-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 1
MALYE POLTKASI II 1-4 NTE= 1 A-1980 NCES THAL KAMEC SANAYLEME
POLTKASI Trkiye de 1980 ncesi ekonomik yapnn belirleyici zellii
devlet nclnde retilen ithal ikameci sanayileme politikasdr ithal
ikameci sanayileme politikas: Yurt ii tketiminde ihtiya duyulan
mallarn ithal edilmek yerine koruma ve tevik yoluyla gerekirse
girdi ithal edilerek yurt iinde retilmesinin salanmasdr. Buna gre
yurt ii talebe ynelik olarak yaplan retimle byme salanacak ve kamu
yatrmlar ile bu sre desteklenecektir. Bu politika ikinci dnya sava
ile birok lke ve Trkiye'de de 1963 ylnda balanan planl kalknmayla
balamtr. Ancak bu tip politikalar baz nedenlerle uluslararas
ekonomik yap ierisinde baarsz olma riski ile kar karya kalmtr.
1.Yurtii talebe ynelik retim yapldndan bymenin srdrebilmesi iin
tketici kitlelerinin gelirinin yksek olmas gerekmekte bu durum ise
ayn zamanda bir maliyetleri arttrdndan enflasyonu krklemektedir.
2.retimdeki girdilerin bir ksm dardan satn alnd iin dvize ihtiya
vardr.Trkiye bu ihtiyac bir sre yurt dnda alan ii dvizlerinden
karlam ancak bu kaynak azaldnda srekli borlanma yaplamayacana gre
dviz darboazna girmi ve demeler dengesi sorunlar ortaya kmtr.
3.Yatrmlar tevik edecek tasarruflar yetersiz kalmasyla yeterli
istihdam yaratlamaz. 4.Da kapal rekabeti olmayan bir ekonomik yapda
verimlilik ve kalite sorunu ortaya karmasdr. BU Nedenlerle lkemizde
daha nce bir sre srdrlebilen bu byme politikas 1970 lerde tkanmas
ile u sorunlar olumutur a. Yksek dzeyde fiyat artlar (1970 lerin
ikinci yarsnda fiyatlar hzla artm, 1977 ylnda TEFE %24 1980 ylnda
%100 n zerine kmtr ) tefe=toplam eya fiyatlar endeksi b. sizlik
(1978de %13 n altnda iken 1980 ylnda % 15 in zerine kmtr. c. D
demeler dengesi : 1977 ylnda da bamllk azaltlaca ne srlmesine ramen
d ticaret a 4 milyar dolar iken 1980 ylnda 5 milyar dolara yaklam
ihracatn ithalat karlama oran 1977 ylnda %30 larda iken 1980 ylnda
%36 nn zerine kmtr. d. Bununla beraber byme iin gerekli olan
yatrmlarn Gayri safi milli haslaya (GSMH) oran ayn dnemde srekli
dmesi( 1977 ylnda %25 civarnda , 1979ylnda %18 civarna inmi) ve
sanayi retiminde de ciddi dler ortaya kartmtr. Trkiye ekonomisini
1970 lerin sonunda istikrarszla gtren temel nedenler yapsal nitelie
sahiptir. rnein: 1.Ekonomide tarmn paynn yksek olmas 2.Tarmn doa
koullarna bal olmas 3.Nfus hzla ehre akmas 4.Nfusu istihdam edecek
yatrmlar gereklememesi 5.Talep yaps deiirken retim yaps deien
talebe ayak uyduramamas 6.letmelerin kk lekli olmas 7.Sanayi retimi
tekstil gibi ok az sayda sektrde rekabeti olabilmesi kalite ve
maliyet asndan rekabet edecek gc elde edememesi. 8.hracatn
ierisinde sanayi rnleri ok dk oranda iken ithalatn nemli bir blm
sanayi mallarndan olumutur. 9.Tasarruf oranlarnn yetersiz olmas
(1963 planl dneminde yurt ii tasarruf / GSMH orannn %12,5 iken 1975
ylnda 20 fakat 1970 lerin sonlarnda %16 civarna dmtr. ) 10. Kamu
kesiminin bte gelirlerindeki artn yavalamasyla bte aklarnn artmas
ve kamu harcamalarnn salam kaynaklaarla finanse edilememesi. 11.Bte
a ile daha fazla merkez bankas kaynaklarnn kullanlmasyla kredi
dalmn olumsuz etkilemesi. 12.lke d sorunlarn banda ise 1970 lere
damgasn vuran temel bir istikrarszlk nedeni petrol fiyatlarnn hzla
artmasdr. 13.Trk lirasnn deerinde ortaya kan olumsuz gelimeler ve
yurtdna i gc k ile btn reel ve parasal dengelerin bozulmas , i ve d
finansmanda ciddi sorunlarn ortaya kmas. Bozulan dengeler gelir
dalmn,talebi ve dolaysyla retim yapsn da olumsuz etkilemitir. Oluan
istikrarszlklar yok etmek iin 1978 ve 1979 da; 1.Devalasyon yaplm
(Yerli parann yabanc paralar karsnda deerinin drlmesidir) 2.Temel
mal ve hizmetlerin fiyatlar ile faiz oranlar arttrlmtr. 3.D bor ve
kredi imkanlarnn arttrlmas iin de baz nlemlere bavurulmutur.
zellikle yaplan devalasyon ile d ticarette geici bir iyileme salanm
fakat enflasyon hzla artmtr. Ciddi yapsal sorunlarla kar karya olan
Trkiye ekonomisi yurt dndaki olumsuz gelimelerin de etkisiyle krize
doru srklenmi ve alnan nlemler baarsz olmutur.Sonuta bu
istikrarszlk sreci ekonomiyi ok daha kkl saylabilecek nlemler ieren
24 ocak 1980 tarihinde alnan kararlara gtrmtr. B-1980 SONRASI DIA
AIK BYME POLTKASI 24 ocak 1980 tarihinde alnan kararlar nceki
nlemlerden kkl olarak farkldr. da ak ya da ihracata dayal byme
politikas olarak adlandrlan bu geni bak as sadece Trkiye'de deil
ABD ve ngilterede istikrar politikalar nn ana eksenini
oluturmustur. Temelde monetarist (parasalc) yaklama dayanan bu
yonelis zm parasal dzenlemelerde aramaktadr Devletin ekonomideki
roln azaltarak piyasa mekanizmasna ilerlik kazandrmaktadir. Da ak
bir yeniden yaplanmayla ekonomiye istikrar kazandrmay ve ekonomik
bymeyi salamaya ynelmistir. 1.Kamu Kesiminin Sinirlandirilmasi ve
Piyasa Mekanizmasi 24 ocak kararlarnn temel unsurlarindan birisi
para arz ve kamu harcamalarnn kontrol altna alnmas ile enflasyona
neden olan yksek talebin kislmasdr.Cunku yksek enflasyonu yksek
talep oluturur.
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 2
Kamu kesiminin kltlmesinin bir baska nedeni, zel sektre daha
fazla nem verilerek kamu mdahalesinin azaltlmas ve piyasa
mekanizmasna ilerlik kazandrlmasdr. Kamu harcamalarn azaltmak her
zaman mmkn deildir. nk bu harcamalarn bir ksm personel harcamalar
bir ksm da yrtlmekte olan kamusal faaliyetlerle dorudan balantldr.
Genel kamu hizmetleri eitim salk adalet ve emniyet tr hizmetleri
gibi. Bu yzden de kamu harcamalar azaltlamam Bte harcamalar/GSMH
oran 1980-89 dneminde ortalama %22nin altna dmemitir. Kamu
gelirlerinde ise eliki yaanmtr. Bir yandan piyasa ekonomisinin
yerlemesi asndan vergi yknn drlmesi gerekirken dier yandan bte
aklarnn azaltlmas iin kamu gelirlerinin attrlmas gerekmektedir.
