MAKUBEKÈN Informashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru Edishon Nr. 24 sèptèmber 2013 Grátis Gratis PROGRAMA JUNIOR RANGERS STINAPA su programa di Junior Rangers ta un kombina- shon di dos rekurso hopi importante di nos isla. Nos ta papia aki di e hóbennan I e medioambiente di Boneiru. Desiree Croes, ta kordinadó di STINAPA su departamentu di edukashon. E meta di e programa di Jun- ior Ranger ta pa desaroyá konosementu i amor pa natu- ralesa serka nos hóbennan. Yuda desaroyá lidernan kompetente ku kapasidat pa pensa kritiko I yuda resolvé problema. Dia 31 di mei dje aña aki, mas ku 20 junior ranger a risibí nan sertifikado pa diferente logronan for di man di Gezaghebber Lydia Emerencia. Gezaghebber a remarká” Boneiru tin hopi tesoro, i e Junior Ranger di STINAPA ta un dje tesoronan”. Junior Ranger a pasa 8 luna largu ta siña tokante Boneiru su naturalesa I medioambiente. Ora kaba pasa dor esaki ku éksito nan ta sigui pa sertifikashon di PADI pa sambuyamentu. E inisio di e programa ta enserá informashon riba mundu, geologia básiko, Parke nan di Boneiru, rekonosé piska,mata, habitat i e diferente espesienan ku ta na peliger, maneho di boto, mekániko básiko di outo i boto i sertifikashon pa sambuya. Tambe nan ta siña habri un piska (Lion- fish) i check e kontenido di su stoma, traha presentashon audio visual nan mes. Nan ta pasa un mèrdia di siman den klas risibiendo infor- mashon pa den wikènt nan Sali bai den fèlt i eksperensia tur kos pa nan mes. E programa aki ta un ehèmpel pa diferente pais den nos region. Prueba di esaki ta ku despues ku STINAPA su Junior Ranger nan a bishita Aruba esaki a resultá ku awó Aruba tambe a ranka Sali ku nan propio programa di Junior Ranger. E programa ta pa tur hóben for di 12 aña ku ta habri pa siña algu diferente despues di skol, yen di aventura. E úniko kosto mara na e programa ta e sertifikashon pa sambuya. E meta di e programa aki ta: interesá e hóbennan pa den fu- turo skohe pa estudionan ku tin di haber ku medio ambiente. Di ranger na STINAPA te ku biólogo òf otro profeshonnan den e área aki. Gezaghebber entregando sertifikado na Junior Ranger Marliegi Frans.
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
MAKUBEKÈNInformashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru
Edishon Nr. 24 sèptèmber 2013Grátis Gratis
PROGRAMA JUNIOR RANGERSSTINAPA su programa di
Junior Rangers ta un kombina-
shon di dos rekurso hopi
importante di nos isla. Nos ta
papia aki di e hóbennan I e
medioambiente di Boneiru.
Desiree Croes, ta kordinadó
di STINAPA su departamentu di
edukashon.
E meta di e programa di Jun-
ior Ranger ta pa desaroyá
konosementu i amor pa natu-
ralesa serka nos hóbennan. Yuda
desaroyá lidernan kompetente ku
kapasidat pa pensa kritiko I yuda
resolvé problema.
Dia 31 di mei dje aña aki, mas
ku 20 junior ranger a risibí nan
sertifikado pa diferente logronan
for di man di Gezaghebber Lydia
Emerencia.
Gezaghebber a remarká”
Boneiru tin hopi tesoro, i e Junior
Ranger di STINAPA ta un dje
tesoronan”.
Junior Ranger a pasa 8 luna
largu ta siña tokante Boneiru su
naturalesa I medioambiente. Ora
kaba pasa dor esaki ku éksito nan
ta sigui pa sertifikashon di PADI
pa sambuyamentu.
E inisio di e programa ta
enserá informashon riba mundu,
geologia básiko, Parke nan di
Boneiru, rekonosé piska,mata,
habitat i e diferente espesienan ku
ta na peliger, maneho di boto,
mekániko básiko di outo i boto i
sertifikashon pa sambuya. Tambe
nan ta siña habri un piska (Lion-
fish) i check e kontenido di su
stoma, traha presentashon audio
visual nan mes.
Nan ta pasa un mèrdia di
siman den klas risibiendo infor-
mashon pa den wikènt nan Sali
bai den fèlt i eksperensia tur kos
pa nan mes. E programa aki ta
un ehèmpel pa diferente pais den
nos region. Prueba di esaki ta ku
despues ku STINAPA su Junior
Ranger nan a bishita Aruba esaki
a resultá ku awó Aruba tambe a
ranka Sali ku nan propio programa
di Junior Ranger.
