Makhnii yildverlel Mongold

Mongolian Meat Market Overview and Makh Market

1

Presented by : BOLOR LomboCommercial Director of Makh Market LLC2013.05.27 FOOD TECH 2013

2

МОНГОЛЫН МАХНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТОЙМ

• “Мал сүрэг бол үндэсний баялаг мөн бөгөөд төрийнхамгаалалтад байна” (Монгол улсын үндсэн хууль 5.5 )

• Мал сүрэг нь Монгол улсын үндэснийөвөрмөц, нөхөн сэргээгдэх баялаг, монголынсоѐл, уламжлалыг хадгалан авч яваа дэлхийн үнэт өвсан, тогтвортой хөгжлийн үндэс, эдийн засгийнтулгуурын нэг бөгөөд хүн амын амьжиргааны гол эхүүсвэр, хүнсний аюулгүй байдлын баталгаа, малчинөрхийн эдийн засгийн үндэс юм.(“Монгол мал”үндэсний хөтөлбөр 2010он)

Бэлчээрийн мал аж ахуй, бэлчээрийн талбай 113,3 сая га Нийт 40,4 сая толгой мал (2012 оны байдлаар)

Монгол улс дэлхийд адууны тоогоо 8 дугаарт, үхрийн тоогоор 78 дугаарт, тэмээний тоогоор 15 дугаарт, хонины тоогоор 15-дугаарт, ямааны тоогоор 11 дугаарт орж байна.

Хөдөө аж ахуй салбар нь Монгол улсын ДНБ-ий 14,6 % (2012 он) Нийт хөдөө аж ахуйн салбарын дотор 80,2 хувийг зөвхөн мал аж ахуйн салбараас үйлдвэрлэж байна.

Нийт ажиллах хүчний 33,5 хувь нь энэ салбарт ажиллаж байна. Мал бүхий 207,8 мянган өрхтэй Улирлын чанартай махны нийлүүлэлт 1 хүнд ноогдох махны хэрэглээгээр дэлхийд 10 дугаарт ордог Нийт махны 10 хүрэхгүй хувь нь мал нядлах үйлдвэрүүдэд

бэлтгэгдэж, 18 мянган тонн махыг үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулж байна.

3

МОНГОЛЫН МАХНЫ САЛБАРЫН ОНЦЛОГ

Малын төрөл 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Үхэр 2,069.6 1,884.3 1,792.8 1,835.5 1,963.6 2,167.9 2,425.8 2,503.4 2,599.3 2,176.0 2,339.7 2,551.9 Адуу 2,191.8 19,88.9 1,968.9 1,999.6 2,029.1 2,114.8 2,239.5 2,186.9 2,221.3 1,920.3 2,112.9 2,298.9

Тэмээ 285.2 253.0 256.0 256.3 254.2 235.5 260.6 266.4 277.1 269.6 280.1 304.2 Хонь 11,937.3 10,636.6 10,756.4 11,659.9 12,884.5 14,815.1 16,990.1 18,362.3 19,247.7 14,480.4 15,668.5 17,908.7 Ямаа 9,591.3 9,134.8 10,652.9 12,215.4 13,267.2 15,451.7 18,347.8 19,969.4 19,651.5 13.883.2 15,934.6 17,369.3 Бүгд 26,075.2 23,897.6 25,427.7 27,966.8 30,398.8 34,802.9 40,263.8 43,288.5 44,023.9 32,729.5 36,335.8 40,432.9

Эх сурвалж: ҮСХ, статистикийн эмхэтгэл, статистикийн бюллетень

Нийт малын тоо, төрлөөр /мян.толгой/

05

101520253035404550

Өөр

члөл

т

Хугацаа

Малын өсөлтийн график

Малын тоо /сая.толгой/

2002, 2010 онд зуд, шүлхий өвчин 2012 оны тооллогоор малын тоо өмнөхонтой харьцуулахад 4,1 сая толгойгоорнэмэгдсэн байна.

