penes eft omnis poteftas, nihil video quod
timeam; nifi quod omnia funt incerta, cum a jure difcefiiim eft;
nec praeftari quidquam poteft, quale futurum fit, quod pofitum
eft in alterius voluntate, ne dicam libidine. Sed tamen ejus ip-
fius nulla re a me offenfus eft animus : eft enim adhibita in ea
re ipfa fumma a nobis moderatio. Ut enim olim arbitrabar efi"e
meum libere loqui, cujus opera efl*et in civitate libertas ; fic,
ea nunc amifi^a, nihil loqui, quod oifendat aut illius, aut eo-
rum, qui ab illo diliguntur, voluntatem. Eifugere autem fi ve-
lim nonnuUorum acute, aut facete, didorum oifenfionem, fama
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 241/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 223
ingenii mihi eft abjicienda. Quod li id pofTem, non recufarem.
Sed tamen ipfe Caefar habet peracre judicium : et, ut Servius,
frater tuus, quem literatiffimum fuiffe judico, facile diceret,
hic verfus Plauti non eft, hic eft, quod tritas aures haberet no-
tandis generibus poetarum, et confuetudine legendi ; fic audio
Caefarem, cum volumina jam confecerit a.77s(pQiyfA,(iTuv, fi quod
afFeratur ad eum pro meo, quod meum non fit, rejicere fole-
re : quod eo nunc magis facit, quia vivunt mecum fere quoti-
die illius familiares. Incidunt autem in fermone vario multa,
quae fortaffe illis, cum dixi, nec illiterata, nec infulfa, effe vi-
deantur. Hasc ad illum cum reliquis adtis perferuntur; ita enim
ipfe mandavit. Sic fit, ut, fi quid praeterea de me audiat, nonaudiendum putet. Quamobrem CEnomao tuo nihil utor ; etfi
pofuifli loco verfus Accianos. Sed quas efl invidia ? aut quid
mihi nunc invideri poteft ? Verum fac effe omnia. Sic video
philofophis placuifTe iis, qui mihi foli videntur vim virtutis te-
nere, Nihil eiCe fapientis prteflare, nifi culpam -, qua mihi vi-
deor dupliciter carere : et quod ea fenferim, quae re(5liflima fuc-
runt i et quia, cum viderem praefidii non fatis effe ad ea obti-
nenda, viribus certandum cum valentioribus non putarim. Ergo
in ofEcio boni civis certe non fum reprehendendus. Reliquumefl, ne quid flulte, ne quid temere, dicam aut faciam contra
potentes : id quoque puto efle fapientis. Castera vero, quid quif-
que me dixiffe dicat, aut quomodo ille accipiat, aut qua fide
mecum vivant ii, qui me aflidue colunt et obfervant, praeflare
non poffum. Ita fit, ut et confiliorum fuperiorum confcientia,
et prajfentis temporis moderatione, me confolcr, et illam Accii
fimilitudinem non modo jam ad invidiam, fed ad fortunam,
t^-ansferam : quam exiflimo levem et imbecillam, ab animo fir-
mo et gravi, tanquam fiud:um a faxo, frangi oportere. Etenim,cum plena fmt monumenta Graecorum, quemadmodum fapien-
tiffimi viri regna tulerint vel Athenis, vel Syracufis, cum, fer-
vientibus fuis civitatibus, fuerint ipfi quodammodo libcrij ego
me non putem tueri meum ftatum fic poffe, ut neque ofFendam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 242/537
224 EPISTOLARUManlmum cujufquam, nec frangam dignitatem meam ? Nunc
venio ad jocationes tuas, cum tu fecundum CEnomaum Accii,
non, ut olim folebat, Atellanum, fed, ut nunc fit, mimum, in-
troduxifti. Quem tu mihi popilium, quem denarium, narras ?
quam tyrotarichi patinam ? Facilitate mea ifta ferebantur an-
teainunc mutata res eft. Hirtium ego et Dolabellam dicendi
difcipulos habeo, ccenandi magiflros. Puto enim te audifle (li
forte ad vos omnia perferuntur) illos apud me declamitare, me
apud eos coenitare. Tu autem quod mihi bonam copiam ejures,
nihil eft. Tum enim cum rem habebas, quaefticulis te faciebam
attentiorem : nunc, cum tam aequo animo bona perdas, non
eo lis confilio, ut, cum me hofpitio recipias, aeftimationem te
aHquam putes accipere. Etiam haec levior eft plaga ab ami-
co, quam a debitore. Nec tamen eas ccenas quaero, ut magnae
reliquiae fiant: quod erit, magnificum fit et lautum. Memini te
mihi Phameae coenam narrare. Temperius fiat : caetera eodem
modo. Quod fi perfeveras me ad matris tuae ccenam revocare,
feram id quoque. Volo enim videre animum, qui mihi audeat
ifta, quae fcribis, apponere, aut etiam polypum Miniani Jovis
fimilem. Mihi crede, non audebis. Ante meum adventum
fama ad te de mea nova lautitia veniet : eam extimefces. Ne-
que eft, quod in promulfide fpei ponas aliquid -, quam totam
fuftuli. Solebam enim antea dele<5tari oleis et lucanicis tuis.
Sed quid haec loquimur ? liceat modo ifto venire. Tu vero
(volo enim abftergere animi tui metum) ad tyrotarichum anti-
quum redi. Ego tibi unum fumptum afteram, quod balneum
calfacias oportebit: caetera more noftro^ fuperiora illa lufimus.
De villa Seliciana et curafti diligenter, et fcripfifti facetifilme.
Itaque puto me praetermifiTurum. Salis enim fatis eft, fannio-
num parum. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 243/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 22
CiCERo L. Papirio P^to S.
XVII. ^^" O N tu homo ridlculus es, qui, cum Balbus nofler
apud te fuerit, ex me quaeras, quid de iftis muni-
cipiis et agris futurum putem ? quafi aut ego quidquam fciam,
quod iile nefciat ; aut, fi quid aliquando fcio, non ex ifto fo-
leam fcire. Immo vero, fi me amas, tu fac, ut fciam, quid de
nobis futurum fit : habuifli enim in tua poteftate, ex quo vel
ex fobrio, vel certe ex ebrio, fcire polTes. Sed ego ifta, mi
PcEte, non quaero: primum, quia de lucro prope jam quadrien-
nium vivimus, fi aut hoc lucrum eft, aut hsec vita, fuperfli-
tem reipublicse vivere : deinde, quod fcire quoque mihi videor
quid futurum fit. Fiet enim quodcunque volent, qui vale-
bunt : valebunt autem femper arma. Satis igitur nobis efle
debet quidquid conceditur. Hoc li quis pati non potuit, mori
debuit. Veientem quidem agrum et Capenatem metiuntur.
Hoc non longe abcfh a Tufculano. Nihil tamen timeo -, fruor
dum licet, opto ut femper liceat. Si id minus contigerit; ta-
men, cum ego vir fortis, idemque philofophus, vivere pul-
cherrimum duxl, non pofliim eum non dlHgere, cujus bene-
ficio id confecutus fum. Qui fi cupiat effe rempublicam, qua-
lem fortaffe et ille vult, et omnes optare debemus ; quid
faciat, tamen non habet ; ita fe cum muhls colllgavit. Sed
longius progredior : fcribo enim ad te. Hoc tamen fcito, non
modo me, qui confiliis non interfum, fed ne ipfum quidem
principem fcire, quid futurum fit. Nos enim illi fervimus,
ipfe temporibus. Ita nec ille, quid tempora poflulatura fint,
nec nos, quid ille cogitet, fcire poffumus. Haec tibi antea
non refcripfi, non quo ceffator effe folcrem, praefertim in llte-
ris; fed, cum explorati nihil haberem, nec tibi fonicitudinem
€x dubitatione mea, nec fpem ex afHrmatlone, afferre vohii.
IUud tamen adfcribam, quod efl veriflimum, me his tempori-
ToM. VIL F f
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 244/537
226 EPISTOLARUMbus adhuc de ifto periculo nihil audilTe. Tu tamen pro tua
fapientia debebis optare optima, cogitare difficillima, ferre
quiecunque erunt. Vale.
C I c E R o L. Pa p I r I o P^ t o S. D.
XVIIL f^ U M eflem otiofus in Tufculano, propterea quod
difcipulos obviam miferam, ut iidem me quam
maxime conciliarent familiari fuo, accepi tuas literas, plenif-
limas fuavitatis ; ex quibus intellexi probari tibi meum confi-
lium, quod, ut Dionylius tyrannus, cum Syracufis pulfus effet,
Corinthi dicitur ludum aperuilfe, fic ego, fublatis judiciis,
amiiTo regno forenfi, ludum quafi habere coeperim. Quid quas-
ris ? me quoque deled:at confilium : multa enim confequor :
primum, id quod maxime nunc opus eft, munio me ad haec
tempora. Id cujufmodi fit nefcio : tantum video nullius adhuc
confilia me huic anteponere ; nifi forte mori melius fuit. In
lediulo, fateor : fed non accidit. In acie non fui. Casteri qui-
dem, Pompeius, Lentulus tuus, Scipio, Afranius, fcede perie-
runt. At Cato praeclare. Jam ifluc quidem, cum volemus,
licebit : demus modo operam, ne tam neceffe nobis lit, quam
illi fuit ; id quod agimus. Ergo hoc primum. Sequitur illud :
ipfe melior fio, primum valetudine, quam, intermiflis exer-
citationibus, amiferam : deinde ipfa illa, fi qua fuit in me,
facultas orationis, nifi me ad has exercitationes retuliffem,
exaruiffet. Extrcmum illud efl, quod tu nefcio an primum
putes : plures jam pavones confeci, quam tu pullos columbi-
nos. Tu iflic te Ateriano jure dele6tato: ego me hic Hirtiano.
'Veni igitur, fi vir es, et difce jam ^oAeyOjU^W, quas quaeris :
etfi fus Minervam. Sed quando, ut video, aeflimationes tuas
vendere non potes, neque ollam denariorum implere, Romam
tibi remigrandum efl. Satius efl hic cruditate, quam iflic
fame. Video te bona perdidifTe : fpero idem ifluc familiares
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 245/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 227
tuos. A6tum igitur de te eft, nifi provides. Potes mulo iflo,
quem tibi reliquum dicis efle, quando cantherium comedifti,
Romam pervehi. Sella tibi erit in ludo, tanquam hypodidaf-
calo, proxima : eam pulvinus fequetur. Vale.
CicERo L. Papirio P^to S. D.
XIX.np^AMEN a malitia non difcedis : tenuiculo apparatu
lignificas Balbum fuilTe contentum : hoc videris di-
cere, cum reges tam fint continentes, multo magis confulares
elle oportere. Nefcis me ab illo omnia expifcatum: redta enim
a porta domum meam veniiTe. Neque hoc admiror, quod non
ad tuam potius ; fed illud, quod non ad fuam. Ego autem
primis tribus verbis, Quid nofter Paetus ? At ille adjurans,
Nufquam fe unquam libentius. Hoc fi verbis alTecutus es,
aures ad te aiferam non minus elegantes : fin autem obfonio,
peto a te, ne pluris effe balbos, quam difertos, putes. Mequotidie aliud ex alio impedit. Sed, fi me expediero, ut in
ifla loca venire poflim, non committam ut te fero a me cer-
tiorem fad:um putes, Vale,
ClCERO P^TO.
XX. 'TJUPLICITER deledatus fum tuis literis, et quod
ipfe rifi, et quod te intellexi jam pofTe ridere. Meautem a te ut fcurram velitem malis oneratum effe, non mo-
lefle tuli. IUud doleo, in ifla loca venire me, ut conflitueram,
non potuifTe : habuifTes enim non hofpitem, fed contuberna-lem. At quem virum ? non eum, quem tu es folitus promul-
fide conficere. Integram famem ad ovum aifero ; itaque ufque
ad affum vitulinum opera perducitur. lUa mea, qujE folebas
antea laudare, O hominem facilem ! o hofpitem non gravem !
F f 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 246/537
228 E P I S T O L A R U M
abierunt. Nam omnem noftram de republica curam, cogitatio-
nem de dicenda in fenatu fententia, commentationem caufarum,
abjecimus.In Epicuri nos
adverfarii nofbri caftra
conjecimus:
nec tamen ad hanc infolentiam j fed ad illam tuam lautitiam,
veterem dico, cum in fumptum habebas : etfi nunquam plura
praedia habuifli. Proinde te para : cum homine edaci tibi res
eft, et qui jam aliquid intelligat. o-^ijLca^-ei^ autem homines fcis
quam infolentes fint. DedifcendtE tibi funt fportellae et arto-
lagani tui. Nos jam artis tantum habemus, ut Verrium tuum,
et Camillum, qua munditia homines ? qua elegantia ? vocare
faspius audeamus. Sed vide audaciam : etiam Hirtio coenam
dedi ; fine pavone tamen. In ea coena cocus meus, praeter jus
fervens, nihil potuit imitari. Ha^c igitur eft nunc vita noftra.
Mane falutamus domi et bonos viros multos, fed triiles, et hos
laetos vidtores;qui me quidem perofEciofe et peramanter ob-
fervant. Ubi falutatio defluxit, literis me involvo ; aut fcribo,
aut lego. Veniunt etiam, qui me audiunt, quafi dodtum homi-
nem, quia paulo fum, quam ipfi, dodtior. Inde corpori omne
tempus datur. Patriam eluxi jam et gravius et diutius, quam
ulla mater unicum filium. Sed cura, fi me amas, ut valcas: ne
ego, te jacente, bona tua comedim. Statui cnim tibi ne asgrota
quidem parcere.
ClCERO P^TO S.
XXI. A I N' tandem ? infanire tibi videris, quod imitere ver-
borum mcorum, ut fcribis, fulmina? Tum infanires,
ii confequi non poffes : cum vero etiam vincas, me prius irri-
deas, quam te, oportet. Quare nihil tibi opus eft illud a
Trabea, fed potius a^TroTivyixct, meum. Veruntamen quid tibi ego
in epiftolis videor ? nonne plebeio fermone agere tecum ? nec
enim femper eodem modo. Quid enim fimile habet epiftola aut
judicio, aut concioni ? Quin ipfa judicia non folemus omnia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 247/537
AD FAMILIARES LIB. IX. 229
tradare uno modo. Privatas caufas, et eas tenues, agimus fub-
tilius : capitis, aut famae, fcilicet ornatius : epiftolas vero quo-
tidianis verbis texere folemus. Sed tamen, mi Psete, quid tibi
venit in mentem negare, Papirium quemquam unquam, nili
plebeium, fuifTe ? Fuerunt enim patricii minorum gentium,
quorum princeps L. Papirius Mugillanus, qui conful cum L.
Sempronio Atratino fuit, cum ante cenfor cum eodem fuiffet,
annis poft Romam conditam cccxii. Sed tum Papifii diceba-
mini. Pofl hunc, tredecim fuerunt fella curuli ante L. Papi-
rium CrafTum, qui primum Papifms eft vocari defitus. Is dic-
tator cum L. Papirio Curfore, magiflro equitum, facftus efl,
annis pofl Romam conditam ccccxv, et quadriennio pofl con-ful cum C. Duilio. Hunc fecutus efl Curfor, homo valde ho-
noratus : deinde L. MafTo, aedilitius : inde multi Maflbnes :
quorum quidem tu omnium patriciorum imagines habeas volo.
Deinde Carbones et Turdi infequuntur. Hi plebeii fuerunt,
quos contemnas cenfeo. Nam praBter hunc C. Carbonem,
quem Damafippus occidit, civis e republica Carbonum nemo
fuit. Cognovimus C. Carbonem, et ejus fratrem fcurram :
quid his improbius ? De hoc amico meo, Rubrias filio, nihil
dico. Tresilli
fratres fuere, C. Cn. M. Carbones. Marcus,P. Flacco accufante, condemnatus, fur magnus ex Sicilia :
Caius, accufante L. Craflb, cantharidas fumpfifle dicitur. Is
et tribunus plebis feditiofus, et P. Africano vim attulifTe,
exiftimatus eft. Hoc vero, qui Lilybei a Pompeio noftro efl
interfedius, improbior nemo, meo judicio, fuit. Jain pater
ejus, accufatus a M. Antonio, futorio atramento abfolutus
putatur. Quare ad patres cenfeo revertare. Plebeii quam fue-
rint importuni, vides, Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 248/537
230 EPISTOLARUM
ClCERO P^TO.
XXII. A M O verecundiam, vel potius libertatem loquendi.
Atqui hoc Zenoni placuit, homini mehercule acuto,
etli Academias noftrae cum eo magna rixa eft. Sed, ut dico, pla-
cet Stoicis, fuo quamque rem nomine appellare. Sic enim dif-
ferunt, Nihil effe obfccenum, nihil turpe didtu. Nam fi quod lit
in obfccenitate flagitium, id aut in re effe, aut in verbo : nihil
effe tertium. In re non eft. Itaque non modo in comoediis res
ipfa narratur, ut ilie in Demiurgo modo (forte nofti canti-
cum : meminifti Rofcium) Ita me dejlltuit niidum . . . totus efl
fermo verbis tedtus, re impudentior 3 fed etiam in tragoediis.
Quid eft enim illud ? ^c^e mulier unci . . . quid, inquam eft }
ufurpata duplex cubile. Quid ? hujus Fherczi hic cubile inire eji
aujus, Quid eft ? Virginem me quondam invitam per vim 'violat,
Jupiter bone ! violat ? atque idem fignificat : fed alterum nemo
tuliffet. Vides igitur, cum eadem res fit, quia verba non fint,
nihii videri turpe. Ergo in re non eft : multo minus in verbis.
Si enim quod verbo fignificatur, id turpe non eft, verbum, quod
fignificat, turpe effe non poteft. Anum appellas alieno nomine:
cur non fuo potius ? Si turpe eft, ne alieno quidem : fi non eft,
fuo potius. Caudam antiqui/>^«m vocabant: ex quo eft propter
fimilitudinem penicillus. At hodie penis eft in obfcoenis. At
vero Pifo ille frugi in Annalibus fuis queritur, adolefcentes peni
deditos effe. Quod tu in epiftola appellas fuo nomine, ille tec-
tius penem. Sed quia multi, fadtum eft tam obfcoenum, quam
id verbum, quo tu ufus es. Quid, quod vulgo dicitur, Cum
nos te voluimus convenire, num obfcoenum eft ? Memini, in fe-
natu difertum confularem ita eloqui : Hanc culpam majoremy an
illam dicam ? potuit obfcoenius ? Non, inquis : non enim ita itn-
fit. Non ergo in verbo eft. Docui autem in re non effe. Nuf-
quam igitur eft. Liberis dare operamt quam honefte dicitur ?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 249/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 231
etiam patres rogant filios : ejus operae nomen non audent di-
cere. Socratem fidibus docuit nobiliffimus iidicen : is Connus
vocitatus efl : num id obfcoenum putas ? Cum loquimur terni,
nihil flagitii dicimus -, at cum i>m\ obfcoenum efl. Grsecis qui-
dem, inquies. Nihil eft ergo in verbo, cum et ego Graece fcio;
et tamen tibi dico, hm: idque tu facis, quafi ego Grasce, non
Latine, dixerim. Rutay et menta, redte utrumque. Volo mentam
pufillam ita appellare, ut rutulam : non licet. Bella tedtoriola:
dic ergo etiam pavimenta iflo modo : non potes. Viden* igitur
nihil effe, nifi ineptias : turpitudinem nec in verbo effe, nec in
re : itaque nufquam effe ? Igitur in verbis honeflis obfcosna po-
nimus. Quid enim ? non honeflum verbum efl divifio? At inefl
obfccenum, cui refpondet intercapedo. Num hasc ergo obfcoena
funt? Nos autem ridicule. Si dicimus, ille patrem flrangulavit,
honorem non praefamur : fin de Aurelia aliquid, aut Lollia,
honos praefandus efl. Et quidem jam non etiam obfccena verba
pro obfco^nis funt. Batuit, inquit, impudenter ; depjit multo
impudentius. Atqui neutrum efl obfcoenum. Stultorum plena
funt omnia. Tejies, verbum honefliffimum in judicio, alio loco
non nimis. At honefti Colei Lanuvini, Cliternini non ho-
nefli. Quid ? ipfa res modo honefla, modo turpis ? Suppedit,
flagitium efl: jam erit nudus in balneo, non reprehendes. Ha-
bes fcholam Stoicam. o cro(^\? iv^^f^nf^uv io-ri. Quam multa ex
uno verbo tuo ? Te adverfus me omnia audere gratum efl.
Ego fervo, et fervabo (fic enim afTuevi) Platonis verecundiam.
Itaque tedlis verbis ea ad te fcripfi, quae apertiffimis agunt
Stoici. Sed illi etiam crepitus aiunt aeque liberos, ac ruclus,
cfTe oportere. Honorem igitur Calendis Mart. Tu me diliges,
et valebis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 250/537
232 EPISTOLARUM
CiCERo Papirio P^to.
XXIII. IIJ E R I veni in Cumanum : cras ad te fortafTe. Sed
cum certum fciam, faciam te paulo ante certio-
rem. Etfi M. Ceparius, cum mihi in fylva Gallinaria obviam
veniffet, quasfifTemque quid ageres, dixit te in ledo effe, quod
ex pedibus laborares. Tuli fcilicet molefte, ut debui ; fed ta-
men conflitui ad te venire, ut et viderem te, et viferem, et
ccenarem etiam. Non enim arbitror, coquum etiam te arthri-
ticum habere. Expedta igitur hofpitem cum minime edacem,
tum inimicum ccenis fumptuofis. Vale.
ClCERO P^TO,
XXIV. TJ UFUM iflum, amicum tuum, de quo iterum jam
ad me fcribis, adjuvarem quantum poffem, etiam
ii ab eo laefus effem, cum te tantopere viderem ejus caufa labo-
rare. Cum vero et ex tuis literis, et ex illius ad me miffis, in-
telligam et judicem, magnse cura^ ei falutem meam fuiffe; non
poffum ei non amicus effe, neque folum tua commendatione,
qus apud me, ut debet, valet plurimum, fed etiam voluntate
ac judicio meo. Volo enim te fcire, mi Paete, initium mihi fuf-
picionis, et cautionis, et diligentiae, fuiffe literas tuas : quibus
literis congruentes fuerunt aliae poftea multorum. Nam et
Aquini et Fabraterias confilia funt inita de me, quae te video
inaudiffe ; et, quafi divinarent, quam his moleflus effem futu-
rus, nihil aliud egerunt, nifi me ut opprimerent: quod ego non
fufpicans, incautior fuiffem, nifi a te admonitus effem. Quam-obrem ifle tuus amicus apud me non eget commendatione.
Utinam ea fortuna reipublicae iit, ut ille me quam gratiflimum
pofTit cognofcere. Sed haec hadtenus. Te ad ccenas itare defiffe.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 251/537
AD FAMILIARES LIB. IX. 233
molefle fero : magna enim te deledlatione et voluptate privafti.
Deinde etiam vereor (licet enim verum dicere) ne nefcio quid
illud, quod folebas, dedifcas, et oblivifcare ccenulas facere.
Nam ii tum, cum habebas quos imitarere, non multum proii-
ciebas ; quid nunc te fad;urum putem ? Spurina quidem, cum
ei rem demonilraffem, et vitam tuam fuperiorem expofuiflem,
magnum periculum fummze reipublicaj demonflrabat, nifi ad
fuperiorem confuetudinem tum, cum Favonius fiaret, rever-
tiffes : hoc tempore ferri poffe, fi forte tu frigus ferre non
pofTes. Sed mehercule, mi Paste, extra jocum, moneo te, quod
pertinere ad beate vivendum arbitror, ut cum viris bonis, ju-
cundis, amantibus tui, vivas. Nihil aptius vitae, nihil ad beate
vivendum accommodatius. Nec id ad voluptatem refero, fed
ad communitatem vitae atque vidius, remiffionemque animo-
rum ;quae maxime fermone efiicitur familiari, qui efl in con-
viviis dulcifhmus : ut fipientius noftri, quam Graeci : illi
cvf^7is<rict, aut ouo^etTfva, id eft, compotationes, aut concoenatio-
nes ; nos conviviay quod tum maxime fimul vivitur. Vides, ut
te philofophando revocare coner ad ccenas ? Cura ut valeas.
Id foris ccenitando facillime confequere. Sed cave, fi me amas,
exiftimes, me, quod jocofius fcribam, abjeciffe curam reipub-
lica^. Sic tibi, mi Paete, perfuade, me dies et nodles nihii
aliud agere, nihil curare, nifi ut mei cives falvi liberique fint.
Nullum locum prastermitto monendi, agendi, providendi.
Hoc denique animo fum, ut, fi in hac cura atque adminiflra-
tione vita mihi ponenda fit, prfficlare adum mecum putcm.
Etiam atque etiam vale.
CiCERo Imperatori P^to.
XXV. C UMM UM me ducem literae tuae reddidere : plane
nefciebam te tam peritum efle rei militaris : Pyrrhi
te libros et Cineae video ledlitafTe. Itaque obtemperare cogito
ToM. VIL G g
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 252/537
234 E P I S T O L A R U M
praeceptis tuis : hoc amplius, navicularum habere aliquid mora maritima : contra equitem Parthum negant ullam arma-
turam meliorem inveniri pofTe. Sed quid ludimus ? nefcis
quocum imperatore tibi negotium fit. nca^sMv Kv^a, quam con-
triveram legendo, totam in hoc imperio exphcavi. Sed joca-
bimur alias coram, ut fpero, brevi tempore. Nunc ades ad
imperandum, vel ad parendum potius : fic enim antiqui lo-
quebantur. Cum M. Fabio (quod fcire te arbitror) mihi fum-
mus ufus efi: ; valdeque eum diligo, cum propter fummam
probitatem ejus, ac fingularem modeftiam, tum quod in his
controverfiis, quas habeo cum tuis combibonibus Epicureis,
optima opera ejus uti foleo. Is cum ad rhe Laodiceam ve-
nifi^ct, mecumque ego eum efife vellem, repente percufiiis efi:
atrocifiimis literis, in quibus fcriptum erat, fundum Hercu-
lanenfem a Q^Fabio fratre profcriptum efi!e, qui fundus cum
eo communis efi^et. Id M. Fabius pergraviter tulit, exifi:ima-
vitque, fratrem fuum, hominem non fapientem, impulfu ini-
micorum fuorum eo progrefi^um efiTe. Nunc fi me amas, mi
Paete, negotium totum fufcipe, et moleftia Fabium libera.
Audtoritate tua nobis opus eft:, et confilio, et etiam gratia.
Noli pati litigare fratres, et judiciis turpibus conflidtari. Ma-
tonem et Pollionem inimicos habet Fabius. Quid multa ? non
mehercule tam perfcribere pofiiim, quam mihi gratum fece-
ris, fi otiofum Fabium reddideris. Id ille in te pofitum efi^e
putat, mihique perfuadet. Vale.
C I c E R o P^ T o S. D.
XXVI. ACCUBUERAM hora nona, cum ad te harum
exemplum in codicillis exaravi. Dices, ubi? Apud
Volumnium Eutrapelum ; et quidem fupra me Atticus, infra
Verrius, familiares tui. Miraris tam exhilaratam efi^e fervitu-
tem noft:ram ? Quid ergo faciam ? te confulo, qui Philofophum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 253/537
AD FAMILIARES L I B. IX. 235
audis. Angar ? excruclemne me ? quid aflequar ? Deinde quem
ad finem ? Vivas, inquis, in literis. An quidquam me aliud
agere cenfes ? aut poflem vivere, nifi in literis viverem ?
Sedefl earum etiam non fatietas, fed quidam modus. A quibus
cum difcefTi, etfi minimum mihi efl in ccena ; quod tu unum
^rjTyif^a, Dioni philofopho pofuifli ; tamen quid potius faciam,
priufquam me dormitum conferam, non reperio. Audi reliqua.
Infra Eutrapelum Cytheris accubuit. In eo igitur, inquis,
convivio Cicero ille ? quem adfpeBabajit ? cujus ob os Graii ora
cbvertebantfua ? Non mehercule fufpicatus fum illam afFore :
fed tamen ne Ariflippus quidem ille Socraticus erubuit, cum
effet objedlum, habere eum Laida : HabeOy inquit, non ha-
beor a Laide. Graece hoc melius. Tu, fi voles, interpreta-
bere. Me vero nihil iflorum ne juvenem quidem movit un-
quam ; ne nunc fenem. Convivio delecflor : ibi loquor, quod
in folum, ut dicitur ; et gemitum in rifus maximos transfero.
Antu id melius, qui etiam philofophum irriferis ? Cum ille,
fi quis quicquam quaereret, dixiffet ; ccenam te quaerere a
mane dixeris. Ille baro te putabat quaefiturum, unum cjElum
effet, an innumerabilia. Quid ad te ? At hercule coena nun^
quid ad te ? ibi prsefertim. Sic igitur vivitur : quotidie ali-
quid legitur, aut fcribitur : dein, ne amicis nihil tribuamus,
epulamur una non modo non contra legem, fi uUa nunc lex
efl, fed etiam intra legem, et quidem aliquanto. Quare nihil
efl, quod adventum noftrum extimefcas. Non multi cibi hof-
pitem accipies, fed multi joci, Vale.
G g 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 254/537
[ 236 ]
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R X.
ClCERO PlANCO.
I.I
.^ T abfui proficlfcens in GraBciam : et pofleaquam dc
-i-1/ meo curfu Reipublicae fum voce revocatus, nunquam
per M. Antonium quietus fui ; cujus tanta eft, non infolentia
(nam id quidem vulgare vitium eft) fed immanitas, non modo
ut vocem, fed ne vultum quidem liberum, poffit ferre cujuf-
quam. Itaque mihi maximas curas eft, non de mea quidem
vita, cui fatisfeci vel aetate, vel fadis, vel (fi quid etiam hoc
ad rem pertinet) gloria : fed me patria follicitat, in primifque,
mi Plance, exped:atio confulatus tui ; quae ita longa eft, ut
optandum lit, ut poftimus ad id tempus reipublicae fpiritum
ducere. Quse poteft enim fpes efle in ea republica, in qua
hominis impotentiffimi atque intemperatiffimi armis oppreffia
funt omnia ? et in qua nec fenatus, nec populus, vim habet
ullam ? nec leges ullae funt, nec judicia, nec omnino limula-
crum aliquod ac veftigium civitatis ? Sed cum adta omnia mitti
ad te arbitrabar, nihil erat quod fmgulis de rebus fcriberem.
Illud autem erat amoris mei, quem a tua pueritia fufceptum
non fervavi folum, fed etiam auxi, monere te atque hortari,
ut in rempublicam omni cogitatione curaque incumberes»
Quas fi ad tuum tempus perducitur, facilis gubernatio eft i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 255/537
AD FAMILIARES L I B. X. 237
ut perducatur autem, magnas cum diligentisE eft, tum etiam
fortunae. Sed et te aliquanto ante (ut fpero) habebimus, et,
praeterquam quod reipublicae confulere debemus, tamen tuae
dignitati ita favemus, ut omne noftrum conlilium, ftudium,
officium, operam, laborem, diligentiam, ad amplitudinem tuam
conferamus. Ita facillime et reipublicse, quas mihi cariffima eft,
et amicitias noftrae, quam fandliffime nobis colendam puto, me
intelligo fatisfadturum. Furnium noftrum tanti a te lieri, quan-
tum ipfius et humanitas et dignitas poftulat, nec miror, et gau-
deo ; teque hoc exiftimare volo, quidquid in eum judicii offi-
ciique contuleris, id ita me accipere, ut in meipfum te putem.
contulilfe. Vale.
CiCERo Planco S.
II. l\/r E U M ftudium honori tuo pro neceffitudine noftra
non defuilTet, li aut tuto in fenatum, aut honefte, ve-
nire potuiifem. Sed nec line periculo quifquam, libere de re-
publica fentiens, verfari poteft in fumma impunitate gladio-
rum j nec noftrse dignitatis videtur efle, ibi fententiam de re-
publica dicere, ubi me et melius et propius audiant armati,
quam fenatores. Quapropter in privatis rebus nullum neque
officium, neque ftudium meurn, defiderabis : ne in publicis
quidem, fi quid erit in quo me interefte necefte iit, unquam
deero, ne cum periculo quidem meo, dignitati tu£B. In iis
autem rebus, quas nihilominus, ut ego abiim, confici poffiint,
peto a te, ut me rationem habere velis et falutis et dignitatis
meae. Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 256/537
238 EPISTOLARUM
CicERo Planco S. D.
III. /^ U M ipfum Furnium per fe vidi libentiffime, tum-
hoc libentius, quod illum audiens te videbar audire.
Nam et in re militari virtutem, et in adminiftranda provincia
juftitiam, et in omni genere prudentiam mihi tuam, expofuit,
et praeterea mihi non ignotam in confuetudine et familiaritate
fuavitatem tuam adjunxit; praeterea fummam erga fe liberali-
tatem : quae omnia mihi jucunda, hoc extremum etiam gra-
tum fuit. Ego, Plance, neceftitudinem conftitutam habui
cum domo veftra ante aliquanto quam tu natus es ; amorem
autem erga te ab ineunte pueritia tua ; confirmata jam astate
familiaritatem, cum ftudio meo, tum judicio tuo, conftitu-
tam. His de caufis mirabiliter faveo dignitati tuae, quam mihi
tecum ftatuo effe communem. Omnia fumma confecutus es,
virtute duce, comite fortuna ; eaque es adeptus adolefcens, /
multis invidentibus, quos ingenio induftriaque fregifti. Nunc
me, amantiffimum tui, nemini concedentem, qui tibi vetuf-
tate neceffitudinis potior poffit efle, li audies, omnem tibi
reliquae vitse dignitatem ex optimo reipublicae ftatu acquires.
Scis profedlo (nihil enim te fugere potuit) fuiffie quoddam
tempus, cum homines exiftimarent te nimis fervire tempori-
bus : quod ego quoque exiftimarem, te fi ea, quae patiebare,
probare etiam arbitrarer. Sed cum intelligerem quid fentires,
te arbitrabar videre quid pofi^es. Nunc alia ratio eft : omnium
rerum tuum judicium eft, idque liberum. Conful es defigna-
tus, optima aetate, fumma eloquentia, maxima orbitate rei-
publicae virorum talium. Incumbe, per deos immortales, in
eam curam et cogitationem, quae tibi fummam dignitatem et
gloriam afferat. Unus autem eft, hoc praefertim tempore, per
tot annos repubHca devexata, reipublicae bene gerendae curfus
ad gloriam. Hasc amore magis impulfus fcribenda ad te putavi.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 257/537
AD FAMILIARES LJB. X. 239
quam quod arbitrarer te monitis et prasceptis egere. Sciebam
enim ex iifdem te hasc haurire fontibus, ex quibus ipfe haufe-
ram. Quare modum faciam. Nunc tantum fignificandum pu-tavi, ut potius amorem tibi oftenderem meum, quam ojftenta-
rem prudentiam. Interea, quas ad dignitatem tuam pertinere
arbitrabor, fludiofe diligenterque curabo.
Plancus Ciceroni.
IV, f^RAT^ISSIMM mihi tuce litercefuerunt, quas ex Furnii
fermonete
fcripfjje animadverto. Ego autem prateriti tem-.poris excufationem aj^erOy quod te profeBum audieram ; nec multo
ante redijjefcivi, quam ex epiftola tua cognovi. Nulium enim in te
qfficiumy ne minimum quidem, fne maxima culpa videor pojje prce-
terire : in q tuendo habeo caufas plurimasy vel paternce necejjitu-
dinisy vel mece a pueritia obfervantice, vel tui erga me ?nutui amoris»
^arey mi Cicero^ quod mea tuaque patitur cetas, perjuade tibi, te
unum ejjey in quo ego colendo patriam mihi conjlituerimJanBitatem»
Omnia igitur tua conflia mihi non magis prudentice plena, qucejum-
ma ejiivide^itur^
quamfdeiitatis, quamego
ex meaconjcientia
me-tior. ^aref aut aiiterfentirem, certe admonitio tua me reprime-
re, autjf dubitaremy hortatio impellere pojjet, ut idfequerer, quod
tu optimum putares. Nunc vero quid eji, quod me in aiiam partem
trahere pqjjit ? ^cecunque in me bonafinty autJortuncc beneficio
tributa, aiit meo labore parta, etf a te propter amorem cariusfunt
afimata, tamen vel inimicifimijudicio tantaJunt, ut, prceter bonam
famam, niJ?tl defderare videantur. ^are hoc unum tibi perjuade j
• quantum viribus eniti, confiio providere, au5ioritate movere, potue-
ro, hoc omne reipubiiccefemperfuturum. Non ef ignotus mihiJen-fus tuus : neque, Jijacuitas, optabiiis mihi quidem, tui prajentis ef
fet, unquam a tuis confiiis difcreparem ; nec nunc committam, ut ul~
lum meumfaBum reprehenderejure pofis. Sum in expe5iatione om-
nium rerum, quid in Gaiiia citeriore, quid in urbe menfe Januario,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 258/537
240 EPISTOLARUMgeratur, ut fciam. Intertm maximam hic foUicitudinem curamque
fujlineo, ne inter aliena vitia htx gejites nojlra mala fuam putent oc-
cafionem. ^odf proinde, ut ipfe mereor, mikifuccefferity certe et
tibi, cui maxime cupiOy et omnibus viris bonisy fatisfaciam. Fac va^
JeaSf meque mutuo diligas.
CiceroPlanco S.
V. T> I N AS a te accepi literas eodem exemplo; quod ipfum
argumento mihi fuit diligentiae tuas : intellexi enim te
laborare, ut ad me mihi expe(5latiflim£ literce perferrentur. Ex
quibus cepi frudtum duplicem, mihique in comparatione diffi-
cilem ad judicandum, amoremne erga me tuum, an animum
in rempublicam, pluris aeflimandum putarem. Efl omnino pa-
triae caritas, meo quidem judicio, maxima ; fed amor volunta-
tifque conjundtio plus certe habet fuavitatis. Itaque comme-
moratio tua paternae neceflitudinis, benevolentiteque ejus, quam
erga me a pueritia contulifles, caeterarumque rerum, quas ad
eam fententiam pertinebant, incredibilem mihi lastitiam attu-
lerat. Rurfus declaratio animi tui, quem haberes de republica,
quemque habiturus eifes, mihi erat jucundiffima ; eoque major
erat hasc laetitia, quod ad illa fuperiora accedebat. Itaque te
non hortor folum, mi Plance, fed plane etiam oro, quod feci
his literis, quibus tu humaniffime refpondifti, ut tota mente,
omnique animi impetu, in rempublicam incumbas. Nihil eft,
quod tibi majori frudlui gloriaeque ti^Q poffit : nec quidquam
ex omnibus rebus humanis eft praeclarius, aut praeflantius,
quam de republica bene mereri. Adhuc enim patitur tua fum-
ma humanitas et fapientia, me, quod fentiam, libere dicere.
Fortuna fufFragante videris res maximas confecutus; quod
quanquam fine virtute non potuifTes, tamen ex maxima parte,
ea, quae es adeptus, fortunae temporibufque tribuuntur. His
temporibus difficillimis, reipublicae quidquid fubveneris, id
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 259/537
AD FAMILIARES L I B. X. 241
erit totum et proprium tuum. Incredibile efl omnium civium,
latronibus exceptis, odium in Antonium. Magna fpes in te j
et in tuo exercitu magna expedlatio. Cujus, per deos, gratias
gloriasque cave tempus amittas. Sic moneo, ut filium ; fic
faveo, ut mihi ; fic hortor, ut et pro patria, et amiciffi-
mum. Vale,
CiCERo Planco.
VI. (^U JE locutus eft Furnius nofter de animo tuo in rem-
^ publicam, ea gratiffima fuerunt fenatui, populoque
Romano probatiffima : quae autem recitatse literas funt in fe-
natu, nequaquam confentire cum Furnii oratione vifas funt.
Pacis enim au6lor eras, cum collega tuus, vir clariflimus, a
foediffimis latronibus obfideretur : qui aut pofitis armis pacem
petere debent, aut, fi pugnantes eam poftulant, vidioria pax,
non padione, parienda eft. Sed de pace literas vel Lepidi, vel
tuas, quam in partem acceptae fint, ex viro optimo, fratre tuo,
et ex C. Furnio, potcris cognofcere. Me autem impulit tui
caritas, ut, quanquam nec tibi ipfi confilium deeffet, et fratris
Furniique benevolentia, fidelifque prudentia, tibi pra^flo effet
futura, vellem tamen meae quoque audloritatis, pro plurimis
noflris neceffitudinibus, prasceptum ad te aliquod pervenire.
Crede igitur mihi, Plance, omnes, quos adhuc gradus dignita-r
tis confecutus fis, (es autem adeptus ampliffimos) eos honorum
vocabula habituros, non dignitatis infignia, nifi te cum liber-
tate populi Romani, et cum fenatus audloritate, conjunxeris.
Sejunge te, qusefo, aliquando ab iis, cum quibus te non tuum
judicium, fed temporum vincula conjunxerunt. Complures in
perturbatione reipublicae confules di(5li j quorum nemo confu-?
laris habitus, nifi qui animo extitit in rempublicim confulari.
Talem igitur te effe oportet, qui primum te ab impiorum ci-
vium, tui diffimiliimorum, focietate fejungasj deinde et fenatui
ToM. VII. H h
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 260/537
242 EPISTOLARUMbonifque omnibus audlorem, principem, ducem, praebeas; pof-
tremo, ut pacem effe judices non in armis pofitis, fed in abjedlo
armorum et fervitutis metu. Ha^c fi et ages et fenties, tum eris
non modo conful et confularis, fed magnus etiam et conful et
confularis : fin aliter, tum in iftis ampliffimis nominibus bo-
norum non modo dignitas nulla erit, fed erit fumma deformi-
tas. Ha}c, impulfus benevolentia, fcripfi paulo feverius ; quae
tu in experiendo ea ratione, quas te digna eft, vera effe cognof-
ces. D. XIII Kal. April.
PlancusCiceroni,
VII. T)LURA tibi de meis conJiUisfcriberemy rationemque om-
nium redderern verbofms, quo magis judicares, omnia me
reipublica praejlitijfey qua et tua exhortatione excepl, et mea affirma-
tione tibi recepi i fnon minus enim a te probariy quam diligi,femper
voluij nec te magis in culpa defenforem mihi paravi, quam prcedica-
iorem meritorum jneorum effe voluijfed breviorem me duce res fa-
ciunt ; unay quodpublicis literis omniafum perfecutus ; altera, quod
M.Varijidium, equitem Romanum, familiarem meum,
ipfwn adte
tranfire jujjiy ex quo omnia cognofcere pojjes. Non, medius fdius,
mediocri dolore afficiebar, cum alii occupare pojjejjionem laudis vi-
derentur : Jed ujque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut
dignum aliquid et conjulatu meo et vefra expeBatione efficerem.
^odjpero,f }nefortu?2a nonfefellerit, me conjecuturum, ut maxi-
mo prafdio reipublicce nos Juijje et nunc Jentiant homines, et in
pofteriim memoria teneant. A te peto ut dignitati meceJuffrageris ;
et, quarum rerumfpe ad laudem me vocajli, harumJruBu in reli-
quum facias alacriorem. Nonminus pojje te,
quamvelle, explora-
tum mihi eji. Fac valeas, meque mutuo diligas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 261/537
AD FAMILIARES LIB. X. 243
PlancusImp. Cos. des. Coss. pr. trib. pleb. Sen.
Pop. Pl. Q^R. S. D.
VIII. O/ cm forte videor diutim et homimim expedlationemt et
fpem reipublica de mea voluntate, tenui/Jefufpe?fafn, buic
prius excufandum me ejje arbitrory quam de infequenti officio quidquam
ulli poUicendum : non etzim prceteritam culpam videri volo redemif
fe, fed optimce mentis cogitata jampridem, maturo temporcy enun^
tiare. Non me prceteribat, in tantafollicitudine homiiium, et tam
pcrturbatofatu civitatisy fruSluofJJimam ejje profefiojiem bonce vo-
/untatisy magnofque honores ex ea re complures confecutos videbam,
Sed, cum in eu?n cafum ?nefortufia demifjfet, ut aut, celeriter pol-
lice?2doy magna mihi ipfe ad proficie?idum impedime?ita opponerem ;
aut, fi in eo mihi te?nperavijfem, majores occafiones ad opitulandum
haberem , expeditius iter commu?iis falutis, quam ?nece laudis, ejje
volui. Nam quis i?i eaJortu?ia, quce mea efi, et ab ea vita, quam
in me cognitam ho?ninibus arbitror, et cum ea fpe, quam in ma-
nibus habeoy aut Jordidum quidquam pati, aut perniciojum concu-
pifcere, potefi ^ Sed aliquantu?n nobis temporisy et magni labores,
et multce impenfce opusJ'ueru??ty ut qucs reipublicce bo^iifque omnibus
polliceremury exitu prccfiaremus -, neque ad auxiliutn patrice nudi
cum bona voluntate, fed cu?nfacuitatibus, accedere??ius, Co?ifir???a??-
dus erat exercitus nobis, tnag?iis fcepe prcemiis folHcitatiis, ut ab
republica potius moderata, quam ah u?io i?ifinita, fperaret. Co?ifir-
rnandce complures civitates, qUiC fuperiore an?io largitionibus co?!-
cejfioiiibufque pr^miorum era?it obligatce, ut ct illa vana putarent,
et eadem a melioribus auBoribus petenda exifiimarent. Kliciendce
etiam voluntates reliquoru???, qui fi?iitimis provinciis exercitibufque
prcefuerunt, ut potius cum pluribusfocietatem defendendce libertatis
iniremus, qua?n cum paucioribus funefiam orbi terraru??i vi5ioriam
partire??iur. Mutiiendi vero nofnetipjifui?nus , auBo exercitu, aiixi-
liifque tnultiplicatis, ut, cu?n pneferremusJhfus aperte, tu?n etiam,
H h 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 262/537
244 E P I S T O L A R U M
invitis quihujdamy fciriy quid defenfuri effemusy non effet pericu^
lofmn. Ita nunqiiam di-ffitebory multa mCy ut ad efeSlum horum con-
filiorum perveniremy ct fimulaffe invitumy et diffimulaffe cum do-
lore; quody pramatura denuntiatio boni civis imparati quam peri-
culofi effety ex cafu colleg-c videbam. ^o nomine etiam C. Furnio
legatOy viroforti atque ftrenuoy pliira etiam verboy quamfcriptura,
mandata dedimus -, ut et te5iius ad vos perferrejitur, et nos effemus
tuttores : quibufque rebus et commufiemfalutem muniriy et nos ar-
mariy convenirety frd cepitnus . Ex quo intelligi potefy curam reipub-
Itccefiimmce defendendajampridem apud nos excubare. Nunc, cum
deum benignitate ab omni re fumus paratioresy nonfolum benefpe-
rare de nobis hominesyfed explorate judicarCy volumus. Legiottes ha^
beo quinque fub fgnis, et fua fide virtuteque reipublicce conjunSlif-
Jimasy et nofra liberalitate nobis obfequentes : provinciam omnium
civitatum confenfu paratifimam, et fumma contentione ad ojicia
certantem: equitatus auxiliorumque tantas copias, quantas hce gen-
tes ad defendendam fuam falutem libertatemque confcere poffunt.
Ipfe itafum animo paratus, ut vel provinciam tueri, vel ire quo
refpublica vocet, vel tradere exercitum, auxilia, provinciamque,
vel omnem impetum belli in me convertere, non recufem, f modo
meo cafu aut confrmare patricefalutem, aut periculum pofjim morari.
Hac fi jam expeditis omnibus rebus, tranquiiloque flatu civitatis,
polliceor, in damno mecz laudis, reipublicce commodo lcetabor : fm
adfocietatem integerrimorum et maximorum periculorum accedam,
confilia mea ccquis judicibus ab obtreBatione invidorum defendenda
commendo. Mihi quidem ipji fru^us meritorum meorum in reipub-
licce incolumitate fatis magnus efl paratus. Eos vero, qui meam
au5loritatem, et multo magis veflram fidem, fecuti, nec uila fpe
decipiy nec ullo metu terreri, potuerunt, ut commendatos vobis ha^
beatis, petendum videtur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 263/537
AD FAMILIARES L I B. X. 245
Plancus CiceroniS.
IX. ATlHIL me tibi temeret aut te ccsteris de mefrujlra, re-
cepijje lator. Certe hoc majus habes tejiimonium amoris
meiy quo maturius tibiy quam cceteris, conjilia mea volui effe nota,
In dies vero meritorum meorum Jieri accejjlones pervidere teJpero,
cogniturum magis recipio. ^iod ad me attinety mi Cicerot (ita ab
imminentibus malis rejpublicat me adjuvante, liberetur)Jic honores
prcemiaque vejirajuflicioy conferenda certe cum immortalitatey ut
fme his nihil de meofiudio perjeverantiaquefm remijfurus. Nif in
multitudine optimorum civium impetiis animi meifueritJingularis, et
opera prcecipua, nihil ad meam dignitatem accedere voloJufraga-
tione vejira, Concupijco autem nihil mihi, contra quod ipje pugno,
Et temporis et rei te moderatorem facile patior ejje. Nihil aut
fero, aut exigue, a patria civi tributum poteji videri. Exercitum a,
d.Jextum Kal. Maias Rhodanum trajeci, magnis itineribus. Vien^
na equites mille via breviore pramifi. Ipje, fi ab Lepido non im--
pediar, celeritatefatisfaciam : fi autem itineri meofe oppofuerit, ad
temf-us confiliwn ca[Aam. Copias adduco et numero, et genere, et
fidelitate, firmifjimas. I^e, ut diligas me, fi mutuo mefaHurumfcis^
rogo. Vale,
ClCERO PlANCO.
X. 'C' T S I fatis ex Furnlo noftro cognoram, quae tua volun-
tas, quod confilium, de republica elTet ; tamen, tuis
literis ledis, liquidius de toto fenfu tuo judicavi. Quamobrem,
quanquam in uno prselio omnis fortuna reipublicae difceptat,
quod quidem, cum haec legeres, jam decretum arbitrabar fore;
tamen ipfa fama, qus de tua voluntate percrebruit, magnam es
laudem confecutus. Itaque, fi confulem Roms habuilfemus^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 264/537
246 EPISTOLARUMdeclaratum elTet ab fenatu cum tuis magnis honoribus, quam
gratus eflet conatus et apparatus tuus. Cujus rei non modo
non prasteriit tempus, fed ne maturum quidem etiam nunc,
meo quidem judicio, fuit. Is enim denique honos mihi videri
folet, qui non propter fpem futuri beneiicii, fed propter magu
na merita, claris viris defertur et datur. Quare, fit modo ali-
qua refpublica, in qua honos elucere pofTit, omnibus, mihi
crede, ampliflimis honoribus abundabis. Is autem, qui vere
appellari poteft honos, non invitamentum ad tempus, fed per-
petuae virtutis eft praemium. Quamobrem, mi Plance, incumbe
toto pe<5lore ad laudem, fubveni patriae, opitulare collegae,
omnium gentium confenfum et incredibilem confpirationem
adjuva. Me tuorum confiliorum adjutorem, dignitatis fautorem,
omnibus in rebus tibi amiciffimum fideliflimumque, cognofces.
Ad eas enim caufas, quibus inter nos amore fumus, officiis,
vetuftate, conjundli, patria^ caritas acceffit, eaque effecit ut
tuam vitam anteferrem meae. iii Kal. April.
PlancusCiceroni.
XI. JMMOR^TALE S ago ti/n gratias, agamgue, (^ufn vivam:
nam, relaturum me, afflrmare non pojfum. Tantis enim tuis
qfficiis non videor mihi refpondere pojfe ; nijiforte (ut tu graviffime
difertifimequefcripfifii) itafenfurus es, ut me referre gratiam pii-
tesy cum memoria tenebo. Si defilii tui dignitate effet aSfum, ama-
bilius certe nihil facere potuiffes. Frimc^ tuce fententice infnitis
cum muneribuSy poferiores ad tempus arbitriwnque amicorum meo~
rum compoftcey oratio affidua et perpetua de mCy jurgia cum obtrec-
tatoribus propter 7ne, notifjima mihifunt. Non mediocris adhibenda
mihi ef cura^ ut reipublicce me civem dignum tuis laudibus prce-
fiemy in amicitia tua memorem atque gratum. ^od reliquum ef,
tuum munus tuerCy et mCy fi, quem effe voluifliy eum exitu rebuf-
que cognofcis, defende ac fufcipe, Cum Rhodanum copias trajeciffcmt
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 265/537
AD FAMILIARES LIB. X. 247
fratremque cum tribus millibus equitim prcemijijfemt ipfe iter ad
Muti?iam dirigerem ; i?2 itinere, de praliofaBoy Brutoque et Mu-
tina obfidio?2e liberatisy audivi, Animadverti nullum alium recep-
tum Antonium, reliquiafquey quce cu?n eo ejfe?it, haberey niji in
his partibus j duafque ei fpes ejfe propoftas, unam Lepidi ipfus,
alterani exercitus. ^od quada?n pars exercitus non minusJurioja
efty qiia?n qui cu?n Antonio fuerunt, equitatum revocavi : ipfe in
Allobrogibus co?2fiti, ut peri?2de ad omnia paratus efem, ac res
me mo?2eret. Si nudus hucfe A?2tonius conferet, facile mihi videor
per meJiftinere pojfe, remque pubiicam ex vefrajente?2tia adminif-
trare, quamvis ab exercitu Lepidi recipiatur. Si vero copiarwji ali-
qutdfecu?Ti adducety et, f decima legio veterana, quce nofra opera
revocata cum reliquis efl, ad eundem furorem redierit ; tamen, ne
quid detrimentifat, dabitur opera a me: idque ?ne prceflaturumfpe-
ro, dum iflinc copice trajiciantur, conju?25lcEque nobifcum facilius
perditos opprimant. Hoc tibifpondeo, mi Cicero, neque animum, nec
diligentiam mihi defuturam. Cupio mehercules nullam refidua?nfol-
licitudinem ejfe ; Jedffuerit, nec animo, nec henevolentice, i2ec pa-
tientice, cujufquam pro vobis cedam. Do quidem ego operam, ut etia?n
Lepidum ad hujus reifocietatem incitem, om?iiaque ei obfequia polli-
ceor,f modo rempublicam refpicere volet. Utor i?i hac re adjutoribus
interpretibufque, fratre meo, et Laterenfe, et Furnio noflro. Non
me impedie?it privat^ offenfones, quo minus pro reipubliccefalute
etiam cum inimicifimo confentiam. ^odf nihil profecero, nihilomi-
nus maximo fum a?2imo, et majore fortajfe cum mea gloria vobis
Jatisfacia?n. Fac valeas, meque mutuo diligas.
CiceroPlanco.
XII. T^ TSI reipublicas caufa maxime gaudere debeo, tantum.
ei te praefidii, tantum opis, attuliife extremis pene
temporibus ; tamen ita te vidorem comple<5tar, rcpublica re-
cuperata, ut magnam partem mihi lastitias tua dignitas affert.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 266/537
248 EPISTOLARUMquam et effe jam et futuram ampliflimam intelligo. Cave enlm
putes ullas unquam literas graviores, quam tuas, in fenatu effe
recitatas : idque contigit cum meritorum tuorum in rempubli-
cam eximia quadam magnitudine, tum verborum fententiarum-
que gravitate. Quod mihi quidem minime novum, qui et te
noffem, et tuarum literarum ad me miffarum promiffa meminif-
fem, et haberem a Furnio noflro tua penitus confilia cognita.
Sed fenatui majora vifa funt, quam erant expedlata, non quod
unquam de tua voluntate dubitaffet ; fed nec, quantum facere
poffes, nec, quo progredi velles, exploratum fatis habebat. Ita-
que cum a. d. vii Idus April. mane mihi tuas literas M.Vari-
fidius reddidiffet, eafque legifTem, incredibili gaudio fum ela-
tus : cumque magna multitudo optimorum virorum et civium
me de domo deduceret, feci continuo omnes participes meae
voluptatis. Interim ad me venit Munatius nofler, ut confue-
rat: at ego ei litcras tuas; nihil dum enim fciebat: nam ad me
primum Varifidius, idque fibi a te mandatum effe dicebat.
Paulo pofl idem mihi Munatius eas literas legendas dedit, quas
ipfi miferas, et eas, quas publice. Placuit nobis, ut flatim ad
Cornutum, praetorem urbanum, literas deferremus; qui, quod
confules aberant, confulare munus fuftinebat more majorum.
Senatus efl continuo convocatus, frequenfque convenit propter
famam atque expedlationem tuarum literarum. Recitatis lite-
ris, oblata religio Cornuto efl, pullariorum admonitu, non fatis
dihgenter eum aufpiciis operam dediffe -, idque a noflro colie-
gio comprobatum efl. Itaque res dilata eft in poflerum. Eo au-
tem die magna mihi pro tua dignitate contentio cum Servilio
qui cum gratia effeciffet, ut fua fententia prima pronuntiaretur,
frequens eum fenatus reliquit, et in alia omnia difcefTit ; mex-
que fententiae, quas fecunda pronuntiata erat, cum frequens
affentiretur fcnatus, rogatu Servilii P. Titius interceflit. Res
in poflerum dilata. Venit paratus Servilius, Jovi ipfi iniquus,
cujus in templo res agebatur. Hunc quemadmodum fregerim,
quantaque contentione Titium intercefforem abjecerim, ex
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 267/537
AD FAMILIARES L I B. X. •49
aliorum te literis malo cognofcere. Unum hoc ex meis : fena-
tus gravior, conftantior, amicior tuis laudibus, eiTe non potuit,
quam tum fuit.
Necvero tibi fenatus amicior,
quamcunda
civitas : mirabiliter enim populus Romanus univerfus, et om-
nium generum ordinumque confenfus, ad liberandam rempub-
licam confpiravit. Perge igitur, ut agis, nomenque tuum com-
menda immortalitati ; atque hasc omnia, quae habent fpeciem
glorias, colled:a inaniffimis fplendoris infignibus, contemne
brevia, fugacia, caduca, exiflima. Verum decus in virtute po-
iitum efl ; quae maxime illuflratur magnis in rempublicam
meritis. Eam facultatem habes maximam; quam quando com-
plexus es, tene : perfice, ut ne minus refpublica tibi, quam tu
reipublicas debeas. Me tuas dignitatis non modo fautorem, fed
etiam amplificatorem, cognofces : id cum reipublics, quas mihi
vita efl mea carior, tum noflrae neceffitudini, debere me judi-
co. Atque in his curis, quas contuli ad dignitatem tuam, cepi
magnam voluptatem, quod, bene cognitam mihi T. Munatii
prudentiam et fidem, magis etiam perfpexi in ejus incredibili
erga te benevolentia et diligentia. iii. Id. April.
CiCERo Planco.
XIII. TJT primum poteftas data efl augendae dignitatis tuse,
nihil prajtermifi in te ornando, quod pofitum efTet
aut in praemio virtutis, aut in honore verborum. Id ex ipfo
fenatus-confulto poteris cognofcere : ita enim efl perfcriptum,
ut a me de fcripto difta fententia eft;quam fenatus frequens
fecutus eft fummo fludio magnoque confenfu. Ego quanquam
ex tuis literis, quas mihi mififli, perfpexeram te magis judicio
bonorum, quam inlignibus glorise, deled;ari ; tamen confide-
randum exifHmavi, etiam fi tu nihil poflulares, quantum tibi
a republica deberetur. Tu contexes extrema cum primis : qui
cnim M. Antonium opprefTerit, is bellum confecerit. Itaque
ToM. VIL I i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 268/537
250 E P I S T O L A R U M
Homerus non Ajacem, nec Achillem, fed UlyfTem, appella-
vit '^oXiTTscB^oy.
CiCERo Planco S.
XIV. r\ GRATAM famam biduo ante vidoriam, de fub-
lidio tuo, de ftudio, de celeritate, de copiis ! Atque
etiam hoflibus fulis, fpes omnis in te eft : fugiffe enim ex prae-
lio Mutinenfi dicuntur notiflimi latronum duces. Efl autem
non minus gratum extrema delere, quam prima depellere,
Equidem expedlabam jam tuas literas, idque cum multis.
Sperabamque etiam Lepidum, reipublicae temporibus admo-
nitum, tecum et reipublicae fatis effe fadturum. In illam igi-
tur curam incumbe, mi Plance, ut ne quas fcintilla teterrimi
belli relinquatur. Quod fi erit facftum ; et rempublicam divino
beneiicio afFeceris, et ipfe aEternam gloriam confequere. D.
III. Non. Maii.
Plancus Ciceroni.
XV. TJTlS Uteris fcriptisy quce pojlea accidijjentyfcire te, ad rem~
publicam putavi pertinere. Sedulitas inea (utfpero) et
mlhi et reipubllciie tulit fruttum. Namque ajjiduis internuntiis cum
Lcpido egi^ ut, omijfa omni contentione, reconciliataque voluntate
nofra, communi confilio reipublicce Juccurreret y Je, liberos, urbemque
pluris, quam unum perditum abjectumque latronem, putaret ; obje-
quioque meo, Ji itajaceret, ad omnes res abutereiur. Projeci itaque
per Laterenjem internuntium:fidem mibi dedit, Je Antonium,fpro-
hibere provinciaJua non potuijjet, bello perjecuturum : me, ut veni-
rem, copiajque conjungerem, rogavit ; eoque magis, quod et Anto-
nius ah equitatufirmus ejfe dicebatur, et Lepidus fje mediocrem qui-
dem equitatum habebat. Nam etiam ex paucitate ejus, 7ion multis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 269/537
AD FAMILIARES L I B. X. 251
ante diehus, decem, qut opiimifuerant, ad nie tranjierunt, ^ibus
rebus ego cognitis cundlatus nonfum : in curfu bofiorum confiUorum
Lepidum adjuvandum putavi. jldventus meus quidprofediurus ef
fet, vidi : vel quod equitatu meo perfequi atque opprimere equitatum
ejus pojjem ; vel quod exercitus Lepidi eam partem, quce corrupta
eji, et ab republica alienata, et corrigere et coercere prcefentia mei
txercitus pojfem. Itaque in Ifara^ flumine maximo^ quod infinibus
efi Allobrogum, ponte uno die fadio, exercitum a. d. quartum Idus
Maii traduxi. Cum vero mihi nuntiatum ejft, L. Antoniiim pra-
tnijjum cum equitibus et cohortibus ad Forum fuUi venijje; fra-
trem cum equitum quatuor millibus, ut occurreret ei, mifi a. d. quin-
tum Idus Maii : ipfe maximis itineribus cum quatuor legio7ubus ex-
peditis et reliquo equitatu fubfequar. Si nos mediocris modo fortuna
reipublicce adjuverit, et audacice perditorum et nofirce folUciiudi^
nis hic finem reperiemus. ^odfi latro, pracognito nodro adventu,
rurfus in Italiam fe recipere cceperit, Bruti erit ofiicium, occurrere
ei : cuifcio nec confilium, nec animum defuturum. Ego tamen,fi
id acciderit, fratrem cum equitatu mittam, quifequatur, Italiam a
vafatione defendat. Fac valeas, meque mutuo diligas.
ClCERO PlANCO.
XVL '^" I H I L poft hominum memoriam gloriolius, nlhil
gratius, ne tempore quidem ipfo opportunius, acci-
dere vidi, quam tuas, Plance, literas. Redditas funt enim fre-
quenti fenatu Cornuto, cum is frigidas fane et inconflantes re-
citaiTet literas Lepidi. Sub eas ftatim recitatae funt tuae, non
iine magnis quidem clamoribus. Cum rebus enim ipfis effent,
et ftudiis beneficiifque in rempublicam, gratifTimcE, tum erant
graviflimis verbis et fententiis. Flagitare fenatus inftitit Cor-
nutum, ut referret jftatim de tuis literis. Ille fe confiderare
velle. Cum ei magnum convicium fieret cundto a fenatu, quin-
que tribuni plebis retulerunt, Servilius rogatus rem diflulit
I i 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 270/537
252 EPISTOLARUMego eam fententiam dixi, cui funt aflenfi ad unum. Ea quae
fuerit, ex fenatus-confulto cognofces. Tu, quanquam confilio
non eges, vel abundas potius, tamen hoc animo tffQ debes, ut
nihil huc rejicias ; neve in rebus tam fubitis, tamque anguftis,
a fenatu confilium petendum putes. Ipfe tibi fis fenatus : quo-
cunque te ratio reipublicas ducet, fequare : cures, ut ante fac-
tum aliquid a te egregium audiamus, quam futurum putari-
mus. Illud tibi promitto, quidquid a te erit fadum, id fena-
tum non modo ut fideliter, fed etiam ut fapienter, fa<5tum
eomprobaturum.
PlancusCiceroni.
XVII. y^NTONIUS id, Mali ad Forum Julii cum primis
copiis venit, Fentidius biduifpatio abejl ab eo. Lepidus
ad Forum Foconii ca/ira habet, qui locus a Foro 'JuUi quatuor et
viginti milUa pajjiium abejl, ibique me expedlare conjlituit, quemad-
modum ipfe mihifcripfit. ^odfi omnia mihi integra et ipfe etfortuna
fervarit, recipio vobis celeriter me negotium exfententia confeHurum,
Fratrem nieum, ajfiduis hiboribus concurjationibujque conje^um,
graviterJe habuijfe, antea tibiJcripfi ; Jed tamen cum primum pojjc
ingredi coepit, non magisfibi, quam reipublica, Je convaluijfe exij-
iimans, ad omnia pericula princeps ejje non recujabat, Sed ego eum
nonjolum hortatus Jum, verum etiam coegi ifio proficijci ;quod et
illa valetudine magis conficere Je, quam mejuvare, pojjet in cafiris %
et quod acerbijjimo interitu conjulum rempublicam nudatam, tali
cive prcetore in urbanis qfficiis indigere exifiimabam, ^odfi
quis
vefirum non probabit, mihi prudentiam in confiUo dejuijfe Jciat, non
ilU erga patriam fidelitatem. Lepidus tamen, quod ego defidera-
bam, Jecit ut Apellam ad me mitteret, quo objide fide ilUus et
Jocietatis in republica adminifiranda uterer. Studium mihijuum L,
Gellius, de tribus Jratribus Sex, Gaviano, probavit, quo ego in-
terprete novijjinie ad Lepidum Jum ujiis, Amicum eum reipublicas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 271/537
AD FAMILIARES L I B. X. 25^
cognojfe vldeor ; libenterque et fum tejlimonio, et omnibus ero, qui
bene merentur. Fac valeas, meque mutuo diligas, dignitatemque
meam, Ji mereor^ tuearis, Jicut adhuc Jingulari cum benevolentia
feciji.
Plancus Ciceroni.
XVIII. (S) UID in animo habuerim, cum L^vus Nervaque difr
^V^ cejferunt a me, et ex literis quas eis dedi, et ex ipjis,
cognofcere patuijli, qui omnibus rebus conJiUifque meis interfuerunt,
Accidit mihi, quod homini pudenii et cupido fatisfaciendi reipublica
bonifque omnibus accidere folet, ut conflium fequerer periculofum
magis, dum me probarem, quam tutum, quod habere pojfet obtreSla-
tionem. Itaque pofl difcejfum legatorum, cum binis continuis Uteris et
Lepidus me ut venirem rogaret, et Laterenfs multo etiam magis,prope
implorans, obtejiaretur, non ullam rem aliam extimejcens quam ean-
dem, qute mihi quoquefacit timorem, varietatem atque infidelitatem
exercitus ejus ; non dubitandum putavi quinfuccurrerem, meque com-
muni periculo offerrem. Sciebam enim, etfi cautius illud erat confi-
lium, expe£iare me ad Ifaram, dum Brutus trajiceret exercitum, et
cum collega confentienie, exercitu concordi, et bene de republica fen-
tiente, hofiibus obviam ire ; tamen,fi
quid Lepidus bene fentiens
detrimenti cepijfet, hoc omne affignatum iri aut periinacia me^e,
aut timori, videbam,fi aut hominem ofienjum mihi, conjundlum cum
republica, non JublevqJJem ; aut ipfe a certamine belli tam necejfarii
me removijjem, Itaque potius pericUtari volui,fi pofjet mea pra-
Jentia et Lepidum iueri, ei exercitumfacere meliorem, quam nimis
cauius videri, SoIUciiiorem certe hominem, nonfuis contra5lis, nemi-
nem puto fuifje. Nam, quce res nullam habebat dubitationem, fi
exerciius Lepidi abfii, ea nunc magnam affert follicitudinem, mag-
numque habei cafum, Mihi enimjt coniigiffet, ut prior occurrerem
Antonio, non mehercules horam confiitiffei ; tanium ego et mihi
confido, eific perculjas iUius copias, Ventidiique Mulionis cafira^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 272/537
254 E P I S T O L A R U M
dejpicio. Sed non pojjum non exborrefcere, Ji quid intra cutem Jubeji
vulneris, quod prius nocere poteji, quamjciri curarique pojjit. Sed
certc nij uno loco me tenerein, magnum periculum ipje Lepidus,
magnum eapars exercitus, adiret, qu^e bene de republicajentit: mag-
nam etiam perditi hojies accejjionem Jbi Jecijfent, J quas copias a
Lepido abjiraxijjent. ^icJ adventus meus reprejferit, agam gratias
fortunce, conjanticeque mece, quce me ad hanc experientiam exci-
tavit. Itaque a. d. xii Kal. Jiin. ab IJara cajira movi : pontem
tamen, quem in IJaraJeceram, cafiellis duobus ad capita poftis, reli-
qui ; prajidiaque ibifirma pojui, ut venienti Bruto exercituique ejus
fne mora tranjtus ejfet paratus. Ipje, ut Jpero, diebus otio, quibus
has Uteras dabam, cum Lepidi copiis me conjungam. Vale.
ClCERO PlANCO.
XIX. ^^UANQJJAM gratiarum adtionem a te non defide-
^ rabam, cum te re ipfa atque animo fcirem effe gra-
tiflimum; tamen (fatendum eft enim) fuit ea mihi perjucunda:
lic enim vidi, quali ea quae oculis cernuntur, me a te amari.
Dices, quid antea ? Semper equidem % fed nunquam illuftrius.
Literze tuae mirabiliter gratse funt fenatui, cum rebus ipfis, quae
erant graviffimae et maximae, fortiffimi animi fummique con-
filii 'y tum etiam gravitate fententiarum atque verborum. Sed,
mi Plance, incumbe, ut belli extrema perficias : in hoc erit
fumma et gratia et gloria. Cupio omnia reipublicae caufa: fed,
mehercules, in ea confervanda jam defatigatus, non multo plus
patriae faveo, quam tuae gloriae ; cujus maximam facultatem
tibi dii immortales, ut fpero, dedere ; quam compledtere, ob-
fecro : qui enim Antonium opprefTerit, is hoc bellum teterri-
mum periculoiiflimumque confecerit. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 273/537
AD FAMILIARES L I B. X. 255
CiceroPlanco.
XX. TTA erant omnia, qute iflinc afferebantur, incerta, ut,
quid ad te fcriberem, non occurreret: modo enim quae
veliemus de Lepido, modo contra nuntiabantur. De te tamen
fama conftans, nec decipi poiTe, nec vinci : quorum alterius
fortuna partem habet quandam; alterum proprium efl pruden-
tias tuce. Sed accepi literas a collega tuo, datas Idibus Maiis ;
in quibus erat, te ad fe fcripfiffe, a Lepido non recipi Anto-
nium : quod erit certius, {1 tu ad nos idem fcripferis. Sed mi-
nus audes fortaffe propter inanem lastitiam literarum fuperio-
rum. Verum, ut errare id, Plance, voluifli, (quis enim id
effugerit) lic decipi te non potuiffe, quis non videt? Nunc vero
etiam jam erroris caufa fublata efl: culpa enim illa, Bis ad eun-
dem, vulgari reprehenfa proverbio efl. Sin, ut fcripfifti ad col-
legam, ita fe res habet, omni cura liberati fumus : nec tamen
erimus, priufquam ita effe tu nos feceris certiores. Mea qui-
dem, ut. ad te faepius fcripfi, haec fententia efl : qui reliquias
hujus belli opprefferit, eum totius belli confedtorem fore i
quem te et opto effe, et confido futurum. Studia mea erga te,
quibus certe nulla effe majora potuerunt, tibi tam grata effe,
quam ego putavi fore, minime miror, vehementerque Isetor.
Quae quidem tu, fi redle iflic erit, majora et graviora cognof-*
ces. IV. Kal. Jun.
PlancusCiceroni.
XXI. T} UDERET' me inconjlantlce mearum literarum, Ji non
hcec ex aliena levitate penderent, O-mniafeci, quare Eepi*
do conjuntio ad rempublicam defendendam, minorefollicitudine veflray
^erditis refferem, Qmnia ei petenti recepi, et ultro pollicitus fumy.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 274/537
\^
256 E P I S T O L A R U M
fcrlpjique tibl biduo ante, confidere me bono Lepido ejfe ufurum, com-^
inunique confiUo bellum adminifiraturum. Credidi chirographis ejuSy
affirmationi prafentis Laterenfis, qui tum apud me erat, reconcilia'
remque me Lepido, fidemque haberem, orabat. Non licuit diutius
hene de eo fperare. lllud certe cavi, et cavebo, ne mea credulitate
reipublicce fummafallatur. Cum, in Ifarafiumine uno die ponte ef-
fe£lo, exercitum traduxifiem, pro magnitudine rei celeritatem adhi-
hens, quod petierat per literas ipfe, ut maturarem venire; prafio
mihi fuit fiator ejus cum literis, quibus ne venirem denuntiabat %
fe poffie perfe conficere negotium ; interea ad Ifaram expedlarem. In-
dicabo temerarium meum confdium tibi : nihilominus ire decreram,
exifiimans eum focium glorii^e vitare. Putabam pofie me nec de laude
jejuni hominis delibare quidquam, et fubejfe tamen propinquis lo-
cis, ut,fi
durius aliquid effet, fuccurrere celeriter pojfem. Ego non
malus homo hoc fufpicabar : at Laterenfis, vir fanSiiffimus, fiuo
chirographo mittit mihi hteras, in eifque defperans defe, de exercitu,
de Lepidifide, querenfque fe defiitutum : in quibus aperte denuntiat,
videam ne fallar ; fuam fidem folutam ejfe ; reipublic^ ne dejim.
ExempJar ejus chirographi Tfitio mifi : ipfia chirographa omnia, et
quibus credidi, et ea quibusfidem non habendam putaviy L^vo Cif-
pio dabo perferenda, qui omnibus his interfuit rebus. Accejfit eo, ut
milites ejus, cum Lepidus concionaretur, improbi per fe, corrupti
etiam per eos qui prafunt Canidios, Rufrenofque, et aeteros, quos,
cum opus erit,fcietis, conclamarint viri boni, pacemfie velle, neque
cjfe cum ullis pugnaturos, duobus jam confulibus fingularibus occi-
fis, tot civibus pro patria amiffis, hofiibus denique omnibus judica-
tis, honifque publicatis. Neque hoc aut vindicarat Lepidus, aut fa-
narat. Huc me venire, et duobus exercitibus conjun£iis objicere exer-
citum fideliffimum, auxilia maxima, principes Gallia, provinciam
cundiam, fumma dementia et temeritatis ejfe vidi ; mihique,fi ita
opprejfus ejfem, remque publicam mecum prodidijfem, mortuo non
modo honorem, fed mifericordiam quoque, defuturum. Itaque redi-
iurusfum, nec tanta munera perditis hominibus dari pojfefinam. Ut
ixercitum locis habeam opportunis^ provinciam tuear, etiamfi
ille
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 275/537
AD FAMILIARES LIB. X. 257
€xercilus defcierit, omniaque integra fervem, dabo operam, quoad
exercitus hucfummiitaiist parique felicitate rempuhlicam hic vin-
diceiis,
Necdepugnare,
f occafiotulerit
% nec objideri, fi neceffefue-rit ; nec mori,
fi cafus inciderit, pro vobis paratiorfuit quifquam.
^are hortor te, mi Cicero, cxercitum huc trajiciendum quam pri-
mum cures ; et matures prius, quam hofies magis corrohorentur, et
noflri perturbentur . In quofi
celeritas erit adhibita, Refpublica in
poffeffione viciorice, deletis fceleratis, permanebit. Fac valeas, me^
que diUgas. Fratrem meum tihi, fortiffimum civem et ad omnia
paratifimum, excifem literis ? qui ex labore in fehriculam incidit
affiduam et fitis molefiani. Cum primum poterit ifiuc recurrere, non
dubitahit, ne quo loco reipublicce defit. Meam dignitatem cornmen-
datam habeas, rogo. Concupifcere me nihil oportet : habeo te et
amantiffimum mei, et, quod optavi, fmnma audloritatis. 'Tu vide-
ris, quantum et quando tuum munus apud me velis effe. l^anium
ie rogo in Hirtii locum me fubdas^, et ad tuum amorem, et ad meant
obfervantiam.
ClCERO PlANCO,
XXII. T N te et in collega omnls fpes eft, diis approbantibus.
Concordia veftra, quas fenatui declarata literis veftris
«ft, mlrifice et fenatus et cund:a civitas deledlata eft. Quod ad
me fcripferas de re agraria -, fi confultus fenatus eifet, ut quif-
que honoriiicentiffimam de te fententiam dixiffet, eam fecutus
eifem : qui certe ego fuillem. Sed, propter tarditatem fenten-
tiarum, moramque rerum, cum ea, quae confulebantur, ad exi-
tum non pervenirent y commodiffimum mihi Plancoque fratri
vifum eft, uti eo, quod ne noftro arbitratu componeretur,
-quis fuerit impedimento, arbitror te ex Planci literis cogno-
viffie. Sed five in fenatus-confulto, five in casteris rebus, defi-
deras aliquid.^ lic tibi perfuade, tantam effe apud omnes bonos
tui caritatem, ut nullum genus ampliffimaE dignitatis excogitari
ToM. VII. K k
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 276/537
258 E P I S T O L A R U M
poffit, quod tibi non paratum lit. Literas tuas vehementer ex-
pcdlo, et quidem tales, quales maxime opto, Vale,
Plancus Ciceroni.
XXIIL "KJUN^JJAM mehercules, ml Clcero^ me posnitebh maxi-
ma pericula propatriafubire, dum,Ji quid acciderit mihi,
a reprehenjione temeritaiis abfim. Confiterer imprudentia me lapfum,fi
unquam Lepido ex animo credidiffem, Credulitas enim error efi ma-
gis, quam culpa, et quidem in optimi cujufque mentem facilUme
irrepit. Sed ego non hoc vitio pene fum deceptus : Lepidum enim
pulchre noram. ^id ergo efl f Pudor me, qui in bello maxime efi
periculofus, hunc cafum coegit fubire, Nam, fi uno loco effem, ve-
rebar ne cui obtreSlatorum viderer et nimium pertinaciter Lepido
offenfus, et mea paiientia etiam alere bellum. Itaque copias prope
in confpedium Lepidi Antoniique adduxi, quadragintaque milUum
paffuumfpatio relidlo confedi, eo coffilio, ut vel celeriter accedere,
velfalutariier recipere me, pojjem, Adjunxi hcec in loco eligendo,
flumen oppoftum ut haberem, in quo mora tranftus ejfet : Fo-
contiifub manu ut effent, per quorum loca mihifideliter pateret iter,
Lepidus, defperato adventu meo, quem non mediocriter captabat,
fe cum Antonio conjunxit a. d. iv Kal. Junias ; eodemquc die ad me
cafira moverunt. Viginti milUa paffuum cum abejfent, rcs mihi nun-
tiataefi.
Dedi operam deum benignitate, ut et celeriter me recipe-
rem, et hic difcejfus nihilfugcefimile haberet ; non miles ullus, nofi
eques, non quidquam impedimentorum, omitieretur, aut ab ilUs fer-
veniibus latronibus interciperetur. Itaque pridie Non, Jun. omnes
copias Ifaram trajeci, poniefque, quos feceram, interrupi, ut fpa-
tium ad colligendumfe homines haberent, et ego me interea cum col-
lega conjungerem, quem triduo, cum has dabam literas, expedla-
bam. Laterenfis nofiri etfidem et animumfingularem in rempubli-
cam femperfaiebor : fed certe nimia ejus indulgentia in Lepidum ad
heec pericula perfpiciendafacii eum minusfagacem. ^i quidem cum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 277/537
AD FAMILIARES L I B. X. 259
infraudemfe dedu5lum videreft inanusy quasjujltus in Lepidi per-
niciem armajfety fibi aferre conatus eji. In quo cafu tamen inter-
pellatus, et adhuc vivit^ et dicitur viSlurus : fed tamen de hoc mihi
parum certum ejl. Magno cum dolore parricidarum elapfusfum his:
veniebant enim eodemfurore in me, quo in patriamy incitati. Ira -
cundias autem harum rerwn recentes habebant : quod Lepidum caf-
tigare non dejiiteramy ut extingueret bellum ; quod colloquiafaSfa
improbabam ; quod legatos fide Lepidi mijjos ad me in confpeSlum
venire vetaveram ; quod C. Catium F^ejiinum, tribufjum militum,
mijfum ab Antonio ad me cum literis, exceperam, In quo hanc capio
voluptatem, quod certe, quo magis me petiverunt, tanto majorem his
frufiratio dolorem attulit. I^u, mi Cicero, quod adhuc fecifii, idem
prajla, ut vigilanter nervofeque nos, quifiamus in acie, Jubornes.
Veniat Ccejar cwn copiis, quas habetfrmijjimas ; aut,fi ipjum aliqua
res impedit, exercitus mittatur -, cujus ipfius magnum agitur pericu-
lum. ^iidquid aliquando futurumfuit in cafiris perditorum contra
patriam, hoc omnejam convenit. Pro urbis verofalute cur non om-
nibusfacultatibus, quas habemus, utamur ? ^odfi vos ifiic non de^
jueritis, profedlo, quod ad me attinet, omnibus rebiis abunde reipub-
liccefatisfaciam. Te quidem, mi Cicero, in dies, mehercules, habeo
cariorem -,follicitudinefque meas quotidie magis tua merita exacuunt,
ne quid aut ex amore, aut exjudicio tuo, perdam. Opto, ut mihi liceat
jam, prcefenti pietate meorum qfficiorum tua beneficia tibifacereju-
cundiora. OSiavo Idus Jun. Cularone, exfinibus Allobrogum.
Plancus Imp. Cos. design. Ciceroni S. D.
XXIV. 'pACERE nonpofium, quin infingulas res meritaque tua
tibi gratias agam. Sed j?iehercuIesfacio cum pudore. Ne^
que enim tanta necej/itudo, quantam tu mihi tecum efie voluifii, defi--
derare videtur gratiarum a5lionetn : 7ieque ego libenter pro maximis
tuis beneficiis tam vili munere defungor oratioitis -, et malo prafens
obfervantia, indulgentia, ajfiduitate, memorem me tibi probare. ^od
K k 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 278/537
26o EPISTOLARUMJi mihi vha contigerttt omnes gratas amicitiasy atque etiam pias
propinquitatesy in tui obfervantia, indulgentiay ajjiduitate, vincam.
Amor enim tuus, ac judicium de mcy utrum mihi plus_ dignitatis in
perpetuum, an voluptatis quotidie, Jit allaturus, nonfacile dixerim,
De militum commodis fuit tibi curce ; quos ego non potentice mece
caufa (nihil enim me nonfalutariter cogitarefcio) ornari volui afe-
natu : fed primum, quod ita meritos judicabam ; deinde, quod ad
omnes cafus conjunSiiores reipublica effe volebam ; novifjime, ut ab
omni omnium follicitatione averfos eos, tales vobis praftare pofjem,
quales adhuc fuerunt. Nos adhuc hic omnia integrafufinuimus :
quod confilium nofrum, etfi, quantafit aviditas hominum, 72on fine
caufa, talis viBorice, fcio, tameti vobis probarifpero. Non enim,
fi quid in his exercitibusfit offenfum, magna fubfidia refpublica ha-
bet expedita, quibus fubito impetu ac latrocinio parricidarum refif-
tat. Copias vero noftras notas tibi effe arbitror. In cafris meis legio-
nesfunt veterance tres, tironum vel luculentifjima ex omnibus una :
in caflris Bruti una veterana legio, altera bima, oSlo tironum. Ita
univerfus exercitus numero amplijimus efi,firmitate exiguus. ^ian-
tum autem in acie tironi fit committendum, nimium fcepe expertum
habemus. Ad hoc robur nofirorum exercituum,fve Africanus exer-
citus, qui efi veteranus, fve Ccefaris, accefjiffet, cequo animofum-
mam rempublicam in dfcrimen deduceremus. Aliquanto autem pro-
pius effe, quod ad Ccefarem attinet, videbamus. Nihil defiti eum
iiteris hortari, neque ille intermifit qffirmare, fe fine fnora- venire ;
cum interim averfum illum ab hac cogitatione ad alia confilia video.
fe contulijje. Ego tamen ad eum Furnium nofrum cwn mandatis
literifque mifi, fi quid Jorte projcere poffet. Scis tu, mi Cicero,
quod ad Ccjaris amorem attinet, Jocietatem tnihi ejfe tecum : vel
quod in Jamiliaritate Ccejaris, vivo illo, jam tueri eum et dili-
gerejuit mihi necefje ; vel quod ipje, quoad ego nojfe potui, modera-
tijjimi atque humanijjimiJuitJenjus ; vel quod ex tajn injigni ami-
citia jnea, atque Ccejaris, hunc filii loco, et illius et vefiro judicio
fubfiitutum, non proinde habere turpe mihi videtur. Sed, quidquid
tibi Jcribo, dolenter mehercule magis, quam inimice, Jdcio. ^od
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 279/537
AD FAMILIARES LIB. X, 261^
vhif A?itonius hodk, quod Lepidus una ejiy quod exercitus hahenf
non contemnendosy quodfperanty quod audent, id omne Ccefari accep-
tum referre pojfunt, Neque egofuperiora repetam. Sed ex eo tempo-
re, quo ipfe mihi profeffus ef fe 'venire, fi venire voluijfet, aut op-
preffumjam bellum effet, aut in adverfj/imam ilU Hifpaniam cum
detrimento eorum maximo detrufum. ^ce mens eum, aut quorum
conflia, a tanta gloria, fbi vero etiam neceffaria acfalutari, avo-
carint, et ad cogitationem confulatus bimefris, fummo cum terrore
hominwn, et infufa cum efiagitatione, tranfulerint, exf.utare non
poffum. Multum in hac re mihi videntur necejfarii ejus, et reipub-
licce et ipfus cauja, profcere pojje ; plurimum, ut puto, tu quo~
que, cujus ille tanta merita habet, quanta 7iemo, prceter me : nun-
quam enim oblivifcar, maxifna ac plurima me tibi debere. De his
rebus, ut exigeret cum eo, Furnio mandavi, ^odf, quantufn de-
beo, habuero apud eum auBoritatem, plurimum ipfumjuvero. Nos
interea duriore conditione bellum fufinemus, quod neque expeditifji-
mam dimicationem putamus, neque tamen refugiendo commiffuri fu-
musy ut majus detrimentum refpublica accipere pqffit. ^odf aut
Ccefarfe refpexerit, aut Africance legiones celeriter venerint, fecu-
ros vos ab hac parte reddemus. 'Tu, ut infituifi, me diligas rogo^
proprieque tuum effe, tibi perfuadeas, v. Kal. Sext, ex cafris.
