İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1 3.11.2008 • • MAL MAL İ İ YETLER YETLER İ İ N SINIFLANDIRILMASI N SINIFLANDIRILMASI • • MAL MAL İ İ YET MUHASEBES YET MUHASEBES İ İ NDE HESAPLARIN NDE HESAPLARIN İŞ İŞ LEY LEY İŞİ İŞİ • • MALZEME MAL MALZEME MAL İ İ YETLER YETLER İ İ • • İŞ İŞ Ç Ç İ İ L L İ İ K MAL K MAL İ İ YETLER YETLER İ İ • • GENEL GENEL İ İ MALAT MAL MALAT MAL İ İ YETLER YETLER İ İ İ İ stanbul Teknik stanbul Teknik Ü Ü niversitesi niversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasar Tekstil Teknolojileri ve Tasar ı ı m m ı ı Fak Fak ü ü ltesi ltesi 200 200 8 8 – – 2009 2009 Ö Ö ğ ğ retim Y retim Y ı ı l l ı ı G G ü ü z Yar z Yar ı ı y y ı ı l l ı ı TEK485 MAL TEK485 MAL İ İ YET MUHASEBES YET MUHASEBES İ İ B B Ö Ö L L Ü Ü M 2 M 2 MAL MAL İ İ YETLER YETLER İ İ N T N T Ü Ü RLER RLER İ İ VE VE SINIFLANDIRILMALARI SINIFLANDIRILMALARI
36
Embed
MALIYETMUHASEBES.21 08 09onderem/MALMUH21.pdf · • Tamir, nakliye, haberleşme ve enerji maliyetleri bu grubun en önemli maliyet kalemleridir. • Sermaye Maliyetleri • Yabancı
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER103.11.2008
••MALMALİİYETLERYETLERİİN SINIFLANDIRILMASIN SINIFLANDIRILMASI••MALMALİİYET MUHASEBESYET MUHASEBESİİNDE HESAPLARIN NDE HESAPLARIN İŞİŞLEYLEYİŞİİŞİ
•• İşİşletmenin Fonksiyonlarletmenin Fonksiyonlarıına Gna Göörere• Üretim Maliyetleri• Satış Maliyetleri• Tedarik Maliyetleri• AR-GE Maliyetleri• Yönetim Maliyetleri• Finansman Maliyetleri
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıı• İşlevsel maliyet ayrımının en büyük önemi, imalat(üretim) maliyetlerine
girecek maliyetler ile bunların dışında kalan maliyetlerin ayrılmasına olanak vermesidir. Bu ayrım kâr tahlilleri için kolaylık sağlar.
• Üretim Maliyetleri• Hammaddenin mamule dönüştürülmesi anlamına gelen üretim işlemi
için katlanılması zorunlu olan maliyetlerdir. Dolaysız malzeme, dolaysız işçilik ve üretim genel maliyetlerinden oluşur.
• Satış Maliyetleri• Talep yaratılması, sipariş alınması ve malın müşteriye ulaştırılıp,
teslim edilmesi için katlanılan maliyetlerdir.
• Reklam giderleri, seyahat giderleri, satış personeli maaşları, satışkomisyonları, satış nakliye giderleri, pazarlama bölümünün ısıtma, aydınlatma, amortisman, kırtasiye vs. satış maliyetlerini oluşturur.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7
• Tedarik Maliyetleri• Satın alma ile ilgili maliyetlerdir.
• AR-GE Maliyetleri• Yeni mamuller, hizmetler ve süreçlerle ilgili fikirlerin üretilmesi ve
uygulanması ile ilgili olarak katlanılan maliyetlerdir.
• Yönetim Maliyetleri• Üretim ve satış faaliyetleri dışında kalan her türlü örgütsel ve
yönetsel faaliyetlerden kaynaklanan maliyetlerdir. Genel müdürlük, personel, finansman, araştırma-geliştirme, halka ilişkiler gibi bölümlerin maliyetleri bu gruba girer.