E programa ta pa tur hóben for
di 12 aña ku ta habri pa siña algu
diferente despues di skol, yen di
aventura. E úniko kosto mara na
e programa ta e sertifikashon pa
sambuya.
E meta di e programa aki ta:
interesá e hóbennan pa den fu-
turo skohe pa estudionan ku tin
di haber ku medio ambiente. Di
ranger na STINAPA te ku biólogo
òf otro profeshonnan den e área
aki.Gezaghebber entregando sertifikado na Junior Ranger Marliegi Frans.
Página 2 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013
Zaterdag 22 juni j l.
organiseerde Boneiru Duradero
haar tweede duurzame markt
op het parkeer terrein van It
Rains Fishes. Dit keer was ‘wa-
ter’ het centrale thema van de
duurzame markt.
Ook dit jaar was het een
gezellige en goedbezochte
markt met een zeer gevarieerd
aanbod aan duurzame produk-
ten en diensten. Aanwezigen
konden zich laten informeren
door de volgende instanties:
WEB – waterbesparing en
WEB-rekening. Bezoekers die
wilden weten hoe te besparen
op hun water en energiever-
bruik, konden langsgaan bij de
stand van WEB N.V. Daar
ontving men handige tips om de
water- en energierekening te
verlagen.
R&O – Rioolwaterzuivering,
(Kloaka) Het Openbaar Li-
chaam Bonaire was aanwezig
om informatie te geven over de
aansluitingen op het riolerings-
systeem.
LVV – landbouw, Directie
Samenleving en Zorg - Den-
guebestrijding.
De afdeling Infectieziekten
bestrijding gaf voorlichting over
denguepreventie en wat u kunt
doen om regenwater op een
veilige wijze op te vangen.
STINAPA en Sea Turtle Con-
servation Bonaire waren aan-
wezig en gaven voorlichting over
onder andere de hydrology van
Lac en de bescherming van
karko en zeeschildpadden op
Bonaire.
De actie batteries voor bar-
beques was een groot succes.
In ruil voor de lege batterijen
deelde Boneiru Duradero 350
gratis BBQ’s uit. Na 2 uur wa-
ren er ruim 80 accu’s en drie
emmers met lege pen lights
ingeleverd. De verzameling
batterijen zullen worden afge-
voerd door Bonrecycling.
Naast de verschillende in-
stanties werden er op de markt
vanuit Kriabonleden en kunu-
kero’s lokaal geproduceerde
producten verkocht zoals:
planten, zaden, honing en
home made produkten, zoals
jam, juices en chutneys.
Tevens werden er produkten
aangeboden zoals zonneboilers
en ecologische schoonmaak-
middelen.
Stichting Cycle, welke
gericht is op praktisch
toepasbaar watermanagement
gaf een mini-workshop over
tuinieren. Ongeveer zeventien
mensen hebben deelgenomen
aan deze innovatieve workshop
welke ter plekke werd
uitgevoerd. Cycle had speciaal
voor Boneiru Duradero een
Vierkante Meter Tuin ont-
wikkeld als prijs, met daarin
allerlei lokale en eetbare
planten.
Voor de kinderen waren er
ook voldoende activiteiten. Kin-
deren konden worden ge-
schminkt en meedoen aan twee
verschillende wedstrijden,
waaronder de kleurwedstrijd en
het dominospel.
Boneiru Duradero is een
kleinschalig initiatief in Bonaire
BONEIRU DURADERO: DUURZAAMHEIDSMARKT 2013
E kampana di bateria pa BBQ tabata eksitoso. Na kambio pa
bateria bashí a parti 350 BBQ. Despues di 2 ora tabatin mas
ku 80 bateria di outo i 3 hèmber yen di bateria “penlight”
entrega. Bonrecycling lo eksportá e kolekshon di bateria
aki.
Pa muchanan tambe tabatin diferente aktividat manera pinta
kara, kompetensia di pintamentu i tambe wega di dominó.
STINAPA i Sea Turtle Conservation Bonaire tambe tabata
presente i a duna informashon riba entre otro e hidrologia
di Lac, protekshon di karko i turtuga na Boneiru.
Miembronan di Kriabon i kunukeronan tambe tabata presente
na e feria di Boneiru Duradero bendiendo diferente produkto
ku a keda produsí aki mes manera, mata, simia, honing,
jam, juice i hopi mas.