2.cret Maliyetlerinin Drlmesi ve Uluslararas Rekabet 1980 ncesinde
yksek cretler temel sorun oluturulmutur. a.Yksek talebin neden
olduu enflasyon b.Yksek maliyet nedeniyle uluslararas rekabet gcnn
azalmas c.Dk tasarruf nedeniyle yatrm yaplamamas cretlerin
drlmesiyle yurt ii talepte azal meydana gelecek ve daha fazla
ihracat yapabilecei dnlmtr. retim maliyetlerini drerek lkenin
uluslararas rekabet gcn arttracaktr(cret ve maalarn milli gelir
ierisindeki pay 1980 yl itibariyle %27 civarnda iken dnem ierisinde
srekli azalarak 1988 yl itibariyle %16 civarna kadar dmtr.) Fakat
cretlerin drlmesi ile sadece maliyetler deil,ayn zamanda i gc
verimlilii de etkilenmitir(azalan cretler nedeniyle verimlilikte d
meydana geleceinden, maliyetler yeniden artabilir)cretlerin drlmesi
ile nitelikli i gc kayb da olmutur. 3.Yksek Faiz Oranlar ve
Tasarruflar < Tasarruflarn arttrlmas iin alnan nlemlerden birisi
faiz oranlarnn yksek tutulmasdr.Tasarruflarn artmas < Yatrm
yaplabilir kaynaklar artacak < Tketimin kslmasyla ihra
edilebilir bir retim fazlas oluturacaktr. Uzun dnemde gelir arttka
tasarruflarn artmas beklenir.Faiz oranlar yksek olduunda da retim
ertelenerek tasarruf yaplabilir. Ancak Trkiye'nin o gnk koullarnda
mevcut tasarruflarn bir ksm bankaclk sisteminin dnda kalmtr. Bunun
nedeni bankaclk sisteminin yeterince gelimemi olmas ve bireylerin
de bankaclk sistemine gvenlerinin snrl olmasdr. Yksek faizler yatrm
maliyetlerini de arttrmtr ( zel sektr yatrmlar /GSMH oran 1980 e
kadar % 10 civarnda iken kararlarn uygulanmas sonrasnda nceleri dm
daha sonra 1986 ylnda %7.7 olmutur ) Faizlerin yksek olmasndan
dolay daha ok speklatif amal yatrmlarda art eiliminin ortaya kt
grlmtr. Uygulanan programdan beklenen dier bir sonuta yksek faiz
oranlarnn tketim eilimini azaltmas ve enflasyon artn snrlamasyd. Bu
etki konusunda bir belirsizlikten sz etmek mmkndr. Ele alnan dnemde
beklendiinin aksine zel tketim harcamalarnn GSMH ye orannda art
meydana gelmitir.Bu artn bir nedeni hesaplamalardan
kaynaklanabilir. Yatrmlarn azalmasndan dolay, zel tketim
harcamalarnn pay yksek olacaktr. Dier bir nedeni ise yksek faiz
oranlarndan dolay elde edilen faiz gelirlerinin bir ksmn tketime
ynelmitir. 4.Serbest Dviz Kuru ve D Finansman Da ak bir ekonomide
bymeyi destekleyecek kaynaklardan birisi de d kaynaktr. Bir lkede
yaplan yatrmlar, yurt ii tasarruflar ( kamu +zel ) ve yabanc
tasarruflarla karlanr. 24 ocak kararlar dorultusunda uygulanan
programn temel bileenlerinden birisi dviz kurunun serbest piyasada
belirlenmesidir. Yurt iinde de resmi kurlar ile karaborsa fiyatlar
arasnda ciddi farklar vard. Serbest dviz kuruna geiten 2 nemli sonu
beklenmitir. 1.Dviz kurunun serbest piyasada daha gereki olarak
belirlenmesi TL nin deer kaybetmesine neden olacak, yurtiinde
retilen mallar d piyasalarda daha ucuz hale gelecei iin,ihracat
artacak,dviz geliri elde edilecek,ithalat pahal hale gelip d
ticaret a azalacaktr. 2.Dier olumlu bir beklenti de resmi fiyatlar
ile karaborsa fiyatlar arasndaki farkn azalmas ile yurt dnda alan
iilerden gelen dviz miktar artacaktr. Fakat zorunlu olarak ithal
ed,len ara mallar ve yatrm mallar asndan durum farkldr. Yurt
iindeki retimin devam ettirilebilmesi iin bu mallarn ithal edilmesi
kanlmazdr. Bu durumda da retim maliyetleri ve dolaysyla fiyatlar
artacaktr. 1980 li yllarda Trkiyenin ithalatnn yaklak %95'nin ham
madde ve yatrm mallarndan olumas ve tekelci bir yapda
maliyetlerinin byk lde fiyatlara yanstlmas nedeniyle TL nin deer
kaybetmesi sonucunda artan ithalat fiyatlar yoluyla yurt ii
fiyatlarda belirgin artlar meydana gelmitir. 5.hracatn Arttrlmas ve
Dviz Geliri 24 ocak 1980 kararlarn zorunlu hale getiren temel
nedenlerden birisi demeler dengesindeki aklar idi.D ticaret a,
ihracatn artrlmas veya ithalatn azaltlmas ile mmkndr. Yurtii retim
iin ithalatn drlme imkan snrl olduundan d a azaltmann yolu ihracatn
arttrlmas ile mmkndr. Dviz kurunun serbest braklmas,cretlerin
drlmesi ve talep daraltc sk maliye ve para politikalarnn uygulanmas
ihracatn arttrlmasna yneliktir.Bu nlemlere ek olarak ihracat
arttracak baka baz uygulamalara da gidilmitir. hracatta vergi
iadesi ve ihracat iin dk faizle kredi verilmesi gibi imkanlar
yaygnlatrlarak arttrlmtr. Sonu olarak 1980 li yllarda ihracat hem
miktar olarak artm hem de bileimi deimitir.Trkiye 1980 ylna kadar
tarm ihracats iken 1980 sonrasnda sanayi ihracats bir lke konumuna
gemitir. 1980 ncesi Tarm %60 Sanayi %35 1980 sonras Tarm %18 Sanayi
%79 Uygulanan bu programn ihracat arttrc etkisi asndan baarl
olduunu sylemek mmkndr. hracattaki bu olumlu gelimelere
karlk,uygulanan politikalarn srdrlebilirlii de nemlidir. hracat
artnn yapsal dnmler sonucunda artan mal kalitesi ve miktar ile
gereklemesi nemlidir. Halbuki 1980 lerdeki ihracat artl byk lde
verilen parasal desteklerle mmkn olabilmitir. Bu tr bir politikann
da 2 olumsuz etkisi ortaya kabilir
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 3
1. Yurt iinde verilen parasal desteklerle yabanc mallar karsnda
fiyatlarn drlmesinin lke ekonomisini reel bir kayba uratmasdr.
2.Parasal destekler verilmesi sonucunda lkede ihracat yapan
kesimler lehine bir kaynak tahsisi ortaya karmasdr. C-1980 STKRAR
POLTKASININ UYGULAMA SONULARI 24 ocak 1980 kararlar ile enflasyon
sorununu hafifletmek, ihracat artrarak d dengeyi salamak ve serbest
piyasa ekonomisini iler hale getirmek gibi hedefler yer alsa da
ncelikli hedef, da alma ve d dengenin salanmas olmu ve da alma
serbest dviz kuru nlemleri d kredilerle desteklenerek baz olumlu
sonular da alnmtr.
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 4
tutulabilmitir.Alnmas gereken yapsal nlemler kapsamnda ise vergi
reformunda baz admlar atlabilmi ancak bankaclk, sosyal gvenlik ve
zelletirme gibi alanlarda dikkate deer uygulamalara gidilememitir.
Enflasyonla Mcadelede Alnan nlemler:
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 5
6.2003 ylnda cari ilemler dengesi 6,8 milyar dolar civarnda ak
vermi , bu ak da net hata ve noksan denilen kalemle kapatlmtr. Bu
kalem bir anlamda kayt d sermaye hareketleri olarak dnlebilir. NOT:
NEML: NET HATA VE NOKSAN : demeler dengesinde nereden saland veya
nereye dendii bilinmeyen dviz gelir ve giderleridir. Gl Ekonomiye
Gei Program kamu an ve d a disipline etmeye dayal Kamu dengesi iin
birincil (faiz d ) fazla yaratlarak bor yknn hafifletilmesi, d
denge iin ise dalgal kur rejimi benimsenmitir.Ksa dnemli bir
istikrar programndan ok, yapsal dnm de hedefleyen yeni bir
yaplandrma programdr. Alnan nlemler ile 2001 ylnda % 6 nn biraz
altndaki bir klmeden sonra,2002 ylnda %6 nn zerinde bir byme ve
2004 ylnda % 9un zerine kmtr. Enflasyon oranlar ise 2000-2001 ylnda
%50nin zerinde iken 2002 ylnda % 45 2003 ylnda % 25 ve 2006 ylnda
enflasyon hedeflemesine geilmesiyle birlikte sonraki yllarda %10
dolayndaki bir dalgalanmadan sonra 2009 ylnda % 6 lara kadar
inmitir. Bu oranlar Trkiye Ekonomisinde 1980 sonrasnda ilk defa tek
haneli enflasyonun yaand yllar olarak gndeme gelmitir. Bu olumlu
gelimelerin yannda Trkiyenin yapsal sorunlarndan birisi olan
isizlie ilikin olarak dikkate deer gelimeler salanamamtr. Bu yzden
istihdam yaratmayan byme kavram ska gndeme gelmitir.Ayrca d ticaret
hacmi de giderek bymtr. 2008 KRESEL KRZ VE TRKYE EKONOMSNE ETKS Gl
Ekonomiye Gei Programnn uygulanmas sonucunda uygulama ynndeki
siyasal kararlln da etkisiyle byk lde baar salanmtr. rnein,faizler
derek bor vadeleri uzam,Enflasyon tek haneli rakamlara dm,mali
disiplin salanarak bymeninde olumlu etkisiyle bor yk drlmtr.Ancak
yapsal bir sorun olan d ak ise devam etmektedir. Bu baarnn arkasnda
elbette dnyadaki gelimelerin,zellikle de likidite bolluunun
etkisini dikkate almak gerekir. 2008 ylnda kresel dzeyde ortaya kan
kriz ise btn dnya ekonomilerini etkilemitir.Trkiye' de kresel
krizin etkisiyle 2009-2010 yllarnda faiz d fazlann milli gelire
oran ortalama olarak %1 in altna dmtr. 2009 yl ayn zamanda
ekonominin darald bir yldr. 2001 krizi sonrasnda yaplan yasal
kurumsal dzenlemeler Trkiye ekonomisinin kresel krizden daha az
etkilenmesi salamtr. Ancak kresel dzeyde ortaya kan mali
dalgalanmalar sz edilen nlemler nedeniyle lkeyi dorudan
etkilememekle birlikte kresel beklentileri olumsuz etkilemitir.