• Finansman Maliyetleri• İşletmeye fon sağlanabilmesi için katlanılan maliyetlerdir. Faiz ve
komisyon giderleri, hisse senedi ve tahvil ihraç giderleri belli başlıfinansman maliyetlerini oluşturur (Bkz. sermaye maliyetleri)
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8
• Dolaysız (direk) maliyetler:• Mamul maliyetine doğrudan yüklenebilen maliyetlerdir.
• Dolaysız madde-hammadde
• Dolaysız işçilik
• Özel maliyetler
• Dolaysız madde ve işçilik, mamulü meydana getirmek için harcanan, mamul bünyesi içine giren veya ne kadar harcandığıdoğrudan doğruya saptanabilen maliyetlerdir.
• Özel maliyetler-özel bir sipariş için harcanan model ve kalıp maliyetleri gibi maliyetlerdir.
• Dolaysız maliyetler daha genel anlamda, hangi mamul, bölüm veya maliyet yeri için katlanıldığı izlenebilen maliyetlerdir.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10
• Dolaysız maliyetlerin dışında kalan tüm maliyetler dolaylımaliyetlerdir.
• Yapıldıkları yer bakımından dolaylı sayılan, tamirhane veya kazan dairesi gibi yardımcı bazı teknik servislerde katlanılan maliyetlerle, idari servislerin maliyetleridir.
• Kimi maliyetler imalat safhalarında yapılmalarına ve imalatla ilişkili olmalarına karşılık, nitelikleri ve mamullerle ilişkilendirilme olanakları bakımından, mamullere doğrudan yüklenemezler. Ustabaşı ücreti, konfeksiyon dikiş ipliği, vb. gibi.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11
• Maliyetlerin Üretim Süreciyle İlişkilerine Göre• İlk (Asıl) Maliyet
• Dolaysız madde + dolaysız işçilik
• Dönüşüm Maliyeti• Dolaysız işçilik + üretim genel maliyeti
•• İİlk maliyet mamullerin dolayslk maliyet mamullerin dolaysıız maliyetini temsil etmektedir.z maliyetini temsil etmektedir.
•• DDöönnüüşşüüm maliyeti ise hammaddeyi mamule dm maliyeti ise hammaddeyi mamule döönnüüşşttüürmek irmek iççin gerekli in gerekli maliyetleri imaliyetleri iççermektedir. ermektedir.
•• ÜÜretim teknolojisi makine yoretim teknolojisi makine yoğğun olup, iun olup, işşççiliiliğğin maliyetler iin maliyetler iççerisindeki payerisindeki payıı%10%10’’un altun altıına dna düüşşttüüğğüü durumlarda idurumlarda işşletmeler dolaysletmeler dolaysıız iz işşççiliiliğği ayri ayrııca ca izlemekten vazgeizlemekten vazgeççerek, erek, üüretim maliyetleri iretim maliyetleri iççerisinde ele alerisinde ele alıırlar. Bu rlar. Bu durumda ilk maliyet dolaysdurumda ilk maliyet dolaysıız madde maliyetine ve dz madde maliyetine ve döönnüüşşüüm maliyeti de m maliyeti de iişşççiliiliğğin de dahil olduin de dahil olduğğu u üüretim genel maliyetlerine eretim genel maliyetlerine eşşit olur. it olur.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12
•• Maliyetlerin Faaliyet (Maliyetlerin Faaliyet (ÜÜretim) Hacmi retim) Hacmi KarKarşışıssıındaki Davranndaki Davranışışlarlarıına Gna Göörere• Sabit Maliyet• Değişken Maliyet• Karma Maliyet
• Yarı Değişken Maliyet• Basamaklı Değişken Maliyet
• Planlama ve kontrol açısından bu ayrımın büyük önemi vardır.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıı (devam(devamıı))• Sabit Maliyet
• Belli bir hesap/zaman dönemi içerisinde faaliyet hacminin azalıp çoğalmasına karşın tutarı aynı kalan maliyetlere sabit sabit maliyetlermaliyetler denir.
