Top Banner

of 153

Manajemen Pendidikan Budin Cetak

Jul 06, 2018

Download

Documents

Panji Untoro
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    1/153

    MMAANNAAJJEEMMEENN PPEENNDDIIDDIIKKAANN

    P E N E R B I T P E N G G I N G M A N G K U N E G A R A N , B a t a n g      

    2 0 1 3      

    MUHIBBUDDIN ABDULMUID

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    2/153

    P e n u l i s : M u h i b b u d d i n A b d u l m u i d      

    P e n y u n t i n g : T i m P e n y u n t i n g P e n e r b i t    

    E d i t o r i a l : K e t u a K o r d i n a t o r N a s r u d d i n      

    T a t a L e t a k : A i n i L u t f i y a h      

    C o v e r : M a e m a n a h      

    S o f t w a r e : L i n u x , I n k s c a p e , G i m p , S c r i b u s    

    A l l r i g h t r e s e r v e d . N o p a r t o f t h i s b o o k m a y b e r e p r o d u c e d o r t r a n s m i t t e d , i n a n y      

     f o r m o r b y a n y m e a n s , e l e c k t r o n i c o r m e c h a n i c a l i n c l u d i n g p h o t o c o p y i n g , 

    r e c o r d i n g o r b y a n y i n f o r m a t i o n s t o r a g e r e t r i e v a l s y s t e m , w i t h o u t p e r m i s s i o n i n      

    w r i t i n g f r o m t h e p u b l i s h e r o r c o p y r i g h t s h o l d e r .  

    H a k c i p t a d i l i n d u n g i o l e h u n d a n g - u n d a n g . D i l a r a n g m e m p e r b a n y a k a t a u      

    m e m i n d a h k a n s e b a g i a n a t a u s e l u r u h i s i b u k u i n i d a l a m b e n t u k a p a p u n , s e c a r a      

    e l e k t r o n i s m a u p u n m e k a n i s , t e r m a s u k m e m f o t o k o p i , m e r e k a m , a t a u d e n g a n      

    t e k n i k p e r e k a m a n l a i n n y a , t a n p a s e i z i n t e r t u l i s d a r i p e n e r b i t a t a u p e m e g a n g      

    h a k c i p t a      

    H a k C i p t a      ©    

    2 0 1 3 , P E N E R B I T P E N G G I N G M A N G K U N E G A R A N        

    D    

    D    

    t  

    t  

    e   

    e   

    r  

    r  

    b   

    b   

    t  

    t  

    k   

    k   

    a   

    a   

    n   

    n   

    P   

    P   

    e   

    e   

    r  

    r  

    t  

    t  

    a   

    a   

    m     

    m     

    a   

    a   

    k   

    k   

    a   

    a   

    l  

    l  

    o   

    o   

    l  

    l  

    e   

    e   

    h   

    h   

    C    

    C    

    V    

    V    

    P   

    P   

    E   

    E   

    N    

    N    

    G    

    G    

    G    

    G    

    N    

    N    

    G    

    G    

    M     

    M     

    A    

    A    

    N    

    N    

    G    

    G    

    K    

    K    

    U    

    U    

    N    

    N    

    E   

    E   

    G    

    G    

    A    

    A    

    R    

    R    

    A    

    A    

    N    

    N    

    R    

    R    

    T   

    T   

    0   

    0   

    4   

    4   

    R    

    R    

    W     

    W     

    0   

    0   

    3   

    3   

    D    

    D    

    u   

    u   

    k   

    k   

    u   

    u   

    h   

    h   

    K    

    K    

    a   

    a   

    u   

    u   

    m     

    m     

    a   

    a   

    n   

    n   

    D    

    D    

    e   

    e   

    s   

    s   

    a   

    a   

    T   

    T   

    e   

    e   

    r  

    r  

    s   

    s   

    o   

    o   

    n   

    n   

    o   

    o   

    K    

    K    

    e   

    e   

    c   

    c   

    T   

    T   

    e   

    e   

    r  

    r  

    s   

    s   

    o   

    o   

    n   

    n   

    o   

    o   

    K    

    K    

    a   

    a   

    b   

    b   

    B    

    B    

    a   

    a   

    t  

    t  

    a   

    a   

    n   

    n   

    g   

    g   

    J   

    J   

    a   

    a   

    w    

    w    

    a   

    a   

    T   

    T   

    e   

    e   

    n   

    n   

    g   

    g   

    a   

    a   

    h   

    h   

    K    

    K    

    o   

    o   

    d   

    d   

    e   

    e   

    P   

    P   

    o   

    o   

    s   

    s   

    5   

    5   

    1  

    1  

    2   

    2   

    7   

    7   

    2   

    2   

    P   

    P   

    h   

    h   

    o   

    o   

    n   

    n   

    e   

    e   

    0   

    0   

    2   

    2   

    8   

    8   

    5   

    5   

    4   

    4   

    4   

    4   

    6   

    6   

    9   

    9   

    7   

    7   

    3   

    3   

    0   

    0   

    e   

    e   

    m     

    m     

    a   

    a   

    l  

    l  

    p   

    p   

    e   

    e   

    n   

    n   

    g   

    g   

    g   

    g   

    n   

    n   

    g   

    g   

    m     

    m     

    a   

    a   

    n   

    n   

    g   

    g   

    k   

    k   

    u   

    u   

    n   

    n   

    e   

    e   

    g   

    g   

    a   

    a   

    r  

    r  

    a   

    a   

    n   

    n   

    @     

    @     

    y   

    y   

    a   

    a   

    h   

    h   

    o   

    o   

    o   

    o   

    c   

    c   

    o   

    o   

    m     

    m     

    M     

    M     

    A    

    A    

    N    

    N    

    A    

    A    

    J   

    J   

    E   

    E   

    M     

    M     

    E   

    E   

    N    

    N    

    P   

    P   

    E   

    E   

    N    

    N    

    D    

    D    

    D    

    D    

    K    

    K    

    A    

    A    

    N    

    N    

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    3/153

    DAFTAR ISI

    H A L A M A N J U D U L      

    D A F T A R I S I  

    K A T A P E N G A N T A R P E N E R B I T      

    B A B I M A N A J E M E N D A N P E N D I D I K A N        

    1 . D e f i n i s i t e o r i t i s m a n a j e m e n - 1    

    2 . L a n g k a h a t a u f u n g s i m a n a j e m e n - 4      

    3 . T u j u a n m a n a j e m e n - 1 0      

    4 . P e r b e d a a n a d m i n i s t r a s i d e n g a n m a n a j e m e n - 1 1    

    5 . P e n g e r t i a n m a n a j e m e n p e n d i d i k a n - 1 3      

    6 . P e r l u n y a a p l i k a s i m a n a j e m e n p e n d i d i k a n - 1 6      

    B A B I I U N S U R K E P E M I M P I N A N D A L A M M A N A J E M E N P E N D I D I K A N        

    1 . D i m e n s i k e p e m i m p i n a n d a l a m m a n a j e m e n p e n d i d i k a n - 2 2      

    2 . G a y a k e p e m i m p i n a n - 2 4      

    3 . P e r a n k o m u n i k a s i d a l a m m a n a j e m e n p e n d i d i k a n - 2 5      

    4 . M a n a j e m e n s e b a g a i p e n g g e r a k a k t i v i t a s p e n d i d i k a n - 2 7      

    5 . T a n t a n g a n m a n a j e m e n p e n d i d i k a n - 2 9      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    4/153

    B A B I I I M A N A J E M E N P E R E N C A N A A N D A L A M P E N D I D I K A N        

    1 . D i m e n s i d a s a r p e r e n c a n a a n p e n d i d i k a n - 3 1    

    2 . P e r e n c a n a a n s t r a t e g i s - 3 3      

    3 . U r g e n s i p e r e n c a n a a n p e n d i d i k a n - 3 5      

    B A B I V L I N G K U P M A N A J E M E N D I S E K O L A H        

    1 . D i m e n s i l i n g k u p m a n a j e m e n s e k o l a h - 3 7      

    2 . M a n a j e m e n k u r i k u l u m - 3 8      

    3 . M a n a j e m e n p e s e r t a d i d i k - 4 3      

    4 . M a n a j e m e n p r a s a r a n a d a n s a r a n a - 4 6      

    5 . M a n a j e m e n p e r s o n a l i a - 5 0      

    6 . M a n a j e m e n k e u a n g a n - 5 6      

    7 . M a n a j e m e n h u b u n g a n s e k o l a h d a n m a s y a r a k a t - 6 0      

    8 . M a n a j e m e n l a y a n a n k h u s u s - 6 4      

    B A B V M A N A J E M E N B E R P O R O S K A N S E K O L A H        

    1 . K o n s e p d a s a r m a n a j e m e n b e r b a s i s s e k o l a h - 6 5      

    2 . K a r a k t e r i s t i k M B S - 6 8      

    3 . T u j u a n d a n a r g u m e n t a s i p e n e r a p a n M B S - 7 1    

    4 . M b s p a d a p e n d i d i k a n d a s a r d a n m e n e n g a h d i i n d o n e s i a - 7 5      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    5/153

    6 . S a m p e l h a s i l s u r v e i t e n t a n g m a n a j e m e n b e r b a s i s s e k o l a h - 7 8      

    B A B V I T O T A L Q U A L I T Y M A N A G E M E N T      

    1 . T o t a l Q u a l i t y M a n a g e m e n t ( T Q M ) - 8 0      

    2 . P r i n s i p k i n e r j a T Q M - 8 4      

    3 . A k t i v i t a s a p l i k a s i T Q M - 8 7      

    B A B V I I M A N A J E R I A L D A L A M P E N D I D I K A N I S L A M          

    1 . K o n s e p m a n a j e m e n p e n d i d i k a n I s l a m - 9 3      

    2 . M a n a j e m e n p e n d i d i k a n i s l a m d i s e k o l a h - 1 0 0      

    B A B V I I I S U P E R V I S I P E N D I D I K A N        

    1 . C a k r a w a l a k o n s e p s u p e r v i s i p e n d i d i k a n - 1 0 7      

    2 . F u n g s i d a n t u j u a n s u p e r v i s i p e n d i d i k a n d i s e k o l a h - 1 1 3      

    3 . P r i n s i p - p r i n s i p s u p e r v i s i - 1 1 6      

    4 . P e n t i n g n y a s u p e r v i s i p e n d i d i k a n b a g i g u r u d i s e k o l a h - 1 1 7      

    5 . T e k n i k s u p e r v i s i p e n d i d i k a n - 1 1 9      

    6 . S i f a t d a l a m e t i k a p r o f e s i s u p e r v i s o r - 1 2 2      

    B A B I X M A N A J E M E N K E W I R A U S A H A A N P E N D I D I K A N        

    1 . K o n s e p d a s a r k e w i r a u s a h a a n - 1 2 5      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    6/153

    2 . L i n k a n d m a t c h d u n i a p e n d i d i k a n - 1 2 8      

    3 . K e w i r a u s a h a a n p e n d i d i k a n - 1 3 1    

    B A B X M A N A J E M E N P E N E L I T I A N T I N D A K A N K E L A S      

    1 . K o n s e p d a s a r p e n e l i t i a n t i n d a k a n k e l a s - 1 3 3      

    2 . P e n e l i t i a n s e b a g a i i n d i k a t o r j a b a t a n p r o f e s i - 1 3 4      

    3 . F a k t o r - f a k t o r y a n g m e m p e n g a r u h i h a s i l b e l a j a r - 1 3 7      

    4 . M a n a j e r i a l P T K - 1 3 8      

    D A F T A R P U S T A K A - 1 4 0      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    7/153

    K A T A P E N G A N T A R          

    K a d a r m u t u l u l u s a n , k e s e s u a i a n a n t a r a s a r a n a d e n g a n h a s i l u j i a n      

    n a s i o n a l , s e r t a b e r b a g a i k e g a g a l a n p r o g r a m y a n g d i b e r l a k u k a n ,  

    m e r u p a k a n b a g i a n d a r i h a s i l s u a t u p r o s e s m a n a j e r i a l k e p e n d i d i k a n y a n g      

    d i l a k s a n a k a n . S e o r a n g m a n a j e r m e r u p a k a n p e m e g a n g k e n d a l i u t a m a ,  

    b e r p e r a n s e b a g a i n a h k o d a d a n m e n e n t u k a n a p a a k a n d a n h a r u s t e r j a d i  

    p a d a k e a d a a n d i m a s a d e p a n , p a d a s a a t p e l a k s a n a a n p r o g r a m y a n g      

    d i c a n a n g k a n n y a m a u p u n o l e h p e m e r i n t a h . J i k a a d a s e b u a h p e r u s a h a a n      

    g a g a l d a l a m m e n c a p a i G o a l P o i n t , m a k a a d a b a g i a n d a r i m a n a j e m e n y a n g      

    m e n g a l a m i e r r o r , m u n g k i n p a d a m a n u s i a n y a , s u m b e r d a y a n y a m a u p u n      

    p r o s e s n y a y a n g k u r a n g t e r e n c a n a d a n t e r a w a s i d e n g a n b a i k .  