2007 ylnn seim yl olmas nedeniyle kamu maliyesine ilikin baz
reformlarn gecikmesi ve vergilere ilikin baz dzenlemelerin
yaplamamas ,yurt iindeki beklentileri de olumsuz etkilemitir.
Trkiye ekonomisinin 2008 ylndan itibaren karlat sorunlarn bir blm
kresel krizden kaynaklanmaktadr.Ancak lkenin baz yapsal sorunlarnn
da gz ard edilmemesi gerekir. NTE=2 MALYE POLTKASI VE EKONOMK BYME
Ekonomik byme olgusu gelimi lkeler iin kullanlr. Ekonomik byme
kavram ile sosyo-ekonomik adan toplumun ilerlemesi deil, ileri ve
olgunlam nitelikli gelimi bir toplumda ekonomik alann daha da
geniletilmesi ifade edilir.r: Yeni teknolojilerin yaama geirilmesi
sonucunda grlebilen yeni retim niteliidir. Ekonomik Byme:Reel GSMH'
deki arttr. Ekonomik kalknma sreci nispi olarak geri kalm
ekonomilerde kkl ve yapsal deiim ve dnm olutururken ekonomik byme
yapsal deiim ngrmeden baz ufak deiikliklerle sadece zenginlik
dzeyinin ykseltilmesini amalar. Ekonomik gelime ile istihdam
arasnda bir iliki vardr ki bu iliki OKUN KURALI ile aklanr. Okun
kural belirli gelime orannda ne oranda istihdam art salanabileceini
ampirik olarak saptayan yntemdir. ABD li ekonomist Arthur Okun
kendi ad ile anlan Okun kuralnda ABD de milli gelirin her % 2,5
dolayndaki artnn istihdamda %1 lik bir art salayacan tespit
etmitir.Bu kuraln teorik bir yan yoktur. Gzleme dayanr ve her
ekonomide farkl oranlarda gerekleebilir. Ekonomik bymenin saland
ekonomilerde gzlemlenen temel salk hizmetlerinin dzeyi, sosyal
gvenlik hizmetlerinin kapsam, eitim imkanlarndan toplumun eitli
kesimlerinin yararlanma imkanlar gibi sosyal gstergeler sosyal
gelimilik lt ile ifade edilir. Sosyal Gelimilik lt: Bir lkenin
salk,eitim ,ocuk lm oranlar, kentleme ya da fert bana TV, otomobil
gibi aralarn kullanm gibi gstergelerle ifade edilen gelimilik dzeyi
gstergesidir. Sosyal gelimilik lt her koulda ekonomik byme lt ile
rtmeyebilir. Nedeni, ekonomik byme gerekleirken sosyal ve siyasi
faktrlerin, ekonomik gelime ile ayn anda hareket etmemesidir.Buna
en iyi rnek uluslararas karlatrmalarda kii bana salk harcamalarnn
en yksek olduu ABD de gelir dzeyi daha dk bir ok lkenin gerisinde
olmasdr. Ekonomik byme ile sosyal gelimilik lt ayn paralelde
yrtlememektedir. Ekonomik bymede dikkat edilmesi gereken dier bir
konu da bymenin sosyal maliyetleridir. Ekonomik byme yaanrken
istihdam ve tketim art ile daha yksek refah dzeyine
ulalmaktadr.Fakat byme ile doal kaynaklar ve evre kayplar dikkate
alnmamaktadr. EKONOMK BYMENN LM YNTEMLER 1- POTANSYEL BYME ORANI
Veri retim faktrleri ve teknoloji koulunda tam istihdam ve tam
kullanm ile belirli bir zaman boyutunda ulaabilecei en yksek byme
orandr.Orann bir snr vardr.Ksa dnemli bir yaklamdr.Uzun dnemde
deiebilir.Potansiyel byme oran zaman faktr ile pozitif eilimlidir.
2- EKONOMK BYME ORANI
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 6
Bir dnemde salanan ekonomik kaynaklarn mevcut kaynaklara
orandr.Byme orann hesaplanmasnda fiyatlar kullanlr. Bir dnem
boyunca (genellikle bir yl ) retilen tm retim ve tketim kaynaklarnn
deerlerinin dnem ba ekonomik bykle blnmesi sonucunda dnemsel (rnein
yllk ) byme oran bulunur. 3- NOMNAL (PARASAL)BYME ORANI Fiyat
deiimlerini de iererek hesaplanm byme orandr.Enflasyonist dnemlerde
nominal byme oranlar fiyat deimelerinden etkilendiinden dolay gerei
yanstmaz. 4-REEL BYME ORANI Bir dnem iinde yaratlan kaynaklarn
fiyat etkisinden arndrlm deerleri toplamnn balang gelirine orandr.
(Belirli bir yln fiyat sabittir) 5-K BAINA BYME ORANI Belirli bir
dnemde (genellikle bir yl ) retilen gelirin nfusa blnmesi ile
bulunan orandr.Burada nemli olan gelir art oran ile nfus art oran
arasndaki farka baldr.
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 7
NEO-KLASK EKONOMK BYME MODEL Temel anlay olarak Harrod-Domar
modeline dayanmakla beraber,emek sermaye bileim orannn sabit kabul
edildii varsaymn emek ve sermaye elerinin birbiriyle ikame
edilebilmesidir. Sermaye -emek orann dk olmas gelir dzeyini
ykseltir. Neo - klasik ekonomik bymenin ana kst tasarruf eksiidir.
Emek sermaye orannn dk olmas atl tasarruflar yanstr. SEL BYME MODEL
Arrow' un 1962 ylnda gelitirdii yeni bilgi ve bulularn dsallk
etkisi yannda, Lucas' n 1988 ylndaki ve Romer' in 1986 ylndaki
almalarnn da katklaryla gelitirilen modeldir. retim faktrlerinin
piyasa ileyi mekanizmalar erevesinde oluan deiimlerle verimliliin
arttrlarak daha yksek gelir dzeyine ulalmas olgusunu aklayan
modeldir. Teknolojinin devreye girmesiyle emek ve sermayenin
verimlilii ykselir gelir dzeyi artar. Bu modelde zellikle kalifiye
emek gc ( beeri sermaye ) nemlidir. AIK EKONOM MODELNDE BYME
DNAMKLER Ekonomiler arasndaki ilikiler iki kanaldan olur. 1.D
ticaret ilikisi 2.Sermaye akmlar ilikisi (Reel yatrm ya da portfy )
REEL YATIRIM ALANINDA, NEO - KLASK EKONOM TEORS sermaye, tasarruf
fazlas olan ve emek bana sermaye stoku yksek olan ekonomilerden dk
tasarruf sahibi olan ekonomilere doru hareket eder.Kii bana geliri
ve sermaye /emek oran yksek olan ekonomide kr oran ve faiz oran
dktr. Sermaye kar oran ve faiz oran dk olan ekonomiden kar oran ve
faiz oran yksek ekonomiye yani kii bana gelir ve sermaye/emek oran
dk ekonomiye doru gider. Uluslararas sermaye hareketleri sonucunda:
yabanc sermaye;yksek teknolojiyi kendi teknik elemanlar getirdiinde
sermayeyi alan lkeyle retim alannda yatay ve dikey ilikiye girmez.
1. O lkeden hi bir tamamlayc girdi temin etmez. 2. lke istihdamna
fazla katk salamaz. 3.Gelen teknolojinin isel byme modeli anlay ile
o lkede retim koullarna katk yapt ileri srlemez. 4. Elde ettii karn
byk blmn merkez lkeye transfer ettiinde ekonomik anlamda teknoloji
youn sermaye gelmi saylmaz. Bu durum demeler dengesini de olumsuz
etkiler. SHAW HPOTEZ (PORTFY YATIRIMLARI ) Speklatif amal portfy
fonlarnn zellikle gelimekte olan ekonomilerde 1.Sermaye noksann
giderme 2.Kur dalgalanmalarn yumuatma ilevi grebilir Uluslararas
portfy sermaye hareketleri yksek faizli ekonomilere ynelir. Sermaye
ktl eken ekonomilerde tasarruf a kapanrken sermaye / emek oran
ykselir ve daha yksek gelir dzeyine ulalabilir. Burada nemli nokta:
Bu portfy yatrmlarnn ekonomide kal sresi iinde faiz maliyetinden
daha yksek gelir yaratc alanlarda kullanlabilme durumudur. Aksi
halde portfy yatrm ekonomide anlaml deer yaratmadan faiz elde
ederken ekonomiye katk yapmam tam tersine ekonomiye yk olmu olur.
