-
Malowane cerkwie pnocnej Modawii 1
Malowane cerkwie pnocnej Modawii
Cerkwie Modawiia
Obiekt z listy wiatowego dziedzictwaUNESCO
Kraj Rumunia
Typ kulturowe
Speniane kryterium I, IV
Charakterystyka #598 [1]
Regionb Europa i Ameryka Pnocna
Historia wpisania na list
Wpisanie na list 1993na 17. sesji
Dokonane zmiany 2010
a Oficjalna nazwa wpisana na licie UNESCO [2]
b Oficjalny podzia dokonany przez UNESCO [3]
Malowane cerkwie pnocnej Modawii grupa unikalnych cerkwi
prawosawnych pooonych w pnocnejRumunii, na Bukowinie (w pnocnej
czci Modawii), ozdobionych zarwno malowidami wewntrznymi, jak
ipochodzcymi z XVI w. freskami zewntrznymi, pokrywajcymi fasady na
caej ich powierzchni. Osiem z nich jestwpisane na list wiatowego
dziedzictwa UNESCO.
Cerkwie
Schemat rozmieszczenia cerkwi na Bukowinie (w kolorzeczerwonym
wpisane na list UNESCO)
Malowane cerkwie wpisane na list UNESCO[4] : wpisane w 1993
r.:
cerkiew cicia w. Jana Chrzciciela w Arbore(zbudowana w 1503,
freski zewntrzne z 1541)
cerkiew Zanicia Bogurodzicy w monastyrzeHumor (zbudowana w 1530,
freski zewntrzne z1535)
cerkiew Zwiastowania w monastyrze Moldovia(zbudowana w 1532,
freski zewntrzne z 1537)
cerkiew Podniesienia Krzya witego w Ptrui(zbudowana w 1487,
freski zewntrzne z ok.1550)
cerkiew w. Mikoaja w monastyrze Probota(zbudowana w 1530, freski
zewntrzne z 1532)
-
Malowane cerkwie pnocnej Modawii 2
cerkiew w. Jerzego w monastyrze w. Jana Nowego w Suczawie
(zbudowana w latach 15141522, freskizewntrzne z 1534)
cerkiew w. Jerzego w monastyrze Vorone (zbudowana w 1488, freski
zewntrzne z 1547) dodana w 2010 r.[5] :
cerkiew Zmartwychwstania w monastyrze Sucevia (zbudowana w
latach 15811584, freski zewntrzne z lat15951596)
Ponadto na Bukowinie znajduj si liczne inne zabytkowe cerkwie,
wrd nich: malowane z zewntrz:
cerkiew w. Demetriusza w Suczawie (zbudowana w 15341535, freski
zewntrzne z lat 15371538) cerkiew w. Mikoaja w monastyrze Rca
(zbudowana w 1542, freski zewntrzne z lat 15511552) cerkiew w.
Prokopa w Bdeui (zbudowana w 1487, freski zewntrzne z I po. XVI w.,
po 1532) cerkiew w. Mikoaja w Blineti (zbudowana ok. 1493, freski
zewntrzne pochodz z lat pomidzy 1535 a
1538) cerkiew w. Eliasza w Sfntu Ilie (zbudowana w 1488, freski
zewntrzne z okresu pomidzy 1632 a 1653)
niemalowane, lub te, ktrych malowida nie przetrway, m.in.:
cerkiew w. Mikoaja w monastyrze Bogdana w Radowcach (zbudowana w
latach 60. XIV w.) cerkiew Zanicia Bogurodzicy w monastyrze Putna
(zbudowana w latach 1481, 1498, 16541662) cerkiew Przemienienia
Paskiego w monastyrze Slatina (zbudowana w latach 15541558) cerkiew
Zesania Ducha witego w monastyrze Dragomirna (zbudowana w latach
16071609)
Historia
Monastyr Sucevia
Pierwsze murowane cerkwie Modawii, ktrej centrum znajdowaosi
wwczas wanie na Bukowinie, powstay wraz z utworzeniempastwa
modawskiego w kocu XIV w. w pierwszych siedzibachhospodarskich
Radowcach, Serecie i Suczawie. Znaczcyrozwj budownictwa sakralnego
nastpi w stuleciu nastpnym za panowania hospodarw Aleksandra
Dobrego (14001432) orazStefana Wielkiego (14571504). Wedle tradycji
Stefan miaufundowa ponad 40 cerkwi i monastyrw tyle, ile mia
stoczybitew w czasie swego dugiego panowania. Take w XV w.zaczy
powstawa malowida cerkiewne, wwczas jeszczepokrywajce jedynie
wntrza budynkw.