    S e b u a h m a n a j e m e n d i t u n t u t m a m p u m e i n g i d e n t i f i k a s i m a s a l a h ,  

    m e n a m p u n g n y a , l a n t a s m e r u n t u t s e b a b a k i b a t n y a , m a n g a n a l i s i s , d a n      

    m e n d a p a t k a n k e s i m p u l a n t e n t a n g b e r b a g a i h a l m e n g e n a i n y a . K o n k l u s i  

    t e r s e b u t p e n u h m a k n a d a n d i b u b u h k a n s e b a g a i b a h a n m e n y e m a i  

    p e n g a m b i l a n k e p u t u s a n b e r i k u t n y a .  

    K e r a n g k a m a n a j e m e n b e r u p a P e r e n c a n a a n , p e n g o r g a n i s a s i a n ,  

    p e n g a r a h a n d a n p e n g k o o r d i n a s i a n , t a n p a p e n g a w a s a n , y a n g d i a u t o m a s i  

    u n t u k m e n c a p a i t i t i k c i t a - c i t a d a n h a r a p a n o r g a n i s a s i . P e n g a w a s a n s e n d i r i  

    y a n g s e b e n a r n y a s u d a h m e l e k a t p a d a u n s u r P e n g a r a h a n d a n      

    P e n g k o o r d i n a s i a n , m e n j a d i t e r m i n a l a k h i r , s e k a l i g u s m e n j a d i t i t i k a w a l    

    s e b u a h p r o s e s m a n a j e m e n j a n g k a p a n j a n g p a d a t a h a p s e l a n j u t n y a . D a l a m          

    p e n g a w a s a n i n i j u g a d i l a k s a n a k a n p r o s e d u r p e n g e v a l u a s i a n s e l u r u h p r o s e s      

    y a n g d i j a l a n k a n , s e h i n g g a h a l - h a l y a n g t e r j a d i t a n p a a t a u p u n d i l u a r    

    p e r e n c a n a a n d i t e n g a h p r o s e s , b i s a d i a t a s i d a n d i s e l e s a i k a n d e n g a n t e p a t .  

    H u b u n g a n k e p e m i m p i n a n d e n g a n m a n a j e m e n d i j e l a s k a n o l e h S i a g i a n      

    ( d a l a m S o e g i t o , 2 0 1 0 : 4 1 ) y a n g m e n y a t a k a n b a h w a m a n a j e m e n m e r u p a k a n      

    i n t i d a r i a d m i n i s t r a s i , s e d a n g k a n i n t i d a r i m a n a j e m e n i a l a h k e p e m i m p i n a n      

    ( l e a d e r s h i p ) . H a l i n i m e m a k s a m a n a j e m e n p e n d i d i k a n u n t u k      

    m e n u m b u h k a n p e r g e r a k a n b e r s a m a s e h i n g g a m e m i l i k i s i t u a s i d a n k a r a k t e r    

    d i m e n s i k e p e m i m p i n a n y a n g k u a t , d a n p r o s e s m a n a j e m e n d a l a m          

    p e n d i d i k a n b i s a o p t i m a l .  

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    8/153

    S e b a g a i s e b u a h l e m b a g a y a n g b e r t a n g g u n g j a w a b p e n u h d a l a m          

    p e n d i d i k a n s e l u r u h s i s w a - s i s w i n y a , s e k o l a h a t a u l e m b a g i d i k a n h a r u s      

    m e m i l i k i k o m p o n e n - k o m p o n e n y a n g d i p e r l u k a n u n t u k m e n j a l a n k a n      

    o p e r a s i o n a l p e n d i d i k a n s e p e r t i m a n a j e m e n p e s e r t a d i d i k , k u r i k u l u m ,  

    s a r a n a - p r a s a r a n a , s t r u k t u r o r g a n i s a s i , p r o s e s , s u m b e r d a y a m a n u s i a , d a n      

    b i a y a o p e r a s i o n a l .  

    M o d e l p e n g e l o l a a n p e n d i d i k a n y a n g t a d i n y a t o p - d o w n y a n g m a n a      

    p e n g e l o l a a n p e n d i d i k a n b e r a s a l d a r i k e b i j a k a n j a j a r a n p e m e r i n t a h a n p u s a t ,  

    k i n i m u l a i b e r a l i h k e a r a h p a r a d i g m a b o t t o m - u p , a l i r a n a s p i r a s i b i d a n g      

    p e n d i d i k a n y a n g b e r a w a l d a r i b a w a h , d a r i t e n g a h m a s y a r a k a t m e n u j u a t a s .  

    P e m e r i n t a h p u s a t k i n i b e r p e r a n s e b a g a i “ f a s i l i t a t o r ” y a n g m e n a u n g i  

    l e g a l i t a s d a n m e m b e r i k a n u s u l s a r a n u n t u k m e n i n g k a t k a n p e r a n s e r t a      

    a n g g o t a m a s y a r a k a t d a l a m u p a y a m e m b e r d a y a k a n p o t e n s i m a s y a r a k a t    

    b a w a h .  

    M a n a j e m e n B e r b a s i s S e k o l a h ( p e n u l i s m e n g i s t i l a h k a n n y a d e n g a n      

    M a n a j e m e n B e r p o r o s k a n S e k o l a h ) m e r u p a k a n s e b a g a i p r o s e s m a n a j e m e n      

    d e n g a n b e r l a n d a s k a n a t a u b e r p o r o s k a n “ k e b i j a k a n ” y a n g l a h i r d a r i  

    p e l a k s a n a d i t i n g k a t s a t u a n s e k o l a h d e n g a n m e m p e r h a t i k a n p o t e n s i l o k a l    

    y a n g m e m u n g k i n k a n u n t u k d i k e m b a n g k a n s e c a r a n a s i o n a l , d e n g a n      

    k a r a k t e r i s t i k ; d e s e n t r a l i s t i k , k e b i j a k a n y a n g b o t t o m - u p , o r i e n t a s i  

    p e n g e m b a n g a n y a n g h o l i s t i k , m u l t i i n t e l i g e n , b e r k e s a d a r a n b u d a y a ,  

    m o r a l i t a s k e m a n u s i a a a n , k r e a t i f , p r o d u k t i f , b e r k e s a d a r a n h u k u m d a n      

    m e n i n g k a t k a n p e r a n s e r t a m a s y a r a k a t s e c a r a k u a n t i t a t i f d a n k u a l i t a t i f    

    y a n g m e n c a k u p i k e l u a r g a , l e m b a g a s w a d a y a m a s y a r a k a t / l s m , p e s a n t r e n ,  

    d a n d u n i a u s a h a .  

    D a l a m d u n i a p e n d i d i k a n , d i k e n a l i n p u t , p r o s e s d a n o u t p u t . D a l a m          

    T o t a l Q u a l i t y M a n a g e m e n t , k e t i g a k o m p o n e n t e r s e b u t a k a n s e l a l u      

    m e n g a l a m i p e r u b a h a n s t a n d a r n i l a i n y a . K a i z e n p e n d i d i k a n a k a n t e r u s      

    m e n e r u s b e r g e r a k m e n u j u t i n g k a t - t i n g k a t s t a n d a r y a n g p e n g e l o l a a n n y a      

     j u g a a k a n s e l a l u h i d u p d a n t i d a k a k a n b e r h e n t i , m e s k i p u n s e a n d a i n y a   

    t a r g e t a t a u o u t p u t p e n d i d i k a n s u d a h d a p a t t e r c a p a i . D i b u t u h k a n k e s i a p a n      

    m e n t a l d a n k u a l i f i k a s i p r i m a u n t u k m e n j a n g k a u p e r u b a h a n - p e r u b a h a n      

    p e r b a i k a n i t u s e n d i r i .  

    D e n g a n d e m i k i a n , t u j u a n T Q M b u k a n l a h t a r g e t k e r j a y a n g h a r u s      

    d i c a p a i , t e t a p i p e n i n g k a t a n m u t u y a n g t e r u s m e n e r u s b e r d a s a r k a n      

    k u a l i f i k a s i d a n k a r a k t e r i s t i k m u t u p a d a z a m a n t e r t e n t u . K a r e n a m u t u      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    9/153

    t e r g a n t u n g d e n g a n p e r k e m b a n g a n b u d a y a p e m i l i k m u t u , m a k a s t a n d a r    

    k u a l i f i k a s i m u t u p a d a s u a t u T Q M j u g a a k a n d i s e s u a i k a n s e c a r a      

    k o m p r e h e n s i f d a n m e n y e l u r u h d i s e l u r u h l i n i m a n a j e m e n .  

    D i k a i t k a n d e n g a n n i l a i k e i s l a m a n , m a k a I s l a m m e m a n d a n g b a h w a      

    m a n u s i a m e r u p a k a n s a l a h s a t u m a k h l u k A l l a h y a n g m e m i l i k i “ p o t e n s i ”    

    k h u s u s s e b a g a i m a h k o t a k h a l i f a t u l l a h d i a l a m s e m e s t a . D e n g a n b e g i t u ,  

    m a k a p e n d i d i k a n I s l a m b e r t u j u a n u n t u k m e n g e m b a n g k a n p o t e n s i - p o t e n s i  

    y a n g t i d a k t e r b a t a s d i d a l a m p e m b e n t u k a n w a t a k d a n m e n g a n g k a t d e j a r a t    

    m a n u s i a .  

    B e r m u l a d a r i p r o s e s p e m b i n a a n s i s w a d i s e k o l a h , u n t u k b e r i m a n      

    k e p a d a A l l a h , m e n c i n t a i - N y a , m e n a a t i - N y a , d a n b e r k e p r i b a d i a n y a n g m u l i a ,  

    k e m u d i a n m e m p e r k e n a l k a n h u k u m - h u k u m a g a m a d a n c a r a m e n u n a i k a n      

    i b a d a h , m a k a t e r b e n t u k m a n u s i a y a n g m e m i l i k i k e y a k i n a n t a u h i d d a n      

    p e r i l a k u a k h l a k m u l i a s e h i n g g a p r i b a d i n y a m e m b e r i k a n w a r n a s o s i a l y a n g      

    m e n y e l a m a t k a n d a n m e n y e n a n g k a n b a g i u m a t m a n u s i a l a i n t a n p a      

    m e m b e d a k a n k e y a k i n a n , w a r n a k u l i t d a n n e g a r a . D a l a m k e d u d u k a n      

    t e r s e b u t m a k a m a n u s i a d i h a r a p k a n m e n c a p a i d e r a j a t m a n u s i a y a n g i n s a n      

    k a m i l .  

    U C A P A N T E R I M A K A S I H          

    P e n u l i s m e n g u c a p k a n t e r i m a k a s i h k e p a d a s e l u r u h d o s e n P r o d i  

    M a g i s t e r M a n a j e m e n P e n d i d i k a n I K I P P G R I S e m a r a n g , y a n g t e l a h      

    m e m b e r i k a n p e r k u l i a h a n d a n b i m b i n g a n , s e h i n g g a k a m i m e m i l i k i  

    k e m a m p u a n s e d i k i t u n t u k m e r a n g k a i b e r b a g a i k a t a b e r k a i t a n m a n a j e m e n      

    p e n d i d i k a n y a n g k e m u d i a n d e n g a n s e g a l a u p a y a d a n d a y a , h a d i r d a l a m          

    s e b u a h b u k u i n i , y a n g k h u s u s d i p e r s e m b a h k a n u n t u k P r o d i M a g i s t e r    

    M a n a j e m e n P e n d i d i k a n I K I P P G R I S e m a r a n g . B u k u i n i d i s u s u n b e r s a m a a n      

    d e n g a n m a s a p e n y e l e s a i a n t e s i s .  

    B u k u i n i h a d i r h a d i r s e b a g a i p e n a m b a h d e n g a n n u a n s a d a n w a r n a      

    y a n g b e r b e d a d a r i b u k u m a n a j e m e n p e n d i d i k a n y a n g s u d a h a d a      

    s e b e l u m n y a .  