Ak ekonomi modelinde bymeyi etkileyen bir dier durum d ticaret yolu
ile d talep destekli yatrm ve retimin arttrlmasdr. Merkantilist
anlaya dayal bu model d ticarette ticaretin yaratlmas ilkesine
dayanarak retimin dk maliyetli yrelerde yaplarak uluslararas
ticarete konu edilmesini hedefler. Gemi dnemlerde bu hedefin nnde
koruyucu gmrk vergileri, kur ayarlamalar ve i ekonomilerde farkl
oranlarda uygulanan dolayl vergiler bulunurken, Dnya Ticaret rgt nn
mdahaleleri ile koruyucu gmrkler ve dengesiz kur ayarlamalar
ortadan kaldrlm ayrca vergi ahenkletirmeleri politikalar
yaygnlatrlarak dolayl vergilerde engel olmaktan karlmtr. Genellikle
gnmzde tasarruf ktl yaayan ve yksek cari ak veren ekonomiler acil
cari ak gereksinimlerini portfy sermaye girileri ile kapatmaktadr.
EKONOMK BYME UNSURLARI ZERNDE MALYE POLTKASI ARALARININ ETKLER
VERGLERN ETKLER Vergilerin sermaye arz zerindeki etkileri 3 aamada
ele alnr. 1.Tasarruf aamas 2. Tasarrufun sermayelemesi aamas
3.Sermayenin idamesi aamas Toplam Tasarruf=Kamu tasarrufu + zel
tasarruflar Toplam Tasarruf (Ulusal Tasarruf) : Yaratlan gayrisafi
milli gelirden anma ve ypranma pay karldktan sonra kamu ve zel
tketim harcamalar dnda kalan ksmdan oluur. Formllerin incelenmesi
sonucu oluan sonular: 1.GSMH dzeyinin sabit olduu varsaym altnda
ulusal tasarruf hacmi zel ve kamu tketim harcamalarnn byklne baldr.
2. Ulusal tasarruf hacminin sabit olduu varsaym altnda toplam
ulusal tasarrufun kamu ve zel kesim paylar uygulanan vergi
sisteminin fonksiyonudur. 3.Vergi sisteminin veri olduu varsaym
altnda toplam tasarrufun kamu ve zel kesimlere giden paylar gelir
dalm ve bte harcama dalmnn fonksiyonudur. Kapitalist sistemde milli
gelirin kaynann zel kesim olduu gr varsaym altnda, zel kesimde
tasarruf net safi gelirin bir fonksiyonudur. Yani vergisi denmi
safi gelirden tketim harcamalar ktktan sonra kalan ksm tasarruf
olarak ortaya kar. Veri gelir koulu altnda zel tasarruf hacmi
vergi, anma pay ve zel kesim tketim eilimi dzeyinin
fonksiyonudur.
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 8
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 9
gelire ve yaam standardna sahip lkeler geri kalm ya da az gelimi
lkeler olarak tanmland. Ancak bu kavramlarn diplomatik dile uygun
olmad ve bir lde aalayc olarak alglanmas ihtimaline karlk da
gelimekte olan lkeler kavram kullanlmaya baland. Yzyln sonunda ise
sermayenin kresellemesinin hzlanmas ile beraber, yabanc yatrmlar
iin daha fazla imkn salayan ve bu yatrmlara daha cazip grnen lkeler
ykselen piyasalar olarak tanmland. Gelimi ve az gelimi lke ayrmnda
niteliksel ve niceliksel baz ltler kullanlmaktadr. Kii bana gelir
temel niceliksel ltlerden birisidir. Dnya Bankasnn tanmlamasna gre
drtl bir ayrm yaplmaktadr. Buna gre kii bana gelir dzeyi (yuvarlanm
rakamlar olarak) 1000 dolarn altnda olan lkeler dk gelir grubu,
1000-3700 dolar aras orta alt gelir grubu, 3700-11500 aras orta st
gelir grubu, 11500 dolar st ise yksek gelir grubu lkeleri olarak
tanmlanr. Bu tanmlamann bir sorunu satn alma gc paritesine gre
dolarn her lkede mal karlnn farkl olmasdr. 1$ ile Trkiyede
alnabilecek mal miktar ile ABDde alnabilecek mal miktar farkl
olabilir. Bu yzden de satn alma gc paritesi dikkate alnarak kii
bana gelir yeniden hesaplanmaktadr. Ekonomik kalknma, bir lkenin
zenginlemesi ile beraber, o lkede yaayan insanlarn yaam standardnn
da artmasdr. Buradaki ayrm, gelir dzeyinin refaha dnp dnmediine gre
yaplmaktadr. Ekonomik Kalknma: Ekonomideki yapsal dnm sonucu
verimlilikte ve retim kapasitesinde meydana gelen artn sosyal,
siyasal ve kltrel gelimeyi besleyerek insanlarn yaam standardn
arttrmasdr. Byme ve kalknma kavramlar birbirinden ayr
deerlendirilir ve byme niceliksel, kalknma ise niteliksel zellikler
ile tanmlanr. Gelimekte Olan lkelerin zellikleri Kii bana gelir
dzeyi dktr. Kii bana gelirin dk olmasnn nemli sonularndan birisi
tasarruarn dk ve dolaysyla sermaye birikiminin yava olmasdr. Nfus
art hz yksektir ve bu nfusun nemli bir blm krsal blgelerde
yaamaktadr. Dolaysyla kentleme oran dktr. retim yaps tarm arlkldr
ve tarmsal retim byk lde geleneksel yntemlerle yaplmaktadr. Gelir
dalm adaletsiz bir yap arz etmektedir. Salk hizmetlerinin miktar ve
kalitesi dktr Az gelimi lkelerin nemli bir ounluu otoriter siyasal
rejimlerle ynetilmektedirler. Yoksulluk Snr: Bireyin beslenme,
giyim, barnma gibi temel ihtiyalarn karlayabilmesi iin gerekli
gelir miktardr. Beer Sermaye: Bireysel bilgi, beceri ve yeteneklere
dayanan retim kapasitesidir. Ekonomik Kalknma ve Yapsal Dnm Kalknma
srecini 1950li yllarda anlamaya alan ekonomistlerden birisi A.
Lewistir. Lewisin ikili yap modeli, ekonomik gelime srecini genel
olarak geleneksel tarm toplumu ile modern sanayi toplumu ayrmn
yaparak aklamaya alr. Bu modelde tarm sektrnde fazla nfus
olduundan, i gcnn retime marjinal katks sfra yakndr. Dier taraftan
sanayi sektrnde yeterli istihdam olmad iin i gcnn marjinal katks
yksektir. kili Yap Modeli: Gelimekte olan lkelerde geleneksel tarm
kesimi ile modern sanayi kesimi arasndaki ilikiyi inceleyen
ekonomik modeldir. l Ekonomik Yap: Gelimekte olan lkelerde
geleneksel tarm yapsndan modern sanayi yapsna geerken ortaya kan
hizmet arlkl kentsel/informel sektr ieren ekonomik yapdr. Gelimi
lkelerde arlkl olarak sanayi retimi n plana kmakta, bunu hizmetler
ve tarm takip etmektedir. Sanayi retimindeki katma deer daha yksek
olduundan, yksek oranda bir gelir art ancak sanayi sektrnn gelimesi
ile mmkn olabilmektedir. Dolaysyla tarm arlkl gelimekte olan
lkelerin hzl bir gelime gsterebilmeleri, ancak hzl bir sanayileme
ile mmkn olacaktr. 1970li yllara kadar arlkl olarak izlenen ithal
ikameci sanayileme politikas, dviz sknts, retim kalitesindeki dklk
ve d rekabete ak olmamasndan dolay ortaya kan verimlilik sorunlar
nedeniyle tkanma noktasna gelmitir. Trkiyenin de aralarnda bulunduu
bu lkeler 1980li yllardan itibaren liberalizasyona gitmiler ve
ithal ikamesi yerine ihracata ynelik byme politikalarn tercih
etmilerdir. Yapsal Uyum: 1980lerde en etkin kalknma politikas ile e
anlaml olarak kullanlan, piyasa aksaklklarn gidererek ekonominin
arz tarafn glendirmeyi amalayan kalknma stratejisidir. NOT: Mali
uyum, yapsal sorunlar nedeniyle srekli bte a veren lkelerin mali
disiplini salamasdr. Bte aklarnn hangi dzeyde olabilecei ve nasl
azaltlaca ise ekonominin zgl koullarna baldr. Bu dnemde kalknma
politikas uzun dnem ve ksa dnem olmak zere iki boyutta ele alnmtr.