Upadek niezalenoci Hospodarstwa Modawskiego pod naporem osmaskim
spowodowa osabienie dziaalnocifundacyjnej hospodarw modawskich.
Mimo to nowe cerkwie i monastyry nadal powstaway czy to za
sprawtych hospodarw, ktrych pozycja bya do mocna, jak Piotr Raresz
(15271538 i 15411546) lub AleksanderLpuneanu (15521561 i 15641568),
czy te za spraw lokalnych dostojnikw, jak metropolita Grigore
Roca.Obok charakteru religijnego miay znaczenie obronne wobec
niemonoci wznoszenia zamkw wskutektureckiego zakazu, mocno
fortyfikowane, miay suy jako punkty oporu. Szczeglne znaczenie miao
panowaniePiotra
-
Malowane cerkwie pnocnej Modawii 3
Piotr Raresz jako fundator monastyruMoldovia fragment
obrazuwotywnego w nawie cerkwi
Raresza, prbujcego zrzuci zwierzchnictwo tureckie, kiedy to
obokwznoszenia nowych czy rozbudowywania istniejcych ju cerkwi i
monastyrwzrealizowano bogaty program ozdabiania wity zewntrznymi
malowidami,zajmujcymi wszystkie ich ciany (najstarsze zachowane
malowida znajdujsi w Probota i pochodz z 1532; przypuszcza si, e
jeszcze starsze (z 1530)byy zniszczone na pocztku XX w. malowida
zewntrzne cerkwi w Hrlu),stanowice m.in. manifest ideowy oporu
przeciwko Turkom.
Zwyczaj ten kontynuowany by pniej, cho stopniowo zanika; a wraz
z corazwiksz zalenoci od Turcji zanika te antyturecki charakter
freskw.Aleksander Lpuneanu wznis monastyr Slatina z cerkwi ju bez
malowidezewntrznych, a kilkadziesit lat pniej Mohyowie ufundowali
ostatni zmalowanych z zewntrz cerkwi w monastyrze Sucevia (koniec
XVI w.).Wkrtce potem metropolita Anastasie Crimca zbudowa oryginaln
cerkiew wmonastyrze Dragomirna. W pniejszym okresie budownictwo
sakralne naBukowinie waciwie si ju nie rozwijao. Po upadku Mohyw
centrumpolityczne uzalenionej od Turkw Modawii ostatecznie
przenioso si na poudnie, do Jass, Bukowina znalaza sina marginesie
zarwno politycznym, jak te i kulturalnym.
W 1775 dua cz Bukowiny wesza w skad monarchii Habsburgw. Reformy
jzefiskie spowodoway usuniciezakonnikw z niektrych cerkwi. Cerkwie
powoli niszczay, nie byo rodkw na ich remonty. Proces ten
miamiejsce rwnie w czasach komunistycznych. Zmiana nastpia dopiero
po 1989. Monastyry ponownie byyobejmowane przez prawosawnych mnichw
i mniszki i podjto energiczne dziaania w celu ich ratowania
irestauracji. W 1993 siedem malowanych cerkwi zostao wpisanych na
list wiatowego dziedzictwa UNESCO.Dzisiaj stanowi one jedne z
najcenniejszych zabytkw Rumunii.
Architektura
Trjkonchowa brya cerkwi monastyru Humor, widokod poudniowego
wschodu
Architektura cerkwi bukowiskich wznoszonych od koca XIV w.do
pocztku XVII w. wywodzi si z krgu architekturybizantyskiej. Wrd
cerkwi dominuje nawizujcy do krzyaplan trjkonchowy (koniczyny), tj.
wyduonego prostokta, odstrony wschodniej zakoczonego apsyd otarzow
(gwn), wssiedztwie ktrej na pnocnym i poudniowym boku
prostoktaznajduj si apsydy boczne. Niekiedy plan trjkonchowy jest
tylkopozorowany przez tworzenie zamiast apsyd bocznych
niewielkichnisz wewntrznych ukrytych w gruboci muru (z zewntrz
murjest paski).