    B a t a n g , A p r i l 2 0 1 3      

    P e n e r b i t    

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    10/153

    B A B I    

    M A N A J E M E N D A N P E N D I D I K A N        

    1 . D e f i n i s i T e o r i t i s M a n a j e m e n      

    S e r i n g k a l i k i t a m e n e m u i s e b u a h p e r u s a h a a n y a n g t e r p a k s a h a r u s      

    g u l u n g t i k a r . L e m b a g a s e k o l a h y a n g d i b a n g u n o l e h b a n y a k o r a n g d e n g a n      

    m e n g o r b a n k a n u a n g j u t a a n r u p i a h , b i s a t u m b a n g . A t a u p u n m u n g k i n      

    s e b u a h k o n d i s i s o s i a l m e l i b a t k a n b a n y a k o r a n g d e n g a n s e k i a n m a s a l a h      

    y a n g t i d a k d a p a t d i s e l e s a i k a n .  

    S e j a k k e m e r d e k a a n I n d o n e s i a p a d a t a h u n 1 9 4 5 , s e h i n g g a h a r i i n i ,  

    p e r m a s a l a h a n a t a u p u n k o n d i s i s o s i a l y a n g t i d a k s e s u a i d e n g a n h a r a p a n      

    k i t a s e p e r t i p a d a n g i l a l a n g . D i b a b a t s a t u d i s a t u t e m p a t , t u m b u h s e r i b u d i  

    t e m p a t l a i n . I t u l a h m a s a l a h y a n g s e l a l u a d a , d a n a k a n s e l a l u a d a , m e n j a d i  

    b a g i a n h i d u p .  

    D a r i b e r b a g a i p e r m a s a l a h a n , t e r n y a t a a d a j u g a k e b e r h a s i l a n y a n g b i s a      

    d i b a n g g a k a n . P e r m a s a l a h a n , k e g a g a l a n m a u p u n k e b e r h a s i l a n t e r k a i t    

    a t a u p u n d i k a i t k a n d e n g a n i s t i l a h y a n g d i s e b u t d e n g a n p i m p i n a n ,  

    m e m i m p i n , d i p i m p i n , m a n a j e r , d a n l a i n s e b a g a i n y a .  

    M e n d a l a m i k e n y a t a a n d i a t a s , k i t a h a r u s a k u i b a h w a u n s u r    

    m a n a j e m e n b e r p e n g a r u h b e s a r t e r h a d a p , t i d a k h a n y a p r o s e s o p e r a s i o n a l    

    s u a t u p e r u s a h a a n d i k e n a l d i d u n i a i n t e r n a s i o n a l , d i k e n a l d i k a n c a h      

    n a s i o n a l , t e t a p i t e r h a d a p t i n g k a t k e b e r h a s i l a n m a u p u n k e g a g a l a n s u a t u      

    m i s i o r g a n i s a s i .  

    B e b e r a p a b u l a n l a l u d i t a h u n 2 0 1 2 i n i , t e r j a d i s e b u a h k e j a d i a n c u k u p      

    “ m e n g g e l i k a n ” , y a n g m a n a r i b u a n g u r u y a n g a k a n m e l a k s a n a k a n U j i  

    K o m p e t e n s i G u r u ( U K G ) t e r p a k s a m e n g e r j a k a n s o a l d e n g a n b a n y a k      

    k e n d a l a t e k n i s r u m i t , k a d a n g t e r k e s a n “ l u c u ” . B a h k a n b a n y a k d i p a k s a      

    m e n u n d a p e l a k s a n a n u j i k o m p e t e n s i t e r s e b u t . I n i s e h a r u s n y a t i d a k t e r j a d i  

    p a d a p r o g r a m s k a l a n a s i o n a l d a n t e n t u s a j a p r i o r i t a s .  

    P a d a k e j a d i a n i t u k i t a p e t i k s e b u a h p e l a j a r a n t e r k a i t d e n g a n u n s u r    

    m a n a j e m e n . H a l l a i n b i s a d i u n g k a p m i s a l n y a t e n t a n g p e l a k s a n a n U j i a n      

    N a s i o n a l , m a s i h s a j a b e l u m m e n u n j u k k a n h a s i l d i h a r a p k a n , d e n g a n g a r i s      

    a r t i b i s a m e m u a s k a n s e m u a p i h a k , b a i k p i h a k p e l a k s a n a m a u p u n p i h a k d i u j i  

    y a n g d a l a m h a l i n i t e n t u s a j a s e l u r u h s i s w a p e s e r t a U j i a n N a s i o n a l . B a n y a k      

    h a s i l u j i a n n a s i o n a l m e n c i p t a k a n s i t u a s i “ m e m b i n g u n g k a n ” d e n g a n      

    b e r b a g a i v a r i a s i t i n g k a t k e l u l u s a n s u a t u s e k o l a h t i d a k s e l a r a s d e n g a n      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    11/153

    r e k a m a n s t a n d a r o p e r a s i o n a l p r o s e d u r y a n g d i b e r l a k u k a n . S e k o l a h d e n g a n      

     j u l u k a n R S B I , t e r n y a t a b i s a d i k e c i l k a n p a m o r n y a o l e h b e b e r a p a s e k o l a h   

    “ p i n g g i r k a m p u n g ” d e n g a n s a r a n a s e a d a n y a d a n o p e r a s i o n a l p e m b e l a j a r a n      

     j u g a “ s e d e r h a n a ” . I n i t e n t u m e r u p a k a n p e r n i k d u n i a p e n d i d i k a n y a n g a d a   

    d a n m a s i h t e r j a d i , e n t a h u n t u k b e b e r a p a t a h u n a k a n d a t a n g a t a u t i d a k .  

    T i n g k a t k e l u l u s a n , k e s e s u a i a n a n t a r a s a r a n a d e n g a n h a s i l u j i a n      

    n a s i o n a l , s e r t a b e r b a g a i k e g a g a l a n p r o g r a m y a n g d i b e r l a k u k a n ,  

    m e r u p a k a n b a g i a n d a r i h a s i l s u a t u p r o s e s m a n a j e r i a l y a n g d i l a k s a n a k a n .  

    S e o r a n g m a n a j e r m e r u p a k a n p e m e g a n g k e n d a l i u t a m a , b e r p e r a n s e b a g a i  

    n a h k o d a d a n m e n e n t u k a n a p a a k a n d a n h a r u s t e r j a d i p a d a k e a d a a n d i  

    m a s a d e p a n , p a d a s a a t p e l a k s a n a a n p r o g r a m y a n g d i c a n a n g k a n n y a      

    m a u p u n o l e h p e m e r i n t a h .  

    I s t i l a h M a n a j e m e n d i I n d o n e s i a m a s i h t e r d e n g a r m e n g g u n a k a n      

    “ b a h a s a a s i n g ” , s e b a b m e m a n g p a d a a w a l n y a d i s e r a p d a r i b a h a s a a s i n g ,  

    M a n a g e m e n t , k e m u d i a n d i - I n d o n e s i a k a n m e n j a d i M a n a j e m e n . T e r j a d i n y a      

    p e n y e r a p a n t e r s e b u t u n t u k m e m p e r o l e h i s t i l a h d a n m a k n a s e k a l i g u s , a g a r    

    m e n d e k a t i k e p a d a i s t i l a h a s a l n y a y a n g b e r a s a l d a r i b a h a s a a s i n g .  

    D i s e b a b k a n b e r b a g a i k e s u l i t a n d a l a m m e n j e l a s k a n m a k n a d a r i s u a t u i s t i l a h      

    i l m i a h , m a k a d i g u n a k a n l a h k a t a M a n a j e m e n d e n g a n s e g a l a k o n s e k u e n s i  

    i l m i a h y a n g m e n y e r t a i n y a . D a l a m M a n a j e m e n P e n d i d i k a n , A . L H a r t a n i  

    ( 2 0 1 1 : 2 - 3 ) m e n j e l a s k a n b a h w a m a n a g e m e n t m e r u p a k a n i s t i l a h y a n g b a r u      

    p o p u l e r s e t e l a h d i p u b l i k a s i k a n n y a k a r y a i l m i a h T a y l o r y a n g b e r j u d u l S h o p      

    M a n a g e m e n t p a d a t a h u n 1 9 0 3 d a n P r i n c i p l e s a n d M e t h o d s o f S c i e n t i f i c      

    M a n a g e m e n t p a d a t a h u n 1 9 1 1 .  

    K a m u s B e s a r B a h a s a I n d o n e s i a ( 2 0 0 8 : 1 0 9 - 1 1 0 ) m e n d e f i n i s i k a n      

    m a n a j e m e n s e b a g a i p r o s e s p e n g g u n a a n s u m b e r d a y a s e c a r a e f e k t i f u n t u k      

    m e n c a p a i s a s a r a n y a n g t e l a h d i t e n t u k a n . D a l e C a r n e g i e d a n A s s o c i a t e s      

    ( 1 9 7 8 : 1 3 , d a l a m S u g i y a n t o W i r y o p u t r o ( 2 0 0 8 : 1 ) m e n g g a m b a r k a n b a h w a      

    m a n a j e m e n i a l a h k e m a m p u a n u n t u k m e n d a p a t k a n h a s i l - h a s i l y a n g      

    d i i n g i n k a n m e l a l u i p e n g g u n a a n e f e k t i f d a r i s u m b e r d a y a y a n g a d a p a d a      

    o r g a n i s a s i . S e m e n t a r a i t u L e o n a r d D . W h i t e d a l a m M a n a j e m e n P e n d i d i k a n      

    ( S u h a r s i m i A r i k u n t o d a n L i a Y u l i a n a , 2 0 0 8 : 3 ) m e n d e f i n i s i k a n b a h w a      

    m a n a j e m e n i a l a h s e g e n a p p r o s e s , b i a s a n y a t e r d a p a t p a d a s e m u a      

    k e l o m p o k b a i k u s a h a n e g a r a , p e m e r i n t a h a t a u s w a s t a , s i p i l a t a u m i l i t e r    

    s e c a r a b e s a r - b e s a r a n a t a u s e c a r a k e c i l - k e c i l a n . G e o r g e R T e r r y ( 1 9 7 2 ,  

    d a l a m A . H a l i m , d k k , 2 0 0 5 : 7 ) m e m a p a r k a n m a n a j e m e n s e b a g a i s e b u a h      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    12/153

    p r o s e s k h a s , y a n g t e r d i r i d a r i t i n d a k a n - t i n d a k a n ; p e r e n c a n a a n ,  

    p e n g o r g a n i s a s i a n , p e n g g i a t a n , d a n j u g a p e n g a w a s a n , u n t u k m e n e n t u k a n      

    a r a h m e n c a p a i t u j u a n y a n g t e l a h d i t e t a p k a n m e l a l u i p e m a n f a a t a n s u m b e r    

    d a y a m a n u s i a d a n s u m b e r d a y a l a i n n y a . S e d a n g k a n S u k a n t o      

    R e k s o h a d i p r o d j o , ( d a l a m S u g i y a n t o W i r y o p u t r o , 2 0 0 5 : 2 ) m e n g a r t i k a n      

    b a h w a m a n a j e m e n i a l a h s u a t u u s a h a m e r e n c a n a k a n , m e n g o r g a n i s i r ,  

    m e n g a r a h k a n , m e n g k o o r d i n i r s e r t a m e n g a w a s i k e g i a t a n d a l a m s u a t u      

    o r g a n i s a s i a g a r t e r c a p a i t u j u a n o r g a n i s a s i s e c a r a e f i s i e n d a n e f e k t i f .  

    D a l a m p e m b a h a s a n t e r p i s a h , S u h a r s i m i A r i k u n t o d a n L i a Y u l i a n a      

    ( 2 0 0 8 : 3 ) , m e m b e r i k a n b a t a s a n b a h w a m a n a j e m e n , i a l a h r a n g k a i a n s e g a l a      

    k e g i a t a n y a n g m e n u n j u k k e p a d a u s a h a k e r j a s a m a a n t a r a d u a o r a n g a t a u      

    l e b i h u n t u k m e n c a p a i s u a t u t u j u a n y a n g t e l a h d i t e t a p k a n . P e n d a p a t y a n g      

    h a m p i r s e a r a h m e n g g a m b a r k a n m e n g e n a i m a n a j e m e n d i j e l a s k a n o l e h T i m          

    D o s e n A d m i n i s t r a s i P e n d i d i k a n U P I ( 2 0 1 1 : 6 ) , m e r u p a k a n k e m a m p u a n      

    u n t u k m e m p e r o l e h s u a t u h a s i l d a l a m r a n g k a p e n c a p a i a n t u j u a n t e r t e n t u      

    m e l a l u i k e g i a t a n - k e g i a t a n o r a n g l a i n .  