Uzun dnemde lkelerin gelimesi ancak ciddi yapsal dnmlerle mmkn
olabilmektedir. Bu uzun dnem yapsal dnmn gereklemesi ise ksa dnemde
alnacak baz tedbirlerle mmkndr. Ksa dnemde politika alternatieri
arz-ynl ve talep-ynl olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Arz-ynl bak
yapsal uyum amacyla ngrlrken, talep-ynl politikalar ise istikrar
amaldr. Arz-ynl politikalar asndan iki farkl gr ortaya kmaktadr.
Bir gr, kamu mdahalesi ile yapsal uyumun gerekletirilebileceini
savunurken, dier gr yapsal uyumun ancak kamu mdahalesi azaltlarak
gerekleebileceini savunur. Kamu mdahalesinin azaltlmas ise serbest
dviz kuru, tarmsal desteklerin azaltlmas ve enerji gibi sektrlerde
serbest piyasann ne karlmasdr. GELMEKTE OLAN LKELERDE KAMU MALYESNN
YAPISI Bir lkede ekonomik yapdaki gelimilik ile siyasal yap, hukuk
sistemi ve kurumsal yap arasnda dorudan balantlar vardr. Bunlar
ierisinde en nemli kurum devlet yapsdr. Devletin fonksiyonlar ve
devletin finansman gelime srecinde
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 10
nemli bir yere sahiptir. Tevik edici mekanizmalarn
gelitirilmesi, teknolojik gelimelerin desteklenmesi amacyla
yaplacak aratrma-gelitirme (ar-ge) harcamalarnn desteklenmesi,
yatrm ortamn iyiletirecek altyap yatrmlarnn yaplmas, piyasa
mekanizmasnn etkin ileyebilmesi iin mlkiyet haklarnn, ticari
ilikilerin ve i szlemelerinin dzenlenmesi ilevi de ancak etkin
ileyen bir devlet ile gerekleebilir. Bte Sreci ve Siyasal Karar
Devletin hangi hizmetleri ne kadar sunaca, bu hizmetler iin ne
kadar harcama yapaca ve bu harcamalar iin ne kadar ve hangi
kaynaklardan vergi alaca, vergi gelirlerinin yetersiz kalmas
halinde ne kadar ve hangi kaynaklardan borlanaca bte srecinde
belirlenir. Bte sreci ise siyasal bir karardr. Bu karar sreci
semenin oyu ile ekillenen yasama ve yrtme gcn elinde bulunduran
kurumlar eliyle iler. Yrtme tarafndan hazrlanan bte, Parlamentoda
ilgili komisyonlardan getikten sonra Genel Kurulda oylanr ve yrrle
girer. Kamu Harcamalarnn Yaps Gelimekte olan lkelerde mill gelire
oranla, finansman kaynandaki snrlama nedeniyle kamu harcamalar
dktr. Kamu harcamalar bileiminde genel kamu hizmetleri ve savunma
harcamalar nemli yer tutmaktadr. devlet byk bir iveren
niteliindedir. Kamu kesiminde fazla sayda insan alrken, kamu
hizmetlerinin sunumunda genel bir etkinsizlikten szetmek mmkndr. bu
lkelerde savunma harcamalar da yksektir. devlet, gvenlie daha fazla
kaynak ayrdndan, vatandan memnuniyetini arttracak eitim, salk ve
dier sosyal hizmetlere daha az kaynak ayrmakta, bu bak as sosyal
huzursuzluu daha da arttrmaktadr. Kalknma srecini olumlu
etkileyecek nemli iki harcama kalemi, fiziksel altyap ve beer
sermaye harcamalardr. Gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan
birisi sermaye birikimi yetersizliidir. yatrm yapmann nndeki nemli
engellerden birisi giriimcilik kltrnn zay ve gayrimenkul rant gibi
daha az riskli para kazanma yollarnn mevcut olmasdr. Bu yzden
devletin sermaye yetersizlii halinde dorudan retim alanlarna
girerek yatrm yapmas gerekebilir. 1950 sonras dnemde genel eilim
budur. 1980 sonrasnda ise hem uluslararas ekonomik yapdaki dnm hem
de zel sektrn bir lde yatrlabilir sermayeye sahip olmas nedeniyle
devletin dorudan yatrm yerine yatrm ortamn iyiletirici ve yatrm
tevik edecek mekanizmalar gelitirmesi daha rasyonel grlmektedir.
Organize sanayi blgeleri, kk sanayi siteleri, baz ara mallarn
devlet tarafndan retilmesi ve zellikle enerji alanndaki yatrmlar ya
da tevik politikalar, kalknmann hzlandrlmas asndan nem
arzetmektedir. Devletin kalknma amacyla dorudan yer almas gereken
dier bir alan da beer sermayedir. Yatrmlarn yaplmasnda ihtiyatl
olunmasnn bir nedeni yetimi i gc konusundaki snrlamalardr.
Gelimekte olan lkelerin bir zellii eitim dzeyinin dk olmas ve
nitelikli eleman skntsdr. Sosyal hizmetler, kalknma srecinde ele
alnmas gereken dier bir konudur. Sadece insanlarn yaam standard
deil, retim srelerini de dorudan etkileyen sosyal hizmetlerin
devlet tarafndan salanmas gerekmektedir. Sonu olarak, kalknmay
hzlandracak bir harcama bileiminde, yksek miktarda genel kamu ve
gvenlik harcamalarndan ok altyap, eitim ve salk hizmetlerine arlk
verilmesi gerekmektedir. Kamu Gelirlerinin Yaps Kamu gelirlerinin
en salkl ve kalc kayna vergilerdir. Toplam vergi yk nemli olduu
gibi, kalknma srecini hzlandracak vergi bileiminin de dikkate
alnmas gerekir. Vergi sistemine ilikin temel tartma, kalknmann
nemli bir boyutu olan ekonomik bymeyi hzlandracak etkin vergileme
ve sosyal kalknma iin dikkate alnmas gereken adil vergilemedir.
Gelimekte olan lkelerde kamu gelirleri asndan en nemli sorunlardan
birisi vergi kapasitesinin dk olmas ve vergi gayretinin yetersiz
olmasdr. Vergi Kapasitesi: Bir ekonomide, veri retim dzeyinde,
mevcut vergi sistemi ile toplanabilecek vergi miktardr. Vergi
Gayreti: Bir ekonomide vergi idaresinin vergi toplama ve vergi
mkelleerinin vergi deme abalar sonucunda vergi kapasitesinin
kullanlabilen blmdr. Daha kolay toplanabilen ve toplumun geneline
yaylan dolayl vergilerin toplam gelirler ierisindeki pay yksektir.
Dolayl vergiler, dolaysz vergilere gre kaynak dalm asndan daha
etkin olmakla birlikte, gelir dalm asndan daha adaletsiz
vergilerdir. nk dz bir oran olarak alnsalar bile dk gelir grubunun
tketim eilimi daha yksek olduundan, gelirlerine oranla daha yksek
vergi deyeceklerdir. Yksek gelir grubunun tasarruf eilimi daha
yksek olduundan artan oranl bir gelir vergisi tasarruar azaltarak
etkinsizlie neden olabilmektedir. Artan oranl vergilerin tercih
edilmesi durumunda, gelir dalmnn adaletsiz olmas halinde, devlet
daha fazla vergi toplayabilmektedir. Kuznets Hipotezine gre, gelime
srecinde, ilk aamalarda hem yapsal nedenlerle hem de sermaye
birikimi ihtiyac nedeniyle gelir dalm bozulurken, gelimenin ileri
aamalarnda gelir dalm dzelmeye balar KALKINMANIN FNANSMANI VE
KALKINMACI DEVLET Gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan
birisi, belki de en nemlisi, kalknma srecinde ihtiya duyulan
kaynaklarn finansmandr. Tasarruf/Gelir Oran: Bir ekonomide toplam
tasarruarn mill gelire orandr. Kaynaklarn verimli kullanlamamasnn
temel iki nedeni vardr. Bir nedeni, bilgi birikimi ve giriimcilik
kltrnn zayf olmas, dieri ise beer sermayenin yetersiz olmasdr. Bir
lkede tasarruar kaynaktan salanmaktadr: Yurt iinde zel sektrn yapt
tasarruar, devletin tasarruar ve dardan gelen yabanc tasarruar.
Yurt ii tasarruar zel sektr ile kamu sektrnn toplamna eittir.