5

5820

1192

Сүргийн бүтэц, 1989 он

45

33

11101

Сүргийн бүтэц, 1999 он

Хонь ямаа үхэр адуу тэмээ

44

44

651

Сүргийн бүтэц, 2009 он

44%

43%

6%6%

1%

Сүргийн бүтэц,2012 он

2009 оны мэдээгээр нийт малын тоо 44.02 саяд хүрсэн нь түүхэн дэх хамгийн өндөр үзүүлэлт юм. Энэ нь 1989 онтой харьцуулахад 78.4%-иар, 2002 оны үзүүлэлттэй харьцуулахад 84.2%-иар өссөн үзүүлэлт юм. 1926-1992 оны улсын мал тооллогын 66 жилийн дүнгээс үзэхэд сүрэгт бод мал 21.7 хувь, бог мал 78.3 хувийг эзэлдэг байсан бол 2012 оны байдлаар бод мал 12.8 хувь, бог мал 87. 2 хувийг эзлэх болж, бод малын хувийн жин 8.9 пунктээр буурч, бог малынх нэмэгджээ.

Малын тоо толгой болон махны үйлдвэрлэлт

Он 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Малчин өрхийн тоо/мян.өрх/ 185.5 175.9 172.4 169.0 168.3 170.7 171.5 171.2 171.3 160.2 156.9

Малын тоо/мян.тол/ 26,075.0 23,897.0 25,427.0 28,027.0 29,260.0 34,803.0 40,264.0 43,288.0 43,657.0 32,729.0 36,335.0

Мах бэлтгэл/мян.тн/ 226.2 208.4 153.4 199.3 183.9 170.7 191.2 221.3 264.4 204.4 212.6

Нөөцийн мах /мян.тн/ - - - - - 2.8 9.0 12.0 2.8 12.0 12.7

10.9 Махны

экспорт/мян.тн/ 19.8 23.3 15.1 8.4 7.8 10.3 16.1 18.3 14.8 9.7

Эх сурвалж: ҮХААЯам, Хүнсний хэлтэс

№ Аймаг, нийслэл 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

1 Архангай 1,836.1 1,748.8 1,837.5 1,948.2 2,195.0 2,530.5 2,912.5 3,379.2 3,619.1 2,679.2 2,984.3 2 Баян-Өлгий 1,297.8 1,234.2 1,315.6 1,344.9 1,320.5 1,470.3 1,597.4 1,529.6 1,301.5 1,126.9 1,302.4 3 Баянхонгор 1,581.7 862.2 1,099.2 1,321.7 1,553.4 1,878.4 2,284.8 2,643.5 2,684.7 1,963.0 2,237.8 4 Булган 1,457.6 1,387.7 1,107.9 1,208.3 1,399.3 1,672.5 2,008.1 2,414.1 2,611.6 2,293.2 2,340.8 5 Говь-Алтай 1,714.7 1,010.5 1,261.2 1,539.6 1,834.3 2,199.2 2,486.6 2,505.9 2,171.8 1,315.5 1,613.3 6 Дорноговь 838.3 825.8 926.4 1,018.5 971.0 712.4 814.7 932.7 1,076.9 1,056.8 1,207.4 7 Дорнод 794.1 825.4 843.8 870.8 978.4 1,113.3 1,307.3 1,476.2 1,450.7 1,113.3 1,149.8 8 Дундговь 1,397.4 1,475.0 1,598.1 1,780.9 1,829.1 1,905.1 2,109.6 2,040.6 2,147.1 1,111.5 1,348.7 9 Завхан 1,486.7 1,443.2 1,628.6 1,901.8 1,829.1 2,550.8 2,999.9 3,136.0 2,827.6 1,717.7 2,006.1 10 Өвөрхангай 1,869.1 1,665.4 1,918.8 2,146.1 2,301.0 2,623.3 3,190.1 3,449.7 3,620.2 2,010.6 2,425.6 11 Өмнөговь 1,209.6 909.1 907.4 1,069.8 1,121.6 1,115.7 1,400.0 1,684.9 1,755.2 1,010.3 1,223.5 12 Сүхбаатар 1,429.1 1,516.1 1,622.7 1,580.0 1,523.1 1,634.2 1,709.2 1,542.5 1,789.7 1,113.3 2,081.4 13 Сэлэнгэ 645.4 683.4 587.0 576.7 627.5 774.4 1,030.2 1,442.1 1,553.4 1,265.6 1,260.9 14 Төв 1,668.0 1,598.0 1,475.6 1,551.3 1,780.9 2,173.2 2,626.6 3,003.0 3,464.2 2,710.7 2,962.0 15 Увс 1,575.6 1,470.4 1,664.4 1,937.0 1,948.3 2,400.9 2,653.5 2,499.3 2,319.1 1,619.1 1,831.8 16 Ховд 1,512.4 1,323.9 1,541.0 1,788.5 1,963.7 2,293.8 2,564.3 2,486.7 2,268.4 1,639.1 1,771.3 17 Хөвсгөл 1,770.0 1,900.8 2,060.4 2,293.4 2,504.3 2,973.5 3,425.2 3,815.7 3,924.5 3,101.3 3,315.5 18 Хэнтий 1,356.7 1,378.5 1,451.7 1,505.2 1,894.6 1,894.6 2,183.2 2,136.9 2,251.1 2,180.7 2,379.1 19 Дархан уул 179.7 166.0 122.2 124.5 142.9 180.2 230.4 345.3 361.5 249.8 256.8 20 Улаанбаатар 221.4 233.5 243.3 226.3 247.0 322.0 331.2 384.8 400.8 262.9 278.9 21 Орхон 168.8 159.7 107.9 112.4 137.3 174.4 210.0 268.9 256.2 169.2 168.3 22 Говь сүмбэр 65.0 80.0 107.0 120.8 155.8 170.2 188.7 170.9 168.7 453.2 189.7 Дүн: 26,075.2 23,897.6 25,427.7 27,966.7 30,398.8 34,802.9 40,263.8 43,288.5 44,023.9 32,729.5 36,335.8

