MAKROİKTİSAT (İKT209) Ders 5: Basit Keynesyen Model Prof. Dr. Ferda HALICIOĞLU İktisat Bölümü Siyasal Bilgiler Fakültesi İstanbul Medeniyet Üniversitesi 1
MAKROİKTİSAT (İKT209)
Ders 5: Basit Keynesyen Model
Prof. Dr. Ferda HALICIOĞLU
İktisat Bölümü
Siyasal Bilgiler Fakültesi
İstanbul Medeniyet Üniversitesi
1
Derste İncelenen Konular
�Basit Keynesyen model�Toplam planlanan harcama denklemi�Mal piyasasında denge�Çarpan�Tasarruf paradoksu�Otomatik istikrarlandırıcılar�Deflasyonist, enflasyonist açık ve maliye politikası
2
Basit Keynesyen Model
� Basit Keynesyen modelin temel varsayımı genel fiyat düzeyi (P) sabittir. Yani
Veri fiyat düzeyinden firmalar istedikleri kadar ürün üretebilirler. Bu nedenle AS (Aggregate Supply) (toplam arz) eğrisi sonsuz esnektir. Ayrıca bu varsayım nominal faiz oranı, gerçekleşen faiz oranı ve reel faiz oranlarının birbirine eşit olmasını içerir:
3
1PPt =
Y
P
AS
e
ttt rir == )( tt ifI =
Toplam Planlanan Harcama (Toplam Talep)
4
� Bir ekonomide tüm sektörler tarafından alınmak istenen reel GDP’ye (GSYH) toplam planlanan harcama (AE= Agregate Expenditures) denir.
� Kapalı bir ekonomide AE aşağıdaki denklem ile ifade edilir:
C toplam planlanan ve gerçekleşen özel tüketim. Özel
planlanan yatırım ve G gerçekleşen kamu alımları.
Buradaki yatırım kavramı özel konut alımları dışındaki firmaların makine, teçhizat, bina ve arsayı içerdiği kabul edilir.
AE aynı zamanda AD (Aggregate Demand) (Toplam talep olarak da kısaltılmaktadır.
GICAE p ++=
pI
Keynesyen Tüketim Fonsikyonu
5
�
10
)(
0
≤<⇒∆
∆==⇒
+=⇒
=
cY
CcMTE
cYcC
YfC
d
d
Keynesyen Tüketim Grafiği
6
C
�0d
Y1d
Y2
B
F
A E
H
dcYcC +=
0
Gelir-Tüketim Mutlak İlişkisi
7
C
0
A
H
F
E
B
dcYcC +=
0
dYC =
dY1
dY2
dY3
1C
Gelir-Tüketim Mutlak İlişkisi� Keynesyen tüketim eğrisinin 45 derecelik bir açıyla çizilmesi
durumunda, bu doğru üzerindeki her noktada olacağı için otonom tüketim olmayacaktır. Bu durumda mutlak gelir mutlak tüketime eşit olacaktır ve tasarruf olmayacaktır.
� Keynesyen tüketim eğrisinin otonom tüketim katsayısı dikkate alınarak çizilmesi durumunda ise
doğrusu doğrusunu A noktasında kesecektir. Bunun anlamı A noktasına kadar tüketim gelirden yüksek A (aşırı tüketim daha önceki dönem tasarruflarıyla finanse edilmekte veya üretim stokları eritilmektedir) A noktasından sonra ise harcanabilir gelir tüketimden fazla olduğu için tasarruflar artmakta, servet birikimi veya üretim stokları oluşmaktadır.
8
dYC =
dYC =
dcYcC +=
0
Keynesyen Tasarruf Fonksiyonu
9
� Gelirin tüketilmeyen kısmına tasarruf denir. Tasarrufun temel belirleyici değişkeni harcanabilir gelirdir.
� Marjinal tasarruf eğilimi harcanabilir gelirdeki bir birimlik değişmenin tasarruf düzeyinde yarattığı değişmedir.