Kalknmac devlet anlay, devletin finansal kaynaklar stratejik sanayi
sektrlerine tahsis etmesi ile hzl gelimenin salanabileceini
savunmaktadr Toplam kamu gelirleri ile yatrm dndaki kamu giderleri
arasndaki fark olarak tanmlanan kamu tasarruar, devletin yurt ii
yatrma ne kadar katkda bulunabileceini gsterir. Kamu Tasarrufu:
Toplam kamu gelirleri ile yatrm dndaki kamu giderleri arasndaki
farkdr.
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 11
Gelimekte olan lkelerin ounda byme zerindeki en nemli snrlama
tasarruf yetersizliidir. Yksek miktarda sermayeye ihtiya duyan byk
sanayi projelerini finanse edecek kaynaklar mevcut deildir. Devlet,
sbvansiyonlarla, dviz kuru politikalar ve kamu yatrmlar ile kaynak
dalmn deitirebilir. KRESEL EKONOMK DNM VE DEVLETN DEEN ROL Devlet,
i gcnn niteliini arttrarak bir anlamda sanayi girdisi retmektedir.
Bu girdinin retilmesi iin kaynaa ihtiya vardr ve kamu kaynaklar byk
lde vergi gelirine dayanr. Uluslararas rekabet kaygsyla drlen vergi
oranlar arz yanl ekonomi yaklamnda beklendii gibi bir etki yaratmad
zaman, kamu gelirleri azalacak ve eitime ayrlacak kaynak yetersiz
olacaktr. Arz Yanl Ekonomi Yaklam: retim maliyetleri zerindeki
vergi ve benzeri yklerin hafietilmesi ile bymenin hzlanaca ve
beklendiinin aksine vergi gelirlerinin artacan savunan grtr.
Kresellemenin olumlu bir yn ise gelimekte olan lkelere ynelen
yabanc sermayedir. Ykselen piyasalar olarak tanmlanan gelimekte
olan lkelerin finansal piyasalarnn doru ynetilmesi halinde, yabanc
sermaye gelimekte olan lkelerin sermaye ihtiyacn olumlu
etkileyebilir. Ykselen Piyasalar: Hzl gelimekte olan lke
ekonomilerinin yatrmclar iin ekici olan finansal piyasalardr.
Parasal ya da portfy sermayesi biimindeki sermaye, fazla akkan
olmas dolaysyla gelimekte olan lkelerin finansal istikrarn kt
etkileyebilmektedir. Scak para da denilen bu sermaye tr, genileme
dneminde lkeye kolay girebilmekte ve bymeyi hzlandrmaktadr. Ancak
daralma dneminde hzla kaan sermaye, bazen getirdiinden daha fazlasn
gtrebilmektedir. Son kresel krizde daha da belirgin hale gelen bu
soruna karlk Tobin Vergisi bir zm olarak dnlmektedir. Buna gre,
akkan sermaye zerinden alnacak bir vergi veya benzeri ykmllk, ilem
maliyetlerini arttrarak akkanl azaltacak ve finansal istikrar
olumlu etkileyecektir. Tobin Vergisi: stikrarszlk yaratan etkilerin
hafietilmesi amacyla ksa vadeli sermaye hareketleri veya scak para
olarak adlandrlan finansal hareketler zerinden alnacak dk oranl
vergidir. NTE= 4 Trkiyede Ekonomik Kalknma ve Byme Sorunlar EKONOMK
KALKINMA VE EKONOMK BYME Bir lkenin kalknmas ve bymesi, kesinlikle
birbiri ile ilikili olmakla birlikte, biri sadece ekonomik
gstergelerde, dieri ise ekonomik ve sosyal gstergelerde ifadesini
bulan iki farkl ltle deerlendirilir. Ekonomik byme retim imknlarnn
artmas sonucunda mill gelirin art eklinde nicel olarak llr. Buna
karn ekonomik kalknma kentleme, okuma-yazma orannn ykselmesi,
tarmsanayi dengesinin sanayi lehine gelimesi, bebek lm oranlar,
ortalama yaam beklentisi ve hepsinden daha da nemli olarak,
ekonomik verimliliin ykselmesi gibi sosyal ve ekonomik ltlerle
ifade edilir. Dier bir deyile ekonomik byme mill gelirdeki nicel
arttr; ekonomik kalknma ise ekonomik bymenin yan nda, insani gelime
gstergelerindeki iyilemedir. ABD veya AB lkeleri ya da Japonya gibi
gelimi ekonomiler iin ekonomik byme kavram, buna karn, Trkiye, Msr,
Azerbaycan ya da Hindistan gibi lkeler iin ise ekonomik kalknma
kavram kullanlmaktadr. Her iki kavramn da birletii nokta kii bana
gelirin artmas olduu halde, ierik olarak kavramlar birbirinden
olduka farkldr. Ekonomik byme kavram mill gelirin ykselmesini ve
buna bal olarak kii bana gelirin artmasn ifade ederken ekonomik
kalknma kavram sadece nicel bymenin tesinde, toplumsal yapda oluan
nitel deiimi de kapsar. Ekonomik byme mill ve kii bana gelirdeki
art ile ilgili olduu halde, ekonomik kalknmada gelirdeki nicel arta
ek olarak, nsani Gelime Gstergesi (Human Development Index) olarak
bilinen lt de dikkate alnr. nsani Gelime Gstergesi: lkelerde
izlenen yaam uzunluu, okur yazar oran ve yaam kalitesi
gstergelerini ieren bir lmdr. nsani Gelime Gstergesi lkelerde balca
alandaki geliimleri gz nnde tutar: Uzun ve salkl bir yaam; lm,
ortalama yaam sresi ile yaplr. Bilgi; lm, okur yazar oran ve
ilkokul, lise ve niversite dereceleri ile yaplr. Yaam dzeyi; lm,
kii bana den gelir ve alm gcnn ABD dolar ile yaplr.
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 12
Trkiye, nsani Gelime Gstergesinde(GG), 2011 ylnda 187 lke
arasnda 92. srada yer almaktadr. Bu sralama Trkiyenin geliflmede
ald aamay gstermektedir. nk 1965 yl nsani Geliflme Gstergesinde
Trkiye 174 lke arasnda 152. srada buluyordu. Tablo 4. 2de grld
gibi, 1980 ile 2011 yllar arasnda Trkiye GGde dalgal bir gelime
gstermi ve 2011 ylnda 92. srada yer almtr. Tabloya giren lke says
arttka, lkelerin kalknmlk gsterge farkllna gre Trkiyenin srasnn
deiflmesi olaandr. Bir lkenin gerek sosyo-ekonomik durumunu en iyi
yanstan gsterge mill gelir deerleri olmayp, nsani Gelime
Gstergesidir. Fiziksel olarak saptanan yllk programlarn
gerekletirilmesi iin gerekli kaynaklar ise yllk programlarn parasal
ifadeye dntrlerek btelenmesi ile salanr. Bylece
Planlama-Programlama-Bteleme Sistemi (PPBS) oluturulur. ou
gelimekte olan lkeler 1960lar ve 1970lerde nl ekonomist Tinbergen
tarafndan gelitirilmi planlama ve girdi-kt yntemini kullanmtr.
leride belirtilecei gibi, Trkiyede de 1960 ylnda Devlet Planlama
Tekilat kurulmu ve planlama dnemine girilmitir. CUMHURYETN LK
DNEMLERNDE KALKINMA ABALARI 1923 ylnn fiubat aynda Lozan Bar
Anlamasnn ihtilaa kesintiye urad srada, zmirde ktisat Kongresi
topland. Atatrkn a konumasn yapt bu toplant, gerek bileimi gerek
ald kararlarla, bir yandan d lkelere dier yandan da ite toprak
aalarna ynelik stratejik bir toplantdr. Aar Vergisinin kaldrlmas
karar, toprak aalarna salanm bir imtiyazd. Buna ek olarak, Atatrkn
al konumasndaki kanunlarmza riayet art ile ecnebi sermayelerine
lazm gelen teminat her zaman vermeye hazrz beyan da, Batllara
verilmi bir gvencedir. 1913 ylnda karlm olan Tevik-i Sanayi Kanun-u
Muvakkat bu dnemde baz ufak deiikliklerle yasalatrlarak uygulamaya
sokulmutur. Bu yasa, adndan da anlalaca zere, geici olup 15 yl iin
uygulamaya koyulmu ve 1928 ylnda sona ermitir. 1927 ylnda yine 15
yllk sre iin Tevik-i Sanayi Kanunu kartlmtr. Bu yasa da ruhu ve
uygulamas itibaryla, piyasa kurallarna dayal ve liberal anlay
yanstyordu. 1925 ylnda Tayyare ve Motor Trk Anonim fiirketinin
kuruluu ile uak sanayiine adm atlmtr. 1947 ylna dek devam eden uak
sanayiinde Almanlar, Polonyallar ve ngilizlerle i birlii yaplarak
sre yaatlm olmakla beraber, uak yapm teknolojisinin tepkili
motorlara getii aamada bu alandan klmtr. Cumhuriyetin kuruluundan
1929 ylna dek olan srede mill gelir % 10,9 orannda bymtr. 1929
ylnda Dnya Buhran ile ayn anda, gmrklerini uzun sre denetim altna
alamayan Trkiyede de dviz krizi yaanm, 1930 ylna gelindiinde ise
Trkiye artk snrlarn denetleyen bamsz bir ekonomi konumuna ulamtr.