Эх сурвалж: ҮСХ статистикийн эмхэтгэл, статистикийн бюллетень

Нийт малын тоо, аймаг, нийслэлээр /мян.толгой/

8

ДЭЛХИЙН МАХНЫ ХЭРЭГЛЭЭ

145.9142.1141.7

131.3124.8124.1123.6

118.6113.8

108.839.7Дэлхийн дундаж

Монгол улсГренланд

ИспаниБагам

Сэнт ЛуисиаАНУКипр

ЛюксембургШинэ Зеланд

Дани

Монгол улс нэг хүнд ноогдох махны хэрэглээгээрээдэлхийд 10- рт буюу нэг хүн жилд 108,8 кг мах хэрэглэж байгаа ньдэлхийн дундаж хэрэглээнээс 2,7 дахин их байна.

Эх сурвалж: ҮХААЯам, Хүнсний хэлтсийн Мал тооллогын жилийн эцсийн дүнгээс

1989 1993 1997 2001 2005 2009Адуу 9.6 7.2 11.0 12.3 16.2 14.8Үхэр 21.1 17.0 20.1 17.7 21.1 20.6Хонь 40.4 33.1 29.9 28.2 25.0 27.0Ямаа 30.6 19.2 20.0 18.7 21.4 27.4

05

1015202530354045

Хүнсэнд хэрэглэсэн малын тоо, /мян.толгой/

1989-2009 оны хүнснийхэрэглээнд хэрэглэсэн малынтооны харьцаанаас дүгнэж үзэхэдадууны хэрэглээ даруй 5%-иарнэмэгдэж, үхрийн хэрэглээхарьцангуй тогтвортой байсанбайна. Харин сүргийнбүтэц, өсөлтөөсөө хамаараадхонины хэрэглээ буурч, ямааныхэрэглээ өссөн байна.