ClCERO FuRNio S. D.
XXV. C I interefl, id quod homines arbitrantur, reipublicse
te, ut inftituifti atque fecifti, navare operam, rebuf-
que maximis, qus ad extinguendas reliquias belli pertinent, in-
terefTe ; nihil videris melius, neque laudabilius, neque honef-
tius, facere pofTe : iftamque operam tuam, navitatem, animum
in rempublicam, celeritati prceturce anteponendum cenfeo. Nolo
enim te ignorare, quantam laudem confecutus lis : mihi crede,
proximam Planco, idque ipfius Planci teftimonio, prasterea
fama fcientiaque omnium. Quamobrem ii quid operis tibi etiam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 280/537
262 EPISTOLARUMnunc reftat, id maximo opere cenfeo perfequendum: quid enim
honeftius ? aut quid honeflo anteponendum ? Sin autem fatis-
fad;um reipublicae putas, celeriter ad comitia, quando mature
futura funt, veniendum cenfeo ; dummodo ne haec ambitiofa
feftinatio aliquid imminuat ejus glorias, quam confecuti fumus,
Multi clariffimi viri, cum reipublicae darent operam, annum
petitionis fuae non obierunt. Quod eo facilius nobis ell, quod
non eft annus hic tibi deftinatus; ut, fi sdilis fuiffes, pofl bien-
nium tuus annus effet. Nunc nihil praetermittere videbere ufi-
tati, et quafi legitimi, temporis ad petendum. Video autem,
Planco confule, etfi etiam fme eo rationes expeditas haberes,
tamen fplendidiorem petitionem tuam fore, fi modo ifla ex fen-
tentia confe(5ta effent. Omnino plura me fcribere, cum tuum
tantum confilium judiciumque fit, arbitrabar non ita necefTe j
fed tamen fententiam meam tibi ignotam effe nolebam. Cujus
efl haec fumma, ut omnia te metiri dignitate malim, quam
ambitione; majoremque frud:um ponere in perpetuitate laudis,
quam in celeritate prasturae. Haec eadem locutus fum domi
meae, adhibito Q^fratre meo, et Caecina, et Calvifio, fludio-
fiflimis tui, cum Dardanus, libertus tuus, intereffet. Omnibus
probari videbatur oratio mea : fed tu optime judicabis. Vale.
M. ClCERO FURNIO S. D.
XXVI. T ECTIS tuis literis, quibus declarabas, aut omit-
tendos Narbonenfes, aut cum periculo dimican-
dum j illud magis timui;quod vitatum non molefle fero.
Quod de Planci et Bruti concordia fcribis, in eo vel maximam
fpem pono vid:oriae, De Gallorum fludio nos aliquando nofce-
mus, ut fcribis, cujus id opera maxime excitatum fit. Sed jam,
mihi crede, cognovimus. Itaque jucundiffimis tuis literis flo-
machatus fum in extremo. Scribis enim, fi in Sextilem comi-
tia, cito te; fm jam confedta, citius, ne diutius cum periculo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 281/537
AD FAMILIARES L I B. X. 263
fatuus fis. O mi Furni, quam tu caufam tuam non nofti, qui
alienas tam facile difcas ! Tu nunc candidatum te putas, et id
cogitas, ut aut ad comitia curras ; aut, fi jam confedla,
domituas fis ; fcilicet ne cum maximo periculo, ut fcribis, flultiffi-
mus fis. Non arbitror te ita fentire : omnes enim tuos ad lau-
dem impetus novi. Quod fi, ut fcribis, ita fentis ; non magis
te, quam de te judicium reprehendo meum. Te adipifcendi
magiflratus leviflimi et divulgatiflimi, fi ita adipifcare, ut ple-
rique, praepropera feflinatio abducet a tantis laudibus, quibus
te omnes in caelum jure et vere ferunt ? Scilicet id agitur,
utrum hac petitione, an proxima, prstor fias ; non, ut ita
de republica mereare, omni honore ut digniflimus judicere ?
Utrum nefcis, quam alte afcenderis ? an pro nihilo id putas ?
Si nefcis, tibi ignofco ; nos in culpa fumus : fin intelligis ;
ulla tibi efl praetura, vel officio, quod pauci, vel gloria, quam
omnes, fequuntur, dulcior ? Hac de re et ego et Calvifius,
homo magni judicii, tuique amantifiimus, te accufamus quo-
tidie. Comitia tamen, quando ex his pendes, quantum fa-
cere pofTumus, quod multis de caufis reipublicae arbitramur
conducere, in Januarium menfem protrudimus. Vince igitur,
€t vale^
CiGERO Lepido S.
XXVII. /^ U O D mihi, pro fumma erga te benevolentia,
* magns curae efl, ut quam ampliflima dignitate
fis, molefle tuli, te fenatui gratias non egiffe, cum effes ab eo
ordine ornatus fummis honoribus. Pacis inter cives concili-
andae te cupidum effe lastor : eam fi a fervitute fejungis, con-
fules et reipublicae et dignitati tuas : fin ifla pax perditum ho-
minem in poffeflionem impotentiflimi dominatus reftitutura
efl, hoc animo fcito effe omnes fanos, ut mortem fervituti an-
teponant. Itaque fapientius, meo quidem judicio, facies, fi te
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 282/537
264 EPISTOLARUMin iftam paciiicationem non interpones, quae neque fenatui, nec
populo, neque cuiquam bono, probatur. Sed haec audies ex
aliis, aut certior fies literis. Tu pro tua prudentia, quid opti-
mum fadu lit, videbis.
CiCERo Trebonio S.
XXVIII. r\ U A M vellem ad illas pulcherrimas epulas me^ Idibus Martiis invitalTes ! reliquiarum nihil ha-
beremus. At nunc cum his tantum negotii eft, ut veftrum illud
divinum in rempublicam beneficium nonnullam habeat quere-
lam. Quod vero a te, viro optimo, fedu(5lus eft, tuoque bene-
ficio adhuc vivit haec peflis ; interdum, quod mihi vix fas efl,
tibi fubirafcor : mihi enim negotii plus reHquifti uni, quam,
praeter me, omnibus. Ut enim primum poft Antonii foedifii-
mum difcefium fenatus haberi libere potuit, ad illum animum
meum reverti priftinum, quem tu cum cive acerrimo, patre
tuo, in ore et amore femper habuifli. Nam, cum fenatum a.
d. XIII Kal. Januarias tribuni plebis vocavilTent, deque alia re
referrent, totam rempublicam fum complexus, egique acerri-
me, fenatumque jam languentem et defeffum ad priflinam vir-
tutem confuetudinemque revocavi, magis animi, quam in-
g&nii, viribus. Hic dies, meaque contentio atque adlio, fpem
primum populo Romano attulit libertatis recuperands. Nec
vero ipfe poflea tempus ullum intermifi de repubhca non cogi-
tandi folum, fed etiam agendi. Quod nifi res urbanas adlaque
omnia ad te perferri arbitrarer, ipfe perfcriberem; quanquam
eram maximisoccupationibus impeditus. Sed illa cognofces ex
aliis j a me pauca, et ea fummatim. Habemus fortem fenatuni;
confulares partim timidos, partim male fentientes. Magnum
damnum fadtum efl in Servio. L. Casfar optime fentit : fed,
quod avunculus eft, non acerrimas dicit fententias. Confules
cgregii ; praeclarus D. Brutus : puer egregius Casfar, de quo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 283/537
AD FAMILIARES L I B. X. 265
fpero equidem reliqua : hoc vero certum habeto, nifi ille ve-
teranos celeriter confcripfifTet, legionefque duae de exercitu
Antonii adejus fe
audtoritatem contulilTent, atque is oppo-fitus effet terror Antonio, nihil Antonium fceleris, nihil cru-
delitatis, prseteriturum fuiffe. Hsec tibi etfi audita effe arbi-
trabar, volui tamen notiora effe. Plura fcribam, fi plus otii
habuero. Vale.
CiCERO Ampio Balbo,
XXIX.
T^Emeo fludio erga falutem et incolumitatem tuam,
credo te cognoffe ex literis tuorum; quibus mc
cumulatiflime fatisfeciffe certo fcio : nec his concedo, quan-
quam funt fingulari in te benevolentia, ut te falvum malint,
quam ego. Illi mihi neceffe eft concedant, ut tibi plus, quam
ipfi, hoc tempore prodefTe pofTim ; quod quidem nec defliti
facere, nec defiftam : et jam in maxima re feci, et funda-
menta jeci falutis tuas. Tu fac bono animo magnoque iis,
meque tibi nulla re defuturum effe confidas. Pridie Nonas
Quintiles.
GalbaCiceroni So
XXX. CEPriMO-DECIMO Kaknd. Maii, quo iie Panfa
in cajlris Hirtii eratfuturus^ cum quo ego eram, (nam
ei obviam procejferam millia pajjuum centum, quo maturius veniret)
Antonius- legiones eduxit duas, fecundam et quintam-tricefmam, et
cohortes pratorias duas, unam fuam, alteram Si/ani, evocatorum
partem, Ita obviam venit nobis, quod nos quatuor legiones tironum
baberefolum arbitrabatur, Sed noSlu, quo tutius ventre in cajira
pojfemus, legionem Martiam, cui ego prceejfe Jblebam, et duas
cohortes pratorias, miferat Hirtius ?iobis, Cum equites Antonii
ToM. vn. L 1
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 284/537
266 EPISTOLARUMapparwjjenfi contineri neque legio Martia, neque cohortes prcetoria
potuerunt j quasfequi ccepimus coaBi, quoniam eas retinere non po^
teramus. Antonius ad Forum Gallorumfuas copias contijiebat, neque
Jciri volebat, fe legiones habere ; tantum equitatum et levem arma-
tiiram ofiendebat. Pofeaquam vidit fe invito legionem ire Panfa,
Jequi fe duas legiones jufjit tironum. Pofteaquam angufias paludis
etflvarum tra?ifvimusy acies eji infruSia a nobis duodecim cohor^
tium. Nondum venerajit legiones dua. Repente Antonius in aciem
fuas copias de vico produxit, etfne mora concurrit. Primo ita pug-
natum efy ut acrius non fojjet ex utraque parte pugnari ; etfi dexte-
rius cornuy in quo ego eram cum Martice legionis cohortibus o5lo,
impetu primo fugaverat legionem tricefimam-quintam Antoniiy utamplius paffics quingentos ultra aciem, quo loco feterat, procejferit.
Itaqucy cum equites nofrum cornu circuire vellenty recipere me cce-
piy et levem armaturam opponere Maurorum equitibus, ne averjos
nofros aggrederentur. Interim video me effe inter Antonianosy An-
toniumque pojt me ejfe aliquanto. Repente equum immiji ad eam le-
gionem tironumy quce veniebat ex cajirisy fcuto rejeBo. Antoniam
me infequi : nofri pila conficere velle. Ita nefcio quo fatofumfer-
vatusy quodfum cito a nofiris cognitus. In ipfa Mmiliay ubi cohors
Ccefaris pratoria erat, diu pugnatum efi. Cornufijiifterius y quod erat
infrmiusy ubi Martice legionis du^e cohortes eranty et cohors pree'
toriay fedem referre cceperunty quod ab equitatu circuibantury quo
vel Ilurimum valet Antonius. Cum omnesfe recepiffent nofiri ordi-
nesy recipere me novifpmus ccepi ad caftra. Antoniusy tanquam vic-
tory caftra putavit fe poffe capere. ^o cum venity complures ibi
amiftt, nec egit quidquam. Audita rcy Hirtius cum cohortibus vi-
ginti veteranis redeunti Antonio in fua caftra occurrity copiafque-
ejus omnes delevity fugavitque eodem locoy ubi erat pugnatumy ad
Forum Gallorum. Antonius cumequitibus
hora nodiis quarta fein caftrafua ad Mutinam recepit. Hirtius in ea caftra rediity unde
Panfa exieraty ubi duas legiones reliqueraty quce ab Antonio erant
oppugnatce . Sic partem majorem fuarum copiarum Antonius ami-
Jit veteranarum. Nec id tamen Jine aliqua jaifura cohortium
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 285/537
AD FAMILIARES L I B. X. 267
^ratorianarum nojlrarum et kgionis Martice Jieri potuit. Aquiloe
duat Jignafexagintafunt relata Antonii. Res bene gejla eji. A. d.
xii Kal. Maiiy ex cajiris.
C. ASINIUS POLLIO ClCERONl S. D.
XXXI. 71/TINIME mirum tihi dehet videriy nihil mejcrjjijji
de repubiicay pojieaquam itum eji ad arma. Namjaltus
Cajiulonenjisy quijemper tenuit nojiros tabeliariosy etji nuncfrequen-
tioribus latrociniis infejiior faSlus eji, tamen nequaquam tanta in
mora ejiy quanta qui iocis omnibus dijpofti ab utraque farteJcrutan^
tur tabeilarios et retinent. Itaque^ niji nave perlatce iitera ejjenty
omnino nefcirem, quid ificfieret. Nunc vero na6lus occafioneniy poji"
eaquam navigari coeptum ejiy cupidij/ime, et quam creberrime -poteroy
fcribam ad te. Ne movear ejusfermonibusy quem tametfi nemo ejt
qui videre velit, tamen nequaquam proinde ac dignus ef, oderunt
homines, periculum non eji : adeo eji e?iim invijus mihi, ut nihil non
acerbum putem, quod commune cum iilo Jit, Natura autem mea
etjiudia trahunt me adpacis et iibertatis cupiditatem, Itaque iilud
initium civHis bellifape defevi, Cum vero non liceret mihi nuliius
partis ejje, quia utrobique magnos inimicos habebam , ea cafirafugi,
in quibus plane tutum me ab infidiis inimici fciebam non futu-
rum. Compulfus eo, quo minime volebam ; ne in extremis ejfem,
piane pericula non dubitanter adii. Cafarem vero, quod me in tanta
fortuna, modo cognitum, vetufiifjimorum famiiiarium loco habuit,
dilexi fumma cum pietate et fide. ^^ mea fententia gerere mi/jt
. licuit, itafeci, ut optimus quifque maxime probarit : quodjufiusfum
€0 tempore, id itafeci, ut appareret invito imperatum effe. Cujus
faSti injufiiffima invidia erudire me potuit, quam jucunda iibertas,
et quam mifera fub dominatione vita effet. Ita, fi id agitur, ut
rurfus in potefiate omnia uniusfint, quicunque isefi, ei me profiteor
inimicum : nec pericuium efiuilum, quodpro libertate aut refugiam,
aut deprecer, Sed confuies neque fenatus-confultOy neque iiferis,
L 1 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 286/537
268 EPISTOLARUMprceceperant mihi, quidfacerem. JJnas enim poji Idus Niartias de^'
mum a Panfa literas accepiy in quibus hortatur me, ut Senatuifcri-
bam, me et exercitum in potejlate ejusfuturum ; quod, cum Lepidus
conciojtaretur, atque omnibusfcriberet, fe confentire cum Antoniop
maxime contrarium fuit . Nam quibus commeatibus, invito illo, per
iUius provinciam legiones duccrem ? aut, f c^tera tranjijfem, num
etiam Alpes poteram tranfvolare, qune prafdio illius tenentur P
Adde huc, quod perferri lite^a nulla conditione potuerunt : fexcen-
iis enim locis excutiuntur, deinde etiam retinentur a Lepido tahel-
larii : Illud me Cordub^ pro concione dixijfe, nemo vocabit in du'
bium, provinciam me nulli, nf qui ab Senaiu mijfus venijft, tra-
diturum. Nam de legione tricefma tradenda quantas habuerim
conientiones, quid ego Jcribam f ^a tradiia, quanto pro repuhlica
infirmiorfuturusfuerim, quis ignorat f hac enim legione noli acrius
aui pugnacius quidquam putare. ^are eum me exifiima ejfe, qul
primum pacis cupidijfmusfim ; omnes enim cives plane fiudeo ejfe
Jalvos : deinde, qui et me et Rempublicam vindicare in liherta-
tem paraius fim. ^od familiarem meum tuorum numero habes^.
opinione tua mihi gratiusefi.
Invideo illi tamen, quod ambulat et
jocatur tecum. ^^res, quanti cefiimem f fi unquam licuerit vi-
vere in otio, experieris : nullum enim vefiigium abs te recejjurus
Jum. Illud vehementer admiror, non Jcripfijfe te mihi, manendo in
provincia, an ducendo exerciium in Italiam, reipuhlica magis Ja^
tisfacere pofiim. Ego quidem, etfi niihi tutius ac minus laboriojum
efi manere, tamen, quia video tali tempore multo magis legionibus
opus ejfe: quam provinciis, quce prajeriun recuperari nullo negoiio
pofjunt, confiitui, ut nunc efi, cum exercitu proficijci. Deinde ex
liieris, quas Panjce mifi, cognojces omnia : nam earum iihi exem'^
plar mifi. xvii Kal, April. Cordubce. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 287/537
AD FAMILIARES LIB. X, 269
C. ASINIUS POLLIO ClCERONI,
XXXII. Z}j4LBUS quajior^ magna nimerata pecmiia^ magno^
pondere auri^ majore argenti^ coa5io de publicis exac-
tionibus, nejlipendio quidem militibus reddito, duxit fe a Gadibus\ et
triduum tempejiate retentus ad Calpen, Kal. 'Juniis trajecit fefe in
regnum Bogudis, plane bene peculiatus. His rumoribus utrum Gades
referatur, an Romam, (adfingulos enim nuntios turpiffime confiUa
mutat) nondumfcio. Sed pr^eterfurta, et rapinas, et virgis cafos
focios, hac quoquefecit, ut ipfe gloriarifolet, eadem, quce C. Cce-
Jar : ludis, quos Gadibus fecit, Herennium Gallum, hifirionem,
fummo ludorum die annulo aureo donatum, in xiv feffum deduxit;
tot enimfecerat ordines equefiris loci : quatuorviratum fibi proro-
gavit : comitia biennii biduo habuit, hocefi, renuntiavit quos ei vi-~
fum efi : exules reduxit, non horum temporum, fed illorum, quibus
a feditiofis fenatus trucidatus aut expufus efi, Sex. Varo procon'
fule, Illa verojam ne Cafaris quidem exemplo : quod ludis pratex-
tam de fuo itinere ad L, Lentulum proconfulem follicitandum po-
fuit : et quidem, cum ageretur, flevit, memoria rerum gefiarum
commotus. Gladiatoribus autem Fadium quendam, militem Pom-peianum, quia, cum deprejfus in- ludum bis gratis depugnafjet^,
audlore fefe nolebat, et ad populum confugerat ;primum Gallos
equites immfit in populum, (conjedli enim lapides funt in eum^
cum abriperetur Fadius) deinde abfiraEium defodit in ludo, et vi-
vum combuffit ; cum quidem pranfus, nudis pedibus, tunica folu"
ta, manibus ad tergum rejeSiisy inambularet, et illi mifero quiri-
tanti, Civis Romanus natus fum, refponderet : Abi nunc, po-
puli fidem implora. Befiiis vero cives Romanos, etiam in his
circulatorem quendam auSlionum, notiffimum hominem Hifpali, quia
deformis erat, objecit. Cum hujufcemodi portento res mihifuit, Sed
de illo plura coram, Nunc, quod prafiat, quid me velitisfacere^-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 288/537
270 E P I S T O L A R U M
conjlhuite. 'Tres leglones jirmas hahco, quarum unam vicejimam
oUlavam cum adfe initio belli arceffijfet Antonius hac polUcitatione,
quo die in cajira venijfet, denarios quingenosJingulis militibus datu-^
rum; in vidloria vero eadem prcemia^ quce Juis legionibus\ (quorum
quis ullumjinem aut modum futurum putavit ?) incitatijfimam re^
tinui, cegre mehercules ; nec retinuiJJem^Ji uno loco habuijjem^ utpote
cumjingulce qucedam cohortes Jeditionem fecerint. Reliquas quoque
legiones non defiitit literis atque infnitis pollicitationibus incitare,
l^ec vero minus Lepidus urft me et Juis et Antonii literis, ut le-
gionem trige/tmam mitteremfbi. Itaque quem exercitum neque ven-
dere ullis pmmiis volui, nec eorum periculorum metu, qua viclori-
bus illis portendebantur, diminuere, dehetis exifiimare retentum et
confervatumreipuhlica ejfe ; atque ita credere, quodcunque imperaj-
Jetis, fa5turum fuijfe, Ji, quod juffi/lis, feci. Nam et provinciam
in otio, et exercitum in mea potefiate, tenui : finibus mea provincia
nufquam excefjii militem non modo legionariutn, fed ne auxiliarium
quidem ullum, quoquam mifi : et, fi quos equites decedentes nac-
ius fum, fupplicio affeci. ^arum rerum frudlum fatis magnum,
republicafalva, iulijfe me putabo. Sed refpublicafi
mejatis novijjet,
€t major parsjenatus ; majores ex me Jru5ius tulijfet. Epifiolamy
quam Balbo, cum etiam nunc in provincia ejfet, Jcripfi, legendam
iibi
mfi:etiam Pratextam,
fivoles legere, Gallum Cornelium,fa-
• miliarem meum, pofciio. vi Idus Junias, Corduba,
POLLIO ClCERONI S. P.
XXXIII. C/ vales, bene efi: ego quoque valeo. ^od tardius cer-
tior fierem de prieliis apud Mutinamfadtis, Lepidus
efecit, qui meos tabellarios, novem dies retinuit : tametfi tantam ca-
lamitatemreipuhlica quam tardijfime audire optandum
efi;
Jedillis,
qui prodejfe nihil pojfunt, neque mederi. Atque utinam eodem Jenatus-
conjulto, quo Plancum et Lepidum in Italiam arcejfifiis, me quoque
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 289/537
AD FAMILIARES LIB. X. 271
jujjijfeiis venire. Profedlo non accepijfet refpublica hoc vulnus : quoji
qui latantur in prafentia, quia videntur et duces et veterani Cajaris
fartium interiijfe ; tamen pojlmodum necejje ejl doleant, cum vajlita-
tem Italia rejpexerint. Nam et robur et Joboles militum interiity Ji
quidem qua nuniiantur, ulla ex parte vera Junt. Neque ego non
videbam, quanto ujui reipublicce ejjem futurus^ fi ad Lepidum ve^
nijfem : omnem enim cunSlaiionem ejus dijcujjijfem, prcefertim adju-
tore Planco. Sed Jcribenti ad me ejujmodi literas, quas leges, et
concionibus videlicet, quas Narbone habuijfe dicitur, Jimiles, pal-
parer plane necejfe erat, f vellem commeatus, per provinciam ejus
iter faciens, hahere. Praterea verebar, nef antequam ego inccepta
perfcerem, pralium confedium ejfet, pium meumconflium
raperent
in contrariam partetn obtrediatores mei, propter amicitiam, qua
mihi cum Antonio, non major tamen quam Planco, fiiit. Itaque a
Gadibus tnenfe Aprili hinis iabellariis in duas naves impoftis, et
tibi, et confulibus, et Odiaviano, fcripf, ut me faceretis certiorem,
quonam modo plurimum pojfem prodejfe reipublicce. Sed, ut rationem
ineoy quo die prcelium Panja commift, eodem a Gadibus naves pro-
fedlcefunt. Nulla enim pof hiememfuit ante eam diem navigatio,
Kt hercules longe remoius ab omnifufpicione futuri civilis tumultus,
penitus in Luftania legiones in hibernis collocaram. Ita porrofifi-
navit uterque confligere, tanquam nihil pejus timerent, quam nefine
maximo reipublicce detrimento bellum componeretur. Sed,fiproperan-
dumfiuit, nihil non fummi ducis confilio gejfjfe Hirtium video. Nam
hac mihiJcribuntur ex Gallia Lepidi, et nuntiantur, Panjce exer'
citum concijum ejfe, Panjam ex vulneribus mortuum, eodem prcelio
Martiam lcgionem interiijfe, et L. Fabatum, et C. Peducaum, et
D. Carjulenum. Hirtiano autem prcelio et quartam legionem et
omnes perceque Antonii cajas : iiem Hirtii. ^artam vero, cum
caftra quoque Antonii cepijfet, a quinia legione concijam ejfe. Ibi
Hiriium quoque periijfe, et Poniium Aquilam , dici eiiam Oclavia-
num cecidijfe. ^afi(quod dii prohibeant) vera fiuni, non medio-
criter doleo. Antonium turpiter Mutina obfejfionem reliquijfe, Jed
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 290/537
272 EPISTOLARUM.hahere equitum * legiones fubjignls armatas tres, et P. Bagienni
unam^ inermes bene multos, Ventidium quoquefe cum legione fepti-
ma, oSiava, nona, conjunxiffe : fi nihil in Lepido fpeift, defcenfu-
rum ad extrema, et non modo nationes,fed etiamfervitia, concitatu-
rum. Parmam direptam: L. Antonium Alpes occupaffe. ^a;fivera
funt, nemini nofirum ceffandum efi ; neque expedlandum, quid decer-
natfenatus. Res enim cogit huic tanto incendio fuccurrere omnes, qut
mit imperium, aut nomen denique, populi Romanifalvum volunt effe,
Brutum enim cohortes xini, et duas nonfrequentes tironum legiones^
quas confcripferat Antonius, habere audio. Neque tamen dubito,
quin omnes, quifuperfint de Hirtii exercitu, confluant ad eum. Nam
in deledlu non multum fpei puto ejfe ; pr^efertim cum nihilfit pericu-
lofius, quam fpatium confirmandi fefe Antonio dari. Anni autem
tempus libertatem majorem mihi dat, propterea quia frumenta
xiut in agris, aut in viliis, funt. Itaque proximis literis confilium
meum expedietur : nam neque deeffe, neque fupereffe, reipublic^
volo. Maxime tamen doleo, adeo et longo et infefio itinere ad me
^eniri, ut die quadragefimo pofi, aut ultra etiam, quamfa^afunt,
cmnia nuntientur.
M. Lepidus Imp. iter. Pont. Max. M. T.
C. S. P. D.
XXXIV. O/ vales, hene efi : ego valeo. Cum audiffem Antonium
cumfuis copiis, pr^mijfo L. Antonio cum parte equi-
tatus, in provinciam meam venire ; cum exercitu meo ab confiuente
Rhodano cafira movi, ac contra eos venire infiitui. Itaque continuis
itinerihus ad Forum Vocontium veni, et ultra, cafira adfiumen Ar-
genteum contra Antonianosfeci. P. Ventidiusfuas legiones tres con-
junxit cum eo, et ultra me cafira pofuit. Habebat antea legionem
fecundam^ et ex reliquis legionibus magnam multitudinem, fed iner-
morum, Equitatum hahet magnum» Nam omnis ex pralio integer
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 291/537
AD FAMILIARES LIB, X. 273
^ecejjlt, Ita utjint amplius equltum *. Itaque ad me complures milites
et equites ab eo tranjierunt, et in diesJiJigulos ejus copice minumitur,
Silanuset
Culeo abeo
difcejferunt. Nosetji
graviter abJois
laji era-
mu^, quod contra nojlram voluntatem ad Antonium ierant, tamen
nojlrce humanitatis et necejfitudinis caufa, eorum falutis rationem ha-
buimus : nec tamen eorum opera utimur^ neque in cajlris habemus,
neque uUi negotio pr^fecimus. ^od ad bellum hoc attinet, necfena'
tui, nec reipublicce, deerimus. ^cs pofea egerimus,faciam te. certio'
rem. JLtfi omni temporefummafudia qfficii mutuo inter nos certatim
co7ifiterunt, pro nofra inter nosfamiliaritate, et proinde diligenter ab
utrcque confcrvatafunt\ tamen non dubito, in^tanto et tam repentino
reipublicce motu, quin nonnulla de ?nefaljis rumoribus a meis obtrec^
iatoribus, me indigna, ad te delatafmt, quce tuum animwn magnopere
moverent, pro tuo amore in rempuhlicam. Ka te moderate accepijfe,
neque temere credendumjudicajje, a meis procuratoribus certiorfum
fadlus ;quce mihi, ut debent, gratffmafunt. Memini enim et illa
fuperiora, quce abs tua voluntate Jrofedla funt ad meam dignitatem
augendam et ornand^im ; quceperpetuo animo meofxa manebunt. Abs
te, mi Cicero, magnopere peto,f meam vitam, etfudium diligentif-
fme fuperioribus temporibus in republica admini/iranda, quce Lepido
dignafunt, perfpedla habes, ut paria, aut eo ampUora, reliquo tem-
pore expe^es ; et proinde tua audloritate me tuendum exifimes, quo
iibi plura tuo merito debeo, Vale* D. xi Kal. Jun. Ex caflris, ex
Ponte Argenteo,
Lepidus Imp. iter. Pont. Max. Senat. Pop. Plo
Q^R. S. D.
XXXV. O/ vos, Uberique vefri valetis, bene ejl : ego quideni va^
leo. Deos hominefque tefor, Patres confcripti, qua
mente et quo animo femper in rempubUcam fuerim, e£ quam nihil
antiquius communifalute ac libertate judicarim ;quod vobis brevi
probajfem, nifi mihi fortuna froprium conflium extorfjfet. Nam
ToM, VIL M m
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 292/537
274 EPISTOLARUMexerchus cundius confuetudinem fuam in civibus confervandis com"
munique pace, feditionefadia^ retinuit ; meque tantce multitudinisr
civium Romanorum falutis atque incolumitatis caufam fufciperCy uf
vere dicam, coegit, In qua re ego vos, Patres confcripti, oro atque
obfecro, ut privatis offenponibus omijfis, fummce reipublica confulatisy
neve mifericordiam noflram, exercitufque noflri, tn civili dif^enfioncy
fceleris loco ponatis. ^odfi falutis omnium ac dignitatis rationem
habueritis, melius et vobis et reipuUicce confuletis, Data m KaL a^.
Ponte ^rgenteo» Falete»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 293/537
t m ]
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES
L I B E R XL
D, Brutus M. Bruto, etC, Cassio S.
I. (S)UO tnjlatujimus, cognofcite. Heri vefperi apud me Hirtius
*^^^*^^Juit : qua mente ejfet Antonius, demonjiravit, pejjima Jcili^
cet et injidelijlima, Namfe neque mihi provinciam dare pojje aiebat,
neque arbitrari, tuto in urbe ejje quenquam nojlrum , adeo ejje mili-
tum concitatos animos, et plebis. ^od utrumque ejje falfum, puto
vos animadvertere j atque iilud ejfe verum, quod Hirtius demonfra"
hat, timere eum, ne,
fimediocre auxiliutn dignitatis nojirce habuijfe'
mus, nuilce partes iis in republica relinquerentur. Cum in his anguf-
tiis verfarer, placitum efi mihi, ut pojiularem legationem liberam tnihi
reliquijque nojiris, ut aiiqua cauja prqficijcendi honefta quareretw\
Hcecje impetraturum poilicitus eji : nec tamen impctraturum conf-
do ; tanta eji hominum injolentia, et nojiri infeBatio. Acf dederint,
quodpetimus, tamen pauio pofi futurum puto, ut hoftesjudicemur^
mt aqua et igni interdicamur. ^id ergo eji, inquis, tui confilii P
Dandus efi iocusfortunee, cedendwn ex Itaiia, migrandum Rhodum
aut aiiquo terrarum, arbitror. Si meiior cafus fuerit, revertemiir
Romam ; f mediocris, in exilio iSivemus ; Ji pejjimus, ad novijjima
auxtiia dejcendemus. SuccurretfortajjeMc loco alicui veftrum, cur
novijjimum tempus expeSlemus potius, quam nwic aliquid moiiamur ?
^ia, ubi confjiamus, non habemus,. prater Sex. Fompeium, et
M m 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 294/537
276 EPISTOLARUMBajfum Ccecillum ; qui mihi videntur, hoc nuntio de Ccefare allato^
Jirmioresfuturi. Satis tempore ad eos accedemus, ubi, quid valeant»
fcierimus. Pro Cafjio et te,fi quid rne velitis recipere, recipiam :
pof-tulat enim hoc Hirtius, ut faciam. Rogo vos, quam primum mihi
refcribatis : nam non dubitOy quin his de rebus ante horam quartam
Hirtius certiorem mefitfadlurus, quem in locum convenire pofjimus,
^io me velitis venire, refcribite. Pofi novifjimum Hirtiifermonem,
placitum efl mihi pofiulare, ut liceret nobis ejfe Romce publico prafi^
dio',quod ilios 72obis concefjuros non puto : magnam enim invidiam
iisfaciemus . Nihil tamen non pofulandum putavi, quod cequum effe
fiatuerem,.
Brotus et Cassius PRiETT. M. Antonio Cos..
II. T\ E tuafde et benevolentia in nos nifiperfuafum effet nobis,
non fcripfiffemus hcec tibi; quce profeSlo, cum i/ium animum
habes, in optimampartem accipies. Scribitur nobis, magnam vetera^
norum multitudinem Romam conveniffe jam, et ad Kai. fun.futU"
ram muita majorem. De tefi dubitemus, aut vereamur,fimus nofri
difjimiies. Sed certe, cum ipf in tua potefiatefuerimus, tuoque ad~
duBi confiiio dimiferimus ex municipiis nofros neceffarios ; neque fo-
lum ediBoyfed etiam literis, idfecerimus; dignifumus, quos habeas^
tui confiiii participes, in ea prcefertim re, quce ad nos pertinet. ^are
petimus a te, facias nos certiores- tuce voiuntatis in nos : putefne nos
tutos fore in tanta frequentia militum veteranorum, quos etiam de
reponenda ara cogitare audimus ; quod velle te, probare vix quif-
quam poffe videtur, qui nosfalvos et honejios velit. Nos ab initia
fpeSiafJe otium, nec quidquam aliud libertate communi qucefffe, exi^
tus declarat. Fallere nemo nos potejl, nifi tu ; quod certe abeft a tuc^
virtute etfde : fed alius nemofacultatem habet decipiendi nos : tibi
enim uni credidimus, et credituri fumus. Maximo timore de nobis^
afficiuntur amici nofiri : quibus etfi tuafdes explorata efi, tamen il^
lud in mejitem venit, midtitudinem veteranorum facilius impelli ah
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 295/537
AD FAMILIARES LIB. XI. 277
alio quolibett quam a te retineri, pojfe, Refcribas nobis ad omnia,
rogamus. Na?n illud valde leve ejl ac nugatorium, ea re denuntia-
ium ejje veteranis, quod de commodis eorum menfefunio
laturusef-
fes, ^em enhn impedimento futurum putas, cum de nobis certum
Jit nos quieturos f Non debemus cuiquam videri nimium cupidi vita,
cum accidere nobis nihil pofjitfine pernicie et confufione omnium re-
rum, Vale.
Brutus et Cassius Pr^tt. Antonio Cos. S. 0.
III. Vlvalesy bene efl, Literas tuas legimuSyfimiUimas edi5li tui,
contumeliofas, minaces, minime dignas, qua a te nobis mit-
terentur, Nos, Antoni, te nulla lacefjivimus injuria-, neque miratu-
rum credidimus, fi prcetores et ea dignitate homines aliquid ediSlo
pofulqffemus a confule. ^odfi indignaris aufos effe idfacere, concede
nobis, ut doleamus, ne hoc quidem abs te Bruto et Cafjio tribui. Nam
de deleBibus habitis, et pecuniis imperatis, exercitibus follicitatis,
et nuntiis trans mare mifjis, quod te queftum effe negas -, nos qui-
dem tibi credimus optimo animo te feciffe ', fed tamen 7ieque agnof-
cimus quidquam eorum, et te miramur, cum hac reticueris, non
potuiffe continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Ccefaris
objiceres, Illud vero quemadmodum ferendum fit, tute cogita, non
Itcere prcetoribus, concordice ac libertatis caufa, per edidlum defuo
jure decedere, quin cojful arma minetur, ^orum fducia, nihil efi
quod nos terreas : neque enim decet, aut convenit nobis, periculo
ullifiibmittere animum noftrum ; neque efl Antonio pofiulandum, ut
iis imperet, quorum opera liber efl. Nosfi alia hortarentur, ut bel-
lum civile fufcitare vellemus, literce tuce nihil proficerent : nulla
enim minantis auSioritas apud liberos eft, Sedpulchre intelligis, non
pojje nos quoquam impelli ; et fortajfis ea re minaciter agis, utju-
dicium ncfirum metus videatur, Nos in hacfejjtentia fumus, ut te
cupiamus in libera republica magnum atque honefium effe ', vocemus
te ad nullas hiimicitias -, fed tamen pluris ncfirmi libertatem, quam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 296/537
278 EPISTOLARUMtuam amkitmm, cejlimemus, ^u etiam atque etiam 'Vide, quid fuf-
cipiast quid fufiinere pojjis ; neque quam diu vixerit Cafar, fed
quam non diu regnarit, fac cogites, Deos qucefumus, confilia tua
reipublica falutaria fint, ac tibi : fi minus, ut, falva atque ho"
nefta republica, tibi quam minimum noceant, optamus, Pridie No-^
nas Sextiles*
D. Brutus Imp. Cos. design. Ciceroni S. D.
IV. 01 de tua in me voluntate duhitarem, multis a te verbis pete--
rem, ut dignitatem meam tuerere : fed profedio efi ita^ ut
mihi perfuafi, me tihi eje curce, Progrejfus fum ad Inalpinos cum
cxercitu, non tam nomen imperatorium captans, quam cupiens militi^
busfatisfacere, frmofque eos ad tuendas nofras res efficere ; quod
mihi videor confecutus ; nam et liheralitatem nofram et animum
funt experti. Cum omnium bellicofjjimis hellum gejji, multa cafella
cepi, multa vafavi, Nonfne caufa adfenatum literas mifi. Adjuva
nos tua fententia ; quod cumfacies, ex magna parte communi com-
modo infervieris. Vale*
M. CicERO D. Bruto Imp. Cos. des. S.
V. T U P U S, familiaris noflerj, cum a te venifTet, cumque
Romae quofdam dies commoraretur, ego eram in iis
locis, in quibus maxime me tuto eife arbitrabar. Eo fadtum eft,
ut ad te Lupus line meis literis rediret, cum tamen curaflet tuas
ad me perferendas, Romam autem veni a. d. v Idus Decem-
bris, nec habui quidquam antiquius, quam ut Panfam ftatim
convenirem ; ex quo ea de te cognovi, quas maxime optabam.
Quare hortatione tu quidem non eges, li ne illa quidem in re,
quae a te gefta efl pofl hominum memoriam maxima, horta-
torem defiderafti. lllud tamen breviter figniiicandum videtur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 297/537
AD FAMILIARES LIB. XL 279
populum Romanum omnia a te expedtare, atque in te aiiquan-
do recuperandae libertatis omnem fpem ponere. Tu, fi dies
no6lefque memineris (quod te facere certo fcio) quantam remgefTeris j non oblivifcere profedto, quantas tibi etiam nunc ge-
rendae fmt. Si enim ifte provinciam nadtus erit, cui quidem
ego femper amicus fui antequam illum intellexi non modo
aperte, fed etiam libenter, cum republica bellum gerere^ fpem
reliquam nuUam video falutis. Quamobrem te obfecro iifdem
precibus, quibus fenatus populufque Romanus, ut in per-
petuum rempublicam dominatu regio liberes ; ut principiis
confentiant exitus. Tuum eft hoc munus, tuas partes, a te hoc
eivitas, vel omnes potius gentes, non expedlant folum, fedetiam poftulant. Quanquam, cum hortatione non egeas, ut
fupra fcripfi, non utar ea pluribus verbis : faciam illud quod
meum eft, ut tibi omnia mca officia, fludia, curas, cogitatio-
nes, pollicear, quae ad tuam laudem et gloriam pertinebunt.
Quamobrem velim tibi ita perfuadeas, me cum reipublicse cau-
fa, quag mihi vita mea eft carior, tum quod tibi ipfe faveam,
tuamque dignitatem amplificari velim, tuis optimis confiliis,
amplitudini, gloriae, nullo loco defuturum. Vale.
M. CiCERo D. Bruto Imp. Cos. d e s. S.
VI. T U PUS nofter cum Romam fexto die Mutina venifi^et,
poftridie me mane convenit, tuaque mihi mandata di-
ligentiflime expofuit, et literas reddidit. Quod mihi tuam dig-
uitatem commendas, eodem tempore exiftimo, te mihi meam
dignitatem commendare, quam mehercule non habeo tua ca-
riorem. Quare mihi gratifiimum facies, fi exploratum habebis,tuis laudibus nullo loco nec confilium, nec ftudium, meum
defuturum. Cum tribuni plebis edixififent, fenatus adeftet a. d.
XIII Kal. Jan. haberentque in animo de praefidio confulum de-
fignatorum referre^ quanquam fbituctam in ikmtum ante Kal.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 298/537
28o EPISTOLARUMJan. non venire, tamen cum eo die ipfo edidlum tuum propo-
litum efTet, nefas effe duxi aut ita haberi fenatum, ut de tuis
divinis in rempublicam meritis fileretur, (quod fadum effet,
nifi ego veniffem) aut etiam fi quid de te honorifice diceretur,
me non adeffe. Itaque in fenatum veni mane : quod cum effet
animadverfum, frequentifiimi fenatores convenerunt. Quae de
te in ienatu egerim, quae in concione maxima dixerim, alio-
rum te literis malo cognofcere. Illud tibi perfuadeas velim, me
omnia, quae ad tuam dignitatem augendam pertinebunt, quae
efl per fe ampliffima, fummo femper fludio fufcepturum et de-
fenfurum : quod quanquam intelligo me cum multis effe fac-
tururrij tamen appetam hujus rei principatum. Vale.
M. CiCERo D. Bruto Imp. Cos. des. S.
VII. r^ UM adhibuiffet domi mese Lupus me, et Libonem,
et Servium, confobrinum tuum, quas mea fuerit {en^
tentia, cognofTe te ex M. Seio arbitror, qui noflro fermoni in-
terfuit. Reliqua, quanquam ftatim Seium Gra^ceius efl fubfe-
cutus, tamen ex Grasceio poteris cognofcere. Caput autem efl
hoc, quod te diligentifTime percipere et meminiffe velim, ut ne
in libertate et falute populi Romani confervanda audloritatem
fenatus expeftes nondum liberi ; ne et tuum fadtum condem-
nes, (nullo enim publico confilio rempublicam liberafli ; quo
etiam eft res illa major et clarior) et adolefcentem, vel puerum
potius, Caefarem judices temere feciffe, qui tantam caufam pub-
licam privato confilio fufceperit ; denique, homines ruflicos,
fed fortiflimos viros civefque optimos, dementes fuifle judi-
ces, primum milites veteranos, commilitones tuos, deinde le-
gionem Martiam, legionem quartam, quae fuum Confulem
hoflem judicaverunt, feque ad falutem reipublicce defenden-
dam contulerunt. Voluntas fenatus pro au<floritate haberi de-
bet^ cum audoritas impeditur metu. Poftremo, fufcepta tibi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 299/537
AD FAMILIARES L I B. XL 281
caufa jam bis efl, ut non fit integrum; primum Idibus Martiis;
deinde proxime, exercitu novo et copiis comparatis. Quam-
obrem ad omnia ita paratus atque animatus debes effe, non ut
nihil facias, nifi julTus ; fed ut ea geras, quas ab omnibus fum-
ma cum admiratione laudentur. Vale.
M. CiCERo D. Bruto Imp. Cos. des. S.
VIII. p O tempore Polla tua mifit, ut ad te, fi quid vellem,
darem literarum, cum, quid fcriberem, non habe-
bam. Omnia enim erant fufpenfa propter expedtationem lega-
torum ; qui quid egilTent, nihil dum nuntiabatur. Hac tamen
fcribenda exiftimavi: primum fenatum populumque Romanum
de te laborare, non folum falutis fuas caufa, fed etiam dignitatis
tuffi. Admirabilis enim eft quaedam tui nominis caritas, amor-
que in te fmgularis omnium civium. Ita enim fperant atque
confidunt, ut antea rcge, fic, hoc tempore, regno, te rempub-
licam liberaturum. Romce deledlus habetur, totaque Italia^ ii
hic dele(5lus appellandus efl, cum ultro fe offejunt omnes ^ tan-
tus ardor occupavit animos hominum defiderio libertatis, odio-
que diutinse fervitutis. De reliquis rebus a te jam exped;are li-
teras debemus, quid ipfe agas, quid nofler Hirtius, quid Caefar
meus ;quos fpero brevi tempore focietate vidloriae tecum co-
pulatos fore. Reliquum efl, ut de me id fcribam, quod te ex
tuorum literis et fpero et malo cognofcere, me neque deeffe
uUa in re, neque unquam defuturum, dignitati tuae. Fac valeas.
D. Brutus M. Ciceroni S. D.
IX. pAN S A afnijfo, quantum detrlmenti refpuhlica acceperity
non te prcEterit, Nunc auBoritate et prudentia tua pro-.
Jpicias oportetj ne inimici nojiri, ConJuUbus Jublatis, fperent Je
ToM. VIL N n
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 300/537
282 E P I S T O L A R U M '
convalefcere pojfe. Ego, ne conjijlere pofjit in Italia Antonius, daho
operam: fequar eum confejiim. Utrumque me pr^Jlaturum fpero, ne-
aut Ventidius elabatur, aut Antonius in Italia moretur. In primis
rogo ie, ad honiinem ventofffimum Lepidum mittas^ ne bellum nohis
redintegrare pojjit, Antoniofhi conJunSio. Najn de Pollione Afnio,
puto te perfpicere, quidfadiurusft. Mult^, et bon^e, etfrmee, funt
legiones Lepidi et Afnii. Neque h^vc idcirco tibifcribo, quod te non
eadem adverterefciam, fed quod mihi perfuajijfmum ef, Lepidum
redlefadlurum nunquam, fforte vobis id de hoc dubium efl. Plan-
cum quoque confirmetisy oro ; quemfpero, pulfo Antonio, reipublica:
non defuturmm Sife Alpes Antonius trajecerit^ conjiitui prcefidiwn
in Alpibus collocare, et te de omni re facere certiorem. m KaL
Maiiy ex cafiris Regii,
D. Brutus M. Ciceroni S. D.
X. '^TON mihi rempublicam plus debere arbitror, quam me tibi,
Gratiorem me effe in te pojje, quam ifii perverfifint in me,
exploratum habes :fi
tamen hoc temporis videatur dici caufa, malle
me tuum Judicium, quam ex altera parte ommum ifiorum. 'Tu enim
a certo fenfu et vero judicas de nobis ; quod ifii ne faciantf fummamalevolentia et livore impediuntur. Interpellent me, quo minus hono-
ratusfim, dum ne interpellentf quo minus refpublica a me commode
admimfirari poffit : qUiS quantofit in periculo, quam potero brevff-
me, exponam. Primum omnium, quantam perturbationem rerum ur-
hanarum afiferat obitus Confulum, quantamque cupiditatem homini-*
hus injiciat vacivitas, non tefugit. Satis me multa fcripffe, quce
literis commendari poffnt, arbitror. Scio enim, cuifcribam. Re~
vertor nunc ad Antonium;
qui exfuga cum parvulam manum pe-
ditum haberet inermium, ergafiula folvendo, omneque genus homi-
num arripiendo, fatis magnum numerum videtur eff^ecijje. Huc ac-
cejfit manus Ventidii, quce trans Apenninum itinerefa5io difficillimo
ad Vada pervenit, atque ibife cum Antonio conjunxit. Efi numerus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 301/537
AD FAMILIARES L I B. XL 283
veferanonm et arjnatoriim fatis freqtiens cim Ventidio. Conjtfid
Antonii hcec fmty necefje efl : aut ad Lepidum ut fe conferat, fi
recipitur \ aut Apeniiino Alpibufquefe
teneat, etdecurfionibus per
equites, quos habet multosy 'vafiet ea locat in quce incurrerit ; aut rur-
fusfe in Etruriam referat, quod ea pars Itali<^fne exercitu ef. ^od
Ji me Cafar audijfet, atque Apenninum tranfiffeti in tantas angufiias
Antonium compulifiani ut inopia potius, quam ferrOy conficeretur,
Sed neque Cafari imperari fotefi, nec Cafar exercitui fuo : quod
utrumque peffimum efi. Cum hccc taliafint ; quo minus, quod ad mc
pertinebit, homines ifiterpelle?2t, utfuprafcripfiy non impedio. Hctc
quemadmodum explicari pofiint, aut, a te cum explicabuntur, ne im--
pediantur, timeo. Alerejam milites non fofum. Cum ad rempubli'
cam liberandam accefjiy H-S mihi fuit pecu7iice cccc ampUus . 'Tan-
tum abefiy ut mea rei familiaris liberwn fit quidquam, ut omnes'
jam meos amicos cere alieno obfirinxerim. Septenum numerum nunc
legionum alo, qua difiicukate, tu arbitrare. Non^ fi Varronis the-
fauros haberem, fubjifiereJumptuipojem. Cum primum de Antonio
exploratum habuero, Jaciam te certiorem. 'Tu me amabis ita, Ji hoc
idem me in tefacerejenjeris. m Non. Maii, ex cafiris, Dertona,
D. Brutus Imp. Cos. des. M. Ciceroni S. D.
XI. J^ODEM exemplo a te mihi literce redditcefunt, quo pueri
mei attulerunt. 'Tantum me tibi debere exifiimo, quantum
perfohere dijicile efi. Scripfi tibi, quce hic gererentur, In itinere efi
Antonius : ad Lepidum proficifcitur ; ne de Planco quidemfpem ad-
huc ahjecit, ut ex libellis ejus animadverti, qui in me inciderunt. In-
quibus quos ad Afinium, quos ad Lepidum, quos ad PIancu?n, mitte-
ret,fcribebat. Ego tamen 7im habui ambiguum, et Jiatim ad Plan-
cum mifi : et biduo ab Allobrogibus, et totius Gallice, legatos ex-
pe^fo, quos confirfnatos domum remittam. 'Tu, quce ifiic opus erunt
admiJiifirari, profpicies, ut ex tua voluntate, reique publia^ com-
modo, fiant. Malevolentice hominum in me, fi poteris, occurres : fr
N n 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 302/537
EPISTOLARUMnon poterisf hoc confolaberei quod me de Jlatu meo nulHs contU"
meliis deterrere fojjunt. Pridie Nonas Maii, ex cajiris, fnihus.
^tatiellenjium^
M. CicERo D. Bruto Imp. Cos. d e s. S.
XII. '"V^ R E S uno die a te accepi epiftolas, unam breveniy
quam Flacco Volumnio dederas, duas plenioresjqua-
rum alteram tabellarius T. Vibii attulit, alteram ad me mifit
Lupus. Ex tuis literis, et ex Graeceii oratione, non modo non
reftincflum bellum, fed etiam inflammatum, videtur. Non du-
bito autem pro tua fmgulari prudentia, quin perfpicias, fi ali-
quid firmitatis nadtus fit Antonius, omnia tua illa praeclara in
rempublicam merita, ad nihilum elle ventura. Ita enim Ro-
mam erat nuntiatum, ita perfuafum omnibus, cum paucis iner-
mis, perterritis metu, fradlo animo fugiife Antonium. Qui li
ita fe habet, ut, quemadmodum audiebam de Graeceio, confligi
cum eo fme periculo non poflit, non ille mihi fugifl^e a Mutina
videtur, fed locum belli gerendi mutafl"e. Itaque homines alii
fadli funt. Nonnulli etiam queruntur, quod perfecuti non fltis :
opprimi potuifl!e, fi celeritas adhibita efl"et, exifl:imant. Om-nino efl; hoc populi, maximeque nofl:ri, in eo potiflimum abuti
iibertate, per quem eam confecutus fit. Sed tamen providen-
dum fit, ne quas jufta querela eflfe poflit. Res flc fe habet : Is
bellum confecerit, qui Antonium opprefl^erit. Hoc quam vim
habeat, te exifl,imare malo, quam me apertius fcribere.
D. B R u T u s M. T» C I c E R o N I S. D.
XIII. ^AM non ago tibi gratias : cui enim re vix referre poffumt
%J kuic verbis 72on patitur resfatisfieri. Attendere te voloy
quce hi manibus funt : qua enim prudentia es, nihil tefugietyfi meas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 303/537
AD FAMILIARES L I B. XI. 2^5
Uteras dUigenter legeris, Sequi confejlim A?itonium his de caitjis,
Cicero, non potui. Eratn Jine equitibus, Jine jumentis : Hirtium
perijje nejciebam : Ccefari non credebam, priujquam convenijjem ct
collocutus ejjem, Hic dies hoc modo abiit. Pojiero die mane a Panfa
fiim arcejjitus Bononiam. Cum in itinere efem, nuntiatum mihi ejt
eum mortuum ejfe. Recurri ad meas copiolas : fc enim vere eas np-
pellare fofum. Su?it extenuatijjijnce, et inopia omnium rerum pcjjime
accepti^. Biduo me Antonius antecejjit ; itinerafecit midto majora
JugienSy qua?n egoJeque?is : ille e?iim iit pajjiin, ego ordi?iatim. ^ia-
cunque iitf -ergajiula folvit i homines arripuit i co?tJiitit ?2ujqua??i
prius, quam ad Vada venit. ^em locum volo tibi ejje notu?n. Jacet
inter Ape?ininum et Alpes, impeditijjimus ad iterJaciendu?n. Cu?n
abejfem ab eo millia pa£uu?n triginta, etfejam Ventidius CQ?ijimxiJj'et
co?icio ejus ad me ejl allata, in qua petere ccepit a niititibus, ut fe
trans Altesfequerentur : fibi cum M. Lepido conve?iire. Succlama-
tum ef, etJrequenter a militibus Ventidianis fnamjuos valde quam
paucos habet) fbi aut in Italia pereundu?n ejfe, aut vincendum.
Etiam orare coeperunt, ut Pollentiam iterfacerent. Cum fufinere
eos non poffet^ in poferu?n diem iterfuum contulit. Hac re ?nihi nun-
tiata, Jiatim quinque cohortes Pollentiam prcemif, ?neu?nque iter eo
co?2tuli. Hora ante prcefidium meum Pollentiam venit, qua?n ''Trebel-
lius cu?n equitibus. Sane qua?nfum gavifus. In hoc enim viBoriam
puto confjlere. InJpem venerant, quod ?2eque Planci quatuor legio-
nes om?iihu5fuis copiis pares arbitraba?2tur, neque ex Italia ta?n ce-
leriter exercitum trajici pojje credebant. ^os ipf adhucfatis arro-
ganter Allobroges, equitatufque o?nnis, qui eo pra?nijfus crat a no-
bis, fufineba?2t ; nojlroque adventu fijli?ierifacilius pojfe co?2fidi??2Us.
I^amenf quo etiam cafu IJiiramJe trajecerint, ?2e quod detrimentu?n
reipublicce injunga?2t, fumma a ?7obis dabitur opera. Vos magmun
anim ?n opti?na?nque fpem de fum?na republica habere voIu??ius,
cim et ?20s et exercitus ?2ofros fngulari co?2cordia co??junBos, ad
o??2?iia pro vobis videatis paratos. Sed ta?ne?i ?2ihil de diligentia
re??2ittere debetis, dareque opera?n, ut quam paratijfimi et ab
exercitiL reliqiiijque rebus pro vefra Jalute contra fceleratifji?na?m
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 304/537
286 EPISTOLARUMconfpirationem hojlium conjiigamus. ^i quidem eas copias, quas diu
Jimulatione reipublicce comparabant,Jubito ad patrice periculum con-
verterunt. Vale,
. M. T. C. D. Bru T o Imp. Cos. des. S. P. D.
XIV. ]yr IRABILITER, mi Brute, laetor, mea confilia
meafque fententias a te probari de decemviris, de
ornando adolefcente. Sed quid refert ? mihi crede, homini non
gloriofo, plane jam, Brute, frigeo. Qi^y(xm enim erat meum
Senatus : id eft jam dilTolutum. Tantam fpem attulerat explo-
ratae vidtoriae tua praeclara Mutina eruptio, fuga Antonii, con-
cifo exercitu, ut omnium animi relaxati fmt, meaeque illcE ve-
hementes contentiones tanquam <7->c;ct^6t%/a/ q^q videantur. Sed,
ut ad rem redeam, legionem Martiam et quartam negant, qui
illas norunt, ulla conditione ad te poffe perduci. Pecuniae,
quam defideras, ratio poteft haberi, eaque habebitur. De Bruto
arceffendo, Caefareque ad Italias praefidium tenendo, valde tibi
affentior. Sed, ut fcribis, habes obtredlatores; quos equidem
facillime fuflineo, fed impediunt tamen. Ex Africa legiones
expedtantur. Sed bellum iflic renatum mirantur homines : nihil
tam praeter fpem unquam. Nam die tuo natali vidloria nuntiata,
in multa faecula videbamus rempublicam liberatam. Novi ti-
mores retexunt fuperiora. Scripfifli autem ad me iis, quas Idi-
bus Maiis dedifti, modo te accepiffe a Planco literas, non reci-
pi a Lepido Antonium. Id fi ita efl, omnia faciliora: fin aliter,
magnum negotium ; cujus exitum ne extimefcam, tua? partes
funt. Ego plus, quam feci, facere non pofTum. Te tamen,
id quod fpero, omnium maximum et clariflimum videre cu-
pio. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 305/537
AD FAMILIARES L I B. XI. 287
' M. T. C. D. Bruto Imp. Cos. des. S. P. D.
XV. p TS I mihi tuae literae jucundiffimae funt, tamen ju-
cundius fuit, quod in fumma occupatione tua Planco
collegse mandafti, ut te mihi per literas excufaret, quod fecit
ille diligenter. Mihi autem nihil amabilius ofEcio tuo et dili-
gentia. Conjundlio tua cum collega, concordiaque veftra, qu?e
literis communibus declarata eft, fenatui populoque Romano
gratiffima accidit. Quod fupereft, perge, mi Brute, et jam non
cum aliis, fed tecum ipfe certa. Plura fcribere non debeo, prse-
fertim ad te -, quo magiftro brevitatis uti cogito. Literas tuas
vehementer expedto, et quidem tales, quales maxime opto.
M. T. C. D. Bruto Imp. Cos. des. S. P. D.
XVI. pERMAGNI intereft, quo tibi haec tempore epiftola
reddita fit j utrum, cum follicitudinis aliquid habe-
res; an, cum ab omni moleftia vacuus efles. Itaque ei praecepi,
quem ad te mift, ut tempus obfervaret epiftolae tibi reddendae.
Nam quemadmodum coram, qui ad nos intempeftive adeunt,
molefti faspe funt; fic epiftolae ofFendunt non loco redditae. Si
autem, ut fpero, nihil te perturbat, nihil impedit ; et ille, cui
mandavi, fatis fcite et commode tempus ad te cepit adeundi
confido me, quod velim, facile a te impetraturum. L. Lamia
praeturam petit : hoc ego utor uno omnium plurimum. Magna
vetuftas, magna confuetudo, intercedit, quodque plurimum
valet, nihil mihi ejus eft familiaritate jucundius. Magno pras-
terea beneficio ejus magnoque merito fum obligatus : nam
Clodianis temporibus, cum equeftris ordinis princeps eftet,
proque mea falute acerrime propugnaret, a Gabinio confule
relegatus eft ; quod ante id tempus civi Romano contigit
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 306/537
288 EPISTOLARUMneminl. Hoc cum populus Romanus meminit, me ipfum non
meminifTe turpiffimum eft. Quapropter perfuade tibi, mi
Brute, me peterc prsturam. Quanquam enim Lamia fummo
fplendore, fumma gratia, efl, magnificentiirmio munere aedili-
tio j tamen, quafi ea ita non cfTent, ego fufcepi totum nego-
tium. Nunc, fi me tanti facis, quanti certe facis, cum equitum
centurias tenes, in quibus regnas, mitte ad Lupum noftrum,
ut is nobis eas centurias conficiat. Non tenebo te pluribus.
Ponam in extremo quod fentio : Nihil efl, Brute, omnia cum
a te expedlem, quod mihi gratius facere pofTis.
M. T. C. D. Bruto Imp. S. D.
XVII. T AM I A uno omnium familiarifHme utor. Magna
ejus in me non dico ofiicia, fed merita, eaque funt
populo Romano notifTmia. Is magnificentifiimo munere aedi-
litatis perfundtus petit pr-cEturam 3 omnefque intelligunt, nec
dignitatem ei deeffe, nec gratiam. Sed is ambitus extare vide-
tur, ut ego omnia pertimefcam, totamque petitionem Lamice
mihi fuflinendam putem. In ea re quantum me poffis adjuvare,
facile perfpicio:
nec vero, quantum mea caufavelis,
dubito.Velim igitur, mi Brute, tibi perfuadeas, nihil me majore flu-
dio a te petere, nihil te mihi gratius facere poffe, quam fi
omnibus tuis opibus, omni ftudio, Lamiam in petitione juve-
ris : quod ut facias, vehementer te rogo.
M. T. C. D. B R u T o Imp. Cos. d e s. S. D.
XVIII. p T S I ex mandatls, quae Galbae Volumnioquead
Senatum dedifli, quid timendum fufpicandumque
putares, fufpicabamur ; tamen timidiora mandata videbantur,
quam erat dignum tua, populique Romani, vidoria. Senatus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 307/537
AD FAMILIARES L I B. XI. 289
autem, mi Brute, fortis eft, et habet fortes duces. Itaque
molefte ferebat fe a te, quem omnium, quicunque fuilTent,
fortiffimum judicaret, timidum atque ignavum judicari. Et-enim, cum, te inclufo, fpem maximam omnes habuiffent in
tua virtute, florente Antonio -, quis erat, qui quidquam time-
ret, profiigato illo, te liberato ? Nec vero Lepidum timeba-
mus. Quis enim elfet, qui illum tam furiofum arbitraretur, ut
qui in maximo bello pacem velle fe dixiffet, is in optatifTima
pace bellum reipublicae indiceret ? Nec dubito, quin tu plus
provideas. Sed tamen, tam recenti gratulatione, quam tuo
nomine ad omnia deorum templa fecimus, renovatio timoris
magnam molefliam af^erebat. Quare velim equidem, id quod
fpero, ut plane abjedtus et fradtus fit Antonius : fm aHquid
virium forte collegerit, fentiet nec fenatui confilium, nec po-
pulo Romano virtutem, deeffe, nec reipublicae, te vivo, im-
peratorem. xiiii KaL Jun.
D. Brutus M. T. Ci c e r o n I S. P. D.
XIX. y/D Jenatum quas Uteras mifi, veUm prius perlegas, et,
Jiqua tihi videbuntur, commutes. Necejfario me JcripJJfe,
ipje animadvertes. Nam cum putarem, ^iartam et Martiam legio-
nes mecumjuiuras, ut Drijo Pauloque placuerat, vobis ajjentienti-
hus, minus de reliquis rehus lahorandum exijiimavi. Nunc vero, cum
Jim cum tironibus egentijfimis, valde et meam et vejtram vicem ti-
meam necejje ejl. Vicetini me et M. Brupum pracipue ohjervant.
His ne quam patiare injuriam fieri in fenatu vernarum cauja, a te
peto. Caujam hahent optimam, officium in rempuhlicamJummum^
genus hominum adverjariorum Jeditiojum et inertijfimum. xii KaL
yun. VercelUs.
ToM. VIL O o
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 308/537
290 EPISTOLARUM
D. Brutus Imp. Cos. des. M. T. Ciceroni S. P. D.
XX. (^UOD pro me nonfaclo, Idpro te facere meiis tn te mnor,
^^K3 tuaque officia cogunt, ut tlmeam, Scepe enim mlhi cum
effet didlum^ neque a me contemptum^ noviffime Labeo Segulius, homo
fuifimiUimus, narravit mihi apud Cafarem fe fuijfe, multumquefer-
monem de te habitum ejfe : ipfum Ccefarem nihilfane de te quejium^
nijt didlum, quod diceret te dixjfe, laudandum adolefcentem, or-
nandum, toUendum : fe non ejfe commjfurum, iit tolU pojfit. Hoc
ego Labeonem credo illi retulijfe, aut finxijfe di^um, non ab ado-
lefcente prolatum, Veteranos vero pejjime loqui volebat Labeo me
credere, et tibi ab iis injlare periculum, maximeque indignari,
quod in decemviris neque Ccefar, neque ego, habiti ejfemus, atque
omnia ad vefrum arbitrium ejfent collata. Hcec cum audijfem, et
jam in itinere cjfem, committendum nondum putavi, prius ut Alpes
tranfgrederer, quam, quid ific ageretur,fcir£m. Nam de tuo peri-
culo, crede mihi, jadlatione verborum et denuntiatione periculi
fperare eos, te pertimefaSlo, adolefcente impulfo, pojfe magna con-
fcqui prcemia ; et totam ifam cantilenam ex hoc pendere, ut quani
plurinuim lucrifaciant. Neque tamen non te cautum ejje volo, et in-
Jtdias vitantem : nihil enim tua mihi vita potejl ejfe jucundius, ne-
que carius. Illud vide, ne timendo magis timere cogare ; et, qui-
hus rebus potef occurri veteranis, occurras. Primum, quod dejide-
rant de decemviris, facias ; deinde, de pramiis. Si tibi videtur,
agros eorum militum, qui cum Antonio veteranifuerunt, his dandos
cenfeas ab utrifque nohis. De nummis, lente, ac ratione habita pe-
cunice : Senatum de ea re confituturum. ^atuor legionibus iis, qui-
hus agros dandos cenfuifis, video facultatem fore ex agris Syllanis
et agro Campano. ^qualiter, aut forte, agros legionibus ajfignari
puto oportere. Hcec me tibifcribere non prudentia mea hortatur, fed
amor in te, et cupiditas otii; quodfne te conffere non potef. Ego,
nif valde necejfe fuerit, ex lialia non excedam. Legiones armo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 309/537
AD FAMILIARES L I B. XI. 291
faro : fpero me non pejjimum exercitum habitunim ad o?mies cafus et
impetus hominum, De exercitu, quem Panfa habuit^ legionem mihi
Ccefar nonremittit.
Ad hashterasjlatim mihi
refcribe, tuorumquealiquem mitte^ f quid reconditum magis erit^ mequefcire opus ejfe
putaris. Fale. viu. Kal. Jan. Eporedia.
M. T. C. D. Bru T o Imp. S. P. D.
XXI. T^ 1 1 ifli Segulio malefaciant, homini nequiflimo om-
nium, qui funt, qui fuerunt, qui futuri funt. Quid ?
tu illum tecum folum, aut cum Caefare, qui neminem pra?ter-
miferit, quicum loqui potuerit, cui non eadem ifta dixerit ?
Te tamen, mi Brute, fic amo, ut debeo, quod iftud, quidquid
elTet nugarum, me fcire voluifti: fignum enim magnum amoris
dedifti. Nam quod idem Segulius, veteranos queri, quod tu et
Caefar in decemviris non elfetis iutinam ne ego quidem eifem.
Quid enim moleflius? Sed tamen cum ego fenliffem, de iis qui
exercitus haberent, fententiam ferri oportere ; iidem illi, qui
folent, reclamarunt. Itaque excepti etiam eflis, me vehementer
repugnante. Quocirca Segulium negligamus, qui res novas
quaerit; non quo veterem comederit, (nullam enim habuit) fed
hanc ipfam recentem novam devoravit. Quod autem fcribis,
te, quod pro te ipfo non facias, id pro me, ut de me timeas
aliquid ; omni te, vir optime, mihique cariffime Brute, de me
metu libero. Ego enim, quae provideri poterunt, non fallar in
iis; quae cautionem non habebunt, de his non ita valde laboro.
Sim enim impudens, fi plus poftulem, quam homini a rerum
natura tribui potefl. Quod mihi praecipis ut caveam, ne ti-
mendo magis timere cogar ; et fapienter et amiciflime prasci-
pis. Sed velim tibi perfuadeas, cum te conflet excellere hoc
genere virtutis, ut nunquam extimefcas, nunquam perturbere,
me huic tuae virtuti proxime accedere. Quamobrem neque
metuam quidquam, et cavebo omnia. Sed vide, ne tua jam,
O o 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 310/537
292 EPISTOLARUMmi Brute, culpa futura fit, fi ego quidquam timeam. Tuis
eiiim opibus, et confulatu tuo, etiam fi timidi effemus, tamen
omnem timorem abjiceremus i prasfertim cum perfuafum om-
nibus effet, mihique maxime, a te nos unice diligi. Confiliis
tuis, qu£e fcribis de quatuor legionibus, deque agris affignan-
dis ab utrifque veftrum, vehementer affentior. Itaque cum
quidam de collegis noflris agrariam curationem ligurrirent,
diflurbavi rem, totamque vobis integram refervavi. Si quid
erit occultius, et (ut fcribis) reconditum, meorum aliquem
mittam, quo fidelius ad te literae perferantur. Vale. Pridie
Nonas Junii.
M. T. C. D. Bru T o Imp. S. P. D.
XXII. /^ U M Appio Claudio, Caii filio, fumma mihi necef-
fitudo efl, multis ejus ofiiciis et meis mutuis con-
llituta. Peto a te majorem in modum, vel humanitatis tuae,
vel mea caufa, ut eum audtoritate tua, quae plurimum valet,
confervatum velis. Volo te, cum fortiflimus vir cognitus fis,
ctiam clementiffimum exiflimari. Magno tibi erit ornamento,
nobiliffimum adolefcentcm beneficio tuo effe falvum. Cujus
quidem caufa hoc melior debet effe, quod pietate addud:us,
propter patris reftitutionem, fe cum Antonio conjunxit. Quare
etfi minus veram caufam habebis, tamen vel probabilem ali-
quam poteris inducere. Nutus tuus poteft hominem, fummo
loco natum, fummo ingenio, fumma virtute, officiofiffimum
praeterea et gratiflimum, incolumem in civitate retinere. Quod
ut facias, ita a te peto, ut majore fludio, magifve ex animo
petere non pofiim. Vale.
»-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 311/537
AD FAMILIARES L I B. XI. 293
D. Brutus M. T. Ci ceron I S. P. D.
XXIIL \T0 S h'ic valemus redle\ et, quo melius valeamus^ ope-
raw. dahimus. Lepidus commode de nobis fentire vide-
iur. Omni timore depojito, dcbemus libere reipublicne confulere, ^od
f, omnia ejfent aliena, tamen tribus tantis exercitibus propriis reipub-
lica valentibus, magnum animum habere debebas, quem et fcmper
babufli, et nunc, fortuna adjuvante, augere potes. ^^ tibifupe-
rioribus literis mea imnu fcripf, terrendi tui caufa hofnines loquun-
tur. Sifrenum momorderis, peream, Jt te omnes^ quot funt, conan-
tem loquiferre poterint. Ego, tibi ut antea fcripfi, dum mihi a te.
litera veniant, in Italia morabor. viu. Kal. Jun. Eporedia.,
C I C E R O D. B R U T o S. P. D.
XXIV. '^TA R R O tibi, antea fubirafcebar brevitati tuarum,
literarum : nunc mihi loquax efle videor. Te igi-
tur imitabor. Quam multa quam paucis ? Te re<5te valere,
operamque dare, ut quotidie melius : Lepidum commode fen-
tire : tribus exercitibus quidvis nos oportere confidere. Si
timidus effem, tamen ifta epiflola mihi omnem metum abfter-
iifles. Sed, ut mones, frenum momordi. Etenim qui, te in-
clufo, omnem fpem habuerim in te, quid nunc putas ? Cupio
jam vigiliam meam, Brute, tibi tradere -, fed ita ut ne defim
conftantiae mese, Quod fcribis, in Italia te moraturum, dum
tibi literae meae veniant ; fi per hoftem licet, non. erraris
multa enim Romae. Sin adventu tuo bellum confici poteil:,
nihil fit antiquius. Pecunia, expeditifilma qu^ erat, tibi de-
creta eft. Habes amantifTimum Servium. Nos non defumus»
Vale. VIII. Idus Junias.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 312/537
294 EPISTOLARUM
M. T. C. D. B R u T o S. P. D.
XXV. pXSPECTANTI mihl tuas quotidie literas, Lu-
pus nofter fubito denuntiavit, ut ad te fcriberem, fi
quid vellem. Ego autem, etfi, quid fcriberem, non habebam,
(adta enim ad te mitti fciebam ; inanem autem fermonem lite-
rarum tibi injucundum effe audiebam) brevitatem fecutus fum,
te magiftro. Scito igitur, in te et in collega fpem omnem efle.
De Bruto autem nihil adhuc certijquem ego, quemadmodum
praecipis, privatis literis ad bellum commune vocare non deii-
no. Qui utinam jam adelTet : inteftinum urbis malum, quodeft non mediocre, minus timeremus. Sed quid ago ? non imi-
tor Xa,Kcovicr(jCov tuum ? altera jam pagella procedit. Vince et
vale. XIV Kal. Quint.
D. Brutus Imp. M. T. Ciceroni S. P. D.
XXVI. ll/JAXIMO meo dolore hoc Jolatio utor, quod intcUl'
gunt homines, nonjine caufa me timuijfe i/ia, qur aC'
ciderunt. Deliberent, utrum trajiciant legiones ex Africa, necne ; et
ex Sardinia : Brutum arceffant, necne : et mihi fiipendium dent,
an non decernant. Ad fenatum literas mif. Crede mihi, nif ifta
omnia ita fiunt quemadmodum fcribo, magnum nos omnes adituros
periculum. Rogo te, videte quibus hominibus negotium detis, qui ad
me legiones adducant. Et fide opus efi et celeriiate, ni Non. Jun.
ex cafiris.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 313/537
AD FAMILIARES L I B. XL 295
M. C I C E R O
MA T I O S.
XXVIL "N^ O N D U M fatls conftitui, moleftiasne plus, an
voluptatis, attulerit mihi Trebatius nofter, homo
cum plenus officii, tum utriufque noftrum amantiffimus. Nam
cum in Tufculanum vefperi veniffem, poflridie ille ad me,
nondum fatis firmo corpore cum eifet, mane venit. Quem
cum objurgarem; quod parum valetudini parceret ; tum ille,
nihil fibi longius fuiffe, quam ut me videret. Num quidnam,
inquam, novi ? Detulit ad me querelam tuam ; de qua prius,
quam refpondeo, pauca prseponam. Quantum memoria repe-
tere prasterita poffum, nemo efl mihi te amicus antiquior : fed
vetuflas habet aliquid commune cum multis, amor non habet.
Dilexi te, quo die cognovi, meque a te diligi judicavi. Tuus
deinde difceffus, ifque diuturnus, ambitio noflra et vitse diffi-
militudo, non efl paffa voluntates noflras confuetudine con-
glutinari. Tuum tamen erga me animum agnovi multis annis
ante bellum civile, cum Caefar effet in Gallia. Quod enim
vehementer mihi utile effe putabas, nec inutile ipfi Caefari,
perfecifli, ut ille me diligeret, coleret, haberet in fuis. Multa
prastereo, quas temporibus illis inter nos familiariffime didta,
fcripta, communicata, funt : graviora enim funt confecuta.
Et initio belli civilis cum Brundufium verfus ires ad Csefa-
rem, venifti ad me in Formianum. Primum, hoc ipfum quan-
ti, prasfertim temporibus illis ? Deinde, oblitum me putas
confilii, fermonis, humanitatis tuas ? quibus rebus intereffe
memini Trebatium. Nec vero fum oblitus literarum tuarum,
quas ad me mififti, cum Caefari obviam veniffes in agro, ut
arbitror, Trebulano. Secutum illud tempus efl, cum me ad
Pompeium proiicifci five pudor meus coegit, five officium, five
fortuna. Quod officium tuum, quod fludium, vel in abfentem
me, vel in praefentes meos, defuit ? quem porro omnes mei et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 314/537
\J
296 E P I S T O L A R U M
inihl et fibl te amiciorem judicaverunt ? Veni Brundufium
oblitumne me putas, qua celeritate, ut primum audieris, ad
me Tarento advolaris ? quas tua fuerit affeiTio, oratio, coniir-
matio animi mei fracfti communium miferiarum metu ? Tan-
dem aliquando Roma; efle ccepimus : quid defuit noftra; fami-
liaritati in maximis rebus ? Quonam modo me gererem adver-
fus Coifarem, ufus tuo conlilio fum. In reliquis officiis, cui tu
tribuifti, excepto C^Efare, prister me, ut domum ventitares, ho-
rafque multas fsepe fuaviffimo fermone confumeres ? tum cum
etiam, fi meminifti, ut hasc <piXoa7(piiiJpci, fcriberem, tu me im-
pulifti. Poft Casfaris reditum, quid tibi majori curae fuit, quam
ut eifem ego illi quam familiariffimus ? quod effeceras. Quor-
fum igitur hcec oratio longior, quam putaram? quia fum admi-
ratus, te, qui hsec noffe deberes, quidquam a me commiffum,
quod effet alienum noffra amicitia, credidiffe. Nam praetcr haec,
quas commemoravi, quae teffata funt et illuffria, habeo multo
occultiora, qua; vix verbis exequi poffum. Omnia me tua de- jledtant : fed maxime maxima cum fides in amicitia, confilium,
gravitas, conftantia ; tum lepos, humanitas, literae. Quaprop-
ter redeo nunc ad querelam. Ego, te fuffragium tuliffe in illa
lege, primum non credidi : deinde fi credidiffem, nunquam id
fine aliqua juffa caufa exiftimarem te feciffe. Dignitas tua facit,
ut animadvertatur quidquid facias : malevolentia autem homi-
num, ut nonnulla durius, quam a te fadla fint, proferantur. Ea
tu li non audis, quid dicam, nefcio. Equidem, fi quando au-
dio, tam defendo, quam me fcio a te contra iniquos meos fo-
lere defendi, Defenfio autem efl duplex. Alia funt, quae liqui-
do negare foleam, ut de iflo ipfo fuffragio; alia, quas defendam
a te pie fieri et humane, ut de curatione ludorum. Sed te, ho-
minem dodiffimum, non fugit, fi Caefar rex fuerit, quod mihi
quidem videtur, in utramque partem de tuo officio difputari
poffe : vel in eam, qua ego uti foleo, Laudandam effe fidem et
humanitatem tuam, qui amicum etiam mortuum diligas ; vel
in eam, qua nonnulli utuntur, Libertatem patrias, vitas amici
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 315/537
AD FAMILIARES L I B. XI. 297
anteponendam. Ex his fermonibus utinam efTent delatas ad te
difputationes meae. Illa vero duo, quse maxima funt laudum
tuarum, quis aut libentius, quam ego, commemorat, aut {x-
pius ? te et non fufcipiendi belli civilis graviffimum audtorem
fuilTe, et moderandae vidloriae ; in quo qui mihi non aflentire-
tur, inveni neminem. Quare habeo gratiam Trebatio, fami-
liari noftro, qui mihi dedit caufam harum literarum ; quibus
nifi credideris, me omnis officii et humanitatis expertem ju-
^icaris : quo nec mihi gravius quidquam poteft effe, nec
te alienius.
Matius Ciceroni S.
XXVIII. IWfAGNAM voluptatem ex tuis Jltens cepi, quod,
qmm Jperaram atque optaram^ hahcre te de me
opinionem cognovi. De qua etji non dubitabmn, tamen, quia maximi
/}rjlimabam, ut incorrupta maneret, laborabam. Conjcius autem mibi
eram nihil a me commijjum ejje^ quod boni cujujquam offenderet ani-
mum. Eo minus credebam^ plurimis atque optimis artibus ornato tibi
iemere quidquam perjuaderi potuije, pr<;efertim in quem mea propenja
et perpetua fuijjet atque ejjet benevolentia. ^od cum, ut voiui, Jcio
ejfe ', rejpondebo criminibus^ qutbus tu pro me, ut par erat, tuajingu-
lari bonitate et amicitia nojlra^jape rejlitijli. Nota enim mihijunt,
qu^ in me poji Cc^Jaris mortem contulerint. Vitio mihi dant^ quod
mortem hominis necejjarii graviter Jero, atque eum, quem ddexi,
periijfe indignor. Aiunt mim^ Patriam amicitice prceponendam ejfe ;
perinde acjijam vicerint, obitum ejus reipublico'fuijfe utilem. Sed
non agam ajlute. Fateor me ad ifium gradum Japientice non perve-
nijfe. Neque enim Cajarem in dijfenjione civiliJum Jecutus ; Jed ai7ii-
cum, re quanquam offe?idebar, tamen non dejerui: neque beUum un-
quam civile, aut etiam caujam diJfenfonis,probavi\ quam etiam naj-
€entem extinguiJummefudui. Itaque in vi^oria hominis necejfarii^
neque honoris neque pecunice dulcedine Jum captus ;quibus pramiis
ToM. vn. p p
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 316/537
298^ ^yP- ISTOLARUMreliqui^ mlmts apud eum quam ego cum pojfent^ immoderaiefunt abujl.
Atque eiiam resfamiUaris mca, lege Ccefaris diminuta efi ; cujus'
heneficio pleriqucy qui Ca^faris morte l^^tantur^ remanferunt in civi-
tate. Civibus vidiis ut pa*'ceretur^ ceque ac pro m€a falute laboravi.
PoJJum igitur, qui omnes voluerim incolumes, eum^ a quo id im-
petratum efi, perijje non mdignari, cum prcefertim iidem homines
illi et invidice et exitio Juerint f Pledteris ergo, inquiunt, cum fac-
ium nofirum imjrobare audes. Ofuperbiam inauditam / alios infa-
cinore gloriari, aliis ne dolere quidem i^npunite Ucerel At hcsc etiam
fervisfemper liberafuerunt, timerent, gauderent^ dolerent, fuo po-
iius, quam alterius arbiirio : qua mmc, ut quidem ifii di^iiiant, //-
hertatis auSlores, metu nobis extorquere conaniur. Sed nihil agunt.
Nullius unquam pericuU terroribus ab officio, aut ab humaniiate, de-
fcifcam: nunquam emm honejiam moriemfugiendam, fcepe etiam op-
petendam, puiavi. Sed qmd tnihifuccenfeni,fi id opto, ut pceniteat eos-
fuifadli? Cupio enim Cafaris moriem omnibus effe acerbam. At de-
beo pro civili parte rempubhcam vellefalvam. Id quidem me cupere,
nifi et a?iie acla viia et reliqua meafpes, tacenie me, probat, dicen-
do vincere non pofiulo. ^iare majorem in modum te rogo, ut rempo-
tiorem craiione ducas ; mihique, fijentis expedire redie fieri, credas
fmllam communionem cum improbis ejfe pojfe. An quod adolefcens pra;-
fiiii, cum etiam errare cum excufatione pojfem, id. nunc, atate prce-
cipitaia, CGmmute?n, ac me ipje retexam f Nonfaciam ; neque, quod
difpliceat, commitiam, praterquam quod hominis mihi conjundliffi-
mi, ac viri ampliffimi, doleo gravem cafum. ^odfi
aliter efem
animatus, nunquam, quod facerem, negarem ; ne et in peccando
improbus, et in difJifnuUmdo iimidus ac vanus, exijiimarer. At lu-
dos, quos Ccefaris vi£lorice Ccefar adolefcens fecii, curavi. Ai id ad
privaium ojjicium, non adfiatum reipublicce, periinet. ^od iamen
tnunus ei homitiis amiciffimi memorice, ac honoribus prcefiare etiam
moriui debui ; et optimce Jjei adolefcenti, ac dignifjimo Ccefare, pe-
tenii negare non potui. Veni etiam confulis Antonii do?num fcepe,
faluia?idi caufa : ad quem, qui me parum patrice amantem cjfe ex-
i/iimant, rogandi quidein aliquid, aut auferendi caufa, frcqueniei
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 317/537
AD FAMILIARES L I B. XL '99
ventitare re(>cries. Sed qudS h<vc eji arrogantia^ quod dtfar nunquam
JnterpeUavitf quin^ quibus vellem, atque etiam qiios ipfe non dilige-
bat^ tamen iis uterer^ eos^ qui mihi amicum eripuerunt, carpendo me
efficere conari^ ne quos velim diligam f Sed non vereor, ne aut mece
vit(Z modejlia parum valituraJit in pojierimi contra falfos rumores ;
aut ne etiam ii qui me non amant^ propter tneani in C(^farem conflan-
tiani^ non malint ?nei, quam fui, fimiles amicos hahcre, Mihi qui-»
demfi optata conti-ngent, quod reliquum efi vitce, in otio Rhodi de-
gam : fin cafus ali^ uis interpellarit, ita ero Ro^nce, ut recce fieri
femper cupiavt. ^rebatio nofiro magnas ago gratias, quod tuum erga
me animum fimpliceni atque amicum aperuit ; et quod eu?n, quem
fcmper lubenter dilexi^ quo magis jure colere atque obfervare debe-
rmn, fecit. Bcne vale, et me dilige.
CiCERo Oppio S.
XXIX. r)UBITANTI mihi (quod fcit Atticus nofler) de
hoc toto confilio profed:ionis, quod in utramque
partem in mentem multa veniebant, magnum pondus acceflit
ad toliendam dubitationem judicium et confilium tuum. Nam
et fcripfiili aperte, quid tibi videretur, et Atticus ad me fer-
monem tuum pertuHt. Semper judicavi in te et in capiendo
conlilio prudentiam fummam q^q, et in dando fidem ; maxi-
meque fum expertus, cum initio civilis belli per literas te
confuluifTem, quid mihi faciendum effe cenferes, eundumne
ad Pompeium, an manendum in Italia. Suafifli, ut confulerem
dignitati meae : ex quo, quid fentires, intellexi j et fum ad-
miratus fidem tuam, et in confilio dando religionem ; quod,
cum aliud malle amiciflimum tuum putares, antiquius tibi
officium meum, quam illius voluntas, fuit. Equidem et ante
hoc tempus te dilexi, et femper me a te diligi fenfi ; et cum
abefTem atque in magnis periculis eflem, et me abfentem et
meos prasfentes a te cultos et defenfos effe memini. Et poil
P p 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 318/537
300 EPISTOLARUMmeum reditum, quam familiariter mecum vixeris, quseque
ego de te et fenferim et prasdicarim, omnes, qui folent haec
animadvertere, teftes habemus. Graviflimum vero judicium de
mea fide et de conftantia fecifli, cum poft mortem Caefaris to-
tum te ad amicitiam meam contulifti. Quod tuum judicium
nifi mea fumma benevolentia erga te omnibufque meritis com-
probaro, ipfe me hominem non putabo. Tu, mi Oppi, con-
fervabis amorem tuum (etfi more magis hoc quidem fcribo,
quam quo te admonendum putem) meaque omnia tuebere
quae tibi ne ignota eiferit, Attico mandavi : a me autem, cum
paulum otii nadli erimus, uberiores literas expedlato. Da ope-
ram ut valeas. Hoc mihi gratius facere nihil potes»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 319/537
[ s^ I
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES
L I B E R XIL
M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.
LI? I N E M nullum facio, mihi crede, Cafli, de te et de
-L Bruto noftro, id eft, de tota republica, cogitandi, cujus
omnis fpes in vobis eft, et in D. Bruto. Quam quidem jam
habeo ipfe meliorem, republica a Dolabella meo prasclarifTime
gefta. Manabat enim illud malum urbanum, et ita corrobora-
batur quotidie, ut ego quidem et urbi et otio diffiderem urba-
no. Sed ita comprefTa eft, ut mihi videamur omne jam ad
tempus ab illo duntaxat fordidiffimo periculo tuti futuri. Re-
liqua magna funt ac multa j fed pofita omnia in vobis. Quan-
quam priraum quidque explicemus. Nam, ut adhuc quidem
adtum eft, non regno, fed rege, liberati videmur : interfedto
enim rege, reglos omnes nutus tuemur. Neque vero id folum,
fed etiam, quae ipfe ille, fi viveret, non faceret, ea nos, quali
cogitata ab illo, probamus. Nec ejus quidem rei finem video.