� Marginal Tüketim Eğilimi (c)+Marginal Tasarruf Eğilimi (s)=1
� Diğer bir deyişle c+s=1
( )
0 1
d
d
S f Y
S sY
SMTE s s
Y
=
⇒ =
∆⇒ = = ⇒ < ≤
∆
Tasarruf Fonksiyonu�
10
dd
d
dd
ddd
YccSsYcS
csscYccS
cYcYS
ScYcYSCY
)1(
)1(1)1(
00
0
0
0
−+−=⇒+−=⇒
−==+−+−=⇒
−−=⇒
++=⇒+=
Tasarruf Grafiğinin Gelir-Tüketim eğrisinden elde edilmesi
11
dcYcC +=
0
dC Y=
dsYcS +−=
0
dY2
dY3d
Y1
dY2
dY1
dY3
C
0c
S
0c−
0
0
A
B
M
N
dYC >
dYC <
0<S
0>S
dY
dY
FG
E
)(a
)(b
D
045
Tasarruf Grafiği� Tasarruf doğrusu tüketim doğrusundan da
türetilebilir.
� Otonom tüketimin karşılığı otonom tasarrufdur. Tüketim artarken tasarruflar azalmaktadır. Tüketimin harcanabilire eşit olduğu noktada ise tasarruflarda harcanabilir gelir eşittir. Dolayısıyla tüketim tasarruflara eşit olur, G noktasında olduğu gibi.
� Marjinal tüketim eğilimi ne kadar düşük ise marjinal tasarruf eğilimi o ölçüde yüksek olur.
� Otonom tasarruf -10 TL’den -6 TL’ye çıkınca (-6>-10) tasarruflar her gelir düzeyinde 4 TL artar. Bu durumda otonom tasarruf miktarı 4 TL yukarı kayar.
12
Keynesyen Yatırım: Planlanan yatırım (harcama)
�
13
biIMYEveyabIiMYE
bIbiIIifI
pp
pp
=∆∆==∆∆=⇒
>>−=⇒=
//1/
0,0)( 00
0I
i
0
1i
2i
A
B
1pI 2pI
biII p −=0
pI
Keynesyen model:Hükümet harcamaları/alımları� Keynesyen kapalı ekonomi modelinde üçüncü en
büyük harcama faktörü hükümet alımlarıdır (G). Hükümet harcamaları teorik olarak gelirden Y (GDP) den bağımsızdır. Bu nedenle hükümet harcamaları otonom hükümet harcamalarına eşittir:
14
0GG =G
0GG =
Y
Keynesyen Toplam Harcama (AE)
�
15
GIcYcAEd
+++= 0
pIII ==
TYYd
−=
tYTT += 0
)10(/ ≤<⇒∆∆= tYTt
Keynesyen Toplam Harcama/Talep�
16
)()1(
)(
0000
00
GIcTcAYtcAAE
GItYTYccAE
++−=−+=
++−−+=
Y
AE
0A
YtcAAE )1(0 −+=
Mal piyasasında denge� Mal piyasasında denge reel GDP’nin (Y)’nin değişme
eğiliminde olmadığı durumda oluşur. Bu noktada stok yoktur. Talebin arzdan yüksek olduğu durumda stoklar azalır tersi durumda ise stoklar artar.
� Keynesyen modelde mal piyasası dengesi toplam planlanan harcamaların (AE) toplam arza (Y’ye) eşit olduğu durumda oluşur.
17
0
00
0
0
)1(1
1
))1(1()1(
)1(
)1(
Atc
Y
tcYAAYtcY
YYtcA
YtcAAE
YAE
−−=
−−=⇒=−−
=−+
−+=
=
Mal piyasasında denge
18
AE
AEY =
0 045
0A
Y
B
1Y2
Y 3Y
E
F
YAE >
YAE <
Mal Piyasasında Denge: Sızıntılar ve ilaveler� Mal piyasasında denge geliri sızıntılar ve ilaveler
yaklaşımı ile de elde edilebilir. Sızıntılar ilavelere eşit olduğunda mal piyasasında denge geliri oluşur.