Cerkwie, bez wyjtku orientowane, sabo owietlone z uwagi nabardzo
mae i nieliczne okienka, zoone s z kilku osobnychpomieszcze. Nale
do nich:
nawa (gr. naos) zajmujca wschodni cz cerkwi, nakryta kopu, z
ktrej cz z apsyd gwn jestoddzielona ikonostasem;
przednawie (gr. pronaos, take czsto narthex) przylegajce do nawy
od zachodu, niekiedy mieszczce nagrobkifundatorw wityni (w
niektrych wypadkach s one umieszczone w osobnej komorze grobowej
(rum.grobnia));
-
Malowane cerkwie pnocnej Modawii 4
Wystajcy dach oraz dekoracyjne nisze na wschodniejapsydzie
cerkwi w. Jerzego w monastyrze Vorone
przedsionek (rum. pridvor, gr. exonarhtex) przybierajcy
rneformy, od zamknitych do szeroko otwartych na zewntrz
(np.arkadami).
Cerkwie zmieniay swoj form w dziejach; do koca XV w.dominoway
cerkwie skadajce si wycznie z dwchzamknitych pomieszcze.Cerkwie
zwieczone s wysokim, zaokrglonym na kocach,dachem, daleko wystajcym
poza ciany (co uchronio freskizewntrzne przed zniszczeniem). W
dachu ukryte s kopuyprzykrywajce poszczeglne pomieszczenia cerkwi.
W niektrychprzypadkach cerkwie posiadaj niewielkie wiee wznoszce si
ponad naw, stanowice zwieczenie kopu i opartena systemie
pendentyww. W przypadku cerkwi posiadajcych wiee, dach cerkwi jest
podzielony, odsaniajcwie praktycznie od samej jej podstawy.
W wykoczeniu cerkwi widoczne s wpywy architektury Zachodu.
Pomijajc cerkiew w Radowcach, pierwszmurowan cerkiew modawsk, w
ktrej wida wyrane wpywy architektury zachodniej nawet w
konstrukcjibudowli, wiele cerkwi wykazuje liczne elementy gotyckie
lub renesansowe, np. przypory czy kamieniarka okien idrzwi.W
dekoracji cerkwi, obok malowide, charakterystyczne s te nisze,
obiegajce czasami cae cerkwie szeregiem(lub kilkoma) pod dachem,
albo te pokrywajce cae ciany apsyd.W przypadku cerkwi klasztornych
witynie otoczone byy czworobokiem murw obronnych, czsto
wzmocnionychw naroach basztami, z bram wjazdow na osi jednej z
pierzei murw. Budynki mieszkalne, gospodarcze itp. nieprzylegay do
cerkwi, ale do wewntrznej strony murw obronnych cerkwie stay
samodzielnie w centrumklasztornego kompleksu, odsonite z wszystkich
stron (odmiennie ni w architekturze zachodniej, gdzie
kociklasztorny zazwyczaj przylega do kompleksu klasztornego).
Malowida
Ukrzyowanie w cerkwi w. Jerzego w monastyrze w.Jana Nowego w
Suczawie
Wyjtkowo dekoracji malarskiej cerkwi Bukowiny przejawia siw tym,
e zajmuje ona obok cian wewntrznych rwniewszystkie ciany wityni z
zewntrz. Obecnie malowidazewntrzne w wikszym lub mniejszym stopniu
mona znale nakilkunastu wityniach, w przeszoci byo ich wicej. W
kilkuprzypadkach zachoway si jednak tylko ich fragmenty, awaciwie
na adnej ze wity nie zachoway si w caoci zazwyczaj zniszczone s na
pnocnych cianach cerkwi,najbardziej naraonych na dziaanie warunkw
atmosferycznychwskutek wiejcych z tego kierunku wiatrw.
Malowida wewntrzne cerkwi skomponowane s bez wyjtku nawzr
miniatur ksig redniowiecznych, co wynika z bujnego rozwoju
iluminatorstwa) w XV-wiecznej Modawii ciany cerkwi s pokryte
szeregiem obrazw, przedstawiajcych pojedyncze sceny. Inny jest
schemat kompozycji nacianach zewntrznych tutaj pojawiaj si take
monumentalne malowida zajmujce duo wiksze paszczyzny,niekiedy cae
elewacje, efekt artystyczny wzmaga jeszcze ich bardzo dobre (w
przeciwiestwie do wntrza)owietlenie.