Tabul^ figuntur, immunitates dantur, pecunias maximas de-
fcribuntur, exules reducuntur, fenatus-confulta falfa referun-
tur; ut tantummodo odium illud hominis impuri, et fervitutis
dolor depulfus efi^e videatur -, refpublica jaceat in his pertur-
bationibus, in quas eam ille conjecit. Hsc omnia vobis funt
expedienda : nec hoc cogitandum, fatis jam habere rempubli^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 320/537
302 E P I S T O L A R U M
cam a vobis. Habet illa quidem tantum, quantum nunquam
mihi in mentem venit optare ; fed contenta non eft, et, pro
magnitudine et animi et beneficii veftri, a vobis magna defide-
rat. Adhuc ulta fuas injurias efl per vos interitu tyranni; nihil
amplius. Ornamenta vero fua quas recuperavit ? an quod ei
mortuo paret, quem vivum ferre non poterat ? cujus asra refi-
gere debebamus, ejus etiam chirographa defendimus ? At enim
ita decrevimus. Fecimus id quidem, temporibus cedentes,
quae valent in republica plurimum: fed immoderate quidam et
ingrate noftra facilitate ^butuntur. Verum hasc propediem, et
multa alia coram. Interim velim fic tibi perfuadeas, mihi
cum reipublicae, quam femper habui carifiimam, tum amoris
noftri caufa, maximae curaB cfTe tuam dignitatem. Da operam
ut valeas.
M. T. C. C. Cas s lo S. P. D.
II. "y E H E M E N T E R Istor, tibi probari fententiam et
orationem meam ; qua fi fsepius uti liceret, nihil effet
negotii, libertatem et rempublicam recuperare. Sed homo
amens et perditus, multoque nequior, quam ille ipfe, quem
tu nequiffimum occifum effe dixifli, ca^dis initium qussrit
nullamque aliam ob caufam me audlorem fuifle C^efaris inter-
ficiendi criminatur, nifi ut in me veterani incitentur. Quod
ego periculum non extimefco, modo veflri fad:i gloriam cum
mea laude communicet. Ita nec Pifoni, qui in eum primus
invedtus efl, nullo affentiente, nec mihi, qui idem tricefimo
pofl die feci, nec P. Servilio, qui me efl confecutus, tuto in
fenatum venire licet. Casdem enim gladiator qua^rit, ejufque
initium a. d. xiii Kal. 0(5t. a me fe fa<5turum putavit ; ad
quam paratus venerat, cum in villa Metelli complures dies
commentatus effet. Quas autem in luflris et in vino commen-
tatio potuit effe ? Itaque omnibus eft vifus, ut ad te- antea
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 321/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 303
icripli, vomere fuo more, non dicere. Quare quod fcribis, te
cjniidere aud:oritate et eloquentia noftra aliquid profici poiTe,
nonnihil, ut in tantis malis, eft profe6lum : intelligit enim
popuius Romanus, tres efle Confulares, qui, quia, qua? de
republica bene fenferint, libere locuti funt, tuto in fenatuni
venire non pofiint. Nec eft prcEtcrea, quod quidquam expec-
tes. Tuus enim neceffarius affinitate nova deleftatur. Itaque
jam non eft ftudiofus ludorum, iniinitoque fratris tui plaufu
dirumpitur. Alter item afiinis novis commentariis Caefaris de-
linitus efl. Sed ha^c tolerabiha ; illud non ferendum, qvod
efl, qui veflro anno filium fuum confulem futurum putet, ob
eamque caufam fe huic latroni defervire pra3 fe ferat. Nam
L. Cotta familiaris meus, fatali quadam defperatione, ut ait,,
minus in fenatum venit. L. Csefar, optimus et fortifiimus
civis, valetudine impeditur. Ser. Sulpicius, et fumma aud:o-
ritate et optime fentiens, non adeft. Reliquos, exceptis defig-
natis, ignofce mihi, fi non numero confulares. Habes audlo-
res confilii publici. Qui numerus, etiam bonis rebus, exiguus
effet ; quid cenfes perditis ? Quare fpes efl omnis in vobis.
Qui fi idcirco abeflis, ut fitis in tuto j ne in vobis quidem : fin
ahquid dignum veflra gloria cogitatis, velim falvis nobis : fm.
id minus, res tamen publica per vos brevi tempore jus fuum
recuperabit. Ego tuis neque defum, neque deero : qui fi ne ad
me referent, mea tibi tamen benevolentia fidefque praeflabitur.
M. T. C. C. Cas s 10 S. P. D.
III. A UGET tuus amicus furorem in dies. Primum in
ftatua, quam pofuit in Roflris, infcripfit Parenti
OPTIME MERiTO ; ut non modo ficarii, fed jam etiam par-
ricidae, judicemini. Quid dico, judicemini? judicemur po-
tius : veflri enim pulcherrimi fad:i ille furiofus me principem
dicit fuifTe. Utinam quidem fuiffem ! molefcus nobis non effet.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 322/537
304 EPISTOLARUMSed hoc veflrum fuit : quod cum praeteriit, utinam haberan
quid vobis darem confilii. Sed ne mihi quidem ipfi, reperio,
quid faciendum fit. Quid enim eft, quod contra vim fine vi
fieri poffit ? Conlilium omne autem hoc eft illorum, ut mor-
tem Casfaris perfequantur. Itaque a. d. fext. Non. Odlob.
produdlus in concionem a Canutio, turpiffime ille quidem
difceffit ; fed tamen ea dixit de confervatoribus patriae, qus
dici deberent de proditoribus. De me quidem non dubitantur,
quin omnia de meo confilio et vos fecilfetis, et Canutius fa-
ceret. Caetera cujufmodi fint, ex hoc judica, quod legato tuo
viaticum eripuerunt. Quid eos interpretari putas, cum hoc
faciunt ? Ad hoftem fcilicet portari. O rem miferam ! domi-
num ferre non potuimus, confervo fervimus. Et tamen, mequidem favente magis, quam fperante, etiam nunc refidet fpes
in virtute tua. Sed ubi funt copiae ? De rehquo, malo te ip-
fum loqui tecum, quam xioftra did;a cognofcere. Vale.
M. T. C. C. Ca s s I o S. P. D.
IV. '\T E L L E M Idibus Martiis me ad coenam invitafles :
reliquiarum nihil fuiifet. Nunc me reliquiae veftrEe
exercent, et quidem praeter casteros me. Quanquam egregios
confules habemus, fed turpiffimos confulares ; fenatum for-
tem, fed infimo quemque honore fortiffimum. Populo vero
nihil fortius, nihil melius, Italiaque univerfa. Nihil autem
foedius Philippo et Pifone legatis, nihil flagitiofius : qui cum
efifent miffii, ut Antonio ex fenatus fentcntia certas res nuntia-
rent ; cum ille earum rerum nulli paruifi^et, ultro ab illo ad
nos intolerabilia pofiiulata retulerunt. Itaque ad nos concurri-
tur; fadique jam in re falutari populares fumus. Sed tu quid
ageres, quid adturus, ubi denique efies, nefciebam. .Fama
nuntiabat te ifiTe in Syriam : audlor erat nemo. De Bruto,
quo propius efi:, eo firmiora videntur efle quae nuntiantur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 323/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 3^S
Dolabella valde vituperabatur ab hominibus non infuliis, quod
tibi tam cito fuccederet, cum tu vix dum triginta dies in Syria
fuiffes. Itaque conflabat, cum recipi in Syriam non oportere.
Summa laus et tua et Bruti eft, quod exercitum praster fpem
exiftimamini comparafTe. Scriberem plura, fi rem caufamque
noffem : nunc quas fcribo, fcribo ex opinione hominum atque
fama. Tuas literas avide expedlo. Vale.
M. T. C. C. C A s s lo S. P, D.
V. "LTYEMEM credo adhuc prohibuifTe, quo minus de tc
certum haberemus, quid agcres, maximeque ubi elTes.
Loquebantur omnes tamen, credo, quod volebant, in Syria tc
efTe, habere copias. Id autem eo facilius credebatur, quia fimi-
le vero videbatur. Brutus quidem nofler egregiam laudem efl
confecutus. Res enim tantas geflit, tamque inopinatas, ut cx
cum per fe gratae effent, tum ornatiores propter celeritatem.
Quod fi tu ea tenes, quse putamus, magnis fubfidiis fulta ref-
publica eft, A prima enim ora Graecise ufque ad i^gyptum, op-
timorum civium imperiis muniti erimus et copiis. Quanquam,
nifi me fallebat, res fe fic habebat, ut totius belli omne difcri-
men in D. Bruto pofitum videretur ; qui fi, ut fperabamus,
erupiffet Mutina, nihil belli reliqui fore videbatur. Parvis
omnino jam copiis obfidebatur, quod magno prsefidio Bono-
niam tenebat Antonius. Erat autem Claternas nofter Hirtius,
ad Forum Cornelium Caefar, uterque cum firmo exercitu ;
magnafque Romae Panfa copias ex deledtu Itali^ comparat.
Hyems adhuc rem geri prohibuerat. Hirtius nihil nifi confi-
derate, ut mihi crebris literis fignificat, afturus videbatur.
Praeter Bononiam, Regium Lepidi, Parmam, totam Galliam
tenebamus fludiofifiimam reipublicae. Tuos etiam clientes
Tranfpadanos mirifice conjund:os cum caufa habebamus. Erat
firmiffimus fenatus, exceptis confularibus -, ex quibus unus
ToM. VIL Q^q
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 324/537
3o6 EPISTOLARUML. Caefar firmus eft et redlus. Ser. Sulpicli morte magnum
pr^efidium amilimus. Reliqui partim inertes, partim improbi
nonnulli invident eorum laudi, quos in republica probari vi-
dent. Populi vero Romani totiufque Italia^ mira confenfio
efl. Hsc erant fere, quac tibi nota effe vellem. Nunc au-
tem opto, ut ab iftis Orientis partibus virtutis tute lumen
eluceat. Vale.
M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.
VI. (^U I ftatus rerum fuerlt tum cum has llteras dedi, fcire
* poteris ex C. Tidio Strabone, viro bono et optime de
republica fentiente : nam quid dicam, cupidifBmo tui, qui,
domo et fortunis relldlis, ad te potiflimum profedlus fit ? Ita-
que eum tibi ne commendo quidem : adventus ipfius ad te fatis
eum commendabit. Tu velim fic exiflimes, tibique perfua-
deas, omne perfugium bonorum in te et Bruto effe pofitum, fi,
quod nolim, adverfi quid evenerit. Res, cum hasc fcribebam,
erat In extremum addudta difcrimen : Brutus enim Mutina^
vix jam fuftinebat. Qui fi confervatus erit, vicimus : fin (quod
dii omen avertant) omnis omnium curfus ad vos. Proinde fac
animum tantum habeas, tantumque apparatum, quanto opus
eft ad univerfam rempublicam recuperandam. Vale.
M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.
VII. /^UANTO ftudio dlgnitatem tuam et in fenatu et ad
* populum defenderim, ex tuis te malo, quam ex me,
cognofcere. Quae mea fententia in fenatu facile valuiflet, nifi
Panfa vehementer obftitiffet. Ea fententia didta, produdlus fum
in concionem a tribuno plebis M. Servilio. Dixi de te quae
potui, tanta contentione, quantum forum efl ; tanto clamore
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 325/537
AD FAMILIARES L I B. XII. 307
confenfuque populi, ut nihll unquam fimile viderim. Id velim
mihi ignofcas, quod invita focru tua fecerim. Mulier timida
verebatur, ne Panfas animus offenderetur. In concione quidem
Panfa dixit, matrem quoque tuam et fratrem illam a me fen-
tentiam noluilfe dici. Sed me hasc non movebant : alia male-
bam. Favebam et reipublicas, cui femper favi, et dignitati ac
glorix tuae. Quod autem et in fenatu pluribus verbis differui,
et dixi in concione, in eo velim fidem meam liberes. Promifi
enim, et prope coniirmavi, te non expeftaffe, nec expediatu-
rum decreta noftra ; fed te ipfum tuo more.rempublicam de-
fenfurum : et quanquam nihil dum audieramus, nec ubi effes,
nec quas copias haberes ; tamen fic flatuebam, omnes, quje in
iftis partibus effent opes copiseque, tuas effe ; per teque Afiam
provinciam confidebam jam reipublicai recuperatam. Tu fac
in augenda gloria te ipfum vincas. Vale.
M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.
VIII. C CELUS afiinis tui, Lepidi, fummamque levitatem et
inconftantiam ex ad:is, quae ad te mitti certo fcio,
cognoffe te arbitror. Itaque nos, confedto bello, ut arbitraba-
mur, renovatum bellum gerimus, fpemque omnem in D.
Bruto et Planco habemus : fi verum quseris, in te et in meo
Bruto, non folum ad praefens perfugium, fi (quod nolim) ad-
verfi quid acciderit, fed etiam ad confirmationem perpetuas
libertatis. Nos hic de Dolabella audiebamus, quae vellemus ;
fed certos audtores non habebamus. Te quidem magnum ho-
minem, et praefenti judicio, et reliqui temporis expedatione,
fcito effe. Hoc tibi propofito, fac ut ad fumma contendas.
Nihil efl tantum, quod non populus Romanus a te perfici at-
que obtineri poffe judicet. Vale.
Q^q 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 326/537
3o8 E P I S T O L A R U M
M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.
IX. "D RE VITAS tuarum literarum me quoque breviorem
in fcribendo facit -, et, vere ut dicam, non fatis oc-
currit quid fcribam : noftras enim res in adlis perferri ad te
certo fcio -, tuas autem ignoramus. Tanquam enim claufa fit
Afia, fic nihil perfertur ad nos, praster rumores de opprelTo
Dolabella, fatis illos quidem conftantes, fed adhuc fine auc-
tore. Nos, confedlum bellum cum putaremus, repente a Le-
pido tuo in fummam follicitudinem addud:i fumus. Itaque
perfuade tibi, maximam reipublics fpem in te et in copiis efle
tuis. Firmos omnino exercitus habemus ; fed tamen, ut om-
nia (ut fpero) profpere procedant, multum intereft te venire,
Exigua enim fpes eft reipublicse, nam nullam non libet di-
cere ; fed quaecunque eft, ea defpondetur anno confulatus-
tui. Vale.
M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.
X. T EPIDUS, tuus affinis, meus familiaris, pridie Kal..
Quintiles fententiis omnibus hoftis a fenatu judicatus-
eft, caeterique, qui una cum illo a republica defecerunt;qui-
bus tamen ad fanitatem redeundi ante Kal. Septemb. poteftas
fafta eft. Fortis fane fenatus, fed maxime fpe fubfidii tui.
Bellum quidem, cum h^EC fcribebam, fane magnum erat, fce-
lere et levitate Lepidi. Nos de Dolabella quotidie, quae volu-
mus, audimus ; fed adhuc fme capite, fine auftore, rumore
nuntio. Quod cum ita eftet, tamen literis tuis, quas Nonis
Maii ex caftris datas acceperamus, ita perfuafum erat civitati,.
ut illum jam oppreifum omnes arbitrarentur, te autem in Ita-
liam venire cum exercitu ; ut, fi haac ex fententia confe(fta
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 327/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 309
eifent, confillo atque aucStoritate tua, fin quid forte titubatum,
ut fit in bello, exercitu tuo, niteremur. Quem quidem ego
exercitum, quibufcunque potuero rebus, ornabo ; cujus rei
tum tempus erit, cum, quid opis reipublicse laturus is exer-
citus lit, aut quid jam tulerit, notum effe coeperit. Nam ad-
huc tantum conatus audiuntur, optimi illi quidem et prsecla-
riffimi, fed gefla res expediatur; quam quidem aut jam elfe
aliquam, aut appropinquare, confido. Tua virtute et magni-
tudine animi nihil efl nobilius. Itaque optamus, ut quam pri-
mum te in Italia videamus : rempublicam nos habere arbitra-
bimur, li vos habebimus. Praeclare viceramus, nifi fpoliatum,
inermem, fugientem, Lepidus recepiffet Antonium. Itaque
nunquam tanto odio civitati Antonius fuit, quanto efl Lepi-
dus : ille enim ex turbulenta republica, hic ex pace et vidto-
ria, bellum excitavit. Huic oppofitos confules dcfignatos ha-
bemus ; in quibus efl magna illa quidem fpes, fed anceps cura
propter incertos exitus proeliorum. Perfuade tibi igitur, in te
et in Bruto tuo effe omnia ; vos expedtari j Brutum quidem
jam jamque. Quod ii, ut fpero, vidlis hoflibus noflris veneri-
tis ; tamen audtoritate veflra refpublica exfurget, et in aliquo
ftatu tolerabili confiflet. Sunt enim permulta, quibus erit me-
dendum, etiam fi refpubHca fatis eife videbitur fceleribus hof-
tium liberata, Vale..
C. Cassius Procos. M. T. C. S. P. D.
XI. 01 vales, bene ejl : ego qtddem vdleo. In Syriam }ne profec-
tum e^^efcito ad L. Murciim et ^ Crifpum, imperatores»
Virifortes "^timtque cives, poftea quam audierunt, quce Romce gere-
rentur, exercitus mihi tradiderunt : ipfque mecum una fortilJimo
animo rempublicam adminifrant. Item legionem, qua?n ^ Cacilius
Bajfus habuity ad me venife fcito : quatuorque legiones, quas A»
AlUenus ex Mgypto eduxit, traditas ab eo mihi effefcito. Nunc te.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 328/537
310 EPISTOLARUMcobortatione non puto mdigere, ut nos abfentes remque pul)iicam,
quantum eji in te, defendas. Scire te voloy firma prcefidia vobisfe-
natuique non deeffey ut vptimafpe et maximo animo rempublicam de^
fendas. Reliqua tecum aget L. Carteius, familiaris meus. Vale.
Data No7tis Martiis, ex cajiris TfaricJoeis.
Cassius Procos. M. Ciceroni suo S. D.
XII. O/ vales, bene eft : ego quidem valeo. Legi tuas Uteras^ in
quibus mirifcum tuum erga me amorem recognovi. Videba"
ris enim nonfolumfavere nobisy id quod et nofri et reipublicdc caufa
femperfecifi ', fed etiam grave?n curam fufcepijfe, vehementerque effe
de nobis foilicitus . Itaque, quod te primum exifimare putabam, nos
opprefa republica quiejcere non pojfe ; deinde, cum fufpicarere nos
moiiri, quod tefoliicitum ejje et defalute nofra, et de rerum eventu,
putabam, fmul ac legiones accepi, quas A. Allienus eduxerat ex
ALgypto, fripfi ad te, tabellariofque complures Komam mifi. Scripfi
etiam adJenatum literas, quas reddi vetui prius, quam tibi recitatc^
ejfent ; fiforte mei obtemperare mihi voluerint. ^odfi litem per-
lata nonfunt, non dubito quin Dolabella, qui, nefarie 'Trebonio oc-
cifo, Afiam occupavit, tabellarios meos deprehenderit , literafque in-
terceperit. Exercitus omnes, qui in Syriafuere, teneo. Habeo paulu-
lum morcc, dum promijfa mihtibus perfolvo. NuncJamfum expeditus.
A te peto, ut dignitatem meam commendatam tibi habeas, fi me in-
telligis, nullum neque periculum neque laborem patria denegaffe : fi
contra importunifiimos latrones arma cepi te hortante et auSlore : fi
nonfolum exercitus ad rempublicam Iibertate?nque defendendam com-
paravi, fed etiam crudeliffimis tyrannis eripui : quos fi occupaffet
Dolabella, non folum adventu, fed etiam opinione et expeBatione,
exercitusfui Antonium cojfirmaffet. ^as ob res milites tuere,fi eos
mirifice de republica meritos efie animadvertis ; et effice, ne quem
pceniteat, rejnpublicam, quamfpem prcedce et rapinariun, fequi 7na-
luifie. Item Murci et Crifpi imperatorum dignitatem, quantum efi in
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 329/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 311
te, tuere. Nam Baffus mifere noluit viihi legionem tradere. S>uod
niji milites invito eo legatos ad me mififfentt claifam Apameam te-
nuif/et, quoad vi effet expugnata. Hac a te peto, nonfolum reipiib-
Uccey quce tibife?nperfuit carifjima, fed etiam amicitice 72oJlrce, no-
mine, quam confido apud te plurimum poffe, Crede mihi, hunc exer-
citum, que?n habeo, fenatus atque optimi cujifque efj}, maximeque
tuum : de cujus voluntate afjidue audiendo, mirifice te diligit, ca-
rumque habet. ^ifi intellexerit, commodafua cur<^ tibi ejje, de~
bere etiamje tibi omnia putabit. Literisfcriptis, audii Do!abella?n
in Ciliciam veniffe cum fuis copiis. Proficifcar in Cilicia?n. ^id
egerim, celeriter ut Jcias, dabo operam. Ac velim, ut ?nere?nur de
republicat ficfelicesfimus. Fac valeas, meque ames. No?2is Maii,
ex cafiris.
C A s s I u s Q^ M. C I c E R o N I S. D.
XIII. C/ vales, bene efi : ego quoque valeo. Cum reipubliccs vel
falute, vel viSloria, gaudemus ; tum infiauratio?2e tuarum
laudum, quod ?naximus confularis maxi??2um confulem te ipfe vicifiiy
et Iista?nur, et ?nirari fatis no?2 pofiumus. Fatale nejcio quid tuce
virtuti datum ', idquefccpe ja?n expertifu??ius. Efi enim tua toga
omnium armisfelicior -, quce ?iunc quoque ?2obts pe?2e vi£Ia?n rc?npub-
licam ex manibus hofiiu?n eripuit ac reddidit. Nunc ergo vivemus
liberi : nunc te, omnium ?naxime civis ct mihi cariffime, id quod
maxime reipublicce tenebris co?nperifii, nimc te habebi?nus te/Iem nof-
iri et i?2 te et in conjun£iifiima??i tibi rempublicam amoris : et, quce
fcepe pollicitus es, te et tacituru???, dum ferviremus, et diSlicrum de
me tu?n, cu?n ??2ihi projutura effent, ?2unc illa non ego quide?n dici
ta?2topere defiderabo, quamfentiri a te ipfo. Neque enim o?nniumju-
dicio maliin me a te commendari, quam ipje tiio judicio digne ac me-
reor com??iendatus ejje : ut hcec ?20vifii??2a nofira faBa, non fubita,
nec inconvenientia,fedfi?niIia illis cogitatio?2ibus, quarum tu tefiis es,
fuifiejudices, mequc ad opti?na?nfpe?n patrice non ?ni?2i?nu?n tibi ipfi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 330/537
312 EPISTOLARUMproducefidum putes. Sunt tibi, M. 'TuUi, liberl propinquique, dig'
m quidem te, et merito tibi cari[[imi: ejfe etiam debent in repubhca
proxime hos cari, quiJludiorum tuorum funt ^muU, quorum ejfe cu-
pio tibi copiam. Sed tamen non maxima me turba puto excludi, quo
minus tibi vacet me excipere, et ad omnia^ qu^ velis et probes, pro-
Jucere. Animum tibi nojlrum fortajfe probavimus : ingenium diu-
tinafervitus certe, qualecunque eji, minus tamen^ quam erat, pajfa
ejl videri. Nos ex ora maritima AJi^e provincice^ et ex inJuUs, quas
potuimus naves deduximus. DeleSlum remigum, magna contuma-
cia civitatum, tamen Jatis celeriter^ habuimus. SecutiJumus clajfem
Dolabellce, cui Lucdius prceerat; qui Jpem Jcepe tranfiiionis pra-
bendo, neque unquam non decedendo, noviffime Corycum fe con-
tulit, et claufo portu fe tenere ccepit. Nos, illa relidla, quod ct in
caflra pervenire fatius efje putabamus, et fequebatur claffis altera,
quam anno priore in Bithynia 'Tullius Cimber cotnpararat, cui Tu-
ruliiis qucefior praerat, Cyprum petivimus. Ibi, quce cognovimust
fcribere ad vos quam celerrime voluimus. Dolabellam ut Tarfenfes,
pefjimifocii, ita Laodiceni, multo amentiores, ultro arcefjierunt ; ex
quibus utrifque civitatibus, Gracorum militum numero, fpeciem ex-
ercitus effecit. Caftra habet ante oppidum Laodiceam pofita ; et
partem muri demolitus ef, et cafira oppido conjunxit. Ciijjius nojler
cum decem legionibus, et cohortibus viginti auxiUariis, et quatuor
millium equitatu, a milUbus pajfuum viginti, caftra habet pofita
llei\Tu, et exiflimat fe fme prcelio poffe vincere. Nam jam ter-
nis tetradrachmis triticum apud Dolabellam ejl. Nif quid navibus
Laodicenorum fupportarit, citofame pereat, neceffc efi. Nefuppor-
tare poffit, et Caffii claffis bene magna, cui prceefi Sextilius Rufus,
et tres, quas nos adduximus, ego, TuruUus, Patifcus, facile prce-
Jlabunt. Volo igitur vos benefperare, et rempublicam ut vos iflic ex-
pediifiis, ita pro nofira parte celeriter nobis expediri poffe confdere.
F.ak. Data Idibus Jun. Cypro, a Crommyacride.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 331/537
.AD FAMILIARES L I B. XII. 313
Lentulus Ciceroni suo S. P. D.
XIV. f^UM BrutMii nojlrum convenijfem, eumqtie tardius tn
AJiam venturum anhnadverterem^ in jlfam redii, ut re-
Jiquias mei laboris colligerem, et pecuniam quam primum Romam
mitterem. Interim cognovi in Lycia ejfe clajfem Dolahellce^ ampliuj-
que centum naves onerarias, in quas exercitus ejus imponi pojjct ; id-
que Dolabellam ea mente comparajje, ut^Ji Syrice Jpes eumjrujlrata
ejjet, conjcenderet in naves, et Italiam peteret, Jeque cum Antoniis et
reliquis latronibus conjungeret. Cujus rei tanto in timoreJui,
ut,
omnibus rebus reliMis, cum paucioribus et minoribus navibus ad illas
ire conatusjim. ^^ res, Ji a Rhodiis non ejjem interpellatuSy Jor-
iajje tota Jublata ejjet, tamen magna ex parte projiigata ejl ; cum
quidem clajjis dijjipata ejl ; adventus nojlri timore milites ducejque
effugerunt ; oneraria omnes ad unam a nohis Junt except^se. Certe
(quod maxime timui) videor etiam conjecutus, ut non pojjit Doia-
beiia in Itaiiam pervenire, nec, Jociis Juis Jirmatis, durius vobis
ejlicere negotium. Rfjodii nos et rempubiicani quam vaide dejpera-
verint, ex iiteris, quas pubiice mji, cognojces : et quidem niuifo
pdrcius Jcripji : mirari noii : mira ejl eorum amentia. Nec me meai
uiice privatim injurice moverunt unquam : maius animus eorum in
nojiramJaiutem, cupiditas partium aiiarum, perjeverantia in con-
temptione optimi cujujque, ferenda mihi nonfuit. Nec tamen omnes
perditos ejje puto : Jed iidem iiii, qui tum fugientem patrem meum,
qui L. Lentuium^ qui Pompeium, qui c^eteros viros ciariffimos, non
receperunt, iidem, tanquam aliquo Jato, et nunc aut magijiratuni
gerunt, aut eos, quiJunt in magijiratu, injua habent potefate. Ita-
que eadem Juperhia in pravitate utuntur. ^orum improbitatem aii-
quando retundi, et non pati impunitate augeri, non Jolum utiie eji
reipubiicce nojirce, Jed etiam necejjarium. De nofra dignitate vciim
tibi ut Jemper curceJit ; et, quocunque tempore occajionem habueris,
£t injenatu et in caieris rebus iaudi no/irc^fiff^^^S^''^'
^oniam
ToM. Vn. R r
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 332/537
314 EPISTOLARUMconfulibus decreta ejl Afiay et permijfum eji iis, ut, dum tpfi 'veni'
renf, darent negotiumy qui Afiam obtineant ; rogo te, petas ab iis,
iit hanc dignitatem potifjimum nobis tribuant, et mihi dent negotiiimy
lit Afam obtineam, dum ipforum alteruter venit. Nam, quod huc
properent in magifratu 'venire, aut exercitum ^nittere, caufam non
habent, Dolabclla enim in Syria eji, et, ut tu divina tua mente
profpexifli et pn^dicafli, dum ifli venient, Caflius eum opprimet,
Exclufiis enim ab A?itiochia Dolabella, et in oppugnando male accep'
tus, nulla alia conflfus urbe, Laodiceam, quce efl in Syria ad ma~
re, Je contidit. Ibijpero celeriter eum pa;nas daturum : nam neque
quo refugiat, habet j neque diutius ibi poterit tantum exercitum Cajfli
fuflinere. Spero etiam confeBum eflejam et opprejfwn Dolabella?n,
^are non puto Pa?jjam et Hirtium in confulatu properaturos in
provincias exire, fed Romce aSluros confulatum. Itaquef ab his pe^
tieris, ut interea nobis procurationem Afia dent,fpero te pojfe impe^
trare. Praterea mihi promiferunt Pa?tfa et Hirtius coram, et ab-
Je?iti mihifcripferunt , Verrioque noflro Panfa aflirmavit, fe datu^
rum operam, ne infuo confulatu mihifuccedatur. Ego porro no?i, me"
dius fidius, cupiditate provincice produci longiusfpatium mihi volo :
na?n mihifuit ifla provincia plena laboris, pe?'icuU, detrimenti ; quce
ego ne frujlrafubierim, neve prius, quam reliquias mea diligenti:^
conjequar, decedere cogar, valde laboro. Nam fl potuijfem, quam
exegera?n pecunia?n, u?iive?fam mittere, poflularem ut mihifuccede-
retur. Nunc, quod Cajflo dedi, quod 'Trebonii morte amiflmus, quod
etiam crudelifate Dolabellce, aut perfldia eorum, qui mihifldem rei-
que publicce non prajliterunt, id co?fequi et reflcere volo : quod ali-
ter ?ion poteji Jieri, nfifpafiu?n habuero. Id iit per te confequar, ve*
lim, utfolet, tibi curcejit. Ego me de republica puto efle meritum,
ut ?ion provincice iflius beneflcium expe5lare debea?n, Jed tantum,
qua?itiim Caflius et Bruti, ?ion Jolum illius fa£li periculique focie-
tate, Jed etia?n hujus tet?2poris Jludio et virtute. Pri?nus enim ego
leges A?tto?iianasfregi : primus equitatum Dolabellce ad rempubli-^
ca?n traduxi, Caflioque tradidi : primus delcBus habui profalute om^
nium contra conjurationemfceleratifflmam : folus CafJio et reipublicce
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 333/537
AD FAMILIARES L I B. XIL 315
Syriamy exercitufquey qui ibi ermity conjunxi. Nam niji ego tan^
tam pecuniam, tantaque pra/idia, et tam celeritery Cafjio dedif-
Jemy ne aufus quidem e[fet ire in Syriam ; et nunc non minora pe-
ricula reipublicc^ a Dolabella iijjlarenty quam ab Antonio. Atque
hcec omnia is feciy qiii fodalis et familiarifjimus Dolabellce eratn,
conjunBifJimus fanguine Antoniis ; provinciam quoqiie illorum be-
nefcio habebam : fed Tncl^i^a, ifitiv |M.od-M(jv cpiXoovy omnibus meis bel-
lum primus indixi. Hcec etfi adhuc non magnopere mihi tuHfefruc-
tum aniiJjadvertOy tamen non defpero ; 72ec defatigabor permanere
nonfolum infudio libertatisy fed etiam in labore et periculis. Atta-
meny fi etiam aliqua gloriajufa et merita provocabimury fejiatus et
optimi cujufque officiisy majore cu?n auBoritate apud cateros erimusy
et eo plus prodeffe reipublicce poterimus. Filium tuu7ny cd B7'utum
cu7n veniy videre non potuiy ideo quodja^n in hiberna cum equitibus
erat profeBus : fedy medius fidiusy ea ejfe eu7n opinioney et tiiay et
ipfiusy et in primis mea caufay gaudeo. Fratris e7iim loco mihi efiy
qui ex te natus teque dignus efl. Vale. D. iv. Kal. Jun. Perg<^,
P. Lentulus P. F. Proqu^st. Propr. Coss.
Pr^tt. Tribb. Pl. Sen. P. Q^R. S. P. D.
XV. O/ va/etis, liberique veflri vale^if, bene efi : ego valeo. Sce-
lere Dolabellce opprejfa AJia, m pi-oxi^nam provinciam Ma-
cedoniam, prajidiaque reilubliccey quce M. B7'utusy vir clarijjimus,
tenebat, me contuli -, et id egi, ut, per quos celerrime poffenty Afa
provincia vedligaliaque in vejiram potejtate^n redigere7itur. ^od
cum pertimuijfet Dolabella, et vafata provi^icia, correptis veciigali-
buSy pracipue civibus Ro7nanis omnibus crudeliji77ie denudatis ac di-
venditis, celerius AJia excejfijjety qua^n eo prcejidium adduci potuijet',
diutius morariy aut expeSlare prajidiu7ny 7ion necejfe habui : et quam
primum ad meum off,cium reverte^idum mihi ejfe exijlimavi, ut et re-
liqua vedligalia exigerem, et, quam depojui pecu7iiamy colligere^n
quidquid ex ea correptum ejjet, aut quorum id culpa accidifet,
R r 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 334/537
3i6 EPISTOLARUMcognofcerem quam primum, et vos de omni refacerem certiores. In-^
ierijn, cum per infulas in Afiam naviganti mihi nuntiatum ejfet^
claffem Dolabellce in Lycia ejfe, Rhodiofque naves compiures inflruc-
ias et paratas in aqua hahere ; cum his navibus, quas aut mecum
adduxeram, aut comparaverat Patifcus proquceftor^ homo mihi cum
familiaritate, tum etiam fenfbus in republica, conjunciijfmus, Rho-
dum reverti, confifus au5loritate vefra, fenatufque confulto, quo hof-
tem Dolabellam judicaratis ; fcedere quoque, quod cum his M. Mar-
cello, Ser. Sulpicio confulibus, renovattm erat, quojuraverant Rhodiiy
eofdem hoftesfe hahituros^ quos Senatus populufque Romanus. ^u^
res nos vehementcr fefelUt : tantum eHim abfuit, ut illorum prcefidio
nojlram firmaremus claffem, ut etiam a Rhodiis urbe, portUyfiationey
qua extra urhem efi, commeatu, aqua deniquCy prohiberentur nofirp
milites ; nos vix ipfi fingulis cum navigiolis reciperemur. ^am in-
dignitatem, diminutionemque majefiatis, non folum juris nofiri, fed
etiam i?nperii populique Romani^ idcirco tulimus, quod interceptis.
literis cognoramus, Dolabellam, fi defperajfet de Syria JEgyptoquCy
quod necejfe eratfieri, in naves cum omnibus fuis latronibus atque
omni pecunia confcendere effe paratum, Italiamque petere : idcirco
etiam naves onerarias, quarum minor nulla erat duum millium
amphorum, co7itra5ias in Lycia a claffe ejus ohfideri. Hujus rei timo-
rcy Patres confcripti, percitus, injurias perpeti, et cum contumelia
etiam nofira omnia prius experiri, malui. Itaque ad illorum volunta^
iemintrodutlus in urbem et in fenatum eorum, quam diligentiffime
potui, caufam reipuhlica egi ; periculumque omne, quod infiaret, fi
ille latro cum omnibus fuis naves confcendiffety expofui. Rhodios au-
tem tanta in pravitate anmadverti, ut omnes firmiores putarent,
quam bonos : ut hanc concordiam et confpirationem omnium ordi-
num ad defendendam Hbertatem propenfe non crederent ejfe fatlam :
ut patientiamfenatus et optimi cujufque manere etiam nunc confide-
rent, nec potuijfe audere quemquam Dolahellam hofiem judicare
ut denique omnia, quce improhi fingehant, magis vera exifiima-
renty quam qua verefadla erant, et a nobis docebantur. ^a mente
etiam ante nofirum adventum, pofi 'Trebonii indignifjimam ccedemy.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 335/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 317
cateraque tot tamque nefana facinora^ bince profeSics erant ad
Dolabellam legaiiones eorum, et quidem novo exemplo, conira leges
ipforum^ prohibentibus iis, qui tum magifiraius gerebafit. Hcec,
fve timorCy ut di^litant, de agris, quos in continenti habent, fve
furore, fve potentia paucorum, qui et atttea pari contumelia viros
clariffimos affecerant, et nunc maxinios magifratus gerentes, nulla
exemplo, neque vefra ex parte, neque nofro prafentium, neque
imminenti Itali^ urbique nofr^ periculo,f ille parricida cum fuis
latronibus, navibus, ex Afa Syriaque expulfus, Italiam petiifet,
mederi cum facile pofent, voluerunt. Nomiullis etiam ipf magif
iratus veniebant in fufpicionem, detinuife nos, et demorati eje,.
dum claffis Dolabellce certior fieret de adventu nofro. ^am fufpi-
cionem confecutce res aliquot auxerunt ; maxime quodfubito ex Lycia
Sex, Marius et C. 'Titius, legati Dolabellt^, a claffe difceferunt,
navique longa profugerunt, onerariis reliSiis,, in quibus colligendis
non minimum temporis laborifque confumpferunt, Itaque, cu?7i ab
Rhodo cum iis, quas habueramus, navibus in Lyciam venfemus,
naves onerarias recepimus, dominifque refituimus ; idemque, quod
maxime verebamur, ne pofet Dolabella cum fuis latronibus in Ita-
liam venire, timere defimus. Clafemfugientem perfecutifumus ufue
Sidam, quce extrema regio ef provincice mece. Ibi cognovi, partem
navium Dolabellce diffugife ; reliquas Syriam Cyprumque petiife,
^ibus disje^is, cum fcirem, C. Cafii, fngularis civis et ducis,
clafem maximam fore prcejlo in Syria, ad meum officium reverti
daboque operam, ut meumfudium, diUgentiam vobis, Patres con-
fcripti, reique publicce prcefem ; pecuniamque, quam maximam po^
teroy et quam celerrime, cogam, omnibufque cum rationibus ad vos
mittam. Si percurrero provinciam, et cognovero, qui nobis et reipnb-
liccefdem prc^jiiterunt in confervanda pecunia a me depofia, quique
fcelere ultro deferenies pecuniam publicam, hoc munere focietatemfa-
cinorum cum Dolabella inierunt, faciam vos certiores. De quibus,
fi vobis videbitur, f, ut meriti funt, graviter confiiueritis, nofque
vefra audloritatefirmaveritis, facilius et reliqua exigere veSiigaliay
£t exadla frvare, poterimus, Interea, quo commodius ve^igalia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 336/537
3i8 E P I S T O L A R U M
tueri, provlnciamque ab injuria defendere, pojjim, prafidium necejja-
rium voluntariumque comparavi. His literis fcriptis^ milites circiter
XXX, quos Dolabella ex AJla confcripjerat, e Syria fugientes in
Pamphyliam venerunt. Hi nuntiaverunt, Dolabellatn Antiochiamy
quce in Syria ef, venijfe ; non receptum : conatum ejfe aliquoties Vf
introire ; repuljum Jemper ejfe cum magno Juo detrimento. Itaque
centum circiter amijfs, ^egris relidiis, notiu Antiochia projugijfe
Laodiceam verjus: ea no^e omnesjere Afaticos milites ab eo dfcef-
Jijfe : ex his ad odiingentos Antiochiam rediiffe, etje iis tradid/Jfe, qul
a Cajfio relidii, urbi illi praerant : cateros per Amanum in Ciliciam
dejcendijje ;quo ex nuniero, Je quoque ejfe dicebant : Cajfwn auteni
cum Juis omnibus copiis, nuntiatum ejfe, quatridui iter Laodicea ab-
fuijje, tum, cum Dolabella eo tenderet. ^iamobrem opinione cele-
rius confido fceleratijjimum laironem pcenas daturum. ^arto Nonas
funias, Perga.
Trebonius Ciceroni S,
XVI. O/ vales, bene ejl. Athenas veni a. d. xi Kal. fun. atqus
tbi, quod maxime optabam, vidifilium tuum, deditum opti^
misfiudiis, funvmaque modefiiafama, ^a ex re quantam volupta-
tem ceperim, fcire potes, etiam me tacente. Non enim nefcis, quantl
tefaciam, et quam, pro nofiro veterrimo veriffimoque amore, omnibus
iuis etiam jnmimis commodis, non modo tanto bono, gaudeam. Noli
putare, mi Cicero, me hoc auribus tuis dare : nihil adolejcente tuo,
atque adeo nofiro, (nihd enim mihi a te potefi ejfe Jejun5lum) aut
amabilius omnibus iis, qui Athenis Junt, efi ; aut Jiudiofius earum
artium, quas tu maxime amas, hoc efi, optimarum. Itaque tibi^
quodvereficere pojfum., libenter quoque gratulor^ nec minus etiam
nobis ; quod eum, quem neceffe erat diligere, qualifcunque effet, ta-
lem habemus, ut libenter quoque diligamus. ^ii cum mihi injer-
mone injecijfet, Je velle Afiam vijere, non modo invitatus, Jed etiam
rogatuSy efi a me, ut id potijfimum nobis obtincniibus provinciam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 337/537
AD FAMILIARES LIB. XIL 3^9
faceret. Ciil nos et caritate et amore tiiiim officium prcejiaturos, non
debes dubitare. Illud quoque erit nobis curce^ ut Cratippus una cum
eo Jit, ne putes, in Ajia feriatum illum ab iisfudiis, in quce tua
cohortatione incitatur, fuiurum. Nam iilmn paratum, ut video, et
ingrejfufn pkfio gradu, cohortari non intermittemus^ quo in dies lon-
gius difcendo exercendoque fe procedat. Vos quid ageretis in re-
publicaj cum has literas dabam, non fciebam. Audiebam quaedam
turbulenta, qucefcilicet cupio ejfefafa, ut aliquando otiofa liberta-
tefruamur ;quod vel minime adhuc mihi contigit. Kgo tamen nac-
ius in navigatione nojlra pijillum laxamenti, concinnavi tibi mu-
nufcuhim ex infituto meo : et di£ium, cum magno nofro honore a
te diSium, concluf, et tibi infra fubfcripf, In quibus verficuUs,
f tibi quibufdam verbis iv^v^^rjf^ovecripos videbor ; turpitudo perfonce
ejus, in quam liberius invehimur, nos vindicabit. Ignofces etiam
iracundice noflrce ;quce jufa ef in ejufnodi et homines et cives.
Deinde, qui magis hoc Lucilio Jicuerit affumere libertatis, quam
nobis ? cumy etiamf odio parfuerit in eos, quos Icsjit, tamen certe
non magis dignos habuerit, in quos tanta libertate verborum incur-
reret. Tu, Jicut mihi pollicitus es, adjunges me quam primum ad
iuos Jermones. Namque illud non dubito, quin,fi quid de interitu
Cccfarisfcribas, non paiiaris me minimam partem et rei et amoris
tuiferre. Fale,. et matrem meofue tibi commendatos habe. D. vm
Kalendas Junias, Athenis.
ClCERO CORNIFICIO CoLLEG^ S. D.
XVII. C^ R AT A mihi vehementer eft memoria noftri tua,
quam fignificafti literis ; quam ut conferves, non
quo de tua conftantia dubitem, fed quia mos eft ita rogandi,
rogo. Ex Syria nobis tumultuofiora quaedam nuntiata funt
quae, quia tibi funt propiora quam nobis, tua me caufa magis
movent, quam mea. Romse fummum otium efl : fed ita, ut
malis falubre aliquod et honeftum negotium -, quod fpero fore.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 338/537
320 EPISTOLARUMVideo id curae effQ Caefari. Me fcito, dum tu abfis, quafi oc-
cafionem quandam et licentiam nadtum, fcribere audacius ; et
castera quidem fortalTe, quae etiam tu concederes : fed proxime
fcripfi de optimo genere dicendi ; in quo faepe fufpicatus fum,
te a judicio noftro, fic fcilicet, ut dodtum hominem a non in-
do6to, paululum diffidere, Huic tu libro, maxime velim ex
animo, fi minus, grati^e caufa, fuffragere. Dicam tuis, ut eum,
& velint, defcribant, ad teque mittant. Puto enim, etiam li
rem minus probabis, tamen in ifla folitudine, quidquid a me
profe(5tum fit, jucundum tibi fore. Quod mihi exiftimationem
tuam dignitatemque commendas, facis tu quidem omnium
more : fed velim fic exiftimes, me, cum amori, quem inter
nos mutuum effe intelligam, plurimum tribuam, tum de fum-
mo ingenio, et de ftudiis tuis optimis, et de fpe ampliflimas
dignitatis, itajudicare, ut neminem tibi anteponam, compa-
rem paucos. Vale.
ClCERO CORNIFICIO CoLLEG^ S. D,
XVIII. /~\ U O D extremum fuit in ea epiflola, quam a te
^ proxime accepi, ad id primum refpondebo. Ani-
mum adverti enim, hoc vos magnos oratores facere nonnun-
quam. Epiflolas requiris meas : ego autem nunquam, cum
mihi denuntiatum effet a tuis, ire aliquem, non dedi. Quod
mihi videor ex tuis literis inteHigere, te nihil commifTurum
effe temere, nec ante, quam fciffes, quo ifte nefcio qui Caeci-
lius BafTus erumperet, quidquam certi conftituturum j id ego
et fperaram prudentia tua fretus, et ut confiderem, fecerunt
tuas gratifTimae mihi literae. Idque ut facias quam faspiffime,
ut et quid tu agas, et quid agatur, fcire poftim, et etiam quid
ad:urus fis, valde te rogo. Etfi periniquo patiebar animo te a
me digredi -, tamen eo tempore me confolabar, quod et in
fummum otium te ire arbitrabar, et ab impendentibus magnis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 339/537
AD FAMILIARES L I B. XII. 321
negotiis difcedere. Utrumque contra accidit : iftic enim bel-.
lum eft exortum, hic pax confecuta ; fed tamen ejufmodi pax,
in qua, fi adeiTes, multa te non deledtarent ; ea tamen, qua^
ne ipfum CiEfarem quidem deledtent. Bellorum enim civilium
hi femper exitus funt, ut non ea fohmi liant, qux veht vicftor,
fed etiam, ut iis mos gerendus fit, quibus adjutoribus fit parta
vidloria. Equidem fic jam obdurui, ut ludis Caefaris noilri
aequiffimo animo viderem T. Plancum, audirem Laberii et
PubHi poemata. Nihil mihi tam deeffe fcito, quam qui-cum
hsc famihariter dodleque rideam. Is tu eris, fi quam primum
veneris. Quod ut facias, non mea folum, fed etiam tua, inter-
effe arbitror. Vale.
M. T. ClCERO CORNIFICIO S. D.
XIX. TIBENTISSIME legi tuas literas, in qtiibus ju-
cundiffimum mihi fuit, quod cognovi meas tibi
redditas effie. Non enim dubitabam, quin eas lubenter ledluru^s
effies : verebar ut redderentur. Bellum, quod efl in Syria,
Syriamque provinciam tibi tributam effe a Caefare, ex tuis li-
teris cognovi. Eandem rem tibi volq bene et fehciter evenire
quod ita fore confido, fretus et induftria et prudentia tua. Sed
de Parthici belli fufpicione quod fcribis, fane me commovit.
Quantum copiarum haberes, cum ipfe conje6tura confequi
poteram, tum ex tuis literis cognovi. Itaque opto, ne fe illa
gens moveat hoc tempore, dum ad te legiones eae perducantur,
quas audio duci. Quod fi pares copias ad confligendum non
habebis, non te fugiet uti confiHo M. BibuH ; qui fe oppido
munitiffimo et copiofiffimo tam diu tenuit, quam diu in pro-
vincia Parthi fuerunt. Sed haec meHus ex re et ex tempore
conflitues. Mihi quidem ufque curae erit quid agas, dum, quid
egeris, fciero. Literas ad te nunquam habui cui darem, quin
ToM. VIL S f
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 340/537
322 EPISTOLARUMdederim. A te, ut idem facias, peto^ in primifque, ut ita ad
tuos fcribas, ut me tuum fciant effe. Vale.
ClCERO CORNIFICIO.
XX. f~^ RAT^ mihi tuae litera, nifi quod Sinueflanum di-
verforiolum contempfifti. Quam quidem contume-
liam villa pufilla iniquo animo feret, nifi in Cumano et Pom-
peiano reddideris 'ziroi.vra, t^i^i -mvTuv, Sic igitur facies, meque
amabis, et fcripto aliquo lacelfes : ego enim refpondere facilius
poffum, quam provocare. Quod fi, ut es, ceifabis, lacefTam y
nec tua ignavia etiam inertiam afferet. Plura otiofus. Haec,
cum effem in fenatu, exaravi. Vale.
M. T. ClCERO CORNIFICIO S. D.
XXI. /^ A I U S Anicius, familiaris meus, vir omnibus re-
bus ornatus, negotiorum fuorum caufa legatus eft
in Africam legatione libera. Eum velim rebus omnibus ad-
juves, operamque des, ut quam commodiffime fua negotia
conficiat : in primifque, quod ei carifTimum efl, dignitatem
ejus tibi commendo -, idque a te peto, quod ipfe in provincia
facere fum folitus, non rogatus, ut omnibus fenatoribus lic-
tores darem;quod idem acceperam, et cognoveram a fummis
viris fadtitatum. Hoc igitur, mi Cornifici, facies ; caeterifque
rebus omnibus ejus dignitati reique, fi me amas, confules. Id
erit mihi gratiffimum. Da operam, ut valeas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 341/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 323
M. T. C I C E R O C O R N I F I C I o S. P. D.
XXII.'^J
O S hic CLun homlne gladiatore, omnium nequifii-
mo, collega noflro, Antonio, bellum gerimus ; fed
non pari conditione, contra arma verbis. At etiam de te con-
cionatur : nec impune ; nam fentiet, quos laceffierit. Ego
autem a<f!la ad te omnia arbitror perfcribi ab aliis : a me futura
debes cognofcere ;quorum quidem non eft difficilis conjec-
tura. Oppreffa omnia funt: nec habent ducem boni, noftrique
Tv^mKTQm longe gentium abfunt. Panfa et fentit bene, et lo-
quitur fortiter : Hirtius nofter tardius convalefcit. Quid futu-
rum fit, plane nefcio. Spes tamen una efl, aUquando populum
Romanum majorum fimilem fore. Ego certe reipublicas non
deero, et, quidquid acciderit, a quo mea culpa abfit, animo
forti feram. IUud profedlo, quoad potero, tuam famam et dig-
nitatem tuebor. A. d. xiii Kal. Jan. fenatus frequens mihi efl
affenfus, cum de ca^teris rebus magnis et neceffariis, tum ds
provinciis, ab iis qui obtinerent, retinendis, neque cuiquani
tradendis, nifi qui ex fenatus-confulto fucceffiffet. Hoc ego
cum reipublicae caufa cenfui, tum, mehercule, in primis reti-
nendae dignitatis tuas. Quamobrem te amoris noflri caufa rogo,
reipublic£e caufa hortor, ut ne cui quidquam juris in tua pro-
vincia effe patiare ; atque ut omnia referas ad dignitatem, qua
nihil potefl effe praeflantius. Vere tecum agam, ut neceffitudo
noflra poftulat. In Sempronio, fi meis literis obtemperaffes,
maximam ab omnibus laudem adeptus effes. Sed illud et prse-
teriit, et levius efl. Ha^c magna res efl. Fac, ut provinciam
retineas in poteftate reipublicae. Plura fcripfilfem, nifi tui fef-
tinarent. Itaque Cherippo noftro me velim excufes.
S f 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 342/537
324 EPISTOLARUM
M. T. C I C E R O P. C O R N I F I C I o S. D.
XXIII. /^MNEM conditlonem Imperii tui ilatumque pro-
vincise mihi demonftravit Stratorius. O multa in-
tolerabilia locis omnibus ! Sed, quo tua major dignitas, eo,
quae tibi acciderunt, mlnus ferenda. Neque enim, quae tu
propter magnitudinem et animi et ingenii moderate fers, a te
non ulcifcenda funt, etiam fi non funt dolenda. Sed ha?c pof-
terius. Rerum urbanarum adla tibi mitti certo fcio. Quod ni
ita putarem, ipfe perfcriberem, in primifque Caefaris Odla-
viani conatum : de quo multitudini fidium ab Antonio crimen
videtur, ut in pecuniam adolefcentis impetum faceret; pru-
dentes autem et boni viri et credunt fadtum, et probant. Quid
quaeris ? magna fpes eft in eo : nihil eft, quod non exiftime-
tur laudis et gloria^ caufa fadlurus. Antonius autem, nofter
familiaris, tanto fe odio efCo intelligit, ut, cum interfediores
fuos domi comprehenderit, rem proferre non audeat. A. d.
VII Idus Odlobr. Brundufium venerat, profedtus obviam le-
gionibus Macedonicis quatuor;quas fibi conciliare pecunia
cogitabat, eafque ad urbem adducere, et in cervicibus noftris
collocare. Habes formam reipubllcas, fi in caflris poteft effe
refpublica : in qua tuam vicem faepe doleo, quod nullam par-
tem per aetatem fanae et falvse reipublicae guftare potuifti. At-
que antehac quidem fperare faltem licebat ; nunc etiam id
ereptum eft. Quae enim efl fpes, cum in concione dicere aufus
lit Antonius, Canutium apud eos fibi locum quaerere, quibus,
fe falvo, locus in civitate efle non poffet ? Equidem et haec, et
oninia quffi homini accidere polfunt, fic fero, ut philofophiae
magnam habeam gratiam, quas me non modo ab follicitudins
abducit, fed etiam contra omnes fortunae impetus armat : tibi-
que idem cenfeo faciendum, nec, a quo culpa abfit, quid-
quam in malis numerandum. Sed haec tu melius. Stratorium
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 343/537
AD FAMILIARES L I B. XII. 325
noflrum cum femper probafTem, tum maxime in tuis rebus
fummam ejus fidem, diligentiam, prudentiamque, cognovi.
Da operam ut valeas. Hoc mihi gratius facere nihil potes.
M. T. C I c E R o C O R N I F I c I o S. P. D.
XXIV. rjp G O nullum locum praetermitto (nec enim debeo)
non modo laudandi tui, fed ne ornandi quidem.
Sed mea fludia erga te et ofHcia malo tibi ex tuorum literis>
quam ex meis, effe nota. Te tamen hortor, ut omni cura in
rempublicam incumbas. Hoc efl animi, hoc efl ingenii tui,
hoc ejus fpei, quam habere debes, amplificandas dignitatis
tuas. Sed hac de re alias ad te pluribus : cum enim haec fcri-
bebam, in exped:atione erant omnia : nondum legati redierant,
quos fenatus non ad pacem deprecandam, fed ad denuntian-
dum bellum, miferat, nifi legatorum nuntio paruilTet. Ego
tamen, ut primum occafio data eft, meo priflino more rem-
publicam defendi : me principem fenatui populoque Romano
profefTus fum ; nec, poflea quam fufcepi caufam libertatis,
minimum tempus amifi tuendae falutis libertatifque commu-
nis. Sed haec quoque te ex aliis malo. T. Pinarium, familia-
rifTimum meum, tanto tibi ftudio commendo, ut majore non
pofTim j cui cum propter omnes virtutes, tum etiam propter
ftudia communia, fum amiciflimus. Is procurat rationes nego-
tiaque Dionyfii noflri, quem et tu multum amas, et ego om-
nium plurimum. Ea tibi ego non debeo commendare ; ^^d
commendo tamen. Facies igitur, ut ex Pinarii, gratifTimi ho-
minis, literis tuum et erga illum et erga Dionyfium ftudium
perfpiciamus. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 344/537
326 E P I S T O L A R U M
M. T. C I C E R O C O R N I F I C I o S. P. D.
XXV. T IBERALIBUS literas accepi tuas, quas mihi
Corniiicius altero vicelimo die, ut dicebat, reddi-
dit. Eo die non fuit fenatus, neque pollero. Quinquatribus
frequenti fenatu caufam tuam egi non invita Minerva : ietenim
eo ipfo die fenatus decrevit, ut Minerva noftra, cuftos urbis,
quam turbo dejecerat, reftitueretur. Panfa tuas literas recita-
vit. Magna fcnatus approbatio confecuta efl cum fummo gau-
dio, et offenlione Minotauri, id eft, Calvifii et Tauri. Fadtum
de te fenatus-confultum honorificum. Poftulabatur ut etiam
illi notarentur : fed Panfa clementior. Ego, mi Cornijfici, quo
die primum in fpem libertatis ingrelfus fum, et cun6lantibus
csteris, a. d. xiii KaL Januarii, fundamenta jeci reipublic^,
eo ipfo die providi multum, atque habui rationem dignitatis
tuae : mihi enim efl affenfus fenatus de obtifiendis provinciis.
Nec vero poilea deftiti labefadiare eum, qui fumma cum tua
injuria, contumeliaque reipublicas, provinciam abfens obtine-
bat. Itaque crebras, vel potius quotidianas, compellationes
meas non tulit, feque in urbem recepit invitus ; neque folum
fpe, fed certa re jam et poffeflione, deturbatus efl. Meo juf-
tiflimo honeftifiimoque convicio te tuam dignitatem fumma
tua virtute tenuiffe, provinciaeque honoribus ampliffimis affec-
tum, vehementer gaudeo. Quod te mihi de Sempronio purgas,
accipio excufationem : fuit enim illud quoddam cascum tem-
pus fervitutis. Ego tuorum confiliorum aud;or, dignitatifque
fautor, iratus temporibus, in Graeciam defperata libertate ra-
piebarj cum me Etefiae, quafi boni cives, relinquentem rem-
publicam profequi noluerunt; Aufterque adverfus maximo fiatu
me ad tribules tuos Regium retulit : atque inde ventis, remis,
in patriam omni feflinatione properavi, poflridieque in fumma
reliquorum fervitute liber unus fui. Sic fum in Antonium
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 345/537
AD FAMILIARES LIB. XII. 327
invedtus, ut ille non ferret, omnemque fuum vinolentum fu-
rorem in me unum eifunderet ; meque cum elicere vellet ad
caedis caufam, tum tentaret inlidiis : quem ego ru(!lantem et
naufeantem conjeci in Caefaris Od:aviani plagas. Puer enim
egregius praefidium fibi primum et nobis, deinde fummas rei-
publicae, comparavit : qui nili fuiffet, Antonii reditus a Brun-
dufio peftis patriae fuiifet. Quas deinceps adla fmt, fcire te
arbitror. Sed redeamus ad illud, unde divertimus. Accipio
excufationem tuam de Sempronio : neque enim ftatuti quid in
tanta perturbatione habere potuifli. Nunc hic dies aliam vitam
afferty alios mores pojiulaty ut ait Terentius. Quamobrem, mi
Quinte, confcende nobifcum, et quidem ad puppim. Una
navis eft jam bonorum omnium j quam quidem nos damus
operam, ut redlam teneamus. Utinam profpero curfu. Sed
quicunque venti erunt, ars noflra certe non aberit. Quid enim
praeftare aliud virtus poteft ? Tu fac magno animo lis et ex-
celfo ; cogitefque, omnem dignitatem tuam cum republica
conjundlam effe debere. P. Lucceium mihi meum commen-
das ; quem, quibufcunque rebus potero, diligenter tuebor.
Hirtium quidem et Panfam, collegas noflros, homines in con-
fulatu reipublicas falutares, alieno fane tempore amifnnus, re-
publica Antoniano quidem latrocinio liberata,' fed nondumomnino explicata : quam nos, fi licebit, more noflro tuebi-
mur -y quanquam admodum fumus jam defatigati. Sed nulla
laflitudo impedire oiiicium et iidem debet. Verum haec hac-
tenus. Ab aliis te de me, quam a me ipfo, malo cognofcere.
De te audiebamus ea, quae maxime vellemus. De Cn. Minu-
cio, quem tu quibufdam literis ad c^elum laudibus extuUfti,
rumores duriores erant. Id quale fit, onlninoque quid iftic
agatur, facias me velim certiorem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 346/537
[28 E P I S T O L A R U M
ClCERO CORNIFICIO S. D.
XXVI. Q UI NT U S Turius, qui in Africa negotiatus eft,
*- vir bonus et honeilus, heredes fecit fimiles fui,
Cn. Saturninum, Sex. Aufidium, C. Anneium, Q^ Confi-
dium Gallum, L. Servilium Poftumum, C. Rubellium. Ex
eorum oratione intellexi, gratiarum adlione eos magis egere,
quam commendatione. Tanta enim Hberalitate fe tua ufos
praedicabant, ut iis phis a te tributum intelhgerem, quam ego
te auderem rogare. Audebo tamen : fcio enim quantum pon-
deris mea commendatio fit habitura. Quare a te peto, ut ad
eam liberaHtatem, qua fine meis literis ufus es, quam maxi-
mus his literis cumulus accedat. Caput autem eft meas com-
mendationis, ne patiare Erotem Turium, Q^Turii Hbertum,
ut adhuc fecit, hereditatem Turianam avertere -, caeterifque
omnibus rebus habeas eos commendatifTimos. Magnam ex eo-
rum fplendore et obfervantia capies voluptatem. Quod ut ve-
Hs, te vehementer etiam atque etiam rogo. Vale.
M. T. ClCERO Q^CORNIFICIO S. P. D.
XXVII. CEXTUS Aufidius et obfervantia, qua me coHt,
accedit ad proximos ; et fplendore equiti Romano
nemini cedit. Efl autem ita temperatis moderatifque moribus,
ut fumma feveritas fumma cum humanitate jungatur. Cujus
tibi negotia, quae funt in Africa, ita commendo, ut majore
fludio, magifve ex animo, commendare non poflim. Pergra-
tum mihi feceris, fi dederis operam, ut is inteUigat meas apudte Hteras maximum pondus habuiffe. Hoc te vehementer, mi
Cornifici, rogo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 347/537
AD FAMILIARES L I B. XII. 329
M. T. C I c E R o Q^ C o R N I F I c 1 o S. P. D.
XXVIII. ASSENTIOR tibi, eos, quos fcribis Lilybsco
minari, iftic poenas dare debuiffe : fed metuifli,
Ht ais, ne nimis liber in ulcifcendo viderere. Metuifti igitur,
ne gravis civis, ne nimis fortis, ne nimis te dignus, viderere.
Quod focietatem reipublicae confervandae, tibi mecum a patre
acceptam, renovas, gratum efl : qux focietas inter nos femper, .^
mi Cornifici, manebit. Gratum etiam illud, quod mihi tuo
nomine gratias agendas non putas : nec enim id inter nos fa-
cere debemus. Senatus faspius pro dignitate tua appellaretur,
fi, abfentibus confulibus, unquam, nifi ad rem novam, coge-
retur. Itaque nec de H-S xx. nec de H-S locc, quidquam
agi nunc per fenatum poteft. Tibi autem ex fenatus-confulto
imperandum mutuumque fumendum cenfeo. In republica
quid agatur, credo te ex eorum literis cognofcere, qui ad te
adla debent perfcribere. Ego fum fpe bona : confilio, cura,
labore, non defum : omnibus inimicis reipublicae effe me
acerrimum hoflem prae me fero. Res neque nunc difficili loco
mihi videtur effe ; et fuifTet facillimo, fi culpa a quibufdam
abfuiffet, Vale,
M. T. C I c E R o Q^ C o R N I F I c I o S. P. D.
XXIX. "^T O N modo tibi, cui omnia noflra notiffima funt,
fed neminem in populo -Romano arbitror effe, cui
fit ignota ea familiaritas, quae mihi cum L. Lamia efl. Etenim
magno theatro fpedtata efl tum, cum efl ab A. Gabinio confule
relegatus, quod libere et fortiter falutem meam defendiffet.
Nec ex eo amor inter nos natus efl -, fed quod erat vetus et
magnus, propterea nuUum periculum pro me adire dubitavit.
ToM. VII. T t
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 348/537
330 E P I S T O L A R U M
Ad hasc officia, vel merita potius, jucundifTima confuetudo-
accedit, ut nuilo prorfus plus Iiomine deledter. Non puto te
jam expedlare, quibus eum tibi verbis commendem : caufas
enim tanti amoris intelligis ; quas verba defideret, iis me om-nibus ufum putato. Tantum velim exiflimes, fi negotia Lamiae^.
procuratores, libertos, familiam, quibufcunque rebus opus
erit, defenderis, gratius mihi futurum, quam fi ea tua liberali-
tas pertinuiffet ad rem familiarem meam. Nec dubito quin.
fine mea commendatione, quod tuum efl judicium de homini-
bus, ipfius Lamias caufa fludiofe omnia fadlurus fis : quan-
quam erat nobis didtum, te exiflimare, alicui fenatus-confulto^
quod contra dignitatem tuam fieret, fcribendo Lamiam aifuifTe;,
qui omnino confuHbus illis nunquam affuit fcribendo : deinde
omnia tum falfa fenatus-confulta deferebantur. Nifi forte
etiam illi Semproniano fenatus-confulto me cenfes affuiffe; qui
ne Roms quidem tum fui ; ut de eo ad te fcripfi, re recenti.
Sed haec hadienus. Te, mi Corniiici, etiam atque etiam rogo,
ut omnia Lamise negotia, mea putes efle ; curefque, ut intel-
ligat hanc commendationem maximo fibi ufui fuiffe. Hoc
mihi gratius facere nihil potes. Cura ut valeas.
M. T. ClCERO CoRNIFICIO S. P. D.
XXX. TTA-NE ? prseter litigatores, nemo ad te meas lite-
ras ? Multas iflae quidem : tu enim perfecifli, ut
nemo fine literis meis tibi fe commendatum putaret. Sed quis
unquam tuorum mihi dixit effe, cui darem, quin dederim ? aut
quid mihi jucundius, quam, cum coram tecum loqui non
pofTim, aut fcribere ad te, aut tuas legere literas ? Illud magis
mihi folet effe moleflum, tantis me impediri occupationibus,
ut ad te fcribendi meo arbitratu facultas nuUa detur. Non
enim te epiflolis, fed voluminibus, lacefferem ;quibus qui-
dem me a te provocari oportebat. Quamvis enim occupatus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 349/537
AD FAMILIARES L I B. XII. 331
iis, otli tamen plus habes : aut, fi ne tu quideni vacas, noli
impudens cfTe, nec mihi molefliam exhibere, et a me literas
crebriores, cum tu mihi raro mittas, flagitare. Nam cum an-
tea diftinebar maximis occupationibus, propterea quod omni-
bus curis rempubhcam mihi tuendam putabam ; tum hoc
tempore, muho diflineor vehementius. Ut enim gravius xgro-
tant ii, qui cum levati morbo videntur, in eum de integro in-
ciderunt; lic vehementius nos laboramus, qui, profligato bello,
ac pene fublato, renovatum bellum gerere conamur. ^ Sed haec
hadlenus. Tu tibi, mi Cornifici, fac ut perfuadeas, non eflTe me
tam imbecillo animo, ne dicam inhumano, ut a te vinci poflim
aut ofliciis, aut amore. Non dubitabam equidem : veruntameii
multo mihi notiorem amorem tuum effecit Cherippus. O ho-
minem femper illum quidem mihi aptum, nunc vero etiam
fuavem ! Vultus mehercule tuos mihi expreflit omnes, nGu
folum animum ac verba pertulit. Itaque noli vereri, ne tibi
fuccenfuerim, quod eodem exemplo ad me, quo ad casteros.
Requiflvi equidem proprias ad me unum Hteras, fed neque
vehementer, et amanter. De fumptu, quem te in rem miiita-
rem facere et fecifl^e dicis, nihil fane poflfum tibi opitulari,
propterea quod et orbus fenatus, confuHbus amiflis, et incre-
dibiles angufl:iae pecunis pubUcae ;quae conquiritur undique,
ut optime meritis mihtibus promifla folvantur : quod quidem.
"fieri fine tributo pofl^e non arbitror. De Attio Dionyflo nihil
puto efl^e; quoniam mihi nihil dixit Stratorius. De P. Lucceio
nihil tibi concedo, quo fl:udioflor ejus fis, quam ego fum : efl;
enim nobis neceflfarius. Sed a magiftris cum contenderem de
proferendo die, probaverunt mihi, fQfCy quo minus id facerent,
et compromifllb et jurejurando impediri. Quare veniendum ar-
bitror Lucceio : quanquam, fi meis literis obtemperavit, cum
tu hasc leges, illum Romas eflTe oportebit. Caeteris de rebus,
maximeque de pecunia, cum Panfce mortem ignorares, fcrip-
lifti, quae per nos ab eo confequi te pofl^e arbitrarere : quae te
non fefelUflent, fi viveret ; nam te diligebat. Poft mortem
T t 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 350/537
332 EPISTOLARUMautem ejus quid fieri poffet, non videbamus. De Venuleio,
Latino, Horatio, valde laudo. Illud non nimium probo, quod
fcribis, quo illi animo aequiore ferrent, te tuis etiam legatis
lidlores ademiffe : honore enim digni cum ignominia dignis
non erant comparandi -, eofque ex fenatus-confulto, li non de-
cedunt, cogendos, ut decedant, exiftimo. Haec fere ad eas li-
teras, quas eodem exemplo binas accepi. De reliquo velim
tibi perfuadeas, non efle mihi meam dignitatem tua cario-
rem. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 351/537
[ 333 1
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R XIIL
M. T. C I c E R o C. M E M M I o S. P. D.
I. TT^ T S I non fatis mihi conftiterat, cum aliquane animi
jLI/ mei moleftia, an potius libenter, te Athenis vifurus
efTem ; quod injuria, quam accepifti, dolore me afficeret, fa-
pientia tua, qua fers injuriam, laetitia; tamen vidilTe te mal-
lem. Nam quod eft moleflias, non fane multo levius eft, cum
te non video : quod efTe potuit voluptatis, certe, fi vidifTem
te, plus fuiffet. Itaque non dubitabo dare operam ut te vi-
deam, cum id fatis commode facere potero. Interea, quod per
literas et agi tecum, et, ut arbitror, confici, poteft, agam nunc.
Ac te illud primum rogabo, ne quid invitus mea caufa facias
fed id, quod mea intelliges multum, tua nullam in partem, in-
tereffe, ita mihi des, fi tibi, ut id libenter facias, ante perfuafe-
ris. Cum Patrone Epicureo mihi omniafuntj nifi quod in phi-
lofophia vehementer ab eo diffentio. Sed et initio Romae, cum
te quoque et tuos omnes obfervabat, me coluit in primis ; et
nuper, cum ea, quce voluit, de fuis commodis et praemiis con-
fecutus eft, me habuit fuorum defenforum et amicorum fere
principem. Etiam a Phsdro, qui nobis, cumpueri effemus,,
ante quam Philonem cognovimus, valde, ut philofophus, poflea
tamen, ut vir bonus, et fuavis et officiofus probabatur, traditus-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 352/537
334 E P I S T O L A R U M
mihi commendatufque eft. Is igitur Patro, cum ad mc Romam
literas mifilTet, uti te fibi placarcm, peteremque, ut ncfcio quid
illud Epicuri parietinarum libi concederes ; nihil fcripfi ad te
ob eam rem, quod sdificationis tuas confilium mea commenda-tione nolebam impediri. Idem, ut veni Athenas, cum, idem ut
ad te fcriberem, rogaffet ; ob eam caufam impetravit, quod te
abjeciffe illam aediiicationem conllabat inter omnes amicos tuos.
Quod fi ita efl, et fi jam plane tua nihil intereft, velim, fi qua
offenfiuncula fad;a efl animi tui perverfitate aliquorum, (novi
enim gentem illam) des te ad lenitatem, vel propter tuam fum-
mam humanitatem, vel etiam honoris mei caufa. Equidem fi,
quid ipfe fentiam, quasris : nec, cur ille tantopere contendat,
video; nec, cur tu repugnes: nifi tamen multo minus tibi con-
-cedi potefl, quam illi, laborare fme caufa. Quanquam Patronis
et orationem et caufam tibi cognitam effe certo fcio: honorem,
ofHcium, teflamentorum jus, Epicuri audtoritatem, Phsedri
obteflationem, fedem, domicilium, vefligia fummorum homi-
num, fibi tuenda effe dicit. Totam hominis vitam, rationem-
que, quam fequitur in philofophia, derideamus licet, fi hanc
ejus contentionem volumus reprehendere. Sed, mehercules,
quando illi caeterifque, quos illa delediant, non valde inimici
fumus, nefcio an ignofcendum fit huic, fi tantopere laborat; in
quo etiam fi peccat, magis ineptiis, quam improbitate, peccat,
Sed ne plura, (dicendum enim aliquando efl) Pomponium At-
ticum fic amo, ut alterum fratrem : nihil efl illo mihi nec ca-
rius, nec jucundius. Is (non quo fit ex iflis; efl enim omni li-
berali dodlrina politifTimus : fed valde diligit Patronem, valde
Phasdrum amavit) fic a me hoc contendit homo minime ambi-
tiofus, minime in rogando moleflus, ut nihil unquam magis
nec dubitat, quin ego a te nutu hoc confequi pofTem, etiam fi
aedificaturus effes. Nunc vero, fi audierit te aedificationem de-pofuiffe, neque tamen me a te impetraffe, non te in me illibe-
ralem, fed me in fe negligentem, putabit. Quamobrem peto
a te, ut fcribas ad tuosj poffe tua voluntate decretum illud
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 353/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 335
Areopagltarum, quem v7nf/.vyifxoLlt<rfA^ov illi vocant, tolli. Sed redeo
ad prima. Prius velim tibi perfuadeas, ut hoc mea caufa liben-
ter facias, quam ut facias. Sic tamen habeto, ii feceris quod
rogo, fore mihi gratiflimum. Vale.
CiCERO Memmio S.
II. f^ A I O Aviano Evandro, qui habitat in tuo facrario, et
ipfo multum utor, et patrono ejus M. ^milio familia-
riffime. Peto igitur a te majorem in modum, quod fine tua
moleftia fiat, ut ei de habitatione accommodes. Nam propter
opera inftituta multa multorum, fubitum eft ei remigrare Kal.
Quint. Impedior verecundia, ne te pluribus verbis rogem.
Neque tamen dubito, quin, ii tua nihil aut non multum inter-
fit, eo lis animo, quo ego eiTem, li quid tu me rogares, MihL
certe gratiflimum feceris. Vale.
M. T. C I c E R o C. M E M M I o S. P. D.
III. A ULUM Fufium, unum ex meis intimis, obfervantif-
fimum ftudiofifTimumque noftri, eruditum hominem,
et fumma humanitate, tuaque amicitia dignifTimum, velim ita
tra(5les, ut mihi coram recepifli. Tam gratum mihi id erit,
quam quod gratiffimum. Ipfum prseterea fummo officio et
fumma obfervantia tibi in perpetuum devinxeris. Vale.
M. T. C. Q^ Valerio, Q^ F. ORCi^, Leg.
Propr^t. S. D.
rV. f^ U M municipibus Volaterranis mihi fumma necefH-
tudo efl ; magno enim meo beneficio afFedli, cumula-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 354/537
33* EPISTOLARUMtiflitne mihi gratiam retulerunt : nam nec in honoribus meis,
nec m laboribus, unquam defuerunt. Cum quibus fi mihi
nulla caufa intercederet, tamen, quod te vehementiffime diligo,
quodque me a te plurimi fieri fentio, et monerem te et horta-
rer, ut eorum fortunis confuleres, prjEfertim cum prope pras-
cipuam caufam haberent ad jus obtinendum : primum, quod
Syllani temporis acerbitatem deorum immortalium. benignitate
fubterfugerunt ; deinde, quod fummo ftudio popuii Romani a
me in confulatu meo defenfi funt. Cum tribuni plebis legem
iniquiffimam de eorum agris promulgaviifent ; facile Senatui
populoque Romano perfuafi, ut eos cives, quibus fortuna pe-
perciffet, falvos efle vellent. Hanc acflionem meam C. Casfar
primo fuo confulatu in lege Agraria comprobavit, agrumqueVolaterranum et oppidum omni periculo in perpetuum libera-
vit : ut mihi dubium non fit, quin is, qui novas neceflitudines
adjungat, vetera fua beneficia confervari velit. Quamobrem efl
tuas prudentiae, aut fequi ejus audtoritatem, cujus fed:am atque
imperium fumma cum tua dignitate fecutus es ; aut certe illi
integram omnem caufam refervare. Illud vero dubitare non
debes, quin tam grave, tam firmum, tam honeflum, munici-
pium tibi tuo fummo beneficio in perpetuum obligari velis.
Sed h.EC, quae fupra fcripta funt, eo fpedlant, ut te horter et
fuadeam. Reliqua funt, quas pertinent ad rogandum ; ut non
folum tua caufa tibi confilium me dare putes, fed etiam, quod
mihi opus fit, me a te petere et rogare. Gratifiimum igitur
mihi feceris, fi Volaterranos omnibus rebus integros incohi-
mefque effe volueris. Eorum ego domicilia, fedes, rem, fortu-
nas, quas et a diis immortalibus et a prseflantifTimis in noflra
republica civibus, fummo Senatus populique Romani fludio,
confervatse funt, tuse fidei, juflitiae, bonitatique, commendo.
Si pro meis priflinis opibus facultatem mihi res hoc temporedaret, ut ita defendere poffem Volaterranos, quemadmodum
confuevi tueri meos ; nullum ofhcium, nuUum denique certa-
men, in quo illis prodefTe poffem, prastermitterem. Sed quando
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 355/537
AD FAMILIARES LIB. XIII.2?>7
apud te nihilo minus hoc tempore valere me confido, quani
valuerim femper apud omnes ;pro noftra fumma neceflitudine,
parique inter nos et mutua benevolentia, abs te peto, ut ita de
Volaterranis mereare, ut exiftiment, eum quafi divino confilio
ifti negotio praepofitum efle, apud quem unum nos, eorum per-
petui defenfores, plurimum valere pofiiimus. Vale.
M. T. C. Q^ Valerio, Q^ F. Orc^, Leg.
Propr^t. S. P. D.
V. '^T O N molefte fero, eam necefiitudinem, quae mihi te-
cum eft, notam efi^e quam plurimis : neque tamen ob
eam caufam (quod tu optime exiftimare potes) te impedio, quo
minus fufceptum negotium, pro tua fide et diligentia, ex vo-
luntate Casfaris, qui tibi rem magnam difficilemque commifit,
gerere poflls. Nam, cum multi a me petant multa, quod de
tua erga me voluntate non dubitent ; non committo, ut ambi-
tione mea conturbem officium tuum. C. Curtio ab ineunte
aetate familiariffime fum ufus. Ejus et Syllani temporis injuf-
tiffima calamitate dolui -, et cum iis, qui fimilem injuriam ac-
ceperant, amiffis omnibus fortunis, reditus tamen in patriam
voluntate omnium concedi viderctur, adjutor incolumitatis
fui. Is habet in Volaterrano pofi^effionem, cum in eam tan-
quam e naufragio reliquias contulifi^et. Hoc autem tempore
eum Casfar in fenatum legit : quem ordinem ille, ifta pofi^ef-
fione omifiia, tueri vix poteft. Graviffimum autem «ft, cum
fuperior fad:us fit ordine, inferiorem efi!e fortuna ; minimeque
convenit, ex eo agro, qui Ca^faris jufiii dividatur, eum moveri,
qui Caefaris beneficio fenator fit. Sed mihi minus libet multa
de aequitate rei fcribere, ne caufa potius apud te valuifi^e vi-
dear, quam gratia. Quamobrem te in majorem modum rogo,
ut C. Curtii rem meam putes efi^e : quidquid mea caufa face-
rps, ut id C. Curtii caufa cum feceris, exiftimes, quod ille per
ToM. VIL V V
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 356/537
338 EPISTOLARUMme habuerlt, id me habere abs te. Hoc te vehementer etiam
atque etiam rogo. Vale.
M. T. C. Q^Valerio, Q^F. Orc^, Procos. S. P. D.
VI. C I vales, bene eft: ego quidem valeo. Credo te memoria
tenere, me et coram P. Cufpio tecum locutum efTe,.
cum te profequerer paludatum ; et item poftea pluribus verbis
tecum egiffe, ut, quofcunque tibi ejus neceffarios commenda-
rem, haberes eos in numero meorum necefTariorum. Id tu, pro
tua fumma erga me benevolentia perpetuaque obfervantia, mihi
liberaliffime atque humanifhme recepifli. Cufpius, homo in
om.nes fuos officiofiflimus, mirifice quofdam homines ex ifla
provincia tuetur et diligit, propterea quod fuit in Africa bis,
cum maximis focietatis negotiis praeefTet. Itaque hoc ejus ofii-
cium, quod adhibet erga illos, ego mea facultate et gratia fo-
leo, quantum pofTum, adjuvare. Quare Cufpianorum omnium
commendationis caufam hac tibi epiflola exponendam putavi
reliquis epiflolis, tantum faciam, ut notam apponam eam, qu^
mihl tecum convenit, et fimul fignificem de numero effe Cufpii
amicorum. Sed hanc commendationem, quam his literis con-
fignare volui, fcito effe omnium graviflimam. Nam P. Cufpius
fmgulari ftudio contendit a me, ut tibi quam diligentiffime
L. Julium commendarem. Ejus ego ftudio vix videor mihi fa-
tisfacere pofTe, fi utar verbis iis, quibus, cum diligentiflime
quid agimus, uti folemus. Nova quaedam poftulat, et putat me
ejus generis artificium quoddam tenere. Ei ego polhcitus fum^,
me ex intima noflra arte deprompturum mirificum genus com-
mendationls. Id quando affequi non pofTum, tu re velim effi-
cias, ut ille genere mearum literarum Incrediblli quiddam per-
fed:um arbltretur. Id facies, fi omne genus Hberalitatis, quod
et ab humanitate et poteftate tua proficifci poterit, non modo
re, £cd etiam verbis, vuUu denique, exprompferis : quae
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 357/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 339
-<juantum in provincia valeant, vellcm expertus efles. Sed ta-
men fufpicor, ipfum hominem, quem tibi commendo, per-
dignum effe tua amicitia: non folum, quia mihi Cufpius dicit,
credo, (tametfi id fatis effe debebat) fed quia novi ejus judi-
cium in hominibus et amicis deligendis. Harum literarum vis
quanta fuerit, propediem judicabo ; tibique, ut confido, gra-
tias agam. Ego, quas te velle, quaeque ad te pertinere, arbitra-
bor, omnia ftudiofe diligenterque curabo. Cura ut valeas.
P. Cornelius, qui tibi has literas dedit, eft mihi a P. Cufpio
commendatus: cujus caufa quanto opere cuperem deberemque,
profedlo ex me facile cognofti. Vehementer te rogo, ut cures,
ut ex hac commendatione mihi Cufpius quam maximas, quam
primum, quam faepiffime, gratias agat. Vale,
M. T. C I c E R o C L u V I o S. P. D.
VII. (~^ U M in Galliam proficifcens, pro noftra necefiitudine
tuaque fumma in me obfervantia, ad me domum ve-
nifi^es, locutus fum tecum de agro vedigali municipii Atellani,
qui efi^et in Gallia;quantoque opere ejus municipii caufa la-
borarem, tibi oftendi. Poft tuam autem profedlionem, cum et
maxima res municipii honeftifiimi mihique conjund:iffimi, et
fummum meum officium, ageretur; pro tuo animo in me fin-
gulari, exiftimavi, me oportere ad te accuratius fcribere : etfi
non fum nefcius, et quas temporum ratio, et quae tua poteftas,
lit ; tibique negotium datum efte a C. Casfare, non judicium,
praeclare intelligo. Quare a te tantum peto, quantum et te fa-
cere pofie, et libenter mea caufa fadturum efle, arbitror. Et
primum velim exiftimes, quod res eft, municipii fortunas om-
nes in ifto vedligali confiftere : his autem temporibus hoc mu-
nicipium maximis oneribus preftum, fummis afiJ^edlum efte
difficultatibus. Hoc etfi commune videtur efi!e cum multis,
tamen mihi crede, fingulares huic municipio calamitates
V V 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 358/537
340 EPISTOLARUMaccidifle ; quas idcirco non commemoro, ne de miferiis meo-
rum necelTariorum conquerens, homines, quos nolo, videar
ofFendere. Itaque, nifi magnam fpem haberem, C. Caefari nos
caufam municipii probaturos ; non erat caufa, cur a te hoc
tempore aliquid contenderem. Sed quia confido, mihique per-
fuafi, illum et dignitatis municipii, et a^quitatis, etiam volun-
tatis erga fe, habiturum cffe rationem ; ideo a te non dubitavi
contendere, ut hanc caufam illi integram confervares. Quod
etfi nihilominus a te peterem, fi nihil audiviffem te tale fe-
cilTe ; tamen majorem fpem impetrandi nadlus fum, poflea
quam mihi didtum efl, hoc idem a te Regienfes impetraviffe.
Qui etfi te aUqiia neceflitudine attingunt ; tamen tuus amor in
me, fperare me cogit, te, quod tuis neceffariis tribueris, idem
effe tributurum meis : praefertim cum ego pro his unis petam;
habeam autem, qui fimili caufa laborent, complures neceffa-^
rios. Hoc me non fine caufa facere, neque aliqua levi ambi-
tione commotum a te contendere, etfi te exiflimare arbitror ;
tamen mihi afiirmanti credas velim, me huic municipio de-
bere plurimum : nullum unquam fuiffe tempus, neque hono-
rum, neque laborum meorum, in quo non hujus municipii
fludium in me extiterit fingulare. Quapropter a te etiam atque
etiam, pro noflra fumma conjundlione, proque tua benevolenr
tia, majorem in modum peto atque contendo, ut, cum fortu-
nas agi ejus municipii intelligas, quod fit mihi neceflitudine,
ofHciis, benevolentia, conjuncftiflimum, id mihi des ; quod erit
hujufmodi, ut, fi a Caefare, quod fperamus, impetrarimus, tuo
beneficio nos id confecutos effe judicemus : fin minus; pro eo
tamen id habeamus, cum a te data fit opera, ut impetraremus.
Hoc cum mihi gratiffimum feceris ; tum viros optimos, ho-
mines honeftiffimos, eofdemque gratiffimos, ct tua neceflitu-
dine digniflimos, fummo beneficio in perpetuum tibi tuifque,
devinxeris. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 359/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 74.1
M. T. CiCERo M. RuTiLio S. P. D.
VIII. /^ U M et mihi confcius eiTem, quanti te facerem, et
tuam erga me benevolentiam expertus effem, non
dubitavi a te petere, quod mihi petendum eilet. P. Sextium
quanti faciam, ipfe optime fcio : quanti autem facere debeam,
et tu, et omnes homines fciunt. Is cum ex aliis te mei ftudio-
fiffimum effe cognofTet, petivit a me,. ut ad te quam accuratif-
lime fcriberem de re C. Albini fenatoris ; cujus ex filia natus
eft L. Sextius, optimus adolefcens, filius P. Sextii. Hoc idcirco
fcripli, ut intelligeres, non folum me pro P. Sextio laborare
debere, fed Sextium etiam pro Albino. Res autem efl hzec.