1929 ylnda Mill ktisadiyat ve Tasarruf Cemiyeti kurulmutur. Mill
rnlerin kullanlmas ve tasarrufun ykseltilmesi propagandas yapan
Mill ktisadiyat ve Tasarruf Cemiyeti ksa sre iinde Sanayi Kongresi
ve Ziraat Kongresi toplantlarn gerekletirmitir ve bylece devleti
politikalarn temelleri atlmtr. 1934 ylnda Birinci Sanayi Plan ile
devletilik balatlm oldu. Birinci Sanayi Plannda mensucat sanayi,
maden sanayi, selloz sanayi, seramik sanayii ve kimya sanayi olmak
zere be alan zerinde younlalmtr. Etibank ve Smerbank gibi dev
kurulularn da kurulduu bu dnemde sanayilemenin balatlmas yolunda
nemli hamleler yaplm, 1936 ylnda kinci Sanayi Plan uygulamaya
konulmutur. Bu srede eker fabrikalar, pamuklu tekstil fabrikalar
kurulmu, demir elik sanayi, kimya sanayi, makine ve metal sanayii
alanlarnda nemli hamleler yaplmtr. Ancak eitli alanlarda retimin
hzlanmas kanlmaz olarak bir taraftan enerji sorununu dier taraftan
da ulam sorununu gndeme getirmitir. Bu nedenle lke apnda yaygn bir
demiryolu ebekesi oluturulmaya allarak sanayi hamlesinin kesintiye
uramamas yolunda aba sarf edilmitir. Devletilik uygulamasnn yrrlkte
olduu 1930-39 dneminde mill gelir yllk ortalama %6,1 orannda bymtr.
Devletilik dneminde byme orannn nispi olarak kk olmasnn nedeni,
1929 krizini izleyen yllarda mill gelirde yaanan byk dtr. 1938
ylnda Atatrkn vefat, 1939 ylnda kinci Dnya Savann balamas ve
Trkiyede sava ekonomisi uygulamasna geilmesi devletilik dneminin
kapatlmasna yol amtr. Tablo 4.3den grld gibi, 1929 krizine dek mill
gelir bym olmakla birlikte, temel gsterge olan tarm kesiminin pay
ciddi olarak klmemi, sanayii retiminde de hatr saylr bir art
grlmemitir. Dier bir deyile Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ekonomide
ciddi bir yapsal deiim izlenmemifltir. Cumhuriyetin ilk dnemlerinde
ekonomide ciddi bir yapsal deiim izlenmemitir.
1930lar dneminde, 1923-29 liberal dnemdekinden farkl olarak,
sosyal kalknma abalarnn da youn olduu grlmektedir. Kamu iktisadi
teebbslerinin kurulu yerlerinin seiminde de ekonomik krllk ltnden
ok, sosyal
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 13
getiri ve yresel kalknmann salanmas abalar esas alnmtr. Bylece,
bu dnemde ekonomik bymeye paralel olarak sosyal kalknmann
gerekletirilmesinde de nemli admlar atlmtr. 1950, ok partili dnemin
balang yldr. ktidar deiikliinin arifesinde 1947 ylnda Amerika
Birleik Devletlerinin savata yklm Avrupay ayaa kaldrma projesi
olarak Marshall Plan devreye sokulmutur. Marshall Plan, Trkiyede
demir yolu projesinin karayolu politikasna dnmesine ve tarm alannda
hzla makineleerek tarmdaki gizli isizlerin kentsel alanlara
ynelmesine yol amtr. Trkiye, 1958 ylna ar borlu olarak ulam bunun
zerine, Trkiye alacakl devletlerle Paris Anlamasn imzalayarak
borlarn uzun vadeye atmak (konsolidasyon/moratoryum) zorunda
kalmtr. Moratoryum ile sonlanan 1950- 1958 dneminde mill gelirde
yllk ortalama % 7,3 orannda byme salanmtr. Bu dnem 1960 asker
mdahalesi ile kapanmtr. mill gelir deerlerinin ok yksek art hzlar
ile gelitii grlmektedir. Bu gelime yaanan yksek enasyondan
kaynaklanmaktadr. Tablo 4.4de 1950lerde uygulanm olan liberal
politikalarn mill gelirde ve sektrel alt blnmede oluflturduu deiim
gsterilmektedir.
Enflasyonun boyutunu grebilmek iin, 1950-1960 aralnda yllar
itibaryla mill gelir deatrne baklmaldr. 1960LAR VE 70LER PLANLI
KALKINMA AAMALARI lkemizde 30 Eyll 1960 tarihinde Devlet Planlama
Tekilatn kuran yasa kabul edilerek, planl ekonomiye geiin yasal
temelleri oluturulmutur. Planlama fikri ve uygulamas Cumhuriyet
ynetiminin ilk dnemlerine hatta 1913 ylna dek gitmekle birlikte,
Devlet Planlama Tekilatnn kurulmas ile Be Yllk Plan ve Program
Dnemine girilmi ve Planlama-Programlama-Bteleme Sistemi (PPBS)
benimsenmitir. Yasann ngrd plan kamu kesimi iin emredici, zel kesim
iin yol gsterici nitelik tamaktayd. Dier bir deyile bte ile
belirlenen kamu yatrmlarnda plan hedeerinin korunmas hedef alnrken,
zel kesim yatrmlarnn tevikler yolu ile kamu hedeerine
ynlendirilmesi amalanmt. Planlamada sanayi sektrnn gelitirilmesi n
plana karlmakla birlikte, tarm ve sanayi arasnda dengeli kalknma
fikri de korunmutur. 1963-1967 yllar arasn kapsayan ve Harrod-Domar
byme modeline dayanan Birinci Be Yllk Kalknma Plannda ylda % 7
orannda byme ngrlyordu. Planlama ile girilmi olan yeni dnemin en
nemli zellii, 1950-1958 dneminde srdrlen liberal ve serbest ticaret
politikalarnn yerine ithal ikameci ve korumac politikalarn
geirilmesidir. Plan ayrca, ekonomik byme hedeeri yannda, demeler
dengesinin gzetilmesi, gelir dalmn dzeltilmesi, vergi reformunun
yaplmas gibi amalar yannda, nfus politikas ve sosyal adaletin
salanmas gibi sosyo-ekonomik sorunlara da el atm, bylece ekonomik
veriler zerinde deil, sosyal verilerde de etkin toplumsal dnmler
oluturmay hedeemitir. lkemizde ayn dorultuda hazrlanan kinci Be
Yllk Plandan sonra gelen nc Be Yllk Plan dnemi, planlama aamasnda
daha gl ve kapsaml bir yer igal eder. nc Planda mill gelirde sanayi
kesiminin % 23 oranndan % 40 oranna karlmas, buna karn tarm
kesiminin % 28den % 10a indirilmesi amalanmtr. Ayrca nc Planda
ileri teknoloji retimine ynelik ara mal reten sanayi dallarnn d
rekabete kar korunmas hedeenmi ancak Planda toplam verimlilik
kavramnn devreye sokulmu olmasna karn, maalesef gl bir bilim ve
teknoloji program gelitirilememitir. Drdnc Plan ise TBTAKn
kendisine verilmi grevleri tam olarak yapamad gerekesine dayanarak,
bilim politikasn teknoloji politikas ile ikame etmi ve politikalarn
bu ynde gelitirilmesi grn benimsemitir. Drdnc Be Yllk Plan,
1970lerde yaanan Kbrs olaylar, ABDnin ambargosu ve petrol oklarnn
getirdii skntlar nedeniyle hedefine ulaamadan 1979 bunalmna
girilmitir. Planlama Dnemleri Hedef Gerekleme Birinci Plan Dnemi
(1963-1967) % 7,0 % 6,6 kinci Plan Dnemi (1968-1972) % 7,0 % 6,3 nc
Plan Dnemi (1973-1978) % 7,9 % 5,2 Drdnc Plan Dnemi (1979-1983) %
8,0 % 1,7 Ekonomik byme ve kalknmada lokomotif rol gren sanayi
kesiminin ilk plan dneminde hedefi tutturamad ancak belli bir byme
hznn yakalanm olduu sylenebilir. Bu durum, tasarruf imknlarnn kstl
olmas varsaym altnda, olumlu karlanabilir. Buna karn, tarm kesimi
ise hedefin zerinde bir daralma gstermitir. Ayrca 1979 ylna olaanst
dviz krizi ile ulalmtr. Bu krizin nemli bir nedeni sanayide
uygulanan patent anlamalarna bal ithal ikameci montaj politikasdr.