    B e r d a s a r k a n b a n y a k p e n g e r t i a n m a n a j e m e n d i a t a s , d a p a t d i t a r i k      

    s e b u a h p e n g e r t i a n u m u m b a h w a m a n a j e m e n i a l a h p r o s e s p e m b e r d a y a a n      

    d a n k e r j a s a m a s u m b e r y a n g d a y a , b a i k m a n u s i a m a u p u n a l a m , s e c a r a      

    e f e k t i f u n t u k m e n c a p a i t u j u a n s e b u a h o r g a n i s a s i . B e b e r a p a u n s u r d a l a m          

    m a n a j e m e n m e l i p u t i m a n u s i a , s u m b e r d a y a d a n p r o s e s g e r a k . M a n u s i a      

    m e l i p u t i “ a k u ” d a n “ k a m u ” s e r t a “ k i t a ” . S u m b e r d a y a m e l i p u t i “ d a y a c i p t a ”    

    m a n u s i a d a n d a y a a l a m . P r o s e s m e l i p u t i k e g i a t a n y a n g a k t i f d i j a l a n k a n .  

    P e n g l i b a t a n u n s u r - u n s u r t e r s e b u t b e r k e b e r a d a a n m u t l a k . T i d a k a d a      

    m a n a j e m e n b i s a b e r j a l a n t a n p a m e l i b a t k a n k e t i g a u n s u r t e r s e b u t .  

    B e r a n g k a t d a r i p e n g e r t i a n m a n a j e m e n d i a t a s , m a k a d a p a t d i l i h a t d i  

    t e n g a h m a s y a r a k a t , b a h w a b e r b a g a i k e g a g a l a n d a l a m p e n c a p a i a n t u j u a n      

    b i s a d i r u n t u t s e c a r a h i s t o r i k a l d a n s i s t e m a t i k a l m e l a l u i p a r a d i g m a      

    m a n a j e m e n i n i . J i k a a d a s e b u a h p e r u s a h a a n g a g a l d a l a m m e n c a p a i G o a l    

    P o i n t , m a k a a d a b a g i a n d a r i m a n a j e m e n y a n g m e n g a l a m i e r r o r , m u n g k i n      

    p a d a m a n u s i a n y a , s u m b e r d a y a n y a m a u p u n p r o s e s n y a y a n g k u r a n g      

    t e r e n c a n a d a n t e r a w a s i d e n g a n b a i k .  

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    13/153

    2 . L a n g k a h a t a u f u n g s i m a n a j e m e n      

    H a k i k i n y a , l a n g k a h d a l a m m a n a j e m e n h a n y a t e r d i r i d a r i 3 , y a i t u      

    m e r e n c a n a k a n , m e l a k s a n a k a n d a n m e n g o n t r o l k e g i a t a n . D i s e b a b k a n      

    m a n a j e m e n i t u s e n d i r i m e r u p a k a n s e b u a h p r o s e s i l m i a h , m a k a t e n t u      

    t e r d a p a t l a n g k a h - l a n g k a h y a n g l e b i h l u a s , y a n g d i t e m p u h m e m b a n g u n      

    s e b u a h p r o s e s s i s t e m a t i s d a n t e r k e n d a l i .  

    G o r t o n , ( d a l a m I b r a h i m B a f a d a l , 2 0 0 9 : 3 9 ) m e m b e r i k a n r i n c i a n y a n g      

    c u k u p d e t a i l m e n g e n a i b e b e r a p a l a n g k a h u n t u k m e n c a p a i t u j u a n d a l a m          

    m a n a j e m e n , s e b a g a i b e r i k u t :  

    1 . I d e n t i f i k a s i m a s a l a h      

    2 . D i a g n o s i s m a s a l a h      

    3 . P e n e t a p a n t u j u a n      

    4 . P e m b u a t a n k e p u t u s a n      

    5 . P e r e n c a n a a n      

    6 . P e n g o r g a n i s a s i a n      

    7 . P e n g k o o r d i n a s i a n      

    8 . P e n d e l e g a s i a n      

    9 . P e n g i n i s i a s i a n      

    1 0 . P e n g k o m u n i k a s i a n      

    1 1 . K e r j a d e n g a n k e l o m p o k - k e l o m p o k , d a n      

    1 2 . P e n i l a i a n      

    K e d u a b e l a s l a n g k a h t e r s e b u t s e b a g a i a l u r p r o s e d u r y a n g      

    b e r k e d u d u k a n “ h a r u s d i l a k s a n a k a n ” u n t u k m e m p e r o l e h t u j u a n d a n c i t a -    

    c i t a , b a i k p r i b a d i m a u p u n o r g a n i s a s i . P e n j a b a r a n i n i m e m a p a r k a n l e b i h      

    l u a s b e r b a g a i b a g i a n a t a u f a s e - f a s e k e g i a t a n y a n g h a r u s d i l a k u k a n , b a i k      

    s k a l a l o k a l m a u p u n n a s i o n a l .  

    S e b u a h m a n a j e m e n d i t u n t u t m a m p u m e i n g i d e n t i f i k a s i m a s a l a h ,  

    m e n a m p u n g n y a , l a n t a s m e r u n t u t s e b a b a k i b a t n y a , m a n g a n a l i s i s , d a n      

    m e n d a p a t k a n k e s i m p u l a n t e n t a n g b e r b a g a i h a l m e n g e n a i n y a . K o n k l u s i  

    t e r s e b u t p e n u h m a k n a d a n d i b u b u h k a n s e b a g a i b a h a n m e m u p u k      

    p e n g a m b i l a n k e p u t u s a n b e r i k u t n y a . T u j u a n d i r u m u s k a n s e s u a i d e n g a n v i s i  

    p e n d i r i o r g a n i s a s i a t a u d i s e s u a i k a n d e n g a n k e s e p a k a t a n s e l u r u h s u m b e r    

    d a y a y a n g a d a , d a n d i b e n t u k l a h g a r i s - g a r i s b e s a r h a l u a n o r g a n i s a s i ,  

    s e h i n g g a s e b e l u m a d a n y a p e n g o r g a n i s a s i a n m a n u s i a , s k e m a k e r j a s u d a h      

    t e r p r o g r a m d e n g a n l u g a s , j e l a s d a n t a n p a b i a s . P e n d a p a t l e b i h r i n g k a s      

    d i s a m p a i k a n o l e h S e c k l e r ( d a l a m , B . S u y o s u b r o t o , 2 0 1 0 : 9 - 1 0 ) , m e m b e r i k a n      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    14/153

    g a m b a r a n t e n t a n g l a n g k a h - l a n g k a h d a l a m m a n a j e m e n , y a i t u :  

    1 . P r o s e s p e r u m u s a n d a n p e r u m u s a n k e m b a l i p o k o k k e b i j a k a n u m u m          

    2 . P r o s e s p e m b e r i a n , p e m b a g i a n , d a n p e n g g u n a a n w e w e n a n g      

    3 . P r o s e s p e r e n c a n a a n      

    4 . P r o s e s p e n g o r g a n i s a s i a n      

    5 . P r o s e s p e n g a n g g a r a n      

    6 . P r o s e s k e p e g a w a i a n      

    7 . P r o s e s p e l a k s a n a a n      

    8 . P r o s e s p e l a p o r a n      

    9 . P r o s e s p e n g e r a h a n , p e m b i m b i n g a n d a n p e n g e n d a l i a n .  

    D a l a m K a m u s B e s a r B a h a s a I n d o n e s i a ( 2 0 0 8 : 8 1 0 ) , “ l a n g k a h ” d i a r t i k a n      

    s e b a g a i p e r b u a t a n , s i k a p a t a u p u n t i n d a k a n . S e h i n g g a , a n t a r a p e m a h a m a n      

    t e r h a d a p “ l a n g k a h - l a n g k a h ” m a n a j e m e n d a n “ t i n d a k a n ” d a l a m m a n a j e m e n      

    d a p a t d i f a h a m i k e d a l a m s a t u p e n g e r t i a n , s e h i n g g a m e m b a h a s l a n g k a h -    

    l a n g k a h m a n a j e m e n t i d a k b e r b e d a d e n g a n m e m b a h a s t i n d a k a n - t i n d a k a n      

    y a n g m e s t i d i l a k u k a n d a l a m p r o s e s m a n a j e m e n . S e d a n g k a n t i n d a k a n i t u      

    s e n d i r i , m e m b e n t u k s e b u a h f u n g s i a t a u p e k e r j a a n y a n g d i l a k u k a n . O l e h      

    k a r e n a i t u , a n t a r a l a n g k a h , f a s e , t i n d a k a n , d a n f u n g s i m e m i l i k i s t a t u s      

    p e n g e r t i a n s e r u p a d a l a m m a n a j e m e n . M a k a d a r i s u d u t m a n a j e m e n ,  

    s e b a g a i m a n a K a m u s B e s a r B a h a s a I n d o n e s i a ( 2 0 0 8 : 4 2 0 ) m e n d e f i n i s i k a n      

    f u n g s i s e b a g a i p e k e r j a a n y a n g d i l a k u k a n , m a k a t e r n y a t a l a n g k a h - l a n g k a h      

    m a n a j e m e n m e m i l i k i m a k n a y a n g s a m a d e n g a n f u n g s i - f u n g s i d a l a m          

    m a n a j e m e n , s e h i n g g a d i l i h a t p a d a b e b e r a p a p e n d a p a t p a r a p a k a r ,  

    p e r i n c i a n n y a m e m a n g h a m p i r s a m a .  

    S t o n e r A F ( d a l a m E t i R o c h a e t y , d k k , 2 0 1 0 : 5 ) m e n g u r a i k a n p r o s e s      

    m a n a j e m e n b e r u p a p e r e n c a n a a n ( p l a n n i n g ) , p e n g o r g a n i s a s i a n      

    ( o r g a n i z i n g ) , k e p e m i m p i n a n ( l e a d i n g ) , d a n p e n g a w a s a n ( c o n t r o l l i n g ) a n t a r    

    a n g g o t a o r g a n i s a s i d e n g a n m e n g g u n a k a n s e l u r u h s u m b e r d a y a o r g a n i s a s i  

    u n t u k m e n c a p a i t u j u a n y a n g s u d a h d i t e t a p k a n .  

    M e m p e r h a t i k a n p e n g e r i a n m a n a j e m e n d a n b e b e r a p a u r a i a n t e n t a n g      

    l a n g k a h - l a n g k a h m a n a j e m e n d i a t a s , m a k a d i t a r i k p e n g e r t i a n d a s a r b a h w a      

    l a n g k a h a t a u f u n g s i p o k o k m a n a j e m e n m e l i p u t i p e r e n c a n a a n ,  

    p e n g o r g a n i s a s i a n , p e n g a r a h a n , p e n g k o o r d i n a s i a n , d a n p e n g a w a s a n .  

    K e e m p a t f u n g s i p o k o k m e n u r u t E t i R o c h a e t y d i a t a s , d i j a b a r k a n k e      

    d a l a m b e r b a g a i b e n t u k k e g i a t a n m a n a j e m e n y a n g b e r s i f a t “ w a j i b a d a ” d a n      

    h a r u s d i l a k u k a n .  

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    15/153

    B e r i k u t i n i p e n j e l a s a n m e n y a n g k u t p e r e n c a n a a n , p e n g o r g a n i s a s i a n ,  

    p e n g a r a h a n , p e n g k o o r d i n a s i a n , d a n p e n g a w a s a n , y a i t u :  

    1 . P e r e n c a n a a n b e r a r t i s u a t u p r o s e s p e r s i a p a n d e n g a n m e n y e d i a k a n      

    b e r b a g a i p e r a n g k a t , d i l a k s a n a k a n d i m a s a a k a n d a t a n g . P e r e n c a n a a n t e t a p      

    m e m p e r t i m b a n g k a n s e g a l a s a r a n a d a n k e t e r s e d i a a n p e r a l a t a n p e n d u k u n g      

    k e g i a t a n s e l a n j u t n y a . D a l a m p e r e n c a n a a n i n i h a r u s d i u r a i k a n t e n t a n g      

    k e t e r s e d i a a n d a n a , p e r a l a t a n , d a n p r e d i k s i k e m u n g k i n a n h a m b a t a n y a n g      

    a k a n d i h a d a p i d a n c a r a m e n y e l e s a i k a n n y a . A c h m a d S l a m e t ( 2 0 0 7 : 9 )    

    m e r i n c i k a n b e b e r a p a t a h a p p r o s e s p e r e n c a n a a n , s e b a g a i b e r i k u t :  

    a . M e n e t a p k a n t u j u a n .  

    b . M e r u m u s k a n k e a d a a n s a a t i n i .  

    c . M e n g i d e n t i f i k a s i s e g a l a p e l u a n g d a n h a m b a t a n      

    d . M e n g e m b a n g k a n r e n c a n a k e g i a t a n d a l a m p e n c a p a i a n t u j u a n .  