A M. Laberio C. Albinus praedia in asftimationem accepit,
qu^ praedia Laberius emerat a C^fare de bonis Plotianis. Ea
ii dicam non effe e republica dividi, docere te videar, non ro-
gare. Sed tamen, cum Caefar Syllanas venditiones et afTigna-
tiones ratas effe velit, quo iirmiores exiflimentur fuae ^ fi ea
praedia dividentur, quae ipfe Ca^far vendidit, quae tandem in
ejus venditionibus effe poterit audloritas ? Sed hoc quale fit, tu
pro tua prudentia confiderabis. Ego te plane rogo, atque ita,
ut majore fludio, jufliore de caufa, magis ex animo, rogare
nihil pofTim, ut Albino parcas, praedia Laberiana ne attingas.
Magna me afFeceris non modo laetitia, fed etiam quodam-
modo gloria, fi P. Sextius homini maxime neceffario fatis-
fecerit per me, cum ego illi uni plurimum debeam. Quod
ut facias, te vehementer etiam atque etiam rogo. Majus mihi
dare beneficium nullum potes. Id mihi intelliges effe gra-
tifHmura.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 360/537
342 E P I S T O L A R U M
M. T. C I C E R Q C R A S S I P E D I S. P. D.
IX. /^UANQJJAM tibi praefens commendavi, ut potui
* diligentiffime, focios Bithynias; teque cum mea com-
mendatione, tum etiam tua fponte, intellexi cupere ei focietati,
quibufcunque rebus poffes, commodare : tamen, cum ii, quo-
rum res agitur, magni fua intereife arbitrarentur, me etiam per
literas declarare tibi, qua effem erga ipfos voluntate, non du-
bitavi hsec ad te fcribere. Volo enim te exiftimare, me, cum
univerfo ordini publicanorum femper libentiffime tribuerim,
idquemagnis ejus ordinis erga me meritis facere debuerim,
tum in primis amicum efTe huic Bithynic^e focietati ; quae fo-
cietas ordine ipfo, et hominum genere, pars efl maxima civi-
tatis : conftat enim ex casteris focietatibus ; et cafu permulti
funt in ea focietate valde mihi familiares ; in primifque is,
cujus prascipuum officium agitur hoc tempore, P. Rupilius,
P. filius, Men. qui eft magifler in ea focietate. Quae cum ita
fint, in majorem modum a te peto, Cn. Pupium, qui efl moperis ejus focietatis, omnibus tuis officiis atque omni libera-
litatetueare ; curefque ut ejus operae,
quodtibi facile faftu
efl, quam gratiffimae fint fociis ; remque et utilitatem focio-
rum (cujus rei quantam poteftatem quasflor habeat, non fum
agnarus) per te quam maxime defenfam et au<5tam velis. Id
cum mihi gratiffimum feceris, tum illud tibi expertus pro-
mitto et fpondeo, te focios Bithyniae, fi iis commodaris, me-
mores effe et gratos cogniturum. Vale.
CicERo Bruto S.
X. (^ U M ad te tuus quasflor, M. Varro, proficifceretur,
commendatione egere eum non putabam : fatis enim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 361/537
AD FAMILIARES L I B. XIII. 343
commendatum tibi eum arbitrabar ab ipfo more majorum
qui, ut te non fugit, hanc quasfturas conjunftionem liberorum
neceffitudini proximam voluit efle. Sed cum fibi ita perfuafilTet
ipfe, meas de fe accurate fcriptas literas maximum apud te pon-
dus habituras, a meque contenderet, ut quam diligentiffime
fcriberem ; malui facere, quod meus familiaris tanti fua inter-
effQ arbitraretur. Ut igitur debere me facere hoc intelligas; cum
primum M. Terentius in forum venit, ad amicitiam fe mcam
contuHt. Deinde, ut fe corroboravit, duae caufse accelTerunt,
quae meam in illum benevolentiam augerent : una, quod ver-
fabatur in hoc ftudio noftro, quo etiam nunc maxime deledia-
mur, et cum ingenio, ut nofli, nec line induftria: deinde, quod
mature fe contulit in focietates publicanorum ; quod quidem
nollem ; maximis enim damnis afFed:us eft. Sed tamen caufa
communis ordinis mihi commendatiffimi fecit amicitiam nof-
tram firmiorem. Deinde verfatus in utrifque fubfelliis optima
et fide et fama, jam ante hanc commutationem reipublicae,
petitioni {eCe dedit, honoremque honefliffimum exiflimavit
frudium laboris fui. His autem temporibus a me Brundufio
cum literis et mandatis profed:us ad Casfarem eft; qua in re et
amorem ejus in fufcipiendo negotio perfpexi, et in conficiendo
ac renuntiando fidem. Videor mihi, cum feparatim de probi-
tate ejus et moribus diifturus fuiiTem, fi prius caufam, cur eum
tantopere diligerem, tibi expofuifTem, in ipfa caufa exponenda
fatis etiam de probitate dixiffe. Sed tamen feparatim promitto,
in meque recipio, fore eum tibi et voluptati et ufui : nam et
modefiium hominem cognofces, et prudentem, et a cupiditate
omni remotiffimum; pr^terea magni laboris, fummsque induf-
triae. Neque ego hsc polliceri debeo, quiis tibi ipfi, curn bene
cognoris, judicanda funt: fed tamen in omnibus novis conjunc-
tionibus interefl:, qualis primus aditus fit, et qua commenda-
tione quafi amicitias fores aperiantur. Quod ego his hteris effi-
cere volui ; etfi id ipfa per fe neceffitudo quaefhuriE effecifTe de-
bet : fed tamen nihilo infirmius illud, hoc addito. Cura igitur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 362/537
344 E P I S T O L A R U M
fi me tanti facls, quantl et Varro exiflimat, et Ipfe fentlo, ut
quam primum intelligam, hanc meam commendationem tan-
tum illl utilitatis attuliffe, quantum et ipfe fperarit, nec ego
dubitarim. Vale.
M. T. C I c E R o B R u T o S. P. D.
XI. /^UIA femper anlmadverti, ftudiofe te operam dare, ut
*- ne quid meorum tibi elfet ignotum;propterea non
dublto, quln fcias, non folum cujus municipii fim, fed etiam
quam diligenter foleam meos municlpes Arpinates tueri. Quo-
rum quidem omnia commoda omnefque facultates, quibus et
facra conlicere, et farta tedta aedium facrarum locorumque
communium tueri, poffint, confiflunt in his vedligalibus, qu^
habent in provincia Gallia. Ad ea vifenda, pecuniafque, qux a
colonis debentur, exlgendas, totamque rem et cognofcendam et
adminiflrandam, legatos equites Romanos mifimus Q^Fufi-
dium Q^F. M. Faucium M. F. Q^Mamercum Q^F. Peto a
te majorem in modum, pro noflra necefTitudlne, ut tibi ea res
curoe fit, operamque des, ut per te quam commodlflime nego-
tium municipii adminiftretur, quam prlmumque conficiatur
ipfolque, quorum nomina fcripfi, ut quam honorificentiirime
pro tua natura, et quam liberaliffLme, tradles. Bonos viros ad
tuam neceflitudinem adjunxeris 3 municipiumque gratiflimum
beneficio tuo devinxerls : mihi vero etiam eo gratius feceris,
quod cum femper tueri municipes meos confuevi, tum hic an-
nus prcecipue ad meam curam officiumque pertinet. Nam con-
flltuendi munlclpii caufa, hoc anno a;dilem filium meum fieri
volui, et fratris filium, et M. Casfium, hominem mihi maxime
neceffarium, (is enim magiftratus in noflro municipio, nec
alius ullus, creari folet) quos cohoneflaris, In primifque me, fi
refpubllca municipil tuo fludio et diligentla bene adminiflrata
erit. Quod ut facias, te vehementer etiam atque etiam rogo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 363/537
AD FAMILIARES LIB. XIIL 345
M. T. C I c E R o B R u T o S. P. D.
XII. A L I A eplftola communiter commendavi tibi legatos
Arpinatium, ut potui diligentiffime : hac feparatim
Q^Fufidium, quo-cum mihi omnes neceffitudines funt, dili-
gentius commendo -, non ut aliquid de illa commendatione
comminuam, fed ut hanc addam. Nam et privignus eft M.
Caefii, mei maxime et familiaris et neceffarii ; et fuit in Cilicia
mecum tribunus militum : quo in munere ita fe tradlavit, ut
accepiffe ab eo beneiicium viderer, non dediffe. Eft prasterea
(quod apud te valet plurimum) a noftris fludiis non abhorrens.
Quare velim eum quam liberaliffime comple<3;are j operamque
des, ut in ea legatione, quam fufcepit contra fuum commo-
dum, fecutus aucloritatem meam, quam maxime ejus excellat
induflria. Vult enim, id quod optimo cuique natura tributum
eft, quam maximam laudem, cum a nobis, qui eum impuli-
mus, tum a municipio, confequi : quod ei continget, fi hac
mea commendatione tuum erga fe fludium erit confecu-
tus. Vale.
M. T. CicERo Bruto S. P. D.
XIII. T UCIUS Caflronius Psetus, longe prlnceps municipli
Lucenfis, efl honeflus, gravis, plenus officii, bonus
plane vir, et cum virtutibus, tum etiam fortuna, fi quid hoc
ad rem pertinet, ornatus : meus autem eft familiariffimus, fic
prorfus, ut noflri ordinis obfervet neminem diligentius. Quare
ut et meum amicum, et tua dignum amicitia, tibi commendo.Cui quibufcunque rebus commodaveris, tibi profecfto jucun-
dum, mihi certe erit gratum. Vale.
ToM. VIL X X
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 364/537
346 EPISTOLARUM
M. T. C I c E R o B R u T o S. P. D;
XIV. T U C I O Titio Strabone, equite Romano, in primis
honefto et ornato, familiariffime utor. Omnia mihi
cum eo intercedunt jura fummae neceffitudinis. Huic in tua
provincia pecuniam debet P. Cornelius. Ea res a Volcatio, qui
Romae jus dicit, rejed:a in Galliam eft. Peto a te hoc diligen-
tius, quam li mea res effet, quo eft honeftius de amicorum pe-
cunia laborare, quam de fua, ut negotium conficiendum cures,
ipfe fufcipias, traniigas, operamque des, quoad tibi aequum et
re(flum videbitur, ut quam commodiffima conditione libertus
Strabonis, qui ejus rei caufa miffiis eft, negotium conficiat, ad.
nummofque perveniat. Id et mihi gratiffimum erit ; et tu ipfe
L. Titium cognofces amicitia tua digniffimum. Quod ut tibi
curae fit, ut omnia folent efi!e, quae me velle fcis, te vehemen-
ter etiam atque etiam rogo. Vale.
M. T. ClCERO C. C^SARI I M p, S. P. D.
XV. pR^CILIUM tibi commendo unice, tui neceflarii,,
mei familiariffimi, viri optimi filium ; quem cum ado-
lefcentem ipfum propter ejus modeftiam, humanitatem, ani-
mum et amorem erga me fingularem, mirifice diligo ; tum
patrem ejus, re dodtus, intellexi et didici mihi fuifi^e femper
amiciffimum. Hem, hic ille eft, de illis maxime, qui irridere
atque objurgare me foliti funt, quod me non tecum, praBfertim
cum abs te honorificentiffime invitarer, conjungerem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 365/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 347
'a^' e^ov ^TTOTi Q-vjbcov m ^rjB-eoytv 'iTreiQiv'
Audiebam enim noftros proceres clamitantes,
^AXzcf^o^ ios\ "iva> tjs" (Ti ii oypiyovuv tv &t7r<v\.
Sed tamen iidem me confolantur : et jam hominem peruftum,
etiamnum gloria volunt incendere -, atque ita loquuntur :
M^ fjia>v a^ajriiaeiyi ti a,)cXeiCt)s "^^^Aoif^^y^v,
'A?Xa> fxiya jiiPa^ ti, jl ios'Ofji,ivoi<ri "ZcruS^gd^.
Sed me minus jam movent, ut vides. Itaque ab Homeri mag-
niloquentia confero me ad vera prascepta Erj^iTri^a'
Mi<rco (ro<pi^viv, ot<? ^% aiiTtk) cro<po^.
Quem verfum fenex Praecilius laudat egregie; et ait, polTe eun-^
dem et af^a -zffc^asco Kj oTrias-co videre, et tamen nihilominus,
Ai^v a.^i<?djHV, ii \jzs-£iPoxov ifjLfjCivxf a,?Xce)v.
Sed, ut redeam ad id unde ccepi, vehementer mihi gratum fe-
ceris, fi hunc adolefcentem humanitate tua, qu£e efl fingularis,
comprehenderis ; et ad id, quod ipforum Praeciliorum caufa te
velle arbitror, addideris cumulum commendationis meas. Ge-
nere novo fum literarura ad te ufus, ut intelligeres, non vulga-
rem efTe commendationem. Vale,
M. T. CiCERo C. C.ESARI Imp. S. P. D,
XVI. p U B L I U M Craffum ex omni nobilitate adolefcen-»
tem dilexi plurimum : et ex eo, cum ab ineunte ejus
setate bene fperaviifem, tum optime exiflimare coepi ex iis ju-
diciis, quas de eo feceram, cognitis. Ejus libertum ApoUo-
nium jam tum equidem, cum ille viveret, et magni faciebam
et probabam : erat enim et fludiofus CrafH, et ad ejus optima
Iludia vehementeraptus : itaque ab
eo admodumdiligebatur.
Pofl mortem autem Crafli, eo mihi etiam dignior vifus efl,
quem in fidem atque amicitiam meam reciperem, quod eos a
fe obfervandos et colendos putabat, quos ille dilexiffet, et
X x 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 366/537
348 EPISTOLARUMquibus carus fuiffet. Itaque et ad me in Ciliciam venit, mul-
tifque in rebus mihi magno ufui fuit et fides ejus et pruden-
tia ; et, ut opinor, tibi in Alexandrino bello, quantum fludia
et fidelitate confequi potuit, non defuit. Quod cum fperaret
te quoque ita exiftimare, in Hifpaniam ad te, maxime ille
quidem fuo confilio, fed etiam me audtore, eft profed:us. Cui
ego commendationem non fum pollicitus ; non quin eam vali-
turam apud te arbitrarer : fed neque mihi egere commenda-
tione videbatur, qui et in bello tecum fuilTet, et, propter me-
moriam Crafil, de tuis unus efiet ; et, fi uti commendationi-
bus vellet, etiam per alios eum videbam id confequi pofle.
Teftimonium mei de eo judicii, quod et ipfe magni sefliima-
bat, et ego apud te valere eram expertus, ei libenter dedi.
Dodtum igitur hominem cognovi, et ftudiis optimis deditum,
idque a puero. Nam domi mea^ cum Diodoto Stoico, homine^
meojudicio, eruditifiimo, multum a puero fuit. Nunc autem
incenfus fi:udio rerum tuarum, eas literis Graecis mandare cu*
piebat. Pofi^e arbitror : valet ingenio,^ habet ufum, jam pridem
in eo genere ftudii literarumque verfatur : fatisfacere immorta-
litati laudum tuarum mirabiliter cupit. Habes opinionis meas
teftimonium : fed tu hoc facilius multo, pro tua fingulari pru—
dentia, judicabis. Et tamen, quod negaveram, commendotibi
eum. Quidquid ei commodaveris, erit id majorem in mo-
dum gratum.
M. T. C. S E R. S u L p I ci o S. P. D.
XVII. TV/TANIUS Curius, qui Patris negotiatur, multis et
magnis de caufis a me diligitur. Nam et amicitia
pervetus mihi cum eoeft,
ut primumin
forumvenit, inftitu-
ta; et Patris cum aliquoties antea, tum proxime hoc miferrimo
bello, domus ejus tota mihi patuit, qua fi opus fuififet, tam
cfiJem ufus, quani mea. Maximum autem mihi vinculum cum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 367/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 349
co eft quali fandlioris cujufdam neceffitudinis, quod efl Attici
noftri familiariflimus, eumque unum praeter casteros obfervat
ac diligit. Quem fi tu jam forte cognofli, puto me hoc, quod
facio, facere ferius : ea efl enim humanitate et obfervantia, ut
eum tibi jam per fe ipfum commendatum putem. Quod ta-
men fi ita eft, magnopere a te quasfo, ut ad eam voluntatem,
fi quam in illum ante has meas literas contulifli, quam maxi-
mus pofl mea commendatione cumulus accedat. Sin autem
propter verecundiam fuam minus fe tibi obtulit, aut nondum
eum fatis habes cognitum, aut quae caufa efl, cur majoris
commendationis indigeat ; fic tibi eum commendo, ut neque
majore fludio quemquam, neque juflioribus de caufis, com-
mendare poffim. Faciamque id, quod debent facere ii, quireligiofe et fine ambitione commendant : fpondebo enim tibi,
vel potius fpondeo, in meque recipio, eos effe M'. Curii mo-
res, eamque tum probitatem, tum etiam humanitatem, ut eum
et amicitia tua, et tam accurata commendatione, fi tibi fit
cognitus, dignum fis exiflimaturus. Mihi certe gratifTmium
feceris, fi intellexero, has literas tantum, quantum fcribens
confidebam, apud te pondus habuiffe. Vale.
CiCERo Servio S.
XVIII."^J
O N concedam, ut Attico noflro, quem elatum
laetitia vidi, jucundiores tuae, fuaviflime ad eum
et humanifBme fcriptas, literas fuerint, quam mihi. Nam etfi
utrique noflrum prope a^que gratas erant, tamen ego admirabar
magis, te, quafi rogatus, aut certe admonitus, liberaliter At-
tico refpondiffes, (quod tamen dubium nobis, quin ita futu-
rum fuerit, non erat) ultro ad eum fcripfiffe, eique nec opi-
nanti voluntatem tuam tantam per literas detuliffe. De quo
non modo rogare te, ut eo fludiofms mea quoque caufa fa-
eias, non debeo, (nihil enim cumulatius fieri potefl:, quanx
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 368/537
350 E P I S T O L A R U M
pollicerls) fed ne gratias quidem agere, quod tu et Ipfius caufa,
et tua fponte, feceris. IUud tamen dicam, mihi id, quod fe-
cifti, effe gratiffimum. Tale enim tuum judicium de homine
€0, quem unice diligo, non poteil mihi non fumme effe ju-
cundum. Quod cum ita fit, eile gratum neceffe eft. Sed ta-
men, quando mihi, pro conjunftione noflra, vel peccare apud
te in fcribendo licet j utrumque eorum, quae negavi mihi fa-
cienda effe, faciam. Nam et ad id, quod Attici caufa te oflen-
difti effe fadlurum, tantum velim addas, quantum ex noflro
amore acceffionis fieri potefl ; et, quod modo verebar, tibi
gratias agere, nunc plane ago ; teque ita exiflimare volo, qui-
bufcunque officiis in Epiroticis reliquifque rebus Atticum
obflrinxeris, iifdem me tibi obligatum fore. Vale.
M. T. C. S E R. S u L p I c I o S. P. D.
XIX. OUM Lyfone Patrenfi cfl mihi quidem hofpitium ve-
tus, quam ego neceffitudinem fandle colendam puto:
fed ea caufa etiam cum aliis compluribus ; familiaritas tanta
nullo cum hofpite : et ea cum officiis ejus multis, tum etiam
confuetudine quotidiana, fic efl: audla, ut nihil fit familiaritate
noflra conjund:ius, Is cum Romse annum prope ita fuiffet, ut
mecum viveret, etfi eramus in magna fpe, te meis literis com-
mendationeque diligentiffime fadlurum, id quod fecifli, ut ejus
rem et fortunas abfentis tuerere ; tamen, quod in unius potef-
tate erant omnia, et quod Lyfo fuerat in noflra caufa noflrifque
prsefidiis, quotidie aliquid timebamus. EfFedtum tamen efl et
ipfms fplendore, et noftro reliquorumque hofpitum fludio, ut
omnia, quae vellemus, a Caefare impetrarentur ; quod intelliges
ex iis literis, quas Caefar ad te dedit. Nunc non modo non re-
mittimus tibi aliquid ex noflra commendatione, quafi adepti
jam omnia : fed eo vehementius a te contendimus, ut Lyfo-
nem in fidem neceffitudinemque tuam recipias. Cujus dubia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 369/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 351
fortuna timidius tecum agebamus, verentes, ne quid accideret
ejufmodi, ut ne tu quidem mederi polTes -, explorata vero ejus
incolumitate, omnia a te fludia fumma cura peto. Quas ne
fingula enumerem, totam tibi domum commendo. In his ado-
lefcentem filium ejus, quem C. Memmius Gemellus, cliens
meus, cum in calamitate exilii fui Patrenfis civis fadtus effet,
Patrenfium legibus adoptavit ; ut ejus ipfius hereditatis jus
caufamque tueare. Caput illud efl, ut Lyfonem, quem ego vi-
rum optimum gratifUmumque cognovi, recipias in neceflitudi-
nem tuam. Quod fi feceris, non dubito, quin in eo diligendo,
caeterifque poftea commendando, idem, quod ego, fis judicii
et voluntatis habiturus. Quod cum fieri vehementer ftudeo,
tum etiam illud vereor, ne, fi minus cumulate videbere fe-
ciffe aliquid ejus caufa, me ille negligenter fcripfiffe putet,
non te oblitum mei. Qiianti enim me faceres, cum ex fermo-
nibus quotidianis meis, tum ex epiftolis etiam tuis, potuit;
cognofcere. Vale.
C I c E R o S E R v I o S.
XX. ASCLAPONE Patrenfi, medico, utor valde fami-
liariter; ejufque cum confuetudo mihi jucunda fuit,
tum ars etiam, quam fum expertus in valetudine meorum. In
qua mihi cum ipfa fcientia, tum etiam fidelitate benevolentia-
que, fatisfecit. Hunc igitur tibi commendo ; et a te peto, ut
des operam, ut intelligat, diligenter rne fcripfiffe de {cfQ, me-
amque commendationem ufui magno fibi fuiffe. Erit id mihi
vehementer gratum. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 370/537
S52 EPISTOLARUM
M. T. C. S E R. S u L p I c I o S. P. D.
XXI. ]Y/rARCUS iEmilius Avianus ab ineunte adolefcentia
me obfervavit, femperque dilexit, vir cum bonus,
tum perhumanus, et in omni genere officii diligendus. Quem
fi arbitrarer efle Sicyone, et nifi audirem ibi eum etiam nunc,
ubi ego reliqui, Cybirs commorari, nihil eifet necelTe plura me
ad te de eo fcribere: perficeret enim ipfe profefto fuis moribus,
fuaque humanitate, ut line cujufquam commendatione diligere-
tur abs te non minus, quam et a me, et a casteris fuis familiari-
bus. Sed cum illum abeffe putem, commendo tibi majorem in
modum domum ejus, quae eft Sicyone, remque familiarem,
maxime Caium Avianum Hammonium, libertum ejus : quem
quidem tibi etiam fuo nomine commendo. Nam cum propterea
mihi eft probatus, quod eft in patronum fuum officio et fide fin-
gulari, tum etiam in me ipfum magna officia contulit, mihique
moleftiffimis temporibus ita fideliter benevoleque praefto fuit,
ut fi a me manumiffiis efi^et. Itaque peto a te, ut eum Hammo-
nium, et in patroni ejus negotio, fic tueare, ut ejus procurato-
rem, quem tibi commendo, et ipfum fuo nomine, diligas, ha-beafque in numero tuorum. Hominem pudentem et officiofum
cognofces, et dignum, qui a te diligatur. Vale.
CiCERo Servio S.
XXII. ^T^ITUM Manlium, qui negotiatur Thefpiis, vehe-
menter diligo : nam et femper me coluit, diligen-
tiffimeque obfervavit, et a fi:udiis noftris non abhorret. Accedit
eo, quod Varro Murena magnopere ejus caufa vult omnia : qui
tamen exiftimavit, etfi fuis literis, quibus tibi Manlium com-
mendabat, valde confideret, tamen mea commendatione aliquid
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 371/537
AD FAMILIARES L I B. XIIL 353
accefTionls fore. Me quidem cum Manlii familiaris, tum Var-
ronis, ftudium commovit, ut ad te quam accuratiflime fcribe-
rem. Gratiifimum igitur mihi feceris, fi huic commendationi
meae tantum tribueris, quantum cui tribuifti plurimumj id efl,
fi T. Manlium, quam maxime, quibufcunque rebus honefte ac
pro tua dignitate poteris, juveris atque ornaveris. Ex ipfius
praeterea gratiflimis et humaniffimis moribus confirmo tibi, te
eum, quem foles frucStum a bonorum virorum officiis expec-
tare, effe capturum. Vale.
CiCERo Servio S.
XXIII. T UCIO Coffinio, amico et tribuli tuo, valde fami-
liariter utor : nam et inter nofmetipfos vetus ufus
intercedit, et Atticus nofter majorem etiam mihi cum Coffinio
confuetudinem fecit. Itaque tota Coffinii domus me diligit, in
primifque libertus ejus L. Coffmius Anchialus, homo et pa-
trono, et patroni necellariis, quo in numero ego fum, proba-
tiffimus. Hunc tibi ita commendo, ut, li meus libertus elfet,
eodemque apud me loco effet, quo et efl apud patronum fuum,
majore fludio commendare non poffem. Quare pergratum mihifeceris, fi eum in amicitiam tuam receperis ; atque eum, quod
fme moleftia tua fiat, fi qua in re opus ei fuerit, juverls. Id et
mihi vehementer gratum erit, et tibi poflea jucundum. Ho-
minem enim fumma probitate, humanitate, obfervantiaque,
cognofces. Vale.
CicERo Servio S.
XXIV. /^ UM antea capiebam ex officio meo voluptatem,
quod memineram, quam tibi diligenter Lyfonem,
hofpitem et familiarem meum, commendaffem ; tum vero poflea
ToM. VII. Y y
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 372/537
354 EPISTOLARUMquam ex literis ejus cognovi, tibi eum falfo fufpedlum fuiffe,
vehementiffime laetatus fum, me tam diligentem in eo com-
mendando fuiife. Ita enim fcripfit ad me, fibi meam commen-
dationem maximo adjumento fuiffe, quod ad te delatum dice-
ret, {q{q contra dignitatem tuam Romae de te loqui folitum
effe. De quo, etfi pro tua facilitate et humanitate purgatum fe
tibi fcribit effe ; tamen primum, ut debeo, tibi maximas gra-
tias ago, cum tantum literae meae potuerunt, ut his ledlis, om-
nem offenfionem fufpicionis, quam habueras de Lyfone, depo-
neres : deinde credas mihi afiirmanti velim, me hoc non pro
Lyfone magis, quam pro omnibus, fcribere, hominem effe ne-
minem, qui unquam mentionem tui fme tua fumma laude fe-
cerit. Lyfo vero cum mecum prope quotidie effet, unaque vi-
veret, non folum quia me libenter audire arbitrabatur, fed
quia libentius ipfe loquebatur, omnia mihi tua et fa(5ta et didla
laudabat. Quapropter, etfi a te ita tradtatur, ut jam non defi-
deret commendationem meam, unifque fe literis meis omnia
confecutum putet, tamen a te peto in majorem modum, ut
cum etiam atque etiam tuis ofiiciis, liberalitate, compledlare.
Scriberem ad te, qualis vir effet, ut fuperioribus literis fe-
ceram, nifi eum jam per fe ipfum tibi fatis effe notum arbi-
trarer. Vale.
CiCERo Servio S.
XXV. TJAGESARETUS LarifTsus magnis meis bene-
ficiis ornatus in confulatu meo, memor et gratus
fuit, meque poflea diligentiffime coluit. Eum tibi magnopere
commendo, ut et hofpitem meum, et familiarem, et gratum
hominem, et virum bonum, et principem civitatis fuae, et tua
neceflitudine dignifiimum. Pergratum mihi feceris, fi dederis
operam, ut is intelligat hanc meam commendationem magnum
apud te pondus habuiffe. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 373/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 355
CiCERo Servio S.
XXVI. T U C I U S Mefcinius ea rnecum neceflitudine con-
jun(5lus eft, quod mihi quasftor fuit. Sed hanc
caufam, quam ego, ut a majoribus accepi, femper gravem duxi,
fecit virtute et humanitate fua julliorem. Itaque eo lic utor,
ut nec familiarius ullo, nec libentius. Is quanquam confidere
videbatur, et fua caufa, quse honefte polTes, libenter effe fac-
turum ; magnum effe tamen fperavit apud te meas quoque
literas. Id cum ipfe ita judicabat, tum pro familiari confue-
tudine fsepe ex me audierat, quamfuavis effet inter
nos et
quanta conjundlio. Peto igitur a te, tanto fcilicet fludio,
quanto intelligis debere me petere pro homine tam mihi ne-
ceffario, et tam familiari, ut ejus negotia, quae funt in Achaia,
ex eo quod heres efl M. Mindio, fratri fuo, qui Eli negotia-
tus eft, explices et expedias cum jure et poteflate, quam ha-
bes, tum etiam audtoritate et confilio tuo. Sic enim prccfcrip-
fimus iis, quibus ea negotia mandavimus, ut omnibus in re-
bus, quae in aliquam controverfiam vocarentur, te arbitro, et,
quodcommodo
tuo fieri pofTet, te difceptatore, uterentur.
Id ut honoris mei caufa fufcipias, vehementer te etiam atque
etiam rogo. Illud prasterea, fi non alienum tua dignitate puta-
bis effe, feceris mihi pergratum ; fi qui difficiliores erunt, ut
rem fine controverfia confici nolint, fi eos, quando cum fena-
tore res eft, Romam rejeceris. Quod quo minore dubitatione
facere poflis, literas ad te a M. Lepido confule, non quas te
aliquid juberent (neque enim id tuas dignitatis effe arbitramur)
fed quodam modo quafi commendatitias fumpfimus. Scribe-
rem, quam id beneficium bene apud Mefcinium pofiturus effes,
nifi et te fcire confiderem, et mihi peterem. Sic enim velim
exiftimes, non minus me de illius re laborare, quam ipfum de
fua. Sed, cum illum fludeo quam facillime ad fuum pervenire,
Y y 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 374/537
356 EPISTOLARUMtum illud laboro, ut non minimum hac mea commendatione
fe confecutum arbitretur. Vale.
CiCERo Servio S.
XXVII. T I C E T eodem exemplo fspius tibi hujus generis
literas mittam, cum gratias agam, quod meas
commendationes tam diligenter obferves; quod feci in aliis,
et faciam, ut video, faepius : fed tamen non parcam operse, et
ut vos foletis in formulis, fic ego i'n epiftolis de eadem re alio
modo. C. Avianus igitur Hammonius incredibiles mihi gra-
tias per literas egit, et fuo, et i^milii Aviani, patroni fui,
no-mine ; nec liberalius, nec honorificentius, potuifTe trad:ari,
nec fe praefentem, nec rem familiarem abfentis patroni fui.
Id mihi cum jucundum eft eorum caufa, quos tibi ego fumma
neceffitudine et fumma conjundlione addu(5tus commendave-
ram, quod M. ^milius unus eft ex meis familiarillimis atque
intimis, maxime neceffarius homo, et magnis meis beneficiis
devindtus, et prope omnium, qui mihi debere aliquid viden-
tur, gratifiimus ; tum multo jucundius, te effe in me tali vo-
luntate, ut plus profis amicis meis, quam ego prsefens fortaffe
prodeffem : credo, quod magis ego dubitarem, quid illorum
caufa facerem, quam tu, quid mea. Sed hoc non dubito, quin
exiftimes mihi effe gratum. Illud te rogo, ut illos quoque
gratos homines effe putes;quod ita effe tibi promitto atque
confirmo. Quare velim, quidquid habent negotii, des operam,
quod commodo tuo fiat, ut, te obtinente Achaiam, conficiant.
Ego cum tuo Servio jucundiflime conjund:ifiimeque vivo
magnamque cum ex ingenio ejus fingularique fludio, tum ex
virtute et probitate, voiuptatem capio. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 375/537
AD FAMILIARES LIB. XIIL 357
CicERo Servio S.
XXVIII. "p T S I libenter petere a te foleo, fi quid opus efl
meorum cuipiam; tamen multo libentius gratias
tibi ago, cum fecifti aliquid commendatione mea -, quod fem-
per facis. Incredibile eft enim, quas mihi gratias omnes agant,
etiam mediocriter a me tibi commendati : qux mihi omnia
grata, fed de L. Mefcinio gratiffimum. Sic enim eft mecum
locutus, te, ut meas literas legeris, ftatim procuratoribus fuis
poUicitum effe omnia, multo vero plura et majora feciffe. Id
igitur (puto enim etiam atque etiam mihi dicendum effe) ve-
lim exiflimes, mihi te feciife gratijHmum. Quod quidem hoc
vehementius lastor, quod ex ipfo Mefcinio te video magnam
capturum voluptatem. Eft enim in eo cum virtus et probitas,
et fummum ofhcium, fummaque obfervantia ; tum fludia illa
noftra, quibus antea deledtabamur, nunc etiam vivimus. Quod
reliquum efl, velim augeas tua in eum beneficia omnibus re-
bus, quae te erunt dignae. Sed duo quidem te nominatim rogo.
Primum, ut, fi quid fatifdandum erit, amplius eo nomine non
peti, cures, ut fatifdetur fide mea. Deinde, cum fere confiflat
hereditas in iis rebus, quas avertit Oppia, quas uxor Mindii
fuit ; adjuves, ineafque rationem, quemadmodum ea mulier
Romam perducatur : quod fi putarit illa fore, ut opinio noftra
eft, negotium conficiemus. Hoc ut affequamur, te vehemen-
ter etiam atque etiam rogo. Illud, quod fupra fcripfi, id tibi
confirmo, in meque recipio, te ea, quae fecifli Mefcinii caufa,
quaeque feceris, ita bene collocaturum, ut ipfe judices, homi-
ni te gratiffuTio, jucundifiimo, benigne feciffe. Volo enim ad
id, quod meacaufa fccifli, hoc etiam accedere.
NecLacedse-
monios dubitare arbitror, quin ipfi fua majorumque fuorum
audoritate fatis commendati fmt fidei et juftitiae tuas ; et ego,
qui te optime noviffem, non dubitavi, quin tibi notiffima et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 376/537
358. EPISTOLARUMjura et merita populorum effent. Itaque cum a me peteret
Philippus Lacedffimonius, ut tibi civitatem commendarem ;
etli memineram, me ei civitati omnia debere, tamen refpondi,
commendatione Lacedaemonios apud te non egere. Itaque fic
velim exiftimes, me omnes Achaias civitates arbitrari pro ho-
rum temporum perturbatione felices, quod his tu praefis
eundemque me ita judicare, te, quod unus optime nofles non
noftra folum, fed etiam Graeciae, monumenta omnia, tua
fponte amicum Lacedasmoniis et effe et fore. Quare tantum a
te peto, ut, cum ea facies Lacedaemoniorum caufa, quae tua
fides, amplitudo, juflitia, poftulat ; ut his, fi tibi videbitur,
fignifices, te non molefte ferre, quod intelligas, ea quae facias,
mihi quoque grataeffe.
Pertinet enim ad officium meum, eosexiflimare, curae mihi fuas res effe. Hoc te vehementer etiam
atque etiam rogo. Vale.
M. T. CicERo L. Planco S. D.
XXIX. T^ O N dubito, quin fcias, in iis neceffariis, qui tibi a
patre reli(5li funt, me tibi effe vel conjundtifTimum,
nonhis
modocaufis, quae fpeciem habeant magnae conjuncSio-
nis, fed iis etiam, qu^ familiaritate et confuetudine tenentur
quam fcis mihi jucundifTimam cum patre tuo et fummam
fuiffe. Ab his initiis nofler in te amor profedtus, auxit pater-
nam necefiitudinem, et eo magis, quod intellexi, ut primum
per aetatem judicium facere potueris quanti quifque tibi faci-.
endus effet, me a te in primis coeptum effe obfervari, coh*,
diligi. Accedebat non mediocre vinculum cum fludiorum,
quod ipfum eft per fe grave ; tum eorum fludiorum, earum-
que artium, quas per fe ipfae eos, qui voluntate eadem funt,
etiam familiaritate devinciunt. ExpecSlare te arbitror, haec tam
longe repetita principia quo fped;ent. Id primum ergo habeto,
non fine magna juflaque caufa hanc a me commemorationem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 377/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 359
efl*e fa(ftam. C. Ateio Capltone utor familiarifiime. Notae tibi
funt varietates meorum temporum. In omni genere et hono-
rum et laborum meorum, et animus, et opera, et audloritas,
et gratia, etiam res familiaris, C. Capitonis praefco fuit, et
patuit, et temporibus et fortuns meae. Hujus propinquus fuit
T. Antiftius ;qui cum forte quaeftor Macedoniam obtineret,
neque ei fuccelTum effet, Pompeius in eam provinciam cum
exercitu venit. Facere Antiflius nihil potuit : nam fi potuiiTet,
nihil ei fuiifet antiquius, quam ad Capitonem, quem ut pa-
rentem diligebat, reverti ;praefertim cum fciret, quanti is
Caefarem faceret, femperque feciffet. Sed oppreffus tantum
attigit negotii, quantum recufare non potuit. Cum fignaretur
argentum Apolloniae, non pofTum dicere eum prjEfuifTe, nequepoffum negare affuiffe, fed non plus duobus, an tribus menfi-
bus. Deinde abfuit a caflris : fugit omne negotium. Hoc
mihi, ut tefli, velim credas : meam enim ille moeflitiam in
illo bello videbat, mecum omnia communicabat. Itaque abdi-
dit fe in intimam Macedoniam, quo potuit longiffime a caf-
tris, non modo ut non prseeffet uUi negotio, fed etiam ut ne
intereffet quidem. Is pofl praelium fe ad hominem neceffa-
rium, A. Plautium, in Bithyniam contulit. Ibi eum Casfar
cum vidiffet, nihil afpere, nihil acerbe, dixit :
Romam jufTit
venire. Ille in morbum continuo incidit, ex quo non conva-
luit. JEgQT Corcyram venit, ibi eft mortuus. Teflamento,
quod Romae Paulo et Marcello confulibus fecerat, heres ex
parte dimidia et tertia efl Capito. In fextante funt ii, quorum
pars fine ulla cujufquam querela publica potefl effe : ea efl ad
H-S XXX. Sed de hoc Casfar viderit. Te, mi Plance, pro pa-
terna necefHtudine, pro noilro amore, pro fludiis et omni
curfu noflro totius vitos fimilHmo, rogo, et a te ita peto, ut
majorecura,
majorefludio nullo poflim, ut
hanc remfufci-
pias, meam putes effe, enitare, contendas, efficias, ut mea
commendatione, tuo fludio, Caefaris beneficio, hereditatem
propinqui fui C. Capito obtinear. Omnia, quae potui in hac
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 378/537
360 EPISTOLARUMfumma tua gratla ac potentia a te Impetrare, fi petlliTem, ultro
te ad me detuliiTe putabo, fi hanc rem impetravero. Illud fore
tibi adjumento fpero, cujus ipfe Caefar effe optimus judex po-
tefl :
femper Casfarem Capito et coluit et dilexit. Sed ipfe
hujus rei teflis efl : novi hominis memoriam. Itaque nihil te
doceo. Tantum tibi fumito pro Capitone apud Caefarem,
quantum ipfum meminlfTe fenties. Ego, quod in me ipfo ex-
periri potui, ad te deferam : in eo quantum fit ponderis, tu
videbis. Quam partem in republica caufamque defenderim,
per quos homines ordinefque fleterim, quibufque munitus
fuerim, non ignoras. Hoc mihi velim credas, fi quid fecerim
hoc ipfo in bello minus ex Caefaris voluntate, quod intellexe-
rimfcire
ipfumCaefarem,
meInvitifTimum fecifTe
; id feci
ahorum confilio, hortatu, auftoritate : quod fuerim moderatlor
temperatiorque, quam in ea parte quifquam, id me fecifTe
maxime audoritate Capitonis ; cujus iimiles fi reliquos necef-
farios habuiffem, reipublicae fortafle nonnihil, mihi certe plu-
rimum, profuifTem. Hanc rem, mi Plance, fi efFeceris, meam
de tua erga me benevolentia fpem confirmavcris ; ipfumque
Capitonem, gratiffimum, ofHciofiflimum, optlmum virum, ad
tuam necefTitudinem tuo fummo beneficio adjunxeris. Vale.
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXX. T UCIUS Manlius efl Sofis. Is fuit Catlnenfis : fed
efl una cum reliquis Neapolitanis civis Romanus
fadtus, decurioque Neapoli : erat enim adfcriptus in id muni-
cipium ante civitatem fociis et Latinis datam. Ejus frater Ca-
tinje nuper mortuus efl, Nullam omnino arbitramur de ea
hereditate controverfiam eum habiturum ; et eft hodie in bo-
nis : fed, quoniam habet praeterea negotia vetera in Sicilia fua,
et hanc hereditatem fraternam et omnia ejus tibi commendo,
in primifque ipfum virum optimum mihique familiarifiimum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 379/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 361
his fludiis literarum dodlrinaeque praeditum, quibus ego maxi-
me deledtor. Peto igitur abs te, ut eum, five aderit, five nou
venerit in Siciliam, in meis intimis maximeque neceffariis
fcias cffc : itaque traftes, ut intelligat meam commendationem
fibi magno adjumento fuilTe. Vale.
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXXI.f~^
A I O Flavio, honefto et ornato equite Romano,
utor valde famiHariter : fuit enim generi mei, C.
Pifonis, pernecefTarius, meque diligentifTime obfervat et ipfe,
et L. Flavius, frater ejus. Quapropter velim honoris mei
caufa, quibus rebus honefle et pro tua dignitate poteris, quam
honorificentifTime et quam Hberaliffime C. Flavium tradles. Id
mihi fic erit gratum, ut gratius effe nihil pofHt. Sed prseterea
tibi afHrmo, neque id ambitione addudlus facio, fed cum fa-
miliaritate et necefTitudine, tum etiam veritate; te ex C. Flavii
ofiicio et obfervantia, et praeterea fplendore atque inter fuos
gratia, magnam voluptatem effe capturum. Vale,
M. T. C. A c I L I o P R o c. S. P. D.
XXXII. T N Halefina civitate, tam lauta, tamque nobili, con-
jundtillimos habeo et hofpitio et familiaritate M.
et C. Clodios, Archagathum, et Philonem. Sed vereor, ne,
quia complures tibi praecipue commendo, exasquare videar am-
bitione quadam commendationes meas : quanquam a te qui-
dem cumulate fatisfit et mihi et meis omnibus. Sed velim fic
exiftimes, hanc familiam, et hos mihi maxime effe conjundlos
vetuflate, ofhciis, benevolentia. Quamobrem peto a te majo-
rem in modum, ut his, omnibus in rebus, quantum tua fides
ToM. VII. Z z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 380/537
362 EPISTOLARUMdignitafque patietur, commodes. Id fi feceris, erit mihi vehe-
mentifTime gratum. Vale.
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXXIII. /^ N E I O Otacilio Nafone utor familiariffimei ita
prorfus, ut illius ordinis nuilo familiarius. Nam
et humanitate ejus et probitate in confuetudine quotidiana
magnopere deled:or. Nihil jam opus eft exped:are te, quibus
eum verbis tibi commendem, quo fic utar, ut fcripfi. Habet
is in provincia tua negotia, qu^e procurant liberti, Hilarus,
Antigonus, Demoftratus : quos tibi, negotiaque omnia Nafo-nis, non fecus commendo, ac fi mea effent. GratifTimum mihi
feceris, fi intellexero hanc commendationem magnum apud te
pondu^ habuiffe. Vale.
M. T. C. A ci L I o P R o c. S. P. D.
XXXIV. A VITUM mihi hofpitium efl cum Lyfone, Ly-
fonis filio, Lilybetano, valdeque ab eo obfervor;
cognovique dignum et patre et avo : efl enim nobiliflima fa-
milia. Quapropter commendo tibi majorem in modum rem
domumque ejus ; magnoque opere abs te peto, cures, ut is
intelligat, meam commendationem maximo fibi apud te et
adjumento et ornamento fuiffe. Vale.
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXXV. /^ A I U S Avianus Philoxenus antiquus eft hofpes
meus, et praeter hofpitium, valde etiam familia-
ris ; quem Cicfar meo beneficio in Novocomenfes retulit.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 381/537
AD FAMILIARES L I B. XIIL 363
Nomen autem Aviani fecutus eft, quod homine nullo plus efl:
ufus, quam Flacco Aviano, meo, quemadmodum te fcire ar-
bitror, familiariflimo. Quae ego omnia collegi, ut intelligeres
non vulgarem eife commendationem hanc meam. Peto igitur
abs te, ut omnibus rebus, quod fine moleftia tua facere pofTis,
ei commodes, habeafque in numero tuorum -, perficiafque, ut
intelligat, has literas meas magno fibi ufui fuiffe. Erit id mihi
majorem in modum gratum. Vale.
M. T. C. Ac I L I o Proc, S. P. D.
XXXVI. /^UM Demetrio Mega mihi vetuftum hofpitium
eft ; familiaritas autem tanta, quanta cum Siculo
nullo. Ei Dolabella rogatu meo civitatem a Caefare impetra-
v-it iqua in re ego interfui : itaque nunc P. Cornelius vocatur.
Cumque propter quofdam fordidos homines, qui Caefaris be-
neficia vendebant, tabulam, in qua nomina civitate donatorum
incifa elTent, revelli juflilTet ; eidem Dolabellae, me audiente,
Caefar dixit, nihil elfe quod de Mega vereretur ; beneficium
fuum in eo manere. Hoc te fcire volui, ut eum in civium
Romanorum numero haberes ; casterifque in rebus tibi eumita commendo, ut majore ftudio neminem commendarim.
Gratiffimum mihi feceris, fi eum ita trad:aris, ut intelligat
meam commendationem magno iibi ornamento fuiife. Vale.
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXXVII. "LJIPPIAM, Philoxeni filium, Caladinum, hof-
pitem et neceiTarium meum, tibi commendo in
majorem modum. Ejus bona, quemadmodum ad me delata res
eft, publice poifidentur alieno nomine, contra leges Cala^ftino-
rum. Id fi ita eft, etiam fme mea commendatione ab a^quitate
Z z 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 382/537
364 EPISTOLARUMtua res ipfa impetrare debet, ut ei fubvenias. Quoquo modo
autem fe res habet, peto a te, ut honoris mei caufa eum expe-
dias, tantumque ei commodes et in hac re et in cseteris, quan-
tum tua fides dignitafque patietur. Id mihi vehementer gra-
tum erit. Vale,
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXXVIII. T UCIUS Bruttius, eques Romanus, adolefcens
omnibus rebus ornatus, in meis familiariffimis
eft, meque obfervat diligentiffimei cujus cum patre magna mihi
fuit amicitiajam inde a quaeflura mea Sicilienfi. Omnino nuncipfe Bruttius Roma? mecum eft : fed tamen domum ejus, et
rem familiarem, et procuratores, tibi fic commendo, ut ma-
jore ftudio commendare non poffim. Gratiffimum mihi feceris,.
ft curaris, ut intelligat Bruttius, id quod ei recepi, hanc meam
commendationem fibi magno adjumento fuifte. Vale.
M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.
XXXIX. /^UM familia Titurnia neceffitudo mihi intercedit
vetus ; ex qua reliquus eft M. Titurnius Rufus,
qui mihi omni diligentia atque officio eft tuendus. Eft igitur
in tua poteftate, ut ille in me fatis fibi praefidii putet cfie,
Quapropter eum tibi commendo majorem in modum, et abs
te peto, efficias, ut is commendationem hanc intelligat fibi
magno adjumento fuifte. Erit mihi vehementer gratum. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 383/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 365
M. T. C. Q^Anchario Q^ F. Proc. S. P, D.
XL. T UCIUM et C. Aurelios, L filios, quibus et ipfis, et
patre eorum, viro optimo, familiarillime utor, com-
mendo tibi majorem in modum, adolefcentes omnibus optimis
artibus ornatos, meos perneceiTarios, tua amicitia digniflimos.
Si ulla mea apud te commendatio valuit, quod fcio multas
plurimum valuilTe, hasc ut valeat rogo. Quod fi eos honorifice
liberaliterque tradlaris j et tibi gratiflimos optimofque adolef-
centes adjunxeris, et mihi gratifijmum feceris. Vale,
M. T. C. L. C u L L E o L o S. P. D.
XLI. f^\J JE fecifti L. Lucceii caufa, fcire te plane volo, te
*- homini gratiffimo commodaffe ; et cum ipfi, quae
fecifti, pergrata funt, tum Pompeius, quotiefcunque me videt,
(videt autem faepe) gratias tibi agit fingulares. Addo etiam il-
lud, quod tibi jucundifiimum effe certo fcio, me ipfum, ex tua
erga Lucceium benignitate, maxima voluptate affici. Quodfupereft, quanquam mihi non efl dubium, quin cum antea
noftra caufa, nunc jam etiam tuae conflantias gratia, manfurus
fis in eadem ifta liberalitate ; tamen abs te vehementer etiam
atque etiam peto, ut ea, quze initio oftendifli, deincepfque fe-
cifli, ad exitum augeri et cumulari per te velis. Id et Lucceio
et Pompeio valde gratum fore, teque apud eos prasclare pofitu-
rum confirmo et fpondeo. De republica, deque his negotiis
cogitationibufque noftris, perfcripferam ad te diligenter paucia
ante diebus, eafque literas dederam pueris tuis. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 384/537
366 EPISTOLARUM
M, T. C. L. C u L L E o L o Proc. S. P. D.
XLIL T U C I U S Lucceius meus, homo omnium gratifTi-
mus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum dice-
ret, omnia te cumulatiffime et liberaliffime procuratoribus fuis
pollicitum efTe. Cum oratio tua tam ei grata fuerit, quam gra-
tam rem ipfam exiftimas fore, cum, ut fpero, quae pollicitus
es, feceris ? Omnino oftenderunt BuUiones, {&{& Lucceio Pom-
peii arbitratu fatisfacfluros. Sed vehementer opus efl nobis, et
voluntatem, et audtoritatem, et imperium tuum, accedere.
Quod ut facias, te etiam atque etiam rogo. Illudque mihi
gratiffimum eft, quod ita fciunt Lucceii procuratores, et ita
Lucceius ipfe ex literis tuis, quas ad eum mififli, intellexit,
hominis nullius apud te audloritatem aut gratiam valere plus,
quam meam. Id ut re experiatur, iterum et faepius te rogo.
Vale.
M. T. C. QjJ I N T I o G A L L o S. P. D.
XLIII. rj^ T S I plurimis rebus fpero fore ut perfpiciam, quod
tamen jampridem. perfpicio, me a te amari, tamen
nunc ea caufa tibi datur, in qua facile declarare poffis tuam
erga me benevolentiam. L. Oppius, Marci filius, Philomeli
negotiatur, homo mihi familiaris. Eum tibi unice commendo;
eoque magis, quod cum ipfum diligo, tum quod negotia pro-
curat L. Egnatii Rufi, quo ego uno equite Romano familiarif-
fime utor, et qui cum confuetudine quotidiana, tum officiis
plurimis maximifque, mihi conjundtus efl. Oppium igitur
praefentem ut diligas, Egnatii abfentis rem ut tueare, aeque a
te peto, ac fi mea negotia effent. Velim memoriae tuas caufa
des literarum aliquid, quae tibi in provincia reddantur : fed ita
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 385/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 367
confcrlbas, ut tum, cum eas leges, facile recordari poffis hujus
meae commendationis diligentiam. Hoc te vehementer etiam
atque etiam rogo. Vale.
CiCERo Gallo S.
XLIV. TJ* T S I ex tuis, et ex L. Oppii, familiariffimi, literis
cognovi, te memorem commendationis me£E fuilie,
idque pro tua fumma erga me benevolentia, proque noftra ne-
ceiTitudine, minime fum admiratus ; tamen etiam atque etiam
tibi L. Oppium praefentem, et L. Egnatii, mei familiariffimi,
abfentis negotia, commendo. Tanta mihi cum eo neceffitudo
eft familiaritafque, ut, fi mea res elfet, non magis laborarem.
Quapropter gratiffimum mihi feceris, fi curaris, ut is intel-
ligat, me a te tantum amari, quantum ipfe exiftimo. Hoc
mihi gratius facere nihil potes : idque ut facias, vehementer
te rogo. Vale.
M. T. C. Apuleio Proq^u^stori S. P. D.
XLV. T UCIO Egnatio uno, equite Romano, vel familiarif-
fime utor. Ejus Anchialum fervum, negotiaque,
quae habet in Alia, tibi commendo non minore ftudio, quam fi
rem meam commendarem. Sic enim exiftimes velim, mihi
cum eo non modo quotidianam confuetudinem fummam in-
tercedere, fed etiam officia magna et mutua noftra inter noS"
effe. Quamobrem etiam atque etiam a te peto, ut cures, ut
intelligat me ad te fatis diligenter fcripfiffe : nam de tua erga
me voluntate non dubitabat. Id utfacias, te etiam atque etiam
rogo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 386/537
368 E P I S T O L A R U M
M. T. C. A P U L E I O P R O Q^UiE S T O R I S. P. D.
XLVI. T UCIUS Noftius Zoilus efl coheres meus, heres
autem patroni fui. Ea re utrumque fcripfi, ut et
mihi cum illo caufam amicitiae fcires efTe, et hominem probum
exiftimares, qui patroni judicio ornatus effet. Eum tibi igitur
fic commendo, ut unum ex noftra domo. Valde mihi gratum
erit li curaris ut intelligat, hanc commendationem fibi apud te
magno adjumento fuiffe. Vale.
M. T. C I c E R o S I L I o S. P. D.
XLVII, /^ U I D ego tibi commendem eum, quem tu ipfe
^ diligis ? Sed tamen ut fcires eum a me non diligi
folum, verum etiam amari, ob eam rem tibi hsec fcribo. Om-
nium tuorum ofhciorum, quas et multa et magna funt, mihi
gratiffimum fuerit, li ita tradtaris Egnatium, ut fentiat et fe a
me, et me a tc, amari. Hoc te vehementer etiam atque etiam
rogo. Illa noflra fcilicet ceciderunt. Utamur igitur vulgari
confolatione, Quid, fi melius hoc ? Sed hxc coram. Tu fac,
quod facis, ut me ames, teque amari a me fcias. Vale.
M. T. C. C. Sextilio Rufo, Qu^st. S. P. D.
XLVIII. f^ M N E S tibi commendo Cyprios, fed magis
Paphios; quibus tu quaecunque commodaris,
€runt mihi gratiflima. Eoque facio libentius, ut eos tibi com-mendem, quod et tuae laudi, cujus ego fautor fum, conducere
arbitror, cum primus in eam infulam quaeflor veneris, ea te in-
ftituere, quas fequantur alii: qux, ut fpero, facilius confequere,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 387/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 369
fi et P. Lentuli, necelTarii tui, legem, et ea, quse a me con-
ftituta funt, fequi volueris. Quam rem tibi confido magnse
laudi fore. Vale.
CiCERo CuRio Procos. S. P. D.
XLIX. /^UINTUS Pompeius, Sexti filius, multis et ve-
^ teribus caufis neceffitudinis mihi conjun<5lus eft.
Is, cum antea meis commendationibus et rem, et gratiam, et
audtoritatem fuam, tueri confueverit, nunc profed;o, te pro-
vinciam obtinente, meis literis affequi debet, ut nemini fe
intelligat commendatiorem unquam fuilfe. Quamobrem a te
majorem in modum peto, ut, cum omnes meos aeque ac tuos
obfervare pro noftra neceffitudine debeas, hunc in primis ita
in tuam fidem recipias, ut ipfe intelligat, nullam rem fibi ma-
jori ufui aut ornamento, quam meam commendationem, effe
potuiffe. Vale.
M. T. C I C E R O AUCTO PROCOS. S. D.
L. C U M P S I hoc mihi pro tua in me obfervantia, quam
penitus perfpexi, quamdiu Brundufii fuimus, ut ad tc
familiariter et quafi pro meo jure fcriberem, li qu£ res effct,
de qua valde laborarem. M' Curius, qui Patris negotiatur, ita
mihi familiaris efl: ut nihil poflit effe conjundlius. Multa illius
in me ofiicia, multa in illum mea;quodque maximum efl,
fummus inter nos amor et mutuus. Qus cum ita fint, fi ullam
in amicitia mea fpem habes : fi ea, quae in me ofiicia et fludia
Brundufii contulifti, vis mihi etiam gratiora efiicere, quan-
quam funt gratiffima : fi me a tuis omnibus amari vides : hoc
mihi da atque largire, ut M'. Curium, fartum et tedum, ut
ToM. VII. A a a
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 388/537
370 E P I S T O L A R U M
aiunt, ab omnlque incommodo, detrimento, moleftia, fince-
rum integrumque conferves. Et ipfe fpondeo, et omnes hoc
tibi tui pro me recipient, ex mea amicitia, et ex tuo in me
officio, maximum te frudtum fummamque voluptatem efle
capturum. Vale.
M. T. C I c E R o P. C ^ 8 I o S. D.
LI. p U B L I U M Meffienum, equitem Romanum, omni-
bus rebus ornatum, meumque perfamiliarem, tibi
commendo ea commendatione, quae poteft elTe diligentiffima.
Peto a te et pro noflra, et pro paterna amicitia, ut eum in
tuam fidem recipias, ejufque rem famamque tueare. Virum
bonum, tuaque amicitia dignum, tibi adjunxeris, mihi gratif-
iimum feceris. Vale.
C I c E R o R E G I S. D.
LIL A U L U S Licinius Arifloteles Melitenfis,. antiquiffi-
mus eft hofpes meus, et praeterea conjundtus magno
ufu familiaritatis. Haec cum ita fmt, non dubito, quin tibi
fatis commendatus fit. Etenim ex multis cognofco, meam
commendationem plurimum apud te valere. Hunc ego a Cae-
fare liberavi. Frequens enim fuerat nobifcum, atque etiam
diutius in caufa eft, quam nos, commoratusjquo melius te
de eo exiftimaturum arbitror. Fac igitur, mi Rex, ut intelli»
gat has fibi literas plurimum profuiffie. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 389/537
AD FAMILIARES L I B. XIIL 371
CiCERo Thermo Propr. S. D.
LIIl. T UCIO Genucilio Curvo jam pridem utor familia-
riiHme, optimo viro, et homine gratiffimo. Eum
tibi penitus commendo atque trado. Primum, ut omnibus in
rebus ei te commodes, quoad fides tua dignitafque patietur :
patietur autem in omnibus ; nihil enim abs te unquam, quod
fit alienum tuis, aut etiam fuis moribus, poftulabit. Praecipue
autem tibi commendo negotia ejus, quae funt in Hellefponto :
primum, ut obtineat id juris in agris, quod ei Pariana civitas
decrevit et dedit, et quod femper obtinuit fme ulla controver-
fia : deinde, fi quid habebit cum aliquo Hellefpontio contro^
verfiae, ut in illam ^ioUtic-iv rejicias. Sed non mihi videor, cum
tibi totum hominem diligentiffime commendarim, fingulas ad
te ejus caufas perfcribere debere. Summa illa fit : quidquid
officii, beneficii, honoris, in Genucilium contuleris, id te
exiflimabo in me ipfum, atque in rem meam, contuliiTe.
M. T. Cicero Thermo Propr. S. D,
LIV. t~^ U M multa mihi grata funt, qua3 tu addudius mea
commendatione fecifii, tum in primis, quod M.
Marcilium, amici atque interpretis mei filium, liberaliffime
tradlavifli. Venit enim Laodiceam, et tibi apud me, mihique
propter te, gratias maximas egit. Quare, quod reliquum eft, a
te peto, quando apud gratos homines beneficium ponis, ut eo
libentius his commodes, operamque des, quoad fides tua patie-
tur, ut focrus adolefcentis rea ne fiat. Ego cum antea fludiofe
commendabam Marcilium, tum multo nunc fludiofius, quod
in longa apparitione, fmgularem et prope incredibilem patris
Marcilii fidem, abftinentiam, modefliamque, cognovi. Vale.
A a a 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 390/537
372 EPISTOLARUM
M. T. C I c E R o Thermo Propr. S. D.
LV. tj^ T S I mihi videor intellexifTe, cum tecum Ephefi de
re M. Anneii, legati mei, locutus fum, te ipiius caufa
vehementer omnia velle; tamen et M. Anneium tanti facio, ut
mihi nihil putem praetermittendum, quod illius interfit; et me
a te tanti fieri puto, ut non dubitem, quin ad tuam voluntatem
magnus cumulus accedat commendationis meae. Nam cum jam
diu dih*gerem M. Anneium, deque eo fic exiftimarem, ut res
declarat, quod ultro ei detulerim legationem, cum multis pe-
tentibus denegaffem ; tum vero, poftea quam mecum in bello
atque in re militari fuit, tantam in eo virtutem, prudentiam,
fidem, tantamque erga me benevolentiam, cognovi, ut homi-
Xiem neminem pluris faciam. Eum cum Sardianis habere con-
troverfiam fcis : caufam tibi expofuimus Ephefi ; quam tu ta-
men coram facilius meliufque cognofces. De reliquo mihi,
mehercule, diu dubium fuit, quid ad te potifTniium fcriberem>
Jus enim quemadmodum dicas, clarum et magna cum tua
laude notum efl. Ncbis autem in hac caufa nihii aliud opus
efl, nifi te jus inflituto tuo dicere. Sed tamen, cum me non
fugiat quanta fit in prastore audloritas, prcefertim ifla integri-
tate, gravitate, clementia, qua te cfiQ inter omnes conflatj;
peto abs te pro noflra conjundiifTima necefiitudine, plurimif-
que officiis paribus ac mutuis, ut voluntate, audtoritate, fludio
tuo, perficias, ut M. Anneius intelligat, te et fibi amicum effe,
quod non dubitat, (fiispe enim mecum locutus efl) et multo
amiciorem his meis literis effc fadlum. In tuo toto imperio
atque provincia nihil efl quod mihi gratius facere poffis. Jam,
apud ipfum gratifiimum hominem atque optimum virum,
quam bene pofiturus fis fhidium tuum atque ofiicium, dubi-
tare te non exiflimo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 391/537
AD FAMILIARES LIB. XIIL 373
M. T. C. T H E R M o Propr. S. D.
LVI. /^ LU V I U S Puteolanus valde me obfervat, valdeque
efl mihi familiaris. Is ita libi perfuadet, quod in tua
provincia negotii habet, nifi, te provinciam obtinente, meis
commendationibus confecerit, id fe in perditis et defperatis
habiturum. Nunc, quando mihi ab amico officioiifTimo tantum
oneris imponitur, ego quoque tibi imponam pro tuis in me
fummis officiis ; ita tam.en, ut tibi nolim moleftus cii^c. My-
lafii et Alabandenfes pecuniam Cluvio debent. Dixerat mihi
Euthydemus, cum Ephefi effem, fe curaturum, ut ecdici My-lalii Romam mitterentur. Id fadlum non efl. Legatos audio
miffos effe, fed raalo ecdicos, ut aliquid confici poffit. Quare
peto a te, ut et eos et Alabandenfes jubeas ecdicos Romam
mittere. Pricterea Philotes Alabandenfis vTroS-yjKcc^ Cluvio de-
dit : hx commiffae funt. Velim cures, ut aut de hypothecis
decedat, eafque procuratoribus Cluvii tradat, aut pecuniam
folvat. Praeterea Heracleotae et Bargyletae, qui item debent,
aut pecuniam folvant, aut frudlibus fuis fatisfaciant. Caunii
praeterea debent, fed aiunt fe depofitam pecuniam habuiffe. Id
velim cognofcas, et, fi intellexeris, eos neque ex edidto, neque
ex decreto, depofitam habuiffe, des operam, ut ufurs Cluvio
inflituto tuo conferventur. His de rebus eo magis hiboro,
quod agitur res Cn. Pompeii etiam, noflri neceifarii, et quod
is magis etiam mihi laborare videtur, quam ipfe Cluvius ; cui
fatisfadtum effe a nobis valde volo. His de rebus te vehemea-
tcr etiam atque etiam rogo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 392/537
374 EPISTOLARUM
CicERo Thermo Propr. S.
LVII. /^ U O magis quotidie ex literis nuntiifque bellum
^ magnum tffc in Syria cognofco, eo vehementius a
te pro noftra neceffitudine contendo, ut mihi M. Anneium le-
gatum primo quoque tempore remittas : nam ejus opera, con-
filio, fcientia rei militaris, vel maxime intelligo me et rem-
publicam adjuvari poffe. Quod niii tanta res ejus ageretur, nec
ipfe adduci potuilTet ut a me difcederet, neque ego, ut eum a
me dimitterem. Ego in Ciliciam proiicifci cogito circiter Kal.
Mai. Ante eam diem Anneius ad me redeat, oportet. Illud
quod tecum et coram, et per literas, diligentiffime egi, id et
nunc etiam atque etiam rogo, cur^ tibi fit ut fuum negotium,
quod habet cum populo Sardiano, pro caufae veritate et pro
fua dignitate conficiat. Intellexi ex tua oratione, cum tecum
Ephefi locutus fum, te ipfius M. Anneii caufa omnia velle.
Sed tamen fic velim exiftimes, te mihi nihil gratius facere
poffe, quam li intellexero, per te illum ipfum negotium ex
fententia confeciffe. Idque quam primum ut efficias, te etiam
atque etiam rogo. Vale.
M. C. C. TiTio L. F. RuFo, Pr^t. urbano S.
LVIII. T U C I U S Cuflidius eft tribulis, et municeps, et
familiaris meus. Is caufam habet ', quam caufam
ad te deferet. Commendo tibi hominem, ficuti tua iides et
meus pudor poflulat : tantum ut faciles ad te aditus habeat -,
quae aequa pofbulabit, ut libente te impetret ^ fentiatque meamfibi amicitiam, etiam cum longiffime abfim, prodeffe in primis
apud te. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 393/537
AD FAMILIARES LIB. XIIL 375
M. T. C. C. CuRTio Peduc^ano, Pr^t. S. D.
LIX. lY/r A R C U M Fabium unice diligo, furamaque mihi
cum eo confuetudo et familiaritas eft pervetus. Iti
ejus controverfiis quid decernas, a te non peto, (fervabis, ut
tua iides et dignitas poftulat, edidlum et inflitutum tuum) fed
ut quam facillimos ad te aditus habeat : quae erunt aequa, li-
bente te impetret : ut meam amicitiam libi, etiam cum procul
abfim, prodelTe fentiat, praefertim apud te. Hoc te vehemen-
ter etiam atque etiam rogo. Vale.
M. T. C. Mu N AT I o C. F. S. D.
*
LX. T U C I U S Livineius Trypho eft omnino L. ReguhV
familiariffimi mei, libertus, cujus calamitas etiam
officiofiorem me facit in illum : nam benevolentior, quam
fcmper fui, effe non polTum. Sed ego libertum ejus per fe ip-
fum diligo : fumma enim ejus erga me officia extiterunt his
noflris temporibus, quibus facillime bonam benevolentiam ho-
minum et fidem perfpicere potui. Eum tibi ita commendo, ut
homines grati et memores bene meritos de fe commendare
debent. Pergratum mihi feceris, fi ille intellexerit, fe, quod
pro falute mea multa pericula adierit, faepe hieme fumma
navigarit, pro tua erga me benevolentia gratum etiam tibi fe-
cifTe. Vale.
M. T. C. P. SiLio, Prqpr. S. D.
LXI. np I T O Pinnio familiariflime me ufum effe, fcire te
arbitror, q^uod quidem ille teftamento declaravitj,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 394/537
376 EPISTOLARUMqui me cum tutorem, tum etlam recundum heredem, inftituc-
rit. Ejus filio mire ftudiofo, et erudito, et modefto, pecuniam
Nicaeenfes grandem debent, ad H-S odlogies ; et, ut audio,
in primis volunt ei folvere. Pergratum igitur mihi feceris,
quando non modo reliqui tutores, qui fciunt quanti me facias,
fed etiam puer ipfe fibi perfuafit, te omnia mea caufa fadturum
effe, fi dederis operam, quoad tua fides dignitafque patietur,
ut quam plurimum pecuniae Pinnio folvatur Nicaeenfium no-
mine. Vale.
M. T. C. P. S I L I o, Propr. S. D.
LXII. Tf T in Atilii negotio te amavi: cum enim fero venif-
fem, tamen honeftum equitem Romanum beneficio
tuo confervavi : et mehercule femper fic in animo habui, te in
meo aere cffc propter Lamiae noflri conjundtionem et fmgula-
rem neceffitudinem. Itaque primum tibi ago gratias, quod me
omni moleftia liberas : deinde impudentia profequor, fed idem
farciam ; te enim femper fic colam et tuebor, ut quem diligen-
tiffime. Quintum fratrem meum, fi me diligis, eo numero
cura ut habeas, quo me. Ita magnum beneficium tuum magnocumulo auxeris. Vale.
M. T. C. P. S I L I o, P R o p R. S. P. D.
LXIII. P^ON putavi fieri poiTe, ut mihi verba deefient: fed
tamen in C. Laenio commendando defunt. Itaque
rem tibi exponam paucis verbis, fed tamen ut plane perfpicere
poffis voluntatem meam. Incredibile eft, quanti faciamus et
ego, et frater meus, qui mihi cariffimus eft, M. Ljenium. Id
fit cum plurimis ejus officiis, tum fumma probitate et fingu-
lari modeflia. Eum ego a me invitiffiimus dimifi, cum propter
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 395/537
AD FAMILIARKS L I B. XIIL 377
familiaritatem et confuetudinis fuavitatem, tum quod confilio
ejus iideli ac bono libenter utebar. Sed vereor, ne jam mihi
fupereffe verba putes, qute dixeram defutura. Commendo tibi
hominem, ficut intelligis, me, de quo ea fupra fcripferim, de-
bere commendare ; a teque vehementer etiam atque etiam
peto, ut, quod habet in tua provincia negotii, expedias : quod
tibi videbitur redum efle, ipfi dicas. Hominem facillimum
liberaliflimumque cognofces. Itaque te rogo, ut eum folutum,
liberum, confediis ejus negotiis per te, quam primum ad me
remittas. Id mihi fratrique meo gratiffimum feceris. Vale.
M. T. C. P. SiLio, Propr. S. D.
LXIV. '^T E R O meus mirificas apud me tibi gratias egit,
prorfus incredibiles, ut nullum honorem fibi ha-
i>eri potuiffe diceret, qui a te praetermiffus effet. Magnum
frudlum ex ipfo capies : nihil efl enim illo adolefcente gratius.
Sed mehercule mihi quoque gratiflimum fecifli : pluris eniin
ex omni nobilitate neminem facio. Itaque, fi ea feceris, quse
ille per me tecum agi voluit, gratiffimum mihi feceris. Pri-
mum de PaufaniaAlabandenfi, fuftentes
rem, dum Nero ve-niat. Vehementer ejus caufa cupere eum intellexi : itaque hoc
valde te rogo. Deinde Nyfaeos, quos Nero in primis habet ne-
ceffarios, diligentiffimeque tuetur ac defendit, habeas tibi com-
mendatiflimos ; ut intelligat illa civitas, fibi in Neronis patro-
cinio fummum effe praefidium. Strabonem Servilium tibi faspe
commendavi : nunc eo facio id impenfius, quod ejus caufam
Nero fufcepit. Tantum a te petimus, ut agas eam rem, nec
relinquas hominem innocentem ad alicujus tui diffnnilis quaef-
tum. Id
cumgratum mihi erit, tum etiam exiflimabo, te hu-
manitate tua effe ufum. Summa hujus epiflolas haec eft, ut
ornes omnibus rebus Neronem, ficut inflituifli atque fecifli.
Magnum theatrum habet ifla provincia, non ut haec noflra,.
ToM. VIL B b b
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 396/537
378 EPISTOLARUMadolefcentis nobilis, ingeniofi, abflinentis, commendationem
atque gloriam. Quare fi te fautore ufus erit, ficuti profeilo et
utetur et ufus eft, ampliffimas clientelas acceptas a majoribus
confirmare poterit, et beneficiis fuis obligare. Hoc in genere
fi eum adjuveris eo ftudio, quo oftendifli, apud ipfum praecla-
rifTime pofueris 3 fed mihi etiam gratiffimum feceris. Vale.
M. T. C. P. S I L I o, P R o p R. S. D.
LXV. f^ U M P. Terentio Hifpone, qui operas in fcriptura:
pro magiflro dat, mihi fumma familiaritas confue-
tudoque efl, multaque et magna inter nos officia paria et mutuaintercedunt. Ejus fumma exiflimatio agitur in eo, ut padtiones
cum civitatibus reliquis conficiat. Non me praeterit, nos eam
Tem Ephefi expertos effe, neque ab Ephefiis uUo modo impe-
trare potuiffe. Sed cum, quemadmodum omnes exiflimant, et
ego inteliigo, tua cum fumma integritate, tum fingulari huma-
nitate et manfuetudine, confecutus es, ut libentiffimis Graecis,
nutu, quod velis, confequare ; peto a te majorem in modum,
ut honoris mei caufa, hac laude Hifponem affici vehs. Pras-
terea cum fociis fcripturae mihi fumma neceffitudo efl, non fb-
lum ob eam caufam, quod ea focietas univerfa in mea fide eft,
fed etiam quod plerifque fociis utor familiariflime. Ita et Hif-
ponem meum per me ornaris, et focietatem mihi conjun<flio-
rem feceris j tuque ipfe et ex hujus obfervantia, gratifiimi ho-
minis, et ex fociorum gratia, hominum amplifhmorum, maxi-
mum frudtum capies, et me fummo beneficio affeceris. Sic
enim velim exiflimes, ex tota tqa provincia, omnique ifto im-
perio, nihil eife, quod mihi gratius facere poflis. Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 397/537
A D FA M r L I A R E S L I B, XIIL 379
M. T. C. P. S E Rv I L I o, Propr. S. D.
LXVL A ULUM Caecinam, maxime proprium clientcm
familias veflrae, non commendarem tibi, cum fci-
rem, qua fide in tuos, qua clementia in calamitofos, foleres
eife ; niii me et patris ejus, quo fum familiariflime ufus, me-
moria, et hujus fortuna, ita moveret, ut hominis, omnibus
mecum ftudiis officiifque conjundiffimi, movere debebat. Ate hoc omni contentione peto, fic ut majore cura, majore ani-
mi labore, petere non poffim, ut ad ea, quaj tua fponte fme
cujufquam commendatione faceres in hominem tantum et ta-
lem, calamitofum, aliquem afferant cumulum meas hterae, quo
fludiofms eum, quibufcunque rebus poffis, juves. Quod fi
Romae fuiffes, etiam falutem A. Cascinse effemus (ut opinio
mea fert) per te confecuti. De qua tamen magnam fpem habe^
mus, freti clementia collegas tui. Nunc, cum tuam juftitiam
fecutus, tutiffimum libi portum provinciam iftam effe duxit,
etiam atque etiam te rogo atque oro, ut eum et in rehquiis
veteris negotiationis colligendis juves, et caeteris rebus tegas
atque tueare. Hoc mihi gratius facere nihil potes. Vale,
M. T. C. P. S E R v I L I o, P R o P R. S. D,
LXVIL "pp X provincia mea Cilicienfi, cui fcis t^«5- ^oiKvia-Ms
Afiaticas attributas fuiffe, nullo fum familiarius
ufus, quam Androne, Artemonis filio, Laodicenfi i eumque
habui in ea civitate cum hofpitem, tum vehementer ad meas
vitae rationem et confuetudinem accommodatum. Quem qui-dem multo etiam pluris, pofteaquam deceffi, facere coepi,
quod multis rebus expertus fum gratum hominem, meique
memorem. Itaque eum Romae libentiffime vidi. Non enim te
B b b 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 398/537
380 E P I S T O L A R U M
fugit, qui plurimis in ifla provincia benigne feciili, quam
multi grati reperiantur. Hasc propterea fcripfi, ut et me non
fme caufa laborare intelligeres, et tu ipfe eum dignum hofpitio
tuo judicares. Feceris igitur mihi gratiffimum, fi ei declararis,,
quanti me facias, id eft, li receperis eum in fidem tuam, et
quibufcunque rebus honefte ac fine moleftia tua poteris, ad-
juveris. Hoc mihi erit vehementer gratum; idque ut facias, te
etiam atque etiam rogo. Vale.
M. T. C. P. Servilio Isaurico, Proc. Colleg^ S. D,-
LXVIII. t^ RATiE mihi vehementer tuae literas fuerunt,
ex quibus cognovi curfus navigationum tua-
rum : fignificabas enim memoriam tuam noftrae necefiltudinis,,
qua mihi nihil poterat efife jucundius. Quod reliquum eft,
multo etiam erit gratius, fi ad me de republica, id eft, de ftatu
provinciae, de inftitutis tuis, familiariter fcribes : quae, quan-
quam ex multis pro tua claritate audiam, tamen libentifiime
ex tuis literis cognofcam. Ego ad te, de reipublicae fumma
quid fentiam, non faepe fcribam, propter periculum ejufmodi
literarum : quid agatur autem, fcribam faepius. Sperare tamenvideor, Casfari, collegae noftro, fore curae, et efte, ut habeamus
aliquam rempublicam, cujus confiHis magni referebat te inter-.
effe. Sed, fi tibi utilius eft, id eft, gloriofius, Afiae praeefi^e, et
iftam partem reipubUcae male affecftam tueri, mihi quoque
idem, quod tibi et laudi tu£e profuturum eft, optatius debet
effe. Ego, quae ad tuam dignitatem pertinere arbitrabor, fum-
mo ftudio diligentiaque curabo ; in primifque tuebor omni
obfervantia clarifilmum virum, patrem tuum : quod et pro
vetuftate neceflitudinis, et pro beneficiis veftris, et pro digni-
tate ipfius, facere debeo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 399/537
AD FAMILIARES LIB. XIIL 381
M. T. C. P. S E R V I L I O, C O L LE G JE S. D.
LXIX. /^ A I U S Ciirtlus Mithres, eft ille quidem, ut fcis^
libertus Poftumi, familiariflimi mei ; fed me colit
et obfervat aeque, atque illum ipfum patronum fuum. Apud
eum fic Ephefi fui, quotiefcunque fui, tanquam domi meae ;
multaque acciderunt, in quibus et benevolentiam ejus erga me
experirer et fidem. Itaque li quid aut mihi, aut meorum cui-
piam, in Afia opus efl,. ad hunc fcribere confuevi, hujus cum
opera et fide, tum domo et re, uti, tanquam mea. Haec ad te
eo pluribus fcripii, ut intelligeres, me non vulgariter, nec
ambitiofe, fed ut pro homine intimo, ac mihi pernecefTario,
fcribere. Peto igitur a te, ut in ea controverfia, quam habet
de fundo cum quodam Colophonio ; et in caeteris rebus, quan-
tum fides tua patietur, quantumque tuo commodo poteris,
tantum et honoris mei caufa commodes ; etfi, ut ejus modef-
tiam cognovi, gravis tibi nuUa in re erit. Si et mea commen,-
datione et fua probitate affecutus erit, uti de fe bene exiflimes,
omnia fe adeptum arbitrabitur. Ut igitur eum recipias in fi-
dem, habeafque in numero tuorum, te vehementer etiam atque
etiam rogo. Ego, quae te velle, quasque ad te pertinere, arbi-
ti-abor, omnia fludiofe diligenterq^ue curabo. Vale.
M. T. C. P. S E R V I L I O, C O L L E G ^ S. P. D.
LXX. (^ U I A non efl obfcura tua in me benevolentia, fic
^ fit, ut multi per me tibi velint commendari. Ego
autem tribuo nonnunquam in vulgus ; fed plerumque neceffa-
riis, ut hoc tempore. Nam cum T. Ampio Balbo mihi fumma
familiaritas neceflitudoque eft. Ejus libertum, T. Ampium
Menandrum, hominem frugi et modeflum, et patrono et nobia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 400/537
382 EPISTOLARUMvehementer probatum, tibi commendo majorem in modum,
Vehementer mihi gratum feceris, fi, quibuicunque rebus fme
tua moleftia poteris, ei commodaris. Quod ut facias, te vehe-
menter etiam atque etiam rogo. Vale,
M. T. C. P. S E R V I L I O, COLLEG^ S. D.
LXXI. IWTULTOS tibi commendem necelTe eft, quando
omnibus nota noftra neceffitudo eft, tuaque erga
iiie benevolentia. Sed tamen, etii omnium caufa, quos com-
mendo, velle debeo ; tamen cum omnibus non eadem mihi
caufa eft. T. Agufius et comes meus fuit illo miferrimo tem-
pore, et omnium itinerum, navigationum, laborum, periculo-
rum meorum, focius ; neque hoc tempore difcefliflet a me,
niii ego ei permififlem. Quare fic tibi eura commendo, ut
unum de meis domefticis et maxime neceftariis. Pergratum
mihi feceris, fi eum ita tra<5taris, ut intelligat hanc commen-
dationem fibi magno ufu atque adjumento fuilfe. Vale.
M, T. C. P. S E R V I L I O, C O L L E G iE S. D.
LXXn. C^ JEKELhlM, neceffariaE meae, rem, nomina,
pofleftiones Afiaticas, commendavi tibi praefens
in hortis tuis, quam potui diligentiflime , tuque mihi, pro
tua confuetudine, proque tuis in me perpetuis maximifque
officiis, omnia te fadturum liberaliffime recepifti. Meminifte
te id fpero^ fcio enim folere. Sed tamen Caerelliae procuratores
fcripferunt, te propter magnitudinem provincias, multitudi-
nemque negotiorum, etiam atque etiam efte commonefacien-dum. Peto igitur, ut memineris te omnia, quce tua fides pate-
retur, mihi cumulate recepifle. Equidem exiftimo, habere te
magnam facultatem (fed hoc eft tui confilii et judicii) ex eo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 401/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 383
ienatus-confulto, quod m heredes C. Vennonii fadum efl,
CxreWix commodandi. Id fenatus-confultum tu interpretabere
pro tua fapientia : fcio enim, ejus ordinis audloritatem femper
apud te magni fuifle. Quod reliquum efl, fic velim exiftimes,
quibufcunque rebus Cerelliae benigne feceris, mihi te gratifli-
mum &f[e fadlurum. Vale.
M. T. C. Q^ P H I L I p p o, P R o c o s. S. D.
LXXIII. QRATULOR tibi, quod ex provincia falvum
te ad tuos recepifli, incolumi fama et republica.
Quod fi Roms-,
te vidilTem, coramque gratias egiflem, quodtibi L. Egnatius, familiariflimus meus, abfens, L. Oppius,
praifens, curae fuiffet. Cum Antipatro Derbete mihi non fo-
lum hofpitium, verum etiam fumma familiaritas, intercedit.
Ei te vehementer fuccenfuiffe audivi, et molefle tuli. De re
nihil pofTum judicare ; nifi illud mihi certe perfuadeo, te, ta-
lem virum, nihil temere feciffe. A te autem, pro vetere noflra.
neceffitudine, etiam atque etiam peto, ut ejus filios, qui in
tua poteflate funt, mihi potifHmum condones, nifi quid exif-
timas in ea re violari exiflimationem tuam. Quod ego fi arbi-
trarer, nunquam te rogarem ; mihique tua fama multo anti-
quior effet, quam illa neceflitudo eft. Sed mihi ita perfuadeo,,
(potefl fieri ut fallar) eam rem laudi tibi potius, quam vitupe-*
rationi, fore. Quid fieri pofTet, et quid mea caufa facere poflis,
(nam quin velis, non dubito) velim, fi tibi grave non erit,
certiorem me facias. Vale.
M. T. C. Q^ P H I L I p p o, P R o c, S. D.
LXXIV. p TS I non dubito, pro tua in me obfervantia, pro-
que noflra necefiitudine, quin commendationem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 402/537
384 EPISTOLARUM,meam memorla teneas ; tamen etiam atque etiam eundem tibi
L. Oppium, familiarem meum, praefentem, et L. Egnatii-,
familiariffimi mei, abfentis «egotia, commendo. Tanta mihi
cum eo neceffitudo eft familiaritafque, ut, fi mea res effet, nonmagis laborarem. Quapropter gratiffimum mihi feceris, fi cu-
raris, ut is intelligat me a te tantum amari, quantum ipfe
exiflimo. Hoc mihi gratius facere nihil potes 3 idque ut fa-
chs, te veheraenter rogo. Vale.
M. T. C. T. T I T I o T. F. Legato S. D.
LXXV. "C^ T S I non dubito, quin apud te mea commendatioprima fatis valeat, tamen obfequor homini fami-
liariffimo, C. Aviano Flacco ; cujus caufa omnia cum cupio,
tum mehercule etiam debeo. De quo et prsfens tecum egi
diligenter, cum tu mihi humaniffime refpondifli, et fcripfi
ad te accurate antea : fed putat intereffe fua, me ad te quam
faepiffime fcribere. Quare velim mihi ignofcas, fi illius volun-
tati obtemperans, minus videbor meminiffe conflantije tuae. A
te idem illud peto, ut de loco, quo deportet frumentum, et de
tempore, Aviano commodes ; quorum utrumque per eundemme obtinuit triennium, dum Pompeius ifti negotio praefuit.
Summa eft, in quo mihi gratiffimum facere poffis, fi curaris,
ut Avianus, quando fe a me amari putat, me a te amari fciat,
Erit id mihi pergratum. Vale.
M. T. C. QuATuoRviRis ET Decurionibus S. D.
LXXVL 'T^ANTiE mihi cum Q^HIppio caufse neceffiitu-
dinis funt, ut nihil poffiit effe conjundius, quam
nos inter nos fumus. Quod nifi ita effet, uterer mea confue-
tudine, ut vobis nuUa in re moleflus effem. Etenim vos mihi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 403/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 385
optimi teftes eflis, cum mihi perfuafum eflet, nihil elle, quod
a vobis impetrare non poiTem, nunquam me tamen graveni
vobis cffe voluilTe. Vehementer igitur vos etiam atque etiam
rogo, ut honoris mei caufa liberaliflime C. Valgium Hippia-
num tradetis, remque cum eo conficiatis, ut quam poffeirio-
nem habet in agro Fregellano, a vobis emptam, eam liberam
et immunem habere poffit. Id fi a vobis impetraro, fummo me
beneficio veftro afFedum arbitrabor.