• Temel alınan hesap dönemi kısaldıkça, maliyetlerin daha büyük bir bölümü sabit maliyet niteliği kazanabilir (kiralar).
• Temel alınan hesap dönemi uzadıkça, daha önce sabit sayılan bazı maliyetler kısmen değişken duruma gelebilir(basamaklı değişken, kademeli, sıçrayan maliyetler)
• Belli bir üretim seviyesine kadar tek bir ustabaşı, daha yüksek üretim seviyeleri için ikinci ustabaşı çalıştırılması ile ustabaşı maaşı seviyesi sıçrama gösterir.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14
• Üretim hacmi, satış hacmi ya da başka bir faaliyet ölçüsü ile aynı yönde değişen maliyetlere değişken maliyet denir.
• Değişken maliyetler, davranışlarına göre birkaç şekilde karşımıza çıkar.
• Doğrusal maliyetler üretim miktarı ne olursa olsun, bir mamul birimi için hep aynı nicelikte kalan maliyetlerdir.
• Dolaysız madde, doğrusal değişken maliyetler grubun en tipik örneğidir.
• Toplam değişken maliyetin faaliyet hacmi ile aynı oranda değişmesi gerekmez; örneğin, üretim %10 değişirken, değişken maliyet %5 ya da %15 oranında değişebilir.
Doğrusal Değişken Maliyet
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15
• Değişken maliyet ile üretim miktarıarasındaki ilişkinin her zaman doğrusal olması da gerekmez. Önemli olan, faaliyet hacmi ile aynı anda ve aynı yönde değişmesidir.
• Bazı görüşler, maliyet değişimi için S şeklindeki eğriyi daha tipik kabul etmektedir.
• Bu eğri sabit bir maliyet değeri ile başlamakta, belli bir üretim aralığında temposu yavaşlayan (degresif) bir artış göstermekte, işletmenin optimal üretim faktörleri bileşimini gerçekleştirdiği noktada, en düşük ortalama birim maliyetle çalıştığı değerine ulaşmaktadır.
S maliyet eğrisi
Marjinal maliyetler: üretime eklenen her yeni birimin neden olduğu maliyetler
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16
• Değişken Maliyet• Optimal kapasite düzeyinde çalışan işletmeler için maliyetler
yaklaşık olarak doğrusal bir gelişim göstermektedir.
• Uygulamada, karşılaşılan ölçme sorunlarından kaçınmak için üretim-değişken maliyet ilişkisinin doğrusal olduğu varsayımıyapılır.
• Optimal noktadan sonra, toplam maliyetlerdeki artış hızı gittikçe artan bir gelişim göstermektedir.
• Aşırı kapasite ile çalışmayı gösteren bu aşama, işçilik için fazla mesai, makinalarda arızaların çoğalması, hammadde fire oranının artması, bu giderek hızlanan (progresif) bir artışa neden olabilir.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıı (devam(devamıı))• Karma Maliyetler• Sabit ve değişken unsurları aynı anda içeren
maliyetlerdir. • Yarı Değişken Maliyet
• Faaliyet hacminin sıfır olduğu noktada pozitif bir değeri olan, üretim arttıkça artan maliyetlerdir.
• Tamir-bakım, telefon, elektrik maliyetleri, her an hizmete hazır olmanın karşılığında neden oldukları sabit maliyetlerin yanısıra, faaliyet hacminin artmasıyla artan hizmetleri ölçüsünde değişen maliyetlere yol açarlar.
Yarı değişken maliyetler
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18
• Birbirini izleyen küçük üretim aralıklarının her birinin başlangıcında artış gösteren, fakat o üretim aralığında sabit kalan maliyetlerdir.
• Değişken giderlerin basamaklı olarak artması, üretim faktörünün bölünmezliği ile ilgilidir.