    B e r p i j a k p a d a u r a i a n d i a t a s , d a p a t d i b u a t s e b u a h r a n g k a i a n p r o s e s      

    p e r e n c a n a a n :  

    1 ) M e n e t a p k a n t u j u a n s e b a g a i a k h i r k e g i a t a n a k h i r k e g i a t a n      

    2 ) M e n y u s u n k o n d i s i s a a t i n i d e n g a n l u g a s , l o g i s , t e r u k u r d a n a k u r a t    

    3 ) M e n g u m p u l k a n b a h a n p e r t i m b a n g a n s e b a g a i d a s a r m e r u m u s k a n      

    k o n t e n p e r e n c a n a a n .  

    4 ) M e m a p a r k a n g a m b a r a n s e g a l a p e l u a n g y a n g a d a      

    5 ) M e m a p a r k a n g a m b a r a n h a m b a t a n y a n g s u d a h d i h a d a p i d i m a s a      

    l a l u , y a n g m u n g k i n d i h a d a p i d i m a s a d e p a n      

    6 ) M e n g i d e n t i f i k a s i b a g i a n - b a g i a n n y a y a n g a k a n b i s a d i s e l e s a i k a n d a n      

    t i d a k a k a n b i s a d i s e l e s a i k a n d i m a s a d e p a n .  

    7 ) M e n y u s u n r e n c a n a k e g i a t a n d e n g a n t e r u r u t d a n s i s t e m a t i s .  

    8 ) M e n g h i m p u n r e n c a n a p e l a k u k e g i a t a n      

    9 ) M e n y u s u n p e r e n c a n a a n p a d a p r o s e s p e n g o r g a n i s a s i a n      

    1 0 ) M e n y u s u n r e n c a n a p r o s e s p e n g a r a h a n      

    1 1 ) M e n y u s u n r e n c a n a p r o s e s p e n g k o o r d i n a s a s i a n      

    1 2 ) M e n y u s u n r e n c a n a p r o s e s p e n g a w a s a n .  

    1 3 ) M e n y u s u n s e l u r u h j e n i s p e k e r j a a n y a n g d i b u t u h k a n u n t u k      

    m e n c a p a i t u j u a n      

    1 4 ) M e n g e l o m p o k k a n b a g i a n a t a u j a b a t a n k e r j a s e b a g a i b a g i a n d a r i  

    k o o r d i n a s i m a n a j e m e n      

    1 5 ) M e n e n t u k a n b a g i a n k e r j a y a n g b i s a a t a u t i d a k b i s a d i k e l o m p o k k a n      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    16/153

    d a l a m s a t u j a b a t a n t e r t e n t u      

    1 6 ) M e n y u s u n j e n i s p e k e r j a a n s e c a r a j e l a s , g a m b l a n g , d a n d e n g a n a l u r    

    k e r j a y a n g m u d a h d i f a h a m i o l e h p e l a k u      

    1 7 ) M e n y u s u n p a n d u a n k e r j a y a n g d i j a d i k a n p e d o m a n b e r s a m a      

    1 8 ) M e m b u a t p e r a t u r a n - p e r a t u r a n p e l a k s a n a a n k e r j a      

    1 9 ) M e n y u s u n r e w a r d k e t a a t a n k e r j a      

    2 0 ) M e n y u s u n s a n k s i p e l a n g g a r a n a t u r a n      

    2 1 ) M e n y u s u n k e r a n g k a t a r g e t p e k e r j a a n y a n g h a r u s d i c a p a i s e t i a p      

     j a b a t a n   

    2 2 ) M e r u m u s k a n s t a n d a r y a n g m e n j a d i p a t o k a n b e n t u k k e g i a t a n      

    2 3 ) M e n e n t u k a n t o l o k u k u r t i n g k a t k e g i a t a n . D a l a m t a h a p i n i  

    d i w u j u d k a n a d a n y a p e n g k a t e g o r i a n s e b u a h t i n g k a t a n k i n e r j a s t a f f    

    D a l a m f a s e p e r e n c a n a a n i n i , s u d a h t e r a k u m u l a s i s e l u r u h k e j a d i a n d a n      

    “ k e n y a t a a n ” y a n g t e r j a d i , t e r u r u t , s i s t e m a t i s , d a n l e n g k a p s a m p a i k e p a d a      

    p e n c a p a i a n t u j u a n , e v a l u a s i o r g a n i s a i d a n p e l a k s a n a a n p e r e n c a n a a n      

    k e m b a l i . S u d a h t e r g a m b a r s i k l u s m a n a j e m e n h i n g g a p a d a b a t u p e r t a m a      

    m e l a n g k a h k e m b a l i .  

    2 . P e n g o r g a n i s a s i a n b e r a r t i u p a y a k e r j a s a m a m e l i b a t k a n b a n y a k      

    o r a n g y a n g b e r k o m p e t e n d a l a m b i d a n g n y a u n t u k m e n c a p a i t u j u a n .  

    P e n g o r g a n i s a s i a n a k a n m e m b a w a a n g g o t a m e m a h a m i t u p o k s i n y a m a s i n g -    

    m a s i n g . A c h m a d S l a m e t ( 2 0 0 7 : 1 1 ) m e n j e l a s k a n b e b e r a p a t a h a p y a n g      

    d l l a l u i p a d a p r o s e s p e n g o r g a n i s a s i a n :  

    a . P e r i n c i a n s e m u a p e k e r j a a n y a n g h a r u s d i l a k s a n a k a n s e t i a p i n d i v i d u      

    d a l a m m e n c a p a i t u j u a n o r g a n i s a s i  

    b . P e m b a g i a n b e b a n p e k e r j a a n .  

    c . P e n g a d a a n d a n p e n g e m b a n g a n m e k a n i s m e k e r j a .  

    P e n j e l a s a n d i a t a s d a p a t d i j a b a r k a n d e n g a n l e b i h t e r i n c i , s e b a g a i  

    b e r i k u t :  

    1 ) . M e r e k a p i t u l a s i p e l a k u y a n g m a m p u d a n t i d a k m a m p u      

    b e r k u a l i f i k a s i m e m i l i k i j a b a t a n t e r t e n t u      

    2 ) S o s i a l i s a s i t u j u a n d a n d i t u a n g k a n d e n g a n j e l a s d a n d i f a h a m i o l e h      

    s e l u r u h p e l a k u      

    3 ) P e m b a g i a n t a n g g u n g j a w a b k e r j a      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    17/153

    4 ) D a l a m b a g i a n i n i b i s a d i a d a k a n p e m b u k a a n l o w o n g a n p e k e r j a a n      

    p a d a j a b a t a n t e r t e n t u y a n g d i b u t u h k a n      

    3 . P e n g a r a h a n b e r a r t i s u a t u t i n d a k a n y a n g d i l a k u k a n o l e h p i m p i n a n      

    d a l a m k u m p u l a n m a n u s i a y a n g s e d a n g b e r o r g a n i s a s i a t a u s e d a n g      

    b e k e r j a s a m a d a l a m m a n a j e m e n .  

    I n t i p e n g a r a h a n i a l a h u n t u k m e m b e r i k a n p e n j e l a s a n t e n t a n g s e m u a      

    p e k e r j a a n y a n g h a r u s d i s e l e s a i k a n p e l a k u . D i j e l a s k a n j u g a t e n t a n g r e w a r d ,  

    s a n k s i , d a n k o n s e k u e n s i s i s t e m i k y a n g a k a n d i t e r i m a s e a n d a i n y a t e r j a d i  

    p e n y e l e w e n g a n k e r j a . O l e h k a r e n a i t u , m a k a p e n g a r a h a n m e m i l i k i  

    b e b e r a p a l a n g k a h s e b a g a i b e r i k u t :  

    a . P e n g e n a l a n a t a u o r i e n t a s i p e k e r j a a n k e p a d a s t a f f s e h i n g g a      

    p e k e r j a a n b i s a e f e k t i f d a n e f i s i e n .  

    b . P e r i n t a h u n t u k m e n g e r j a k a n d a n m e n y e l e s a i k a n d e n g a n b a i k d a n      

    t u n t a s      

    c . P e n j e l a s a n t e n t a n g s a n k s i d a n k o n s e k u e n s i k e r j a      

    d . P e n g e r a h a n s u m b e r d a y a m a n u s i a      

    e . P e n e g u h a n k o m i t m e n b e r s a m a      

    f . P e n e g a s a n l o y a l i t a s t e r h a d a p o r g a n i s a s i  

    g . P e n y a d a r a n a k a n e k s i s t e n s i o r g a n i s a s i  

    h . S i m u l a s i k e r j a      

    i . S i m u l a s i k o m p e t e n s i s u m b e r d a y a m a n u s i a      

     j . P e n g u k u h a n s e b a g a i s u m b e r d a y a m a n u s i a d a l a m o r g a n i s a s i 

    S e b e n a r n y a f u n g s i p e n g a r a h a n i n i b i s a d i l a k s a n a k a n d a l a m f a s e      

    p e n g o r g a n i s a s i a n . P e n g o r g a n i s a s i a n m e m i l i k i j u g a f u n g s i p e n g a r a h a n .  

    4 . P e n g k o o r d i n a s i a n b e r a r t i t i n d a k a n p i m p i n a n d a l a m o r g a n i s a s i  

    u n t u k m e n g a t u r , m e n y a t u k a n d a n m e n s e l a r a s k a n k e p e n t i n g a n y a n g a d a      

    d a n t e r j a d i d a l a m p r o s e s k e r j a s a m a a n t a r a a n g g o t a . D e n g a n d e m i k i a n      

    d a l a m k o r d i n a s i i n i t e r j a d i i n t e r a k s i a n t a r a p i m p i n a n d a n a n g g o t a n y a .  

    P i m p i n a n m e m i l i k i i n f o r m a s i y a n g h a r u s d i k o m u n i k a s i k a n k e p a d a a n g g o t a ,  

    a n g g o t a m e m i l i k i i n f o r m a s i y a n g h a r u s d i s a m p a i k a n k e p a d a p i m p i n a n n y a .  

    S e r t a a l u r p i n d a h i n f o r m a s i s e c a r a h o r i z o n t a l . K e r a n g k a k o o r d i n a s i i n i ,  

    d a p a t d i r u m u s k a n b e b e r a p a h a l s e b a g a i b e r i k u t :  

    a . M e n y a t u k a n b e r b a g a i p e r b e d a a n l a t a r b e l a k a n g k e h i d u p a n s t a f f k e      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    18/153

    d a l a m s a t u t u j u a n b e r s a m a . L a n g k a h i n i a d a y a n g t i d a k d i l a k s a n a k a n o l e h      

    m a n a j e r , s e h i n g g a b a n y a k s u m b e r d a y a m a n u s i a y a n g a k h i r n y a m e m a k u      

    d i r i p a d a k e e g o a n d a n k e s e k t a r i a n n y a d i h a d a p a n e l e m e n l a i n d a l a m          

    o r g a n i s a s i .  

    b . M e n j a d i k a n t u j u a n b e r s a m a s e b a g a i m o d a l m e n i n g k a t k a n k e s a t u a n      

    e m o s i s e l u r u h s t a f f    

    c . M e n y e l e s a i k a n j i k a a d a p e r m a s a l a h a n a n t a r p e l a k u      

    d . M e m b e n t u k d a n m e m e l i h a r a k e h a r m o n i s a n b e r s a m a s e l u r u h s t a f f    

    e . S a l i n g m e m b a g i i n f o r m a s i a n t a r s t a f f    

    f . M e n y e r a p i n f o r m a s i d a r i l u a r o r g a n i s a s i u n t u k d i b a g i k a n k e p a d a      

    s t a f f    

    g . P e n y e r a p a n b e r b a g a i p e r m a s a l a h a n d a l a m p e l a k s a n a a n      

    h . P e n y a j i a n d a n p e n e r a p a n t i n d a k a n u n t u k m e n y e l e s a i a n m a s a l a h      

    k e r j a      

    5 . P e n g a w a s a n b e r a r t i u p a y a p i m p i n a n u n t u k m e n d e t e k s i , m e m a n t a u      

    d a n m e n g e t a h u i s e d i n i m u n g k i n m e n g e n a i p e l a k s a n a a n k e g i a t a n .  