M. T. C. P. S u L p I c I o I M p. S. D.
LXXVII. /^ UM his temporibus non fane in fenatum ven-
titarem, tamen, ut tuas literas legi, non exifti-
mavi, me falvo jure noflrae veteris amicitiae, multorumque in-
ter nos officiorum, facere pofTe, ut honori tuo deeffem. Itaque
adfui, fupplicationemque tibi libenter decrevi ; nec reliquo
tempore ullo aut rei, aut exiflimationi, aut dignitati tuae,
deero. Atque, hoc ut tui necefTarii fciant, hoc me animo
erga te effe, velim facias eos per literas certiores, ut, fi quid
tibi opus fit, ne dubitent mihi jure fuo denuntiare. M. Bo-
lanum, virum bonum et fortem, ct omnibus rebus ornatum,
meumque veterem amicum, tibi magnopere commendo. Per-
gratum mihi feceris, fi curaris, ut is intelligat hanc com-
mendationem fibi magno adjumento fuifTe. Ipfumque virum
optimum gratifilmumque cognofces. Promitto tibi, te ex
ejus amicitia magnam voluptatem efTe capturum. Praeterea
a te peto majorem in modum, pro noflra amicitia, et pro tuo
perpetuo in me ftudio, ut in hac re etiam elabores. Diony-
fius, fervus meus, qui meam bibliothecen multorum nummo-
rum tradlavit; cum multos libros fubripuiffet, nec fe impune
laturum putaret, aufugit. Is eft in provincia tua. Eum et
ToM. VII. C c c
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 404/537
386 E P I S T O L A R U M
M. Bolanus, familiaris meus, et multi alii Naronae viderunt
fed, cum fe a me manumiffum efTe diceret, crediderunt. Hunc
tu fi mihi reftituendum curaris, non polTum dicere quam
mihi gratum futurum fit. Res ipfa parva, fed animi mei dolor
magnus eft. Ubi fit, et quid fieri pofTit, Bolanus te docebit.
Ego fi hominem per te recuperaro, fummo me a te beneficiQ
affe<5tum arbitrabor. Vale.
M. T. C. Allieno Proc. S. D.
LXXVIII. T^EMOCRITUS Sicyonius non folum hofpes
meus efl, fed etiam, quod non multis contin-
git, Grfficis prcefertim, valde familiaris : eft enim in eo fumma
probitas, fumma virtus, fumma in hofpites liberalitas et ob-
fervantia ; meque praeter caeteros et colit, et obfervat, et dili-
git. Eum tu non modo fuorum civium, verum pene Achaias,
principem cognofces. Huic ego tantummodo aditum ad tuam
cognitionem patefacio et munio : cognitum per te ipfum, quae
tua natura efl, dignum tua amicitia atque hofpitio judicabis.
Peto igitur a te, ut, his literis ledlis, recipias eum in tuam
fidem : polliceare omnia te fadlurum mea caufa. De reliquo,
fi, id quod confido, fore dignum eum tua amicitia hofpitioque
cognoveris, peto ut eum compledlare, diligas, in tuis habeas^
Erit id mihi majorem in modum gratum. Vale.
M. T. C. A L L I E N G P R o c. S. P. D.
LXXIX. "p T te fcire arbitror, quanti fecerim C. Avianum
Flaccum-, et ego ex ipfo audieram, optimo et
gratifTimo homine, quam a te liberaliter effet tradlatus. Ejus
filios dignifTuTios illo patre, meofque neceffarios, quos ego
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 405/537
AD FAMILIARES LIB. XIII. 387
unice diligo, commendo tibi fic, ut majore ftudio nullos
commendare poffim. C. Avianus in Sicilia eft, Marcus eft
nobifcum. Ut illius dignitatem praefentis ornes, rem utriuf-
que defendas, te rogo. Hoc mihi gratius in ifta provincia fa-
cere nihil potes j idque ut facias, te vehementer etiam atque
etiam rogo. Vale.
C c c 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 406/537
[3B8 ]
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R XIV.
TuLLius Terenti-^ su^, Tulliol^ svje,
ClCERONI SUO S. D.
E T literis multorum et fermone omnium perfertur ad
me, incredibilem tuam virtutem et fortitudinem eile,
teque nec animi, nec corporis, laboribus defatigari. Me mife-
rum ! te ifla virtute, fide, probitate, humanitate, in tantas
aerumnas propter me incidifle ! Tulliolamque noftram ex quo
patre tantas voluptates capiebat, ex eo tantos percipere ludlus
Nam quid ego de Cicerone dicam ? qui, cum primum fapere
V coepit, acerbiffimos dolores miferiafque percepit. Quas li, ut
tu fcribis, fato fafta putarem, ferrem paulo facilius : fed om-
nia funt mea culpa commiffa, qui ab his me amari putabam,
qui invidebant ; eos non fequebar, qui petebant. Quod fi
noftris coniiliis u(i eifemus, neque apud nos tantum valuiffet
fermo aut flultorum amicorum, aut improborum, beatiflimi
viveremus. Nunc, quando fperare nos amici jubent, dabo
operam, ne mea valetudo tuo labori defit. Res quanta fit, in-
telligo ; quantoque fuerit facilius manere domi, quam redire.
Sed tamen, fi omnes tribunos plebis habemus, fi Lentulum
tam fludiofum, quam videtur, fi vero etiam Pompeium et Cx-
farem, non efl defperandum. De familia, quo modo placuifTe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 407/537
AD FAMILIARES LIB. XIV. 389
amicis fcribis, faciemus. De loco, nunc quidem jam abiit
peftilentia, fed quamdiu fuit, me non attigit. Plancius, homo
officiofiffimus, me cupit effe fecum, et adhuc retinet. Ego
volebam loco magis deferto eife in Epiro, quo neque HifpQ
veniret, nec milites : fed adhuc Plancius me retinet. Sperat
poffe fieri, ut mecum in Italiam decedat. Quem ego diem fi
videro, et fi in veftrum complexum venero, ac fi et vos et me
ipfum recuperaro, fatis magnum mihi frud:um videbor per-
cepiife et veftrae pietatis, et meae. Pifonis humanitas, virtus,
amor in omnes nos tantus eft, ut nihil fupra poffit. Utinam
ea res ei voluptati lit : glorias quidem video fore. De Quinto
fratre nihil ego te accufavi ; fed vos, cum prsfertim tam pauci
fitis, volui efle quam conjundliffimos. Quibus me voluifti
agere gratias, egi, et me a te certiorem fadtum efte fcripfi.
Quod ad me, mea Terentia, fcribis, te vicum venditurum ':
quid, obfecro te, (me miferum) quid futurum eft ? Et, fi nos
premet eadem fortuna, quid puero mifero fiet ? Non queo re-?
liqua fcribere, (tanta vis lacrymarum eft) ne te in eundem
fietum adducam. Tantum fcribo, fi erunt in officio amici,
pecunia non deerit ; fi non erunt, tu efficere tua pecunia non
poteris. Per fortunas miferas noftras, vide, ne puerum perdi-
tum perdamus ; cui fi aliquid erit, ne egeat, mediocri virtute
opus eft, et mediocri fortuna, ut caetera confequatur. Fac va-
leas, et ad me tabellarios mittas, ut fciam quid agatur, et vos
quid agatis. Mihi omnino jam brevis expedlatio eft. TulliolaE
et Ciceroni falutem dic. Valete. D. a. d. vi Kalendas De-
cembres, Dyrrachii. Dyrrachium veni, quod et libera civitas
eft, et in me officiofa, et proxima Italias. Sed fi me offendet
loci celebritas, alio me conferam. Ad te fcribam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 408/537
390 EPISTOLARUM
TuLLius Terenti^ su^, Tulliol^ et
ClCERONI SUIS S. D,
II. 'NJT O L I putare, me ad quemquam longiores eplftolas
fcribere, nifi fi quis ad me plura fcripfit, cui puto re-
fcribi oportere : nec enim habeo quod fcribam 3 nec hoc tem-
pore quidquam difficilius facio. Ad te vero, et ad noftram
Tulliolam, non queo fine plurimis lacrymis fcribere. Vos enim
video cffe miferrimas, quas ego beatiffimas femper effe volui
idque praeftare debui -, et, nili tam timidi fuiffiemus, praefti-
tiffem. Pifonem noflrum merito ejus amo plurimum : eum,
ut potui, per literas cohortatus fum, gratiafque egi, ut debui.
In novis tribunis plebis intelligo fpem te habere. Id erit fir-
mum, fi Pompeii voluntas erit : fed CrafTum tamen metuo.
^ te quidem omnia fieri fortiffime et amantiffime video ; nec
miror : fed mcereo cafum ejufmodi, ut tantis tuis miferiis meze
miferiae fubleventur. Nam ad me P. Valerius, homo officiofus,
fcripfit, id quod ego maximo cum fietu legi, quemadmodum a
VefliB ad tabulam Valeriam dudla effcs. Hem, mea lux, meum
defiderium, unde omnes opem petere folebant ! Te nunc, mea
Terentia, fic vexari, fic jacere in lacrymis et fordibus I idque
fieri mea culpa, qui caeteros fcrvavi, ut nos periremus ! Quod
de domo fcribis, hoc efl:, de area; ego vero tum denique mihi
videbor reilitutus, fi illa nobis erit reflituta. Verum hasc non
funt in noflra manu. Illud doleo, quae impenfa facienda efl,
in ejus partem te miferam et defpoliatam venire. Quod fi con-
ficitur negotium, omnia confequemur : fm eadem nos fortuna
premet, etiamne reliquias tuas mifera projicies ? Obfecro te,
mea vita, quod ad fumptum attinet, fine alios, qui pofiunt, fi
modo volunt, fuflinere ; et valetudinem iflam infirmam, fi me
amas, noli vexare. Nam mihi ante oculos dies nocftefque ver-
faris, Omnes labores te excipere video : timeo ut fuflineas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 409/537
AD FAMILIARES LIB. XIV. 391
fed video in te elTe omnia. Quare, ut id, quod fperas, et quod
agis, confequamur, fervi valetudini. Ego ad quos fcribam ne-
fcio» nili ad eos, qui ad me fcribunt, aut ad eos, de quibus ad
me vos aliquid fcribitis. Longius, quoniam ita vobis placet,
non difcedam: fed velim, quam faspifTime literas mittatis, prae-
fertim fi quid eft firmius, quod fperemus. Valete, mea defide-
ria, valete. A. d. iii Nonas Odobr. Theffalonica.
TuLLius Terenti^, et Tulliol^, et
ClCER. SUIS S. D.
III. A C C E PI ab Ariftocrito tres epiftolas, quas ego lacry-
mis prope delevi. Conficior enim moerore, mea Te-
rentia ; nec mex me miferi^ magis excruciant, quam tuae,
veftraeque. Ego autem hoc miferior fum, quam tu, qu« es
miferrima, quod ipfa calamitas communis eft utriufque nof-
trum, fed culpa mea propria eft. Meum fuit ofHcium, vel le-
gatione vitare periculum, vel diligentia et copiis refiftere, vel
cadere fortiter. Hoc miferius, turpius, indignius, nobis nihil
fuit. Quare cum dolore conficiar, tum etiam pudore : pudet
enim me uxori meae optimae, fuavifiimis liberis, virtutem et
diligentiam non prffiftitiffe. Nam mihi ante oculos dies noc-
tefque verfatur fqualor vefter, et mceror, et infirmitas valetu-
dinis tUee : fpes autem falutis pertenuis oftenditur. Inimici
funt multi -, invidi pene omnes : ejicere nos magnum fuit,
excludere facile eft. Sed tamen, quamdiu vos eritis in fpe, non
deficiam, ne omnia mea culpa cecidiffe videantur. Ut tuto
fim, quod laboras, id mihi nunc facillimum eft ; quem etiam
inimici vokmt vivere in his tantis miferiis. Ego tamen fa-
ciam, quae praecipis. Amicis, quibus voluifti, egi gratias, et
eas literas Dexippo dedi, meque de eorum ofiicio fcripfi a te
certiorem effe fa<ftum. Pifonem noftrum mirifico effe ll:udio in
oos et ofiicio, et ego perfpicio, et omnes prasdicant. Dii
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 410/537
392 EPISTOLARUMfaxint, ut tali genero mihi praefenti tecum fimul et cum libe-
ris noftris frui liceat. Nunc fpes reliqua efl in novis Tribunis
plebis, et in primis quidem diebus : nam fi inveterarit, adtum
eft. Ea re ad te ftatim Ariftocritum mifi, ut ad me continuo
initia rerum et rationem totius negotii pofles fcribere : etfi
Dexippo quoque ita imperavi, ftatim ut recurreret ; et ad fra-
trem miii, ut crebro tabellarios mitteret. Nam ego eo nomine
fum Dyrrachii hoc tempore, ut quam celerrime, quid agatur,
audiam ; et fum tuto : civitas enim hasc femper a me defenfa
eft. Cum inimici noftri venire dicentur, tum in Epirum ibo.
Quod fcribis, te, ft velim, ad me venturam ; ego vero, cum
fciam magnam partem iftius oneris abs te fuftineri, te iftic effe
volo, Si perficitis, quod agitis, me ad vos venire oportet: fin
autem . . . fed nihil opus eft reliqua fcribere. Ex primis, aut
fummum fecundis, literis tuis conftituere poterimus, quid no-
bis faciendum fit. Tu modo ad me velim omnia diligentiffime
perfcribas : etfi magis jam rem, quam literas, debeo expedtare.
Cura, ut valeas, et ita tibi perfuadeas, mihi te carius nihil
efle, nec unquam fuifle. Vale, mea Terentia, quam ego videre
videor : itaque debilitor lacrymis. Vale. Pridie Kalendas De-
cembr. Dyrrachii.
TULLIUS TERENTIiS;, ET TuLLIOLiE, ET
ClCERONI SUIS S. P. D.
IV. l^ G O minus faepe ad vos do literas, quam poftum,
propterea quod cum omnia mihi tempora funt mifera,
tum vero cum aut fcribo ad vos, aut veftras lego, conficior la-
crymis, fic ut ferre non poflim. Quod utinam minus vitse
cupidi fuiflemus ; certe nihil, aut non multum, in vita mali
vidiflemus. Quod li nos ad aliquam alicujus commodi ali-
quando recuperandi fpem fortuna refervavit, minus eft erratum
a nobis : fm hsec mala fixa funt ; ego vero te quam primum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 411/537
AD FAMILIARES LIB. XIV. 393
iiiea vita, cupio videre, et in tuo complexu emori;quando
ncque dii, quos tu caftiffime coluifli, neque homines, quibus
ego fervivi, nobis gratiam retulerunt. Nos Brundufii apud M,
Lenium Flaccum dies xiii fuimus, virum optimum, qui pe-
riculum fortunarum et capitis fui prae mea falute neglexit
neque legis improbiffimas poena dedu6tus eft, quo minus hof-
pitii et amicitiae jus officiumque praeftaret. Huic utinam ali-
quando gratiam referre poffimus ; habebimus quidem femper.
Brundulio profedi fumus a. d. v Kalendas Maias : per Mace-
doniam Cyzicum petebamus, O me perditum ! O afflicftum !
quid nunc rogem te ut venias, mulierem aegram, et corpore
et animo confedtam ? Non rogem ? line te igitur lim ? Opi-
nor, fic agam. Si eft fpes noftri reditus, eam coniirmes, et
rem adjuves : fin, ut ego metuo, tranfadlum eft, quoquo modo
potes, ad me fac venias. Unum hoc fcito ; fi te habebo, non
mihi videbor plane perilTe. Sed quid de Tulliola mea fiet ? jam
id vos videte -, mihi deefl confilium. Sed certe, quoquo modo
fe res habebit, illius mifellas et matrimonio et famsE fervien-
dum efl. Quid Cicero meus, quid aget ? Ifte vero fit in finu
femper et complexu meo. Non queo plura jam fcribere; impe-
dit moeror. Tu quid egeris, nefcio : utrum aliquid teneas, an,
quod metuo, plane fis fpoliata. Pifonem, ut fcribis, fpero fore
femper noflrum. De familia liberata, nihil eft quod te moveat.
Primum, tuis ita promifTum eft, te fadturam effe ut quifque
effet meritus. Efl autem in officio adhuc Orpheus; prasterea
magnopere nemo. Caeterorum fervorum ea caufa efl, ut, fi res
a nobis abeffet, liberti noflri effent, fi obtinere potuifTent ; fin
ad nos pertinerent, fervirent, prasterquam oppido pauci. Sed
haec minora funt. Tu quod me hortaris, ut animo fim magno,
et fpem habeam recuperandae falutis ; id velim fit ejufmodi, ut
re6le fperare poffimus. Nunc mifer quando tuas jam literas
accipiam ? quis ad me perferet ? quas ego expediafTem Brun-
dufii, fi effet licitum per nautas, qui tempeflatem prsetermit-
tere noluerunt. Quod reliquum eft, fuflenta te, mea Terentia,
ToM. VIL D d d
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 412/537
394 EPISTOLARUMut potes. Honeftiffime viximus, floruimus : non vitlum nof-
trum, fed virtus noftra, nos afflixit : peccatum efl nullum, nili
quod non una animam cum ornamentis amifimus. Sed, fi hoc
fuit liberis noftris gratius nos vivere, caetera, quanquam fe-
renda non funt, feramus. Atque ego qui te confirmo, ipfe me
non poffum. Clodium Phileta^rum, quod valetudine oculorum
impediebatur, hominem fidelem, remifi. Salluflius ofHcio vin-
cet omnes. Pefcennius efl perbenevolus nobis -, quem femper
fpero tui fore obfervantem. Sicca dixerat fe mecum fore ; fed
Brunduflo difceflit. Cura, quoad potes, ut valeas ; et fic exif-
times, me vehementius tua miferia, quam mea, commoveri^
Mea Terentia, fidiflima atque optima uxor, et mea cariffima
filiola, et fpes reliqua noflra Cicero, valete. Pridie Kalendas.
Maias. Brundufio.
M. T. C. TERENTIiE ET TULL. SUIS S. P. D.
V. C I tu et Tullia lux noflra valetis, ego et fuaviflimus
Cicero valemus. Pridie Idus Odlobres Athenas veni-
mus, cum fane adverfis ventis ufi effemus, tardeque et incom-
mode navigaffemus. De nave ^xeuntibus nobis Acaftus cumliteris prasfto fuit uno et vicefimo die, fane ftrenue. Accepi
tuas literas, quibus intellexi, te vereri, ne fuperiores mihi red-
ditae non effent. Omnes funt redditas, diligentifTimeque a te
perfcripta funt omnia ; idque mihi gratiffimum fuit. Neque
fum admiratus, hanc epiflolam, quam Acaftus attulit, brevem
fuiffe : jam enim me ipfum exped:as, five nos ipfos, qui qui-
dem quam primum ad vos venire cupilmus ; etfi in quam
rempublicam venimus, intelligo. Cognovi enim ex multorum
amicorum literis, quas attulit Acaflus, ad arma rem fpedare ;
ut mihi, cum venero, diffimulare non liceat, quid fentiam.
Sed, quando fubeunda fortuna eft, eo citius dabimus operam
ut veniamus, quo facilius de tota re deliberemus. Tu velim.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 413/537
AD FAMILIARES L I B. XIV. 395
quod commodo valetudinis tuas fiat, quam longiflime poteris,
obviam nobis properes. De hereditate Preciana, quae quidem
mihi magno dolori eft, (valde enim illum amavi) hoc velim
cures : fi au<flio ante meum adventum fiet, ut Pomponius, aut,
fi is minus poterit, Camillus, noflrum negotium curet. Nos,
cum falvi venerimus, reliqua per nos agemus. Sin tu jam
Roma profedla eris, tamen curabis ut hoc ita fiat. Nos, fi dii
adjuvabunt, circiter Idus Novemb. in Italia fperamus fore.
Vos, mea fuaviflima et optatifTima Terentia, et Tulliola, fi nos
amatis, curate ut valeatis. Athenis, a. d. xv Kal. Nov,
M. T. C. Te R E N T i^ su^ S. P. D.
VI. "T^ E C f^pe efl, cui literas demus ; nec rem habemus
ullam, quam fcribere velimus. Ex tuis literis, quas
proxime acccpi, cognovi, pra^dium nullum venire potuiffe.
Quare videatis velim, quomodo fatisfiat ei, cui fcitis me fatis-
fieri velle. Quod noflra tibi gratias agit, id ego non miror te
mereri, ut ea tibi merito tuo gratias agere poffit. Pollicem, fi
adhuc non efl profedus, quam primum fac extrudas. Cura ut
valeas, Id. Quint, ,
M. T. C. T E R E N T liE Su^ S. P. D.
VII. /^M N E S moleflias et foilicitudines, quibus et te mi-
ferrimam habui, id quod mihi molefliffimum efl, et
Tulliolam, quas nobis noflra vita dulcior efl, depofui et ejeci,
Quid caufcB autem fuerit, poflridie intellexi quam a vobis dif-
ceffi. XoA^v oi}c^ct\ov no(ftu ejeci. Statim ita fum levatus ut mi-
hi deus aliquis medicinam feciffe videatur. Cui quidem tu deo,
quemadmodum foles, pie et cafle fatisfacias, id efl, Apollini
ct j^fculapio. Navem fpero nos valde bonam habere ; in eam
D d d 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 414/537
396 EPISTOLARUMfimul atque confcendi, haec fcripfi. Deinde confcribam ad nof-
tros familiares multas epiftolas, quibus te et Tulliolam nof-
tram diligentiffime commendabo. Cohortarer vos, quo animo
fortiore effetis, nifi vos fortiores cognoffem, quam quemquamvirum. Et tamen ejufmodi fpero negotia elfe, ut et vos iflic
commodiffime fperem effe, et me aliquando cum limilibus
noftri rempublicam defenfurum. Tu primum valetudinem
tuam velim cures ; deinde, tibi fi videbitur, villis iis utere,
quae longiffime aberunt a militibus. Fundo Arpinati bene po-
teris uti cum familia urbana, fi annona carior fuerit. Cicera
belliffimus tibi falutem plurimam dicit. Etiam atque etiam
vale. D. III Idus Junii.
M. T. C. T E R E N T I ^ S. P. D.
VIII. C I vales, bene efl : ego valeo. Valetudinem tuam ve-
lim cures diligentiffime. Nam mihi et fcriptum et
nuntiatum efl, te in febrim fubito incidiffe. Quod celeriter
me fecifli de Caefaris literis certiorem, fecifti mihi gratum.
Item poflhac, fi quid opus erit, fi quid acciderit novi, facies
ut fciam. Cura ut valeas. Vale. D. iv Nonas Junias.
M. T. C. T E R E N T I ^ S. P. D.
IX. A D caeteras meas miferias acceffit dolor, et e Dolabellae
valetudine, et e Tulliae. Omnino de omnibus rebus
nec quid confilii capiam, nec quid faciam, fcio. Tu velim
tuam et Tulliae valetudinem cures. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 415/537
AD FAMILIARES L I B. XIV. 397
M. T. C. T E R E N T iut: su^ S. P. D.
X. ^^ U O D fieri placeret, fcripli ad Pomponium ferius,
*- quam oportuit. Cum eo fi locuta eris, intelliges quid
fieri velim. Apertius fcribi, quando ad illum fcripferam, ne-
cefle non fuit. De ea re, et de caeteris rebus, quam primum
velim nobis literas mittas. Valetudinem tuam cura diligenter»
Vale. VII Id. Quint.
M. T. C. T E R E N T I
^ s u .E S. P. D,
XI. C I vales, bene eft : valeo. Tullia noftra venit ad mc pfi-
die Idus Junii ; cujus fumma virtute, et lingulari hu-
manitate, graviore etiam fum dolore affedtus, noflra fadlum effa
negligentia, ut longe alia in fortuna effet, atque ejus pietas ac
dignitas poflulabat. Nobis erat in animo Ciceronem ad Caefa-
rem mittere, et cum eo Cn^ Salluflium. Si profed:us erit, fa-
ciam te certiorem. Valetudinem tuam cura diligenter. Vale..
XVII Kal. Quint.
M. T. C. Te R E N T li^ S. P. D.
XII. /^UOD nos in Italiam falvos veniffe gaudes, perpetuo-
^ gaudeas velim : fed perturbati dolore animi, magnif-
que injuriis, metuo, ne id confilii ceperimus, quod non facile
explicare pofHmus. Quare, quantum potes, adjuva. Quid au-
tem poflis, mihi in mentem non venit. In viam quod te des
hoc tempore, nihil efl : et longum efl: iter, et non tutum : et
non video, quid prodefTe pcflis, fi veneris. Vale. D. prid.-
Nonas Novemb. Brundufio.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 416/537
398 EPISTOLARUM
M. T. C. T E R E N T I ^ S. P. D.
XIII. f\ U O D fcrlpfi ad te proxlmis literls de nuntlo re-
^ mlttendo ; quae fit iftius vis hoc tempore, et quae
concltatlo multitudinls, Ignoro. 81 metuendus iratus eft, quies
tamen ab illo fortalTe nafcetur. Totum judicabis quale fit ; et
quod in mlferrlmis rebus minlme miferum putabis, id facles.
Vale. VI Idus Qulntlles.
TULLIUS TERENTI-ffi, ET PATER TuLLIOL^, DUABUS
ANIMIS SUIS : ET ClCERO MaTRI OPTIM-^,
SUAVISS. SORORI S. P, D.
XIV. C I vos valetls, nos valemus. Veftrum jam confilium
eil, non folum meum, quid fit vobis faciendum. Si
ille Romam modefte venturus eft, redte in prasfentla doml efte
poteftis : fin homo amens diripiendam urbem daturus eft, ve-
reor ut Dolabella ipfe fatis nobis prodefte poftlt. Etiam illud
metuo, ne jam Intercludamur, ut, cum velltis exire, non
liceat. Reliquum eft, quod ipfae optime conftderabitis, veftri
fimiles foemlnae fintne Romae. SI enim non funt, videndum
eft, ut honefte vos efle poflitis. Quomodo quidem nunc fe res
habet, modo ut haec vobis loca tenere liceat, belliflime vel
mecum, vel in noftrls praediis, efte poteritls. Etlam illud ve-
rendum eft, ne brevl tempore fames in urbe ftt. His de rebus
vellm cum Pomponio, cum Camillo, cum quibus vobis vide-
bitur, confideretis. Ad fummam, animo forti fitis. Lablenus
rem mellorem feclt. Adjuvat etiam Pifo, quod ab urbe difce-
dit, et fceleris condemnat generum fuum. Vos meae carlflimae
animae, quam faspifllme ad me fcribite, et vos quid agatis, et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 417/537
AD FAMILIARES LIB. XIV. 399
quid Iftlc agatur. Qulntus pater, et fillus, et Rufus vobls fa-
lutem dicunt. Valete. viii Kal. Quintil. Minturnis.
M. T. C. T E R E N T liE su^ S. P. D.
XV. C I vales, bene eft. Conftitueramus, ut ad te antea
fcripferam, obviam Ciceronem Casfari mittere : fed
mutavimus confilium, quia de illius adventu nihil audiebamus.
De caeterls rebus, etfi nihil erat novi, tamen quid velimus, et
quid hoc tempore putemus opus effe, ex Sica poteris cognof-
cere. Tulliam adhuc mecum teneo. Valetudinem tuam cura
diligenter. Vale. xii. Kalendas Quintiles.
M. T. C. T E R E N T IJE s u -^ S. P. D.
XVI. C I vales, bene eft: valeo. Etfi ejufmodi tempora noflra
funt, ut nihil habeam, quod aut a te literarum ex-
pedlem, aut ipfe ad te fcribam ; tamen nefcio quomodo et ipfe
veflras literas expedto, et fcribo ad vos, cum habeo qui ferat.
Volumnia debuit in te ofiiciofior effe, quam fuit -, et id ipfum,
quod fecit, potuit diligentius facere, et cautius : quanquam
alia funt quae magis curemus, magifque doleamus. Quae mo,
ita conficiunt, ut ii voluerunt, qui me de mea fententia de-
truferunt. Cura ut valeas. Pridie Kalend. Januarii.
M. T. C. Terenti^ su^ S. D.
XVII. C I vales, bene efl : valeo. Si quid haberem quod ad
te fcriberem, facerem id et pluribus verbis et fae-
pius. Nunc quag funt negotia, vides. Ego autem quomodo fim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 418/537
400 EPISTOLARUMalFedlus, ex Lepta et Trebatio poteris cognofcere. Tu fac ut
tuam et Tulli^e valetudinem cures. Vale.
TuLLius Terenti^ su^, et pater suaviss. fili^
TuLLioL-ffi, Cicero matri, et sorori, S. P. D.
XVm. QONSIDERANDUM vobis etiam atque etiam,
animse meae, diligenter puto, quid faciatis ; Ro-
maene fitis, an mecum in aliquo tuto loco. Id non folum
meum conlilium eft, fed etiam veftrum. Mihi veniunt in
mentem haec : Romae vos efTe tuto pofle per Dolabellam, eam-
que rem polTe nobis adjumento effe, fi quae vis, aut li qute
rapinae fieri coeperint. Sed rurfus illud me movet, quod video
omnes bonos abelTe Roma, et eos mulieres fuas fecum habere.
Haec autem regio, in qua ego fum, noflrorum eft cum oppido-
rum, tum etiam praediorum ; ut et multum efTe mecum, et,
cum abieritis, commode et in noflris efie poffitis. Mihi plane
non fatis conftat adhuc, utrum fit melius : vos videte, quid
aliae faciant ifto loco foeminEe, et ne, cum velitis, exire non
liceat. Id velim diligenter etiam atque etiam vobifcum et cum
amicis confideretis. Domus ut propugnacula et praefidium ha-
beat, Philotimo dicetis. Et velim tabellarios infi:ituatis certos,
ut quotidie aliquas a vobis literas accipiam. Maxime autem
date operam ut valeatis, fi nos vultis valere. ix Kal. Formiis.
M. T. C. Ter EN t iJE S. D.
XIX. T N maximis meis doloribus excruciat me valetudo
Tullias nofi:rae -, de qua nihil efi:, quod ad te plura
fcribam : tibi enim aeque magnae curae efi^e, certo fcio. Quod
me propius vultis accedere, video ita efife faciendum : etiam
ante fecififem -, fed me multa impedierunt, quae ne nunc
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 419/537
AD FAMILIARES L I B. XIV. 401
quidem expedita funt. Sed a Pomponio expedlo literas, quas
ad me quam primum perferendas cures velim. Da operam
ut valeas.
M. T. C. Te R E N T I^ SUM S. P. D.
XX. T N Tufculanum nos venturos putamus aut Nonis, aut
poflridie : ibi ut fmt omnia parata : plures enim for-
talTe nobifcum erunt, et, ut arbitror, diutius ibi commorabi-
mur. Labrum li in balineo non eft, ut fit ; item caetera, quae
funt ad vidlum et ad valetudinem neceffaria. Vale. Kal. Oc-
tobr. de Venulino.
M. T. C. T E R E N T I ^ s u ^ S. P. D.
XXI. C I vales, bene efl : valeo. Da operam, ut convalefcas :
quod opus erit, ut res tempufque poflulat, provideas
atque adminiflres : et ad me de omnibus rebus quam faepiflime
literas mittas. Vale.
M. T. C. T E R E N T I iE s u ^ S. P. D.
XXII. C I vales, bene efl : valeo. Nos quotidie tabellarios
noftros expedlamus : qui fi venerint, fortaffe erimus
certiores quid nobis faciendum fit ; faciemufque te flatihi
certiorem. Valetudinem tuam cura dib*genter. Vale. Kal.
Septembr.
ToM. VII. E e c
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 420/537
402 EPISTOLARUM
M. T. C. T E R E N T I -ffi s u ^ S. P. D.
XXIII. C I vales, bene eft : valeo. Redditae mihi tandem
funt a Caefare literae fatis liberales -, et ipfe opinione
celerius venturus effQ dicitur. Cui utrum obviam procedam^
an hic eum expedtem, cum conftituero, faciam te certiorem.
Tabellarios mihi velim quam primum remittas. Valetudinem
tuam cura diligenter. Vale. D. pridie Idus Sext.
M. T. C. Terentije su^ S. P. D.
XXIV. C I vales, bene eft : valeo. Nos neque de Caefaris ad-
ventu, neque de literis, quas Philotimus habere
dicitur, quidquam adhuc certi habemus. Si quid erit certi^
faciam te ftatim certiorem, Valetudinem tuam fac ut cures.
Vale. III Idus Sextiles.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 421/537
r 403 ]
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R XV.
M. TuLLius M. F. CicERo Proconsul, S. P. D.
Coss. Pr^ett. Tribb. Pl. Senatui.
I. ^J I vos valetis, bene eft : ego quidem valeo. Etli non
k3 dubie mihi nuntiabatur, Parthos tranliffe Euphratem
cum omnibus fere fuis copiis ; tamen, quod arbitrabar a M.
Bibulo proconfule certiora de his rebus ad vos fcribi pofTe,
flatuebam mihi non neceffe effe publice fcribere ea, quae de
alterius provincia nuntiarentur. Poflea vero quam certifTimis
aud:oribus, legatis, nuntiis, literis, fum certior fadlus -, vel
quod tanta res erat, vel quod nondum audieramus Bibulum in
Syriam venifTe, vel quia adminiflratio hujus belli mihi cum
Bibulo pene efl communis ; quse ad me delata effent, fcribenda
ad vos putavi. Regis Antiochi Commageni legati primi mihi
nuntiarunt, Parthorum magnas copias Euphratem tranfire coe-
piffe : quo nuntio allato, cum effent nonnulli, qui ei regi mi-
norem fidem habendam putarent, ftatui expe<5tandum effe, fi
quid certius afferretur. A. d. xiii Kal. 0(ftobr. cum exerci-
tum in Ciliciam ducerem, in finibus Lycaonias et Cappadociae
mihi literae redditae funt a Tarcondimoto, qui fidelifiimus fo-
cius trans Taurum, amiciflimufque populi Romani, exiflima-
tur j Pacorum Orodis, regis Parthorum, filium, cum permagno
E e e 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 422/537
404 EPISTOLARUMequltatu Parthico tranfiiTe Euphratem, et caflra pofuiiTe Tybge j
magnumque tumultum efle in provincia Syria excitatum. Eo-
dem die ab lamblicho, phylarcho Arabum, quem homines
opinantur bene fentire, amicumque eife reipublicse noflr£e, li-
teras de eifdem rebus mihi redditae funt. His rebus allatis, etfi
intelligebam focios infirme animatos effe, et novarum rerum
expecflatione fufpenfos, fperabam tamen eos, ad quos jam ac-
celTeram, quique noftram confuetudinem integritatemque per-
fpexerant, amiciores populo Romano effe fad:os ; Ciliciam au-
tem firmiorem fore, fi jequitatis noftrae particeps fad:a elfet. Et
ob eam caufam, et ut opprimerentur ii, qui ex Cilicum gente
in armis effent, et ut hoftis is, qui effet in Syria, fciret, exer-
citum populi Romani non modo non cedere his nuntiis allatis,
fed etiam propius accedere ; exercitum ad Taurum inflitui du-
cere. Sed, fi quid apud vos audtoritas mea ponderis habet, in
iis praefertim rebus, quas vos audiftis, ego pene cerno ; magno
opere vos et hortor et moneo, ut his provinciis, ferius vos qui-
dem quam decuit, fed aliquando tamen, confulatis. Nos quem-
admodum inftrudlos, et quibus praefidiis munitos, ad tanti belli
opinionem miferitis, non eftis ignari : quod ego negotium non
flultitia obcaecatus, fed verecundia deterritus, non recufavi ;
neque enim unquam ullum periculum tantum putavi, quodfubterfugere mallem, quam veftrae audtoritati obtemperare.
Hoc autem tempore res {&{& fic habet, ut nifi exercitum tan-
tum, quantum ad maximum bellum mittere foletis, mature in
has provincias miferitis, fummum periculum fit, ne amittendae
lint omnes hx provinciae, quibus vecfligalia populi Romani
continentur. Quamobrem autem in hoc provinciali deleclu
fpem habeatis aliquam, caufa nulla efl : neque multi funt, et
diffugiunt, qui funt, metu oblato : et, quod genus hoc mili-
tum fit, judicavit vir fortiffimus M. Bibulus in Afia^ qui, cumvos ei permififiis, deledlum habere noluerit. Nam fociorum
auxilia propter acerbitatem atque injurias imperii noflri, aut
ita imbecilla funt, ut non multum nos juvare pofiint, aut ita
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 423/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 405
alienata a nobls, ut neque expedtandum ab iis, neque commit-
tendum iis, quidquam efle videatur. Regis Dejotari et volun-
tatem et copias, quantaecunque funt, noftras effe duco. Cappa-
docia efl inanis. Reliqui reges tyrannique, neque opibus fatis
iirmi, nec voluntate, funt. Mihi in hac paucitate militum
animus certe non deerit j fpero na^ confilium quidem. Quid
cafurum fit, incertum eft. Utinam faluti noilras confulere pof-
fimus j dignitati certe confulemus.
M. TuLLius M. F. CiCERo Procos. S. P. D. Coss.
Pr^tt. Tribb. Pl. Senatui.
II. C I vos valetis, bene eft : ego quidem valeo. Cum pridie
KaL Sext. in provinciam venilTem, neque maturius
propter itinerum et navigationum difficultatem venire potuif-
fem, maxime convenire officio meo reique publicae conducerq
putavi, parare ea, quas ad exercitum, qujeque ad rem milita-
rem, pertinerent. Quae cum eifent a me cura magis et diligen-
tia, quam facultate et copia, conftltuta, nuntiique et llterae de
bello, a Parthis in provinciam Syriam illato, quotidie fere af-
ferrentur ; iter mihi faciendum per Lycaoniam, et per Ifauros,
et per Cappadociam, arbitratus fum : erat enim magna fufpi-
cio, Parthos, li ex Syria egredi atque irrumpere in meam pro-
vinciam conarentur, iter eos per Cappadociam, quod ea maxi-
me pateret, effc facfturos. Itaque cum exercitu per Cappadociae
partem eam, quas cum Cilicia continens efl, iter feci ; caftra-
que ad Cybiftra, quod oppidum efl ad montem Taurum, loca-
vi ; ut Artuafdes, rex Armenius, quocunque animo effet, fci-
ret, non procul a fuls finibus exercitum populi Romani effe
et Dejotarum, fideliffimum regem atque amiciffimum reipub-
licae noftrae, maxime conjund;um haberem, cujus et confilio et
opibus adjuvari pofTet refpublica. Quo cum in loco caflra ha-
berem, equitatumque in Ciliciam mififTem, ut et meus adventus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 424/537
4o6 EPISTOLARUMiis civitatibus, quae in ea parte effent, nuntiatus firmiores ani-
mos omnium faceret, et ego mature, quid ageretur in Syria,
fcire polTem ; tempus ejus tridui, quod in his caftris morabar,
in magno officio et necelTario mihi ponendum putavi. Cumenim vellra audtoritas interceffiflet, ut ego regem Ariobarza-
nem, Rufeben et Philorhomceum tuerer, ejufque regis falutem,
incolumitatem, regnumque, defenderem, regi regnoque prae-
fidio effiem -, adjunxiffetifque, falutem ejus regis populo fena-
tuique magnae curas effie ;quod nullo unquam de rege decre-
tum effet a noftro ordine^ exiftimavi, me judicium veftrum ad
regem deferre debere, eique praefidium meum, et fidem» e.t
diligentiam, polliceri ; ut, quando falus ipfius, et incolumi-
tas regni, mihi commendata efi!et a vobis, diceret, fi quid vel-
let. Quas cum efifem in confilio meo cum rege locutus ; initio
ille orationis fu^ vobis maximas, ut debuit, deinde etiam
mihi, gratias egit ; quod ei permagnum et perhonorificum
videbatur, Senatui populoque Romano tant^ curae efi!e falu-
tem fuam i meque tantam diHgentiam adhibere, ut et mea
fides, et commendationis vefi:raE aud:oritas, perfpici pofiTet.
Atque ille primo, quod mihi maximas laetitise fuit, ita me-
cum locutus efi:, ut nullas infidias neque vitae fuse, neque reg-
no, diceret fe aut intelligere fieri, aut etiam fufpicari. Cumego ei gratulatus efi^em, idque me gaudere dixifiTem, cohorta-
tus, ut recordaretur cafum illum interitus paterni, et vigilan-
ter fe tueretur, atque admonitu Senatus confuleret faluti fuae -,
tum a me difceffiit in oppidum Cybiftra. Pofiiero autem die cum
Ariarathe, fratre fuo, et cum paternis amicis, majoribus natu,
ad me in cafira venitj perturbatufque et flens, cum idem et fra-
ter faceret, et amici, meam fidem, vefiram commendationem,
implorare coepit. Cum admirarer, quid accidifi^et novi ; dixit,
ad fe indicia manifeftarum infidiarum efife delata, quae efiTent
ante adventum meum occultata, quod ii, qui ea patefacere pof-
fent, propter metum reticuifi^ent : eo autem tempore, fpe mei
praefidii, complures ea quae fcirent, audader, ad fe detulifiTe : in
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 425/537
AD FAMILIARES LIB. XV. 407
his amantiffimum fui, fumma pietate praeditum, fratrem diccre
ea, quae is me quoque audiente dicebat, fe follicitatum eife, ut
regnare vellet : id vivo fratre fuo accidere non potuiiTe : fe ta-
men ante illud tempus eam rem nunquam in medium propter
periculi metum protulilTe. Qux cum elTet locutus, monui re-
gem, ut omnem diligentiam ad fe confervandum adhiberet
amicofque patris ejus avique judicio probatos hortatus fum, re-
gis fui vitam, dodti cafu acerbiffimo patris ejus, omni cura cuf-
todiaque defenderent. Cum rex a me equitatum cohortefque de
exercitu meo poftularet, etfi intelligebam, veftro fenatus-con-
fulto non modo polfe me id facere, fed etiam debere ; tamen,
cum refpublica poftularet, propter quotidianos ex Syria nun-
tios, ut quam primum exercitum ad Cilicia^ fines adducerem ;
cumque mihi rex, patefadiis jam infidiis, non egere exercitu
populi Romani, fed polfe fe fuis opibus defendere, videretur
illum cohortatus fum, ut in fua vita confervanda primum reg-
nare difceret : a quibus perfpexilTet fibi infidias paratas, in eos
uteretur jure regio ; pcena afficeret eos, quos necefle effet; re-
liquos metu liberaret: praefidio exercitus mei ad eorum, qui in
culpa elfent, timorem potius, quam ad contentionem, utere-
tur : fore autem, ut omnes, cum fenatus-confultum noffent,
intelligerent, me regi, fi opus effet, ex audloritate veflra prae-
fidia futurum. Ita confirmato illo, ex eo loco caflra movi, et
iter in Ciliciam facere inftitui ; cum hac opinione e Cappado-
cia difcederem, ut confilio veftro, cafu incredibili ac pene di-
vino, regem, quem vos honorificentiffime appellaffetis nuUo
poftulante, quemque me-x fidei commendafTetis, et cujus falu-
tem magnae vobis curae effe decreviffetis, meus adventus pras-
fentibus infidiis liberaret. Quod ad vos a me fcribi non alie-
num putavi, ut intelligeretis ex iis, quae pene acciderunt, yos
multo ante, ne ea acciderent, providifTe ; eoque vos ftudiofius
feci certiores, quod in rege Ariobarzane ea mihi figna videor
virtutis, ingenii, fidei, benevolentiaeque, erga vos perfpexiffej,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 426/537
4o8 EPISTOLARUMiit non fine caufa tantam curam diligentiamque in ejus vos fa-
lutem videamini contulilTe.
M. C I c E R o M. Catoni S. D.
III. /^ U M ad me legati, mifli ab Antiocho Commageno,
venilfent in caftra ad Iconium a. d. iii Non. Sep-
tembr. iique mihi nuntiaffent, regis Parthorum filium, quo-
cum efTet nupta regis Armeniorum foror, ad Euphraten cum
maximis Parthorum copiis, multarumque praeterea gentium
magna manu, venilTe, Euphratenque jam tranfire ccepifle ; di-
cique Armenium regem in Cappadociam impetum cffe fadlu-
rum ;putavi, pro noftra neceffitudine, me hoc ad te fcribere
oportere. Publice propter duas caufas nihil fcripfi : quod et
ipfum Commagenum legati dicebant ad Senatum flatim nun-
tios literafque mififfe ; et exiflimabam M. Bibulum proconfu-
lem, qui circiter Idus Sextiles ab Ephefo in Syriam navibus
profedtus erat, quod fecundos ventos habuiffet, jam in provin-
ciam fuam perveniffe j cujus literis omnia certiora perlatum
iri ad fenatum putabam. Mihi, ut in hujufmodi re, tantoque
bello, maximae curae eft, ut quae copiis et opibus tenere vix
pofTumus, ea manfuetudine et continentia noftra, fociorum fi-
delitate, teneamus. Tu velim, ut confuefli, nos abfentes dili-
gas et defendas. Vale.
M. T. C. Imp. M. Catoni S. D.
IV. CUMMA tua audtoritas fecit, meumque perpetuum de
tua fmgulari virtute judicium, ut magni mea intereffe
putarem, et res eas, quas gefHffem, tibi notas effe, et non ig-
norari a te, qua aequitate et continentia tuerer focios, provin-
ciamque adminiftrarem : his enim a te cognitis, arbitrabar^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 427/537
AD FAMILIARES LFB. XV. 409
facilius me tibi, quae vellem, probaturum. Cum in provin-
ciam pridie KaL Sext. veniirem, et propter anni tempus ad
exercitum mihi confeftim effe eundum viderem, biduum Lao-
diceae fui, deinde ApamejE quatriduum, triduum Synnadis, to-
tidem dies Philomeli. Quibus in oppidis cum magni conven-
tus fuilTent, multas civitates acerbiffimis tributis, et gravifTimiwS
ufuris, et falfo aere alieno, liberavi. Cumque ante adventum
meum feditione quadam exercitus ellet dilTipatus, quinque co-
hortes fine legato, fine tribuno militum, denique etiam fine
centurione ullo, apud Philomelum confedifTent, reliquus exer-
citus eifet in Lycaonia ; M. Anneio legato imperavi, ut eas
quinque cohortes ad reliquum exercitum duceret, coadtoque
in unum locum exercitu, caftra in Lycaonia apud Iconium
faceret. Quod cum ab illo diligenter efTet adlum, ego in caftra
a. d. VII KaL Sept. veni j cum interea fuperioribus diebus ex
fenatus-confulto, et evocatorum firmam manum, et equita-
tum fane idoneum, et populorum liberorum regumque focio-
rum auxilia voluntaria, comparavifTem. Interim cum, exer-
citu luftrato, iter in Ciliciam facere ccepifTem KaL Septemb.
legati a rege Commageno ad me mifli, pertumultuofe, neque
tamen non vere, Parthos in Syriam tranfiffe nuntiaverunt.
Quo audito, vehementer fum commotus cum de Syria, tumde mea provincia, de reliqua denique Afia. Itaque exercitum
mihi ducendum per Cappadoci^B regionem eam, quae Ciliciam
attingeret, putavi. Nam, fi me in Ciliciam demififfem, Cili-
ciam quidem ipfam propter montis Amani naturam facile te-
nuiffem -, (duo funt enim aditus in Ciliciam ex Syria, quorum
uterque parvis praefidiis propter anguflias intercludi potefl, nec
efl quidquam Cilicia contra Syriam munitius) fed me Cappa-
docia movebat, quce patet a Syria, regefque habet finitimos,
qui etiamfi funt amici nobis, tamen aperte Parthis inimici effe
non audent. Itaque in Cappadocia extrema non longe a Tauro
apud oppidum Cybiftra caflra feci, ut et Ciliciam tuerer, et
Cappadociam tenens, nova finitimorum confilia impedirem.
ToM. VIL F f f
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 428/537
4IO EPISTOLARUMInterea in hoc tanto motu, tantaque exped:atione maximi belli,
rex Dejotarus, cui non fme caufa plurimum femper et meo, et
tuo, et fenatus, judicio tributum eft, vir cum benevolentia et
fide erga populum Romanum fingulari, tum praeftanti magni-
tudine et animi et conlilii, legatos ad me mifit, fe cum omnibus
fuis copiis in mea caftra efle venturum. Cujus ego ftudio offi-
cioque commotus, egi ei per literas gratias ; idque ut matura-
ret, hortatus fum. Cum autem ad Cybiftra propter rationem
belli quinque dies eflem moratus, regem Ariobarzanem, cujus
falutem a fenatu, te audtore, commendatam habebam, praefen-
tibus infidiis nec opinantem liberavi ; neque folum ei faluti
fui, fed etiam curavi, ut cum audioritate regnaret. Metram,
et eum, quem tu diligenter mihi commendaras, Athensumyimportunitate Athenaidis exilio multatos, maxima apud regem
audtoritate gratiaque conftitui. Cumque magnum bellum in
Cappadocia c-oncitaretur, fi facerdos armis fe, quod fadlurus
putabatur, defenderet, adolefcens et equitatu, et peditatu, et
pecunia, paratus, et toto iis, qui novari aliquid volebant; per-
feci, ut e regno ille difcederet, rexque fme tumultu, ac fme
armis, omni auftoritate aulse communita, regnum cum digni-
tate obtineret. Interea cognovi multorum literis atque nuntiis,
magnas Parthorum copias et Arabum ad oppidum" Antiochiam
acceftifle, magnumque eorum equitatum, qui in Ciliciam tran-
fiftet, ab equitum meorum turmis, et a cohorte praetoria, quae
erat Epiphaneae praefidii caufa, occidione occifum. Quare cum
viderem, a Cappadocia Parthorum copias averfas, non longe a
finibus effe Ciliciae, quam potui maximis itineribus ad Ama-
num exercitum duxi. Quo ut veni, hoftem ab Antiochia recef-
fiffe, Bibulum Antiochiae effe, cognovi; Dejotarumque confef-
tim jam ad me venientem cum magno et firmo equitatu et pe-
ditatu, et cum omnibus fuis copiis, certiorem feci, non videri
effe caufam cur abeffet a regno ; meque ad eum, ft quid novi
forte accidiffet, ftatim literas nuntiofque miffurum effe. Cum-
que eo animo veniffem, ut utrique provinciae, fi ita tempus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 429/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 411
ferret, fubvenlrem ; tum id, quod jam ante flatueram, vehe-
menter interefTe utriufque provinciae, pacare Amanum, et per-
petuum hoftem ex eo monte tollere, agere perrexi. Cumque
me difcedere ab eo monte fimulallem, et alias partcs CiUciie
petere, abeffemque ab Amano iter unius diei, et caflra apud
Epiphaneam feciffem; a. d. quartum Id. Od:ob. cum advefpe-
rafceret, expedito exercitu ita nodu iter feci, ut ad tertium Id.
Odiob. cum lucefceret, in Amanum afcenderem ; diflributif-
que cohortibus et auxiliis, cum aliis Q^frater, legatus, me-
cum fimul, aliis C. Pontinius legatus, reliquis M. Anneius et
L. TulUus legati praeeffent;plerofque nec opinantes oppreffi-
mus, qui occifi captique funt, interclufi fuga. Eranam autem,
qua2 fuit" non vici inftar, fed urbis, quod erat Amani caput,
itemque Sepyram et Commorin, acriter et diu repugnantibus,
Pontinio illam partem Amani tenente, ex antelucano temporc,
ufque ad horam diei decimam, magna muhitudin-e hoflium oc-
cifa, cepimus -, caftellaque fex capta : complura incendimus.
His rebus ita geflis, caflra in radicibus Amani habuimus apud
Aras Alexandri quatriduum ; et in rehquiis Amani delendis,
agrifque vaflandis, quas pars ejus montis meae provinciae efl, id
tempus omne confumpfimus. Confedlis his rebus, ad oppidum
EleutherociHcum Pindeniffum exercitum adduxi : quod cum
effet altiflimo et munitiffimo loco, ab iifque incoleretur, qui
ne regibus quidem unquam paruiffent ; cum et fugitivos reci-
perent, et Parthorum adventum acerrime expediarentj ad exif-
timationem imperii pertinere arbitratus fum comprimere eo-
rum audaciam, quo facihus etiam c^terorum animi, qui alieni
effent ab imperio noflro, frangerentur. Vallo et foffa circum-
dedi, fex caflellis caftrifque maximis fepfi ; aggere, vinels, tur-
ribus, oppugnavij ufufque tormentis multis, muhis fagittariis,
magno labore meo, fme ulla moleftia fumptuve fociorum, {Gp-
timo quinquagefimo die rem confeci; ut omnibus partibus ur-
bis diflurbatis, aut incenfis, compulfi in poteflatem meam per-
venirent. His erant finitimi pari fcelere et audacia Tibarani :
F f f 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 430/537
4U EPISTOLARUMab his, PindenifTo capto, obfides accepi : exercitum in hiber-
na dimifi. Q^fratrem negotio praepofui, ut in vicis, aut cap-
tiSf aut male pacatis, exercitus collocaretur. Nunc velim tibi
fic perfuadeas, fi de his rebus ad fenatum relatum fit, me exif-
timaturum, fummam mihi laudem tributam, li tu honorem
meum fententia tua comprobaris. Idque, etfi talibus de rebus
graviflimos homines et rogare folere, et rogari, fcio ; tamen ad-
monendum potius te a me, quam rogandum, puto. Tu es enim
is, qui me tuis fententiis fsepifTime ornafti : qui oratione, qui
praedicatione, qui fummis laudibus, in fenatu, in concionibus^
ad C2Blum extulifli: cujus ego femper tanta effe verborum pon-
dera putavi, ut uno verbo tuo cum mea laude conjundlo, omnia
adfequi me arbitrarer. Te denique memini, cum cuidam clarif-
fimo atque optimo viro fupplicationem non decerneres, dicere,
te decreturum, fi referretur ob eas res, quas is conful in urbe
gefriffet. Tu idem mihi fupplicationem decrevifli togato, nori
ut multis, republica bene gefta, fed, ut nemini, republica con-
fervata. Mitto, quod invidiam, quod pericula, quod omnes
meas tempeflates, et fubieris, et multo etiam magis, fi per me
licuifTet, fubire paratiflimus fueris : quod denique inimicum
meum, tuum inimicum putaris : cujus etiam interitum, ut fa-
cile intelligerem, mihi quantum tribueres, Milonis caufa in
fenatu defendenda approbaris. A me autem haec funt profedla,
quae ego in beneficii loco non pono, fed in veri teflimonii at-
que judicii, ut prasflantifiimas tuas virtutes non tacitus admi-
rarer, (quis enim idem non facit ?) fed in omnibus orationi-
bus, fententiis dicendis, caufis agendis, omnibus fcriptis, Gras-
cis, Latinis, omni denique varietate literarum mearum, te non
modo iis quos vidifTemus, fed iis de quibus audiffemus, omni-
bus anteferrem. Quaeres fortaffe, quid fit, quod ego hoc nef-
cio quid gratulationis et honoris a fenatu tanti eftimem. Agamjam tecum familiariter, ut efl et fludiis et ofHciis noflris mu-
tuis, et fumma amicitia, dignum, et neceflitudine etiam pa-
terna. Si quifquam fuit unquam remotus, et natura, et magis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 431/537
AD FAMILIARES LIB. XV. 413
etlam, ut mihi quidem fentire videor, ratione atque dodtrina,
ab inani laude et fermonibus vulgi, ego profedlo is fum. Tef-
tis efl confulatus meus ; in quo, ficut in reliqua vita, fateor
ea me ftudiofe fecutum, ex quibus vera gloria nafci poffet
ipfam quidem gloriam per fe nunquam putavi expetendam.
Itaque et provinciam ornatam, et fpem non dubiam triumphi,
neglexi. Sacerdotium denique, cum (quemadmodum te exif-
timare arbitror) non difficillime confequi polfem, non appe-
tivi. Idem pofl injuriam acceptam, quam tu reipublicae cala-
mitatem femper appellas, meam non modo non calamitatem,
fed etiam gloriam, iludui quam ornatiffima fenatus populique
Romani de me judicia intercedere. Itaque et augur poflea fieri
volui, quod antea neglexeram ; et eum honorem, qui a fenatu
tribui rebus bellicis folet, negledlum a me olim, nunc mihi
expetendum puto. Huic mes voluntati, in qua inefh aliqua
vis defiderii, ad fanandum vulnus injuricB, ut faveas, adjutor-
que fis, quod paulo ante me negaram rogaturum, vehementer
te rogo ; fed ita, fi non jejunum hoc nefcio quid, quod ego
geffi, et contemnendum videbitur, fed tale, atque tantum, ut
multi nequaquam paribus rebus honores fummos a fenatu con-
fecuti fint. Equidem etiam mihi illud animadvertilTe videor,
(fcis enim, quam attente te audlre foleam) te non tam res
geflas, quam mores, inftituta, atque vitam, imperatorum fpec-
tare folere, in habendis aut non habendis honoribus. Quod
fi in mea caufa coniiderabis, reperies, me exercitu imbecillo
contra metum maximi belli, firmiffimum prEefidium habuiffe
aequitatem et continentiam. His ego fubfidiis ea fum confecu-
tus, quae nullis legionibus confequi potuiffem -, ut ex alienif-
fimis fociis amiciffimos, ex infideliffimis iirmiffimos, redde-
rem, animofque novarum rerum expecftatlone fufpenfos, ad ve-
teris imperii benevolentiam traducerem. Sed nimis haec multa
de me, praefertim ad te, a quo uno omnium fociorum querelaa
audiuntur. Cognofces ex iis, qui meis inftitutis fe recreatos
putant. Cumque omnes uno prope confenfu de me apud te ea^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 432/537
414 EPISTOLARUMquae mihi optatiffima funt, prsedicabunt; tum dus maximae cli-
entelae tuse, Cyprus infula et Cappadociae regnum, tecum de me
loquentur: puto etiam regem Dejotarum, qui uni tibi eft maxi-
me neceflarius. Qu« li etiam majora funt; et in omnibus feculis
pauciores viri reperti funt, qui fuas cupiditates, quam qui hof-
tium copias, vincerent ; eft profedio tuum, cum ad res bellicas
haec, quae rariora et difficiliora funt, genera virtutis adjunxeris,
ipfas etiam illas res geflas juftiores effe et majores putare. Ex-
tremum jllud eft, ut, quali diffidens rogationi meae, philofo-
phiam ad te allegem ; qua nec mihi carior ulla unquam res in
vita fuit, nec hominum generi majus a diis munus ullum eft
datum. Haec igitur, quae mihi tecum communis eft, focietas
fludiorum atque artium noiirarum, quibus a pueritia dediti ac
devindii, foli propemodum nos philofophiam illam veram et
antiquam, quae quibufdam otii effe ac defidiae videtur, in fo-
rum, atque in rempublicam, atque in ipfam aciem pene, de-
duximus, tecum agit de mea laude -, cui negari a Catone fas
cffe non puto. Quamobrem tibi fic perfuadeas veHm : li mihi
tua fententia tributus honos ex meis literis fuerit, me fic exif-
timaturum, cum aud:oritate tua, tum benevolentia erga me,
mihi, quod maxime cupierim, contigifTe. Vale.
M. Cato M. T. C. Im p. S. P. D.
V. (J)UOD et refpublica mey et nojira amicitia, hortatur, libenter
^^^"^*^facio, ut tuam virtutem, innocentiam, diligentiam, cogni-
tatn in maximis rebus, domi togati, armatiforis, pari indujiria ad-
minifirare gaudeam, Itaque, quod pro meo judiciofacere potui, ut
innocentia conflioque tuo defenfam provinciam,fervatum Ariobarza-
nis cum ipfo rege regnum, fociorum revocatam ad fudium tmperii
mfiri voluntatem,fententia mea et decreto laudarem,feci. Supplica-
tionem decretam,fi tu, qua in re nihilfortuito,fedfumma tua ratio-
ne et continentia, reipublicce provifum eji, diis immortalibus gratulari
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 433/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 415
nos, qtiam tibi referre acceptuniy mavisy gaudeo, ^odJi trium'
phi prarogativam putas JuppUcationem, et idcirco cafum potius,
quam tCy laudari mavis -, neque fupplicationemJequiturfemper tri-
umphusy et triumpho multo clarius ejl,fenatumjudicare, -potius man-
fuetudine et innocentia imperatoris, provinciam, quam vi militum,
aut benignitate deorum, retentam atque conjervatam ejje -, quod ego
meaJententia cenjebam, Atque hac ego idcirco ad te contra conjue-f
tudinem meam pluribusJcripfi, ut, quod maxime volo, exififnes me
laborare, ut tibi perjuadeam, me et voluijje de tua majejlate, quod
amplijjimumfm arbitratus-, et, quodtu maluifti,fa5ium ejje gaudere,
Vale, et nos dilige, et inflituto itinere feveritatem diligentiamque
fociis et reipublicce prcefla.
M. T. C. M. C ATO N I S. P. D.
VI. T iE T U S fum laudari me, inquit Hedlor, opinor, apud
NaEvium, abs te, pater, a laudato viro. Ea eft enim
profedlo jucunda laus, qua3 ab iis proiicifcitur, qui ipli in laude
vixerunt. Ego vero vel gratulatione literarum tuarum, vel tef-
timoniis fententias didlae, nihil eft quod me non aifecutum pu-
tem : idque mihi cum ampliffimum, tum gratiffimum eft, te
libenter amicitiae dediffe, quod liquido veritati dares. Et, fi non
modo omnes, verum etiam multi, Catones eifent in civitate
noftra, in qua unum extitiffe mirabile efl; quem ego currum,
aut quam lauream, cum tua laudatione conferrem ? Nam ad
meum fenfum, et ad illud fincerum ac fubtile judicium, nihil
poteft effe laudabilius, quam ea tua oratio, quce efl ad me per-
fcripta a meis neceffariis. Sed caufam meae voluntatis, non
enim dicam cupiditatis, expofui tibi fuperioribus literis -, quce
etiam fi parum jufla tibi vifa eft, hanc tan:ien habet rationem,
non ut nimis concupifcendus honos, fed tamen, fi deferatur a
fenatu, minime afpernandus, effe videatur. Spero autem, illum
ordinem, pro meis ob rempublicam fufceptis laboribus, me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 434/537
4i6 E P I S T O L A R U M
non indignum honore, ufitato praefertim, exiilimaturum. Quod
li ita erit, tantum ex te peto quod amiciffime fcribis, ut, cum
tuo judicio, quod ampliffimum efle arbitraris, mihi tribueris, fi
id quod nTaluero acciderit, gaudeas. Sic enim feciffie te, et fen-
fiffe, et verius fcripfiffie, video ; refque ipfa declarat tibi illum
honorem noftrum fupplicationis jucundum fuiffe, quod fcri-
bendo affuifli. Hsec enim fenatus-confulta non ignoro ab ami-
ciffimis ejus, cujus de honore agitur, fcribi folere. Ego, ut
fpero, te propediem videbo, atque utinam republica meliore,
quam timeo. Vale.
M. T. C. Procos. C. Marcello Cos. design.
S. P. D.
VII. IWr A X I M A fum l^titia afFedus, cum audivi te con-
fulem fadlum effe ; eumque honorem tibi deos for-
tunare volo, atque a te pro tua parentifque tui dignitate admi-
niflrari. Nam cum te femper amavi dilexique, tum mei aman-
tiffimum cognovi in omni varietate rerum mearum ; tum patris
tui pluribus beneficiis, vel defenfus triflibus temporibus, vel
ornatus fecundis, et fum totus vefler, et effe debeo : cum pras-
fertim matris tuae, graviffimae atque optimas foeminae, majora
erga falutem dignitatemque meam fludia, quam erant a mu-
liere poflulanda, perfpexerim. Quapropter a te peto majorem
in modum, ut me abfentem diligas atque defendas. Vale.
M. T. C. Proc. C. Marcello Colleg^ S. P. D.
VIII. IVTARCELLUM tuum confulem fadum, teque ea
laetitia afFed:um effe, quam maxime optafti, miran-
dum in modum gaudeo -, idque cum ipfius caufa, tum quod te
omnibus fecundiffimis rebus digniffimum judico, cujus erga
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 435/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 417
me fingularem benevolentiam vel in labore meo, vel in honore,
perfpexi : totam denique domum veftram vel falutis, vel dig-
nitatis meae, ftudiofiffimam cupidiffimamque cognovi. Quare
gratum mihi feceris, fi uxori tuae Juniae, graviffima^ atque op-
timae foeminae, meis verbis eris gratulatus. A te id, quod fuefti,
peto, me abfentem diligas atque defendas. Vale.
M. T. C. Procos. M. Marcello Cos. S. P. D.
IX. '
I
** E et pietatis in tuos, et animi in rempublicam, et
clariffimi atque optimi confulatus, C. Marcello con-
fule fa<flo, frudlum cepilTe, vehementer gaudeo. Non dubito,
quid praefentes fentiant : nos quidem longinqui, et a te ipfo
miffi in ultimas gentes, ad caslum mehercule te tollimus verif-
limis ac juftiffimis laudibus. Nam, cum te a pueritia tua unice
dilexerim, tuque me in omni genere femper ampliffimum effe
et volueris et judicaris ; tum hoc vel tuo fadlo, vel populi Ro-
mani de te judicio, multo acrius vehementiufque diligo: maxi-
maque laetitia afficior, cum ab hominibus prudentiffimis, virif-
que optimis, omnibus didlis, fadtis, ftudiis, inftitutis, vel me
tui iimilem effe audio, vel te mei. Unum vero fi addis ad pras-
clariffimas res confulatus tui, ut aut mihi fuccedat quam pri-
mum aliquis, aut ne quid accedat temporis ad id, quod tu mihi
et fenatus-confulto et lege finifti, omnia me per te confecutum
putabo. Cura ut valeas, et me abfentem diligas atque defen-
das. Quas mihi de Parthis nuntiata funt, quia non putabam a
me etiam nunc fcribenda effe publice, propterea ne pro fami-
liaritate quidem noflra volui ad te fcribere ; ne, cum ad con-
fulem fcripfiffem, publice viderer fcripfilfe.
ToM. VIL C gcr
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 436/537
4i8 EPISTOLARUM
M. T. C. Imp. C. Marcello C. F. Cos. design.
S. P. D.
X. /^UANDO id accldit, quod mihi maxime fuit opta-
* tum, ut omnium Marcellorum, Marcellinorum etiam,.
(mirificus enim generis ac nominis veftri fuit erga me femper
animus) quando ergo ita accidit, ut omnium veftrum fludlo
tuus confulatus fatisfacere polfet, in quem meas res geftse, lauf-
que et honos earum potiflimum incideret -, peto a te id, quod
facillimum fadlu eft, non afpernante, ut confido, fenatu, ut
quam honorificentifllmum fenatus-confultum, literis meis re-
citatis, faciendum cures. Si mihi tecum minus effet, quam eil
cum tuis omnibus, allegarem ad te illos, a quibus intelligls me
praecipue diligi. Patris tui beneficia in me funt ampliffima :
neque enim faluti meae, neque honori, amicior quifquam dici
poteft. Frater tuus quanti me faciat, femperque fecerit, elTe
hominem qui ignoret arbitror neminem. Domus tua denique
tota me femper omnibus fummis officiis profecuta efl. Neque
vero tu in me diligendo cuiquam conceffifti tuorum. Quare a
te peto majorem in modum, ut me per te quam ornatiffimum
velis elfe -, meamque et in fupplicatione decernenda et in
casteris rebus exiftimationem fatis tibi elfe commendatam
putes. Vale.
M. T. C. Imp. C. Marcello Cos. design. S. P. D.
XI. /^UANTiE curae tibi meus honos fuerlt, et quam
* idem extiteris conful in me ornando et amplificando,
qui fueras femper cum parentibus tuis et cum tota domo, etfi
res ipfa loquebatur, cognovi tamen ex meorum omnium lite-
ris. Itaque nihil eft tantum, quod ego non tua caufa debeam,,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 437/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 419
fad:uriifque fim cum ftudiofe, tum libenter. Nam magni inte-
reft, cui debeas : debere autem nemini malui, quam tibi ; cui
me cum ftudia communia, beneficia paterna tuaque, jam ante
conjunxerant ; tum accedit, mea quidem fententia, maximumvinculum, quod ita rempublicam geris atque geffifti, qua mihi
carius nihil eft, ut, quantum tibi omnes boni debeant, quo
minus tantundem ego unus debeam, non recufem. Quamob-
rem tibi velim hi fint exitus, quos mereris, et quos fore con-
iido. Ego, fi me navigatio non morabitur, quae incurrebat in
ipfos Etelias, propediem te, ut fpero, videbo. Vale.
M. T. C. Imp. L. Paulo Cos. design. S. P. D,
XII. 'p T S I mihi nunquam fuit dubium, quin te populus
Romanus pro tuis fummis in rempublicam meritis,
et pro amplillima familiae dignitate, fummo ftudio, cundtis
fuffragiis, confulem fadturus effet : tamen incredibili laetitia
fum affedtus, cum id mihi nuntiatum eft ; eumque honorem
tibi deos fortunare volo, a teque ex tua majorumque tuorum
dignitate adminiftrari. Atque utinam praefens illum diem mihi
optatiffimum videre potuiffem, proque tuis ampliffimis erga
me ftudiis atque beneficiis tibi operam meam ffudiumque na-
vare. Quam mihi facultatem cum hic nec opinatus et impro-
vifus provinciae cafus eripuit, tamen, ut te confulem rempub-
licam pro tua dignitate gerentem videre poffim, magnopere
a te peto, ut operam des, efficias, ne quid mihi fiat injurise,
neve quid temporis ad meum annuum munus accedat. Quod
fi feceris, magnus ad tua priftina erga me ffudia cumulus ac-
cedet. Vale.
G g g 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 438/537
420 EPISTOLARUM
M. T. C. Imp. L. Paulo Cos. S. P. D.
XIII. lY/T A X I M E mihi fuit optatum Romae efle tecum,
multas ob caufas, fed praecipue, ut et in petendo ec
in gerendo confulatu meum tibi debitum ftudium perfpicere
pofTes. Ac petitionis quidem tua^ ratio mihi femper fuit explo-
rata ; fed tamen navare operam volebam. In ponfulatu vero
cupio equidem te minus habere negotii ; fed molefte fero, me
confulem ftudium tuum adolefcentis perfpexiffe, te meum,
cum id aetatis fim, perfpicere non poffe. Sed ita fato nefcio
quo contigiffe arbitror, ut tibi ad me ornandum femper detur
facultas, mihi ad remunerandum nihil fuppetat praeter volun-
tatem. Ornafli confulatum, ornafli reditum meum : incidit
meum tempus rerum gerendarum in ipfum confulatum tuum.
Itaque cum et tua fumma amplitudo et dignitas, et meus
magnus honos magnaque exiflimatio, poflulare videatur, ut a
te plurimis verbis contendam ac petam, ut quam honorificen-
tifHmum fenatus-confultum de meis rebus geftis faciendum
cures, non audeo vehementer a te contendere, ne aut ipfe tuae
perpetuae confuetudinis erga me oblitus efle videar, aut te ob-
litum putem. Quare, ut te velle arbitror, ita faciam ; atque ab
eo, quem omnes gentes fciunt de me optime meritum, brevi-
ter petam. Si alii confules effent, ad te potiflimum,. Paule.j
mitterem, ut eos mihi quam amicifTuTios redderes : nunc cum
tua fumma poteftas, fummaque audloritas, notaque omnibus
noflra necefiitudo fit, vehementer te rogo, ut et quam- hono-
rificentiflime cures decernendum de meis rebus ge/lis, et quam
celerrime. Dignas res effe honore et gratulatione, cognofces
ex iis literis, quas ad te, et collegam, et fenatum, publice
mifi : omniumque mearum reliquarum rerum, maximeque
exiflimationis meas, procurationem fulceptam velim habeas.
In primifque tibi curae fit, quod abs te fuperioribus quoque
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 439/537
AD FAMILIARES LIB. XV. 421
literls petivi, ne mihi tempus prorogetur. Cuplo te confulem
videre, omniaque fpero, cum abfens, tum etiam pracfens, te
confule aflequi.
M. T. C. Imp. C. Cassio Proqu^st. S. P. D.
XlV. "A/f A R C U M Fabium quod mlhi amlcum tua com-
mendatione das, nuUum in eo facio qua^ftum
multi enim anni funt, cum ille in sre meo eft, et a me dili-
gitur propter fummam fuam humanltatem et obfervantiam.
Sed tamen, quod te ab eo egregie diligi fenli, muho amlclor
ei fum fadlus. Itaque, quanquam profecerunt Hterse tuas, ta-
men aHquanto plus commendationis apud me habuit animus
ipiius erga te, mihi perfpedtus et cognitus. Sed de Fabio fa-
ciemus fludiofe, quas rogas : tu muhis de caufis vellem me
convenire potuifTes ; primum, ut te, quem jamdiu plurimi
facio, tanto intervallo viderem ; deinde, ut tibi, quod feci per
literas, pofTem praefens gratulari ; tum, ut quibus de rebus
vellemus, tu tuis, ego meis, inter nos communicaremus; pof-
tremo, ut amicitia noftra, quae fummis ofHciis ab utroque cuUa
efl, fed longis intervalHs temporum interruptam confuetudi-
nem habuit, confirmaretur vehementius. Id quando non acci-
dit, utemur bono Hterarum, et eadem fere abfentes, quas fi
coram effemus, confequemur. Unus fciHcet frudlus, qui in te
videndo eft, percipi Hteris non potefl. AHer, gratulationis efl,
is quidem exiHor, quam fi tibi te ipfum intuens gratularer : fed
tamen et feci ante, et faclo nunc, tibique cum pro rerum mag-
nitudine, quas gefTiftl, tum pro opportunitate temporis, gratu-
lor, quod te de provlncia decedentem fumma laus et fumma
gratla provinclae profecuta efl. Tertlum eft, ut id quod de nof-
tris rebus coram communicaf]'emus inter nos, conficiamus idem
Hterls. Ego ca^terarum rerum caufa tibl Romam properandum
magnopere cenfeo. Nam et ea, qus reHquI, tranquIHa de te-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 440/537
422 E P I S T O L A R U M ^
crant : et hac tua recenti vidloria tanta, clarum adventum tuum
fore intelligo. Sed, fi quae funt onera tuorum, fi tanta funt, ut
ea fuftinere poffis, propera ; nihil tibi erit lautius, nihil glo-
riolius: fm majora; confidera, ne in alieniffimum tempus cadat
adventus tuus. Hujus rei totum confilium tuum eft ; tu enim
fcis, quid fuftinere poffis. Si potes ; laudabile atque populare
efl : fm plane non potes ; abfens hominum fermones facilius
fuftinebis. De me autem idem tecum his ago literis, quod fu-
perioribus egi, ut omnes tuos nervos in eo contendas, nc quid
mihi ad hanc provinciam, quam et fenatus et populus annuam
elfe voluit, temporis prorogetur. Hoc a te ita contendo, ut in
eo fortunas meas pofitas putem. Habes Paulum noflrum noflri
cupidiffimum: efl Curio, efl Furnius. Sic velim enitare, quafi
in eo fint mihi omnia. Extremum illud efl de iis, quae propo-
fueram, confirmatio noflrae amicitias ; de qua pluribus verbis
nihil opus efl. Tu puer me appetifli ; ego autem femper orna-
mento te mihi fore duxi. Fuifli etiam praefidio triftiffimis meis
temporibus. Acceffit pofl tuum difceffum familiaritas mihi
cum Bruto tuo maxima. Itaque in veflro ingcnio et induflria
mihi plurimum et fuavitatis et dignitatis conflitutum puto. Id
tu ut tuo fludio confirmes, te vehementer rogo ; literafque ad
me et continuo mittas, et, cum Romam veneris, quam faspif-
fime. Vale.
M. T. C. Cas s 1 o S. P. D.
XV. ff T S I uterque noflrum, fpe pacis, et odio civilis fan-
guinis, abeffe a belli pertinacia vokiit ; tamen, quan-
do ejus confilii princeps ego fuiffe videor, plus fortafle tibi
praeflare ipfe debeo, quam a te expedlare. Etfi, ut faepe foleo
mecum recordari, fermo familiaris meus tecum, et item mecum
tuus, adduxit utrunique noflrum ad id confilium, ut uno praelio
putaremus, fi non totam caufam, at certe noflrum judicium.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 441/537
AD FAMILIARES LIB. XV. 423
definiri convenire. Neque quifquam hanc noftram fententiam
vere unquam reprehendit, praeter eos qui arbitrantur melius efTe
deleri omnino rempublicam, quam imminutam et debilitatam
manere. Ego autem ex interitu ejus nullam fpem fcilicet mihi
proponebam, ex reliquiis magnam. Sed ea funt confecuta, ut
magis mirum lit accidere illa potuiiTe, quam nos non vidilTe ea
futura; nec, homines cum elTem.us, divinare potuifTe. Equidem
fateor meam conjedturam hanc fuifTe, ut, illo quali quodam fa-
tali prcelio fadlo, et vid:ores communi faluti confulere vellent,
et vid;i Cnx : utrumque autem pofitum effe arbitrabar in celeri-
tatc vid;oris. QuaE fi fuifTet, eandem clementiam experta efTet
Africa, quam cognovit Afia, quam etiam Achaia ; et, ut opi-
nor, ipfo legato ac deprecatore. Amillis autem temporibus,
quae plurimum valent, prasfertim in belHs civilibus, interpofi-
tus annus alios induxit ut vid:oriam fperarent, alios, ut ipfum
vinci contemnerent. Atque horum malorum omnium culpam
'fortuna fuflinet. Quis enim aut Alexandrini belli tantam mo-
ram huic bello adjundlum iri, aut nefcio quem iflum Pharna-
cem Afiae terrorem illaturum putaret ? Nos tamen, in confilio
pari, cafu diffimili ufi fumus: tu enim eam partem petifli, ut et
confiliis interefTes, et, quod maxime curam levat, futura ani-
mo profpicere pofTes : ego, qui feflinavi ut CjEfarem in Italia
viderem, (fic enim arbitrabamur) eumque multis honeflifhmis"
viris confervatis redeuntem, ad pacem currentem, ut aiunt, in-
citarem ; ab illo longiflime et abfum et abfui. Verfor autem
in gemitu Italise, et in urbis miferrimis querelis : quibus ali-
quid opis fortaffe ego pro mea, tu pro tua, pro fua quifque par-
te ferre potuiffet, fi aud;or affuifTet. Quare velim pro tua per-
petua erga me benevolentia, fcribas ad me, quid videas, quid
fentias, quid exped:andum, quid agendum, nobis exiflimes,
Magni erunt mihi tu£E literas. Atque utinam primis illis, quas
Luceria miferas, paruifTem ; line ulla enim moleflia dignitatem
meam retinuiffem. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 442/537
424 EPISTOLARUM
M. T. C. C. Cas s I o S. P. D.
XVI. pUTO te jam fuppudere, cum haec te tertla jam epir-
tola ante oppreffit, quam tu fchedulam, aut literam.
Sed non urgeo : longiores enim expediabo, vel potius exigam.
Ego, fi femper haberem cui darem, vel ternas in hora darem.
Fit enim nefcio quid, ut quafi coram adeffe videare, cum fcribo
aliquid ad te : neque id xa]' ei^doXuv (pAv^Q.o-U^, ut dicunt tui ami-
ci novi, qui putant etiam ^icLvon%Ka.g (pccv^^^aictg fpecftris Catianis
excitari. Nam, ne te fugiat, Catius Infuber, Epicureus, qui
nuper ell mortuus, qnx ille Gargettius, etiam ante Democri-
tus, Axct, hic fpedtra nominat. His autem fpe6tris etlam fi
oculi pofTent feriri, quod vel iis ipfa occurrunt ; animus qui
poffit, ego non video. Doceas tu me oportebit, cum falvus
veneris, in meane poteftate fit fpedlrum tuum, ut, fimul ac mi-
hi collibitum fit de te cogitare, illud occurrat : neque folum
de te, qui mihi haeres in medullis -, fed fi infulam Britanniam
coepero cogitare, ejus <si^coAov mihi advolabit ad pedlus. Sed hcEC
poflerius : tento enim te, quo animo accipias. Si enim floma-
chabere et molefle feres, plura dicemus ; poflulabimufque, ex
qua h'cErefi, w, ho7ntnibiis armatis, dejedtus fis, in eam reflitua-
re. In hoc interdi(fto non folet addi, In hoc anno. Quare fi jam
biennium, aut triennium eft, cum virtuti nuntium remififti,
delinitus illecebris voluptatis, in integro res nobis erit. Quan-
quam qui-cum loquor ? cum uno fortifTuno viro ;qui poftea
quam forum attigifli, nihil fecifti nifi plenifiimum amplifTimas
dignitatis. In ifla ipfa cu^kc-si metuo ne plus nervorum fit,
quam ego putarim, fi modo eam tu probas. Quid tibi in men-
tem venit ? inquies. Quia nihil habebam aliud, quod fcribe-
rem. De republica enim nihil fcribere poffum : neque enim,
quod fentio, libet fcribere. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 443/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 425
M. T. C. C. C As s I o S. P. D.
XVII.pR^POSTEROS habes tabellarios ; etfi me quU
dem non offendunt : fed tamen, cum a me difce-
dunt, flagitant literas j cum ad me veniunt, nullas afferunt.
Atque id ipfum facerent commodius, fi mihi aliquid fpatii ad
fcribendum darent : fed petafati veniunt : comites ad portam
expedtare dicunt. Ergo ignofces : alteras habebis has breves :
fed expedta 'zs-avto, Tn^t mvTcav, Etfi quid ego me tibi purgo,
cum tui ad me inanes veniant, ad te cum epiftolis revertantur?
Nos hic, (tamen ad te fcribam aliquid) D. Syllam patrem
mortuum habebamus. Alii a latronibus, alii cruditate, dice-
bant. Populus non curabat j combuflum enim eife conftabat.
Hoc tu pro fapientia tua feres jequo animo : quanquam •d!rpoo-&}~
TTov 'mKiug amifimus. Caefarem putabant molefte laturum, ve-
rentem ne hafla refrixiifet. Mindius Marcellus et Attius pig-
mentarius valde gaudebant, fe adverfarium perdidiiTe. De Hif-
pania novi nihil ; fed expedlatio valde magna : rumores triflio-
r€S, fed cL^iaxr^oi. Panfa nofler paludatus a. d. 11 1 Kalend. Jan.
profed:us eft, ut quivis intelligere pofTet id, quod tu nuper du-
bitare ccepifli, ro y.eiKbv <^' ovto cupijdv effe. Nam quod multos
miferiis levavit, et quod fe in his malis hominem praebuit,
mirabilis eum virorum bonorum benevolentia profecuta efl.
Tu quod adhuc Brundufii moratus es, valde probo et gaudeo;
et mehercule puto te fapienter fa^lurum, fi cacivoaxrn^os fueris,
Nobis quidem, qui te amamus, erit gratum. Et, amabo te,
cum dabis poflhac aliquid domum literarum, mei memineris.
Ego nunquam quemquam ad te, cum fciam, fine meis literis
ire patiar. Vale.
ToM. VIL H h h
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 444/537
426 EPISTOLARUM
M. T. C. C. Cas s lo S. P. D.
XVIII. T O N G I O R epiftola fuilTet, nifi eo ipfo tempore
petita elfet a me, cum jam iretur ad te : longior
etiam, fi (pXvapov aliquem habuiffet. Nam ajrn^d^iiv fine periculo
vix poiTumus. Ridere igitur, inquies, pofTumus. Non meher-
cule facillime : veruntamen aliam aberrationem a molefliis nul-
lam habemus. Ubi igitur, inquies, philofophia ? Tua quidem
in culina, mea molefla efl. Pudet enim fervire. Itaque facio
me ahas res agere, ne convicium Platonis audiam. De Hifpa-
nia nihil adhuc certi, nihil omnino novi. Te abeffe, mea caufamolefle fero; tua gaudeo. Sed flagitat tabellarius. Valebis igi-
tur, meque, ut a puero fecifli, amabis.
C. Cassius M. T. Ciceroni S. P. D.
XIX. ATON mehercule in hac mea peregrinatlone quidquam li^
bentiusfacioy quam Jcribo ad te : videor ejiim cum pr^'
fente loqui et jocari. Nec tamen hoc ufu venit propterJpeBra Ca-tiana ; pro quo tibi proxima epijiola tot rujiicos Stoicos regeram, ut
Catium Athenis natum- ejje dicas. Panfam nojirum fecunda volun-
tate hominwn paludatum ex urbe exijfej cum ipjius cauja gaudeo, tuni
mehercule etiam ommum nojirum. Spero enim homines intellediuros^
quantoft omnibus odio crudelitas, et quanto amori probitas et cle-
mentia , atque ea, quee maxime maii petant et concupijcant, ad bo-
nos peruenire. Difficiie ejl enim perjuadere hominibus, -n kc(,Xov ^^ avro
cupiTdv ejje : ri^ovriv vero et coTccpci^Uv virtute, JuJIitia, tco kc^^Xu, pa-
rari, et verum et probabile ejt. Ipje enim EpicuruSy a quo omnes
Catii et Amafnii, mali verborum interpretes, proficijcuntur, di-
cit : ovK i<^v ri^su^, clvev toZ yia,hot)i x^ ^i-Accioo^, ^rjv. Jtaque et Pan/d,
qui ri^ov-/iv Jequitur, virtutem retinet ; et, ii, qui a vobis (piM^ovoi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 445/537
AD FAMILIARES L I B. XV. 427
vocantur, funt (piXoKaAoi Ji^ (p^Ko^iicouoi, omnefque inrtutes et colunt
€t retinent. Itaque Sylla, cujus judkium probare debemusy cum
diffentire philofophos 'videret, non qucefiity quid bonum effet ; omnia
bona coemit : cujus ego mortem forti mehercules animo tuli. Nec
tamen Ccefar diutius nos eum defiderare patietur -, nam habet dam-
natosy quos pro illo nobis refiituat : nec ipfe feBorem defderabit,
cumfliu?n viderit. Nunc, ut ad rempublicam redeam, quid in Hif-
paniis geratur, refcribe. Peream, nififollicitus fum, ac malo vete^
rem et clementem dominum habere, quam novum et crudelem expe-
riri. Scis, Cnaus quam fit fatuus : fcis, quo?nodo crudelitatem
virtutem putet : fcis, quamfefemper a ?iobis derifum putet. Vereor,
ne nos rujiice gladio velit o.vIi^vx.tvi^kjz^. ^id fiat, fi me diligis,
refcribe. Hui, qua?n velim fcire, utrum ifia follicito ani?no an
foluto legas. Sciam enitn eodem tempore, quid me facere oporteat.
Ne longiorfim, vale : et me, utfacis, ama. Si Ccefar vicit, ceh~
riter me expeSia.
M. T. C. Trebonio S. P. D.
XX. QRATOREM meum (fic enim infcripfi) Sabino tuo
commendavi. Natio me hominis impulit, ut ei redle
putarem, nili forte, candidatorum licentia hic quoque ufus, hoc
fubito cognomen arripuit. Etfi modeflus ejus vultus, fermoque
conftans, habere quiddam a Curibus videbatur. Sed de Sabino
fatis. Tu, mi Treboni, quando ad amorem meum aliquantum
olim difcedens addidifti 3 quo tolerabilius feramus igniculum
defiderii tui, crebris nos literis appellato : atque ita, fi idem
fiet a nobis. Quanquam duae caufae funt, cur tu frequentior in
ifto ofBcio effe debeas, quam nos : primum, quod olim fole-
bant, qui Romas erant, ad provinciales amicos de republica
fcribere -, nunc tu nobis fcribas opoitet ; res enim publica iflic
efl : deinde, quod nos aliis officiis tibi abfenti fatisfacere pof-
fumus ; tu nobis, nifi literis, non video, qua re alia fatisfacere
H h h 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 446/537
428 ,EPISTOLARUM
poiTis. Sed csetera fcribes ad nos poftea. Nunc hxc primo cu-
pio cognofcere, iter tuum cujufmodi fit, ubi Brutum noftrum
videris, quamdiu fimul fueris: deinde, cum procefferis longius,.
de bellicis rebus, de totonegotio,
ut exiftimare poflimus, quoflatu fimus. Ego tantum me fcire putabo, quantum ex tuis li-
teris habebo cognitum. Cura ut valeas, meque amee amore
illo tuo fmgulari.