• Dolaysız işçiliği üretimde tam gereken miktarda kullanmak zordur. Bir işçi saatte 5 birimden fazla üretim yapamaz ise, üretimi yükseltmek için ikinci bir işçiyi işe almak gerekir. Böylece 0-5 birimde işçilik ücreti, 20YTL/saat ise , 6-10 üretim aralığında 40 YTL/saat olacaktır. Basamaklı değişken maliyetler
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19
• Üretim faktörlerinin bölünebilirliği arttıkça basamaklar küçülecek ve maliyet tam değişkene yaklaşacaktır .
• Bölünmesi zor üretim faktörlerinde ise basamakların genişlediği gözlenir.
• Nezaretçi maaşlarında, amortisman giderlerinde, kiralarda olduğu gibi. Bu durumda basamaklı değişken yerine basamaklı sabit ifadesini kullanmak daha uygun olacaktır.
Basamaklı sabit maliyetler
Geçerli üretim aralığı
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20
• Ölçü Birimi Olarak Kullanılan Üretim Miktarına Göre• Toplam Maliyet
• Belli bir hesap döneminde gerçekleştirilen üretimin tümü için katlanılan maliyetler
• Birim Maliyeti•• Toplam maliyetin Toplam maliyetin üüretim miktarretim miktarıına bna bööllüünmesiyle bulunan nmesiyle bulunan
ortalama maliyet.ortalama maliyet.•• Toplam maliyet sabit ise, Toplam maliyet sabit ise, üüretim arttretim arttııkkçça birim maliyetler a birim maliyetler
ddüüşşer. er.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21
• Planlama, Kontrol ve Çeşitli Yönetim Kararlarıile İlişkilerine Göre• Standart Maliyet-Bütçelenmiş Maliyet• Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet• Bağlı Sabit Maliyet-İradi Sabit Maliyet• Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet• Ek Maliyet-Marjinal Maliyet• Fırsat Maliyeti
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23
• Standart Maliyet-Bütçelenmiş Maliyet• Standart maliyet, gerçekçi bir verimlilik düzeyinde katlanılması
gereken birim başına dolaysız maddeler, dolaysız işçilik ve üretim genel maliyetlerinin (ÜGM) toplamıdır.
• İş ve zaman ölçümü gibi bilimsel metotlarla tespit edilen standart dolaysız madde ve işçiliğin yanı sıra bütçelenmiş ÜGM’nin üretim hacmine bölümüyle elde edilen ÜGM yükleme oranının toplamıyla bulunur.
• Bütçelenmiş maliyet, belli bir üretim hacmi için öngörülen toplam maliyettir.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24
• Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet• Bir sorumluluk merkezinin yöneticisinin kararlarından
etkilenen maliyetler “kontrol edilebilir maliyet”, aynıyöneticinin iradesi dışında katlanılan maliyetler ise “kontrol edilemez maliyet” olarak adlandırılır.
• Kısım yöneticisi hammadde veya malzeme sarfını kontrol edebilir; ancak, bina vergisinden düşen payı kontrol edemez.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıı (devam(devamıı))• Bağlı Sabit Maliyet-İradi Sabit Maliyet
• İşletmenin kurulu kapasitesinin, kullandığı duran varlıklarının nicelik ve niteliğinin ve örgüt yapısının neden olduğu sabit giderlere bağlı sabit maliyetler adı verilir ( amortismanlar, bina vergisi, sigorta payları, kiralar, kilit personel maaşları)
• Bağlı sabit maliyetlere alt yapı maliyetleri adı da verilir.
• Bu maliyetlerin azaltılması, işletmenin uzun dönemdeki satış ve üretim hedeflerinin daraltılması anlamına geleceğinden üretimdeki geçici azaltmalar, bağlı sabit maliyetleri etkilemez.
• İradi sabit maliyetler ise, her bütçe yılı başında yetkili yöneticilerin kararlarıyla belirlenen sabit maliyetlerdir (reklam, eğitim, Ar-Ge, vb.)
• İradi sabit maliyetlerin bütçelenen tutarları bir yıl için sabittir. Gelecek bütçe yılında yöneticilerin kararlarıyla başka bir değer alabiliriler.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıı (devam(devamıı))• Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet
• Gelecekte gerçekleşmesi beklenen ve alternatif hareket tarzlarının her biri için farklı değerde olan maliyetlere geçerli maliyet adıverilir.