    A c h m a d S l a m e t ( 2 0 0 7 : 1 4 ) , m e r i n c i k a n b e b e r a p a t a h a p p e n g a w a s a n ,  

    s e b a g a i b e r i k u t :  

    a . P e n e t a p a n s t a n d a r k e g i a t a n      

    b . M e n e n t u k a n p a r a m e t e r k e g i a t a n      

    c . P e n g u k u r a n p e l a k s a n a a n k e g i a t a n      

    d . P e m b a n d i n g a n p e l a k s a n a a n k e g i a t a n d e n g a n s t a n d a r    

    e . A n a l i s i s p e n y i m p a n g a n      

    f . P e n g a m b i l a n t i n d a k a n k o r e k t i f j i k a d i p e r l u k a n      

    P e n u l i s l e b i h c e n d e r u n g l a n g k a h m e n e n t u k a n p a r a m e t e r k e g i a t a n      

    s e h a r u s n y a a d a d i d a l a m p e r e n c a n a a n , s e b a b p a r a m e t e r k e g i a t a n b e r s i f a t    

    t e t a p s e l a m a k e g i a t a n b e r l a n g s u n g . J i k a d i a d a k a n p a d a s a a t p e n g a w a s a n ,  

    m a k a o r g a n i s a s i b e r g e r a k t a n p a p e d o m a n p a r a m e t e r k e g i a t a n y a n g j e l a s ,  

    d a n i n i a k a n m e n j a d i k a n o r g a n i s a s i b e r g e r a k t a n p a i k a t a n t e r h a d a p m i s i  

    o r g a n i s a s i . P a d a t a h a p p e n g a w a s a n l e b i h t e p a t d i s e b u t “ k o n d i s i ”    

    p e l a k s a n a a n k e g i a t a n . D a r i b a t a s a n d i a t a s , d a p a t d i s u s u n b i d a n g k e r j a      

    p e n g a w a s a n , y a i t u :  

    1 . O b s e r v a s i k o n d i s i p e l a k s a n a a n k e g i a t a n      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    19/153

    2 . M e n g a d a k a n p r o s e s e v a l u a s i k e r j a a t a u t i n g k a t k e g i a t a n      

    3 . M e m b a n d i n g k a n p e l a k s a n a a n d i l a p a n g a n d e n g a n s t a n d a r y a n g      

    s e h a r u s n y a d i c a p a i .  

    4 . M e n y i m p u l k a n b e r b a g a i p e n y i m p a n g a n y a n g t e r j a d i  

    5 . M e n g a d a k a n p e n c e r a h a n t e n t a n g j e n i s p e k e r j a a n d a n p e m b e t u l a n      

    y a n g m u n g k i n b i s a d i l a k u k a n j i k a a d a p e n y i m p a n g a n      

    6 . L a p o r a n k e g i a t a n s e t i a p j a b a t a n      

    7 . P e m b u a t a n p e l a p o r a n s e l u r u h k e g i a t a n m e n j a d i  

    p e r t a n g g u n g j a w a b a n k e p a d a m a n a j e r .  

    8 . M e n y u s u n k e m b a l i d r a f r e n c a n a y a n g a k a n d i a j u k a n u n t u k m e n j a d i  

    b a h a n p e r u m u s a n p e r e n c a n a a n j i k a m e m a n g a d a s i k l u s l a n j u t a n .  

    9 . M e r a n g k a i h a s i l p e n g a m a t a n t e r h a d a p s e t i a p j a b a t a n      

    1 0 . P e n g a w a s a n b i s a d i l a k u k a n s e c a r a l a n g s u n g a t a u m e l a l u i p e t u g a s      

    m e d i a t o r    

    D a l a m p r o s e s p e n g a w a s a n i n i , t e r j a d i j u g a k e g i a t a n e v a l u a s i a t a u      

    p e n i l a i a n b a g i s e t i a p k i n e r j a d a l a m j a b a t a n . H a s i l a k h i r d a r i e v a l u a s i i n i  

    d i j a d i k a n s e b a g a i b a h a n u n t u k p e r b a i k a n p a d a s i k l u s m a n a j e m e n      

    b e r i k u t n y a .  

    3 . T u j u a n m a n a j e m e n      

    P r i n s i p d a s a r n y a , b a h w a t i d a k a d a p e r u s a h a a n a t a u l e m b a g a , s e b e s a r    

    a p a p u n a k a n m e m b i a r k a n s e g a l a a s e t d a n c i t a - c i t a n y a k a n d a s d i t e n g a h      

     j a l a n . S e k a y a a p a p u n , p a s t i a d a p e r h i t u n g a n p e n g e l u a r a n k e u a n g a n n y a . 

    S e h e b a t a p a p u n , p a s t i a k a n t e r u s b e r u p a y a m e n c a p a i h a r a p a n n y a d e n g a n      

    k e g i a t a n s e f e k t i f m u n g k i n d a p a t d i l a k s a n a k a n , t a n p a l e b i h b a n y a k m e n y i t a      

    w a k t u d a n s u m b e r d a y a y a n g a d a . Z u l k i f l i A m s y a h ( 2 0 0 5 : 3 ) m e m a p a r k a n      

    m a n a j e m e n s e b a g a i p r o s e d u r p e l a k s a n a a n f u n g s i - f u n g s i u n i t - u n i t d a l a m          

    o r g a n i s a s i u n t u k m e r e n c a n a k a n , m e n g a n g g a r k a n , m e n g o r g a n i s a s i k a n ,  

    m e n g a r a h k a n , m e l a k s a n a k a n , m e n g a w a s i d a n m e n g e v a l u a s i p e k e r j a a n      

    u n i t m a s i n g - m a s i n g u n t u k m e n c a p a i t u j u a n k e s e l u r u h a n o r g a n i s a s i s e c a r a      

    e f e k t i f d a n e f i s i e n .  

    S e b a g a i m a n a b e b e r a p a p e n g e r t i a n m a n a j e m e n d i a t a s , m a k a d i  

    s i n i l a h t u j u a n m a n a j e m e n , y a i t u a g a r t e r c i p t a s u a t u p r o s e s y a n g t e r k e l o l a      

    d e n g a n b a i k d a n t e p a t , m e n c a p a i t u j u a n o r g a n i s a s i d e n g a n e f e k t i f d a n      

    e f i s i e n . E f e k t i f d i a r t i k a n t u j u a n t e r c a p a i s e c a r a t e p a t s a s a r a n . E f i s i e n      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    20/153

    d i a r t i k a n s e b a g a i p e n g e n d a l i a n b i a y a k e g i a t a n , s e h i n g g a d e n g a n b i a y a      

    y a n g s e r e n d a h - r e n d a h n y a , b i s a m e n c a p a i c i t a - c i t a o r g a n i s a s i s e t i n g g i -    

    t i n g g i n y a .  

    P e n u l i s l e b i h c o n d o n g b e r p e n d a p a t b a h w a t u j u a n m a n a j e m e n i a l a h      

    a g a r s e l u r u h r a n g k a i a n k e g i a t a n u n t u k m e n c a p a i t u j u a n i t u d i r e n c a n a k a n ,  

    d i o r g a n i s a s i k a n , d i a r a h k a n , d i k o o r d i n a s i k a n , d a n d i a w a s i .  

    4 . P e r b e d a a n a d m i n i s t r a s i d e n g a n m a n a j e m e n      

    T e r m i n o l o g i m a n a j e m e n d a n a d m i n i s t r a s i d i I n d o n e s i a s e r i n g t i m b u l    

    k e r a n c u a n d a n k a d a n g k a l a m e m a n g m e n j a d i p e m i c u s e d i k i t p e r b a n t a h a n      

    m e m a h a m i n y a . K e d u a n y a s a m a - s a m a b e r a s a l d a r i b a h a s a I n g g r i s ,  

    A d m i n i s t r a t i o n d a n M a n a g e m e n t . M e s k i p u n p a d a a s a l n y a , a d m i n i s t r a t i o n      

    b e r a s a l d a r i e t i m o l o g i s b a h a s a L a t i n , a d m i n i s t r a r e y a n g a r t i n y a m e m b a n t u      

    a t a u m e l a y a n i . K a t a s i f a t n y a a d m i n i s t r a t i v u s l a n t a s m e n j a d i a d m i n i s t r a t i o      

    s e b a g a i k a t a b e n d a n y a .  

    D a l a m U n d a n g - U n d a n g R I N o m o r 2 0 T a h u n 2 0 0 3 , i s t i l a h a d m i n i s t r a s i  

    t e r t u l i s s a t u k a l i p a d a 3 9 a y a t ( 1 ) , s e d a n g k a n m a n a j e m e n j u g a t e r t u l i s s a t u      

    k a l i d a l a m p a s a l 5 1 a y a t ( 1 ) . K e d u a n y a s e r i n g m e n i m b u l k a n p e n g a r t i a n      

    y a n g s i m p a n g s i u r , d i s e b a b k a n k e d u a n y a s a m a - s a m a m e r u p a k a n i s t i l a h      

    s e r a p a n d a r i b a h a s a a s i n g . D a l a m b i d a n g p e n d i d i k a n , i s t i l a h a d m i n i s t r a s i  

    d i m a k n a i c o n d o n g s e b a g a i k e r j a k e t a t a u s a h a a n , s e d a n g k a n m a n a j e m e n      

    d i g u n a k a n d a l a m k o n t e k s m a n a j e m e n b e r b a s i s s e k o l a h ( A . L . H a r t a n i ,  

    2 0 1 1 : 2 )    

    A . H a l i m , d k k ( 2 0 0 5 : 5 3 ) m e n g a r t i k a n s e c a r a s e m p i t b a h w a a d m i n i s t r a s i  

    s e b a g a i T a t a u s a h a . P e n d a p a t t e r s e b u t s a m a d e n g a n a p a y a n g      

    d i u n g k a p k a n o l e h H . S i a g i a n ( d a l a m S u g i y a n t o , ( 2 0 0 8 : 4 ) , b a h w a d a l a m          

    s e h a r i - h a r i a d m i n i s t r a s i d i a r t i k a n s e b a g a i k e g i a t a n t a t a u s a h a .  

    D a p a t d i r i n c i k a n , a d m i n i s t r a s i b e r a r t i s e r a n g k a i a n m e n g h i m p u n ,  

    m e n c a t a t , m e n g o l a h , m e n g g a n d a k a n , m e n g i r i m d a n m e n y i m p a n      

    k e t e r a n g a n y a n g d i p e r l u k a n d a a m s e t i a p k e r j a s a m a ( I b r a h i m B a f a d a l ,  

    2 0 0 9 : 3 8 ) .  

    S l a m e t W i j a d i A t m o s u d a r m o ( 1 9 6 1 , d a l a m S y a i f u l S a g a l a , 2 0 0 9 : 2 2 )    

    m e n g u r a i k a n p e n g e r t i a n a d m i n i s t r a s i d a l a m b e b e r a p a s u d u t p a n d a n g ,  

    s e b a g a i b e r i k u t :  

    1 . I n s t i t u s i o n a l , i a l a h k e s e l u r u h a n o r a n g a t a u k e l o m p o k o r a n g - o r a n g      

    s e b a g a i s u a t u k e s a t u a n m e n j a l a n k a n p r o s e s k e g i a t a n - k e g i a t a n u n t u k      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    21/153

    m e n c a p a i t u j u a n b e r s a m a ,  

    2 . F u n g s i o n a l , y a i t u s e g a l a k e g i a t a n d a n t i n d a k a n y a n g d i l a k u k a n      

    u n t u k m e n c a p a i t u j u a n t e r m a s u k t i n d a k a n u n t u k m e n e n t u k a n t u j u a n i t u      

    s e n d i r i , t i n d a k a n t e r s e b u t b e r s i f a t m e l i h a t k e d e p a n .  

    3 . P r o s e s , y a i t u k e s e l u r u h a n p r o s e s y a n g b e r u p a k e g i a t a n - k e g i a t a n ,  

    p e m i k i r a n - p e m i k i r a n , p e n g a t u r a n - p e n g a t u r a n s e j a k d a r i p e n e n t u a n t u j u a n      

    s a m p a i p e n y e l e n g g a r a a n s e h i n g g a t e r c a p a i t u j u a n t e r s e b u t .  

    S e m e n t a r a i t u m e n u r u t S u t i s n a ( d a l a m A . L . H a r t a n i , 2 0 1 1 : 4 )    

    m e n j e l a s k a n b a h w a d a l a m p e m a k a i a n n y a a d m i n i s t r a s i s a m a d e n g a n      

    m a n a j e m e n , a d m i n i s t r a t o r s a m a d e n g a n m a n a j e r . W a l a u p u n d e m i k i a n ,  

    k a d a n g k a l a a d m i n i s t r a s i d i g u n a k a n b e r b e d a d e n g a n m a n a j e m e n ,  

    t e r g a n t u n g p a d a b i d a n g d a n l o k a s i n y a . A d m i n i s t r a s i l e b i h c o c o k u n t u k      

    l e m b a g a p e m e r i n t a h s e d a n g k a n m a n a j e m e n o l e h o r g a n i s a s i s w a s t a u n t u k      

    k e p e n t i n g a n k o m e r s i l .  