M. T. C. Trebonio S. P. D.
XXI. "C* T epiflolam tuam legi libenter, et librum libentiffi-
me: fed tamen in ea voluptate hunc accepi dolorem,
quod cum incendilTes cupiditatem meam confuetudinis augendce
noftra?, (nam ad amorem quidem nihil poterat accedere) tum
difcedis a nobis, meque tanto defiderio afHcis, ut unam mihi
confolationem relinquas, fore, ut utriufque noflrum abfentis de-
liderium crebris et longis epiflolis leniatur. Quod ego non mo-
do de me tibi fpondere poffum, fed de te etiam mihi : nullam
enim apud me reliquifti dubitationem, quantum me amares.
Nam, ut illa omittam, quae civitate tefte fecifli, cum mecum
inimicitias communicafli ; cum me concionibus tuis defendif-
ti i cum quasftor in mea, atque in publica, caufa, confulum-
partes fufcepifli ; cum tribuno plebis quaeftor non paruifli, cui
tuus prasfertim collega pareret : ut haec recentia, quas memine-
ro femper, oblivifcar, quae tua follicitudo de me in armis, quae
lastitia in reditu, quas cura, qui dolor, cum ad te curae et dolo-
res mei perferrentur : Brundulium denique te ad me venturum
fuiffe, nifi fubito in Hifpaniam miffus effes : ut haec igitur
omittam, quae mihi tanti aeftimanda funt, quanti vitam «flimo
et falutem meam : liber ifte, quem mihi mififti, quantam ha-
bet declarationem amoris tui ? primum, quod tibi facetum vi-
detur quidquid ego dixi, quod aliis fortaffe non item : de-
inde, quod illa, five faceta funt, five fic, iiunt, narrante te.s.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 447/537
AD FAMILIARES LIB. XV. 429
venuftifTima. Quin etiam ante quam ad me veniatur, rifus om-
nis pene confumitur. Quod fi in his fcribendis nihil aliud,
nili, quod necelTe fuit, de uno me tam diu cogitaviffes, ferreus
cfTem, fi te non amarem. Cum vero ea, quas fcriptura perfecu-
tus es, fme fummo amore cogitare non potueris, non pofTum
exiflimare, plus quemquam a fe ipfo, quam me a te, amari.
Cui quidem ego amori, utinam casteris rebus pofTem, amore
certe refpondebo ; quo tamen ipfo tibi confido futurum fatis.
Nunc ad epiftolam venio, cui copiofe et fuaviter fcriptas nihil
efl quod multa refpondeam. Primum enim ego illas Calvo li-
teras mifi, non plus, quam has, quas nunc legis, exiflimans
exituras : aliter enim fcribimus, quod eos folos, quibus mitti-
mus j aliter, quod multos lecfturos putamus. Deinde ingeniurfi
ejus melioribus extuli laudibus, quam tu id vere potuifTe fieri
putas. Primum, quod ita judicabam, acute movebatur : genus
quoddam fequebatur, in quo, judicio lapfus, quo valebat ta-
men, affequebatur quod probaret : multae erant et reconditas
literas -, vis non erat : ad eam igitur adhortabar. la excitando
autem et in acuendo plurimum valet, fi laudes eum, quem co-
hortere. Habes de Calvo judicium et confilium meum : con-
filium, quod hortandi caufa laudavi : judicium, quod de inge-
nio ejus valde exiflimavi bene. Reliquum eft, tuam profedlio-
nem amore profequar, reditum fpe expe(5lem, abfentem me-
moria colam, omne defiderium literis mittendis accipiendifque
leniam. Tu velim tua in me ftudia et ofiicia multum tecum
recordere ;quae cum tibi liceat, mihi nefas fit obUvifci, non
modo virum bonum me exiflimabis, verum etiam te a me
amari plurimum judicabis. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 448/537
[ 43^ ]
EPISTOLARUM
AD FAMILIARES
L I B E R XVL
M. T. C. ET ClCERO MEUS, ET FrATER, ETFratris filius, Tironi S. P. D.
I. 13 A U L O facilius putavi poiTe me ferre defiderium tui,
A fed plane non fero : et quanquam magni ad honorem
noftrum intereft, quam primum ad urbem me venire, tamen
peccafTe mihi videor, qui a te difcelTerim. Sed quia tua volun-
tas ea videbatur effe, ut prorfus, nifi confirmato corpore, nolles
navigare, approbavi tuum confilium ; nequc nunc muto, ii tu
in eadem es fententia : fin autem, poflca quam cibum cepifli,
videris tibi pofTe me confequi; tuum confilium efl. Marionem
ad te eo mifi, ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut,
fi tu morarere, flatim ad me rediret. Tu autem hoc tibi per-
fuade, fi commodo valetudinis tuae fieri pofHt, nihil me malle,
quam te effe mecum : fi autem intelliges opus effe, te Patris,
convalefcendi caufa, paulum commorari, nihil me malle, quam
te valere. Si flatim navigas, nos Leucade confequere : fm te
confirmare vis, et comites, et tempeftates, et navem idoneam,
ut habeas, diligenter videbis. Unum illud, mi Tiro, videto, fi
me amas, ne te Marionis adventus et hx literae moveant. Quod
valetudini tuae maxime conducet, fi feceris, maxime obtempe-
raris voluntati mese. Haec pro tuo ingenio confidera. Nos ita
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 449/537
AD FAMILIARES LIB. XVI. 431
te defideramus, ut amemus : amor, ut valentem videamus,
hortatur ; defiderium, ut quam primum. IUud igitur potius.
Cura ergo potiffimum, ut valeas. De tuis innumerabilibus ia
me officiis erit hoc gratiffimum. iii. Non. Nov.
TULLIUS TlRONI suo S. P. D.
II. "^r O N queo ad te, nec lubet fcribere, quo animo iim
affedtus : tantum fcribo, et tibi et mihi maximae vo-
luptati fore, fi te iirmum quam primum videro. Tertio die
abs te ad Alyziam accefferamus. Is locus eft citra Leucadem
ftadia cxx. Leucade aut te ipfum, aut tuas literas a Marione,
putabam me accepturum. Quantum me diligis, tantum fac
ut valeas, vel quantum te a me fcis diligi. Nonis Novembr.
Alyzia.
TULL. ET ClCERO TlRONI SUO, ET Q^ PaTER, ET
Q^FiL. S. D.
III. "^f O S apud Alyziam, ex quo loco tibi literas ante de-
deramus, unum diem commorati fumus, quod Quin-
tus nos confecutus non erat. Is dies fuit Nonae Novembr.
Inde ante lucem proficifcentes, ante diem viii Idus Novembr.
has literas dedimus. Tu, li nos omnes amas, et praecipue me,
magiflrum tuum, confirma te. Ego valde fufpenfo animo ex-
pe6to, primum te fcilicet, deinde Marionem cum tuis literis.
Omnes cupimus, ego in primis, quam primum te videre, fed,
mi Tiro, valentem. Quare nihil properaris ; fatis quotidie vi-
dero, fi valebis. Utilitatibus tuis poffiim carere : te valere, tua
caufa primum volo, tum mea, mi Tiro. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 450/537
432 EPISTOLARUM
M. T. C. ET Q^Fr. et Q^Fil. Tironi S. P.
IV. ^T A R I E fum afFedtus tuis literis ; valde priore pagina
perturbatus, paulum altera recreatus. Quare nunc
quidem non dubito, quin, quoad plane valeas, te neque navi-
gationi, neque vise, committas : fatis te mature videro, fi plane
confirmatum videro. De medico et tu bene exiflimari fcribis,
€t ego fic audio; fed plane curationes ejus non probo. Jus enim
dandum tibi non fuit, cum fcccKc^f^ccxos effes : fed tamen et ad
illum fcripfi accurate, et ad Lyfonem. Ad Curium vero, fua-
viflimum hominem, et fummi officii, fummaeque humanitatis,
multa fcripfi; in his etiam, ut, fi tibi videretur, te ad fe tranf-
ferret. Lyfo enim nofler vereor ne negligentior fit : primum,
quia omnes Grsci ; deinde, quod cum a me literas accepiffet,
mihi nullas remifit. Sed eum tu laudas. Tu igitur quid facien-
dum fit judicabis. IUud, mi Tiro, te rogo, fumptui ne parcas
ulla in re, quod ad valetudinem opus fit. Scripfi ad Curium,
quod dixiffes, daret. Medico ipfi puto aliquid dandum effe,
quo fit fludiofior. Innumerabilia tua funt in me officia, domef-
tica, forenfia, urbana, provincialia, in re privata, in publica, in
fludiis, in literis noflris. Omnia viceris, fi, ut fpero, te validum
videro. Ego puto te belliffime, fi recfte erit, cum quaeftore Mef-
cinio decurfurum : non inhumanus efl -, teque, ut mihi vifus
efl, diligit. Et cum valetudini tuae diligentifTmie confulueris,
tum, mi Tiro, confulito navigationi. Nulla in re jam te fefti-
nare volo : nihil laboro, nifi ut falvus fis. Sic habeto, mi Tiro,
neminem effe qui me amet, quin idem te amet : et cum tua et
mea maxime intereft te valere, tum multis efl curae. Adhuc,
dum mihi nullo loco deeffe vis, nunquam te confirmare po-tuifli : nunc te nihil impedit : omnia depone, corpori fervi,
Quantam diligentiam in valetudinem tuam contuleris, tanti me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 451/537
AD FAMILIARES LIB. XVI. 433
iieri judicabo, Vale, mi Tiro, vale, vale, et falve. Lepta tibi
falutem dicit, et omnes. Vale. vii Idus Novembr. Leucade,
TULLIUS, ET ClCERO, ET Q^Q^TlRONI KUMANISSIMO
ET OPTIMO S. P. D.
V. VTIDE, quanta fit in te fuavitas : duas horas Thyrei fui-
mus : Xenomenes hofpes tam te diligit, quam fi vixerit
tecum. Is omnia poliicitus eft, quas tibi effent opus : fadlurum
puto. Mihi placebat, fi firmior elTes, ut te Leucadem deporta-
res, ut ibi te plane confirmares. Videbis quid Curio, quid Ly-
foni, quid medico, placeat. Volebam ad te Marionem remittere,
quem, cum meliufcule tibi efTet, ad me mitteres ; fed cogitavi,
unas literas Marionem afferre poffe, me autem crebras expec-
tare. Poteris igitur, et facies, fi me diligis, ut quotidie fit
Acaflus in portu : multi erunt quibus red:e literas dare poflis,
qui ad me libenter perferant. Equidem Patras euntem n^mi-
nem praetermittam. Ego omnem fpem tui diligenter curandi
in Curio habeo. Nihil potefl illo fieri humanius, nihil noflri
amantius : ei te totum trade. Malo te paulo poft valentem,
quam flatim imbecillum, videre. Cura igitur nihil aliud, nifi
ut tu valeas : caetera ego curabo. Etiam atque etiam vale.
Leucade proficifcens, vii Idus Novembr.
M. TuLLius CicERo Pater et Fil. et
Q^Q^TiRONi S. D.
VI. np E R T I A M ad te hanc epiflolam fcripfi eodem die,
magis inftituti mei tenendi caufa, quia nadlus eram
cui darem, quam quo haberem quid fcriberem. Igitur illa :
quantum me diligis, tantum adhibe in te dih*gentiae, Ad
tua innumerabilia in me otiieia adde hoc, quod mihi erit
ToM. VIL I i i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 452/537
434 EPISTOLARUMgratifTimum omnium. Cum valetudinis rationem, ut fpero,
habueris, habeto etiam navigationis. In Italiam euntibus om-
nibus ad me literas dabis, ut ego euntem Patras neminem pra3-
termitto. Cura, cura te, mi Tiro. Quando non contigit ut li-
mul navigares, nihil eft quod feftines ; nec quidquam cures,
nifi ut valeas. Etiam atque etiam vale. vn Idus Novembr.
Adio, vefperi.
M. T. C. T I R o N I S. P. D.
VII. CEPTIMUM jam diem Corcyraj tenebamur, Quin-
tus autem pater &t filius Buthroti. Solliciti eramus
de tua valetudine mirum in modum ; nec mirabamur nihil a
te literarum: iis enim ventis iftinc navigatur, qui fi eftent, nos
Corcyrae non federemus. Cura igitur te, et confirma; et, cum
commode et per valetudinem et per anni tempus navigare po-
teris, ad nos amantiflimos tui veni. Nemo nos amat, qui te
non diligat. Carus omnibus expedtatufque venies. Cura ut
valeas. Etiam atque etiam, Tiro nofter, Vale. xv Kal. No-
vembr. Corcyra.
Q^ ClCERO TlRONl S.
VIII. Ti/T^ G NM nobis eji foUicitudini ijaletudo tua : nam,
tametji qui veniunt, akIv^uocc fdp, ^oviuTi^a, ai, nu7iti~
anty tamen in magna confolatione ingens inejifollicitudo, Ji diutius a
nobis abfuturus efi /V, cujus ufum etfuavitatem dejiderandofentimus
Attamen quanquam videre te tota cogitatione cupioy tamen te penitus
rogOy ne te tam longce navigationi et vice per hiememt nifi bene
frmum, committas, neve naviges niji explorate. Vix in ipjis teBis
et oppidisfrigus infirma valetudine vitatur, nedum in mari et via
ftfacik abefje ab injuria temporis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 453/537
AD FAMILIARES LIB. XVL 435
hiquit Euripides. Cui tu qua72tu?n credast tiefcio : ego certeJingidos
ejus verfus Jingula teflimonia puto, Effice, fi me diligisy ut iialeas,
et ut ad nosfirmus ac valens quam primum venias, Ama nos, et
vale, ^filius tibifalutem dicit.
TULLIUS ET ClCERO S. D. TlRONI SUO.
IX. '^JOS a te, ut fcis, difceffimus a. d. iv Non. Novem-
bres, Leucadem venimus a. d. viii Idus Novembres.
A. d, VII Adtium. Ibi propter tempeftatem ad vi Idus morati
fumus. Inde a. d. v Idus Corcyram belliffime navigavimus.
Corcyras fuimus ufque ad xvi Kalend. Decembr. tempeftati-
bus retenti. A. d. xv Kal. Decembr. in portum Corcyrasorum
ad Caffiopen ftadia cxx proceffimus. Ibi retenti ventis fumus
ufque ad ix Kalendas. Interea, qui cupide profed^i funt, multi
naufragia fecerunt. Nos eo die ccEnati folvimus. Inde auftro
leniffimo, caslo fereno, nodte illa et die poflero in Italiam ad
Hydruntem ludibundi pervenimus ; eodemque vento poflridie
(id erat a. d. vii Kal. Decembr.) hora quarta Brundufium ve-
nimus ; eodemque tempore fimul nobifcum in oppidum in-
troiit Terentia, quas te facit plurimi. A. d. v Kal. Decembr.
fervus Cn. Plancii Brundufii tandem aliquando mihi a te ex-
pedlatiffimas literas reddidit, datas Id. Novembr. quae me mo-
leftia valde levarunt, utinam omnino liberafTent. Sed tamen
Afclapo medicus plane confirmat, propediem te valentem fore.
Nunc quid ego te horter ? ut omnem diligentiam adhibeas ad
convalefcendum. Tuam prudentiam, temperantiam, amorem
erga me, novi : fcio te omnia fadurum, ut nobifcum quam
primum fis ; fed tamen ita velim, ut ne quid properes. Sym-
phoniam Lyfonis velim vitafTes, ne in quartam hebdomada in-
cideres. Sed, quando pudori tuo maluifli obfequi, quam vale-
tudini, reliqua cura. Curio mifi, ut medico honos haberetur,
I i i 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 454/537
436 EPISTOLARUMet tibi daret qiiod opus effet : me, cui jufTifTet, curaturum^
Equum et mulum Brundufii tibi reliqui. Romae vereor ne ex
Kal. Jan. magni tumultus fmt. Nos agemus omnia modice.
Reliquum eft, ut te hoc rogem et a te petam, ne temere navi-
ges. Solent nautae feflinare quaeflus fui caufa. Cautus fis, mi
Tiro. Mare magnum et difHcile tibi reflat. Si poteris, cum
Mefcinio ; caute is folet navigare : fi minus, cum honeflo ali-
quo homine, cujus audloritate navicularius moveatur. In hoc
omnem diligentiam fi adhibueris, teque nobis incohimem
praefliteris, omnia a te habebo. Etiam atque etiam, nofter
Tiro, vale. Medico, Curio, Lyfoni, de te fcripfi diHgentifH-
me. Vale, falve.
M. T. C. T I R o N I S. P. D.
X. "C* G O vero cupio te ad me venire, fed viam thneo. Gra-
vifTime aegrotafti ; inedia, et purgationibus, et vi ipfius
morbi, confumptus es. Graves folent offenfiones effe ex gra-
vibus morbis, fi quae culpa commiffa eft. Jam ad id biduum,
quod fueris in via, dum in Cumanum venis, accedent con-
tinuo ad reditum dies quinque. Ego in Formiano ad iii KaLcfTe volo. Ibi te ut firmum ofFendam, mi Tiro, efhce. Lite-
rulas meae, five noflrae, tui defiderio oblanguerunt. Hac tamen
epiftola, quam Acaflus attulit, oculos paulum fuflulerunt.
Pompeius erat apud me, cum ha:c fcribebam, hilare et liben-
ter. Ei cupienti audire noflra, dixi, fme te omnia mea muta
effe. Tu Mufis noftris para, ut opcras reddas. Noftra ad diem
diftam iient. Docui enim te, fides eto^oi/ quod haberet. Fac
plane ut valeas. Nos adfumus. Vale. xiv. KaL
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 455/537
AD FAMILIARES LIB. XVL 437
TuLLius ET CiCERo, Terentia et Tullia, Q^ Fr.
ET Q^ FlL. TlRONI S. P» D.
XL Tj^ TSI opportunitatem operas tuae omnlbus locis defide-
ro, tamen non tam mea quam tua caufa doleo, te non
valere. Sed quando in quartanam converfa vis eft morbi (fic
enim fcribit Curius) fpero te, diligentia adhibita, etiam fir-
miorem fore. Modo fac, id quod humanitatis tuae efl, ne quid
aliud cures hoc tempore, nifi ut quam commodifiime conva-
lefcas. Non ignoro, quantum ex defiderio labores, fed erunt
omnia facilia, fi valebis. Fefi:inare te nolo, ne naufeas molef-
tiam fufcipias asger, et periculofe hyeme naviges. Ego ad
urbem accefli pridie Nonas Januar. Obviam mihi fic efi: pro-
ditum, ut nihil pofiit fieri ornatius. Sed incidi in ipfam flam-
mam civilis difcordiae, vel potius belli ; cui cum cuperem me-
deri, et, ut arbitror, poflTem, cupiditates certorum hominum
(nam ex utraque parte funt, qui pugnare cupiant) impedimen-
to mihi fuerunt. Omnino et ipfe Casfar, amicus nofi;er,. mina-
ces ad fenatum et acerbas literas miferat ; et erat adhuc impu-
dens, qui exercitum et provinciam invito fenatu teneret : et
Curio meus illum incitabat. Antonius quidem nofiier et Q^Cafiius, nulla vi expulfi, ad Casfarem cum Curione profed;i
erant ; pofi:eaquam fenatus confulibus, praetoribus, tribunis
plebis, et nobis, qui proconfules fumus, negotium dederat, ut
curaremus, ne quid refpublica detrimenti caperet. Nunquam
majore in periculo civitas fuit : nunquam improbi cives ha-
buerunt paratiorem ducem. Omnino ex hac quoque parte di-
ligentifiime comparatur : id fit aucloritate et fiiudio Pompeii
nofi;ri, qui Caefiirem fero coepit timere. Nobis inter has tur-
bas fenatus tamen frequens flagitavit triumphum : fed Lentu-
lus conful, quo majus fuum beneficium faceret, fimul atque
expediflTet qu^e eflTent neceflTaria de republica, dixit fe relatu-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 456/537
438 EPISTOLARUMrum. Nos agimus nihil cupide, eoque eft noftra pluris audo-
ritas. Italias regiones defcriptae funt, quam quifque partem
tueretur. Nos Capuam fumplimus. Haec te fcire volui. Tu
etiam atque etiam cura ut valeas, literafque ad me mittas,
quotiefcunque habebis cui des. Etiam atque etiam vale. D.
pridie Id. Jan.
M. T. C. TiRON I suo S. P. D.
XII. /^ U O in difcrimine verfetur falus mea, et bonorum
^ omnium, atque univerfae reipublicae, ex eo fcire po-
tes, quod domos noftras, et patriam ipfam, vel diripiendam
vel inflammandam reliquimus. In eum locum res dedudla eft,
ut, nifi quis deus vel cafus aliquis fubvenerit, falvi eife ne-
queamus. Equidem ut veni ad urbem, non deftiti omnia et
fentire, et dicere, et facere, quae ad concordiam pertinerent
fed mirus invaferat furor non folum improbis, fed etiam his
qui boni habentur, ut pugnare cuperent, me clamante, nihil
efle bello civili miferius. Itaque cum Caefar amentia quadam
raperetur, et oblitus nominis atque honorum fuorum, Arimi-
num, Pifaurum, Anconam, Arretium, occupaviffet, urbemreliquimus : quam fapienter, aut quam fortiter, nihil attinet
difputare. Quo quidem in cafu fimus, vides. Feruntur omnino
conditiones ab illo, ut Pompeius eat in Hifpaniam : deledlus
qui funt habiti, et praefidia noftra, dimittantur : fe ulteriorem
Galliam Domitio, citeriorem Confidio Noniano (his enim ob-
tigerunt) traditurum : ad confulatus petitionem fe venturum,
neque fe jam velle, abfente fe, rationem haberi fui : fe prae-
fentem trinundinum petiturum. Accepimus conditiones 3 fed
ita, ut removeat praefidia ex his locis quae occupavit, ut fine
metu de iis ipfis conditionibus Romae fenatus haberi pofTit.
Id ille fi fecerit, fpes efl pacis non honeflas ; leges enim impo-
nuntur : fed quidvis eft melius, quam fic effe ut fumus. Sin
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 457/537
AD FAMILIARES LIB. XVL 439
autem ille fuis conditionibus ftare noluerit, bellum paratum
eft; ejufmodi tamen, quod fuftinere ille non poftit, praefertim
cum a fuis conditionibus ipfe fugerit : tantummodo ut eum
intercludamus, ne ad urbem poftit accedere; quod fperabamus
fieri pofle. Deledlus enim magnos habebamus, putabamufque
illum metuere, fi ad urbem ire coepifTet, ne Gallias amitteret,
quas ambas habet inimiciflimas, praeter Tranfpadanos : ex
Hifpaniaque fex legiones et magna auxilia, Afranio et Petreio
ducibus, habet a tergo. Videtur, fi infaniet, pofle opprimi,
modo ut urbe falva. Maximam autem plagam accepit, quod
is, qui fummam audloritatem in illius exercitu habebat, T.
Labienus, focius fceleris efle noluit : reliquit illum, et nobif-
cum eft imultique idem fad;uri efte dicuntur. Ego adhuc orae
maritimae prasfum a Formiis. Nullum majus negotium fufci-
pere volui, quo plus apud illum meas literse cohortationefque
ad pacem valerent. Sin autem erit bellum, video me caftris et
certis legionibus praefuturum. Habeo etiam illam moleftiam,
quod Dolabella nofter apud Caefarem eft. Haec tibi nota efte
volui : quae cave ne te perturbent, et impediant valetudinem
tuam. Ego A. Varroni, quem cum amantiffimum mei cognovi,
tum etiam valde tui ftudiofum, diHgentiffime te commendavi,
ut et valetudinis tuae rationem haberet et navigationis, et totum
te fufciperet ac tueretur: quem omnia fad:urum confidoj rece-
pit enim, et mecum locutus eft fuaviffime. Tu, quando eo tem-
pore mecum efle non potuifti, quo ego maxime operam et fi-
delitatem defideravi tuam, cave feftines, aut committas, ut aut
asger, aut hieme, naviges. Nunquam fero te venifte putabo, fi
falvus veneris. Adhuc neminem videram, qui te poftea vidif-
fet, quam M. Volufius, a quo tuas literas accepi : quod non
mirabar ; neque enim meas puto ad te literas tanta hieme per-
ferri. Sed da operam ut valeas j et, fi valebis, cum redle navi-
gari poterit, tum naviges. Cicero meus in Formiano erat, Te-
rentia et TuUia Romae. Cura ut valeas. iv Kal. Febr. Capua.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 458/537
440 E P I S T O L A R U M
M. T. C. Ti RON I S. P. D.
XIII. (^ MNI A a te data mihi putabo, fi te valentem vide-
ro. Summa cura cxpedlabam adventum Menandri,
quem ad te miferam. Cura, fi me diligis, ut valeas : et, cum
te bene confirmaris, ad nos venias. Vale, iv Idus April.
M. T. C. Ti RON I S. P. D.
XIV. A NDRICUS poflridie ad me venit, quam expedla-
ram. Itaque habui nodem plenam timoris ac mi-
feriae. Tuis literis nihilo fum fadlus certior, quomodo te ha-
beres : fed tamen fum recreatus. Ego omni deledlatione lite-
rifque omnibus careo : quas, ante quam te videro, attingere
non pofTum. Medico mercedis, quantum pofcet, promittiju-
beto. Id fcripfi ad Ummium. Audio te animo angi, et medi-
cum dicere, ex eo te laborare. Si me diligis, excita ex fomno
tuas literas, humanitatemque, propter quam mihi es carifli-
mus. Nunc opus eft te animo valere, ut corpore poffis. Id
cum tua, tum mea, caufa facias, a te peto.' Acaflum retine,
quo commodius tibi miniflretur. Conferva te mihi. Dies pro-
mifforum adefl; quem etiam repraefentabo, fi adveneris. Etiam
atque etiam vale. iv Idus, hora vi.
M. T. C. Ti Ro N I S. P. D.
XV. ^^GYPTA ad me venit pridie Idus Apriles. Is etfi
mihi nuntiavit, te plane febri carere, et belle ha-
bere ; tamen, quod negavit te potuifTe ad me fcribere, curam
mihi attulit, et eo magis, quod Hermia, quem eodem die
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 459/537
AD FAMILIARES LIB. XVL 441
venire oportuerat, non venerat. Incredibili fum folllcitudine de
tua valetudine : qua fi me liberaris, ego te omni cura libera-
bo. Plura fcriberem, li jam putarem libenter te legere pofTe,
Ingenium tuum, quod ego maximi facio, confer ad te mihi,
tibique confervandum. Cura te etiam atque etiam diligenter.
Vale.
Scripta jam epiftola, Hermia venit, Accepi tuam epiflolam
vacillantibus literulis : nec mirum, tam gravi morbo. Ego ad
te JEgyptzm mifi, quod nec inhumanus eft, et te vifus eft
mihi diligere, ut is tecum eifet ; et cum eo cocum, quo ute«
rere. Vale.
Q^C. M. CicERONi Fratri S. P. D.
XVI. T^E T^irone, mi Marce, ita te, meumque Ciceronem, et
meam ^ulliolam, tuumqueJilium videam, ut mihi gra*
tijfimum fecijii, cum eum indignum illafortuna, ac nobis amicum,
quam fervum, ejfe maluijli, Mihi crede, tuis et illius literis per^
lediiSf exjilui gaudio, ^ibi et ago gratias, et gratulor, Si enim
mihi Statiifdelitas eji tantce voluptati: quanti ejfe in ijlo hcec ea"
dem bona debent, additis literis, fermonibus, humanitate, qua
funt his ipjis commodis potiora ? Amo te omnibus equidem maximis
de caufs, verum etiam propter hanc, vel quod mihi Jic, ut debu^
ifti, nuntiajii, ^e totum in literis vidi* Sabini pueris et promiji
omnia, etfaciam, Vale,
M. T. C. T I R o N i S. P. D.
XVII.'\f
I D E O quid agas. Tuas quoque epiftolas vis re-
ferri in volumina. Sed heus tu, qui kavmv efte meo-
rum fcriptorum foles, unde illud tam Hkv^ov, valetudinifideliter
inferviendo ? Unde in iftum locum fideliter venit ? cui verbo
ToM. Vn. K k k
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 460/537
442 EPISTOLARUMdomicllium eft proprium in officio, migrationes in alienum
multas. Nam et dod:rina, et domus, et ars, et ager etiam fide-
lis dici poteft, ut fit, quomodo Theophrafto placet, verecunda
tralatio. Sed hasc coram. Demetrius venit ad me: quo quidemcomitatu ci,<pufjt,iKri(ra, : fatis fcis. Tu eum videlicet non potuifli
videre : cras aderit : videbis igitur. Nam ego hinc perendie
mane cogito. Valetudo tua me valde follicitat : fed infervi, et
fac omnia : tum te mecum effe, tum mihi cumulatiffime fatis-
facere putato. Cufpio quod operam dedifti, mihi gratum efl:,^
Valde enim ejus caufa volo, Vale,
TuLLIUsTlRONI S. P. D.
XVIII. /^ U I D igitur ? non fic oportet ? Equldem cenfeo
^ lic, addendum etiam, Jiio. Sed, fi placet, invidia
vitetur : quam quidem ego faepe contempfi. Tibi S^iccipo^ricriv
gaudeo profuiffe. Si vero etiam Tufculanum, dii boni, quanto
mihi illud erit amabilius ! Sed, li me amas, quod quidem aut
facis, aut perbelle fimulas -, quod tamen in modum procedit
fed ut efl, indulge valetudini tuae ; cui quidem tu adhuc, dum
mihi defervis, fervifti non fatis. Ea quid poftulet non ignoras:
TTi-^v, ctyL07ria>v, •zj^ttcHov crvi/^f^iTpoVy rip^^Vj iv^vciccv Koihicts. Fac bel-
lus revertare. Non modo te, fed etiam Tufculanum noftrum,
plus amem. Parhedrum excita, ut hortum ipfe conducat : ftc
olitorem ipfum commovebis. Helico nequiffiimus H-S cio da-
bat, nullo aprico horto, nullo emilTario, nulla maceria, nulla
cafa. Ifte nos tanta impenfa derideat ? calface hominem, ut
ego M. Othonem : itaque abutor coronis. De Crabra quid
agatur, etfi nunc quidem etiam nimium eft aquae, tamen veHm
fcire. Horologium mittam, et libros, li erit fudum. Sed tu
nuUofne tecum libellos ? an pangis aliquid Sophocleum ? fac
opus appareat. A. Ligurius, Ciefaris familiaris, mortuus eft,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 461/537
AD FAMILIARES LIB. XVL 443
bonus homo, et nobis amicus. Te quando cxpedemus, fac ut
fciam. Cura te diligenter. Vale.
M. T. C. T I R o N I S. P. D.
XIX. p X P E C T O tuas literas de multis rebus : te ipfum
multo magis. Demetrium redde noftrum, et aliud,
{1 quid poteft, boni. De Aufidiano nomine nihil te hortor.
Scio tibi curae efle ; fed confice. Et, fi ob eam rem moraris,
accipio caufam : fi id te non tenet, advola. Literas tuas valdc
cxpcdo. Vale.
M. T. C. T I R N I S. P. D.
XX. C O L L I C I TAT, ita vivam, me tua, mi Tiro, vale-
tudo : fed confido, fi diligentiam, quam inftituifti,
adhibueris, cito te firmum fore. Libros compone ; indicem,
cum Metrodoro lubebit, quando ejus arbitratu vivendum eft.
Cum olitore, ut videtur. Tu potes Kalendis fpedtare gladiato-
res, poftridie redire, et ita cenfeo. Verum, ut videbitur. Cura
te, fi me amas, diligenter. Vale.
C. FlL. TlRONI SUO DULCISSIMO S. P. D.
XXI. /^ UM 'lyehementer tabdlarios expeBarem quotidie, ali-
quando 'venerunt poji diem xl et vi, quam a *vobis dif-
cejferant : quorum mihi fuit adventus adoptatijjimus . Nam cum
maximam ccpijjem latitiam ex humatiij/imi et carijimi patris epif-
tola : tum vero jucundij/imcs tuce literce cu77iulum mihi gaudii at-
tulerunt, Itaque me jam non panitebat intercapedinemfcribendi
fccijfe ; fed potius lcetabar : fruSlum enim magnum humanitatis
K k k 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 462/537
444 EPISTOLARUMiua capiebam ex Jilentio mearum literarum. Vehementer igitur
gaudeo, te meamjine dubitatione accepijje excufationem. Gratos
tibi optatofque ejfe, qui de me rumores afferuntur, non dubito^ mi
dulciffime T^iro : prcjiaboqucy et enitary ut in dies magis magijquehcec nafcens de me duplicetur opinio. ^are quodpolliceris te buc-
cinatoremfore exijiimationis mece, Jirmo id conjlantique animo fa-
cias licet, T!antum enim mihi dolorem cruciatumque attulerunt er^
rata cetatis me^y ut non folum animus afaSiis, fed aures quoque
a commemoratione abhorreant. Cujus te follicitudinis et doloris
participem JuiJJey notum exploratumque ejt mihi ; nec id mirum.
Nam cum omnia mea cauja velles mihiJuccejfa, tum etiam tua
Jocium enim te meorum commodorumJemper ejfe ijolui. ^od igitur
tum ex me doluijii, nunc, ut duplicetur tuum ex me gaudium^prcejlabo. Cratippo tjieJcito non ut dijcipulum, Jed utflium, ejfe
conjunSiiJJimum. Nam cum et audio illum libenter, tum etiam pro-
priam ejus Juavitatem vehementer ampleBor. Sum totos dies cum
eo, noSiifquefcepenumero partem : exoro enim ut mecum quamfce-
piffime ccenet. Hac introduSfa confuetudine,fcepe infcientibus nobis
et ccenantibus obrepit, fublataquefeveritate philofophice, humanif-
Jime nobijcum jocatur. ^are da operam, ut hunc talem, tamju-
cundum, tamexcellentemvirumvideasquamprimum. Nam quid
ego de Bruttio dicam F quem nullo tempore a me patior dtjcedere :
cujus cum frugi feveraque eji vita, tum etiam jucundijjima con-
viSlio. Non ejt enim JejunBus jocus a philologia, et quotidiana
c\}^Tr[<s^. Huic ego locum in proximo conduxi ; et, ut pojjum, ex
meis angujiiis illius Jijiento tenuitatem. Praterea declamitare
Grcece apud Cajfium injiitui, Latine autem apud Bruttium exer-
ceri volo. Utor Jamiliaribus, et quotidianis conviSioribus, quos
fecum Mitylenis Cratippus adduxit, hominibus et doSlis, et illi
probatiJ/i?nis. Multum etiam mecum eft Epicrates, princeps Athe-
nienfum, et Leonides, et horum cceteri fimiles. Ta, fJ^ ovv x<*6'
'/if^cis Tu^i, De Gorgia autetn quod mihiJcribis, erat quidem iile tn
quotidiana declamatione utilis : Jed omnia pojipojui, dummodo prce-
ceptis patris parerem, Aifitpp^J^ enim Jcripjerat, ut eum dimitte-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 463/537
AD FAMILIARES L I B. XVL 445
remjiatim. ^ergiverfari nolui, ne mea nimia axni§r\fufpicionem ei
aliquam importaret. Deinde illud etiam mihifuccurrebat, grave
ej/e, me dejudicio patrisjudicare. Tuum tamenfludiumt et confi-
lium, gratum acceptumque eji mihi, Excufationem angujliarum
tui temporis accipio : fcio enim, quamfoleas ejfe occupatus. Emif-
fe te prcedium vehementer gaudeo, feliciterque tibi rem ifiam eve"
nire cupio. Hoc loco me tibi gratulari noli mirari : eodem enim
fere loco tu quoqucy emijje te, fecijii me certiorem. Habes ubi de^
ponenda tibifnt urbanitates. Rujiicus KomanusfaSius es. ^o^modo ego mihi nunc ante oculos tuum jucundifjimum confpeSium
propono ; videor enim videre ementem te rujiicas res, cum villico
loquentemy in lacinia fervantem ex menfa fecunda femina. Sed
(quod ad rem pertinet) me tum tibi defuifje, ceque ac tu doleo,
Sed noli dubitare, mi Tiro, quin tefublevaturusfm, Ji modofor"
tuna me : prcefertim cumfciam, communem nobis emptum efje if-
tumfundum. De mandatis quod tibi curafuit, eji mihi gratum,
Sed peto a te, ut quam cekrrime mihi librarius mittatur, maxime
quidem Gracus : multum mihi enim eripitur opera in exfcribendis
hypomnematis. 7« velim in primis cures ut valeas, ut una w^acp*.
AoAoy«v poj/imus. Antherum tibi commendo. Vale,
TULLIUS TlRONI S. P. D.
XXII. C PE R O ex tuis literis, tibi melius effe : cupio cer-
te. Cui quidem rei omni ratione cura ut infervias :
et cave fufpiceris, contra meam voluntatem te facere, quod
non fis mecum. Mecum es, ii te curas. Quare malo te vale-
tudini tuae fervire, quam meis oculis et auribus. Etii enim et
audio te, et video libenter : tamen hoc multo erit, fi valebis,
jucundius. Ego hic ceffo, quia ipfe nihil fcribo : lego autem
libentiffime. Tu iftic, fi quid librarii mea manu non intelli-
gent, monftrabis. Una omnino interpofitio dlfficilior efl, quam
ne ipfe quidem facile legere foleo, de quadrimo Catone. De
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 464/537
446 EPISTOLARUMtrlclinlo cura ut facis. Tertia aderit, modo ne Publius rogatus
fit. Demetrius ifle nunquam omnino Phalereus fuit, fed nunc
plane Billienus efl. Itaque te do vicarium: tu eum obfervabis.
Etfi :
veruntamen: de illls : nofti caetera. Sed tamen, fi quem
cum eo fermonem habueris, fcribes ad me, ut mihi nafcatur
cpiftolae argumentum, et ut tuas quam longifTimas literas le-
gam. Cura, mi Tiro, ut valeas : hoc mihi gratius facere nihil
potes. Vale.
TULLIUS TlRONI suo S. P. D.
XXIII. npU vero conficc profeffionem, fi potes. Etfi hsec
pecunia ex eo genere eft, ut profeflione non egeat.
Veruntamen. Balbus ad me fcripfit, tanta fe epiphora oppref-
fum, ut loqui non pofHt, Antonius de lege quid egerit. Li-
ceat modo ruflicari. Ad Bithynicum fcripfi. De Servilio tu
videris, qui fenedtutem non contemnis, Etfi Atticus nofter,
quia quondam me commoveri "myim? intellexit, idem femper
putat, nec videt, quibus praefidiis philofophlas feptus fim : et
hercle, quod timidus ipfe eft, ^^uCoto<«. Ego tamen Antonii
inveteratam fine ulla ofFenfione amicitiam retinere fane volo,
fcribamque ad eum, fed non antequam te videro : nec tamen
te avoco a Syngrapha, yow Kvrjf^tif. Cras expedo Leptam : et-
enim ad cujus rutam pulegio mihi tui fermonis utendum eft.
Vale.
TuLLIUSTlRONI S. P. D.
XXIV. p TSI mane Harpalum miferam, tamen cum habc-
rem cui re€te darem literas, etfi novi nihil erat,
iifdem de rebus volui ad te fsepius fcribere : non quin confide-
rem diligentlse tuse ; fed rei me magnitudo movebat. Mihi
prora et puppis (ut Graecorum proverbium eft) fuit a me tui
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 465/537
AD FAMILIARES LIB. XVL 447
dimittendi, ut rationes noflras explicares. Offilio et Aurelio
utique fatis fiat. A Flamma, fi non potes omne, partem ali-
quam velim extorqueas, in primifque ut expedita fit penfio
Kal. Jan. De attributione coniicies. De repra^fentatione, vide-
bis. De domefticis haftenus. De publicis omnia mihi certa,
quid Odlavius, quid Antonius : quse hominum opinio : quid
futurum putes. Ego vix teneor quin accurram. Sed fl ! Lite-
ras tuas expedto : et fcito Balbum tum fuiffe Aquini, cum
tibi efl didtum, et poftridie Hirtium. Puto utrumque ad
aquas. Sed quod egerint. Dolabellas proeuratores fac admone-
antur. Appellabis etiam Papiam. Vale.
ClCERO FlL. TlRONI S. P. D.
XXV. J^ TS I jujia et idonea ufus es excufatione de intermijjione
literarum tuarum, tamen id ne fcepius facias, rogo,
Nam etfi de republica rumoribus et nuntiis certiorfo, et defua in
me vohmtatefemper ad me perfcribit pater : tamen de quavis mi"
nima refcripta a te ad me epijlolafemperfuit gratifjima. ^are;
cuju in primis tuas defiderefn literasy noli co?nmittere, ut excufa"
tione potius expleas officium fcribendi, quam ajjiduitate epijiolarunu
VaU\
Q^ ClCERoTlRONI suo S. P. D.
XXVI. T/^ERBERA VI te cogitationis tacito duntaxat con-
vicio, quod Jafciculus alter ad me jamflne tuis literis
perlatus eft. No7i potes effugere hujus culpa pcenam. De patrono
Marcus eji adhibendus : ifque diu et multis lucubrationibus com~
mentata oratione. Vide, ut probare pofjit, te non peccajfe. Plane
te rogo, fcut olim matre?n nojiram facere me^nini, quce lagenas
etiam inanes obfgnabat, ne dicerentur inanes aliqucefuijfe, quce
furtim ejfent exfccatce : fic tu, etiamfi, quodfcribas, non habebis^
•"t*
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 466/537
448 EPISTOLARUMfcribito tamen, ne furtum ceffationis qucefvijfe videaris. Valde
enim mihifemper et vera, et dulcia tuis epijlolis nuntiantur, Ama
nos, et vale.
(^ClCERoTlRONI suo S. P. D.
XXVII. Ji/flRIFICAMmihi verberationem ceffationis epif
tola dedijli. Nam, quce parciusfrater perfcripferat,
verecundia videlicet, et properatione, ea tu fne ajfentatione, ut
erant, ad me fcripfjii, et maxime de confulibus defgnatis ; quos
ego penitus novi libidinum et languoris effceminatijjimi animi ple^
nos : qui niji a gubernaculis recejferint, maximum ab univerfo
naufragio periculum ejl. Incredibile eji, qua ego illosfcio, oppofitis
Gallorum cajlris, in aftivis feciffe ; quos ille latro, nifi aUquidfir-
mius fuerit, focietate vitiorum deliniet. Res eji aut tribunitiis,
aut privatis confiliis munienda. Nam ijii duo vixfunt digni, qui-
bus alteri Cafenam, alteri Coffutianarum tabernarumfundamenta
credas. Te, ut dixi, fero oculis. Ego vos a. d. ni Kal. videbo,
tuofque oculos, etiamfi te veniens in medioforo videro, diffaviabor^
Me ama. Vale,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 467/537
M. T U L L I I
CICERONISEPISTOL^AD FAMILIARES.
L I B E R I.
Edit. Olivet. MSS. P t;, ^/
I 6 Ammonius 4/ UamaniusP-
3
1.
2 1 Perfpiciebant P Profpicehant
7 creditores v competitores 23 quanquam P quam
15 relinquit P reliquit 24 ii V et
2 I neque v d. 4 5 ante diem P v aJ
4 te lui V vfe tui 10 aut falvis legibus v d.
Marcellinum v Marcellum 14 et, ut quam v utque
5 kv d. 16 ValePv^.
6 fore V effe 20 et V in
10 res V d. 21 gratiofiflimus i; _g-r<T//^ww
II decernit, ut k decre-vit utfi 2; libertos vliberos
12 regem P^ regem 26 Ampius P ^///«j
— commodo P v commode 27 decreverit P decrevit
»5 etiam vjam — eum t- d.
— M.vd. 29 Vale P f </.
— tres P tris 52 Ante diem ? v M
17 reduci t; d^z^f/ 6 in V ;70«
i8 Afranium v prater Africanum 1 1 Pupiam V Papiam
22 obfcura P obfcura 1 6 quin «/ y«/
24 adduxerunt v duxerunt 19 populi ? populi Romani
26 minorera v majorem 21 provifum :; improvifum
29 es V effes 25 videar v d.
30 exulceratis v exultantis 27 a vi P V //.
31 verfamur v 'verfatur 28 y\?ut
32 prsefentes tuo v prafentifgue 30 Vale P K d.
33 Vale ?vd. 6 1 5 habeat P habet
3 8 effe V, -^ d. — profefto t; </.
II reducerent v ducerent 1 8 aut V aut is
14 jam i^ dam 26 exiflimare v ajlimare
16 Proxima v Promiffa 31 et agendi et cogitandi v agendis et
— Hortenfii v Bibuli cogitandis
21 Diem P diem enim 7 I majore P v meliorem
TOM. VII. L21
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 468/537
V A R l JE LECTIONES.
7
10
II
12
I.
3 aganturP aguntur
5 mihi V V d.
6 Pofteaquam v Pojieaquam (quod ejt
initium alterius Epijiola)
— apud Pet apud
<— ante diem P ad
8 jaftatus v ja&us
13 idque P id
1 4 id P t/, '4' </.
29 fcilicet v d.
30 infrin^atur hominum improbitas v
injringaniur hominiim improbitates
1 proditorum P />m//'/ora/»
3 lebus tuis v robujlius
4 falus V d.
10 Vale P d.
17 disjunfti il/ ^//««^i
20 Quoties P ^otiens
26 te et maxime v d.
I ut t» >^^f
3 in te y d.
8 mecum k mihi
9 a me provocatus v me pro-vocante
1 6 te ab fe abalienatum P v abs te alie-
natum
27 confultum P v confilium
29 habitura v hahere
3 illi villis
4 exiftimaturos v ajiimaturss
5 fin aliquid P vji quid
8 cujus P cui
9 Nos ij/ Id nos
10 fi dubium Vjin dubiumjil v Ji duhium
1 7 ha;c V d.
18 placebat y /'/.fl«^//
19 imperii v atque imperii
— pecunias P prouincias
21 rationem P regicnetn v religionem
28 operis v operibus
29 eft 4' ^^^Ji
31 invidendo i}/ 'videndo
4 libentius P :/, 4- Hberius
— quod r}/ ya/ (^tf/. y/*^^
6 prsfuifli V fawjii v d.
14 ut V </.
15 moneo, cuni P admoneo tum
24 Quanquam P ^am29 Quie quidem mea -vj/
f/</quidem in
ea
30 movit P -vl/ /«ow/
32 reliqua ^/ qua
I profecifle ? pcrfecijje
4 pofie a, -4/ //,
p- 1.
12 4
5
7
10
1
»5
20
28
31
13
>4
16
arbitrabantur rj' arhitrantur
confecuti P t/ ajfecuti
Quod P i^o^ ^o
tU V llt
difcas Vaddifcas
fummse virtutis v fumma 'virtute
habemus v habemus. Vale.
fcribere P perfcribere v cognofcere
me pietas P medietas (fed a rec. man.<( ft»''' ponitur pro ^^ d" et
''me"
7
12
»3
20
22
30
32
4
10
16
20
22
26
27
2
5
8
9
'3
16
«7
19
21
33
4
punSiis fubnotatur) v me dieta
conformo P confrmo (fed " conformo'*
a man, rec.)
fimulatione P v dijfimulatione
Pompeium v te
fum V d.
defendam v taceam
xatY V d.
paucis, aut P aut cum paucis (a fe-
cunda manu)diflentiendum v dijjentiendum eji
meditere v mediter
tu P tunc V ut
a me V d.
Idque pofTum "? v id q cunque
fentiam fed utilitatem mibi meipfum
fatiifacere rion poffum
Cstera v Cateraque
graviffimum P et gra^vijjimum
poffu n t P pnjfent
disjunfti P v, •^fjuniii
equidem •vj/ etiam
quae P q quee
praefentiores P prajlantioresadtionis P accufationis (a fecunda
mantt " aSiionis^'') v accufationis
inimicus Y fupra ";«" ^^ do^' ponitur
a manii ati^iuanto recentiori qtiaji
" dominus^' legi oporteret
in P contra (fup. lin.)
k^Q. P perfefe
ea V d.
cognoffe P cognofcere
quaeris v quaris. Vale. (hic incipit
nova Epifola)
cum P d.
adduftus 4' adduSiis
et V euni et
Ego V Ergoobfcnra v obfcuriora
minimi P minime
putabantur P imputalantur (fed'* in^*
deletur)
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 469/537
VARI^ LECTIONES,
i6
»7
i8
1.
4 ex P ^/
— refarciendis -^/arciendit
6 enim P t/ ^.
8 tQ V eo
13 P. Sextium P u Pompeium Sextius \'
Ponipeium Sextium
19 aliud V, \> d.
24 Aprilis V Aprilibus
25 Maii V, \ Maiis
— Num V Non
29 putaram P -^ putarem
32 Lucam v Lucaniam
4 Luca V Lucania
9 is -vj/ id
I 2 ne P non
13 cum y tamen
14 cum ante tamen P eum tum
— mandatis Vibullium P mandati fui
buUa V mandatis Bibulum -^ manda-
tis VibuUum
18 memoremque v memorcm atque
20 habui/let 4/ habuijfem
32 \x\.vd.
— ego P d.
3 accidifle accepimus v recepijje
5 valent v -valerent
— compulfus V repuljus
26 me V d.
— et -^ et ut
31 CX P ej/e V tum ex
7 mirificus P mirijica
8 conrenfus P conjenjlo
13 reprehendenci P v reprehendendifunt
1 6 confervare v conjewatos18 iis « hi
•— pugnare HcuilTet v pugna refiituijfent
26 Recreatis excitatis t», 4' Recreati— excitati
32 furia P t/, \ Jurta
^i^ tres o /« /r^j
— efl illorum P i|' Jcelerum v illorum
20 I tribunus plebis P tjrannus P. Lentu-
lus (Jed " tr.'* a rec, man.J v ty-
rannus P. Lentulo
10 fumma v Jummaml6 meoque v meo
20 abfuerit •v|/ affuerat
26 qua; declarairet fe Yvquajam decla-
raffet Jeje
29 confule V conjilio
4 defciverim a P k dejtjlerem
5 cum ij/ d'.
6 coeperam v profofueram
1 1 idemque P v idque
?•
21
«9
21
22
23
24
25
26
L
12 ii P t; </.
13 jam t/ y.
14 Itaque t; //^wy«;
20 prope jam v propterta
25 tenebar P tenerem
27 cuivis t; ^ax
31 ornandus P v memorandus
I 2 miferis t/ mijtris ex CiUcia
\g taV V d.
23 provocemus t/ vocemut
20 eam P f^ (id eji * caujam''')
23 petivi V pcti-vit
26 hilare t; hilariter
34 diebus t;«'.
3 credo k rf'/Vo
5 arbitrabar t» arbitror
6 fuilTet f effugijfe
8 fspe nutu t/_//^
16 Casfarque f Cajarijque
1 9 teftata t/ tejiante
20 2lY e
2 1 condixifTet t> fc«y*A-?^r
25 quamque P quamquatn
29 delendum y dolendum
30 neque u ^. .-
31 immutatis P <r mtltatis
2 eum V enim
3 tandem P tamen
6 femper •»]/ d'.
paulo P d.
in P et in
cum mihi, tum P mihi militum
14 minimumt; inimicum
16 ejus omni -4/ ejufmodi
20 potentium -4/ potentu^-
23 tum P -j /»/</«
27 eadem •\> etiam
34 Quod rogas P v Hic incipit nova E-
pifiola
2 ut 4/ «^
3 etiam t/ f/zflw carmina queedam
5 Ariftoteleo y AriJioteUco
9 ac P «/
— Ariftoteleam, et Ifocrateam P v, 4'
Arijlotelicam et IJocraticam
13 In te t;, •4' d.
22 ea tantffi t/ «^ ea ante
24 Quod t; ^odque
25 te P », 4" ^'
33 me V d.
1 diditabat t; d.Jiubat
2 fj licitum 4" iiUcitum
4 paraturum ? pa£lurum ^ feparaturum
8 eile » </.
LIl 2
7
9II
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 470/537
VARI^ LECTIONES.
26
I.
9 decedere -^ difcedere
10 dccedas -^ dijcedas
12 quaiiquam ne id quidem, v quic^uid
id quidein Tnihi
14 libertatem v, -^ lileralitatem16 poflis \ pojjit
17 tx. V d.
1 8 oftendere v ofiendere tibi
20 Felicitate quidem ^ Facilitate autemy
qucd V feiicitaiem autem quidem
2 potuifTes 4- potuijfe
p. 1.
26 22 equidem t/ etjam quidem
23 confuetudinem %]/ cojfuetudints
24 illi V ^.
26 tamen v non
27 Vale P d.
29 hoc V ^. 4' /'^''
30 liceat uti t/ haberi foleat.
27 3veniunt P v »»»f 'veniunt
5tecum coram « te contra
9 Vale P 1* «'.
EPISTOLARUM
AD FAMILIARESL I B E R II.
Edit. Olivet.
p- 1. ^ • • . . , P'28 I Curioni P Curloni confuli defgnato 29
2 fufpeftum \ fufceptum
5cum F P quod ^/ qiioniarn
6 ferres F P ^, 4'/^''-f
9 Etenim quis P ^/j enim10 fcribendo F •>|/ infcribendo Vfcribendi
-— quam ego t/ d'.
«— fummum F P t/, •»]/ adfummum
12 fin f _/?
H non 1; K5» ;/?
16 doleo '4' dolere
17 tuae f, -4/ </.
18 in R ot//^/
29 I conformatus F P ecnfrmatus
3ulla nunquam F P nulla unquam 30
4 nurquam \' unquam
>— delebit F deh^vit
S in adolefcentia P adolefcentia
9 tua V d.
Vale P d.
12 clariffimo v graviffmo
»4 e vita -vj/ /7 <i//V/»
1-6 jutundus P perjucmdus v et perju'
cundus
MSS. F P V, v|^
1.
1 7 patri nj/ ^^z/ri tuo
— Vale V ^.
19 Rupae F P f Nempe
20 nec mihi F ne mihi
22 Equidem F P f , ij/ w^aw quidem— quid fentiam F fentiam P i; fenten-
tiam
— te F me
23 ne F ;w^
— oiFendam F oftendam
24 coramque v coramque te
— meam v d.
26 ut fi f etiam ft
27 recordari^J/
recordare
4 copiarum « fo//« munerum
5quin F v qui
— fed ^}//
6 oftenderam F oflenderem
— qui ingrediar F quoniam omnem in-
greaior v quoniam ingredior -^ quin
•— explicandam F explicandum
8 Summa vfummam-— expeilatione v t>cpe£iationem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 471/537
VARI.E LECTIONES.
3°
3»
32
1. p'. I.
8 te cfTe Y ^ ejfe 31218
9 2lY ad 20
— ingenio v 'viro 21
13 quemquam F quempiam 25
14 vale V d. 26
1 7 ipfa V d. 31
19 Hujus generis V v In hujus generis 32
/ententias P In hujus generis fenten- 33
tiam —20 expetis F P u expeilas (in ^ /up. lin. 34
" expetii*'J -^ expeaes 33 l
22 quse me -^ qu^ non —
23 jocofum V jucundum3
24. Utro F ^irro 8
— Jocerne -^ Joccrne 9
25 mehercule F in herculem 12
28 ta. V d. '3
zc) nunc «, -4/ *">" H1 gravis F gravie »5
2 quam v, 4^ f^'^16
— faciilime v faalt \ facillime una re 18
3 laudum t> iaudem et 19
— adamaris F admiraris 22
5 tua j/ </. 23
7 mei V nofiri 28
— Vale F d. ' 30
9 feF» 31
10 etfi V audeo, Et fi \ audeo tibi 34 2
— ViXv d. 7— ad te u an tu in 8
13 fit F(/?
— confpeau F confpeBa
1 4 vario •»}/ «{/««o 10
— et P ^. —16 mirabiiis F amiralilis 14
1 7 non V d.
18 quod F fa/V
19 tX V d. —2 1 habes 4/ haleas 16
23 civi ac F «c^^ «< P civi aut ^ cive 18
aut
25 Vale ? V d. 21
27 Nondum F Nundum 22
28 Sextum Villium F P nj/ Servilium 24— mei y wy?r/ 25
4 perferri F perferre
6 a me w « mtipfo 26
7
petenda F expettnda —8 pudcnti F prudenti
9 putet V putaret 27
1 1 quia toa -4/ 'veltua
14 eidem F P «
15 omjiium F d. _17 bcneficia V v d.
tantam v d.
poffet F poj^t
omnem v omnemque
fit F/«/pofita -(^y^/^
liberalitatemque 4/ liiertatemque
ftudia ^ fiudioforum
diligentiam 4^ dignitatem
fi F etfi
at P «f 4^ approbatam tamen
gratiofam F gratiofam habet
et eorum F ut fis et eorum
qui F £/
ot huic ^ V et huic 4^ w/ huic
prope F prope mea P prcprie
decoris v decoris dignitatis
foifTe F fuiffe etiam
hasc F u /^of
quantum t> quatenus
etiam F </.
totum V totum et me
ficF/
referenda vferenda
Vale F P t. ^.
et F V, 4^ */
nunquam ^/ nufquam
hoc F 4^ ^^'«'f
defendes F defindus
vanitatis F vorietatis
vita V 'vita fit
cogita F P t< cogitatioue (fed P /;)^^^/
/'/? marg. " cogitato effe'*) ,
loquere f loquere, et
Alteri F ij/Z/^r P «//^r
vel focius 4^ ^-
confiliorum P confiliorum horum (fup.
lin.J
tametfi -^jam etfi
te ut poffem 4^ ut te pofjlm
et 4^ ^-
unie V unius
Tarafoni F P Trafoni v Taffaroni
dedi 4^ creiidi
mihi F d.
tribunum plebis F Tirannum Publio
Lentulo V tyranno Pu Lentulo
putarem F putare
itemque F P « itaque
laspius F ? J'^pj
et adolefcente F tum adolefcentt et v
tamen adolefcente et \ tum ab adg'
lefcenie
gratiolillimo v gravifjimo viro ttiam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 472/537
VARIiE LBCTIONES.p. 1.
34 28
30
31
32
2
4
918
20
21
22
23
24
28
I
35
36
37
10
»5
16
»719
20
22
23
28
2
3
10
16
21
23
24
25
29
tribuno plebis F v Tiranno Publi
Lentulo
tribuno -^ d.
et V d.
ut F d.
fenati confultum f, \ fenaius con/ul-
tum
profeftus ¥ prefeSius
Vale P d.
tibi u d.
ea V <j.
perferet v ferfert \ perferet etiam
habeto i]/ hahes
compledletur •4' campledetur te
eidem 4' Hdem
ego V ego enim
proficifcebar v proficifcehatur
literarum v laturum
Vale V d.
C. P. C. Proconful iV Proe,
Rufo 4^ d'
ignoratione v ignorantia
et propter latrocinia v d.
cum gratulor P 4/ gratulor v con-
c ratulor
ut dederis nobis v d.
fcripferas v fcribis
quem 4' 1^"^
ipfe V d.
dicam v dco
Incredibile \ incredibili
faftu P ^faffum vfaSio
defiperem v refiderem
animi v omnium 4 hominicum P quam
xa\ Rufe P « mirifice
etiam v d.
ineptiarum v ineptiarum mtlius
Vale Y vd.
Hillo P V ^ nihilo
ifta V ifia iua
idem eveniat v idveniat
Amanum v Amanium
Antiochia P Anihiochia
apud V ad ipfum
Iflum P \ ipfum
ex te V fape
adduxi P abduxi
turribus 4 turbinibus
Pindenifl"um P Pindinenfium -v}/ Pinde-
ninfum
in praefenti \ imprafentiarum
Xt V d,
xilas V eetas
p. J.
37 32
34
38
39
12
H
18
19
20
21
23
24
26
27
28
40
10
12
H16
17
18
21
29
I
2
fpiflius V, ^ ferniii
literis v d.
cum P tum
etiam P et
Vale P u d.
Putarefne v putares
veflra v nofira
nollratia v et nuzatoria
quidnam v quid
tui P d.
fatietas v athletas
autem P exade (in marg. '*ante''''
famam vfamamjampoflimus et foleamus P v, 4' poffum et
foleam
fi vfed
decedemus v decedamus
dicuntury dicunt
tamen v nr.n
Patlfco v Pacifco
plane \ fane
magnas curs 4^ magna cura
dies P V res
perfcribas vfcribas
ea v d.
cognovero v cognofcam
Va!e P V d.
foUicitus V Sed cur follicitus
ita V d
Quinquatrus v, \ ^inquatriis
citeriora v, 4 certiora
tuarum 4/ d.
etfi, cum u fi
tu 4/ d.
plane v d.
Diogenes v Diogenus
Peflinunte P Pefjimonte
habebant v habebat
Dejotarum P Jato v fa£ium regem ^/
latoregem
urbem Y v, -^ d.
fordida V jordida efi
iis V d.
ambulatiuncula u bultaciuncula
erat v eram
confervata P confervanda (fup. lin,)
fpem ? v,\ Spes
triumpharem u triumpharam
Vale P V d.
eo 4^ illo
es teftis v, \fcis
iiupt4)i$i 4^ comicos ut opinor
occidit P V accidit
aetate P et atale et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 473/537
VARI/E LECTIONES.p.
40
4«
42
1.
6
7
13
iS
»9
20
21
22
23
24
25
27
28
30
3
5
8
912
16
17
18
1920
21
22
23
26
27
28
I
2
3
4
5
ingenlo P </.
meum -v}/ ?«»»
ex t; et
veternns P y, »]/ ^veteranus
Ixtabar 4/ la^abor
pagella i]/ plagella
nunc P V, -4/ ««1«
Qnis P \ qui
vivam v, \ in via
confeceram -^ cumferam
locupletaram P collocupletare. In u
locupletari
fuperioris ^ Juperioribui
confervaram P v confervata
privatis P v in privatis
Maii P 4. Maiis
attigiflem v d.
rem collocaflem P v collocarem
Vale P d.
XIV. P Hac epijlola iterum occurrit
Lib. XIII. ep.^o
Marco V ? v,-\> a. (fed eji in P Lib.
XIII.J
cum F P tum
fufcipias V ajjumas
accipio F P exclpio (Jed in P Lib.
XIII. " accipio^J
tua F vejira
Vale P ,; d. (Jed ejl Lib. XIII)
mehercule F P -v)/ hercule
cum F P tum
qui F d.
ei, qui F enim ea qua
noftras F d.
Dolabellam FDolohellam
primum F P plurimum
prudentia F te prudentia v te pru-
dentiiS
cui -^i cur
ego P d.
literis P d.
mifi F niji
agas F ais v agis
me V tu
honeftum efle F P w honejiijjime
Pompeio ^ Pompeio ego
mihi P d.
Diftriftus F dijcretus
provincia F prudentia
prspofui i]/ pojuiinquies F P i^ inquis
at P ac
exemplo F exemplum
honore \ exemplo
p. 1.
42 5 quem F que
Pontinius P v, 4 Pompeius
6 impetrari F \ imperari
12 Poftremo v d.
13 duorum F dominorum
16 mutari F imitari
18 etiam P d.
»9 IVIatrinio P t», vj' matrimonio
Etefiae morabuntur F morabitur 9.
Ethefii me
20 vos F 710S
m^ Vale P « ^.
25 fu fp icarere P Jujpicareris
26 fuit vjuijfet
30 ut me P ut V d.
31 aut P aut me
43 »jacentem Y jamja.entim
2 col!e(^am v Colleo^
—
.
efFunderem v ponerem
3
femper vjemperque
— fugi VJugi quod
9 onere v konore
1 oculos -i^ 'vcculas
— jam ? V d.
15 facillime P v d.
moveo VJacillime movet -^ moveo Ja-cillime
16 velle V, \ non vellem
21 fermonem v Jed nomen tuum \ fermo-
nem tum
22 T Ampii : P tam pium.
vidifti V, 1]/ prcvidijii
23 nonne v nen me
24 exiturum Y v me exiturum
26in V
d.27 me V d.
3' efle V d.
Q^? V d.
32 Hoc P Hac
44 1 fidiffime i^ fidelijfime
5me V d.
7 in memoria P memoriam
9 quod -vj/ quod me
»3 hac tantum v, %}/ hoc tamen
14 libertate ? v,-i/ liberalitate
16 mihi %}/ mihi Juit
honeftos -^, honefias
18 tu P d.
20 eafdem >]/ eas
21 ut "4/ 1/.
22 habebunt P habeant
23 Adolefcente v adolejcentes tos ego -^*
adolefcentes ego
26 Curtius t; C»r;*/
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 474/537
VARI/E LECTIONES.p. 1.
44 zS
29
32
45»
2
3
46
78
9
17
i8
20
22
24
2526
27
28
29
46 6
1
12
H15
18
27
28
47 2
DolabellK P De Dolabella ^}/ De/a-
beila
agatur v agatur et
poflulabit V pojlulat
Vale ? V d.
Caninio P Camino
Proquseftori P FroconfuU
tuus V d.
ante diem P v ad
ergo P ego
quenquam i^ '^'
nufquam v nunquam
Ciceronum P Ciceronem
volo V 'velim
reipublicae -^ reipuhlica caufa
idem i^ item
tranlierint v tranjiverunt
commotus \ commonitus
tamen P tum
populum Romanum P d,
Laodiceas ^ Lodic^epecunise \ pro-vincia
drachmis ccciaoo v drachum cochi
•vj/ dracum cccLiii
cuiquam v d.
commodare P accommodare
praeda -vj/ prada
petis V, •4/ petis a me
cum V quam
k-^d.
reticere v reticerem
traftarere v tra^aretur 4' tra£lare
fui V tui
remififle v renuijfe
auxiliariis v auxiliaribus
auxiliariis \ auxiliariariis egere fe
Vale P V d.
p. 1.
47 3Propraetori P Pratori
4 officium V propter officium
— Rhodonem ij/ Rodonem
5 tibi •v]/ d.
1 oftendi 4^ oflendit
13fine •\' Ji
19 jure pr^fertim v d.
—. plebis V d.
22 terrores v deteriores
23 qua^ftoriis t/, \ quafloris
25 tua laus V d.
26 qu3E !/ quaque
27 quod i|/ d.
30 Vale P f ^/.
48 1 Caldo, Quaeft. Des. P d.
4 obtigift"e ij/ ohtigijfe nuntiavit
5quo 4' f«o</— provincia F provinciam
7 fors •^'fors
9 id F P d'. ^^' //a
1 decederem-i]/
difcederem12 ante diem F P «i
o
<«— X. kal. nj/ V kal.
1 et ofiicium F officium
— perfpici F profpici
15 te 4/ ^.
1 6 ex loco P in loco
20 ft veneris F d.
22 C. F P Conful
— Virgilius i}/ Virginius
— familiariflimus Ffamiliaris
24 commendatio y commendator
27 optatior F optaio.r
28 in «, 4^ «^
32 ValePt^^/.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 475/537
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L l B E R III.
Edit. Ollvet. MSS. F?v,^
p. 1.F1. 1.
49 5quod juvet F v ejl quod 'vidi r quod S
I byix.^XVLvtdi ^ quo diu — Junias t» </.
8 eodem F d. 7 modo •(}/ </.
9 Sic t/, 4' Sic enim 9 venerant -vj/ 'venerat
lo cutn F P tum 1 e/ie 1}/ ^/— quod ex t/ quod tuis 14 ut t/ «/ fa
12 omnia F d. 1 8 tradit ^}/ /r«</// */
13 perficiam F projiciam 20 amiciori P amiciciori
IS celebritate 4/ crebriiate 23 teP^.
«7 forte dt F fl'* — \i. V d.
20 et amoris F ^j/wcm 25 mihi V d.
— fuo y (/. z-j confulta v confulto
So I CMm -^/ d. 30 maxime v d.
2 Quid F %od' — Ego C w, >}/ fg^o conful
4 remhtes V remitteres 52 i venerit t; wwm6 L. F Lentulum 2 ea t; ^r// >!/ </.
7 jurifcoiifultus ^juucon/ultuj — Vale P d.
II id eum -4/ «'«/^ot 3 Pulchro >|/ Pulchro Imperatori
12 te F P t; d. 5 L. Clodio t/ Lentuh
_ Vale P. .; d. 6 eum V f«j
i6 moleftiis v d. II Mihi et P Mihi v d.
>7 amicior P amicitior — Q^ t; quod
18 ullo F ulla 1 2 filius u Fabius \felix
»9 mallet eam F valet etiam P vellet 13 plurimi ^ plurimum
eam 14 augurali 4/ auguriali
— mihi P d. 1 5 amantiflirae » humanifpme
— aptam P aptrtam 17 fumma t; ^.
20 quoque F d. 1 8 ipfe V, %)/ /)>/a«
22 maximo opere F maximcpere 20 filiae tu3e 4/ filia tua
24 poteris F potes — M. v meum
plurimis F plurimum 2 1 Collegii 4' coUegiique
— profpicias F perficias ij/ proficias 22 videtur 1)/ videatur
26 quoad ejts F P « quod equidem (jed P 23 Clodium P C. Lentulum
tnarg. habet " quoad'''' 24 ipfe P ^.
— potueris F V pcteris 26 eam 4' meam
28 poffis F potfris 27 Vale Y V d.
3' id fieri F_;fw ad id 53 2 ante diem ? v ad
5» ' res w m //yii 3 Lucihus 4^ Lucinius
3efle \> e£e a te 4 hominem 4^ homine
4 Vale P </. — amiciorem P amicitiorem
6 Ante diera ? Ad v d. 7 Lucilium :; Lucium
« de 4/ </.
ToM. VII. M m m
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 476/537
VARIi^ LECTIONES.p. 1.
P-L
53 lo fint 4^7««/ 57 12
— T\eceff^r\a V neceffaria putajfem —1 1 ofRciorum \> henefciorum »3
— perfpeaa P perfeda 171
3agani >}/ ago
58 820 perrpeftum v, >}/ per/cr>ptum 13
23 haec V hrc —24 meorum ^ meonmque dierum 14
29 tunc P lum »9
30 per P et per v et perfore
54 I efle V d. 21
2 '\A V id me 24
3 Erat id V eje ad 25
4 ita i; /tf 26
6 prope \ propter —7 Laodiceae P Laudicea
lo putem Y puto 2712 celerrime •>}/ f^^/^rr/w/V
— et quam creberrimis P d. .—
15 audeo ^ deheo 2916 prius ut te conveniam P f </. 30— quam •vj/ y«od' 32
21 abCiTes v pra;e£es 59 I
24 fibi i;^ 2
— Sane P \}/ 5««f «a/m —25 ValeP/. 6
55 14 iis 4^ "/ multis
•— ego f (j'.
7
17 Itaque et P Ita 10
22 difceflifti P dece£lp 12
24 tibi P d. 15
— decedendum v fuccedendum \ accederi' 16
dum 18
2; illis V, 4' '!'• 22
26 ignorant P 4' ig^orent
27 videatur 4^ fidebaiur 25
28 venirem 4^ a'<'»/ 29
29 Tarfum 4^ Tharfum 60 2
56 3 fibi 4^ // /3
4 Quin 4^ f«/
6 videturP 'videretur
9 quse t; quajum 414 probaium v probatum dedii
I 5 evocatorum 4^ enjocaturum 7— videretur v, 4/ videbatur II
18 ufurum -^ 'vifurum »5
— quod ne nunc quidem defpero 4^ '^» 16
23 correxcns V conceferis 19
29 commod ffime vjucundiffme
— Vale P ^. 28
J7 3 Laodi' eae 4^ Laudiccfe 32
6 reddiderunt v tradiderunt 61 3
10 peracote P peraccuruie 8
1 1 enim 4" <^«
co?nofcere t/ cognofcerem
poffem V, 4" '/•
Cilicia recepiflem P v alia re cepi
cognoffem P v cognofcerem
Prasfertim
cum Yv,-\i d.
(mea fententia) 4^ measfentias
fomma v fumma etiam doSirina
urbanitate P v, -^ urbanitatem
viros P 4- 'viros eos
vobis V nobis
gloriam v gratiara
vel V d.
ipfe V ipfi
ut P//.
ihyivttx P d. (cum fpatio) v excelkntia
4/ iv'/ifHoc intelligas
Atheno lorus P et Athenodorus v et ft
Athenodortus
Sandonis v Scadonis
etiam v ejl
vere v effe
videaris 4^ 'viderls
TTTip'—— Zeuj. P d. (cutn fpatio)
Ki 4^ '"f
urffllTX 4^ f^ltiiVTlt
mei benevolentisque v meee benevO'
lentics
Vale P d.
efles V effet
de V d.
aut P 4^ ^-
ni fi 4^ ni tne
ageretur v ageret
fignificatione P v foUicitudine etfigni'
ficatione
imminutione v imtnutatione
principes 4^ princeps
Synnadis P Synadis v Ji vadis
verbis 4^ ''^bus
Appium Claudium P v Apud Clodium
4/ App. Clodium
Myndenfium v Medefium -^ Midea-
Jium
meminifle P meminijfem
qui P quis
non tam v ^uero tantam \ tantum
quam v quantam
in meum. Diligentiffime v in meum
diligentijjitnum
mittebantur : v, -^ mittebant.
ufque V hac ujque
Synnadis 4^ Sinadeis
a me v inane 4^ ^e
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 477/537
VARIiE LECTIONES.
6i
6z
1.
lO
«4
»9
20
23
26
27
31
2
5
6
7
8
lO
12
»42t
32
33
63 I
2
3
6
8
9
II
»S16
18
24
a8
I
5
722
25
26
28
29
30
4
5
«S
64
65
oftiorum t> cjiiorum non ^ hojiittrunt
neceflario v necijjario non
iftiurmodi v hujujmoM
generum v ^enerum tuum libertum
Brundujli \|/ generum tuum BrutumLentulum, neque ad P d,
Corcyra; 4- Cerycia
totum V d.
me t< meam
Synnadis ^ Synnad<s
hsc V hoc
committere •\' committerem
cuipiam P \ quifpiam
dicitur P dicit ^ maledicit
adhuc P </.
diceretur P dicerent
in plures P impurius u in plurimis
fuiffe V ejfe
nunquam v mnnunquam
coarguit v eo arguit
limavit P t< >]/ limitabit
bima P hina \ hinia
mihi P d.
inimicius P inimicicius
Oftobris vy 4' oSlobribus
Hsec V Hoc
Mopfuheftiae P Mofeftia v Mojyejiite
>)/ Mofiejiite
me V, \ mees
eas V tuas
quam v d.
quod P quos
noftrum v d.
Vale P I, ^.
litteras v litteras tuas
Appianorum P ip Apamecrum
impedita v prohibita
meae v, \ tnea
Philotimo >]/ Philotrimo
Si P etft
inciderit u acdderit
ipfe V d.
Ew7>c»g«ei' ^ efi 'fTnxitfi
eris vfueris
item V d.
fupplicatio vjtipplicaiionihs
in V d.
feci ifi fieri
acftivifque v ex tuifque
quemadmodum v ut
Vale P d.
tam V d.
facillima vfacilia
conteftans ^ obtefiant
p. 1.
65 15 confirmo t/ ccnfido
16 pro 4 /'^0 ''/''''2
20 expeftes -^ fpedes
21 mihi %]/ (j'.
23 Nollem P V 'vellem
24 ego y, 4' ^"
27 ficut P -^ ficuti
— perfpicies v facies
28 erit y/"//// -^ffuerit
29 Pontiiius P Yomtinus v]/ Pomitinut
66 I fuis P ^.
sdeceffiflet -^ recejjiffet
foUicitudo V folltcitudo tibi
»3 magnam v permaximam
15 debeantur v debebantur
>7 tributa P attributa
21 fufcipiendis v accipiendis
— patroni v patui fortunatis Prtsfidiit
27 fufcepifl^et v fumpfifjet
28 conciliaflem v conciliarem
«9 cuiquam \> cuipiam
32 purgandi -^ pugnandi
34 mitteretur ? v mitteretur ? fic magit
aperte
67 2 clam \jam— Quod V ^am3 certe \ d.
6 memini i}/ memini ex piSIeto
II datum V mandatum
— induxit \ indixit
H non "4/ d.
16 tuo V d.
.
— mallem v d.
20 magni 4' magnanimi
21 perfpeftum •4 refpedum
24 juvat -^jwvet
28 nihil V mihi
29 indicandum P indurandum
3» tunc V nunc
32 cognoflem ? v cognofcerem
68 3 vicerim v vincerem
— utilitatem v 'voluptatem
7 tamen v cum
16 cooptari P 4 optari
»7 licebat, qui cuiquam v decebat qui-
cunque
23 conlularium v confiliarium
24 illa 4/ itlla
27 non P d.
facilitate v facultate
28 adverTante P 4 ad-virfantem
29 qu3e P 4 qua
3' quidem v fuis quidem
M m m 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 478/537
VARIiE LECTIONES.p. 1.
68 33
69
70
7»
10
H17
20
31
5
6
8
»4
25
28
3'
3
912
»5
16
17
18
>9
20
21
22
26
28
ut Phrygi ti in Phrygia
Lycaoni v Licaonia
crederet. v crederetur
prater v propter
intelligam v intelligeham
etiam v d.
profefta P perfeSla
inflituta P conftituta
funt \fint** *V.d.hac V heec nunc
Vale P d,
Q^? d.
Refpondebo P v Re/pondeo
afTentor -i^ affentior
fic Sylla P vfi ulla \ etfi ulla
ne P -^ ne is V ne quem^vis
aut V -^ et
tales t» tales vero
eo i^ los
tuarum v d.
applicaverunt : nj^ applicuerunt
te V iter \ perite
expeftabo v expeilo
me f ad me
quifquam ^ quifpiam
e<& V ejfe
es V efi
Gratulabor 4' Gratulor
tibi V d.
convertar \ convertam
neque id >}/ neque enimWfuit ^fuerit
vir P d.
clarior \ duriortt? d.
ne in v d.
latebra » latebram
impugnare P eppugnars
quod P quid
evenire ^ tienire
P-
72
73
2 debeo » («'if^^T
4 vereor P w, -»1/ «5« 'vereor
5 parum 4' parumper
—- perfpicias P profpiciat
—aliis
P>}/ /////
7 ne 4^ »on
lo fudare v, -^fuadere
1 2 mihi t; </.
18 mihi V mihi et imperio
— et jam 1}/ etiam
19 diem in. nonas P Idus No?i
22 expeftaret v, -vj/ expe^arent
23 nihilo P ;« «//^//o
24 me j; ^
25 darem -^ d.
36 cavendi,•J/
cawndo
27 Vale P </.
30 tuum ij/ ij/.
3 1 tuo -4/ </.
1 perfcripfit F prafcripfit
2 audloritate v auifore
— orationis 1}/ rationis
4 munus f, 4/ onus
8 propono F propone
10 devinftus F devi£Ius
13 ftudiifque F P fiudiis
— colimus t; collegimus
— quanti F P t>, ij/ «/ y»««/j
14 uti F P -ij/ /««;/
I5qua F quo
16 hoc "4 '^^f
— nihil F mihi
1 hac V d.
18 cui F P y«-9
1 9 haec F t/ hoc
20 haec F P d.
•— adverfus 4- advtrfum
21 ValeP«</.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 479/537
EPISTOLARUM
AD FAMILIARESL I B E R IV.
Edit. Olivef MSS. F P 0, %//
P-
7+
75
76
1.
9
»5
21
I
2
3
4
5
6
7
910
»4»7
19
21
23
25
27
28
46
8
9
10
II
«3
»5
»9
20
Caius F P /Trebatius t* Trebacius
accefliffem F accedijjem \ d.
potuiflemus 4' ^«/«j^waj. Inter
int^r tulifliemus F d.
ablens, te 4' abjente
efle t/,vj/
f//?
videmur F wdebitur v videbamur 4*
viaehimur
pofle w </.
te F P t/, 4/ ^.
five 4' A"^^ //««0
fenatorum v enatorium
imitarer P in^vttartm
me cum F dum me
rogaret -^ rogajfet
Hifpaniis 4 f^ifpanis
videas Y v, \ vides
diftributis -^ d,
m'hi V d,
Sin P Si
eum velles F cum 'vellem
tantum v, 4 quantum
homines f, 4^ '''•
Vale P d.
Ante diem 11 1. FP Ad XVI. v AdXII. 4- Ad tertio
Philotimum P Philotinum
mandata 4^ mandatum
quod F cum
Servius " Servius nunc his
quod F qui
hontftumque P honejiij/imumque
fimiljs V Jimul
qua cum F P quanquam
detendenda F dijerenda
arbitrabamur F arbitramurdedafta F :; reduiia
perlpicis v projpicis
ea F omma
difcedendum F djctnatndum
in ? d,
ftatutum V Jiatum v/aSium
p- 1.
76 27 communlbus F t» omnibus
30 te 4 «^
17 2 pernicie \' prcvinci<ie
— ctV ex
3confolantur F conjulantur
6 abfui F affui
8 prasdicendo v pradicando12 cognito F cognita
»3 rempublicam v in republica
— multo V d.
15 adeo F d.
»7 funt i^ Jint
— tua F tua Jententia
19 parietinis F v perpetuis V perditinis -^
parte ctnits
20 eft 4^ C/^^'^"^
21 teFrtf
22 et F./.
23 fanftitatem v Jenelluttm
24 eo 4 '^"^^
30 refte v reSlam
34 quotidie 1]/ continuo
78 2 fapientiflimis 'S JapientiJJimo
6 te t; te de
8 dicam F dico
9 fpero ^Jperem
'5 eft loci t; d.
M quoque v quoque etiam
»5 animum tamen F animumque inde
abducerent F adducerent
»7 ego V d.
20 cum 4 iu-od
21 fe V jihi
— Vale P d.
28 epiftolas v epijiolat ad te
30 Cipmiuii^ 4^ ct^uHV«[*etf
79 I cedo 4^ credo
7 id v ibi
8 et confufio t< d
9 percaUa V percluja -^ peri{uloJta
10 ubi P «/ /^/ 4 utjiii
1 1 xeP vd.
H doleat P doUai
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 480/537
VARI^ LECTIONES.p. I. p. 1.
79 20 fac f/yiif ut 81 31
2? negaturum v ro^aturum 32
28 confurgeret -^ ajfurgeret 33
30 fpeciem v fpem 82 3
— revivifcentis \ reminifcentls
—32 fi vfic
80 7 ut V d. 4IZ A vd.
5
13 abduci 4^ adiuci 6
— negotiis 4' <^« 7
»4 te V d. —vel •4' immo 8
15 fummaque virtute v d. i—
»9 fis, vfum 9— te V d. 12
23 Vale V d. »3
25 renuntiatum F nuntiatum 15
TuUiffi 4- d. »7
26 eo w ^o teneor ac
29 miferum P f, 4^ minimum. »930 per -vj/ propter 21
•— confieri F v fieri P confiteri \ con^ 22
ferri 30— debet F debent 3«
31 queunt v, \> poffunt— uti F P a/ 32
81 I indigere u ^'^fr* 332 tamen 4^ d. 34
3quod F 4^ qtto 83 .
4 quod F 4^ quo 2
5tanto opere F P tantopert 4
10 callere F calere5— aeftimare P f , 4* exifiimare 7
»4 commutare F cmmunicare —16 animi 4^ animis —17 ageret 4^ gereret 12
18 deligere F diligere 13
»9 putares ¥ pofTes 4/ putares ?
{e{e ?fe H20 per ? ? pro 16
21 ordinatim F ordinati 18
22 liberalitate 4^ libertate '9
23 ademptum F adeptum 21
— amittere F mittere —24 Malum ¥ vd. 23
perpeti P perpeHri (in marg.)
25 tibi V d. 24
26 poflit F P poffet 26
27 Megaram 4^ Megarem —28 Megara F Megaram P Megare 4/ Mc' 29
garem 84 I
Piraeeus F P Pireus v Epyrus 2
22 quodam F quondam 3
30 diruta F dirupta
Hem ! t/ £«interiit v periit
jaceant F P t/, -i/Jacent
prsterea ^ propter
diminutio fada eft :
P dimicatiofaaa.
omnes fafta ¥ ? d.
tanto opere F P tantopere
tamen 4^ d.
homo V homine
quoniam homo nata fuerat 4* <^'
avoca F P aduoca
ea V ea te
fuerit F ? fuerat
perfun£tam v 'velfunSlum
poflitis ¥ poffis
imitare F 4^ imitari
ea V d.
tute F d.
ac F aut
quis 4^ ?«'<^
hoc V hoc ergo
te V d.
apifci F P 4^ adipifci
aliquando d.
adverfam F adveram
ne F nee
tranquilliorem v tranquilliore t£e
geruntur ^ gerantur
Vale P d.
fcribis v dicis
preefens F v, -^ prafentia
tuis V d.
aliquantum P aliquantulum
ea P ea qutg
putaret ¥ putare
fuerint ¥fuerunt
tamen 4^ d,
oratio v ratio
tu V d,
mihi V quidem
Q, ¥ fiiius
duo F P 4/ duot
velter F P nofler v d,
eorum ludlum F v, 4/ eorum tum P eos
tu
confequebantur v confolarentur
adeptus v d,
manebat F manehit
libebat P licehat
cogeremque F P 4^ togtrem v cogere
confugerem \fugerem
(uavitate F infuavitate
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 481/537
VARI^ LECTIONES.p-
84
85
u
31
I
4
5
6
II
13
1.
5 confanuifle F P v confenuijfe ^ con-
/uevijje
6 levaret F leniret
8 ejus 4/ eis
'— et dom'^ P i/omo
I I quam primum F Jam— levatio F P y, 4/ ratiO
15 evopto F expello
— vide e F 'viaerem
— etiam v d.
17 accommodandum v accommodatum
1 9 alieni F v alicui
— amicifllmi F amicijjimo
21 concefTu F conjenju
22 T. P d.
zy tua F P V ^.
29 a F ^.
gefleris, ^ fraclare gejjeris
idem u d.
te F et
rebus gerendis \ defunt omnia " re»
hus" ujque ad *'pugnabamus."
enim v d.
cum F eum
fpe ^ fape
invitum v d.
14 funt Y fecuti
1 5 diftraftos F 4^ difiinSlos
16 ii qui iV hique fe
17 viftori fefe F viBores Je ejfe P i;/<7cj
fe effe ^ 'vos efje 'viilorts
— crediderunt F credunt
20 fortis ? fortij/imi
22 arbitrer F arhitror v arbitrarer
24 aliud eflTe v adejfe
— aiFerr^ t v afferre poffet
26 nihil V non
28 tamen F tum
30 fugeres Vfugeris
32 tibi i- y.
— tamen F -v^ non
— cujufmodi v ejujmodi
33 mal'es F males
— cum F tum
1 nonne mavis F non maju)
2 oppetenda F appetenda
3 externis j;, 4^ ^^''"'^'f
— alienis F P in aliems
4 te diligunt F v tnielhgunt
5 maximis 4^ magnis
6 tuae V d.
9 patietur V patereiur \ patitur
— tamen v tantum
so nolo 11 volo
p. J.
86 II HIc P Hoc
— teF d.
— uniu- « </.