-
Malowane cerkwie pnocnej Modawii 5
Sd Ostateczny na zachodniej elewacji cerkwimonastyru Vorone
Malowida poudniowej elewacji cerkwi monastyruMoldovia (po lewej
stronie akatyst, po prawej drzewo
Jessego)
Kompozycja i styl malowide s podobne we wszystkichcerkwiach,
wszystkie wywodz si z tego samego kanonu wprzypadku malowide
wewntrznych, dojrzaego ju w epoceStefana Wielkiego, za w przypadku
zewntrznych (powstajcychpo 1530), opracowanego w epoce Piotra
Raresza (jego autoremmg by metropolita Grigore Roca). Wida tu
jednak pewnewolucj. Od II poowy XV w. coraz istotniejszym
elementemmalowide staje si program ideologiczny zwizany z
oporemprzeciwko Imperium Osmaskiemu szczeglnego znaczenianabiera w
malowidach zewntrznych realizowanych podpanowaniem Piotra Raresza,
prbujcego stawi opr Turkom.
Przestrzegany zazwyczaj kanon malowide wewntrznychobejmowa
nastpujce elementy: w apsydzie wschodniej (otarzowej, odgrodzonej
od nawy
ikonostasem) malowida powicone mce Chrystusa iOstatniej
Wieczerzy;
w kopule nawy Chrystus Pantokrator, poniej ktregoprzedstawieni s
anioowie, prorocy, apostoowie, ewangelici;
na cianach nawy tzw. "kalendarz", przedstawiajcywydarzenia
zwizane z yciem Chrystusa oraz Marii; ponadtoistotnym elementem
malowide nawy bywa umieszczany nazachodniej cianie obraz wotywny
przedstawiajcy fundatoracerkwi wrczajcego, przy wstawiennictwie
patrona wityni,Chrystusowi pomniejszony model cerkwi;
w pozostaych pomieszczeniach czsto przedstawiane s scenyzwizane
z wezwaniem wityni (np. ywot jej patrona), regu jest umieszczanie
kalendarza (gr. menologion) zescenami z ycia witych mczennikw; w
przednawiu (czsto penicym funkcj babica) znajduj si sceny zycia
Matki Boskiej (m.in. jej przedstawienie w kopule); niekiedy pojawia
si take Kawalkada Krzya witego(przedstawiajca cesarza Konstantyna
Wielkiego na czele pochodu witych wojownikw).
Z kolei do gwnych przedstawie pojawiajcych si na cianach
zewntrznych cerkwi nale: tzw. "hierarchia niebiaska", umieszczana
na absydach we wschodniej czci cerkwi (kilka hierarchicznie
uoonych rzdw postaci aniow, witych, mczennikw, wrd ktrych gwne
miejsce zajmuje scena Deesis(Chrystus z Matk Bosk i w. Janem
Chrzcicielem);
monumentalny Sd Ostateczny, umieszczany na caych cianach
zachodnich (niekiedy obecnie wewntrz cerkwi,jeli np. ta pniej bya
rozbudowywana);
ilustracja akatystu powiconego cudom Matki Boskiej, w ktrym
szczeglne znaczenie posiada scena obleniaKonstantynopola (cho
chodzi tutaj o oblenie miasta w 626 przez Persw, podczas ktrego
cudownainterwencja Marii miaa ocali miasto; oblegajcy posiadaj
tutaj wygld turecki, co nasuwa skojarzenia zobleniem z 1453 i ma
umacnia w oporze wobec tureckiego zagroenia);
drzewo Jessego (rozbudowany w formie wyrastajcego z brzucha
Jessego drzewa wywd przodkw Jezusa); drabina cnt wedug w. Jana
Klimakosa (przedstawiajca w symboliczny sposb drog zbawienia);
ywoty witych, m.in. w. Jerzego, w. Mikoaja czy patrona Modawii w.
Jana Nowego.