� Y=C+I+G yerine Y=C+S+G yazıldığında I=S olur.
� Benzer şekilde
19
GITS
GICTSC
AEY
TSCY
TYSC
TYYSCYdd
+=+
++=++
=
++=
−=+
−=⇒+= )(
S+T : sızıntılar I+G : ilaveler
Mal piyasasında denge: sızıntılar ve ilaveler
20
B
S T
I G
GI +
TS +
Y
D
E
F
A
1Y2
Y 3Y
Çarpan� Otonom harcamalardaki bir birimlik değişmenin reel milli
gelir üzerinde yarattığı değişme, çarpan mekanizması ile izlenir.
� Mal piyasasında farklı çarpanlar vardır. Bunlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir:
� 1. Harcama çarpanı
� 2. Transfer ödemeleri çarpanı
� 3. Vergi çarpanı
� 4. İthalat çarpanı (açık ekonomi durumunda hesaplanır)
21
1. Harcama çarpanı� Basit Keynesyen kapalı ekonomik model de otonom
harcamalar toplamı aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:
� Milli gelir dengesi ise aşağıdaki şekilde elde edilmektedir:
Burada harcama çarpanı: olarak bulunur.22
GIcTcA ++−= 000
0
0
0
00
)1(1
1
)1(
)1(
)(
Atc
Y
YtcAY
YAE
YtcAAE
GItYTYccAE
−−=
−+=
=
−+=
++−−+=
)1(1/(1( tc −−
1. Harcama çarpanı
�
23
357100)1.01(8.01/(1)1(1
10 =−−=
−−= xA
tcY
357)1(1
10 =∆
−−=∆ A
tcY
GIcTcA ∆+∆+∆−∆=∆ 000
1. Harcama çarpanı�
24
−−=
∆+∆+∆−∆
∆=
)1(1
1
00 tcGITcc
Yk E
−−=
∆+∆+∆
∆=
)1(1
1
0 tcGIc
Yk E
1. Harcama çarpanı� Otonom harcamalarından birinde bir değişim olduğunda
diğer otonom harcamalar değişmez iken milli gelirdeki degişmeyi harcama çarpanı yoluyla bulabiliriz.
� Burada hükümet harcamaları (G) bir birim arttığında harcama çarpanı yoluyla milli gelirde 2 birimlik bir meydana geleceği öngörülmektedir.
25
1000
=∆=∆=∆ GIc 21
2=
=
∆
∆=
G
Yk E
−−=
∆+∆+∆
∆=
)1(1
1
0 tcGIc
Yk E
1. Harcama çarpanı
� Harcama çarpanını belirleyen temel katsayılar marjinal tüketim eğilimi (c) ve marjinal vergi oranı (t) dir. Marjinal tüketim eğilimi arttıkça çarpan büyür dolayısıyla milli gelir artar. Vergi oranı yükseldikçe çarpan küçülür dolayısıyla milli gelir azalır.
� Örneğin c=0.5 ve t=0.10 iken harcama çarpanı=1.8
((1/(1-0.5(1-0.10))=1.8)
� Örneğin c=0.7 ve t=0.10 iken harcama çarpanı=2.7
((1/(1-0.7(1-0.10))=2.7)
� Örneğin c=0.5 ve t=0.20 iken harcama çarpanı=1.6
((1/(1-0.5(1-0.20))=1.6)
26
1. Harcama çarpanı: detaylı örnek� Bir ekonomide c=0.8, t=0.10 ise nihai marjinal tüketim
eğilimi=0.72 olur:
� Bu ekonomide t=1 döneminde hükümet harcamalarında 100 TL’lik bir artış olduğunda yani ∆G=100. Hükümet harcamalarındaki bu artışın çalışanlara maaş olarak verildiğini kabul edersek, t=1 döneminde çalışanların maaşı ve bu maaşı harcamalarından dolayı tüketimleri artacaktır. Tüketim ise nihai marjinal tüketim miktarında yani 0.72 katsayısı ile orantılı olarak artacaktır. Her harcama diğer kişiler için bir gelir kaynağı olacaktır. Bu geliri elde edenlerde aynı harcama eğilimi katsayısı ile harcamalarını daha sonraki dönemlerde sürdürürler .