13 nrecibus v precihus apud Cafarem
17 Vale P d.
21 unuriique F P t;, 4^ virumqut
22 fers Fftrre
24 te F ^ww
25 poflim F pofum
— tibi me t libi non
26 adfirn ^^/V»
27 me F <!'.
caufa^ « caufafedea queque ttiam
non
qua
>- quae pofl"um 4^ i^-
28 putent F P \ putem
_ tamen v tamen multum monuijfe
_- vel ta F P •vultu
30 jnducas F indicas
31 fit F tibi
87 I reque F P t; leque ^ neque
6 dignitates 4^ di^nitatem
8 tuum 4^ tuumfore
10 Vale P V ^. 4^ ^cilei atque etiam vale
ncfiri memor
12 Q^Mucio F »««//0
H cenferem efie oportere 4^ cenferem ejfe
oporteret
— arbitrarer F tibi arbitrarer
»7 eum V d.
20 nolis F noles 4^ nobis
22 quod u quod quam
26 Deinde F denique
27 plane 4^ "vero
29 is V d.
3» certorum F P ceterorum v, -^ catere"
rum
88 I uteretur F uterentur
2 incertis F ceteris a, 4^ cateris
_-. rebus F P in rebus
4 eflet F efi
Svobis F V nobis
voluer t F -volunt
— omnia 4^ omr.ia omnia
8 nihil 4- a?^'/ eli
9 etiamfi F Y et fi
eos ipfos 4^ (0 ipfo
10 impotei.tiorefque F impotentiores
1 Multa V multa etiam 'viiio facienda
Junt
»4 careres v cares
17 iftius F ejus 4^ hujus
18 ut 4^ d.
20 pexfeq^ui F pro/equi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 482/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
88 24 eam v //7«
~ privare F privari
25 ifle F P t;, %|. ^^26 ejufdem v ejus
27 fi F u, 4' d.
31 externis F extremisetiam F </.
34 incolumitati v voluntati
Vale P ^ d.
89 2 erat F P ^.
4 proficifceretur v recederet
6 enim v d.
11 autem F aut
12 idque F P t/, ij/ «/^«tf
»3 valeret ; P ^valeret
H tu V tu "vero
15 confiderabis ^ confer^vabis
16 Vale P d.
17 U ? d.
M. ? d.
1 8 met/ te
20 Cum F ^o^/
— C. F P V, ^J/Co«/k/
21 me F //.
22 Ut P rt'.
2j fit Fy?^
26 ac P fl«^
go I Hoc -^ hae
5 V ale P d.
8 nobis P v, •J' ^''«/V
— certiores v, -^ crrtiores faeere
9 adveftust; deduiiui \ addu£lus
10 A. ^. P //</
1 Poflero die j; Pofridie
13 ab « </.
14 uti P ut
— Maleas in P t/, -ij/ Maias
15 ejus diei P </* 4^ '//•«' diei
16 hora decinia P t;, •vj/ ioram deeimam
— P. P ./ d'. 4/ C.
18 a P. Magio v a magno
— Chilone 4' '•'l<-ne
21 Magium V M gnum
22 cogerem Y -i/ d. v ducerem
23 Pirseeo v Epyreo
34 Acidini P Achadini
26 deterrimo t; ttterrimo
Qt 8 iidem ^]/ «Vm14 nulla t/, 4^ til^'*
22 Quod P ^id
— abjeftus P adjeSIus
23 fuftentabam v fuflinebam
— veniebat 4^ 0/^«//
24 quam gaudere, quod viverem v d,
25 pepulit V pepulerit
37 nihilominus v nihil minus
p. 1.
91 28 hoc 4^ </•
29 cum P tum
familiariffimis v confamiliarifjlnis
3« benevolentiam v benemlentia
me V d.
92 3 etiam v etiam et ipfum ^ eiiam ipfum
s et ti et mihi
6 Obtinemus v obtinebimus
9 rebus v d.
13 qui 4^ quia
aut t/ aliquid
H fontibus vfumptihus
»5 quondam 4^ quadam
16 amicifiimo v amanttfjimo
17 pofTum -^ poj/im
24 Itudia t; tua Jiudia
25 quod V quidem
pofTum V d.
26 aitendoque v attendoque non poffum \attendoque poffum
93 4 quibus P a quibus6 omiferam 4- commiferam
9 adhuc V htc
— certe 4^ certo
1 Caetera P ^ Cateraque
13 mea 4^ mihi
14 hoc V d
15 efTe ? ^ te effe
16 te orem P «, 4- borter
18 ingenio 4^ ingento indufiriaque peree»
p.Jii
20 haec t; hte
23 Vale F V d.
24 Plancio 4^ Planco
26 gratulabare P congratulabare
3' p flis P 1/ pofe 4/ d.
94 8 videbamque v videbam qtianto
14 hasc V, 4^ hoc
'S timidum, v timidi
23 veterum 4- 'veterum inimicorum
24 etiam P v 'vel etiam -^ 'vel
25 velim, 4^ velim eo
28 tibi 4^ ^i^i
30 effe -^Jbre
32 certe v d.
34 Vale P d.
95 2 tuas literas F literas vejiras P epijio'
las tuas
_ id V d.
3cognoviautem idquod mihidubium
non fuit. 4^ d.
7 fcribi ? fctre
II et F P aut
»3 te 4* «*
— me 4^ f6
«i. Vale P d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 483/537
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R V.
Edit. Olivet. MSS. F P y, v|>
p- 1. p. 1.
96 2 Si vales bene eft F d. 99 25
3neque v nec —me V, \' d. 27
8 et fqualore fum F in fqualore fum 33
fi°.
100 4
10 adminiflraftis J/ adminijlratis —1! Te tam F P
•>}/ ^"//^»» y ^/ jam 9»3 Vale P ^. -—
97 5 difpertitum P difpartitum 13
7 infidiis \ mfidiis et ab ccculta conjura-
tione defenderem atque hanc nof- Utram —
10 labofaftatam P labefaSlam »s— me V d.
13 fuifiet V ejfet —H errore \ merore 16
»5 injucunda vjucunda 19
16 errorem v marorem -i/ merorem 22
21 tu V d. 23
24 levior -vj/ lenior 26
28 veftra P «c/?r« 101 I
30 quam cito « d. 2
98 I extabit 4' extabat3
6 mutoe P mutuo5
8 efle V d.
imminuta w mlnuta
6
12 fatri tuo n </. 716 me V d. 8
22 certo fcio t/, 4" credo 1 1
27 nihil y w/,^// mifit 12
34 dicendi P v adjicendi 4* od aicendum M99 2 magiftratus P magiftratum 4 d. 16
8 A, d. tertium P Ad tertium quoque 18
»3 efiet 1/ efi
»5 Hasc V W 21
»7 impertivit P impartiwt 22
18 his V is'. 23— fi P/wtf 25
22 remiflio animi ac diflblutio v remiffo
animo ac dijfoluta 27
23 aliquid u d. 28
24 vifi funt V videbantur 102 I
3
ToM. VII.
jam V d,
tamen v d.
fenatus-confulto -^ fenaticonfulta
tuo V tuo hoc refpondeo
ejufmodi P hujufmodi
utendum v, 4' tenendum
detraham v detrahertVale P d.
ab ejufmodi homine F v eiufmodi ho'
tnines P \/ hujufmodi homines
te F a te
neF? -^ d.
volo F P -^ nolo
tametfi bis F tamen P tametfi
invitum F inimicum
Lollium F V Lelium 4 Lolium
Vale P d.
tantum V tantum mihi
fuer!r. vfit
qui hac iter faciebant 4^ d.
fenatu F finatum
conatus F P coa&ustua F d.
vicifti F ulcifii
ut F u ijero
addur;:ris F ndduSlus
opem F optime
Sin F P/fervandcrum 4 ^efiernjandorum
Vale ? V d.
quo F qUod
iis F is
omnium F hsmintim
in Kt V d.
Ego V Sed ego
debeat 4^ debet.
quae ad tuum commodum F d.
relatam F P reli3am
efte V d.
id V d.
folere v d.
potes F poffis vfacile potes
conftantia F t; conjiantia tua
Nnn
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 484/537
VARIiE LECTIONES.p. 1.
102 4 crede F credere
5 ego P d.
7 feniiam F ay^«/<'«//<7«
8 t\. V et cur cujufmodi
9 Atque commendo F d.
10 efle F d.
1 id omne v d.
1 2 nihil F </.
1 3 Vale P d.
21 cum F eum
— Cornelio F v Comelia
23 plurimumque ¥plurimum
— Fufium P Fufium
25 Januarium F Januarii
26 rejefta -vV reda^a
27 prideni F V primo v pridie
— evenire F t» , n]/ venire
28 de F /^
21 XXXV P ^/V/.«j J^^Z/'^. XIXF31 quifquam P ^«/j
103 1 vindicem v indicem conjuratienis cre-
dunt
2 ei nummos F et numos
3 foeneratores \' feneratos
— Omnino F P -i}/ Omni
10 Vale F ? d.
1 2 Si valeo ¥ d. v, -^ Si fiii eji
quoModo vis hene ef,
16 fcito V fcito te tuos
— amicos P inimicos
— perCiilfos V percujfos
20 Izetari v deleiiari
21 refpondetur v refponderetiir
23 adjunxerint F P adjunxerunt
24 Ac F An
21; fcribam aperte v, v d.
26 nollra amicitia v, \ meci amicitia
29 vererere, ne F verere P •verere ne v
'verebare
—— cujus P cujufquam
104 1 gefta F d.
2 tibi multo majori F te multe mino-
rem
3 facilc et ¥facik etiam
4 adjunftum i^ adinventum
— Vale P d.
8 fcripferint V perfcripftrint
1 nulla 4^ ulla unquam
19 tuis V d.
25 nunquam v tititur
105 3quidem P quid
5 interciderunt v inciderunt
7 enim v cum
15 contendent v contenderent
p- I.
105 16 ambo \ amhos
22 eiTe fa£lurum P i^faSIurum
24 in ea v d.
28 tuam V d.
30 te V d.
3 I velim V d.
106 3 ValeP^.
5 Si valeo F P d.
6 advenit F P v ad te wnit
7 dicier F <^/ffr^
9 An F y^;^/'
24
25
27
I
3
6
14 ac fuftinendum v d.
16 mehercules 4' ^^^'^«/^'r
2 1 anagnoftes v Magnofes
— Vardaiis F P Nardacis
22 tamen F v autem
— prjemandavi F permandavi v niandavi
23 fi v,-^ d.
Vale «." r«/^. Ex cafris."fnis ef,
4/ ^«/^. Idus ^intiies ex cafris.
A. d. V. idus F L. d. n. s. d. P /. d,
u. l, d.
Narona P Varona
Si V Si tu reSIe
107 I quin illum aliquando eruam 4' d.
Apage te v, 4- Apagete
ingenuos, v, ^ ingenuas
7 Romanos P 4/ Romanas
8 Simius, v Si mlnus 4^ Simus
— femiflis v ft fervus
•— cepi V, 4^ <^^//^
9 mi i; ^.
— mehercule -^ mehercule quidem
1 fratres v d.
14 Appii os 4^ Appios
— fufiMsdlus V afeilus ^ effeHus
17 maxima 4^ maxime
18 adhuc niihi :; nubis adhuc
21 eft ^ fit
22 antiqua w antiqua
23 nifi n uhi
26 vi oppugnando v in expugnandn
— hoc V d.
29 detruferunt ^"/f^ra/^ri?»/
— jam P V, 4 d.
32 habere, v habere ex caftris.
33 Vale Narona P d.
-— Nonis 4^ Idus
J08 2 mea F d,
3 te 4^ ie femper
5 rctulifti V reddidijli
9 ci F w, 4^ *'
15 et F ^.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 485/537
V AR l JE LECTIONES.
loS
I.
'5
17
18
20
22
23
25
109 3
IIO
III
10
1
16
27
28
30
3»
32
34I
3
6
7
8
912
»4
i6
18
21
23
25
27
29
342
6
II
16
18
21
25
III 28
et F/eJ
captivum 4' captum
Dalmatiis F P Dalmatkis 4' ^^^-
matis
Vale P d.
Coram •>)/ Noram
eadem v d.
expromam v exponam
celerrime res noftras w celeriter rumo-
res nojlros
commemoratio 4' commemoratio noni-
nis
indicio Yjudicio
vivi V dinjini
premerere v premerer
et jam -^ etiam
pene u d.
dixeras t/ diceris
ordiri P ordiri 'velle
cogitares v cogitarem arSle ne malles
fejungeres v non fejungeres
naviter v graviter
plane w d.
fuaviflime v gravij/jme
&? et
defledi P 4. affici
ea P d. 4' iiim
concedet \> concedat
erit 4- erit mihi
mihi V d,
ea V d.
duces V cenfes
confuefti v cenfuifti
proditionem, \ proditiones
fcripto V te fcripto ^ te fcrjpiore
optabiles 4^ optabis
deledationem •v]/ deleSfamen
intuentibus v d.
percontanti -^ percunSlanti
moreretur P moriretur
cujus ftudium retinetur v d.
mediocriter v d.
laetitiam v d.
Quo P V ^odafl^entatiuncula 4^ ahfentatiuncula
qui, quid fis, v, 4^ i^i f.s
me V d.
nihilo fint P nihilofunt
omnium v hominum
quamfi
4^ qtiafiviri, il/ mihi ut non folum
impertitum P impartitum
videatur v 'videbatur
impedierit, v impedirent
P-
IIZ
II
114
»»S
u6
I.
10
«3
»5
17
18
21
22
13
«5
21
26
29
33I
2
4
6
8
1
12
'3
H»5
'7
18
«9
24
3
6
8
9
10
1
12
13
14
'5
'9
25
28
295
7
9
tanto opere P tantopere
gloiiola P V gloria
caufam v d.
tecum V te
Vale ? vd.
eft vfit
conjundam v conjunSla
efle V d.
debilitatumve v dehilitatum^tm
autem P u ^. 4^ erimus
omnibus v, n]' omni
mihi 1/ mihi ipfi de me aliqucc
lenimur v leniuntur
volumus P V, -^ 'vofimus
iifdem P 4^ iifdemque
Vale. V Vale meque muttie dilige
vales 4^ njohis
valeo P e?o valeoo
paululo tamen P v paulo
difceflerat ? v, ^ a me difcejferas
Si P t; nifi
tuo V d.
nunc requietem P 4^ non requiem
ipfum V V, ^ te ipfum
hic V his 4 ^'«f
nec 4/ fion
videbis v wdehas
occultiflima V acutijf.mum
intelliges v intelligis
intelliges v intelligis
deterrere v deterrere te
z x.ev d.
utens V uteris
debebant v debeant
confugiam ? vfugiam
habuimHS enim v funt hujufmodi
nefcio \> fcio
poflem ; equidem et maxime vellem.
V pofje me quidem 'vellem, Et maxime
paria ^ patria
qus res, deeft noftrae conjundlioni Pquteres id efl nofrcs conjun£tionis
4- quafi deef noftra conjunilionis
Nec P 4' ne
in Puteolano v d.
perfugium v profugio
ea V d.
abefl^e v abcjfe ab
exiguam v exiguam oblivionem
id V d.
fum Vfmegerem v eguerim
tacere 4^ tacere me
N n n 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 486/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
I l6 12
'7
i8
»9
21
22
23
24
3«
I
2
3
912
117
»4
'5
»5
36
27
118 I
II
16
20
26
27
119
32
3
4
910
»3
i6
«7
20
23
24
26
27
faiiare v fervare
poflimus F P ^ pnjfumus
memoria F memoria
hae F it^yf
qaantum F quantus
prolatio F probutio P y, 4' pertur-hatio
fufceperunt -^ fufcepennt
autem F /«ot^*
eofdem F ecaem
in qua fi F P V, 4' et qu^fi
ducenda v dicenda
debeat F debet
impendere t/ d,
qui F cum
quidem v d.
ex iniquiffima F iniquijjitne
jam F d.
doloris \ doloris iu qua nsn ejf jam
gra-vitatis i£c.
jam V d.
immoderatius cafum v moderatius ca^
fus
qui F P quoniam
prascipere P f, 4' prariptre
fecerit ^'faciat
dies F deus
quiddam i^ quiddam me
fundum f, i^fun£lu.rum
nullas V nulla mifi
ofFendiflem 4* offendiffem tamen nulla
m re i5fc.
opera u opere
id eft w idem
utinam ne vere P auiem ne \ neve
hominem :; neminem virum
deletflet P dehSiaret v, 4* deferret
tecum efie 4^ tecum duces
aniroi tui confcientia, P f, 4^ «''^ici
tua conjcientice.
fi u d.
perficiam, v perfpiciamne
Vale P d.
fum ? fim
jamdiu v d.
omnes v d.
fimus F ? fumus
virtus 4^ iiirturis tuafcrtuna l^c.
ea denique v Eadtmque
qui u d.
liberos v liheros tuos habes
et ? d.
et cum unum fit judicium F d..
fententia v fentintiafit
p. 1.
119 27 eaque F velea
— potentiae v, \ poientia
29 leniflime F 4^ levifftme
30 debet. F u debet. Vale
120 4 te V 4.
6 pofiet V prjpt
8 etF d.
— res cecidiflTet u non cejjijftt
'5 ego V d.
»7 quo F quod
18 communicatio 4^ commutatio
»9 quaedam v d.
20 focietatem F vfocietatis
23 meum 4^ d.
24 habebo 4^ haheo
25 arbitrabor v arbitror
26 Quid F quod
27 fumus F V fmus
29 funt re(fliflima F v fint re^iiffime
Quare F ^a P 4^ ^* (^" marg.
quodj
30 idem ¥ id
121 I etiam F et
2 Vale V d.
— Cicero Rufo P Hac Epiftola deeji
6 commovere u, \ commonere
7 me mififlies v d. -i^ 'venijjes
8 pofl^em v potuijfem
13 dein 4^ deinde
16 Quod V, \ ^id»7 cum V quotnodo -^ quatido
21 me V d.
22 fufpettum \ fufceptum
24 leflionem v eleStionem
26 fi fides, majorem tibi habiii \ d.
27 habui V d.
— quam v quam tibi
29 quam 4^ $'««'» dartm
30 certe 4^ ctrtutn
122 I Apameenfem 4^ ^p^tmitnfem
2 quoniam v quo modo \ quum
— confolidatas 4^ confuhas
7 periti v parati
8 peritiffimus -^ perit'Jitnis
— amiciffimus v amantijjimus -^ amiciffi'
mis
9 fed ti, 4^ d..
10 H S V 55
II fed V fed funt SS
_ Eiat V Erat enim Curetum Mancipis
^c.
»3 liberalita'is v liiertatis
privas v privajjet
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 487/537
VARIiE LECTIONES.
3»
32
13
3
p. 1. p.
122 16 prs:fc&.\imqus Vf-l^Jiree/e^uffiqueLejt- 124
18 nec rcifre V necfecijfe tne nec ogitajje
21 exccgitatam (/, -^ excogitatam putas
25 unj V «/';;<«?
29 agnovi ti ccgnoiii
30 qunm t/ y«a/w depo/utrat Sextius ^quam tum depo/uerat
hacc V hoc
me V te
meo t/ </.
123 3 tot veftigiis imprefla n </. 4^ ^«''^ ^25
— e; rari v, -vj/ errare
5 cum ij/ quanio
8 quidem 4' f*'
9 fi v/i cauja eji \ /i cau/a e/fet
— H-S ^/e/ertiis
10 ita 4' id-
—referri v re/erre
11 quando %|/ quomodo
— gratum v gratio/um \ gavi/um
13 cum t/, V ^.
— fenatus-confulto ->}' 5. C— fim V, -^ /um 126
14 pecunia f, 4^ pecunia exa£ia
23 retuliflem 4- detuli/Jem
— beneficia v henevolentia
28 Myrina 4^ Smyrna
124 2 tuam t/, 4^ t;;; /«^^«
3 de H-S centum v d.
4 haec t/ </.
5 ad 4^ «
10 pervenifle 4^/^01/^«/^
1 2 ffiftimationem u exijiimationem 4/ <»?/?/•
matione
I 3 jocatuni t/, 4^ locatum TuUius rtirt n*
dierit i^c.
16 non V d.
— Vale V d.
20 ego V d.
21 ha. v,\\^ ijia ccmmunia
2 aut t; A»r <3(/
— perfugio u pro/ugio
3 literulis 4^ ///f'»'/^
1 quem 4^ quoniam
— quavis t/, 4^ quamvis iota
14 tamen f /^»7
1 id t/ /rf' id
18 velim f, 4^ ^'
23 tuae 4^ <*'•
26 enim t; ^///7/w
31 debeamus 4^ ^f^f^^OT»/
3 3 me f me etiam
2 homini i; d.
6 ne te 4^ /^ «cb
7 prius i/ ^.
8 Me t; 7«— facis V /acis me
9 fervias t» Jervias. Vale.
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R VL
Edit, Olivet,
p. 1.
127 7 eadem t» d.
9 a miferiis v mi/tris
1 1 maxime v d.
1 3 defideras dejiderei
— quidem i/ </.
14 tu :; d.
MSS. F P u, N/y
p. 1.
127 21 ipfe 4^ ii
128 5 te id w teip/um
10 refleque t/ redaque
1 1 vivendum v/aciendum
1 3praemiis 4^ pramio
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 488/537
VARIiE LECTIONES.p. 1
128 16
»7
20
22
2728
33
34
5
6
9
«29
130
1
12
16
>9
20
21
22
23
25
26
30
I
4
S
7
9
«3»
16
17
21
25
28
8
18
21
23
2631
«3 =
videbamur fequi: nec V videhanitir
V, •kj/ 'videbatur. Sed quod hac
tam V, \|/ tamen
putarimus ^ putaremus
nobis u ^/.
veniebant i/ veniebat
eum efle v ejfe unum
neque -^ et
ea V d.
exploraiius v exploratus
non V d.
mihi V d.
Philargyrus -^ p^ylargirus
debes -^ deberes
quin aut aliqua v quin aut reipuhlicee
ij/ quin aliqua republica
Ser. Sulpicium v Ser. et Sulpicium
potius \ potius quam armati
fortafle v d.
brevius v brevibus
debebam v debeam
hujus 4/ d,
non P t;, i}/ ^.
navare v novare
efficere -^ perfcere
folebam vfoleam
aUt quod v et qui
proficifcantur t», \' profici/catur
in V d.
opinabantur v fufpicabantur
urgeri 4' urgere
reciperis P 4" receperis (in marg. ab
al. manu hoc legiturfcoUum: difcef-
feris." hijioricum verbum. dicimus
enim " reciperepedem et receptui ca-
nerer)
tantum v fatum
prsecipue 4^ praterea
accidit v accidat
cum V tamen
Vale ? V d.
quod 4' ^uo
tamen video v d.
difceflerint P 4^ difceferunt
aut eorum qui remanferint ^ v d. \remanferunt
angar v aut angar \ tangar
omnia v omnia communia
maximae 4^ ^-
quod PVquid
videatur 4^ 'videtur
ego certo fciara d,
haud 2 V d.
funt V, ^ ftnt
P-
132
133
»34
135
136
137
1.
4
5
6
916
»7
19
20
25
29
3«
3
48
10
12
17
27
I
6
17
21
3
5
9
1
»3
19
21
23
2
43
9
14
22
24
25
27
30
7
10
1
12
15
»9
tum P u /a'w«
depugnandiim P/«g^«^iW««
llla V illa magis atque magit
aliquantum 4/ aliquontulum
magnum 4^ d.
cum P 4^ quando (quoniam fup. lin.J
cum P •v]/ quando
debuimus 4^ debemus
hoc V h(sc
aliis P i/, 4^ /V///
hujufmodi v ejufmodi
quod V qui
prima v tamen primo
plus V, -^ prius
avellar 4^ e-vellar
etiam Y \ me
perduxerit v prcduxerit
nullus 4^ u^^u^
Vale P d.
temporis v corporis
magnae v d,
accedunt v accedit
puta/Tet-J/
puearet
meritorum v meritorum tuorum
et partium V pariium
et jam P t/, 4^ eliam
id ? d.
argumentum 4^ argumentum epifola
differetur.
amiciffimi v amantifjimi
jam P d.
ratio V fcienaa (in marg.)
Etrufcse v hujufce \ •vetuftet
cum P tum V tamcn
tum V d.
providerim \ praviderim
fuafifTe \ fuaviffe
hic £/ is
cum P quando v quomodo \ quod
illius belli v d,
cum ut 4^ quomodo et
debebit P v dibet
^X7S.d^\SC\o ^ pradicatio
involatu P y, 4^ •volatu
foniviis P \ fomniis*
quarum alteram v, ^ quoriim alte-
rum
leviter 4^ leniter
republica P f , 4^ ''^'P'
parem vj//rfr eji
poffe V pojfe te hahere prohilere
NoUet P }^olet
fufceperat ^ Jtijcepit
perfonara \ perjona
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 489/537
VARIiE LECTIONES.
138
p. 1.
»37 24
26
3«
33I
4
912
18
>9
22
23
25
139
140
Hi
26
27
29
3»
2
6
8
912
»3
16
»7
19
21
22
23
24
28
33
2
5
6
»3
16
18
20
22
27
29
1
78
910
16
>7
hoc V hacP-
141
I.
»9
eam civitatem v ea civitate 20
te t/ /« 23
incertos v cateros 27
p fle v te ferre 28
horum P et horum
viveremus u vixeritnus 29
pcrfpicio^J/
perfpicitnus
cum P /«/«
Vale P V d. 30
miferere » miferia 142 I
cum P ij/ quanio
ftyli ny?)'// OT«
Qua fato P d.
48
mendum fcripturs; "? emendando fcrip'
iura V, 7]/ emendandum
corrigitur v corrigatur
quin vota i», 4' 1^'-' "'°l^
fuperaretur ^ fuperetur optaret
ignorit v ignofcat
elatum 4' iatum
Impeditum P impedit (impudens fup,
lin.J V Imptritum
fubfequatur v affequalur
primum v primum munus
quam \ fecundum quam
ruinas v ruinam Jiruas
cum P tum
posnae ^ paena fed ilUusjudicii caufa
loquitur V, 4' loquetur
muto y mttio
Age vero P ego vere v ego vero
num P f non
faciet ? if' faciei ?
cum pluiima 4^ complurima
t^v d.
necefle 4^ «^^" C^omnis v omnis fides
Csfar 4 ^-
confueris P confuefii v, -^ confuevfi
fed V fed .mperant
Vale P V d.
ftudiofus V fudiofiffmus
rebus P v in rebui 4^ "'•
quoad 4^ f«'"''
Siciiia v. -^ Gallia
quid 4 ^tiod
an P t/ aut
et V tel
quod 4 ''«' quodfpero aliqua i^c.
magno opere P magnopere
PoftumoP ?^y?ftWo
Furfanio 4 Furfano
quoniam 4^ qttando
HZ
144
HS
910
12
^3
15
18
19
22
29
4
7
8
10
I 2
16
»7
18
22
23
25
32
33
2
3
5
6
910
'4
20
5
9
II
Vale « d'.
Furfanio v Furfano
fumus ¥fuimus
non uUo 4 nullo
fcribere. v, ^ fcriberf quatn neceffe
efl.
poflim, tueri, vides P v pofftm tueri.
ut des (in marg. ^vel pofjim tueri et
decus.)
Reliquum F «/ </(?; reliquum
petam F d.
tua V tu
Vale P d.
commorandi v, ^ commorando
dolori V dolore
recuperas Y v,\ redperes
Poftumuleno et Seftio v Pofiumio et
Sexiio 4^ Sextio
Theuds P Theida
hffic P d.
liberis 4 Hhertis
parata P y, 4 paratam
ita 4" iia bene
cum P qucniam 4^ quando
qui P d. ^ fiquis
incolumitate \ cclumitaie
Trebiano v Trebelian»
Antea P Hic nova incipit tfifiola
enim v autem
quamque -^ quanquam
ftudiorum optimorum y conciliorum
ipfe 4 id
ac P f, "4 et
diuturne P v, 4 diuturnam
fit V d. ^ fit
quoniam v quomodo
obfervabimus v olfervavtmus
temporibus v d.
Vale ^ V d.
Dolabellam F P Dololellam ^ Dole-
bam
acciderat mihi F accidere
tanto 4^ tanium
tua r mea
mihi P d.
vere t/, 4^ i erofacete non
quando F quum
tum P tamen
'v'eftorius P «;,
4 Nefioriusfcnp^it F P ^fcribit
Valrt P dMatius Marius
interce unt v d.
ftudiofiffimum, »j/y?«rf'/e^«»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 490/537
y AR 1 JE LECTIONES.p. 1.
145 12 Tillius P V iUius (marg. TuHta 4'
Tullius
14. qiiam v quanquam -vj/ f^^J'
17 quem v quam
20 ^txhr&vx V perbreve
21 tutura fit t; e£e "oukatur.
22 gravis P v , i]/ gratus
23 TQCf^xx. V fed recepit /e
25 Epuleise P Epulaia (fup. lin.)
— lacrymffique P lacryma
— Ampis V ^.
26 fignificant v Jignificabant
28 magno opere i' magnopere
31 ut exploratam i]/ y^aw explorare
32 quam P v, •vj/ f«/« quam
33 reil:in<5lu3 u extinSlus
146 3difcrimina y crimina
9 quos y ^// ywoj
— fimillimum V fmilem
1 2 eandem v ipfamI 3
profugium v perfugium
14 modo 4* '^-
21 feceram ? feci V fecerim
27 mihi vd^.
28 cum P tum
3 1 quidem k quicquid
147 I virtus t; virtute et pietate et amoris
3 fit V, \> ft
10 Cum P •>]/ ^ando
12 in '4/ ^i?
13 exiftimas u ^jr//?/w^^a/
16 reliqui.-E a reliqua
\ 7 opera i)/ d.
21 nunc P /a "v}/ f««
— fperare P fpeSiare
24 Vale P d.
25 Ligario -^ Legario
. 26 omnem u, 4' omnem meum
148 7 a. d. V, P w fl^ // 4/ faw a ii
12 ex 4^ ^'
I 3 ex multis t/ a'.
16 ferebas v feras
23 quidque F quicquid
24 volo. F P t; Wo. ^a/f 4^ ^^^''* -^'"^"
'vale noftri memor
26 amicitix v ncn multa amicitige
H9 ^ ipforum F t; /k ipforum 4* »0«'i*/^-
ra«
3 tuum t; i/.
— exiftimas v putas
4 Vale P ^/.
8 id ctiam quo F quoi
— expetam v expeil^^m
13 conjunftior.es 4" ccnjunHieri
«— tecum F cum
p. I.
149 13 SimuIP Simulae
2 1 fecifient P ^ aurifpicinam feciffent (in
marg.) vfaceret
— legerentur v legeret.ir
27Paciajci P Patiati v Tanecii
4^ P"'ciaci
— illi P 4/ illas
150 1 P. P i^ t; .^ Selicio 4/ ^. ia^2 infpeftante ^fpedante
4 veniflet 4^ ^-
5quod 4^ qtio
8 expediri P experir: (in marg. expediri)
V expleri
12 fin vfi
15 tamen v c>.
16 hujurmodif ejufmodi
20 deleftabant v dele£lant
21 otium. 4^ c«« domui
24 prius K /i«or
25 edifcat \J/ edifcat— habeat 4^ hahet
26 i^iToi 4/ ihaiTX rzi^-mtPir^ 3-6«} eS-eff--
2 2 mihi f, 4^ d.
— vifum eft t/, 4^ «*//««? <?/?. Diverforio
30 tefti i; «'o^/
151 I Caeteroqui P Ceterutn quod (Cetera
fup. lin)
3 regionum P 4^ regiorum
5 conveniri •»]/ cowuenire
6 videtnr u vidiris
8 enim 4^ ^.
10 beneficium v offcium
I 2 fpccies P y, ^ fpes
13 Aftura; t; adture 4^ Attuna1 8 pUtO t; /i/V^/2
ig opperiri 4^ operari
21 non P negl gendum (in marg.)
— quantivis P v quamvis
22 Nihil t;, -J/ Nihii efi pr<eterea
23 adventibus P ad^venientibus \ en^enti'
hus
24 Chilone 4- Cilone
'— niuha } V mulias
25 quocunquew quotiecunque
27 cum P quoniam v qttomodo ^ quando
30 fa;pe 4^ d.
152 2 ita viximus 4^ tta <viximus ut emnia
qua i^c.
3 non V d.
6 \itP et
I 2 nos t; meos
16 Lentuli, v Lentuli tui
19 tum t; rawa
20 nihil 4^ non
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 491/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
152 23 amifla t/, ^/ tntj/a
24 ipfe V //)/&
28 aliquo t/, J' ^.
'53 5V^^^ " '^-
6 Domitio P Ad M. Marcellum (manurec.)
p. I.
153 II nec V ne
— afFerrem v afferre
22 parcnti, v parentit Liheris
24. tuorumque t/, t]/ tuorum qui
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R VIL
Edlt. Olivef MSS. Vv,^
p. 1. p. 1.
155 2 z\ic[n\ V, -^, aliquis 157 2
4 contemnenda t/, 4' contemnenda ejji 3
6 utrumque P v utroque 8
1 1 Stabianum -^ Stabilianum 1 o
— Sejanum P Senum (Senium fup. lin.
et in ora libri Stabianum SeniumJ 1 1
V SabianufX
— per eos v per hos 1
13 communes mimos «/ «w/««j «a/«w I9
16 Sp. Y vP.
19 caufa in fcenam v mei in cana 21
20 deceffifle arbitrabar -v)/ '^'?^ arbitra- 27
r^r —156 2 alia 4/ «««//7 28
3 Quid ? ne P ^i ne \ ^id ne
1 4 defiderafre «> dejiderare —15 Grascos P 1/ Gr<fffoj f^ro 158 i
20 homini k, 4' hominipolitico 6
2 1 aut \ autem 1 1
22 beftia 4' hellua laniatur l 2
23 funt Pyfa/ —24 fpedavimus v \fpeSamus 19
30 pene v omnino 20
— Caninii P Canninii 23
3 3 taedebat 4 decebat 2 5
34 hortabantur t; hortahatur 26
157 2 fruiXnm V nullum 28
ToM. VII.
expefto P f , 4' P^to
nonnunquam 4* nonnunquam mihi
te V d.
te ipfum, qui Y -^ et ipfum quidem
(quodfup. lin.)
commentaris P commentor. (commett-
tarisfup. lin.)
quod P 4 quo
confolor P confolabor (confolor rec»
man.)
Vale P d.
cum P quoniam •>]/ quando
coha;redibus \ heeredibus
licitatorem v illicitatorem if in licitA'
torem
apponam P 4' ponam
illam 4 d.
vix P K, -4/ quod vix
hic 4 hinc
aaimi V, 4 animi mei
delegeiat v elegerat
diftinemur «, 4^ detinetnur
poflimus. V pojjimus. Vale.
et (ut video) verfabimur 4 d,
a. d. P ad
Maias P t»,4^ "^aii
habebat 4" habeat
O o o
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 492/537
VARIi^ LECTIONES.f. I.
158 31
«59 2
4
510
16
iS
23
28
30
33
160 3
926
29
31
161 410
16
17
22
24
25
2728
162
29
2
4—5
10
»3
14
16
22
163
23
2
8
918
—»9
24
profeflo d.
famasque cedere w ^«<3;w fama cre-
dere
ibi ofFendi v tibi ofiendi
extra P praterprimum ^ prius
coUeditio -^ cclkilio
Hunc 4' Hinc
voluntaria. v 'vohintaria certe mibi
fuit.
cujufquam -vj/ cuju/piam
quo P quod
optima V melior
vivendi 4' 'veniendi
nulla P w, ij/ non
nunquam v non
unus, ut V univs vbi
Ante diem ix. kal. P Ad. IX. kal,
Sextili V Ad. XIII. kl.
dum P cumfumus. P t;, 1}/ fumus, Vides enlm,
quanto poji unafuturifumus
quod P quid
expefta. \ expeBa. Iterum vale at-
que etiam bene 'vale.
omnibus \ communibus
fperaflet P v expeSiaJJet
Orfium P Itfum u Itifmum 4' F«-
rium
delega P delegam
Hunc A^ Nunc
conferri v, -^ conferre
haec P hoc
vetere \ uiere
inepti -^ inepte
pudentiorem v prudentiorem
fmgularis ^fengulari
gloriolae v gloria
Simus P 4/ Sumus
putidiufculi v pudiujculi
Cura f Cura mi Ca/ar ut
indicio ¥ judicio
confequere v pro/equere
habebant v habitaret
verterent v 'vetarent
non quit P v, ^ nequit
Cura ut valeas P d.
capias v arrip as
habes v, ^ d.
Va!e V Vale, et me dilige
Vacerra P Vacera
Mamilio 4^ Manilio
cum 4^ quando
Vale P d.
p. I.
163 28 meo P d.
1 64 4 Quod 4^ ^id5 Vacerra P Baltera v Batara
6 OiSlavius 4^ Oilavius tuus auidem f»"
miliaris8 terfce 4^ terentia
10 ValeP V d.
14 viderere F v 'videare
17 fubinvideo t/ya^rzVif»
— te P ^.
23 Mucio V Lucio 4^ Mutit
28 andabatam v andalatam
165 7 folatium, ^ /olatium.
8 poflim 4^ po//em
10 attraham -^ traham
12 iEdui i< hac dui 4^ Heiui
i4Juvero. v jwvero te. Vale \ juvero,
Vale
17 interregnis v regis
20 tibi V d.
24 fcribis ; v dicis.
25 defiderium v i/iuc defderium
28 Samarobrivs P 4^ Samarobrina vSa-
marobuna
30 fi Py?«
— abfueris 4^ affueris
166 13 S&marohiivdim. V Samorabunam
— tum V tu
14 Seius 4^ cjus
19 fua V d.
22 ftatueris fcribe 4^ '^'
24 fcribe V fcribe aliquid ad not ali'
quando
25 Vale V d.
167 4 arbitrarere v arbitrarer 4^ arbitrere
9 Tefta mi v ifiam
19 Adhiberi .' v adhibere. Jiihil e/i •vj/ ad-
hibere, neque ef
20 vi P « in (vi /up. lin.)
— hominibus P omnibus (/up. lin.J
22 te V d.
23 Treviros 4^ tre^vires
25 diligentiflime v, -^ diligentijjime. Vale,
A. d. IV. non Mart. P </.
Vettius 4^ Vedius
mei V d.
nuntiarat. v dixit.
advocato v ad^vocante
fin -^ft
1 2 cognofcerem 4^ cognofcere
14 etiam v d.
16 etiam v d.
1 9 iftic V hic
22 tibi V tibi me ab/ente juicquam
26
2
3
46
7
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 493/537
VARIiE LECTIONES.p. 1
i68 24
169 4
170
«7»
1
18
•9
22
27
I
3
6
101
16
19
20
23
24
28
29
II
17
>9
2021
27
172 I
5
9II
12
»3
16
»7
22
26
373
Cum 4/ ^.
Matii i}' iW^mfatuas V ftaiuas
nimis \]/ minui
^iAe^ftffsv P phihthetem v phyloterum
•^ PhyUtetam
abduxiiTes y, \ adduxijfes
ecquid 4/ /4»^^ quid
poflint t; pojfunt 4' pojfent
Samarobrivas P Samarobrina v Satno-
rabrana
efle u ^. Vale 4^ ^. Car^ a/ bene
valeas et 'vale
poflum 4/ pojjim
fubimpudens P v Jubimprudens
tibi V mihi
nullum V d.
ex adolefcenlia tua -^fet adofejcentiam
tuam
detulerim t», 4^ attulerim
mea u ea
et verbis P 4^ 'verbis
difficultate 4^ 'voluntate
perferto et ultima expedlato \' pro-
Jeiio et ultima exptHatio
ac liberaliflimi v^^^d.
idoneum 4^ idoneum Juit
te V d.
Vale ^ V d.
quam P u, 4^ t^tn
fruftuofiflimus vJamoJiJJtmus
quando P quoniam v quo modo
palimpfefto P v palmipjejio
h^c P hoc
epiflolas 4- Uitras
fieri ? t. fieri. Nec certam
abfuturus 4^ "ffuturus
Philemonis P^' Philomenis
Fpiftolam Y v,\ Hic incipit nova £"-
pijlola
Arruntio v Arruncio quod vel in con-
eione
demiror v admiror
tribuerem 4^ tribueram
Ariftotelea V v ,-\ Ariftotelica
planiflime -^ plenijjime
potuit V potuerit
num 4^ nam
ufumque V unumquem-,ue \ unumqut
V. kl. Sext Rhegio 4/ d.
Rufio P Ruffius V Rujpnius tuus
Velienfes v d.
Heletem P 4^ Haletem
Papirianara v Papittianatit
p. 1.
«73 5 lotum P 4^ loctim
6 profpexeris P canjuhtiris tibi (in
marg.)
7 perfugium prejugium
8 tuam P d. V etiam
9 amoeno Y v et atnceno
II videbis 4^ d.
—
-
diis t; aliis
12 Niconis P Nixhominis
13 'iiiK(>\iOi 4^ Nixavwva;
»4 Baflius V Balbus
xiri. kal. ^ FIII. kl. Sext. Julia
16 Velia. P Felia. Vale \ d.
20 d^Pvd.— Cxpio V, 4^ capio
23 OfFilium P 4/ Officium
kvd.26 excepto V expeiJo
28 t: vehementer v d.
174 3 pofletne \ poffe, ne
7 fenfifle vjentire
8 Scaevolje v Scaulio \ Scaules
8 Vale P ,; d.
9 Cicero afliimo. Vale (iTJ.li)
P d.
12 hoc V, 4^ boc erat Jummum nominaffe
Jaiiurum
1 4 rogare v negare
25 fumpfifti V, \JumpJiffe
26 Quid fimile v d.
»75 4 emere w timere
6 fuifl^e V d.
7 enim v d.
9 trapezophoron 4^ trapexephorwn
10 habebo v, \ habeo
1 Ifta quidem v, ^Je quidem ijla
H Jtemque Junii v Itemque tibininii
»S Exhedria 4/ Ex hadria
21 cum jaftura v conjedura
24 Nicia 4^ Nicea
26 Liciniam 4^ Licinium
27 fot-ore \ Jororem. Ea
29 Dexius 4^ Decius
34 video y 'videbo
176 2 faciam vfaciemus
3 facies vjacias
videtur v videbitur
8 Cipius V, \ citius
9 Etfi 4^ Etjiqua
10 regnare exiftimabamur v pugnare tx-
ijiimabar 4/ rogare
13 addi(5lum v a/lri£Ium
18 cum f qua •if quetn
O O O 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 494/537
V AKl JE LECTIONES.p-
176
177
>78
»79
i8o
1. p. 1.
21 unftorem v 'vi^orem 180 17
— Sacerdos v Sacerdotes 20
22 nequiorem. Cognofti ij/ </. 21
24 enim v cim 30
25 Vale xj d. -^i Cura ut bene 'vakas 31
28 libebit v, 4' Ucebit 181 I
4 Catonium Catoninos v Catonem^ Cato3
in nos y Catcnios 6
6 audi -v}/ autiii 10
7 duo 1]/ duos H9 nec il/ ne i6
1 1 jam f d. 18
— Vale t/ 4'. 20
16 ita t; d. 21
18 abs P ^z —19 quo P i]/ ^affd' 27
20 dicat P dicant v dicunt 182 2
28 nata f «^/'/ _29 helvellas -i^ helnellas
3
I videatur v, -^ ^videar 47 Vale P :; d.
1 liceret » licebat 9
1 2 Tribunatum v Tribunum dicis 11
1 3plebeii -il/ Pleheium 12
15 impadenter P V parum pudenter 13
23 quid i|/ quantwn »5
•— debeat. v debeat. Fale 17
25 cum P ^aoii 20
2 his t; ^^. 21
6 ibi -4/ «^^" —10 Itaque v Idque 23
1 2 accufares -^ accufajfes 26
1 5 carior P <vita mea carior 28
1 7 dies, K ^w, y«fl eji viSlis mederi. ^a 29
et Jiultis mederi/okt 183 6
24 prima v primam
— hasc V hoc 9
25 Vale. v,^ d. 10
28 illius : vfilius I 2
29 fenes coemptionales P nos fenes con- »5
tionaks 4' concionaks 18
30 quanti •»}/ quanta —3 teque poflimus P </. »9— refigere v, 4' defigere
4 tUtO J/ /ao 22
5 fme •>]/ ft —
.
6 duo P ^«ffj 24
26
quaefloriis nj/ quafloris
tributis v, ij/ tribuniciis
kal. V ,{«/. feptimas
meum vmeo
ifto fum :/, "4/ ijlorum
Acilius P Atilius -vj/ Accilius
beneficio v beneficio efi afftilus»
hac V, ^ hac epifiola
plurimi fieri v plurisfieri
operam P v opera
pedes P pedes habeant
urbanitatem v humanitatem
fuccedimus -^r fuccedemus
tamen P v tantum
intereat v intereat. Vak.
peijucunda V jocunda vjucunda
Sextiana v Stoiciana ^ fefiina
Quid ? V ^id tu
non refiftis :; d.
cognofci -^ cognojii
lua 4 tua
libro •4' d.
quereris \ quaris
minus •\> manus
liberum v hherum urbanitatis
ca;teros v d.
elegantes vjucundaque
cum P tum
eft P 4/ 47? enim
amoribus P v majorihus
quando P quoniam^ quomodo
judico V 'video
quo P quod
videor \ video
fuaviffimo Volumni v fuafum efi »
Volumi -ifi vifum eft Volumni
non P et
Accium V Aratrum
venies -4/ venis
communibus P t/, -^/ omnibus
huc limatulo •4' bic delimatulo
et V ut
interioribus v ^eteribus
verecundiorem v jucundioreta
ipfi V d.
litcras v litieris
perinvitus », \ plurihus
mififles V fcripfiffes
a. d, <verbis inikl.
mvemb.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 495/537
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R VIII.
184
Edit. Olivet.
I. p. 1.
1 M. Caelius— conrueverutit (p. 205. 185 27
^oj P. hic liber oHavus deejl, et .28ad oram fcribitur a recentiore manu —^* defunt 4 Carta fecundum quof' 31
dam" 3 1
2 me omnes v d. 186 i
3perfcnpturum \ fcripturum 3
5quam v quantum
5
— 'pexegTmiiniihasv peregrinationibus 6
7 hoc V, -^ in hoc te —8 condemnes v condones 7
9 fcribendas 4' refcribendas 8
10 id f ^. —13 edifla 4/ di£ta 914 moleftiam J/ molefiia
1 5 certiorem v certiorem et adum erit^ \ l
18 perfcribemus v d. —185 I GzXWzxwxsi -i^ Gallicarum 14
7 cupiat v capiat —8 eo t; ?« 16
— fufurratores i^, -^fujurrationes
— equitem ij/ equidem
9 feptimam legionem v feptima le- 18
gione,
20
10 Bellovacos >}/ Hel-jacos —1 incerta k incerta quidem tum \ in- 2
certa tamen 2Z
1 plane v palam —13 IX. V FIIII.
14 fubroflrani v fub roflra -^ fub rofra
ni 187
MSS. u, %(/
— capiti fit >]/ captifent
— difliparant periifle t/ defperat periffe
15 a 0^«, -J/ «/^«^
16 Baulis embsneticam -vj/ bauUfem bene-
ticam
17 ejus eluriei v excitare ^ efurire
18 ut defungeremur v indefrangeremttr
1)/ vide fungeremur
21 Vale V </.
22 Caelius ^ C. Calius S. D. M, T. C.
23 repraefentante ^ reprefentare
25 ordine v genere
31
I
2
3
910
II
13
H17
»9
22
cum t/ d.
faverem el vfavere mei
prasparaflem v peperiffe
ferri ^ fieri
relidlus v reliSia
videtur -vj/ videretur
tibi V d,
tum >]/ /e/i»
cuivis "4/ f«/«/
vicifle 1]/ vixiffe
nihil i/ «0«
refederunt ^ refederunt
videbatur >]/ videbantur
competitorem v competitorem tt egen^
tem
Hoc V Hacquod \' quia
pantheras -^ panteteras
rogo V, 4/ </.
dedit. n dedit. Vale ^ dedit. Cura ttt
•valeas ; hoc mihi gratiusfacere ni'
hilpotes. Vale,
Eftne l V Efe ne 'via tibi quod
eo \ ego
faftito, quod vfacio quidem
otiolum t/, •v|/ otium
jucundiflimum vjucundum
vacanti i]/ vaganti
me "4/ mea
a fio V a Siphio
quod V fed
poterit ^ pofjlt
qui %}/ qua
Qui >)/ ^idtuis y ^.
prodat ^ praheat
conveniat u, 4' convenit
maxime -^r ad nos
tam V quam \ d,
mirere v mirer
eundem v tllum
Cruris v ociis
vultum ^ vuUui
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 496/537
YARI^ LECTIONES,p. I.
187 24 equites 4/ qua
25 miratum v d.
28 bonos et \ hono
31 xniimomra \ infirtnorum
|88 3 infidiis vjudiciis
8 evicandis -^ enjitandis hii
6 occupatiorem 4' '''•
7 cxpeftare •\> fpeSlare
S ufque K .i^^
— Prastoriis >]/ Pratoris
9 morcC :/ worf
11 acdilium v ea
— Vinicianum •4' Vicinianum
1 2 deriferamus u dixeramus -^ deferamus
1 3 diftatore v diSiatore Sulpicio dejecit
i; Inde \ d.
16 es -^ ffi
— defieramus •v]/ deftderamus
17 IX.^J/
Z//.
—ex -vj/
/«
21 abdufturum -v}/ <7<3ya(7«rK(w
22 obtreftatorum %}/ obtre£iaturum
25 Pompeius t; ^.
26 tranfigetur y tranfigeretur
27 intercedetur k intercederetur
28 Pompeius -vj/ Pompeio
32 ut Cybiratas >!/ ut tibi tratat
189 2 Sex. V Sext, Vale
5 animi 4^ ««'*»
6 hoc ti hoc more 4' ^^^ wff^/o
1 ducit V dicit
1 3 negotio 4' -^-
1 8 tralatitia \ confolatitia
24 incili 4/ /K Siciiia
25 frequentem ^frequenter26 Quod tJ/ y^-Uf
27 introibit 4^ mtroivit
28 fuam caufam \ fua Caufa
29 fuppetat 4/ 7«/^»'^^
190 4 acceflit ad tribunal v decefftt de iri-
bunali
6 retudit v tollit 4/ retulit
12 partem v d.
20 intercefferit 4^ emanarit
22 acciderit 4^ accefferit
26 confepta \ cenfeMa
27 funt \ fnit
V autem v /«/»^«
29 fed ^ fe
igi I Z2\{z.cyaxi\. V aficiunt \ calefadunt
— nos hic t>, 4^ nihil
4 concerpitur « concerfitur
•j qu2E 4 ?««-f
9 ^«Cij' 4^ '^.
10 De Dolabella 4^ Dolabellam
p. 1.
191 10 referves 4/ ^<'«/?''w/
I 2 opinioni 4/ opinione
I5ego 4/ ^o
1 6 rem v, \> ret
19 fubito V d.
21 adolefcens v adolefceHtior
22 Triaiii 4^ ^friari
23 retulerat 4^ retulerat
25 bis 4^ '^^f
26 hercule 4^ hercules
28 aliqui deprehenfus v aliquis deprt'
hendendut \> aliquis
192 3 te v ^.
4 Scmpronium v Sempronium rrtel ac
— Rufum, Rufum ^ Rufum
5 tulifle, V tuliffe, quid is
15 ut Veftorius v quod Nefiorius 4^ ?*'
Nefiorius
— nunc contentio t/ vitat fententia
17turbarat t; (j'.
— quiJquam reliquerat maxima 4^ f«'*
quam relinqueret maxima
18 invidiav, 4^ in-vidia
— prsetor 4^ pratore
22 indicet 4/ implicet
24 Adniiraris « Miraris
— Quid 4^ /w«?o
25 de patre v genitoris -^ patris
27 Laterenfis judicafl"ent v d.
— pronuntiavit v fronuntiahit quod
30 legifque 4^ legefque
— jus ratumque ^ jusjuratum
193 2 tranfegit 4^ /r««y(?g-/^/
5 contendere 4^ cowenere
6 Serviliis 4/ Servilius
7 emiflario fuo Titio 4^ f'}^ ^«Ateno
10 Pompeii 4- Pompeio
12 auftoritatefque t; auSioritafque P. R»kal.
13
Senatus-Confulti 4^ Senatus - Co»-
14 fiHus t/, 4^ Fabius
16 Annali? 4^ Amialis
17 Lucteius 4^ ^«"«•f
19 Quod M. f ^/f nonja fit epifiola
20 L. 4^ C23 prius «;//«/
— quid conjundlim 4^ juis cenjun£itim
24 Confulibus 4/ confiliis
26 confulibus t;, 4^ confiliis
27 ea re 4/ repuhlica
30 ferrent 4^ referrent
=— quod ii ferrent t» d^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 497/537
VARIiE LECTIONES.p-
193
194
«95
396
1.
33 fiHus V Tabias
— Ahenobarbus v Atheno. Balbus.
3 V. F \ ut
5 afFerre
\deferre
6 quo minus referri v d.
8 exiftimare v d.
9 intercefler t v intercej}i£it
1 1 Vinicius v Vicinius
13 emerita, aut \ merita
15 referri 4- referre
16 interceflerit -i^ intercejjtjfet
17 ad fenatum, populumque \ ad hunc
ordinem
19 Ciliciam 4' Siciiiam
21 provincla, V pro^vinciam
24 quos ex S. C. V quos C.-J/
quOs
S. C.
25 qui 4 quin
—proficifceretur —
—provincias v d.
32 aufloritas v d.
33 Caelius \ L<slius
I hominibus \ omnibus
6 At volet V d.
8 homines -^ d.
— Pompeio \' Pompeium
9 alieramutram 4/ alterutram
10 fui \fua
12 video 4/ vides
1 3 liberaliter j; Uleralitatem
1 5 fu perfederi^J/ fuperfedere— quando -^ cum
1 iftuc 4^ ifloc
24 quamne 4^ quamve
27fententias o fententiam
2 8 objurgatus ^)/ objurgatur
29 apparuerit1I/
apparuit
30 caufas liberales t;, 4^ caufam libe-
ralis
31 interpellat t; interpellabat ^ impeU
lat
1 rejefta 4* reje£lum efl
•— re •4 f/? ffl«(/a
2 potuerunt 4 /5/a^rfl«/
3quidem -4 d.
5 expedietur u, 4* expeditur
6 quando •vj/ f«»;
8 parares -i]/ pararis
9 Patifchum u Paratus eum
1 dare -4 d.
13 Cybiratas arceflieris « tohiratas ac-
cejferis
15 feorfum ^feorfus
16 cura: vcurare
1 9 eos, ^uos V f^j ^uai
p. 1.
196 20 ullam V nullam
—- ifto^l/ //?(7f
22 iftuc 4^ 'foc
26 Favonium
4Favonum
-— effe 4 <''.
27 vetat V, -4 </.
28 confuJem efle v, -^ ccnful ipfe
30 de provinciis Galliis 4" ^'
31 cc.junftim •>]/ conjunilum
— Balbum t; Gcdlum
32 queftum t; conquefum
— Canidius t; Calltdius
33 fuit "4 </,
197 2 Caflii t;, -^ Cafaris
4 profeftas t; profedus
7 tiniuifl*em t; timuiffet
9 acciperent v accipient
1 alius removendum t; </.
16 aut vy^i^ et
1 9 fub V fuper
23 ]provincias V provinciam
24 renuntiafl!e 4' renuntiaffet
28 Jan. t; ^.
29 Servium t; Servius
— hos 4^ >^''^
30 qui 4 f««^
31 Novis 4^ nobis
198 2 autem v, i}/ aut fit^ aut
5 aliquid w </.
6 porro V quoque
7 occurfurus -4 cccurfus
— Plures t; Pluribus
8 non V »£>» certo
9multa t; mutare
^J/
wa//<i
(^10 de agro Campano v d.
1 negant v negat
— Sed Pompeium v De Pompeio
— noUe V ne
I 2 deceffum v accejfum
1 Vale V d.
21 cui 4^ q^od
— negabat ^4 negant
23 adeptus 4 adeptum
24 ad paftionem v de paSlione
25 confirmarunt t;, ^ confirmaiiit
— fe u r^e -4 d.
— hunc t; hujus
27 fe fpem t;, 4 «
28 edidurum« diSlurum
29 prendimus V ^r<«''i'/<j'/«7«x
199 I de te f, 4^ «/
2 hos t; »0J
3 his, quod 4 hifque
6 Furnius t» Firmius
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 498/537
V AKI JE LECTIONES.
»99
200
6
7
lo
II
12
»3
i6
»7
i8
21
26
28
30
3»
32
34
56
10
12
»3
»4
15
»7
18
21
22
201
2324
26
28
30
2
58
10
1
12
H
16
»718
quafi i^ quajt ut
circumierunt-v|/ circum venerunt
tum 4' <um
neque 1]/ /«/f»^
Curio V d.
llbentius non v Ulente
Pompeius v Pomponius
Id V inde
Novemb. v d.
decedat v non decedat
aftiones ij/ rationes
putet \ putent
videntur -4/ 'videtur
felige vjic lege
inutilia v,\ utilia
defideras \ dejideres
quando v, 4/ quomodo
agas \ agros
Vale u d.
indixit v dicit
multi V d.
ut reprehenderem -vj/ deprendere
Tum quidem -^ Tamen quaji
illum V illud
ne cui v nequeo
fatisfaceret v, 4/ Jatisjacere
tuam •4' '''•
excanduit \Jcanduit
quafi V, \ utji
quod i; d.
ponerent 4^ poneret
Infolentiflimi v Injolentia -^ Injokn-
tijjime
fummis v d.
Scantinia 4^ Scatinia
Pola locutus V locutus "^ pralocutus
quoque v d.
approbatum 4^ approbatus
Servi hujus v Ser^ii
timori efie v Tu morare
Vale V d.
quibus V qtiidem
hebes 4^ hahes
Vides, Cicero 4^ y^hns C.
de 4^ d.
quae 4^ quomodo
iit u ut
eft V, -^ JciL Pcmpeius
ratio V raiione -^ cum rationt
vellet V, \ d.
fit V d.
cognofcat v ipje cognojcam 4' ijle cum
cognojcam
futurum -^Juturus
p. I.
201 18 aut non poflit t< d.
»9 has literas u >&^f
animam v hanc caujam
23 repulfa v republica
25 neceflltudinem v necejpiudine
202 2 unumque me v nunquam mcvere 4*
mo^ve
5in expeftatione efi: 4^ '"« expeBattie-
nem ineji
12 fi V nijt
— Fert 4^ Fecit
13 amores 4^ amor
H erumpit 4^ erupit
'5 quod 4^ quid
17 neceflitudo 4^ necejjitudine— tum 4^ cum— non V, 4^ unde
18 diflenfione 4^ dijcujjiene
»9 cernetur v, ^ certetur
22 habiturum 4^ iturum
23 omnes 4^ d.
— vivant v d.
25 eligendas 4^ eligendam
— partes v d. i^ partem
27 de agri v d, -i^ agris
28 nitrum ^ virrum
29 eluere vult venas 4^ « -vere *vulttt
enajci
29 fibi omnes v d.
31 legis Scantiniae 4^ leges Scatiniai
203 3 tuo ^fjuo
4 parabat v parahat. Vale
8 Ecquem auteni v et quomodo aut
9 aut legifti v legijli
T— audiflii V •vidtjli
10 tibi V d.
I I orbiculatis v herliculis
12 imo V d.
»5 Pompeium v, 4/ Pompeius
1 6 Id quod 4^ Idque
17 properandi u properandum \ prope-
maluit -^ Jimulavit
20 quodnam 4^ quod
21 Intemelii v intimidi 4^ timidi
22 Bellienus 4^ Belienus
23 nobilem illic v d.
25 iit 4^ a'
— cum quatuor 4 numero
26 Domitii 4^ domini27 Venere prognatus i;, 4^ 'venirem fro-
pugnatus
— veftro V nojiro
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 499/537
VARIJE LECTIONES.p. 1.
203 28 Pfecade natus v ipfe cadenatus -^
condemnatus
— 'D.v,^ D. Vale
204 3 oftendifti t» dixijii
—id w ^.
— neque v d.
4 male 4/ qualis
6 confulas v d.
7 neque temere v d,
1 o Csefari \ Cafaris
1 2 exiit V, %!/ f;f//!V
1 mehercule v, i^ d.
15 carje v far<s
— nos V d.
— fortunas •^fortunam
16 fequere n}/ ^.
— ne aut v, %J/ </.
19 cunftatione « conjunSione
21 refiftentes •>}/ rejiftenti
zz parum optimatem efle vfaratum ad^
optatum fore ^ parum adoptati inejfe
33 quid 4' qued
p. I.
204 25 quas V d.
zj reperio 4' inttlUgo
— quod tu, non v d.
28 mihi fignificafti v d.
29 Ave 0, "4/ hac— Negavi me v Negavitfe
30 mitteret -4/ mittcrem
205 8 jam t; tam
— confefta v d.
— Id ii f cum
1 5 et amore -^ tam ore
— Tum tu 4/ Tutu
1 8 mihi 4' *ne
20 hinc V d.
2 1 nunc V d.
— paucos -vj/ d.
22 nifi t* /^. '4' nifi efi
23 plebs \ pios \
24 reliqua expedla 4' relliqtiias exptilant
25 mihi t/ </,
26 quam i}/ f««
30 confueverunt v, \ confmwrunt, Vale.
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R IX.
Edit. Olivet. MSS. P v, -vf.
P 1.
206 2 Ex his V Ego ex
4 fufpicari \ intelligere
7 non t/ nifi
I o cum noftris v d.
1 2 Videbar enim mihi v, ^ videham
enim inde
13 infideliffimis fociis demififl^em v inf-
deliffimas fociis demifum
16 cum P quoniam
18 ezP V d.
— quae impendeant v d. -^ impediant
19 ad te u adire
ToM. VII.
200
207
1.
20 minime P minus
2 efie P effe dijudicetttr
22 Vale P d.
4 me V d.
— ut P f/ ut
12 ipfam P */.
13 tui t/ (j'.
1 4 idem v mehercule idem
15 facile vfacere
1 viftoria v 'viiloria Cafarit
1 efle V d.
20 fefellit \ fallit
Ppp
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 500/537
Y AR I JE LECTIONES;p. I.
207 21
30
208
209
210
211
I
4
910
17
18
20
22
28
30
3»
6
7
8
1
13
»9
22
23
24
25
2
4
5
10
»3
18
21
23
27
28
5
6
8
II
H»7
23
2526
28
i212
eft P <';«"w
putabam t; 'viJebam
Haec ego fufpicans •>]/ hoc ego fufpi-
catus
callum jam w,^J/
calutnnla
confeftum fit v geflumfit
ploratum potius, quam P d.
llet P confiet (fup. liii.J
navare P juvare v, 4' gravare
Mihi -4. Nihil
Vale ? V d.
habebam v haberem
id credo v idcirco
volutentur v, -4^ •volutemur
te V d.
te >]/ fl'.
refcribens v refcriberes
Sic -^ Si
Cicero Vale P Ha-c Epiflola
deeft
efle te vj^ effet
/in venire \ d.
XgvnTFTretoi -^ Chyfppianas
Vale V d.
fequar ^ fequatur
ne, ix v,\ nifi
Secuti V Locuti
reliquimus autem v reliqtium. li aU'
tem
occiderunt -4/ occiderint
ante \ ad te
iC V d.
fcilicet V ^ d.
Oilije P t/, t|/ optime ( in marg.
Hoftia)
ubi utrique \ utar utrique
nihil V d.
quidem nefcio v, \ ^id enim jam
fcio
z9i V d. \ effe
alterJus utrius P ex alterutrim (ex
fup. lin.)
etiam v d.
vel emori P 'velle mori v 'vel mori
viderunt >]/ viderint
duxi V, i]/ duxerim
iftorum v d.
Quod V ^emetiam P
-J/eandem
\% V In -^ Is ego
narro v d.
quaeve P -^ qua
antea v, 4' ante a tt
quando P queniam
P-
212
213
214
215
1.
7
»4
»7
18
19
25
27
I
2
4
7
10
I 2
15
»7
18
22
27
30
I
2
3
/
8
12
»4
17
^9
20
26
29
2
46
8
1 1
12
13
»4
»5
equis P ab aquis
quceris v quaris, quis
fcimus V fenfimus
contemnit v contronuit
adventat enim Dolabella v adventata
Dolabella
Eum n Eum enim
quamvis quis oftenderit P qua quii
oftenderet
ut admoneam v moneor ut
ejus P d.
media •4' inedia
quid V d.
conjunftionem•J/ conjunSlione-
Antiochinas P Jntiochias
Philonis tJ/ Philionis
videtur P vidtbitur (fup. lin.)
inter P et inter (fup. lin.)
quietis 4' qui et his
certo V aliqiio
his autem v aut
et ipfe valeo Y \ d,
refle valet P et ego reEle 'valemus
tua V d.
ne -4/ Nec
tibi ^ te tibi
fuadere videar v de tna re njidetUT-
gloria •4/ gloriam
contigit V, 4/ contingit
Quamobrem \ quam rsm
confilii •4/ confilium
s. V, -^ d.
ille V d.
vel officio V nohis eftitio
fatisfaftum i]' d.
fequimur i/fequamur
nuUa '4' illa
tamen v d.
Vale P d. V Vale mi Cicero.
Salvio P Salino
nihil V d.
expedanda? \ expetenda-
Vidium P Nidium
opinor v puto
expenfum v fenfum
iSi\l^ft V d.
t5 TrBirni an mt^if*€i€\7if*itoi v d,
fungorum illorum v fulgoris eorum
ingentium culinarum P vigentius
ctilarum •4' ingenticularum
Septimiae P Septime \ Septima
mihi V d.
quidem v d,
av^ZtuTni nollrum v tuum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 501/537
VARIiE LECTIONES.p. 1.
215 25
26
216 57
10
12
»3
20
217
sei8
219
25
26
3
S
6
9
13»5
16
27
30
31
I
5
7
8
12
«4
15
21
22
27
28
29
31
8
912
»3
14
»?
18
2224
27
32
34
casteroqui tatera quidem -^ cate-
raque
Vale P ^.
cum P quoniammultum V non mukumquo P quod
omnis \ omnino
te -^/ me
a te refutentur v ac refuUnt
cupio V volo
tu ades t>, •>}/ <7(5«
fcriptione v fufpicione
volui f ,^J/
d.
VaIeP</.
Caius Suberinus P E Suherius u Tu-
berinus \ Subernius
familiariffimi vfamiliarijfimut
putarat ^ putaret
Planii v Planciiambo P ambos
animi v eum
hominibus P v omnihus
difturus V daturus
vix Vjure
cum P quando v qut
•poffit -^r pojfet
amas vfacis
rogo V rogo. Vale.
eram v eram tuafama
ex voluptatemque v d,
optimi V d,
quin V qui
continuo P qmtidie
maximas v magnasomnis -v}/ omnia
videatur ^ videantur
EtP EfvenifTem P venirem
doloribus v dolore
O V O <vir
jam V d.
jocatus V locutus
funt -^fnt
fic ^J/yff tantum
nihil pulchrius v et pulchrius
ut fcis -^ d.
fuaviffimos \ fummos
etiam P ejje
Proponam v PraponasNe V Non
Contigit enim v Contingit aufem
concionem v inttntimem i/ conitn-
tionem
ut >l tum
p. I.
220 I
4
610
1
»3
14
18
23
24
25
26
28
3'
3
47
12
14
18
20
22
23
221
24
27
28
30
222 67
9
10
12
20
21
22
24
223 I
3
46
concefTu P confenfu (fup, tin.) -^ COK»
cejffii
pofitam V, \ repofttam
pluraP
d.
triduo-J/ quatriduo
Zetho P Ceto
efle tibi v, -^i d.
reapfe P res ahfens v, 4» re ahfens
id et 4^ id etiam
quod lubet v quodlihet
videam v videram
Latio P L,atii (fup. lin.)
nationibus P nationihus pattat (fup.
lin.)
Granios P Gracchos (fup. lin, a fe»
cunda manu) \ Graijios
feftivitatis v 'veiujlatis
mihi V d.
commorationis v, -^ moderationis«linquere v reliqua mihi reliqUi'
runt
urgeo V urges
et quidem P equidem
ponor 4/ pono
jam V d.
reges v d.
parebo 4 proho
aberit, ad fungos v ahjecit affringti
Domum —— conferam 4' d.
dies conferam Pjudicia proferam
defperabam v feraham
cum fabris v d.
probabuntur ^ probatitur
ut i|/ nerefcripferam v fcripferam
cum P quoniam
ea res v d.
potuerit t;, i|/ poterit
potuerit v poterit
\\Z V fc enim
a Ccefare diliguntur v Cafarem dili-
gunt
arbitrer 4^ arbitror
fortuna -^fortuna vera
quod 4 ^«''
pra;ftari quidquam v pra^fciri quic'
quatn
eft V efjet
literatiffimuni fuifle v carij/imum
fore
hic V hic 'verfus
^7n<pjiyfyi.c/.ru\i v d. \> )>^(ph.'/ttX[MiTu*
P p p 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 502/537
VARIiE LECTIONES.
323
1.
6
9
10
1
12»3
15
•9
2!
23
27
29
32
33
34
224 2
5
6
8
10
II
16
»7
18
»9
zo
23
24
26
28
29
5
7
8
910
1
12
18
225
quod P quid
fermone vario \' fermones varios
illiterata v illiteratijjima nec illiterata
reliquis v cateri:
praeterea v prater eadem ^ frater eaputet -^fuit
Sic •4' Sicut
q uia P quod >]/ d.
civis •\> 'viri
certe v d.
puto "vj/ d.
et V et ut
ab P et ah
regna tulerint v regna tulermt \ reg-
niini tulerunt
fuerint u, -^fuerunt
meum ftatum v d.
cum tu y i^omodo
CEnomaum -^ OEnoma ut
quam tyrotarichi patinam 4' quatirotaricha paura
nunc V Nec
dicendi v dtfcendi
apud eos v d.
Tum enim v Tamen
rem habebas u harebas
quaefliculis V v,^ quafinuculis
faciebam v,-^ faciehat
tam ^jamTemperius P temperancius (fup.
linj
revocare, feram P referatn -i^ revoca,
referam
Volo V Ncio
fcribis vfcriBas
polypum Miniani v pifcis folypus mi-
nuvia
fimilera v fimilis
audebis v audebis ponere
fuftuli \fufuUfii
liceat V licet
veniie v evenire
redi 4' d.
Sellciana P 1]/ Feliciana
ell n f/? illorum ciborum
fannionum vfaveronum \ fannorum
fcio •\' fciam
ex quo vel v d,
certe \ d.
quadriennium -^ quadriennio
hoc V d.
videor v Videar
volent V vcl^^nt illi
cum P quando
p. 1.
225 28 refcripfi ^ fcripfi
— quo P ^«o^
29 nec V d.
30 afRrmatione v affirmatione mea
226 3 Vale P d.
5propterea \praterea
6 iidem •vj/ eadem
9 pulfus effet V expulfus \ expulfus
effet
>3 nunc V d.
20 id quod i|/ //^«<
24 exaruifiet v oratio exaruiffet
26 Ateriano P Athemano -^ Lateriano
27 jam 'zs^xi^fji.tvcii V d.
28 Minervam v Minervam docert 'videar
quando, ut -^ quomodo
3» iiluc P V ifios
familiares \ omnesfamiliares
227 1 provides -^ provideas
4 eam pulvinus v puhulus— Vale P V d.
8 reges tam v, 4- res gefia
II fuam V vy ^ tuam
12 primis ^ primus
14 obronio V fomtiio
18 Vale P V d.
20 Dupliciter v Dupliciter a te
21 jara V d.
22 velitem ^ vel item
26 ovum V domum
27 vitulinum witellicum
228 I cogitationeni v d.
3nos V d.
— conjecimus \ conjiciemus
4 infolentiam ij/ mokfiiam
5dico V duco
7 O-^if^^^tig V d.
8 artolagani P artolagini 4' arthtUgini
9 artis V ex a£lis -^ ex arcis
1 ccenam v d.
12 meus V d.
15 peramanter v prhumaniter
18 corpori \]/ torpori
»9 eluxi V elufi
21 comediiii Y v,\ comedam
25 fulmina ? Tum v fulmina \ fulmi-
natum
26 cum vero etiam v non etiam tum
2» '^^m.TrvyJia, v d.
229 6 Mugillanus v Mulgarius
7 Atratino v Attacino
8 Papifu V Papitii
10 Pap^fius P V Pupiritls
12 annis v d, \ anno
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 503/537
VARI/E LECTIONES.p. 1. p. I.
22Q IZ ccccxv V CCCXV 232 23
i6 infequuntur P -vj/ infeqmntur 26
21 M. Carbones m d. 28
24 et tribunus P tribunus
27 atramento P atra tormento 233 2
29 Vale P d. 4
230 4 cum eo 4' d. 9
5 differunt v dixerunt 12
8 non efl v nihihjfe 13
9 in Demiargo modo y trimino 17
forte ^ferre 20
13 ufurpata v ufurpato 21
H invitam w invtSiam 27
16 quia -v)/ y«8 29
»9 Anum f Annum 234 3
22 penicillus vfeniculus 5
23 peni V d. 6
25 multi P f, "4/ multis 8
26 ufus y fl'. 1
27 voluimus P volumus v d. 13
29 inquis ij/ /»^«/> —231 3 vocitatus K vocattu 14— num 4' »0K »S. putas P ^. »7
4 quidem t; ya«V 20
5 cum P quoniam 21
10 nec t» »? 25_ effe t; d. 27
II Igitur P ^r^o 28
12 divifio P di^vifor 30— ineft t/ f«/« id efi 31
16 Et quidem P Equidem 235 J
— Et depfit s; d. S
17 Batuit P Baauit 7
depfit P demp/it 8
20 Lanuvini P illamim 921 Suppedit P Sujpedit ^ah al. manu) y
fufpendet
23 ac(poi; eii^ppjjji*»!! t(T») V </.—
— multa 4' f^^^ti 12
26 apertiffimis v, -^ apertiffime »3
37 crepitus v firepitus »5
ruflus V cun£ios
18 Honorem v Honor efl 18
232 I Papirio PtEto ^ L. Planco
2 fortalTe v fottaffe veniatn. »9>— Sed cum y Si tum 20
4 fylva y infua —8 arthriticum •>]/ architiricum 22
10 Vale :; d. 23
12 Rufum P Rufum 26
21 literis v d. ».
inaudiffe 4/ mandaviffe
eget j; </.
itare defifTe P ^]/ zVa redijfe v ita no»
rediffe
quid i|/ yao</
proficiebas t; conficiebas
ferre non pofTes vferipojje
aptius P t/, 4/ £/? a/i//»j
id V d.
aut t/ tf^
facillime v maxime
exiflimes v ne exifiimes
Etiam atque etiam ^ d.
reddidere ^ reddiderunt
nefcis -^ nefcio
legendo v d.
Ut P V (f/ tlt
quod ^ ficut
Epicureis 4^ Epicuris
ego 4/ d.
percuffus v perculfus
communitatem 4' comitatem
Fabio V d.
non V minime
tua V d.
judiciis ^ judicibus
Vale P t. ^.
harum v Utterarum
codicillis v codicilibus
fervitutem v virtutem
ergo Vt 4^ ego
Angar 4^ Angam
efl 4^ effet
priufquam v quam
Cytheris P 4^ Citharis
adfpeftabant P 4^ expeliabam (cwrt
puniiis et in marg. ab al. man." ajpeaabant^j v ajpedabam
os V a.
Habeo v Immo
interpretabere v impetrabere
ne P nedum
loquor V v loquor aliquid
quicquam P quid 4- quicquid
a mane 4^ amane
baro P V vero
effet 4^ ejfe
hercule P d.
aut V et
epulamur 4^ epulemur
joci V joci. Vivefelix,
Vale P V d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 504/537
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R X.
Edit. Ollvet. MSS. P t;,-yl/
p'. 1.P- 1-
236 I Planco ^|/ 1. P/tf;7r(7 239 23 tributa v attributa
2 Et \ Etft parta -^ parata
10 mi 4' 24 aeftimata v exijiimata
I I reipublicaj -vj/ ^. 26 movere -^ monere
13 impotentiffimi v impudentijftmi 27 omne w omne tempus
— intemperatiffimi P intemperantijjitnt •— eft V enim
»5 nec omnino —— civitatis P d. 29 difcreparem v difceptarem
16 ac 4' '^tit — nec nunc u nec unquam— cum P quando 240 2 hs gentes v, \ agentes
21 tuum -^ unum 5 mutuo P multum v d.
^n I cum P tum 9 expeftatiflimas 4' fpeSlatiJJimte
•— etiam v </. 12 rempublicam v repub.
2 aliquanto 4' aliquando — aeftimandum v exijiimandum
7 nobis u a nobis 17 attulerat v, ij/ attulerunt
8 Furnium v Furium 20 accedebat P accedebant
II te V d. — tc V d.
^ putem 4' /w^-f 23 rempublicam v repub.
12 Vale «. </. 24 majori frudtui 4^ majorisfru^us
17 fentiens v d. 25 aut v et
22 unquam v, -vj/ nunquam 241 4 fic mihi 4 ^.
*S me t/ Z7^,* 5 pro patria v propriunt
26 meas v tua — et 4- d-
— Vale .; </. 6 Vale P V d.
238 4provincia « republica >]/ provinciain
13aut 4^ autcf/t
5juftitiam \ d. 26 quaefo v d.
8 mihi t/ d. 29 habitus v habitus eji
10 es V, ij/ <;^^T 242 2 in V d.
1 erga te v d. 3 et ages P ages
— tua V d. 4 et conful P V conful
w- aetate -v}/ ^/ /? /^5
tumo -4/ tua
H efle Y Jiudeoque habere \ habert 6 nulla 4^ ulla
18 fi i>y? OT^ 8 ea 4 ft^ci
23 probare 4/ <:/. 11 omnium v,^J/
omnium rerum
29 praefertim w prajenti »3 prasftitifle v prtefare
30 devebcata P v deje£la ^ rejeSla exhortatione v cokortatione
3' ad te V d. >5 prjedicatorem v pradicator
239 6 ftudiofe -^ Jiudio »7 perfecutus v conjecutus
9 animadverto P v animadverti 18 ipfum t; d.
II redifte ^ rediviffe 23 me V d.
13 pluriraas v quamplurimas 26 fruftu vfruRum
>4 a V a mea 27 velle V vcllem
19 admonitio v monitio 28 diligas V diligas. Vale.
yjQ hortatio u htrtatio tuo 243 ;jforte V d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 505/537
VARIiE LECTIONES.
243
24+
245
246
248
1. P-
10 complures v d. 246
12 mihi ipfe "?v, \ in/pe
— proficiendum P perficiendum v f>rO' 247
ficifcendum
14 expeditus volui \ d.
1 2 fuerunt Y fiuit
20 polliceremur y, \' pcllicemur
2 2 magiiis f d.
26 petenda exiftimarent ^ putanda tvr-
ifiimarentur
— Eliciendae P Allicienda
28 cum pluribus u ^/.
30 partiremur P -4^ pateremur v putere'
mus
1 elTet V etiam
4 boni 4' homini
8 quibufque -vj/ quibtifique omnibut
9 conveniret praecepimus ij/ cenvenire
praciperet
— potelt w <3'f^<'/^
15 paratifiimum v d.
16 certantem "4/ «r/<?w«
1 8 animo v d.
20 recufem v recufiarem
25 judicibus vjudiciis
27 qui t/ qui fiunt
28 nec i/ «ff ^*/
30 videtur v videtur. VaU.
2 lecipifie Y promifitfife (glofif.)
3 majus i]/ magis
5 pervidere t/, ^J/ pra^uidere
6 recipio P promitto(glofifi.) 249
8 veftra fufpicio v ?/(y?rfl confipicio
1 2 mihi P i,
— quod P id quod
14 a. d. P a^
1 5 Maias P Maii
16 ab P «
1 7 itineri P y, 4' »'« »//W^
1 8 genere P atate (in marg.)
1 9 fcis y putas
20 Vale P d'.
26 legeres v ^^^r^i
28 habuiflemus u habuijfiem-
1 ab P«— cum u d,
2 tuus d.
4 mihi V </.
5fpem V
fipeciem
9 perpetuse v ver^e
1 6 efFecit vfiacit 4- (^"V
17 III Kal. April. ? -^ di
1 9 tibi V d,
22 es "vj/ d. 250
25 muneribus 4/ mulieribus
25 arbitriumque w </.
27 propter me u d,
—• adbibenda v adhibiia
1.
30 exitu t/, 4/ exiium
3 I copias V exercitum
3 obfidione «; </. >
7 eft f ^/8 conftiti 4^ confiituti
10 fuftincre u_/«/?;^^r<r
13 furorcm v fiavorem
16 neque t; nullum
—— nec t; nullam
1 7refiduam t/ ^.
18 fed t; d.
26 diligas » diligas. Vale.
3 affert v afiferat
3 cum P tum
5 minime i/ «/»«; efi
6 meminifl^em 4^ retulifiem
11 a. d. P t/ <z</
I 3 virorum et v d.
14 omnes v d.
15 Munatius P Nunatius v Minatius -J^
Mimatius
1 6 fciebat P ficiebat ofiendi vficiebam
1 7 Vorifidius v Varfiidius detulerat
— efl^e t/ </,
18 Munatius V Nunatius v Minatius -^-
Mimatius
20 urbanum v urbis
25 eum t/ d.
27 cum t/Ta^
30 fecunda-j /ww
— frequens ^firequenter
3 quam v qumnfiacit
4 univerfus v d.
7 haec t/ d.
8 inaniflimis P t/ inanibus
9 fugacia -^fiuga
-— caduca P 4' ^^ caduca
10 maxime v maximis
— magnis t/ d.
I I quando P quoniatn
1 2 tu f d.
I 4 cognofces v recognofices
— cum P tum
1 7 T. Munatii v C. Minacii -^ T. Mi-
matii
19 April. V April. Vale
22 eflet V, 4^ efi
24 cognofcere v agnoficere
25difta V data
26 fummo t/ magno
28 confiderandum P t/, 4^ confiderandum
nobis
30 extrema t/ catera
6 etiam t/ </«
7 autem 4* enim
9 equidem multjs 4* <^»
10 reipublics P 4^ <^'
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 506/537
VARI^ LECTIONES.
251
p. I.
250 II
12
13
>4
21
23
2428
2
48
II
13
14
15
19
22
24
2526
28
29
I252
253
46
12
15
l5
»7
iS19
20
21
23
25
27
29
30
31
I
3
6
13
17
20
24
26
27
P- I.
igltur curam w a. 253 33quae P yK^ n nejue 3»
fcintilla v fcintilula 254 I
faftum : et v d. 4D. iii.Non.MaiiP ^ d.
fuccurreret v confuleret 6
Profeci P Perfeci 8
kvft 10
ex V pro 14
cunftatus i]/ contaBus 16
perfequi atque v d. 20
a. d. P ad 22
a. d. P ad 255 2
fubfequar v fuhfequemur 4follicitudinis \ foUtudinis
reperiemus v faciemus 6
vaftatione P devajiatione 8
ne P nec —is V d. II
eas ftatim v eis
»3quidem v d.
Flagitare vfiagitata ^
fe t> y^ dixit 14
eam v etiam 17
Ea quje fuerit, v eam queefluxit 18
huc K hinc 1]/ huic -—
ducet V perducet 20
cures, ut ante v cura ut a te
P4aii a|/ Maias 23
paffuum •vj/ paffus 26
ipfe V d. —recipio P promitto (fup. lin.J —celeriter v d. 28
confedlurum v confecuturum —confeftum v d. 256 I
cum V d. 3
fe V d. 4recufabat v recufahit 6
juvare v, ij/ tiuri —
officiis V negotiis
iidelitatem i|/ infideUtatem 8
focietatis P vfoaetate —Sex. Gaviano P f , 1]/ Segaviano
ad Lepidum v d. 10
cognofle P cognofcere 12
meam v d. »3
Lsevus P Lernus v hhernus
multo etiam magis v multa et magna Hetfi V et ^5
tamen P tJam (in marg.J 16poflet V poffem 19
non i/ in —contraftis v contratis 20
puto V 'video 23
con (li ti fle t V conflituiffet
Mulionis v Milonis
intra P inter
magnum ea v magnaque ejus
fentit V fentiret -^ d.
abftraxiflent v difiraxijfent
a. d. P «^
ibi V d.
a. te V d.
fatendum v faciendum
fummique v maximique
perficias v conficias
iftinc V ifihuc
vellemus v 'volemus
modo s; nofiro
habet v habeat
ad {q V d. -^ te
errare -i/ errarem
quis vy \> ^emjam V d.
caufa 4' d.
enim illa v d.
vulgari v d,
hsec V d.
eum 4' ejus
fore V effe
certe v d.
eKe V d.
IV. Kal. Jun. ? -^r. v d. Jun. Vale,
haec V d.
levitate \ 'voluntate
quare v qtiafi
perditis ^ periitus
ei V enim et ^p ei et
Lepido V Lepidiaffirmationi v ^ affirmatione
haberem v me habere
fumma v fententia
in Ifara flumine v Hyfara fiume» -^,
Ifaram fiumen
ipfe V d.
maturarem vcnire v mature njenl-
rem
expeclarem-i/fpeaarem
pofle V d.
delibare P delihrare (a prima manu)deliberare cfecunda)
celeriter v tcmrn celeriter
fufpicabar ^fuppUcabar
eis \ -meifque
mifi 4' dedi
et P 4- £a:
Cifpio P Cafpio
Canidios v Candidios
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 507/537
V AKl JE L E C T I O N E S.
p. 1.
256 23 Rufrenofque P Ruffrenofqut
— et cjeteros v d.
26 tot civibus V d.
29 principes t/ /r/«f<'^/
30 fummas dementias et v maxima
31 prodidifrem t; /i^r^zV/^m
32 defuturum P v, 4' defuturam
33 \itY\d.
34 habeam P v habeo \ habebo
257 2 felicitate vfelicitati
8 meque y meque mutuo
10 excufem P v, v)/ excufes
17 obfervantiam v obfervantiam. Iteram
vale
26 fratri y </.
27 ne noftro v 'vejiro
28 te ex Planci v d.
29 fenatus-confulto \ fenatu-confulto
258 2 et quidem y equidem
— Vale. P ;^«/<f. ///. Kal. Julii
8 facillime nfacile
9 non 4' «^.
1 coegit 4' <:'>g^f
1 3 patientia v pertinacia
14 millium P »7///?^
16 falutariter t», \ falutari
1 7 Vocontii t> Veruntii
20 a. d. "? ad V d.
zz me V </.
23 ullus t; unus
24 omitteretur v, ij/ amitteretur
27 ad P «/ ^// rempub. 4* r^/«^.
3 1 facit t/, ^'fecit
259 I deduftum •>!/ duSlum
3 vivit ied v d.
4 Magno P Ego magno v -^ Et magno
. 5 veniebant v 'veniebat
7 extingueret v extingueretur
8 improbabam v improhabat
— miflbs P t;, 4^ dimiffos
9 vetaveram P veta^verant (a prima
manu) fvetueram (afecunda)
— militum v plebis
13 acie V aciem
1 4 copiis V copiis fuis
17 urbis 4^ vobis
20 mehercules v d.