1980 SONRASI EKONOM POLTKALARI 1980 sonras uygulanan ekonomi
politikas gemi dnemlerdekinden hayli farkl-dr. Farkllk, ekonominin
ihracata ynelik liberal ve monetarist (parasalc) politikalara
ynelmesindedir. Bu farklln da iten ve dtan kaynaklanan nedenleri
bulunmaktadr. lk olarak, 1960lar ve 70lerde uygulanm olan ithal
ikameci ve
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 14
korumac politikalar sonucunda ekonomi dviz darboazna girmi
bylece ekonomi, ilki 1929da, ikincisi de 1958de yaanan dviz
darboazna 1979 ylnda nc kez srklenmitir. D dnya ile ilgili neden
ise kapitalist dnyada 1970lerin ortalarndan itibaren reel sektrde
kr oranlarnn gerilemesine bal olarak finansal alana geilmesi ve
reel yatrm alanlarna ynelmede istekli olmayan birikmi fonlarn
kendilerine yksek getiri salayan alanlar aryor olmasdr. lke olarak
ar d borlu ve dviz ihtiyac konumdan kn en salam yolu ihracata
ynelmektir. 1980lerde i talebin azaltlarak d talebe ynelme ihtiyacn
ortaya karmtr. lkemizde i talebin azaltlmas iin vergi sistemi
radikal deiiklie uratlarak, o dneme kadar uygulamada olan Gider
Vergisi, Katma Deer Vergisi ile ikame edilmi, sistem iinde dolayl
vergilerin arl artrlm ve kamusal yk sermaye zerinden topluma
kaydrlmaya allmtr. Hazinenin Merkez Bankasndan borlanmasna sk limit
getirilerek kamu aklarnn finansmannda bankalar sisteminden
borlanmaya gidilmesi, faiz orann ykselterek ekonomiye d ve i
kaynakl dviz girii salamtr. Bylece d demelerde oluan ticari ak,
sermaye hareketleri ile ksmen daraltlm, daha dorusu, ticari ak
sermaye hareketleri ile finanse edilmitir. Ancak, yksek faiz ve
baskl kur olarak ekonomi yaznnda yerini alan bu sre ksa dnemde
finanse ettii cari an, uzun dnemde ykselmesine yol ayordu. Bu
dnemde Drdnc Be Yllk Plan ve Beinci Be Yllk Plan uygulamaya
konulmu, 1984 ylnda bir yllk program devreye sokulmu, izleyen
dnemde de Altnc Be Yllk Plan uygulamaya konulmutur. 1980lerde
gerekletirilmi olan bu da ak, liberal ve parac yap, scak para
ilemleri ile birlikte 1990larda da srdrlmtr. Ancak 1990lardaki
siyasal yap, 1980lerde nispi olarak korunmu olan istikrarl yapda
deildi. Bu nedenle iktidar deiiklikleri ve 1995 ylnda yaanm ar kriz
vb gibi ekonomik ve sosyal alkantlar, hem ekonomiye yk olmu hem de
kamusal dengeleri sarsarak, dnem sonuna ar borlu olarak gelinmitir.
sanayilemenin srd, tarm sektrnn geriledii grlmekte ve bu durum
ekonomik kalknma hamlesinin hl devam ettiini ancak srecin henz
tamamlanmadn gstermektedir. Bankaclk kesiminde grlen hzl gelimenin
ise hizmetler sektrndeki ykselie katks olmutur. nsani Gelime
Gstergelerinin de zaman iinde olumlu seyrettii anlalmaktadr.
2000LERDE GL EKONOMYE GE PROGRAMI 1980lerin monetarist ve sermaye
yanl politikalarnn 1990lara tad yk ve dnemin sonuna doru yaanan
krizler bir taraftan enasyonun nlenemez ykseliini kamlam, dier
taraftan cari a olaanst boyutlarda bytmtr. Bu nedenle ekonomi 1999
ylnda IMFnin izleme programna alnm, bu srecin de sonusuz kalmas
zerine, 2000 yl banda IMF ile stand-by anlamasnn imzalanmas zorunlu
hale gelmitir. IMF ile yaplan stand-by anlamasnda arlkl olarak ne
kan ana hedef, borlarn srdrlebilirliinin salanmas ve enasyonun
denetlenmesidir. Merkez Bankas Para Kurulu statsne geirilerek,
bankann para ihracnda bulunma gc ortadan kaldrlm ve para program
erevesinde dviz pas uygulamasna geilerek, enasyonun denetlenmesine
allmtr. Ancak istikrar program Kasm 2000deki nc ok ve fiubat
2001deki derin ok ile kendi olaan sresini tamamlamadan kmtr. 2001
ylnda ekonomi % 9 dolaynda klmtr. fiubat krizi ertesinde Gl
Ekonomiye Gei ad altnda yeni bir program balatlmtr. Bu program IMF
programnn genel hatlarn tayor olmakla beraber, iki temel noktada
farkllk gstermektedir. Bunlardan birincisi, enasyon hedeemesinden
vazgeilmesi, ikincisi ise dviz kurunun dalgalanmaya braklmasdr. Gl
Ekonomiye Gei Program drt ana ilkeyi kapsyordu. Bunlar; faiz d
fazla oluturabilmek iin kamu reel harcamalar art hznn mill gelir
art hznn altnda tutulmas, cret artlarnn snrlandrlarak salanacak
fonlarn tasarrufa ynlendirilmesi, zeletirmelerle yaratlacak fonlarn
faiz ve bor ana-para demesinde kullanlmas ve faiz karlnda alnacak d
krediler ve IMF yardmlarnn da bor itfasnda kullanlmasdr. KAMU KESM
VE EKONOMK KALKINMA LKS Ekonominin btnsellii iinde kamu ve zel
kesimlerin birbiri ile ilikisi zel kesimin nispi olarak g ve byklne
bal olarak geliir. zel kesimin henz tam olarak gelimedii ve destee
gereksinme duyduu dnemlerde kamu kesimi zel kesime destek verecek
ekilde geliir. Kamu Harcamalar ve Kalknma Cumhuriyet dneminin ilk
yllarndan Birinci Plan Dnemi olan 1963 ylna kadar kamu harcamalarnn
genel grnm, ekonomik dalm ve ilevsel dalm olarak verilmektedir.
kinci Dnya Sava kamu harcamalarnn seyrini ve i dalmn nemli lde
etkilemitir. lk dnemlerde yatrm harcamalarnn nispi olarak yksek
dzeyi, kuruluun hemen devamnda ekonomik kalknmaya verilen nemi
gstermektedir. Ulus-devlet oluumunun ilk dnemlerinde eitime byk nem
verildii aktr. Altyap yatrmlar da ekonomik kalknmaya hz verecek
ekilde gereklememektedir. Kamu Gelirleri ve Kalknma Mill gelirin ne
kadarnn kamu kesimi eliyle kalknmada kullanlaca karar toplam vergi
yk ile anlalabilir. Tablo 4.14 incelendiinde aadaki sonulara
ulalabilir: (sayfa 80) Tablonun ilk stununda yer alan vergi
gelirlerinin mill gelire oran (vergi yk) dktr. Vergi ykne, sosyal
tasarruf oran ad verilebilir. Sosyal Tasarruf Oran: retilen mill
gelirden kamusal amalara tahsis edilen fonlardr. Tablonun dier
stununda yer alan dolaysz vergilerin, toplam vergiler iindeki paynn
nispi olarak clz seyretmesi ise toplumsal g ilikisini ve onun
yanstld toplumsal tercihi gstermektedir. SONU OLARAK Ekonomik
kalknma bir ekonomide sonsuza kadar devam ettirilecek bir politika
olmayp, zamanla snrldr. Kalknma konusu hem ekonomik byme anlamnda
nicel hem de sosyal gelimenin gerekletirilmesi anlamnda nitel
ierikli karmak bir konudur. Ekonomik kalknma sorunu nicel boyutu
ile kaynak gerektirdii gibi, nitel boyutu ile de piyasa srelerine
braklamayacak kadar hassas bir konudur. Nitekim 2011 yl itibaryla
ekonomik byklk olarak 16. srada bulunan Trkiye ekonomisi, kii bana
gelir lt ile 52. srada, beklenen
-
NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com Sayfa 15
okullama yl lt ile 96. srada, ortalama okullama yl lt ile 112.
srada ve doumda ortalama yaam lt ile 84. srada yer almaktadr.
Trkiyede Cumhuriyetin ilk dnemlerinde, kt imknlara karn, kalknma
ynnde ok ciddi hamleler yaplm, zellikle de 1930lardaki devletilik
uygulamalar ile sanayi yapsnn omurgas oluturulmutur. Buna karn,
rnein 1980 ve sonralarnda grld gibi, burjuvazinin glendii ve
kamusal kararlara arln koyduu dnemlerde kalknma politikalarnn
yerine istikrar ve byme politikalarnn getiine tank olunmaktadr.
Dier bir deyile Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ekonomik byme ile
kalknma atba giderken, son dnemlere doruekonomik byme kalknmann nne
gemitir.
BAARILAR DLERM