-
Malowane cerkwie pnocnej Modawii 6
Zobacz te Bukowina poudniowa
Przypisy[1] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 598[2] http:/ /
whc. unesco. org/ en/ list[3] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/
?search=& search_by_country=& type=& media=&
region=& order=region[4] Churches of Moldavia (http:/ / whc.
unesco. org/ en/ list/ 598/ ) (ang.). UNESCO. [dostp
2009-05-06].[5] World Heritage Committee also approves three
extensions to World Heritage properties in Austria, Romania and
Spain (http:/ / whc. unesco.
org/ en/ news/ 644) (ang.). UNESCO. [dostp 2010-08-02].
Bibliografia1. Wadysaw Podlacha: Malowida cienne w cerkwiach
Bukowiny. Lww: Towarzystwo dla Popierania Nauki
Polskiej, 1912.2. Ryszard Brykowski, Tadeusz Chrzanowski, Marian
Kornecki: Sztuka Rumunii. Wrocaw Warszawa Krakw
Gdask: Zakad Narodowy imienia Ossoliskich Wydawnictwo, 1979, ss.
6397. ISBN 83-04-00121-7.3. Vasile Florea: Sztuka rumuska.
Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989, ss. 6783,
98112,
140147, 151157. ISBN 83-221-0423-5.4. Micha Jurecki: Bukowina.
Kraina agodnoci. Krakw: Bezdroa, 2001, ss. 94108 i n. ISBN
83-913283-2-5.5. Ewa Kocj: witynie, postacie, ikony. Malowane
cerkwie i monastyry Bukowiny Poudniowej w wyobraeniach
rumuskich. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagieloskiego, 2006.
ISBN 83-233-2121-3.
Linki zewntrzne UNESCO World Heritage List: Churches of Moldavia
(http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 598) UNESCO's World Heritage
List from Romania: Exterior Painting Churches from the First Half
of the 16th
Century (http:/ / www. cimec. ro/ Monumente/ unesco/ UNESCOen/
indexMold. htm) Zabytki rumuskiej Bukowiny (http:/ / www. jazon.
krakow. pl/ bukowina) Romanian Monasteries: All Bucovina
Monasteries (http:/ / www. romanianmonasteries. org/ bucovina/
all-bucovina-monasteries) Romania Travel Guide: Moldavia
Churches (http:/ / romania-travelguide. info/ index.
php?option=com_content&
task=view& id=48& Itemid=62)
-
rda i autorzy artykuu 7
rda i autorzy artykuuMalowane cerkwie pnocnej Modawii rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23003795 Autorzy:
Agewa79, Andrzej Matras, Asteq, Birczanin, CommonsDelinker,
Gaj777,Grzegorz B., Gadka, Mathiasrex, PG, Pjahr, Polimerek, Ptaq,
Staszek99, Wulfstan, Yarl, 2 anonimowych edycji
rda, licencje i autorzy grafikPlik:Voronet Intrare.JPG rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voronet_Intrare.JPG
Licencja: Public Domain Autorzy: DstefanescuPlik:Flag of
Romania.svg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_Romania.svg
Licencja: Public Domain Autorzy: User:AdiJapanPlik:Bukovina
Monasteries.jpg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bukovina_Monasteries.jpg
Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy:
MeichsPlik:Sucevita-Totale.JPG rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Sucevita-Totale.JPG
Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Autorzy:
Bernd SchadePlik:Rares.jpg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rares.jpg Licencja:
GNU Free Documentation License Autorzy: Alex:D, AnRo0002, Dahn,
Dalderdj, Daos,Kurpfalzbilder.de, OlahusPlik:Humor monastery2.jpg
rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Humor_monastery2.jpg
Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy:
User:PetrS.Plik:Voronet church2.jpg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voronet_church2.jpg
Licencja: Creative Commons Attribution 2.0 Autorzy: Cristian
BortesPlik:Suceava sf george2.jpg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Suceava_sf_george2.jpg
Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy:
User:PetrS.Plik:Voronet last judgment.jpg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voronet_last_judgment.jpg
Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy:
Alejo2083,AnRo0002, Defrenrokorit, Ludek, Shakko, 2 anonimowych
edycjiPlik:Moldovita side.jpg rdo:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Moldovita_side.jpg
Licencja: Public Domain Autorzy: I
LicencjaCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0
Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/
Malowane cerkwie pnocnej ModawiiCerkwie Historia Architektura
Malowida Zobacz te Przypisy Bibliografia Linki zewntrzne
Licencja