2X exacuunt 4^ excutiunt
24 Allobrogum v Allobrogum. Vale
28 voluifti t; Wa/
29 videtur v non mdetur
3 1 indulgentia 4" diligentia
— Quod t; ^idToM. VII,
p. I.
260 I gratas i/ gratias
z tui t/, 4^ tua
3 in perpetuum v d,
5 ego V d.
8 cafus V cafus eos
9 averfos v, 4^ adnjerfut
— poftem 4^ pofjim
10 hic t; ^.
1 1 aviditas v ajjiduitas
1 2 probari v probare
1 3fubfidia V prafdia
14 impetu 4" impetui
— parricidarum V paricidarum
17 bima P t; ^/a<« (fed " bima" in ora ah
al, man,)
1 8 exercitus ^.
19 nimium v d.
20 noftrorum t» d.
21 squo t; ^AT hoc
23 videbamus t; videbatur
24 literis t; </.
27 \\Xtx\{<\ys& \, literifque nojlris
28 quod ad 4^ quoad
29 quod 4^J'"»
30 ego V d.
31 quod V quod eum
32 hunc t; ^a^^/ f-aOT
261 2 id omne v civem
3 ex eo tempore, quo v e» turpe, qutd
4^ eo tempore
4 voluifiiet V potuiffet
5 adverfiflimam \ averfiffimam
6 maximo detrufum, P 4^ maximo. Et
rurfus
7 confilia 4^ conjilio
— etiam v d.
8 cogitationem v rogitationem
9 tranftulerint, exputare v tranjluleratt
explicare
10 mihi V d.
12 ille t/ ///^
— me ^ te
1 enim 4^ tnim 'vero
14 quantum 4^ quantam
1 5auftoritatem t/ au^oritatis
16 duriore 4^ duriori
2 1 tibi t/ </.
27 iftamque v Itaque
— navitatem 4^ nali^vitatem
z6z I maximo opere v ?nagnoper«
2 quid V d.
— Sin V Si
4 ne 4^ w quid
Q^qq
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 508/537
VARIi^ LECTIONES.
262
263
I.
5
8
II
12
H1619
20
21
23
25
27
28
30
32
I
2
4
7910
II
»3
»5
16
20
26
27
29
30
264 I
4
8
10
12
»5
16
22
29
I
4
6
7
10
1
12
H»7
20
21
265
confecuti u/ecuti
poft v prater
etiam v d.
fore t;, ij/ //.
necefTe P necejjt! ejfe
ut %!/ ut hac
Calvifio V Clawjio
Dardanus v, ^ Garganui
Vale P d.
omittendos P v dimiltetidcs
illud V hoc
fpem V d.
viftorise v 'viiioriam
excicatum v exerdtatum
extremo P extremis
fin jam vfi
ut i^ Jijam
O mi V Sed mi -^ mi
difcas V nojcas
fis Y Jcil. V, ^ d.
meum 4' tuumpraepropera v, •vj/ propera
agitur V agatur
prastor \ praier
Utrum P l'erum
ulla V nullatn
prjetura v praturam
fequuntur P f, 4' ajfiquuntur
protrudimus v, ^ proiendimus
conciliandse v conciuandos
eam P :/, 4' pacem eam
reftitutura 4- rejiituere
efle d, 4^ <^«
qu2e neque v quod nullum
videbis v videbis. Vale.
veftrum P v uutim (in marg. <vel vej-trum)
vero P d.
enim ? v d.
X.\x V tu tamen
a. d. P «a'
Romano v d.
perferri 4^ prcjerri
Servio. L. Ca;far v L. Servio Cajar
vero certum habeto v certe kabeo
efiTet V d.
fi V cum
Vale P d.
cognoffe P cognojcire
certo P certe
nialint v malvermt
hoc tempore v d.
Pridie Nonas Quintiles P 4^ <:'. v
^iinliles. Vale.
Septimo Decimo v Decima Jepfima
Hirtii v et Hircius 4 Hittius
p. I.
265 22 paffuum 4^ pajfus
24 Silani Py?/7. zV/aw vjed \> Silanii
26 arbitrabatur v, 4^ arbitrabamur
27 duas V </.
266 I contineri 4^ continere
2 quoniam P 4^ quando
3continebat ; neque u retinebat nihil
4 habere v d.
7 tranfivimus tranjimus
9 concurrit P v cucurrit
10 etfi YJed1 ego V d.
12 tricefimam-quintam v XX'3 quingentos v, 4^ d.
— ultra V ultimam
H circuire P circumire
>5 averfos v ad-verjos
16 aggrederentur v egrederentur
— efle V d.
»7 equumvequitatum
23 circuibantur 4^ circumioantur
24 vel v d.
26 complures v quamplures
29 eodem ^ eo denique
pugnatum v pugnandum
3' ea V eadem
rediit 4^ redit
— unde V ex quihus
33 fuarum v d.
267 1 prajtorianarum "2 \ prestoriarum (ct
prima manu) pratorianarum (aje»
cunda)
2 fexaginta v 4— A. d. xii. Kal. Maii, ex caftris. P:; d. \ J. d. XII. Kal. Maii
7 Caftulonenfis v Cajlinolenjts
— tenuit 4^ renuit
— nunc V d.
9C\\\\ V d.
difpofiti V dijpojitis
12 creberrime v celerrime
13 moveas 4^ moijeare
»4 videre v njideri
oderunt adeo v d.
20 tutum me vji/
22 me V d.
24 dilexi 4^ ipji
>~ mihi V d.
25 juffus V -vifus
26 eo feci v d.
28 dominatione v dominantt
— id V d.
30 quod 4^ quo
31 literis P v, 4^ littrisjuii
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 509/537
VARIi^ LECTIONES.p. 1.
z68 2
6
7
8lo
>3
>S
i6
I8
20
21
23
25
28
29
269 3
j7
12
»3
16
18
»9
20
22
23
25
26
27
28
29
30
270 3
7
910
Hteras t/ d.
Senatui v adfenatum
num V nunc
poteram v poteramus
conditione -^ condiSlione
pro concione v per concionttn
contentiones v\ conciones
quidquam putare v quicquam puta-
'vere
fim vfum
ftudeo V cupio
fim V fumQuod i|/ ^idQuaeres v, 4- ^as res
aeflimem v exifiimem
recefTurus Y v, \ difceffurus
in Italiam v d.
magis 4' d.
tali 4 tf^i
mili
P mihi (fed in marg. ahal,
man," mijit") V mift
XVII P XII vd.
Vale P d.
coaflo t; auSlo i}/ coaSii
Kal. Juniis v d,
Bogudis \r Bogutis
bene v peneque
turpiflime v d.
loci \joci
prorogavit \ arrogavif
biennii v d.
Illa vero jam P Illud etiam
et P Hac
Pompeianum ^ Pompeianum ohjecit
quia V quidepreflus v oppreffus
conjefti P v colkai
abripcretur v, 4 arriperetur
defodit V perfodit
quiritanti P 4' queritanli
fum V fum inclamaret
etiam ? et -^, d.
in his i|/ in iis
auftionum V d. v auSiionem
objecit V, 4' ahjecit
prasftat P v refat
denarios v denario
quingenos 4 quingetitos
daturum » diSiurus
ullum ij/ ullammehercules ; nec v et mehercule
utpote V, 4/ ut puta
quoque v, -i^ d.
urfit me 4 ujftt
fibi V d.
270
271
1.
I T
12
13
Hi?»7
22
23
25
27
2
5
7
8
9
10
1
»5
16
20
21
26
27
28
30
272 I
3
5
7
8
9
10
»3
»?
16
17
1819
22
25
ullis u ////«/
debetis 4 dehitis
imperafletis v imperaffet
fi, quod V Sed quod \ fi quid
meav ea
quoquam • fupplicio -^ d.
Gallum Cornelium v Balhum
Corduba P 4 Corduh<s
Si valeo v d.
novem v quatuor
veterani v 'veterani milites
ego non v d.
diicufliflem v excejftffem
et Y d.
fimiles, palparer plane P dijfiimilis ei
parere (" dis"Jup. lin. ah al. man.)
Vfmul pahnarem aJ/ fimilis palma
rerum
commeatua P commeatum
verebar P njidehar (in marg. ah aLmanu 'verehar)
binis tabellariis P «^, 4' hinos tabella'
rios
impofitis P V impofui
Odlaviano v OilaTjio
ab omni v a
Lufitania legiones \ Lufitana re-
gione
concifum v confufum
Peducasum P Peduceum v Padercnm \>
Poducaum
Carfulenum P Carfuleum
cepiflet V cepffem
concifam v concujfam
*? d.
P. P 4 Pupilli
legione 4 d.
feptima v d.
defcenlurum 4 dijcejfurum
L. V per L.
fenatus v d.
volunt P V 'vuh
xvri V XirNeque 1; Nullof
autcm V d.
propterea quia v praterea
proximis \ promijp.s
nam neque u numnihil
ad me veniri P Utter.tj ad v.e <venire
quadragefimo v quartoomnia v d.
nuntienturi; nuncientur. Fale*
fi —— valeo V 4 '''•
eos V eas
Qjiq 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 510/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
272 27 Antonianos •\> Jntonios
29 fecundam P Al. quintam (in marg.)
30 Nam P i^am ut
273 1 deceflit P di/cejjit, ad eum conjluxit.
— * P XXX cohortes (in marg. al, tnili-
iusj
2 et equites v d.
3 his V eo
4 quod 4' et
8 reipublicae v pop. Tlom.
9 ofRcii V, -v}/ d.
— mutuo P mutui
1 1 utroque ^ utraque
13 fint ? /unt
16 enim P autem v etiatn
\ 7 abs V ex
p. 1-
273 17 digmtatem<l'
gleriam et dignitatm
1 8 perpetuo v perpetua
19 et ? d.
21 perfpefta 4/ /i?r/>/?^i
23 D. XI P VI.
\ XII25 Senat. Pop. V pr. tr.pl. /e.
27 Si —— valeo t/ d.
— bene eft P d.
274 I civibus confervandis \ civilibus ob-
/ervandis
4 confcripti \ con/criptos
5 omiflis \ amJ/Jis
6 diflcnfione v de/en/ione
8 III t», 4. ////
9 Valete P d.
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L l B E R XL
Edit. Olivet. MSS. V x},-^
p-
275
276
1. p. 1.
2 fimus ^ /umus 276 9
4 neqne v nullam 1
— mihi Y d. 14
5 neque v neque ullum 16
6 Quod P-(J/^orum 1
7 atque -vj/ a/ —9 relinquerentur f linquerentur 20
11 reliquifque j/ f^/fr//f«* 21
12 Hasc fe f, 4^ ^'i?^ »»« 22
13 infeftatio v/(?<?«//o 24
15 interdicamur P 4^ interdicatur 2;
19 Succurret v Succurreret 26
20 expedlemus 4* expefiamus29
1 Cscilium 4- Ceelium 30
2 tempore P ;'« tempore z']'] 7
3 Pro Caffio et te P Et fro ie qutdem 9
CaJJi 10
5 refcribaiis v, ^/cribatis \ 1
invidiam 4" injuriam unquam
flatuerem v Jlatuerem. Vale
fcripfiflemus v, 4^ con/crip/i/femus
jam Vjam etiam
fimus v/umus
noflri t* Ko/?r» non
quos -x]/ ^«o^'
participes \ principes
nOS tUtOS y /«/ff
te P etiam v d.
poffe V, \ credere
nec quidquam 4^ nequicquam
credidimus v, -^ credimus
eft V ejjet
Vale P d.
Si vales, bene eft P 1;, 4^ d,
ztcvd.
lacefTivimus P f, 4^ lacejjimui
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 511/537
VARIi^ LECTIONES.p
277
278
279
280
1.
1 miraturum P minaturum
I 2 credidimus ^ credimus
14 doleamus v doceamus %}/ non debea-
mus
15 imperatis t/ ///;/>^/rfl//i
ig iracundiam v iram
20 non P nec
22 AtQ.td.QrQ \ decemere
24 noftrum v d.
•— eH V eji ab
25 liber v libera
28 nos 4' d,
I aftimemus v putamus
4 ut falva V fdlutaria
5 Pridie Y \ d.
6 Sextiles v Sextiles. Vale
10 ProgrefTus P ProfeBus
— Inalpinos P^ Tranfalpims
1 2 efficere v reficere
1 3 nam v </.
14 bellicofiflimis 1}/ ^f///Vo//J
1 6 facies •i/facias
17 ValeP^.
19 a 4/ ^(^
20 commoraretur v moraretur
21 tuto P tutum
22 rediret w veniret
23 a. d. P <J</
25 ea de te w eadem maxime
-— optabam P volebam v hortabar
26 Quare t» ^z/a
27 hortatorem v hortationem
7 fpem reliquam nullam P reliquum
nihtl
10 domminatu v}/ w^/a
13 cum V enim -^ d.
— hortatione 4' cohortatione
1 4 fcripfi \> dixi
16 et gloriam v d.
17 me cum v me ejfe tum
1 8 ipfe V ipfi
1 9 velim V \ velim me
20 Vale ^ V d.
24 Quod -^ ^id25 te mihi u »j^ //^/
29 fenatus P et fenatus
— a. d. P w a</
30 xiii i/ 4.
— referre
\deferre
9 augendam v d.
16 cognofle «; </. i|/ cognofcere
i8 tamen u ?Wf
1 9 velim P Wo
p. 1.
280 22 publico P pri^vato (in marg. **fui-i
l,co"J
23 etiam eft ? ftt v, \> etiam et
— et darior v d.
—et adolefcentem P et me etiam adu'
lefcentem
27 tuos V d.
29 falutem vfummam
3 I audoritas v loluntas
281 2 proxime V /roA:?'»;5
3 atque animatus debes P fit anmustuus uti debet -i^ feu animatus de-
bes
7 tua^J/
tuus
— at ad te V ad me ut
8 fcriberem \ fribere
10 qui quid v qui 4' quicquid
— nihil dum v nondum -^ nihil
I 5 antea 4^ ante a
18 ardor 4^ amor
— odioque v odiumque
20 debemus, quid vfolemus. ^id24 Fac valeas v, -^ Vale
27 auftoritate v autem
282 2 eum V, 4^ enim
3 elabatur 4- delabatur
^ te V d
5poflic V 'velit
6 perfpicere v profpicere
7 Neque hsc v A'Vr hoe
8 advertere F v, 4^ animad-vertere
— perfuafiflimum eft w/fr/wtf/?
— Lepidum t/ Aftnium et Lepidum
I 3 Regii. ti Rpgiis. Vale
»7 fi malle me P v, ^* ^^<^ /«»?^«
/V/ hoc tempore (non 'videantur hac
dici caufa ftmulationis) mallem ««•
hercule
22 quam potero v potero 4^ d.
25 injiciat v nunciata
— vacivitas P novitas (fup. lin.) \ va»
cuitas
26 commendari 4^ committi
27 parvulam manumpeditum u parvam
manum militum
30 difficillimo 4^ '/•
»83 2 fint vy««/
— fi recipitur v d.
3 decurfionibus v decurforibus
4 quas incurreret v quihus incurrit
8 imperari v impetrari
11 ne 4^ non
13 acceffi, H-S 4" a(ceff>ff"n
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 512/537
VARIiE LECTIONES.p- 1.
283 13
'5
19
285
20
24
284
5
6
7
10
1
1215
18
19
20
22
2428
2
3
4
9lO
II
»5
18
19
20
21
27
28
29
3«
32
33
Tantu.n P Tantummodo
nunc t;^"a« -^ d.
me V </.
fenferis ^ fenferis. Vale
Dertona P Derthoma v de Bertona
,], d.
D. Brutus ij/ M. Brutus
adhuc i)/ ^.
ejus -^fuis
deterrere v decernere
Pridie P //. ^ d.
finibus Stadellenfium P de finibtts
StauUenfum v finibus Cufiieknfim
-^ d.
epiftolas v litteras
Flacco 4' <*'•
T. Vibii V tuus
perfpicias v injpicias
tua P ijefira
Romam Pt^, ij/
Romteut V, \ d.
fafti vfraili
exillimant v, i]/ exifiimatur
popuii \> populi Romani
fit ? eft
ne V pro eo nt
fcribere v fcribere. Vale
fugiet -i^fugit
potui. Eram v, \ poteram
Caefari non credebam v d.
collocutus effcm P locutusfuiffem
Poftero P Pofiera ^ Pofiridie
acceptae •\> acceptata
fecit f, i|/ d.
iit \ ut
iit V d.
prius quam P d.
Jacet ij/ Latet
M. vd.
Etiam n]/ f^
pofiiet v poffent
ftatini V d.
Pollentiam v d,
eo V d.
Hora P Ille hora nona
equitibus P equitibus optinehat, Exquo
exercitum -^ d.
confidimus v credimus
fe V d.
dabitur v datur
concordia \ fidt
nihil V d.
et ab P cum
p. 1.
28; 34286 2
7
8
288
10
12
»4
16
19
22
2425
28
287 3
8
1
14
18
»9
24
27
28
67
8
16
25
27
289 9
290
'5
16
24
25
26
2728
5
6
8
reliquifque P reliquts
comparabant P compararunt
mihi V nihil
"O^yxvet V O^avianus
enim v, 4' non enim id
diffolutum V confultum
exploratae vifloriae v, 4/ explorata
Viiicria
Mutina V, \1/ Mutina
tanquam cm.ixi^c^y(ta^ v tum quafi ani-
hilata -i^ Sejani acbala
videantur ^ ijiientior
conditione <]/ cundiStione
valde V, 4/ unde
iftic •4' fthuc
renatum P renovatum
retexunt \ retexerunt
fuperiora vfuperiores
ad V de
aciliora vfeliciora
ne extimefcani P f , •4' non extimef-
co ; in quo
Vale P d.
Planco V plura
perge -^ perage
et jam \ etiam
et quidem v equidem
opto 4^ exopto
follicitudinis \'foIitudinis
loco P locofuo
impedit v impediat
ejus 4/ fua
mea \ tua,
contigit V Roma contigit
cum P qunndoquibus P quis
eas V d.
ambitus •4' amhitu
extar P excitare (in marg* al ai. m,
'^exifiere'^) "^ excitari
Volumnioque v Vclumioque
fufpicabamur ^ fufpicabantur
indiceret \ induceret
vivo, imperatortm v uno impera»
tore
XI in Kal. Jun. v d.
Vicetini v, 4^ Vicentini
a te V d.
rempublicam v repuh.
inertiflimum v ineptiffimum
Jun. P Jan.
narravit P f , 4' narrat
fane \fanum
fed 4^/*
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 513/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
290 13
14
15
21
27
291 2
4
5
8
9
»3
16
24
25
27
30
292 4
6
8
10
13
21
23
27
6
10
1
13
16
21
22
24
26
27
293
-94
3
6
910
»3
17
18
20
21
veftrum P nojlrutn
nondum -^ d.
tuo V quo
ne 72^ /a
Syllanis -^, SHlam
habuit y haluerit
fcire u </.
Vale P .; d.
Eporedia P ab Eporedia v, -^ d.
qui funt v d.
folum, aut V folum locutum putas,
aut
queri P dicit queri
iidem v idem
de his "4/ d.
ita valde i]/ d.
enim P v, 4' etenim
praecipis. S&di -^pracipis ut caveam,
Sed
neque metuam V nec metuo
et i/, ^ fed
maxime P maxime conjiliis tuis ju-
mari, et
veflrum v nofirum
vobis i]/ nobis
Vale. Pridie P // 1- Pridie
Caii P C.fratris
fe V, \J/wf
Nutus tuus V Nutus <p Nitius
Vale V vd.
debebas v debebis
poterint V poterunt
Italia -v}/ Italiam
Eporedia P ab Eporeida i}/ </.
Narro v Parum
commode \ d,
ne y, t}/ «ca,
te V me
Sin P f , >|/ 5/ in
Servium v Servilium
non V d.
Vak P V d.
Id. Junias 4' ^.
quotidie ^/ </.
te V te fuhito
injucundum v nonjucundam
commune v d.
adeflet v adejfent
XIV Kal. Quint. -vj/ d,
&t V te
arceflant -4/ accerfant
ita V d.
hominibus -^ d.
detis "4/ <?(f<///»/
p. 1.
295 7
910
14
16
19
21
I
3
296
297
298
4
9
10
II
12
»3
»5
16
18
19
23
24
27
31
32
34I
91
'3
17
18
»9
22
24
25
28
I
4
3
7
9
12
»3
cum V tum ego ''
novi P novi aliquid
refpondeo %)/ refpondeam
praeponam P -^ proponam
ifque V inde
agnovi v cognwi
diligeret v diligenter
funt \ Jint
X& \> d.
Tarento 4 tanto
quEC P vel qua >
communium v omnium
faepe \ d.
tum cum V tum \ tum ettm
<()tX6in.<piifx,ivii fcriberem v, 4^ philofC'
phum en adfcriberem
fuit V d.
quam v quaft
putaram \ putarim
prjeter v d.
et V ut
multo 4/ multa
maxime -^ pracipue
iides -^ fide
confliantia v d.
facias v d.
fint V Junt
liquido v, v]/ aliquando
quidem v equidem
foleo vfoleam
amici v amicitia
Ex 4, Et
nee te v, 4/ nec a te ,
Matius P Marius
fperaram \>Jperabam
non V d.
artibus V rebus
potuifie V pojfe
cum P quando
contulerint v, \ contuhrunt
patriam •4' patrite
perinde 4^ proinde
vicerint 4^ 'viderint
re V fere
pofl"ent 4^ pojffm
civibus V quibus
Pofl^um V Poffim
cum P 4^ quando
impunite P imfune
At V Ad
metu V metum
nobis P a nobis
Nullius P Nullis
defcifcam v, 4^ ^tfifam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 514/537
VARI^ LECTIONES.
298
I.
14 oppetcndam P v appetendam
15 {\iccenknt. V fuccen/erint
18 probat t/ /rc^a/ar
28 Casfaris viftorias J/ </.
31 mortui P -^ mortuo
—Caefare, petenti u Cafari repetenti ^/
Cafari repenti
299 I quod Casfar P de/ar me
3 cos P «•o/^a?
5 modeftia y molefiia
9 aliquis ^^ aliquid
P-
299
300
I.
12 lubenter t; lihenter
I 3dilige u diltges
15 Atticus -kj/ y^«/(?«/«/
19 vineretur ij/ wV^iJtffar
21 confilio 4/ y.
— dando ij/ dicendo
23 eundemne 4* eundem
2 ego u a'.
8 quidem ij/ a'.
10 ignota. V incognita
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R Xn.
Edit. Olivet.
p. 1.
301 2 nullum V, >]/ nullam
3 id eft, V et
4 vobis '4' fiohis
6 Manabat v, -^ Maneiat
8 comprefla P compreffum
— ad V id
9 tuti 1I//«/i^
10 Quanquam primumquidqueij/^aw
primum quique
11 ut V f^
16 defcribuntur P 4' ^i/^"'^"^'''*''
fl02 5 fua P libertatis nonfua
— recuperavit 4' reciperavit
6 cujus P «^ cujuf V ejus
•— refigere v refugert
13maximas curs v maxime caram
14 valeas. P vvaleas. Vale
1 7effet 4- ^
18 recuperare P m/^^r*
20 nequiflimum 4 nequifflme
— occifum w otiofum
2.Z in 4^ contra
MSS. P i;, 4*
p. I.
302 24 communicet P communicem
25 aflentiente 4^ abfente
27 fenatum -i^fenaiu
— venire licet v d.
— enim P d.
28 a. d. P y ad
— &? in
29 quam paratus P quem apparatut
— complures 4^ plt^res
303 I fuo more v, 4 <^.
2 profici 4 profiiifci
3 ut w </.
— enim t» </.
4 qnse ti </.
6 poffint f, \ poffunt
— Nec P «0«
10 non 4^ 'vero
1 1 veftro P nofiro
1 7 fi t< fed
19 perditis P deperditit
24 prxRahuar P V prtefiaiitur. Vale,
26 primum v proximum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 515/537
VARIiE LECTIONES.p-
303
30+
305
306
307
308
1.
27 pofuit P propofuit
28 parricidae V paricicia
30 furiofus \furiofum
1 fuit V, -^f eji
— cum P quoniam4 pollit V non pojjtt
8 dubitanter P v dubitant
1 1 interpretari v impetrari
16 difta P </(?rr^/a (gloffj
20 Quanquam P quam
22 quemque i|/ ya^w^am
26 nuUi \ nihil
zy concurritur v occurritur
30 in V d.
— Syriam \ Syria
31 quas nuntiantur i/ ^.
2 tam -^jam
3 Syriam ^^ <Syr/a
5 exiftimamini v exijlimavi
7 fama v d.1 Syria u Sjriam
1 2 habere P t/ */ hahere
1 celeritatem P celeritatem judicarentur
1 8 et copiis t/ ^.
21 belli V (/.
— reliqui P reliquum
23 Hirtius v d.
26 nifi u «0«
27 fignificat ? fgttifcarat
1 Caefar v d.
2 partim inertes v d.
4 confenfio 4/ confufia
10 poteris v poteras
12 fit t; ^13 ne 4' w «c«15 fi •\' ftn
16 Res P res enim
17 addudla difcrimen v deduSlacertamen
19 omnium v hominum
3quidem •vj/ ^.
5 noluifle ij/ voluiffe
6 Favebam et -^fa^veham etiam
7 etP d.
1 dum 4' d.
1 3 iftis -^ 'ipft^
— copiaeque t/ copiafque
17 Scelus y Cf//«j
1 9 cognofTe P » cognofere
27 propofno v pro pit^$.
— fumma \l/ Jummam3 facit -^fecit
5 enim 4^ autem
8 cum 4^ ^'Zc</
II ut w «/ ««
ToM. VII.
p- 1.
308 12 procedant vfuccedant
— te V d.
»3 non f/ ^.
21 fpe -^fpes
22 magnum 4^ d.
23 Lepidi 4^ Lelii
25 nuntio v nuntio proKUntianlt
26 Maii P V Maiis
27 omnes v d.
309 I titubatum P titubatum effet
3potuero \ potero
4 is P «/, 4^ d.
8 appropinquare v propinquart
10 arbitrabimur t/, 4/ arbitramur
1 viceramus v vicerimus
16 quidem v d.
18 quidem 4^ d.
22 hoftium V d.
25 Si valeo ? v, \' d.
26 Murcum P Marcum27 Viri fortes 4^ d.
— optimique 4^ optimofqut
29 Caicilius 4^ Calius
30 quatuorque fcito 4^ d.
310 I cohortatione v exhortatione
2 eft in te P t/, 4^ opus
i— firma v d.
5Taricheis v Caricheis
7 Si valeo V v, \f d.
9 et noftri et v eft nojlree
12 oppreffa republica v oppreffatn rm-
fublicam
H eduxerat v adduxerat
»7 voluerint P 'vokerunt
»9 meos V nojlros20 Habeo P t/, 4^ Habui
21 fum V d.
23 nullum 4/ ullum
25 exercitus P 4^ exercitum
29 animadvertis P v animaduerteris
3» M urci P Marci -^ Mucii
311 1 egerim 4^ egerit
12 Fac cartris 4^ d.
»5
16
21
23
25
26
28
Maii P V Maiis
Si valeo ? v,'\> d.
reipublica; v reipublic^ caufa
gaudemus v gaudeamus
vivemus v njiveremus
tenebris comperifti v tenebaris com'
parafihabebimus v, \ habetnus
ferviremus v, •\> fervi efjemus
illa 11 illa qucE
ipfe tuo V in petit»
R rr
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 516/537
y A R l JE LECTIONES.p. !•
311 30 (\m\\\3i V /imul
212 2 il&h^nx. -^ de bene
5 me i|/ d.
— ad 4/ a'.
6 probavimus -vV probahimuj
\ 2 non P u </.
— Corycum P v Corinthum ^ Coritum
I 5 Bithynia •J/Libitinia
— Turulius P Turillius
1 7 celerrime y celeriter
18 Laodiceni •v]/ Laudiceni
— arceflierunt v accerjierunt
23 millium t/ militum
24 riesATa» ^ V d,
25 tetradrachmis >}/ ietrachims
— triticum v, %]/ </.
29 Volo igitur vos P •<p Te 'uolo v et velo
30 nobis expediri P iter vebii expedire v,
4- iter nobis expediri
— confidere P coiijido
31 vale V d.
— a Crommyacride Y v ac Romani la-
cride
313 5ampliufque •\' amplius quam
9 rei 4* ^^i gratia
1 2 profligata -v}/ profiigata
— cum quidem P \ quandoquidem
I 5 etiam Y v, \ ejfe
16 vobis v «0^//
17 quam valde defperaverint u dcfperO'
•verunt
1 8 et quidem P Eqiddem
1 9 fcripfi P fcripji, quam reuera furere
inveni. quod vero aliquid de his
fcripji, (a manu fecunda)
— noli : mira •4' noliJn iras
20 moverunt v, 4' d.
21 contemptione -vj/ conteniione
23 tum v tam
25 receperunt v receperint
28 pati V, -i/ putsri
— utile :;«'.
31 Quoniam P v quando
314 4 huc -v]/ i^tr
7 profpexiili -v}/ perfpexijli-
— dum :; ij'.
— venient 4' veniunt
9 confifus 4 confufus
— eft t- i.
1 1 habet f d.
23 exegeram » exegeras
25 reique n reipuhlica
26 aliter P f ^z//m (aliterfup. lin.)
30 Bruti f Brutui
p. I.
314 33 deleftus •vj/ deleRum
315 4 a Dolabella -vj/ </,
6 Antoniis t|/ Antoni»
I5 tua t< /ai
17 IV. P XIllI. V XlII-\>d.
— Jun. V Jan. -»1/ </.
— Pergae v Perge 4 ^.
20 Si valeo P d.
— ego 4 equidem
23 celerrime pofTent t^ celeberrime poffei
4 celerrime pojfei
25 et t^, 4^ '''•
26 ac divenditis t< d.
316 I primum v ob rem primum
— de omni re P f «^.
2 eflet 4 efi
3 complures v d. -^ quam plures
5proquseftor 4 quafior
6 Rhodum 4 Rbodium
9 confulibus t/, 4 «i.
19 omni V ejus
21 zm-phorum V, -^ amphorarum
22 cuni contumelia i^ contumelias
23 noftia i}/ z^f/^ra
27 in P (/.
— pravitate -^ importunitate
31 nec 4* ne
33 docebantur v dicehantur
34 ante ? ad v d.
317 I tanique 4" tantaque
4 five V fne
5 furore V furer
— potentia t^, -i^ patieniia
— antea P ante
7 veftra P 4 nofira
— noftro P ex nofiro
10 voluerunt v, 4 ^oluerunt
1 Ros V eos
21 regio 4 mare
22 Cyprumque P v, 4" -^giptumque
27 omnibufque cum v omnibus 4* e«»«i'
28 provinciam 4 ^-
318 6 fuo 4 'J'-
7 profugifle P perfugiffe
9 k V ex
1 2 Laodicea t/ Laodicea
14 Quarto Pergae v, 4 ^'
17 Si vales, bene eft P v </.
— a. d. P «<s'
21 noftro V veflro
24 adeo V ideo
25 eft 4 '''•
30 vifere P v vidtre
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 517/537
VARIiE LECTIONES.p-
319
320
I.
30
2
5
6
13
H16
20
22
27
I
2
5
9
»3
»S
18
»9
20
25
27
28
2
4
78
12
H»5
16
»7
z6
322 2
321
10
II
13
H»7
18
etiam 4/ d.
erit t/ d'.
non 4/ «^f
ageretis i]/ egeritis
quam i|/ ^ua
qui P y, -vl/ y///V
quin %!/ ^«/V
tibi 4' tibi omnes
quo P 4/ f»«</
tua V d.
Video P V quia video
nadum v naSlis
indodo \ doiio
rem minus probatis 4^ res minus pro-
babilis
folitudine P \ follicitudine
intelligam v intelligis
paucos \ paucis
Vale V d.
ea V d.
Animum adverti v, 4^ Animadverti
nunquam v nonnunquam
et V ut
gratiflimae mihi 4^ d.
fis i^ Jit
fed pax 4^ d.
deledlent P ^ dele5lant
ludis t/, 4/ Itidos
et P d.
Vale V d.
\nY d.
mihi V quidem mihi
Non efle v d.
verebar ut P Sed ne v, -^ verebar
ne
fugiet vfugarum
tuos 4- nos
Vale V d.
liters 4/ litera fuerunt
Sinueflanum v Sinuejfarium
diverforiolum v, 4* diuerfiolum
feret vferret
reddideris v. 4/ redieris' r> \ / ,
7TZ4V7K 'ZITf . -TmiTCaV V Ct.
poflum V pofjim
ut y »/ /a
etiam P d.
Vale t) d.
Caius Anicius P Caffius Canitius v
Caius Canaiius
G?t V efi profe^ns
ei V et
ipfe 4- d.
P-
322
323
32+
1.
»9
21
22
23
24
3
»5
«7
23
28
3
47
8
10
16
18
'9
31
325
326
3
9
19
22
23
24
25
27
2
3
6
9
>3
20
24
27
28
29
327 3
4
5
fenatoribus v d.
et V, 4^ e/ /^
Hoc 4^ HacId i/, 4^ d.
Da Valeas 4" d.
nollro 4/ r^y?ro
A. d. P Jdfenatus v fenatus autem
obtinerent v obinent
potefl: V poffit
excufes. P excufes. Vale.
Stratorius v Tartorius 4* Tratenius
eo P ea
funt ^ fint
Rerum P v Hic nova incipit Epif-
tola
mitti V d.
fidlum \faBumcomprehenderit P qua comprehen»
derit
A. d. VII ? JdFIquas V d.
fibi P d.
et V etiam
Sed melius 4^ d.
Stratorium P Traiierium v, 4^ '^ra'
iorium
potes. ? potes. Vale.
rempublicam v republica
Pinarium v Primarium
negotiaque v d.
noftri V mei
plurimum \ plurium
Facies v Facias
Pinarii v Pinnarii
Vale V d.
Liberalibus v Liheralius 4/ Trallibut
altero vicefimo die P alier
ipfo \ d.
Calvifii V Clavifii
a. d. XIII ? ad lO 4^ «^ 3
Januarii v Januarias
certa v certe
jam 4" ^-
illud P d.
caecum P t/, 4^ gracum
Etefiae v Ephefia
profequi v perfequi
tribules triiulos
tentaret v, \ tentare
conjeci v, \ confeci
primum ^ primus
ad illud P illud v d. ^ illuc
R rr 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 518/537
VARIiE LECTIONES.p. ].
327 10 tanta perturbatione v tantam ^ertur-
baticnem
1 1 affert v defert
13 nos 4/ d.
1
magno v ut magm18 Lucceium P Lutium v Lucium
21 reipublicae v refpublica
328 2 Turius P Tutius
5 Rubellium P f, 4" ^tibelinum
6 oratione i|/ ratione
7 liberalitate n libertate
1 liberalitatem v lihertatem
13 Turium P Thulum i^ EroiententU'
rium
14 eos t;, 4' ^w a w?
17 te eciam v d.
19 ttvex
20 equiti Romano ^ 4* fjuitis Romani
27 Vale V d.
329 4 nimis v, 4 minu;—- Metuifti viderere 4* *'•
7 femper 4 d.
g id? d.
10 appellaretur v, 4 appellaret
1 H- S P ^.
— de H-S lacc P X.
14 cenfeo f ^-f/^^^i
17 me V, 4 *^'
18 neque v, 4 '^*
19 facillimo 4/'«"^/''«'«
20 Vale t/ <^.
22 notiflima funt P d.
23 Populo Romano v republica
25 Gabinio 4 Gabino
26 quod defendiffct v d.
330 2 delefter v dele£ior
— puto V dubifo
3 eum tibi v hunc
— commendem v, 4 commendarim
— caufas P V caufam -i^ Caifa
6 libertos 4 Hberos
330 7 ent V /«m/
1 1 diftum V a te diSium
1 fcribendo P f, 4 adfcrihendum
14 tum 1> r2^;9I
1
illi V,
4'/^0
1 6 tum P t; rf'.
— ut P t/, 4 «' '«»*
— re P t; ^.
19 maximo v d..
20 Cura ut valeas P 4 Vale v d.
2 2 praeter v propter
— literas P literas defert
2"] poflim -^ poffum
29 detur V datur
3 1 oportebat v oporteret
331 2 im^xxdens -^ tu quidem impudens
4 diftinebar v, 4 dejiinabar
6 diftineor v dijiinor -^ defiin&or
7 videntur 4^ ^»
10 ut "4d.
1 ofRciis 4^ o^^/o
1 3Cherippus t< Carippus -^ Cerippus
1 5 mihi P d.
\6 zc V nec
18 neque 4 "e
24 Attio P An>hioco v ji^io
25 Stratorius P Antonius v Tratorius "4
Tritonius
— P. i/ ^«//0
— Lucceio P 4^ Lucio (fed e fcribitur
fup, c ab al. m.) v Lttceio
26 fum vjim
30 Lucceio P Luceio -^ Luccio
— obtemperavit v ohtemperawrit
33 arbitrarere -4 arbitrarer
332 3 etiam v d.
4 digni Y V., -^ d.
5 comparandi 4 comparmoranS
7 exemplo v ipfo
9 Vale V d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 519/537
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R XIIL
Edit. Olivet. MSS. F P u,%f/
p- 1. P-I.
333 2 conftlterat P conjiaret 335 21
animi i]/ '^» 24
3 zvi V d.
4 accepifti P v recepijlt 25
5 tua P d. 336 I
7 quod 4' y'!"''^ 2
10 agam nunc. Ac P v,^J/
fl^a«?. iV««f
ad9
'3
HPatrone 4' Patrono
Hi? vehementer \ multum
i8 fuorum vfocicrum 18
»9 Etiam 4' Eijam 22
Phsedro v Phadrie 24
334 5impediri \ impedire 26
Idem V, \> Eidem 27— ut V d. 31
8 fi jam plane tua v /ua phne
lO des humaniiatem v d.
— tuam 4^ ^' —H Patronis P d. 32
»5 orationem et 4^ oratienis 337 4
»9 quam u quanquam 5
20 contentionem generationem 6
21 eaeterifque v caterique —— deleftant, non v deledai. Nam II
24 Pomponium Atticum v Pompeium
Athicum
12
16
32 illiberalem P v liberakm 21
34 fcribas v fcribis 24
335 I v7refx.ynf^uTto-f*c» v d. 26
2 Prius V Plus 28
6 Caio Aviano P Gaio Avicino 3«
— Evandro v Suandro 338 I
9 ei V paululum ei 2
10 ei P tfus 3— remigrare v remigare 412 interfit v intereji 5
»4 Vale V d. H16
FufiumF
V
Fuffium 17— unum F d. 18
— intimis P vicinis 20
20 Ipfum praeterea F Propttrta 27
Vale t/ </.
municipibus Volaterranls v munici"
cipiis Volteranis
meo i]/ </.
retulerunt v retulerant
nec in laboribus t/, i]/ laboribufque
funt P rt'.
in 4 '^-
Volaterranum v Voheranum 4/ Volater-
raneum
fecutus 4 confecutus
fcripta P ^i6ta
etiam P u </.
Volaterranos i» Volteranos
ego t; ^r^o
opibus V operibus
facultatem P bonitatem (polejiatem
fup. lin.J
hoc P in hoc
Volaterranos v Volteranos
Volaterranis v Volteranis
eorum 4^ d.
poffumus V, \ pojfemus
Vale vd.
impedio v impedii 4^ impendli
pro V d.
Curtio 4* ^utio
Volaterrano v Volterano
amifla 4^ omijfa
dividatur v di^viditur
apud te V d.
cum V meum cum
Hoc V et ex
Vale V d.
OrC3E 4" </•
Si valeo ? v,-i^ d.
me et P d.
adhibet P v, 4^ cuihibetur
eamv ea
et V ut
graviflimam v gratijjimam
non V 'vtrbis noji
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 520/537
VARIiE LECTIONES.
340
p. 1.
338 31
339 4
8
9
10
iz
I?
16
17
iS
22
23
27
3
7
9
13
15
18
»9
24
27
28
32
6
7
8
12
15
18
21
341
242
343
23
3
6
1
12
14
16
'7
»9
24
28
410
»3
H17
exprompferis P v, •\' exprejferis
jd u d.
Cura ut valeas 4/ Curabo. Vale
P. Cornelius P Cornelius (Hic incipit
nova Epijlola)
quanto opere P quantopere
quam primum v d.
Galliam v Gallia
me 4' fio^
Atellani 4" ^tellnrii
efTet V eji
laborarem t» laborem
tuo 4' d.
fum Pyf7«
mea 4^ tnei
nos t; afOJ
erga P et erga
etfi i-yJ
me 4^ d.
habeam v Habebam
affirmanti v affirmanti arbitranti
plurimum v quamplurimum
fit mihi V d.
judicemus vjudices
cum P t), 4^ quando
Vale V d.
homines v d.
cogDofTet P t», 4^ cDgnofceret
filia V, -^familia
Laberio v 'Liberio
aeftimationem v exiftimationetn
et affignationes v d,
poterit 4^ potuerit
Albino V Albano ^ Albinio
Laberiana v Liberiana
fatisfecerit per ? fatisfeceris pro
mea 4^ ea
fua V fui
Bithynicae 4^ Bithynia
focietas P d.
maxima P maxime
primifque P v primis
filius, Men. P 4^ Memmiifilius vMeii
filius
Pupium P Pompeium
tueare 4^ tueri
iis 4^ d.
Vale V d.
eum V d.
de 4^ o-d
augerent P v auxerunt
focietates v focietate
caufa V, 4^ '^'
jam —— reipublicse v d.
p- 1.
343 22 mihi d.
25 promitto, in meque P ex me
27 cupiditate v commoditate
29 ego P d.
33 effec;{re \ efficere
34 illud 4^ d.
344 4 Vale V d.
8 non folum v d.
I I farta v facrata ^ fanSla
\Z CO.ifirtuot t/ conftitui
16 Mamercum P Mancium n, 4^ Mantr-
tium
23 eo 4^ d.
27 Casfium P Calium
345 I Bruto 4^ -O' Bruto
3potui -j' potui tibi
4 Fufidium v Furfidium
6 hanc i/, 4^ ««'s' hanc
9 praeterea v propterea
I 2 legatione y legione
14 id V ^.
I 8 Vale V ^.
19 Bruto 4^ D. Bruto
2! officii 4^ i^a/V
26 commodaveris t/, 4^ commendaveris
346 2 Titio P 4/ Titione v Ticione
5 P. P F«////«j
13 L. P^.
I 5 Vale V d.
17 Prscilium Y v Protilium \ Publiutn
Retilium
22 Hem P Sed v, ^ En
23 foliti funt V, \ folitus eft
347 I A;* ' £|Wov a^ere ^^» ci« fu&Soy^» tV«-
9-6V 1/, 4/ (?'.
2 Audiebam P v Audiebamus
3'
Ay^KifASiW , JK* t/j ff-e i-^t^vui ih «7r*|
«;, •4' -^'
^
4 'Sli vi^iXn ciiasAtiys fAt^cMvoc P ^.
5 iidem me confolantur P t^, 4^ id me
confolatur
6 etiamnum P et inani
7 M^ |W«» Dtcarss^ei ys >^ ««^««Js Si^Ae(f«;j»
V, 4^ '^-
8 'A»^as (ff>^ fe|«J T<, xuf fosref^ivoiai TffV-
9-si^ f/, 4^ d.
10 Eug/^(^»' t; d.
I I M<£7zj a^cpirtjv, o?tg a^ ou/tm az(pos f d.
I 3 a«ji(o4 imtSo^i^ ^ omtxru v d.
14 Aih ei^i^^uetv, j^ i)'?rei^o^ov'i^f.t,lvuj K,^Ufvd.
17 comprehenderis t» ««//^if^mV
20 Vale V d.
23 plurimum ^'/^/«««f
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 521/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
347 23 cum V d.
24. optime V, \> per me
29 eo V, ij/ d.
30 quod V, 4' quo
3 I putabat V fulavit
348 8 arbitrarer P arbitrer
10 et libenter dedi P d.
11 id -^/ </.
I 2 mei i]/ «)M«7
I 3 eram •4' ^»'w
I 5 Diodoto P Doao (DiodoYO fup. lin.
ab al. m.)
18 PofTe P quod pojfe
21 multo V, -4/ ^.
23 id !^, 4^ id mihi
24 gratum. Y gratum. Vale.
25 Manius n, \ Mar:us
— Patris 4 Patras
27 venit u, 4 "veHi
28 Patris y Patras
— proxime v proximo
349 3 forte cognoHi v cognomjii
4 humanitate P £/ humanitate
5 per fe ipfum P ipfe perfe
8 poft mea "? praterea v, ^ poflea.
I I indigeat 1]/ intelligat
1 5 M. t; iW«m'
20 Vale V i/.
\ 22 ut 4 aut
26 Attico "4/ ^///«
3 1 enim %]/ a'.
350 4 non fumme P nijifutnma
5tamen P d.
7 utrumque v utrum
1 1 piane v praclare
1vale t/ </.
15 Lyfone 4 Lifone
17 etiam P 4'.
23 tuerere •4' ^uere
27 intelliges n inteUigas
351 3 fludia fumma u, 4'^a<2'''«'y«'»»»«
5 Memmius 4 Menius
7 adoptavit v adoptaverit
'— at V d.
1 poftea u, 4/ ^.
12 et voluntatis 4 d.
14 ille negiigenter P indiligenter
15 faceres •]> feceris
17 Vale 11 «'.
19 Afciapone P Jfcalpone v A Serapone
20 cum F tum P </.
22 cum F tum
26 Vale V d.
352 4 in f, 4/ d.
p. 1.
352 6 Cybirae * Tibur
9 fuis 4 <''•
10 in V d.
1 ejus V, -^fuam
12 Avianum v Amanum— Hammonium P Hamonium
17 z.x.t V d.
Hammonium P Hamonium
20 pudentem v prudentem
23 Manlium v Manilium
27 Manlium v Manilium
353 I familiaris \familiaritas
Manlii v Manilii
4 cui 4 alicui
S Manlium v Manilium
6 juveris vfciveris
9 Vale V d.
11 tuo F P t^ meo
H Coflinii V CoJJini
»5 Anchialus F 4^ ^nchilaus
16 neceflariis F necejfarius
18 etPiT'.
» fuum P d.
»9
— poilem P V poffum
21 juveris ¥ juverit
24 Va!e P d.
354 2 vehementiffime fuifle 4 <^
3 enini v d.
6 efle V d.
7 maximas 4^ d.
/ 8 potuerunt -^f potuerittjt
9 deponeres v poneres
10 me 4/ ^.
14 arbitrabatur %]/ /jr^/Vr«/Hr
17 Kni^c^ue V nifi quia -^f ifque
18 confecutum v confecuturum
19 liberalitate ^ liberaliter
2D ut V et
— ut feceram 4^ d.
22 Vale V d.
24 Hagefaretus v Nagtrajetus \ Agijfa-
rettus
— Lariflseus F Larifaus v Lariofus -^
Lanjeus
— beneficiis 4 offciis
27 et familiarem ¥ d. P v etfamiliarem
meutn
31 te ¥ Je
— Vale ? V d.
355 3 quod 4^ quo
4 accepi, femper gravem v accepijfetn
pergra^vem
6 coniidere 4 coijidero
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 522/537
VARI^ LECTIONES.p. I.
355 7 et? ^ fe (fup. lin.)
8 magnum-(J/
tnagni
9 judicabat \>judicavit
14 Mindio P V Numidio
— Eli Y Eaveo-^ EUi
18 etv ut
24 Quod V Pre
25 M, V d.
26 arbitramur v arbitremur
28 bene v d.
3 1 cum \// iamen
~ illum '4/ ///ii*;
356 1 mea v fua
2 Vale V d.
8 vos foletis v 'voleiis 4' 'uc/fi/ it
— alio j; i» alio
9 Arianus P u Cymanus
— Hammonius P k Ammonius
12 {t V d.
— rem V d.
15 eft •4' //.
17 aliqnid Y v d.
18 multo P mihi
25 obtinente%J/ ohtiners
28 Vale P L a'.
357 3tamen t^ <r<ja/a
4 ago >}/ agam
6 mediocriter « </.
7 gratiflimum •^'^'•«/{^^^
8 te V </.
9 multo ^J/multa
1 2 ipfo Mefcinio v iflo Mejfmio
1 7 te t; in te
— quidem v qua:
19fatifdetur t/y«///J/f/
2 1 ineafque v in eafdem
24 fcripfi -^fcriptum
— id meque P id in me
27 jucundiffimo P v etjucundifjimo
— ad V d.
28 Nec 4/ ^^*-^
29 arbitror >]/ arbitrabor
— fuorum i }/ </ .
358 4 apud te 4' ^*
10 cum t; quando
1 videbitur -vj/ 'videbatur
1 2 fignifices t;, \'fgnificares
15 Vale P i.d'.
18 funt P V, ^ftnt
21 quam fcis v qua25 coeptum -vj/ acceptum
29 Expedlare ij/ expe£lant
359 5 patuit t;, 4//«r«//
6 T. P rf'.
P-
359
360
361
362
363
1.
6
14
16
»9
23
24
26
28
29
31
I
2
6
7
»3
«4
21
23
29
I
2
4
5
9
14
21
22
24
27
I
2
48
910
16
21
23
24
8
II
'3
16
21
22
forte vforte
plus \' poffum plus
an V a«/
velim V concedas
praee/ret ulli v pofjet illi
venire \ venit
continuo -i/ continuum
Teftametito v Tefiamentum
In t; vix
funt ii V fumptu
H-S XXX P t/, ij/ XXXftudiis -^f Jludio
pofiim V modo poffm \ nullam poffim
petiiflem P v, -i/ potuiffem
delituifle v delituiffem?
fumito V fummitto -^ fubmitto
quantum ipfum v quanto ipfe
me \' d.
quod P quo
quod auftoritate •vj/ d.
Vale V d.
Manlius P Manilius
Catinenfis P Athenienfs
quoniam P quando
dodlrinjeque v doilrinep
aderit v aberit
traftes v eum traSies
Vale V d.
perneceflarius v neceffarlus
addudus V dudus
cum P P tum
Clodios V, 4' Clodium
videar v 'videor
Sic V d.
ui? d.
patietur %}/ patiiur
Vale V d.
Otacilio i|/ Oiiacilio
fcripfi. Habet is vfcripfijii. Habes
Hilarus P Hilarius \> llarius
Demoftratus P 4/ Demonjlratus
Lilybetano v libitum ^/ Libitoni
Vale V d.
Caius Aveanus v Suavianus
praeter 4- propter
hofpitium t< officimn
Vale P V d.
quanta P quantum
num V non
revelli v repelli
eidem 4- ei
Gratiflimum 4^ Gratum
fibi f , 4^ </•
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 523/537
6
7
91
i6
V A R I ^ L E
p.' 1 •
363 2 2 Vale P t; </.
24 Caladlinum v Calatinum ^ CaJaili-
tnutn
26 delata -i/ relata
364 4 vehementer gratum •4' vehetneittl/-
Jtme gratum etjucundum
5 Vale P V d.
9 t&. V d.
10 jam inde u d.
1 1 Bruttius P Brutut
14 Bruttius P Brutttt
1 5 Vale P u ^.
17 Titurnia v, 4/ Tiiurina
18 Titurnius « Titurinut
20 fibi %!/ d'.
23 adjumento w d.
~ Vale P V d'. -
24 fuifle -if^fore
365 5perneceflarios v necejfariot
multas V multit
hasc V hoc
Vale P ., ^.
Lucceii P Liicii
Lucceium P Luceium
1 8 jam V tamen
19 liberalitate •^/ //^^r/«/^
2 1 per te 4' d.
— Lucceio P Luceio
25 tuis V d.
366 2 Lucceius P Luceiut
7 Lucceio P Luceio
8 fatisfaftures u/atiifa8urut
10 te v </.
1 1 Lucceii P Luceii
1 2 Lucceius P Luceiut
1 3 aut « et
1 5 Vale ?:;</.
18 tamen v jam
1 9 ea caufa v mea cau/a i^ ra:»/«
— declarare v declamare
22 cum P tum
27 negotia v d.
367 3Vale P V a'.
5tuis F P tuit literit v tui
— familiariffimi F v/amiliarijpmi mei
8 tamen F tum
\o negotia F negotii
12 gratiflimum F d.
1 3 ipfe F ego
14 idque
—— rogo ^' ^«
1 5 Vale ? V d.
18 Anchialum >]/ Anchilaum
25 dubitabat P dubitat
368 2 Zoilus P Coilutv Corlut
ToM. VIL
C T I N E S.
p. L
368 8 Vale » </.
12 folum V d.
18 Vale V </.
24 primus P 4' primum
369 I conftituta 4^ ccn/ecnta
3 Vale t; d.
5 Quintus ^ V d.
Sexti filius v Sextut tibi
10 unquam F nunquam
1 peto F cupio
19 qu3e F P K qua
20 Patris u Patras
22 quodque maximum F P quoq
maximus ^ quoque
370 I omnique F P omni
3ex niea 4^ pro mei
4 te V in te
13 Vale .. d.
'4 Regi il/ M. Regulo
15 Licinius F Luciniut P Lacinius
23 Vale P V d.
371 2 Lucio P y, 4^ Aulo
6 enim «; autem
7
912
372
373
Pariana P Pcricina ^ Patriana
1 3 commendarim v commendavi
15 Genucilium v Gemicilium
18 funtF Pv/»/— mea u magna
24 commodes «; ^.
25 focrus \/ociut
27 apparitione F P t; apparatione
28 Vale P « ^.
3 reP te
— Anneix P ^«/« t; Manucii
4 M. Anneium k Manucium
6 voluntatem -^ 'veluptatem
8 Anneium i- Manucium
9 petentibus ij/ polentibut
II in V ^;
1 6 fuit t; tion/uit
1 8 tuo v </.
24 Anneius v Manuciut
29 tuum t; d.
30 Vale P t» /2 Cluvius P Climiut
4 habet 4^ habeat
— meis V eit
8 nolim P 4^ ^olkm— Mylafiii t; P/^?//
9 Alabandenfes P%J/
Alabandes v AU-bandis
10 ecdici Mylafii v eolici uUat 4^ cedici
Sff
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 524/537
V A R l JE LECTIONES.p- I.
P- 1.
373 13 A^nhandenfes V. -^ j4/a6aKdes 376 24 verbis i^ d.
— ecdicos V eolicos — plane P d. (fed addilur in marg,)
14 mittere v d. 25 et F ut
•~ Philotes xj Phiktios \' Phtloties — ell 4/ quidem efl
—VTTo^i-yty.M V d. 26 Laenium F Lomium
1; hae V ^..
27 cum F tum
17 folvac • pecuniam v d. — plurimis 4/ pluribus
18 Caunii P Canini v Canuvii 377 I confuetudinis F confueludinetn
19 Id habuifle >}/ ^. 4 de P t,, 4^ ^-
21 depofnam V po^tam 5 atque etiam F atque
— ufuras V ufuras 6 habet F d.
22 conferventur v confervent 8 cognofces F cognofcas
23 noflri -4/ d. — te P ^.
24 is 4^ hls 10 Vale P t, ^.
26 Vale P t, ^. 1 4 eflet V efi
374 4 Anneium^ Manucium 16 quoque v d.
9 Ciliciam f Siciliam 17 quje fecerls t^ </.
10 Anneius t; Manucius -^ M. Annetus 1 9 Nero t; iJfro
II et P «/ 2 1 NyfcEOS V 'vifcos
1
3 Sardiano \ Sardiniano — Nero y 'vero1 5 Anneii v Manucii 23 Neronis v Varenis
19 Vale Pj;^. 24 Strabonem v hic incipit nova epiflola
21 Lucius V A. 25 caufam v opera
— Cuftidius P Cuflodius 26 nec 4^ ne
— tribulis v tribulus 378 6 etiam v d.
25 aqua i; a^ue — Vale V d.
375 3 familiarUas ffamiliaritatis 8 Terentio v Thermo
4 ejus vm 14 cum V d.
6 ut P </. 16 manfuetudine u «»/«£/«<//«*
7 impetret F impetres 18 \itvet
— ut "4/ ^/ — hac laude Hifponis v hanc laudem dif'
8 apud-t, ad ponere
— te vehementius ^ d. 22 ornaris v ornaveris
9 Vale P V //. 27 effe V d.
10 Munatio P Numatio — Vale V d.
1 1 Lucius LivineiusTrypho v A. Li-j/i- 379 I Propr. 4^ d.
neius Tripho 3 veflrae v nofira
17 perfpicere •4///'c/^/Vfr£' 6 moveret -^ moneret
23 Vale ? V d. 8 hoc v d.
24 Tito P Cito — animi v cum
376 1 inftituerit •v]/ infiituit 10 faceres -^/facies
2 erudito t, adolefcente erudito 1 5 cum P 4^ quando v quo
3 Nicsenfes t; Micenfes 1 7 te rogo atque v d.
8 plurimum v primum — oro V exoro
— {olv2.iur vfol^vantur 1 8 tegas 4^ regas
— Nicceenfium v Micenfum -^/ Nicenfium 19 ValeP V d.
9 Vale ti d'. 2 1 mea F d.
II Et P t/ i?// 23 Artemonis v Artemone
— Atilii -4/ ^;;7/ 24 eum P tum
13 te 4' ^.
— vehementer F d.
18 Quintum P d. 26 pofleaquam 4^ quam
ig cura v d. — facere coepi F d.
20 Vale v d. ' 38C I ifla 4^ te ifla
23 Laenio v}/ L««o 2 propterea v praterea
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 525/537
VARI/E LECTIONES.p. 1.
P- I.
380 ietF ? e( ut 383 2
4 declararis P u decIarahU
•/ ^
5 id eft u d. _— fi t/ etji
3
8 Vale P V d. 510 Gr&tx V Plurimuvt graice 6
. 15 tuis v/uis 917 reipublicas republica 12
21 referebat yy^r^^^/ '5
22 fi t^ </.
— utilius V melius 16
25 quas P ea qua v aq ue 22
28 veftris v nojlris —29 Vale P V d. 23
381 2 Mithres, eft P »»/,&/ heres eji v Mi- 24
theos ejl 25
3 Poftumi 4' Pojlimii 27
4 ipfum 4/ j/. 384 8
5 fui V d. 9
8 ad hunc 4' adhuc10 vulgariter t/, i^ vulgare II
13 Colophonio t/ Ca/f/,^ij^;/'o »3
1 5 et vj/« H— Ut y «'. 17
1 6 cognovi f 4^.
— gravis v grauius >9
17 uti de fe t» /W^^ 22
21 Vale Pw^. 23
22 Servilio t» Sulpitio
26 ut V, v]/ in —— Ampio 1/, •ij/ Jppio 26
27 Ampium «;, 4' Appium 385 I
382 2 rebus F /'« rf^///3
3 Quod rogo 4" d. 4
4 Vale V d. 6
5 Servilio ^ Sulpicio 8
7 erga 4^ /'« 12
9 cum F d. 14
10 Agufius F t/, 4^ Angufius P Agrifius 18
— illo F /'// ///0 241 1 periculorunx 4^ «^. 26
1 2 meorum v d. 386 I
— a me v tamen —13 ei F P ^. 6
15 hanc 4^ hanc meam 7
16 ufu F »!/ /</a/ 9— Vale P t; ^. 10
1 8 Casrelliae F Caie Arelie P Senhli^e 12
20 mihi V modo 13
22 Meminifte tamen F ai'.
23 Caerelli^ F Carellia 'S
26 pateretur F /«//^//<r 16
28 hoc 4^ hac 21
383 I Vennonii F Nennonii -^ Vtnonii 24
CasrclHje commodandi F 4^ CareUiee
commendandi v Ceefellia commendare
interpretabere t> impetrabere
ejus F kujus
CerelHre F Carellia
Vale P V d.
tuos F nos
Antipatro 4^ Antipatre
certe ^ v d.
perfuadeo v perjuadebis
A P t/, 4/ </.
poteft F d.
ut F ni
pofiet ^]/ /fl/^/
quin V quid
Vale t/ d.
obfervantia v hene^volentia
Vale P t/ ^.
T. Titio T. F. Legato P i^ Phi-
lippo Proc.
valeat v njalet
debeo 4- doleo
mihi V d.
minus v nimis
A te idem V flf eidem
quorum v ^areputat V putet
pergratum 4^ pergratum atque jucun-
dum
Vale Y V d.
nihil V nihil mihi
cum V quajt
vobis ^ d.
Valgium t/, 4^ Valigium
a vobis V nobis
arbitrabor. P arhitrahor. Valete
inter 4^ '«
reliquo v aliquo
M. t/ hic inapit nova Epijlola
ejus P tua
Dionyfius v hic injit nova EpiJIoIa
meus 4^ d.
Naronse v Verona
fummo me v Jumme
Vale P V d.
Sicyonius v Sicronius
contingit P t/, 4^ contigit
in hofpites v etiam bojpitis
prajter 4 prrs
et colit P colit
aditum P d.
munio v minuo
ut eum V eum autem
Avianum v A^vtnium
Sff 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 526/537
V ARl JE LECTIONES.p. I.
386 26 gratiSimo •\> gravij/im
— quam digniflimos v d.
387 I majore v a majore
p. 1.
387 4 Hoc rogo ij/. d,
6 Vale P V d.
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R XIV.
Edit. Olivet. MSS. P u, vfi
388
1.
3
»9
perfertur v profertur
eflemus v Jumus
aut V d,
labori :; operi labori
fed tamen, fi v Si tameti
tribunos 1]/ tribuni
385 3 fecum n]/ /^''^^
— et adhuc retinet -ij/ d.
4 deferto t^ ^.
— Hifpo V Hipfo \' ipfs
7 iTi V d.
1 1 ea -4/ ^'
13 fitis, vo\\n tKe V ftt voluijfe
15 vicum y vitum
— venditurum P u, vj/ vendituram
1 8 ne :/ K^^a^
23 et mediocri fortuna u </.
26 dic P V dicit
— Valete. D. y i.
— a. d. P ^<^
3Q0 1 Tulliols V ^/ Tu/io 4' TulUa
5quod V quid
8 video u </.
9 pra;flitifl"em ^ prajlitijfes
1 5 tuis -vj/ <^.
j6fubleventur 4' /«^/^^^»/^?"
1 8 Vefts P ^, ^l/Vejla
.— dudla w duilus
— Hem y ^« >]/ //f»
a I Quod V ^ce
p. I.
390 22
26
27
391
^92
31
3
5
6
7
8
II
18
19
22
27
29
46
7
9
1012
»3
»4
»5
area v arca
partem te t- , ij/ /^r/^
fin '4/^?
reliquias tuas mifera P \ reliquas mh
feras v reliquas miftrias
video ij/ videor
ut ^ ne
aut—— fcribitis 4' d.
mittatis V mittas
mea valete 4" ^-
A. d. P t; ad
Tullius S. D. ? d.
et—— fuis V d.,
moerore 4 dokre
conficiar v, •4' conficior
fuaviflimis v fuaviffma
liberis P verbis (a manu rec.)
Inimici v Mihi inimici
his V, 4 d.
DfXA^Tp^ V Defipo -^ Clijfppo
ad te -^/ d.
Dexippo V Defipo 4 Defippo
quoque ita i]/ ^.
mifi y a//?
audiam v audias
Cumt/
S/»te V, 1]/ ^/
Si vos V d.
opus V d.
fummum v adfummum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 527/537
VARIiE LECTIONES.
393
394
395
1.P- 1.
1 7 rem v res 395 25— expeftare \ JpeBare
20 Vale Dyrrachii ^' d. 27
2 1 Dyrrachii v d. 28
25 funt vjint
396I
26 cum aut V qaia ut 3
28 cupidi fuiflemus P t^, >^ cupidusfuij 4fem —
31 fm v, -4/7? 7
2 homines P v homines quos —3 fervjvi P •>}/ femper fervivi v femper 8
fervavi II
5 prae P v pro 12
7 offLCiXim(\\xe V hofpitiumque 17
9 Brundufio u Brundufium- '9
— a. d. P ad
— Maias -v^ Maii 20
10 Cyzicum P ^/ Cyticum v.et Ciricum 22
12 animo v anima 24
14 rem y d.
^Jpem 3972
17 deeft t; non ejl -^, eji 41 9 Ifte t* /f /A/ 5
fit •^fiC 7
20 meo J/ wo /^/?^o 92 1 egeris v agas
28 nos V vos 10
29 funt. Tu quod vfcitu. ^od II
31 Te&.svfine »3
34 noluerunt P voluerunt 18
I viximus v vivimus 21
3 animam f animum 25
5 non t;, 4' ^. 398 4
6 Philetserum v}/ Philaterum 7
7 impediebatur y impediebantur 8
— hominem fidelem:;
d.10
8 omnes. Pefcennius u, 4' omnisfpes. 13
Cennius 15
10 quoad P quod v quo 16
14 Maias^J/
7^/», 19
15 M. D. v.d. —16 Tullialuxt/ 7'«//<7/rf 20
21 mihi :; ^. 21
26 etfi V et 22
27 venimus P v veniemus 27
28 rem -^ rempub. —I com no-.o f -4/ ^«w commoda 399 I
5 noltruni 4' »2/?^»* 2
6 fal^'i 4' d. 8
9 e: optlluiTia 4' d. —10 r- ^it^^i V valeatis : Vahle 10— .. d,. P <7^ —16 agit V egit 12
21 et te miferrimam v ex te tnferrim »5
Z2 id quod v idque 19
XsA;}» kx^oclov V, "4/ (/.
fum £y d.
fatisfacias ?fatisfacies
eam u ea
fcripfi 4/ confcripji
quo 4^ ^«fi'/
fortiore f, \fortiores
cognoflem v, \ cognofcerem
noftri V vefri
Tu P 4/ t//
viliis iis V illis
Eiiam atque etiam 4^ d,
III P V F//
de Csfaris 11 d.
Vale V d.
Junias P 4 Junii
M. D. V </.
e «, '4' ^.
Tulliae v Tuliolcs
Quod P V ^idfcribi V fcripfi
fuit ^ fuerat
VII Id. Quint. ^ </.
Si valeo P i/. v, ij/ 5/ w/(ff, ^^/?e
^// ; ego bene valeo
Junii "4/ Junias
effe u, "4/ f/?
Ciceronem u certiorem
quod nos P ^o/poflimus :/ poffumus
Brundufio -^ Brundufi
quies t; ^a/
VI 4/ ^//
Pater v Patri
Suavifs.
——D. 4d.
eft :.i.
Etiam -^- Etjam
intercludamur u intercludatur
vos-J/ 1^-
Quor odo P 4 ^andovobis J/ «c^zV
praediis k prafidiis
t9iv d.
quam fsepiflime t/ </.
agatis V agitis
pater -^frater
VIII Minturnis 4"'''
opus V d.
Sica 4 «^/Vf^
X1 1 V, -i^ d.
Kalendas Quintiles -^/ d.
Si valeo P t]/ '^» vEgo.valeo,
veftras v tuas
ut ii 4^ *^' ^i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 528/537
399
400
VARI^ LECTIONES.I.
20
22
I
Prldie Jan. -^ d.
Kalend. ? v Non.
Si yaleo P « </.
aiFe(Elus v affii£lus
— ut 4" ^^
2 Vale P d.
4 Tulliolae v d.
8 Mihi pofle -i^ d.
1 video \ 'vides
12 Roma V d.
13 cum P tum
1 5 rioftris \ vejlris
17 velit"s t; voletis
19 prsefidium v, •>)/ pradium
20 Philotimo '4' Philtimo
22 ix-^mi— Formiis P Formis v, ^ Febr.
p. I.
400 26 Quod «; ^id28 ne V ^.
401 6 ibi P (;,-«J/ ibifac
7 commorabimur y commoraluntur
8 fi t/y^.a'
— balineo ? v,\ haJneo
—- ut fit u, vl//af a/
9 vidtum V 'vitum
— Kal. Oaobr. -^ d.
10 venufino w 'venujio
12 Si valeo ? v d.
1 7 Si valeo ? v d.
20 Kal. Septembr. •]/> d.
402 2 Si valeo ? v d.
7 D. Sext. \ d.
9 Si valeo V v d.
1 2 Ilatim V </.
—- ut y </.
EPISTOLARUMAD FAMILIARES
L I B E R XV.
Edit. Olivet. MSS. P u, n|>
p-
403
404
1.
3 SI—— valeo V d.
8 certiflimis v certioribus
17 A. d. P ^i
1 8 Ciliciam P v Siciliam
— et Cappadociae -i^ e Cappadocia
1 9 Tarcondimoto P Tarcodimoto
20 populi Romani v reipub.
21 Orodis V, -4/ Ororf'/
I Tyba; v Tyhia
3 lamblicho P •>]/ lambico
4 noftrae i; < !/ .
— literse v et 'vejira littera
6 infirme v injirmare
1 ex t; /^-fa»»
1 2 hoftis t> honefiius
p. I.
404 1 3 cedere 4* credere
15
apud V d.
16 magno opere P \ magnopere
1 8 Nos V, -^ Fos
ig munitos v inimicos
21 obcaefatus v excacatus 4' occacatus
28 autem u, -vj/ «/
30 militum \ multum
31 judicavit >]/ /W/f^-u/V
32 permififtis P/ro/«//?/?/V
33 acerbitatem v acerbitates
34 imbecilla i]/ /OT^f«7//a
— Ut ij/ (2«/
405 I neque \\% v d.
7 cafurum v caufarum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 529/537
VARI^ LECTIONES.p-
405
1.
8
1
>4
»S16
»9
20
21
22
30
406 8
10
12
16
20
21
27
28
32
33
407 2
3
7
8
1
13
»4
16
21
23
25
27
29
30
33
I408
5
6910
16
confuleinus v confulemus. VaJe
Si valeo P d.
meo V </.
ad u «3'.
a -v)/ <3<^
per Ifauros >}/ IJauros
per •>]/ ^.
fum t; </.
meam v, \' eam
maxime 4' maxima
adjuvari vjuvari
cum i; d.
eflem m f^/
adjunxifletifque v ac^unxijfetque is
noftro i/ i;(r/?ro
et y, -v}/ rt'.
eflem v ejjet
locutus V d.
perhonorificum v, -^ honorifcum
ille 4/ illo
eft D rt'.
Ariathe v Ariarte ^ Ariarlhe
perturbatufque et v cum periurlatus
ejfet
occultata v occulata
reticuiflTent 4" renuntiajfent
ea, quae ^ eaque
audiente v audiebat audiente
fe V fed
avique P vfde atque ij/ atque
cuilodiaque v d.
tamen v d.
ut V et
jamV
d.egere v egeret
fed poffe fe v fi pojfe
ut V d.
cum P quando
et iter in v iter
veftro V noflro
falutem v falute
2l -^ ad
ut 4/ d.
fidei V d.
diligentiamque v diligentiaque
falutem y, \ falute
contuliiie v contuiiffe. Vakie
a. d. P ad
iique v ii quijam V d.
Armenicm v Armonium
CappauOLiani v Ca^padocia
habuiLet v habuitfe
P-
408
409
410
411
1.
18
20
22
26
41
»5
16
»7
18
25
26
29
4
7
9
13
18
22
24
25
27
30
34I
2
3
4
5
6
9
12
15
19
22
23
24
25
412
342
4
5
6
9
14
»5
ut V d.
noftra j; i/ip/yra
Vale P d.
putarem v putares
Synnadis 4/ Sinandis
Anneio v Manucio -i^ Manneio
a. d. VII ? v ad FI
firmam -^Jummampopulorum
-J/ populum
fociorum v, i]/ et fociorum
comparaviflem v comperiffem
demififlem ^ dimififem
montis Amani v monitus amavi
me V d.
prasftanti P v, -^ prafentia et
ei V, -^ et
moratus P commoratus
Athenasum v Athenum
toto P tota
perfeci v perfpici
Antiochiam -vj/ Antiocheam
equitum meorum v equitatu majorum
1}/ equiiatu meorum
occidione i]/ objiclione
Amanum v manum
et peditatu v 'vel peditatu nj/ d.
utrique v ulrinque
fubvenirem v fubveniffem
pacare v d.
agere -^ d.
difcedere v defcendere
et V ad.
a, d. ? ad
cum —— 06tobr. v d.aliis Q^v ab aliifque
fuga. Eranam autem Pv, \fugerunt,
Commorin P Commorim \ Cominorum
Pontinio v, -i/ Pomitino
reliquiis v, 4" reliquis
Eletitherocilicum v Eluchero cilicum
iifque V his qui
incoleretur v incolerent
cum V ium
ad V d.
oppugnavi v, \ oppugnamus
ufufque V hifque
Tibarini P -^ Tebarani v Thtbart
in vicis v in-vitus
fic V d.
mihi V tibi
etfi vfi
ornafti v d.
decerneres -^ decirnen$
is V d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 530/537
V AR l JE LECTIONES.
412
4»3
1.
16
18
19
21
23
26
28
29
30
34
10
1
»5
18
21
25
27
3034
414
4M
416
2
4
78
10
II
17
»9
20
21
22
2;
29
I
10
II
12
»5
20
21
22
29
31
2
5
7
geflilTet u gejfimus. Et
Mitto t» ^.
et 4' ut
inimicum v d.
funt profeda v perfefla
idem Y vt\ te id
omni u //.
iis V d.
hoc w ^.
foit V d.
femper calamitatem v, ij/ d.
gloriam ^ gloria
ineft V eji
{xvd.
nefcio v fcio
mihi P d.
animadvertifle v animum advertijfe
exercitu imbecillo v exercito in beUo
ea fum \ cafum
animofque v animoque -^ animos quce
putant V putaverint
dev d.
ez V d.
de me v domi
et V ut
adjunxeris \ adjunxerim
geftas 4* <^'
ad te V d.
allegem v relegem
munus •4/ d.
agit V d.
fuerit vfuit
cum P V tum
tua 4' d.
tum V d.
cupierim 4' cuperim
Vale P d.
M. Jy.vd.
adminiftrare v adminijlrari
laudarem v laudatam
ix^d.
maluifti v valuijli
itinere v utere
praefta. v prajla. Vale
enim v d.
liquido v aliquid
omnes 4' ««"'
in qua v d.
ad me -^ d.
ti ? Ji nen (Jup. Lin. ab al. man.J
ob 4' ^»
tantum t/ lanto
verius \ d.
ignoro \ ignoras
p-
416
I.
8 de «/, -vj/ -</.
9 republica meliore 4^ rempuUieam me»
liorem
10 Vale V d.
15 pro j/ peto pro
16 tum mei v tum mejam ^/ cum meijam
17 fum -5^fm20 majora 4/ majorem
23 ut « d.
— Vale P //. (Hac et proxima Epifola
nonamJequuntur)
417 I fingularem v d.
4 graviflimae v gratijftme
5 eris -i/ fueris
6 Vale P V d.
12 te P :;, 4/ <^.
13 tua t; d.
17 hominibus t; his omnibus
22 finifti vfuifi
27 fcripfifl"e V Jcripfjfe. Vale,
418 3 Quando P ^omodo
6 veftrum u t/^/-o
8 earum t< eorum
9 eft P :/, 4///
10 honorificentiflimum t/, -vj/ honorifcen^
tijjime
12 omnibus «; <^.
22 Vale P d.
28 Itaque v Ita
419 1 cum ftudiofe tum v, 4/ cum ftudiofet ac
2 malui t; d'.
4 accedit v accedat
5 geris V, 4/ ^^r/j
9 ipfos Etefias v ipjas Ethefas
10 ValePd'.1 3 pro tuis t/ d.
173 teque t/ <7/^a?
2! cum P V quando
26 magnus v d.
27 Vale P t; ^.
420 4 confulatu 4^ conjulatum
— perfpicerc v perfcere
6 navare v majorem
— vero t» non
8 confulem v confule
— adolefc .intis v adolefcentia
10 nt V d.
I 2 incidit 4^ incidi
I 3 rerum gerendarum 4^ d.
>
— confulatum v d.
16 pl u rimi s t; plurihus
— honorificentifiimum v honorificentiffme
25 noftra v d.
27 Dignas res eflTe v Digna res ejfet
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 531/537
VARI^ LECTIONES.p- 1. P- 1.
420 27 Dignas res elTe v Digna res efet 423 30— cognofces v cognofcas 3'
28 iis y his 32
421 2 omniaque v omniaque quee \ et emnia
quee —33
5 Marcum P d. —9 quod te v, -4/ d. 424 2
10 profecerunt -^ profecerint 3
1 3 mi convenire ^ mecum venire 5
14 jamdiu P v tamdiu 6
16 de rebus v d. —20 non V d. 7
22 fcilicet P V fcilicet uni
28 Tertium 4^ Cerium 8
31 magnopere v d. —422 2 utvet
9
fujiinere pofjis prope 10
8 fuftinebis v d. 1
9 Ut u f/ —1 1 voluit V, 4' volunt 12
— Hoc V Hac 16
14 eH V d. »7
1 9 tuo V d. —20 faavitatis et dignitatis conftitutum v 20
fuavitas et digniias conjiiiutis 30
25 noftrum ^ mjier 425 3
26 pertinacia P In ora Codicis additur 6
" netia^'forfan pro " necej/aria^* -^ 7
necejfaria 8
27 fuifte V d. 9
29 item 4' iil^^ 1
30noftrum v nofirorum 12
423 I definiri v, ^ defnire »3
2 praster eos ^/ pratereo 14
3quam v d. »5
— imminutam 4' inimicem
5 reliquiis 4^ reliquis 18
7, Equidem v Ego quidem —8 meam conjedturam v d» 21
10 vifti P V 'viiiorics 22
"— pofitum V, •l' propoftum 34—- arbitrabar 4^ arbitrari 28
14 interpofitus annus alios v interpcjitis 426 4annis aliis —
15 induxit——-alios y </. 6
16 culpam V culpa 7
ly enim 4^
^ 8
20 diffimili v admajjili 10
tz piofpkere V, ^ perfpicere »5
23 arbitrabamur 4^ arhitramur 16
27 pro tua V d. «7
28 {i i' d. —ToM. VII.
expe<Sandum v expetendum
primis 4^ preximis
Luceria P Nuceria (fup. lin, a ft»
cunda manu) 4^ Niceria
paruiiTem v paruijfet
retinuifi^em v retinuijfet
Vale P d.
haec te P t/, 4^ hac
oppreifit P «, 4^ operisjit
ternas 4^ tertias
quid V d.
videare 4" 'videar
Kxr «^ftiy (pociTectrlcbt u d, •\> r.HTH^nKi'
*»yTtxs
oixnnTiKoci (pxvTesffitci V d.
fpeftris Catianis v fpretit canit -^
fpeSles Cacianis
lufuber v d. •\> infuper
Gargettius P \ Gargatiut
HiaX» V d.
nominat, His 4^ nominatit
iis P y </. 4^ 'velis
de V ad
coepero P v certo ^ cer*
cogitare v cogi
vi 4^ in
Vale P V d.
offendunt v defcendunt
petafati P v pegafeati
alteras——breves 4" d.
"TmHTX TTipt TSrOfTUV
revertantur P v rewrtentur
cruditate 4^ crudelitate
combuftum v combujius
"jr^iiB-iiiTrov TriXiui v d.
voMui P 4^ KaAoi/ iCj cuiTo eu^irt*
Mindius v Nundius
pigmentarius 4^ Pigmetrius
a. d. P ad
Kalend. v d.
miferiis 4^ miferia
bonorum v d.
tCKiioTTCiitoi 4^ a^fietes TrlXti
Vale P d.
etiam 4^ aufem
(p''Vi»^ov •]/ ^xiS^^ev «'Traote^iif
aliam aberrationem v oberrationm
Tua V eji
molefta eft 4^ molejiaffet
certi V certum
videor -^ -video
Catiana P «, 4^ Catina
regeram v regerem
ut Catium v Vetacium
T 1
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 532/537
VARIiE LECTIONES.p. I.
V' 1.
426 19 hominum 4' hotninem 427 20 licentia v licentiam
21 omnibus v, 4' homtnibus 22 Curibus-4' curribus
23 TS xxXov y eivTe cti^im v d. 24 olim difcedens v d.
24 KOQyin V d. «^ fcrcLnius -^ tollamus
^Ttc^a.iixv V d, ^ hx^mi 29 tu nobis fcribas v te nolis/cribtre
— T« x«^S u d.3
1 non V d.
26 dicit 4/ Jicito — qua re alia iV quare aliat
27 ilK fTlt ii^iui, UtiU T» X»A«f >^
^?» « d.
hntdm} 428 2 fit v,-\>Jit ad nos
6 habebo 4/ habeo
28 >iOo»i> V d. 1 1 quod K quem— retinet ; et v retinent 1 2 nam t; nam cum»>. vobis V nohis 1 8 tefte V d.
<Pi>iVlSoV6l V d. 20 atque -vj/ aut
427 I virtutes ij/ vir/uiem3
1 funt ^/y?;?/
(pt>^(iKOcXot y^'^ d. 429 I venuftiffima P v, -^ et 'vtnujiijjima
3 omnia ? v, ^ et omnia 4 pcrfecutus u/ro/^fa/»/
4 coemit v coeunt 6 quemquam i- quam
5nam v non enim — a te y </.
10 fit V fatis 14 tu id vere v ducerem
12 diryi.oKrvi^iij-M ij/ Mtk%tlZ}Ttt4 1 9 cohortere \ coherctre
— fiat ^ fiet 20 confilium, quod \ d.
^3 ifta 4'i/?-».?
— hortandi 4/ Cohortandi
14 Sciam v Scias 21 quod%J/
y«o
15 vicit j/ 'venit 25 Tu4/a'.
16 expefta •\> expeila. Iterum bene 'vale
EPISTOLARUM
AD FAMILIARESL I B E R XVI.
Edit. Olivet.
p. I.
430 I M. &c. P ^atuer infequentes Epifio-
laJequuniur Jeptimam
4 ad %]/ ^r
10 videris
\njtderes
11 eo P </.
431 4 gratiflimum P mihi gratijpmum (in
marg. ab al. manuj
6 fim \ Jum
9 Alyziam P Alluziam
MSS, P nP
p. 1.
431 9 is 4^ '^-
1 3 Alyzia P JUutcia
18 Is P /j enim
— fuit
\fuerat
432 9 Ad Curium P et ad Curium
20 viceris 4^ "vicero
24 tum 4^ '»
433 I fieri P -^fieri a te
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 533/537
VARIiE LECTIONES.
433
434
435
436
437
438
439
1-P- L
5 Thyrei P Thirrei 440 5
8 placebat 4//)/<jff/z/ 7
12 mitteres i]/ remitteres 20
21 etiam vale •vj/ <^.—
4 Cura cura >]/ Cura 23— contigit P contingit 441 46 VII Idus 4/ d. 10
21 j^^oKarsga ^t -^ ^fovtUTipXi H7 Nos P Dig»os »5
— a. d. P ad 16
8 a. d. P. ^a' 17
9 A. d. P W 20
— morati -^ moniti 25
lo a. d. P fl^ 26
12 A. d. XV P fld' V 442 4— Decembr. P >]/ ^. 6
— Corcyrseorum P Corciracorum 12
13 Caffiopen P i]/ CaJJbdem 13
18 a. d. P^Pfi^/ »4
20 A. d. P fl<^ «—
2 1 tandem -J/ ^« 20
25 quid P ij/ quidem —— horter ? P hortor. —29 incideres P incederes 4' cederes 22
31 Curio -4/ Curionem 23
2 vereor -vj/ wro 25
10 praeftiteris V feceris ^ dederis 26
17 quae P. ^aa 29
22 oculos %]/ oca// 30
23 fcribebam Yfcriherem 443 6
26 didam >}' ''''^^ 1
27 XIV Kal. i}/ //. 13
5 quando P quomodo >4
22 praetoribus 11/ d.
30 majus i^magis 21
I eoque 4' 'o yao^ 444 12
6 Jan. 4' Junias »3
8 Quo 4/ J^o^ »7
— in P ^. 22
12 quis 4- gui 23
14 pertinerent P/^m»ffla/ 27
24 Confidio P Cofidio 4/ Confilio 445 I
25 petitionem 4^ "venditionem
26 fui \ fuam 7
27 trinundinum P 4^ /n«« nundinum 10
31 quidvis 4^ quibus 23
1 ftare 4^ inftare 25
4 fperabamus \fperamus 27
I 7 certis 4^ cateris 3120 cum P y«az«
2 1 commendavi P commendem 446 '5
23 quem P ya<f 16
52 erat 4^?/? 21
ToM. VII.
Idus April 4^ J-
expeftaram 4^ expeSlarem
IV Idus P III Idus Ju. 4* IV
hora \i \' d,
te •v|/ d.
mihi tibique 4^ mihique
cocum 4^ quoquum
gratiflimum •>]/ carjffimum
ac 4^ ^^f
perleftis 4^ le8is
exfilui 4^ exili^vi
his \ d.
referri 4- referam
efle 4^ non effe
tralatio 4^ tranftatio
hinc \> hic
igitur P agi/ur
fic 4^ /if
vitetur -^ videiur
oixcpo^yicriv 4* ^. (cumfpatio\
OiKaTTixi/ 4" ce^iVTrixy
ili^vvlxv 4/ ff/KO-i*!'
KeiXleH P 4" ^,
amem 4^ amenum
Helico 4^ e^ico
Ifte -i^ Is ne
Ciabra P Crihra
pangis -^ paragis
Ligurius P 4/ Ligurilus
poteft 4^ p*tes
mi 4^ ^.
indicem 4^ ^«
quando eft -i^ pro ejus arhitratu
•vivere
adoptatiflimus 4^ optatijjimus
Quod P ^otum \> tu
nodlifque 4^ no£}efque
Bruttio P Bruto
convidio 4- conjunSiio
Bruttium P Brutum -^ Brutium
nimia aliquam P 4^ animi
fufpicionem aliquam (cum lacuna)
noli 4^ nolo
mihi P enim /
Cui P Cujus
curas 4^ cures
valebis 4^ 'valehis mihi
de quadrimo Catone 4" de qua primocurato
etfi P a//
TTXVIXItli 4^ ^'
yiyv xvyifitii 4^ ''•
Ttt z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 534/537
VARI.© LECTIONES.p. I. P- I.
446 22 pulegio mlhi V pleio -li/ pkheio 447 10 admoneantur P ut admoneantur
27 de -vj/ -^- 1 3 Etfi^J/
5^
447 I nofttas -v)/ d. 24 paenam. De patrono P ij/ panam ft
— Ofillio P Oflio patrono.
3 velim i]/ velis 448 2 mihi 0/ /a/
4 De attributione——videbis ^ d. 7 aflentatione P^J/ ajfenfwne
5 domeftleis P vj/ domejlicis ejus 15 CofTutianarum 4' ^"£^//»«^««1
7 ft! P^|./ 16 a. d. P •vj/iza'
9 Puto "4/ d. 17 diflaviabor P dijfabiabor
10 Sed P 5^a %I/^. 1 8 Vale. P r«/e. ZJ^c gratias (adjecit
•=- egerint ij/ elegeriHt librarius)
CORRIGENDA.P. 44 1. 13 meum 183 7 vigebamus 304 8 dubitanter
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 535/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 536/537
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 537/537