    U n t u k l e b i h m e n j e l a s k a n p e r b e d a a n a d m i n i s t r a s i d a n m a n a j e m e n ,  

    T i m D o s e n A d m i n i s t r a s i P e n d i d i k a n U P I ( 2 0 1 1 : 6 ) m e n y a m p a i k a n b a h w a      

    d a l a m a r t i l u a s , a d m i n i s t r a s i b e r a r t i k e s e l u r u h a n p r o s e s k e r j a s a m a a n t a r a      

    d u a o r a n g a t a u l e b i h y a n g d i d a s a r i a t a s r a s i o n a l i t a s t e r t e n t u u n t u k      

    m e n c a p a i t u j u a n y a n g s u d a h d i t e n t u k a n s e b e l u m y a . S e d a n g k a n      

    m a n a j e m e n d i a r t i k a n s e b a g a i k e m a m p u a n a t a u k e t r a m p i l a n u n t u k      

    m e m p e r o l e h s u a t u h a s i l d a l a m r a n g k a p e n c a p a i a n t u j u a n m e l a l u i k e g i a t a n      

    o r a n g l a i n ( m a n a j e m e n m e r u p a k a n i n t i d a r i a d m i n i s t r a s i ) . M a n a j e m e n      

    s e b a g a i m e t o d e a t a u p u n t a t a c a r a u n t u k m e n c a p a i t u j u a n a d m i n i s t r a s i .  

    A r t i n y a , m a n a j e m e n b e r a d a d i d a l a m l i n g k u p a d m i n i s t r a s i .  

    P e n u l i s l e b i h m e m b e d a k a n a d m i n i s t r a t o r d e n g a n m a n a j e m e n s e b a g a i  

    s e b a g a i b e r i k u t :  

    1 . A d m i n i s t r a t o r , y a n g b i s a m e n g e r j a k a n f u n g s i - f u n g s i m a n a j e m e n      

    t a n p a m e l i b a t k a n o r a n g l a i n , w a l a u p u n s e b e n a r n y a d a n s e h a r u s n y a      

    m e l i b a t k a n o r a n g l a i n . D a n a p a b i l a s u d a h m e l i b a t k a n o r a n g l a i n , t e r u t a m a      

    d a l a m k a p a s i t a s n y a s e b a g a i “ k e p a l a ” a t a u “ p e m i m p i n ” d a l a m j a b a t a n      

    s t r u k t u r n y a , m a k a a d m i n i s t r a t o r s u d a h b e r p e r a n s e b a g a i m a n a j e r . D a l a m          

    s u a t u k e g i a t a n d e n g a n p r o g r a m y a n g m e n g g u n a k a n p e r a n g k a t s o f t w a r e ,  

    a d a i s t i l a h A d m i n , a t a u O p e r a t o r t u n g g a l . S e o r a n g A d m i n b i s a b e k e r j a      

    m e n y e l e s a i k a n s e b u a h p e k e r j a a n h a n y a d e n g a n p e r a l a t a n d a n s u m b e r    

    d a y a a l a m y a n g a d a t a n p a m e n g e r a h k a n o r a n g l a i n . S u g a n d a ( 1 9 9 5 : 8 3 ,  

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    22/153

    d a l a m S y a i f u l S a g a l a , 2 0 0 9 : 3 3 ) b e r p e n d a p a t b a h w a a d m i n i s t r a s i a d a l a h      

    s e l u r u h p r o s e s k e r j a s a m a d u a o r a n g a t a u l e b i h y a n g m e r u p a k a n t e r a p a n      

    i l m u s o s i a l u n t u k m e n c a p a i t u j u a n t e r t e n t u . P e n u l i s s e d i k i t b e r b e d a      

    p e n d a p a t d e n g a n p e n d a p a t S u g a n d a t e r s e b u t .  

    2 . M a n a j e m e n , b e k e r j a d e n g a n m e l i b a t k a n o r a n g l a i n m i n i m a l d u a      

    o r a n g , y a i t u d i r i n y a d a n p a r t n e r n y a y a n g b e k e r j a s e b a g a i s u b - m a n a j e r    

    b a g i n y a a t a u a n g g o t a o r g a n i s a s i n y a .  

    J a d i , h u b u n g a n a d m i n i s t r a s i d e n g a n m a n a j e m e n , b a h w a m a n a j e m e n      

    m e r u p a k a n b e n t u k k e r j a s a m a y a n g k e d u d u k a n n y a s t r u k t u r a l i s d a n      

    h i e r a r k i s a n t a r e l e m e n s u m b e r d a y a m a n u s i a , d a l a m s e b u a h a d m i n i s t r a s i .  

    5 . P e n g e r t i a n m a n a j e m e n p e n d i d i k a n      

    S e c a r a e t i m o l o g i s , k a t a “ p e n d i d i k a n ” b e r a s a l d a r i k a t a d a s a r d i d i k ,  

    y a n g m e n d a p a t i m b u h a n a w a l d a n a k h i r a n p e - a n . B e r u b a h m e n j a d i k a t a      

    k e r j a m e n d i d i k , y a n g b e r a r t i m e m b a n t u a n a k u n t u k m e n g u a s a i a n e k a      

    p e n g e t a h u a n , k e t e r a m p i l a n , s i k a p , d a n n i l a i y a n g d i w a r i s i d a r i k e l u a r g a d a n      

    m a s y a r a k a t n y a . P a d a z a m a n Y u n a n i , p e n d i d i k a n d i i s t i l a h k a n d e n g a n k a t a      

    “ p a e d a g o g i e k ” y a n g a r t i n y a i l m u m e n u n t u n a n a k , s e m e n t a r a “ p a e d a g o g i a ”    

    a r t i n y a p e r g a u l a n d e n g a n a n a k - a n a k , s e d a n g k a n o r a n g y a n g m e n u n t u n      

    d i s e b u t d e n g a n n a m a “ p a e d a g o g ” . K a m u s O x f o r d L e a r n e r ' s P o c k e t    

    D i c t i o n a r y m e n c a t a t , P e n d i d i k a n d i a r t i k a n s e b a g a i p e l a t i h a n d a n      

    p e m b e l a j a r a n ( A r i f R o h m a n , 2 0 0 9 : 5 ) . M e n u r u t K a m u s B e s a r B a h a s a      

    I n d o n e s i a ( 2 0 0 8 : 3 5 2 ) p e n d i d i k a n i a l a h s u a t u p e r b u a t a n a t a u c a r a      

    m e m e l i h a r a d a n m e m b e r i l a t i h a n ( a j a r a n , p i m p i n a n ) m e n g e n a i a k h l a k d a n      

    k e c e r d a s a n p i k i r a n .  

    K e m u d i a n U n d a n g - U n d a n g R I N o m o r 2 0 T a h u n 2 0 0 3 B a b I P a s a l 1 a y a t    

    ( 1 ) m e n d e f i n i s i k a n b a h w a p e n d i d i k a n a d a l a h u s a h a s a d a r d a n t e r e n c a n a      

    u n t u k m e w u j u d k a n s u a s a n a b e l a j a r d a n p r o s e s p e m b e l a j a r a n a g a r p e s e r t a      

    d i d i k s e c a r a a k t i f m e n g e m b a n g k a n p o t e n s i d i r i n y a u n t u k m e m i l i k i  

    k e k u a t a n s p i r i t u a l k e a g a m a a n , p e n g e n d a l i a n d i r i , k e p r i b a d i a n , k e c e r d a s a n ,  

    a k h l a k m u l i a , s e r t a k e t e r a m p i l a n y a n g d i p e r l u k a n d i r i n y a , m a s y a r a k a t ,  

    b a n g s a d a n n e g a r a .  

    H a k i k a t p e n d i d i k a n i a l a h u s a h a m e m b u d a y a k a n m a n u s i a a t a u      

    m e m a n u s i a k a n m a n u s i a ( O n d i S a o n d i d a n A r i s S u h e r m a n , 2 0 1 0 : 1 ) .  

    M e n u r u t J o h n D e w e y , i s t i l a h p e n d i d i k a n d i r u p a k a n s e b a g a i p r o s e s      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    23/153

    p e m b e n t u k a n k e m a m p u a n d a s a r y a n g f u n d a m e n t a l , y a n g m e n y a n g k u t    

    d a y a p i k i r ( i n t e l e k t u a l ) m a u p u n d a y a r a s a ( e m o s i ) m a n u s i a ( S i n g g i h I s w a r a      

    d a n H a d i S r i w i y a n a , 2 0 1 0 : 6 8 ) . A l - S y a i b a n i d a l a m F i l s a f a t I l m u D a l a m          

    P e n d i d i k a n T i n g g i ( S i n g g i h I s w a r a d a n H a d i S r i w i y a n a , 2 0 1 0 : 6 9 )    

    m e m b e r i k a n p e n g e r t i a n p e n d i d i k a n s e b a g a i u s a h a m e n g u b a h t i n g k a h l a k u      

    i n d i v i d u d a l a m k e h i d u p a n p r i b a d i n y a s e b a g a i b a g i a n d a r i k e h i d u p a n      

    m a s y a r a k a t d a n k e h i d u p a n a l a m s e k i t a r n y a      

    P e n j e l a s a n l a i n m e n y a t a k a n b a h w a m e n d i d i k m e r u p a k a n p r o s e s      

    m e m b u d a y a k a n m a n u s i a ( M a d e P i d a r t a , 2 0 0 9 : 2 ) . M a n u s i a m e r u p a k a n      

    s e b u a h d i r i d e n g a n k e m a m p u a n d a s a r b e r p i k i r d a n p o t e n s i d a s a r    

    m e n d a l a m i d u n i a r a s a , m a k a m e l a l u i p r o s e s p e n d i d i k a n d i h a r a p k a n b i s a      

    m e n c i p t a k a n o l a h p e m i k i r a n y a n g t e r u s h i d u p b e r k e m b a n g s e h i n g g a      

    m e n e m u k a n a p l i k a s i i l m u p e n g e t a h u a n u n t u k m e m e c a h k a n p e r s o a l a n      

    h i d u p i n i . I n t i a t a u E s e n s i P e n d i d i k a n i t u s e b e n a r n y a m e r u p a k a n p r o s e s      

    p e w a r i s a n i d e - i d e i l m u p e n g e t a h u a n d a r i s a t u g e n e r a s i k e g e n e r a s i  

    b e r i k u t n y a ( T i m D o s e n A d m i n i s t r a s i P e n d i d i k a n U P I , 2 0 1 0 : 9 ) . M a n u s i a      

    m e m i l i k i b a k a t a g a r d i d a y a g u n a k a n d a n d i k e m b a n g k a n m e l a l u i p r o s e s      

    p e n d i d i k a n i n i , s e h i n g g a b a k a t t e r s e b u t b e r m a n f a a t b a g i d i r i n y a d a n      

    m a s y a r a k a t n y a ( H . A . R T i l a a r d a n R i a n t N u g r o h o , 2 0 0 8 : 4 3 ) . P e n d i d i k a n d a n      

    m a n u s i a a d a l a h s e b u a h k e s a t u a n y a n g t a k k a n t e r p i s a h k a n . S e l a m a a d a      

    m a n u s i a m a k a p e n d i d i k a n t i d a k a k a n p e r n a h t e r l e p a s d a r i k e h i d u p a n      

    m a n u s i a i t u s e n d i r i . A n a k - a n a k m e n e r i m a p e n d i d i k a n d a r i o r a n g t u a n y a      

    d a n m a n a k a l a a n a k - a n a k i n i s u d a h d e w a s a , m a k a m e r e k a a k a n m e n d i d i k      

    a n a k - a n a k n y a j u g a . B e g i t u s e t e r u s n y a ( M a d e P i d a r t a , 2 0 0 9 : 1 ) .  

    D e f i n i s i l a i n , m a n a j e m e n p e n d i d i k a n m e r u p a k a n s e n i d a n i l m u      

    m e n g e l o l a s u m b e r d a y a p e n d i d i k a n u n t u k m e w u j u d k a n s u a s a n a b e l a j a r    

    d a n p r o s e s p e m b e l a j a r a n a g a r p e s e r t a d i d i k s e c a r a a k t i f m e n g e m b a n g k a n      

    p o t e n s i d i r i n y a d a l a m r a n g k a m e m i l i k i k e k u a t a n s p i r i t u a l k e a g a m a a n ,  

    p e n g e n d a l i a n d i r i , k e p e r i b a d i a n , k e c e r d a s a n , a k h l a k m u l i a , s e r t a      

    k e t e r a m p i l a n y a n g d i p e r l u k a n d i r i n y a , m a s y a r a k a t , b a n g s a d a n n e g a r a      

    ( A . L . H a r t i n i , 2 0 1 1 : 7 ) .  