2008 2009 2010 2011 2012Бүгд 8,285.2 11,299.0 8,373.7 8,283.2 8,365.0Адуу 312.5 323.5 205.3 208.9 238.3

Үхэр 459.5 516.0 383.3 446.3 469.9

Тэмээ 32.0 26.6 26.9 29.4 25.2

Хонь 4,076.7 4,955.5 4,326.3 4,415.8 3,679.6

Ямаа 3,404.4 5,477.4 3,431.9 3,182.8 3,952.0

“Хүн амын хоол тэжээлийн бодисуудын зөвлөмж хэмжээ”-гээр монгол хүн хоногт

180 гр ясгүй, 230 гр ястай мах хэрэглэх ѐстой гэж үздэг.

Нийслэлийн хүн амын өдрийн нийт хэрэглээ 277.5 тн, сарын нийт хэрэглээ 8,325.6тн, жилийн нийт хэрэглээ 101,294.9 тн болж байна. Үүнээс хаврын 4 сарын хэрэглээ

33,302.4 тн болж байна.

11

203.3

0

50

100

150

200

250

300

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Хэрэглээний динамикДундаж хэрэглээ

Улаанбаатар хотын хэрэглээ

Д/д Үзүүлэлтүүдийн ангилал Тоон үзүүлэлт Томьѐолол

1 Улаанбаатар хотын нэг өрхийн сарын дундаж махны хэрэглээ, кг 14.0

Үндэсний статистикийн хорооны өрхийн амьжиргааны судалгаагаар Улаанбаатар хотын 1 өрх 14 кг мах

хэрэглэдэг гэсэн тооцоо байдаг.

2 Улаанбаатар хотын нэг өрхийн жилийн дундаж махны хэрэглээ, кг 168.0 Нэг өрхийн сарын дундаж хэрэглээ * 12 сар

3 Улаанбаатар хотын нийт өрхийн жилийн хэрэглээ, тн 51,542.4 Нэг өрхийн жилийн дундаж хэрэглээ * 306.8 мян.өрх

4 Улаанбаатар хотын сарын дундаж хэрэглээ, тн 3,964.8

Нийт өрхийн жилийн хэрэглээ / 13 сар (Монголчуудын уламжлалт ѐсон болон цагаан сарын баяраар нийт өрхийн хэрэглээ 2 дахин нэмэгддэг, бусад үед тогтмол байдаг гэж

үзэн 13 сараар тооцов)

-1,000.00 2,000.00 3,000.00 4,000.00 5,000.00 6,000.00 7,000.00 8,000.00 9,000.00

1 сар

2 сар

3 сар

4 сар

5 сар

6 сар

7 сар

8 сар

9 сар

10 сар

11 сар

12 сар

Нийт хэрэглээ буюу эрэлт

13

МАЛ ТӨХӨӨРӨХ, МАХ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН БАЙРШИЛ

Мал төхөөрөх үйлдвэр - 39

Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүд - 84

Шинээр барих үйлдвэр - 15

1

43

1

1

3 2

231

2101

22

1

1

1

11

11

1

1

11

1

1

1

1

1

Он Нийт мах Үүнээс

Бод Бог 2001 226.2 119.6 106.6 2002 208.4 108.6 99.8 2003 153.4 73.2 80.2 2004 199.3 101.0 98.3 2005 183.9 90.5 93.4 2006 170.7 82.3 88.4 2007 191.2 88.4 102.8 2008 221.3 101.4 119.9 2009 264.4 102.1 162.3 2010 204.4 91.2 113.2 2011