• Örneğin A ve B makinalarından birinin seçilmesi ile ilgili bir karar durumunda, bu makinaların farklı değer taşıyan yıllık bakım maliyetleri geçerli maliyet olur.
• Yönetim kararlarından etkilenmeyen maliyetler ise geçersiz maliyet adını alır.
• Batık maliyet geçersiz maliyetlere güzel bir örnek oluşturur. Batık maliyet geçmişte katlanılan ve geri dönülmesi olanaksız olan maliyettir. Gelecekle ilgili kararlar üzerinde hiçbir etkileri yoktur. (mevcut duran varlıkların amortisman maliyetleri)
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıı (devam(devamıı))• Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Örneği:
• Bir işletme mevcut atölyelerinden birini yeniden düzenlemek istemektedir. Saat ücretlerinde bir değişiklik öngörülmemekle birlikte atölyenin yeniden düzenlenmesi, gerekli işçilik saatlerinde ve işçilik maliyetlerindefarklılaşmaya yol açması beklenmektedir. Dolaysız maddelerin geçmişte birim başına ne kadarsa gelecekte de aynı kalacağı tahmin edilmektedir. Aşağıdaki tabloya göre vereceğiniz karar açısından hangi maliyetin geçerli hangisinin geçersiz olduğunu belirtiniz.
Birim Başına (YTL)
Atölyenin mevcut şeklini koruma
Atölyeyi yeniden düzenleme
Dolaysız işçilik 10 15 Dolaysız maddeler 20 20
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28
• Ek Maliyet-Marjinal Maliyet• Ek maliyet, iki alternatif hareket tarzının maliyetleri
arasındaki farktır. A makinasının yıllık bakım maliyeti 3000 YTL, B makinasının 2500 YTL ise, A makinasınınek bakım maliyeti, 500 YTL, B makinasının ek bakım maliyeti, -500 YTL’dir.
• Marjinal maliyet üretimdeki bir birimlik artışın neden olduğu ek maliyettir. Üretim 1000 birimden 1001 birime çıktığında maliyet 2 YTL’den 2.2 YTL’ye yükseliyorsa, marjinal maliyet 0.2 YTL’dir.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29
• Fırsat Maliyeti• Belli bir alternatifin seçilmesi nedeniyle, seçilmemiş
olan en iyi alternatifin mahrum kalınan net yararı, seçilmiş olan alternatifin fırsat maliyeti olarak adlandırılır.
• Fabrika ek binasının bir kısmını depo olarak kullanma veya kiraya verme alternatiflerinden, ilki tercih edildiğinde, binayı kullanmanın fırsat maliyeti, mahrum kalınan kira geliridir.
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30
• B alternatifinin karı, fırsat maliyetini de içerecek şekilde hesaplanırsa buna ekonomik kar adıverilir. Doğru karar ekonomik karı pozitif olan alternatifin seçilmesidir.
350400500300Beklenen kar
2350310025001700Beklenen gider
2700350030002000Beklenen gelir
DCBA
350400500300Beklenen kar
2700350030002000Beklenen gelir
2350310025001700Beklenen gider
-150-100100-200Ekonomik kar
500500400500Fırsat maliyeti
DCBA
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31
Maliyetlerin SMaliyetlerin Sıınnııflandflandıırrıılmaslmasıına Bir na Bir ÖÖrnekrnek
Satış Maliyetleri
Dönem Maliyetleri
Yönetim Maliyetleri
Diğer dolaylı mal.
Dolaylı işçilik
Dolaylı maliyet (Genel İmalat Maliyetleri)
Dolaylı malzeme
Dolaysız işçilikİmalat Maliyetleri
Dolaysız maliyet(Temel İmalat Maliyetleri)
Dolaysız malzeme
İmalat Maliyeti
(Sınai Maliyet)
SatışMaliyeti
Ticari Maliyet
03.11.2008 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32