Djasabra 22 di yüni Boneiru Duradero a organisá su didos marshe duradero riba e lugá pa stashoná outo di “ItRains Fishes”. E tema sentral di e marshe duradero ebiaha aki tabata ‘awa’. Boneiru ta rondoná pa awa i pae motibu aki konosé e importansha di awa pa nos isla. Emarshe aki a trese partidonan ku diferente interes i tinbia interesnan opuesto serka otro na un manera informái ta spera ku lo krea partnernan nobo for di e enkuentroaki.E aña aki tambe e marshe tabata bon bishita i yen diambiente ku ofertanan varia di produktonan i servisionanduradero. Esnan presente na e marshe por a hañainformashon di e siguiente instanshanan:Boneiru Duradero ta un inisiativa chikí na Boneiru dispònser pa WNF i Ministerio di Asuntunan Ekonómiko.
welke gesponsord wordt door
Wereld Natuur Fonds en het
Ministerie van Economische
Zaken. Doelstelling van Boneiru
Duradero is om duurzaam
bewustzijn te stimuleren onder
de locale bevolking op Bonaire
door middel van kleinschalige
projecten. Zo ondersteunt
Boneiru Duradero o.a. ook di-
verse duurzame activiteiten in
samenwerking met W.E.B.
N.V., Tene Boneiru Limpi,
Selibon en Bonrecycling.
Fundashon Cycle, ku ta dirigí riba maneho di awa práktiko
a duna un workshop chikí riba hardineria. Masoménos 17
hende a partisipá na workshop aki ku a ehekutá einan mes
al instante. Komo premio a diseñá un hardin di 1 m2 komo
premio ku tur sorto di matanan lokal ku por kome.
Página 3MAKUBEKÈNSèptèmber 2013
Sambuyadónan na Boneiru
for di luna di desèmber te ku
awor, a limpia mas ku 80 m3 di
sushedat di plèstik ku ta yega
nos kosta pariba via di laman.
E sentro di buseo lokal Dive
Friends Bonaire dia 1 di desèm-
ber 2012 a start e proyekto “De-
bris Free Bonaire” (Boneiru liber
di sushi). E meta ta pa motivá
bishitante pa durante nan
vakashon pa invertí un tiki di
nan tempu pa boluntariamente
kolekta sushi na nos kosta
pariba. E ta dunando su fruta,
si wak kiko e proyekto ta pro-
dusiendo na sushi te ku awó.
Boneiru ta konosí pa su
Parke Marina ku ta protehá i
rekonosé internashonalmente
pa su sitionan di buseo. Hopi
bishitante ta interesá den
ekologia dje isla i ke protehé.
Na kosta, na mayoria di e
sitionan di buseo no tin sushi
pero na e kosta pariba tin basta
sushi. Esakinan a drif yega ku
koriente di laman for di Sur
Amérika.
Pa basta tempu kaba Dive
Friends Bonaire ta organisá e
asina yama “buseo di limpiesa”
kaminda 4 bia pa aña e laman
rondó dje pirnan den playa ta
keda limpia di sushedat manera
liña di piska. Awó e proyekto
aki a bini aserka. Turistanan por
mira e kantidat di sushedat ku
ya a keda kolekta. Esaki ta
motiva nan, pa nan mes
kuminsá kolekta sushi. Nan
por gana premio tambe.
Esun ku ke kontribuí na
protekshon di e medio ambiente
di Boneiru por pasa na un di e
5 sentronan di buseo di Dive
Friends Bonaire i tuma un tas
grandi i na kaminda pa un di e
sitionan di buseo, kolekta sushi.
Lo tin premio tambe! E
kontenido dje tas mester hiba
na Hamlet Oasis di Dive Friends
Bonaire, kaminda lo tira e sushi
den un kònteiner transparente
di 10 m3. Asina tur hende por
mira kuantu sushi a kolekta.
Esun ku “pose” banda dje
kònteiner, ta saka su portrèt i
ta publik’é riba e wepsait
www.debrisfreebonaire.com i
riba Facebook, pa asina tur
hende por haña un bista kon e
kònteiner ta yena.
Ora e kònteiner ta yen lo
separá e plèstik. Lo resiklá un
parti i hasi uso dje sobra.
Lokual sobra lo deshasí di dje.
Bou di e voluntarionan ku a
yena e kònteiner aki ku sushi
SAMBUYADÓNAN A PIKI 80 KÜP DI SUSHI
FOR DI KOSTA PARIBA DI BONEIRU
lo bai lòt diferente premio
manera un buseo grátis.