Дундаж 212.6 203.3

96.4 95.9

116.2 104.7

Эх сурвалж: ҮХААЯам, Хүнсний хэлтэс

Махны үйлдвэрлэл, нядалгааны жингээр, төрлөөр /мян.тн/

020406080

100120140160180

Хэм

жээ

/мян

.тн/

БодБог

экспорт

15

16

Малчид

•Гар аргаар нядлах

•Амьдаар нь нийлүүлэх

Ченжүүд

•Нядалгааны газар

•Хөлдөөх/хадгалах

Үйлдвэрлэгчид

•Нядалгааны газар

•Мах боловсруулалт

•Хөргөгч

•Савлагаа, боловсруулсан мах

Экспорт

/ОХУ, БНХАУ, Казакстан, Япон, Иран/

Хэрэглэгчид

/дотоодын суурин/

Цогц үйл ажиллагаатай зах /“Хүчит шонхор”,

“Хархорин”, “Бөмбөгөр” хүнсний захууд/

Жижиг хүнсний дэлгүүрүүд

Тээврийн

үйлчилгээ

Зоогийн

газар, Цайны

газар

Мал эмнэлэг

•Аймаг: МЭҮА

•Сум: хувийн эмч нар

ТББ

Монголын махны

холбоо, Монголын

хүнсчдийн холбоо

Бичил санхүү

•Банкны зээл/ХААН, ХАС, Хадгаламж/•Орон нутгийн худалдаачид

Үйлчилгээ ба дэмжигч

байгууллагууд

Төр

УИХ: хууль, эрхзүй Засгийн

газар: ҮХААЯ зохицуулалт, дэмжлэг

Бэлэн бүтээгдэхүүний үйлдвэр, цехүүд

Зах зээл/ эцсийн хэрэглэгч

Түүхий эд

нийлүүлэгчид

/үржүүлэгчид/

Нядлах

Бөөний худалдаа

Боловсруулах

•Ангилсан мах

•Хиам, хагас

боловсруулсан бүтээгдэхүүн

•Дайвар бүтээгдэхүүн

Жижиглэнгийн

худалдаа

Тэжээлийн

нийлүүлэгчид

Хадланчид Үр тарианы аж ахуйнууд Хятад, Оросын тэжээл нийлүүлэгчид

Кетрингийн компаниСүлжээ супермаркетууд

/ж: Номин, Миний дэлгүүр, Боса.../

Хүнсний зах/ж:

Баянгол, Баянзүрх.../

• Нийт малчдаас зах зээлд нийлүүлж буй махны 75% нь ямарч нэмэгдсэн өртөг шингэсэн боловсруулалтгүйгээр дундын зуучдаар дамжин эцсийн хэрэглэгчдэд хүрч байна.

• Намрын мах бэлтгэлээр бэлтгэсэн махны үнэ эцсийн хэрэглэгчдэд очихдоо улирлын хэлбэлзлийг хасч тооцвол анхны үнээс 2-2.2 дахин өсч очиж байна.

• Махны бизнест тулгардаг саад бэршээлийн 80% нь нийлүүлэлттэй холбоотой бэрхшээлээс үүдэлтэй байна.

• Монгол улс нэг хүнд ногдох махны хэрэглээгээр дэлхийд 10-т орж, нийт махны хэрэглээ ДНБ-ий харьцаа нь 14.5% байгаа нь махны хэрэглээ эдийн засагт хүчтэй нөлөөлдөгийг харуулж байна.

• Хэрэглэгчдийн хүнсэндээ хэрэглэж буй нийт махны 10 хүрэхгүй хувь стандартын шаардлага хангадаг байна.

17

ДҮГНЭЛТ

18

Монгол малын мах нь бэлчээрийн мал аж ахуйд суурилан тэжээлийн хувьд химийн ямарч бодисоор бордоогүй цэвэр байгалийн гаралтай тэжээлээр тэжээгддэг онцлог нь махны эрүүл мэндийн хувьд чухал үзүүлэлт болдогч малын элдэв төрлийн өвчин эмгэгээс хамгаалах боломж харьцангуй бага байдаг. Эрдэмтдийн тооцоолсноор манай улсын нийт бэлчээрийн 70.0 шахам хувь нь ямар нэгэн хэмжээгээр доройтолд орж бэлчээрт ургах ургамлын зүйлийн бүрэлдэхүүн өөрчлөгдөн, малд шингэц муутай ургамал нэмэгдэж тэжээллэг чанар нь муудсаар байна. Манай улсын бэлчээрийн нөөц өнгөрсөн дөч гаруй жилийн хугацаанд 9.4 сая га –гаар багассан байхад хонин толгойд шилжүүлсэн малын тоо 18.0 сая толгойгоор өсчээ. Нөгөөтэйгүүр бэлчээр маань жилээс жилд урдаасаа хойшоогоо чиглэсэн цөлжилтэнд автагдан , өвс ургамлын бүтэц, гарц нь хомсдсоор байна. Бэлчээрт сөргөөр бодьтой нөлөөлж байгаа бас нэг зүйл бол ус, худагтай газар хэт олон айл, мал улирал дамжин бөөгнөрөн нутаглаж, бэлчээрийг талхлан доройтуулж байгаа явдал юм.