� Fakat harcamaların etkisi dönemler geçtikçe azalmaya başlar ve ilk 100 TL’lik hükümet harcamasının etkisi belli bir süre sonlanır. Bu sürece çarpan süreci denir.
27
72.0)10.01(8.0)1( =−=− tc
1. Harcama çarpanı: detaylı örnek
28
Tablo: Çarpan/çoğaltan mekanizması (c=0.80, t=0.10)
Milli gelirdeki artış Hes aplama
Bu dönem Toplam
Dönem 1 100 100 ∆G=100
Dönem 2 72 172
Dönem 3 51 223
Dönem 4 37 260
Dönem 5 26 286
Dönem 6 19 305
Dönem 7 13 318
Dönem 8 9 327
10037.0)1(33 xGtc =∆−
10051.0)1(22 xGtc =∆−
10072.0)1( xGtc =∆−
10026.0)1(44
xGtc =∆−
10019.0)1(55 xGtc =∆−
10013.0)1(66
xGtc =∆−
10009.0)1(77 xGtc =∆−
GtctctctctcYnn
∆−++−+−+−+−+=∆ ])1(.....)1()1()1()1(1[443322
357100)72.01/(1)]1(1/1[ =−=∆−−=∆ xGxtcY
Harcama çarpanı grafiği
29
AE
1AE
2AE
02A
01A
NMAAAG ==−=∆=∆ 10001020
YAE =
045
N
M
tY
H
K L
P
S
1+tY 2+tY stY+ Y
01)1(1
1A
tcYYY tt ∆
−−=−=∆
+
1. Harcama çarpanı: detaylı örnek
� Uyarılmış harcamaların uyarılmış yatırımlara dönüşüp çoğaltan (çarpan) mekanizması sonladığında gelirdeki artış toplamda 357 TL olmuştur. Başlangıçtaki 100 TL’lik hükümet harcaması milli gelir düzeyinde 3.57 katlık bir gelir artışına yol açmıştır.
� Harcama mekanizmasının bu şekilde çalışması için tüm tüketicilerin aynı tüketim eğilimi ile tüketim yapması şarttır. Harcama zincirinin herhangi bir yerde kopmaması gerekir. 30
−−=
∆+∆+∆
∆=
)1(1
1
0 tcGIc
Yk E
57.3)101(8.01
1
10000
357=
−−=
++=Ek
2. Transfer ödemeleri çarpanı
� Transfer harcamaları (TR= Transfer Revenues) bireylere devlet tarafından yapılan karşılıksız ödemeleri (emeklilik maaşı, yoksulluk maaşı, dul ve yetim maaş ödemeleri, gazi ve şehitler için yapılan ödemeler) içerir. Bu harcamaların milli gelir üzerindeki etkisi aşağıdaki çarpan ile hesaplanabilir:
31
−−=
∆+∆+∆+∆
∆=
)1(1
1
00 tcGITRc
YkTR
)()1(1
10TRc
tcY ∆
−−=∆
3. Vergi Çarpanı
�
32
)()1(1
10Tc
tcY ∆−
−−=∆
−−=
∆+∆+∆+∆
∆=
)1(1
1
00 tcGITc
YkT
tYTT += 0GItYTYccY ++−−+= )( 00
4. İthalat çarpanı� Basit Keynesyen denge gelir belirme denklemini kapalı
ekonomi yerine açık ekonomide analiz ettiğimizde dış ticaretin milli gelir üzerindeki etkisini harcamalar (talep) yönünden ithalata (M) bakarak çözümleyebiliriz. İhracat ise bir harcama (yurt içi talep) değişkeni olmadığı için onun çarpanı bu aşamada hesaplanmaz.