    S i h o m b i n g , d a l a m S i s t e m I n f o r m a s i M a n a j e m e n P e n d i d i k a n ( E t i  

    R o c h a e t y , d k k , 2 0 1 0 : 7 ) , m e n g u r a i k a n p o k o k - p o k o k p e n t i n g d a l a m          

    p e n d i d i k a n s e b a g a i b e r i k u t :  

    1 . P e n d i d i k a n a d a l a h p r o s e s p e m b e l a j a r a n      

    2 . P e n d i d i k a n a d a l a h p r o s e s s o s i a l    

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    24/153

    3 . P e n d i d i k a n a d a l a h p r o s e s m a m a n u s i a k a n m a n u s i a n y a      

    4 . P e n d i d i k a n b e r u s a h a m e n g u b a h a t a u m e n g e m b a n g k a n      

    k e m a m p u a n , s i k a p d a n p e r i l a k u p o s i t i f    

    5 . P e n d i d i k a n m e r u p a k a n p e r b u a t a n a t a u k e g i a t a n s a d a r    

    6 . P e n d i d i k a n m e m i l i k i d a m p a k p a d a l i n g k u n g a n      

    7 . P e n d i d i k a n b e r k a i t a n d e n g a n c a r a m e n d i d i k      

    8 . P e n d i d i k a n t i d a k b e r f o k u s p a d a p e n d i d i k a n f o r m a l .  

    F r a s e M a n a j e m e n P e n d i d i k a n t e r d i r i d a r i m a n a j e m e n d a n p e n d i d i k a n .  

    M a n a j e m e n p e n d i d i k a n i a l a h s u a t u k e g i a t a n a t a u r a n g k a i a n k e g i a t a n y a n g      

    b e r u p a p r o s e s p e n g e l o l a a n u s a h a k e r j a s a m a s e k e l o m p o k m a n u s i a y a n g      

    t e r g a b u n g d a l a m o r g a n i s a s i p e n d i d i k a n , u n t u k m e n c a p a i t u j u a n      

    p e n d i d i k a n y a n g t e l a h d i t e t a p k a n s e b e l u m n y a , s e c a r a e f e k t i f d a n e f i s i e n      

    ( S u h a r s i m i A r i k u n t o d a n L i a Y u l i a n a , 2 0 0 8 : 4 )    

    D e n g a n d e m i k i a n , m a k a m a n a j e m e n p e n d i d i k a n m e r u p a k a n s u a t u      

    u p a y a m e m b e r d a y a k a n s u m b e r d a y a y a n g a d a , b a i k m a n u s i a m a u p u n a l a m          

    m e l a l u i p r o s e s s i s t e m a t i s u n t u k m e n c a p a i t u j u a n y a n g t e l a h d i t e n t u k a n      

    d a n d i t e r a p k a n d a l a m b i d a n g p e n d i d i k a n .  

    M a n a j e m e n p e n d i d i k a n m e l i p u t i k e r j a s e l u r u h m a n a j e r i a l k o m p o n e n      

    p e n d i d i k a n . M a n a j e m e n d i l a k s a n a k a n b a i k p a d a p e n y u s u n a n r e n c a n a      

    p e m b e l a j a r a n , p r o s e s p e m b e l a j a r a n d a n e v a l u a s i n y a .  

    M a n a j e m e n y a n g d i k a i t k a n d e n g a n p e n d a p a t J o h n D e w e y m a k a      

    m a n a j e m e n p e n d i d i k a n m e r u p a k a n p e n d i d i k a n p e m b e r d a y a a n s e l u r u h      

    s u m b e r d a y a d a n i n f r a s t r u k t u r y a n g a d a , d e n g a n m e l i b a t k a n s e m u a s t a f f    

    o r g a n i s a s i u n t u k m e m b e n t u k k e m a m p u a n d a s a r f u n d a m e n t a l i n t e l e k t u a l    

    d a n e m o s i o n a l p a d a d i r i “ m a n u s i a k e c i l ” m e n u j u “ m a n u s i a b e s a r ” .  

    M a n a j e m e n d a l a m k e r a n g k a k o n t e m p l a s i n a s i o n a l p e n d i d i k a n d a l a m          

    U n d a n g - U n d a n g R I N o m o r 2 0 T a h u n 2 0 0 3 B a b I P a s a l 1 a y a t ( 1 ) , m a k a      

    m a n a j e m e n p e n d i d i k a n d i u p a y a k a n s e b a g a i p a y u n g a d m i n i s t r a s i y a n g      

    m a n a u n g i s e l u r u h k e s a d a r a n t e r e n c a n a m e w u j u d k a n s i t u a s i p e n d i d i k a n      

    s e c a r a a k t i f u n t u k m e n i n g k a t k a n p e n g e m b a n g a n d i r i s e h i n g g a m e m i l i k i  

    k e k u a t a n s p i r i t u a l d a n k a r a k t e r b a g i d i r i n y a , m a s y a r a k a t , b a n g s a d a n      

    n e g a r a .  

    M a n a j e m e n p e n d i d i k a n j u g a m e r u p a k a n b e n t u k p e n g e l o l a a n      

    p e n d i d i k a n . P e n g e l o l a a n p e n d i d i k a n m e l i p u t i p e n g e l o l a a n d i s e m u a      

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    25/153

    t i n g k a t . D a l a m P P N o . 1 7 T a h u n 2 0 1 0 t e n t a n g P e n g e l o l a a n d a n      

    P e n y e l e n g a r a a n P e n d i d i k a n B A B I P a s a l 1 ( 1 ) , d i s e b u t k a n b a h w a      

    P e n g e l o l a a n p e n d i d i k a n a d a l a h p e n g a t u r a n k e w e n a n g a n s i s t e m d a l a m          

    p e n y e l e n g g a r a a n s i s t e m p e n d i d i k a n n a s i o n a l o l e h P e m e r i n t a h ,  

    p e m e r i n t a h p r o v i n s i , p e m e r i n t a h p e n y e l e n g g a r a k a b u p a t e n / k o t a ,  

    p e n d i d i k a n y a n g d i d i r i k a n m a s y a r a k a t , d a n s a t u a n p e n d i d i k a n a g a r p r o s e s      

    p e n d i d i k a n d a p a t b e r l a n g s u n g s e s u a i d e n g a n t u j u a n p e n d i d i k a n n a s i o n a l .  

    M a n a j e m e n p e n d i d i k a n h a k i k a t n y a s e b u a h p o r o s p e n g g e r a k y a n g      

    m e r e k a m d a n m e n a m p i l k a n m a n i f e s t a s i s e l u r u h s i k l u s a k t i v i t a s d u n i a      

    p e n d i d i k a n , y a n g s e t i a p f u n g s i b e k e r j a “ m e n g a m p u ” m a t a k e r j a y a n g      

    s p e s i f i k a s i n y a j e l a s d a n m e m u t a r k e m b a l i s i k l u s t e r s e b u t , s e h i n g g a      

    m e n g a l a m i p e n i n g k a t a n k u a l i t a s d a n j e n j a n g p e n g a k u a n , b a i k d a r i i n s t a n s i  

    t e r k a i t m a u p u n m a s y a r a k a t u m u m .  

    6 . P e r l u n y a a p l i k a s i m a n a j e m e n p e n d i d i k a n      

    U r g e n s i a p l i k a s i m a n a j e m e n p e n d i d i k a n i n i s e s u a i d e n g a n P e r a t u r a n      

    P e m e r i n t a h R I N o . 1 7 T a h u n 2 0 1 0 B A B I I P a s a l 3 y a n g m e n y e b u t k a n b a h w a      

    t u j u a n p e n g e l o l a a n p e n d i d i k a n i a l a h u n t u k m e n j a m i n :  

    a . A k s e s m a s y a r a k a t a t a s p e l a y a n a n p e n d i d i k a n y a n g m e n c u k u p i ,  

    m e r a t a , d a n t e r j a n g k a u ;  

    b . M u t u d a n d a y a s a i n g p e n d i d i k a n r e l e v a n s i n y a d e n g a n k e b u t u h a n      

    k o n d i s i m a s y a r a k a t ; d a n      

    c . E f e k t i v i t a s , e f i s i e n s i , d a n s e r t a d a n / a t a u a k u n t a b i l i t a s p e n g e l o l a a n      

    p e n d i d i k a n .  

    P e n g e l o l a a n p e n d i d i k a n a t a u m a n a j e m e n p e n d i d i k a n d i s e m u a      

    t i n g k a t , s e c a r a n a s i o n a l , d i t u j u k a n a g a r l a y a n a n p e n d i d i k a n d i r a s a k a n o l e h      

    s e l u r u h r a k y a t I n d o n e s i a d e n g a n p r o s e s b e r m u t u d a n b e r d a y a s a i n g t i n g g i ,  

    t e t a p b e r o r i e n t a s i k e b u t u h a n l o k a l .  

    L e m b a g a p e n d i d i k a n s e b a g a i l e m b a g a s o s i a l m e r u p a k a n l e m b a g a      

    y a n g t e r t u a d i d u n i a . D u n i a m e n g e n a l A k a d e m i P l a t o y a n g s u d a h b e r d i r i  

    p a d a b e b e r a p a a b a d s e b e l u m M a s e h i s e k i t a r t a h u n 3 9 7 - 5 9 9 S M          

    ( H . A . R . T i l a a r , 2 0 0 9 : 8 ) . S e b a g a i l e m b a g a y a n g t e r t u a d i d u n i a , l e m b a g a      

    p e n d i d i k a n t e n t u m e m p e n g a r u h i p r o s e s t u m b u h k e m b a n g n y a p e r a d a b a n      

    u m a t m a n u s i a . D a n i t u m e m b u k t i k a n b a h w a p r o s e s m a n a j e m e n p e n d i d i k a n      

    s e b e n a r n y a s u d a h t e r j a d i s e b e l u m M a s e h i , p a d a m a s a A k a d e m i P l a t o      

    b e r d i r i .  

  • 8/17/2019 Manajemen Pendidikan Budin Cetak

    26/153

    F a y o l ( d a l a m S u d a r w a n D a n i m d a n S u p a r n o , 2 0 0 9 : 8 ) m e n g u r a i k a n      

    t e r d a p a t 5 ( l i m a ) u n s u r a t a u f u n g s i d a l a m m a n a j e m e n m e r e n c a n a k a n ,  

    m e n g o r g a n i s a s i k a n , m e m e r i n t a h , m e n g k o o r d i n a s i , d a n m e n g e n d a l i k a n .  

    B i d a n g p e n d i d i k a n m e n u n t u t k e s e m u a f u n g s i t e r s e b u t b i s a b e r j a l a n      

    s e c a r a o p t i m a l d a n m a k s i m a l , s e h i n g g a v i s i d a n m i s i b i s a d i r a i h . T a n p a      

    k e l e n g k a p a n a p l i k a s i k e l i m a f u n g s i t e r s e b u t , m a k a p e n g e n d a l i a n d a n      

    p e n g e m b a n g a n m u t u b a i k p e r e n c a n a a n , p e l a k s a n a a n d a n e v a l u a s i  

    p e n d i d i k a n a k a n m e m a n t i k p e r m a s a l a h a n s e r i u s d i d u n i a p e n d i d i k a n .  

    M a n a j e m e n s e b e n a r n y a m e r u p a k a n s u a t u k u m p u l a n f a s e y a n g      

    a p a b i l a d i l a k s a n a k a n s e c a r a p e n u h a k a n m e m b e n t u k s e b u a h s i r k u i t a t a u      

    p o r o s p u t a r a n m a n a j e m e n . K e r a n g k a m a n a j e m e n b e r u p a P e r e n c a n a a n ,  

    p e n g o r g a n i s a s i a n , p e n g a r a h a n d a n p e n g k o o r d i n a s i a n , t a n p a p e n g a w a s a n ,  

    y a n g d i a u t o m a s i u n t u k m e n c a p a i t i t i k c i t a - c i t a d a n h a r a p a n o r g a n i s a s i .  

    P e n g a w a s a n s e n d i r i y a n g s e b e n a r n y a s u d a h m e l e k a t p a d a u n s u r    

    P e n g a r a h a n d a n P e n g k o o r d i n a s i a n , m e n j a d i t e r m i n a l a k h i r , s e k a l i g u s      

    m e n j a d i t i t i k