Засгийн газрын махны салбарт авч байгаа арга хэмжээ

Мал аж ахуй эрхлэх уламжлалт арга ажиллагааг улам боловсронгуй болгонэрчимжүүлэх зорилгоор “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг УИХ-аас 2010онд батлан түүнийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг Засгийн газар гаргаж хэрэгжүүлжбайна.

Манай улс 2006 оноос эхлэн махны хангамж үнийг тогтворжуулах зорилгоорхот, суурин газрын хүн амын хавар, зуны хэрэгцээнд зориулж мах нөөцлөх аргахэмжээг авч, нөөцийн мах бэлдсэн компаниудыг урамшуулж ирсэн ба Үнэтцаас гаргагч нь жил бүр нөөцийн мах бэлтгэлийн 30 орчим хувийг бэлдэноролцож байна.

Төр засгаас мах бэлтгэл, боловсруулах үйлдвэрүүдийг хууль эрх зүйн орчноордэмжих зорилгоор тодорхой алхамуудыг эхлүүлж байна. Үүнд: Хүн амынхүнсний хангамжинд үйлдвэрийн аргаар бэлтгэсэн махны нийлүүлэлтийгнэмэгдүүлэх үүднээс НӨАТ-аас чөлөөлсөн.

Засгийн газрын 2010 оны 223 дугаар тогтоолоор Монгол улсын нийт сумдынЗасаг даргын Тамгын газрын бүтцэд тухайн сумын малын эрүүл мэнд, хүнснийаюулгүй байдлыг хариуцсан мэргэжилтэн, мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, малынүржил, селекци, бүртгэл мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэн, бэлчээрийнменежмент, жижиг, дунд үйлдвэр, хоршооны асуудал хариуцсан мэргэжилтэнгэсэн 3 орон тоотой “Мал эмнэлэг, үржлийн тасаг”-ийг байгуулсан

25

20

МАХ МАРКЕТЭргэлзээгүй эрүүл хүнс

“Мах Маркет” ХХК

5

Жаст групп нь 2000 оноос эхлэн хөдөө аж ахуйн салбарт үйлажиллагаагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд анх “Жаст Агро” ХХК-ийгбайгуулсан. Үйлдвэрийн аргаар бэлтгэж боловсруулсан махыг зах зээлднийлүүлэх, үйлдвэрүүдээ гадаад болон дотоодын зах зээлд хүнснийэрүүл ахуйн шаардлага хангасан мах, махан бүтээгдэхүүнийгтогтмол, найдвартай нийлүүлэх боломж бүхий мал бэлтгэл, махныүйлдвэрлэл, борлуулалтын нэгдсэн цогц тогтолцоог бий болгох зорилгынхүрээнд “Жаст Агро” ХХК нь монгол орныг хамарсан мах боловсруулах12 үйлдвэрийг нэгтгэсэн сүлжээ бүхий компани болж өргөжин тэлсэн.

Орон нутагт өөрийн үйлдвэрүүдийг барьж байгуулснаар малыгмалчдаас дундын зуучлалгүйгээр шууд худалдан авч, нутгийн онцлогболон зах зээлийн байдлыг харгалзан үнийн уян хатан бодлогыгхэрэгжүүлэх боломжийг олгосноор махны чанар сайжрах, малчдынамьжиргааг тэтгэх, малын хулгайг бууруулах, махны үнийн хийхөөрөгдлийг бууруулах болсон нь Жаст Агро ХХК-ийн гол давуу тал юм.