� İthalat denklemi şu şekilde kurulur:
� Milli gelir ile doğru orantılı bir ithalat talebi vardır ve (m) marjinal ithalat oranı (eğilimi) olarak belirlenmiştir. Bu denklemde M0 otonom ithalat miktarıdır.
33
YMmvemYMM ∆∆=+= /0
4. İthalat çarpanı� İthalat yurtdışı mallara talep olduğu için yurtiçi geliri
azaltıcı bir rolü vardır, bu nedenle milli gelirden sızıntı olarak kabul edilir.
34
0
0
0
0
0000
0
000
)1(1
1
))1(1(
)1(
)1(
)(
)1(
)()(
Amtc
Y
AmtcY
AmYYtcY
mYYtcAY
MXGIcTcAAEY
mYYtcAAE
mYMXGItYTYccAE
+−−=
=+−−
=+−−
−−+=
−+++−==
−−+=
−−+++−−+=
)()1(1
10M
mtcY ∆−
+−−=∆
Tasarruf Paradoksu� Keynesyen modelde milli gelir talebe (harcamalara) bağlı
olarak değişir.
� Bireylerin tasarruf yapması ve tasarruf miktarlarını artırması iktisaden rasyonel bir davranış olmasına karşın, tüm toplumun tasarruf miktarını artırması otonom tüketim miktarının çarpan katsayısının çarpımı kadar milli gelirde azalmaya yol açar.
� Bu duruma tasarruf paradoksu (paradox of saving-thrift) denir.
� Kısa dönemde tasarrufun teşvik edilmesi bu paradoksa yol açar, fakat uzun dönemde tasarrufa teşvik bu paradoksa yol açmaz. Kişilerin enflasyonist ortamda tasarruf etmeleri durumunda tasarruf paradoksu oluşmaz.
35
Tasarruf Paradoksu Grafiği
36
TS,
TI ,
GI +
2)( TS +
1)( TS +
1Y2Y Y
AB
Mal piyasası A noktasında dengede ve (I+G) sabit ikensızıntılarda (S+T) bir artış olması durumunda örneğintasarrufların artması halinde, (S+T) doğrusu yukarı kayar.Bunun sonucunda mal piyasasında denge B noktasındaoluşur. Bu durumda oluşan gelir (Y2) ise (Y1)’den dahaküçüktür. Hem gelir hemde üretim azalmış olur.
Tasarruf Paradoksu: örnek�
37
357100)1.01(8.01/(1)1(1
10 =−−=
−−= xA
tcY
10
901010000010100
0
000
−=∆
=−=−−−−=
∆+∆+∆−∆=∆
c
GIcTcA
32190)1.01(8.01/(190)1(1
1=−−=
−−= xx
tcY
Otomatik İstikrarlandırıcılar� Hükümet müdahalesi olmadan, otonom
harcamalardaki değişmelerin milli gelir üzerinde yarattıkları azaltıcı etkilere otomatik istikrarlandırıcılar denir.
� Gelir vergileri ve işsizlik sigortası ödemeleri önemli otomatik istikrarlandırıcı değişkenlerdir.
� Örneğin gelir vergisi böyle bir görev üstlenir.
� iken gelire vergisine bağlı harcama çarpanı değeri:
� Eğer vergiler gelirden (Y) bağımsız ise bu durumda vergi oranı t=0 olur. Bu durumda yeni harcama çarpanı: 38
tYTT += 0
)1(1/(11 tckg −−=
)1/(12 ckg −=
Otomatik İstikrarlandırıcılar� Gelir vergisi durumunda c=0.5 ve t=0.10 iken harcama
çarpanı 1.81 olur.
� Otonom vergi (t=0) durumunda ise çarpanın değeri 2 olur.