Informashon adishonal riba
e proyekto por haña na
www.debrisfreebonaire.com i
na www.dive-friends-
bonaire.com.
Página 4 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013
STINAPA, den kolabora-
shon ku Fundashon Ekológiko
Boneiru, a kuminsá ku un
proyekto di re-forestashon riba
Klein Bonaire. Lo krea un
mondi di shen palu den un área
di aproksimadamente 2500m2.
Dies sòldá di Ehérsito Real a
duna un man ku e proyekto aki.
Den pasado, for di fin di aña
2006 STINAPA huntu ku
EHÉRSITO REAL TA ASISTÍ STINAPA KU
RE-FORESTASHONCARMABI ta plantando mata-
nan skars na Klein Bonaire i
tambe den Parke Nashonal
Washington-Slagbaai. For di
inisio, Dr. Dolfi Debrot, ku ta
sientífiko di Wageningen
IMARES, a koordiná e pro-
yektonan akí. Luna pasá, e la
bishitá Boneiru pa hasi un
chekeo final di e proyektonan
di re-plantashon ku e la
koordiná pa STINAPA na
añanan 2006, 2007 i 2009.
Por tuma nota ku e palunan
ainda ta na bida pero nan no a
krese masha. Apesar di esaki,
Dolfi Debrot ta haña ku e
proyekto ta eksitoso pasobra
e palunan a sobreviví. Pa un
palu por krese na drechi e
mester di hopi solo, bon tera I
sufisiente awa. Kasi tur dia tin
hopi solo, ke men esaki no por
ta un problema. Tempu ku a
planta e palunan hopi awa a kai,
ke men esaki tampoko por ta e
kousa. Segun opinion di
ekspertonan di plantamentu e
problema ta sinta den e tera riba
Klein Bonaire. E kondishonnan
infértil riba Klein Bonaire no ta
fasilitá kresementu saludabel.
Den e último milenio, du-
rante ku Klein Bonaire tabata
den mannan priva, a kap e vege-
tashon na un manera irespon-
sabel. Tambe e isla tabatin hopi
kabritu pa un temporada basta
largu, ku a kome tur mata nobo
ku tabata krese, di manera ku
no tabatin simia pa krese bira
palu ku ta tira su foyo abou anto
traha un tera nobo nutritivo.
STINAPA lo kontinuá ku e
proyekto di re-forestashon pero
e bia aki ta introdusí kompost.
Manuel Vargas di fundashon
ekológiko Boneiru ta ehekutá
e proyekto aki pa STINAPA.
E intenshon ta pa kultivá un
mondi di palunan krioyo den un
área di 2500m2. Aktualmente
a krea diferente bòshi di
kompost ku material orgániko
ku a haña riba Klein Bonaire
manera foyo di palu, yerba I
tera.
Un di e tareanan tabata pa
koba buraku pa por planta e
palunan. Esaki no tabata un
tarea fásil pa motibu ku e
superfisie di Klein Boneiru pa
gran parti ta trahá di piedra di
kalki. Afortunadamente Ehér-
sito Real a ofresé pa manda 10
sòldá pa yuda STINAPA ku e
trabou difísil aki. E sòldánan a
traha di un manera inkansabel
henter mainta usando piki I otro
tipo di ekiponan pisa pa koba I
kòrta den e kleps karga liter di
awa pa yena den un tanki I
kolekta material orgániko pa
traha kompost. E sòldánan a
logra koba mas ku shen buraku
pa por planta e palunan aden.
Simbólikamente a planta un
palu di Wayaká na honor di
Ehérsito Real. Sobra palunan
lo planta den futuro.
Página 5MAKUBEKÈNSèptèmber 2013
Ora duna hubentut e oportunidat pa eksperensha naturalesa pafó, na un manera signifikante, sigur nan lo sa di balorá naturalesa, komprometénan mes na dje i sinti nan mes apoderá pa hasi algu p’e.