� Görüldüğü gibi harcama çarpanın değeri gelir vergisinin olmadığı durumda yükseldi. Bu nedenle otonom tüketim miktarında (otonom yatırım, otonom hükümet harcaması gibi) bir değişme durumunda gelir vergisi hükümet müdahalesi olmadan milli geliri azaltıcı bir rol oynamaktadır.
� Bu nedenle otomatik istikrarlandırıcılar milli gelirdeki dalgalanmaları azaltmaya yardımcı olurlar.
39
)81.1)1.01(5.01/(1)1(1/(1( 1 =−−=−−= tckg
)2)1.01(5.01/(1)01(5.01/(1( 2 =−−=−−=gk
Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası� Keynesyen modelde mal piyasasında oluşan milli
gelir düzeyi ile tam istihdam gelir düzeyi birbirine eşit olabileceği gibi ondan küçük veya büyük de olabilir.
� Farklılığın olduğu durumlarda Keynesyen modelde deflasyonist ve enflasyonist açık kavramları analiz edilir.
� Keynesyen modelde tam istihdam düzeyinde toplam planlanan harcama tam istihdam gelir düzeyinden düşükse deflasyonist açık ortaya çıkar (toplam arz toplam talep den yüksek).
� Keynesyen modelde tam istihdam düzeyinde toplam planlanan harcama tam istihdam gelir düzeyinden yüksek ise enflasyonist açık ortaya çıkar (toplam talep toplam arzdan büyük).
40
Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası
41
AE
Y
AEY =
045
01A
1AE
S
L
K
1YFY
2AE
02A
Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası� Mal piyasasında ilk denge S noktasında sağlanmıştır. Bu
durumda denge geliri (Y1). Fakat tam istihdam düzeyi milli gelir düzeyi (Yf) ise denge gelir düzeyinden (Y1) yüksektir. Bu durumda Yf-Y1 kadar bir işsizlik oluşur.
� KL arasındaki uzaklık deflasyonist açık olarak tanımlanır. Bu durumda doğal GDP, fiili/gerçekleşen GDP’den büyüktür.
� Keynesyen modelde faiz oranı sabit olduğundan bu oranı değiştirerek (para politikası) ve harcamaları uyararak, deflasyonist açık kapatılamaz.
� Bu açığı kapatmak için genişletici maliye politikası kullanılır. Deflasyonist açık harcanabilir geliri artırarak (gelir vergisinin düşürülmesi veya transfer harcamalarının artırılması ya da kamu harcamalarının artırılması ile kapatılır. Böylece toplam talep AE1 ‘den AE2’ye yükseltilmiş olunur. 42
Enflasyonist Açık ve Maliye Politikası
43
AE
S
Y
045
1AE
YAE =
01A
FY 1Y
N
M
2AE
02A
Enflasyonist Açık ve Maliye Politikası
� Mal piyasasında toplam harcama (talep) ile toplam arzın kesiştiği noktada (S) ilk denge geliri (Y1) oluşmuştur.
� Fakat bu durumda tam istihdam düzeyi gelir (Yf) denge gelir gelirinden (Y1) küçüktür. Yf düzeyinde toplam harcama toplam arzdan büyüktür. Bu nedenle NM arasındaki farka enflasyonist açık denir.
� Bu durumda, fiyatların sabit olduğu yolundaki varsayım geçersiz hale gelir, talep fazlalığı mal fiyatlarının artışına yol açar. Bunu gidermenin yolu daraltıcı ise daraltıcı bir maliye politikası (yani kamu harcamalarını azaltmak, transfer harcamalarını azaltmak ya da vergi oranlarını yükseltmek gibi) uygulamaktır (faiz politikası burada da uygulanamaz). Harcamaların NM kadar azaltılması durumunda veya vergi oranlarının yükseltilmesi ile enflasyonist açık kapatılır.
� Bu durumda yeni toplam talep düzeyi AE1 ‘den AE2’ye düşürülür.
44