NME STINAPA BONAIRE
Desiree Croes,kordinadódi e departamentu diedukashon di naturalesa iMedio Ambiente: ‘JuniorRangers kuminsando untemporada nobo - kòrdabon ku boso ta ‘Nature Am-bassadors’ di Boneiru -siña mas ku boso por, paora tin pregunta boso sem-per sa kiko pa kontesta.Tin hopi sorpresa nakaminda - tin hopiatenshon pa nos grupo -boso ta un ehèmpel paotro parkenan i islanan
PROGRAMA DI STINAPA JUNIOR RANGER
E kurso di Junior Ranger
ta konsistí di diferente
tópiko:
-Nos mundo–platetectonics
-Geologia basiko
-Informashon di parkenan
-Komunikashon ku publiko
-Identifikashon di piska
-Identifikashon di mata-palu
-Identifikashon di para
-Habitat i animalnan den
peliger
-Mekaniko basiko
-Kore boto
-Lès di duik
RANKINGACTIVE JUNIOR RANGERS:
NAME RANK
Luigi Eybrecht Commander
Darwin Luna Captain
Gideon Goedgedrag Deputy
Rayen Seraus Deputy
Jarno Ottens Trooper
Nyandrew Pourier Trooper
Sandro Joosten Kadet
Aiesha Fernando Kadet
Brandon Fernando Kadet
Ryan Augusta Kadet
Andruw Klappers Kadet
Dayron Mackay Kadet
Gideon Cicilia Kadet
Julia Martinus Kadet
Yoshua Pederson Kadet
Yavis Chirino Kadet
Zack Janga Kadet
Maria Fernandea (Mafe) Kadet
Tom Lensink Adspirant
Tom Veldman Adspirant
Kaming Yan Adspirant
Keval Bisessar Adspirant
Knut Pederson Adspirant
Khristiaan Silva Adspirant
Diane Werdath Adspirant
Kelly Schrijver Adspirant
Havanna Klam Adspirant
Mikyla Klam Adspirant
Sebastian Schoendorfer Adspirant
BO TABATA SA KU BO NO TIN MESTER DIGUIA PA BO POR BAI SUBI BRANDARIS?
WIST JE DAT JE GEEN GIDS NODIG HEBTOM DE BRANDARIS TE BEKLIMMEN?
Página 8 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013
Durante di un seshon di
investigashon riba raton dja-
nochi na Aruba na mei,
miembronan di PPR-ABC
(Programa di Protekshon di
Raton Djanochi pa Islanan
ABC), a kaptura un raton dja-
nochi muhé, di e sorto Nanishi
Largu (Long-nosed bat –
Leptonnycteris curasoae).
Originalmente a marka e raton
djanochi aki ku un renchi na su
ala dia 5 di mart 2012 na
Boneiru.
Artikulo 11 ‘eilandsbesluit onderwaterpark’ ab 2010 # 14For di 1 di mei te 31 di òktober ta prohibí pa kohe kreft denawanan di Boneiru, Klein Bonaire i Lac. Den e periodo akikreftnan ta pari p’esei e prohibishon. E lei aki ta kanasamsam ku esun di Venezuela. Den e periodo di 1 di meite 31 di òktober no por kue, kumpra, sirbi, bende ni komekreft fresku.Durante di e periodo di kalor e kreft muhénan por ponekasi shenmil webu. Esaki por sosodé dos biaha den eperiodo. E ta tene e webunan riba su rabu pa algun simante ora nan ta kla pa sali.
RATON DI ANOCHI TIN RUTA ENTREISLANAN ABC
E kaptura aki ta demonstrá
ku e hipótesis ku un raton
djanochi tin un ruta di vuelo
entre e islanan ABC i posible-
mente hasta pa Venezuela,
manera a proponé na komienso
di e proyekto, ta kuadra ku
bèrdat. Mas importante ainda,
esaki ta demonstrá ku tin un
meta-populashon Sur Kariben-
se di e espesie aki, kontrario
na populashonnan individual pa
kada isla di ABC.
Te asina leu PPR-ABC a
kapturá tres raton djanochi ku
originalmente a marka na
Boneiru den kueba na Kòrsou;
Unu marká na Kòrsou a kapturá
na Boneiru i awó unu marka na
Boneiru a kaptura na ARUBA.
Asina aki, atrobe komo
miembro di RELCOM Red
Latinoamericana para la Con-
servación de los Murciélagos)
nos a hasi un hayazgo hopi
importante riba ekologia
mamífero I e dinámiko di popu-
lashon di e espesie importante
aki pa nos ekosistema. Un
hayazgo ku implikashon sig-
nifikante pa maneho i kon-
servashon di e populashon.
Riba djadumingu 22 di
sèptèmber Selibon ta organisá
un akshon di limpiesa “Tene
Boneiru Limpi” den e kuadro di
World Cleanup Day. Nos ta
invitá e pueblo di Boneiru pa
huntu nos ban hasi i pa mantené
nos Isla limpi.
”Zwerfaval òf zwerfvuil” ta
Ban k uida Boneiru!
EVENTOSELIBON akshon di limpiesa - September 22
Dia di Bestia - October 4Full Moon Walk - October 18
Ban Bonairu Bek Job Fair - November 15Festival di Planta Palu - November 21