5

“Жаст Агро” ХХК нь 2012 оны байдлаар улсын хэмжээний малбэлтгэлийн 33.0 хувь, мал нядлах хүчин чадлын 26.0 хувь, мах, маханбүтээгдэхүүн хадгалах хүчин чадлын 30.0 хувь, махны экспортын 16.0хувийг эзэлж байна.

2012 онд “Жаст Агро” ХХК нь Улаанбаатар хот дахь мах боловсруулахүйлдвэрээ түшиглэн “Мах Маркет” ХХК-ийг байгуулсан.

“Мах Маркет” ХХК нь олон улсын стандарт шаардлагын дагуу махыгангилан ялгаж боловсруулан дотоодод мах, махан бүтээгдэхүүннийлүүлдэг бөгөөд Олон улсын хүнсний аюулгүй байдлыг хянахтогтолцоо буюу НАССР тогтолцоог нэвтрүүлсэн Монгол улсынмах, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн салбарын анхны компани юм.

Уг НАССР тогтолцоонд тулгуурлан чанартай, эрүүл хүнсийгүйлдвэрлэн Улаанбаатар хотын хэрэглэгчдийг хангах, цаашлаад монголмахыг дэлхийн стандартад нийцүүлэн үйлдвэрлэж, гадаад зах зээл дээрборлуулах зорилт тавин ажиллаж байна.

23

FOOD SAFETY POLICY

• Our prime objective is to prepare healthy meat and meat productsaccording to the highest hygienic standards guaranteed by our fullcommitment to introduce Hazard Analysis and Critical Control Points(HACCP) system in the entire production cycle with the further goal tofully comply with the quality management system of food safety ISO9001 and the Food Safety Management system ISO 22000.• We secure an open and transparent communication with employeesregarding food safety issues.• We are committed to support suppliers as well as customers followingthe same policy of respecting food safety standards in each step of thefood supply chain.• Customer satisfaction is our focus that should be secured by constantaudits of our operations subject to all necessary improvements to reachsuch goal.• We are fully committed to comply with Mongolian Laws and regulationsand to prioritize our customers' needs and demands.

24

Мах маркет сүлжээ үйлдвэр

Манай компани улсын хэмжээнд үйлдвэрийн аргаар бэлтгэсэн махны 17.3хувь, мал төхөөрөх хүчин чадлын 33.6 мах махан бүтээгдэхүүн хадгалаххүчин чадлын 46.3 хувь, махны экспортын 30.6 хувийг эзэлж байна.

25

Ердийн махны үйлдвэрийн үйл ажиллагааны схем:

Малчид Дундын зуучлагч Үйлдвэр Мах

бэлтгэлБорлуул

алт

Малчид Үйлдвэр Мах бэлтгэл Борлуулалт

Мах маркет үйлдвэрийн үйл ажиллагааны схем:

2007 оноос Монголд анх удаа мал бэлтгэлийн шинэсистемийг нэвтрүүлж Малыг дундын зуучлагчгүйгээр хамгийналсдаа 200 км зайд тууварлан шууд үйлдвэр дээрээ, амьдынжингээр тооцон худалдан авдаг болсон.

“МАХ МАРКЕТ” СҮЛЖЭЭ ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН ДАВУУ ТАЛ

1. Purchasing livestock directly from local herdsmen at our local facilities allows us to increase livestock quantity, quality of meat and the output of meat is increased by 1.4%.

2. Helps to raise the living standards of the local herdsmen, Livestock theft is decreased since meat processing plants is purchasing from a herder with full identification. /established 559 new jobs/

3. To implement technical and technological improvements by one standard.

TO EXPORT TO WORLD MARKET.

5

Өнөөдрийн байдлаар “Мах Маркет” ХХК нь уул уурхайнкомпаниуд, ресторан зоогийн газар болон өөрийн нэрийн барааныдэлгүүр, гэрээт дэлгүүр болон бусад харилцагчбайгууллага, хэрэглэгчдэд 60 гаруй нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийгнийлүүлж байна.

“Мах Маркет” ХХК-ийн хүчин чадал

89%

11%Бог мал төхөөрөх хүчин чадал

УБ хотын нийт

Мах Маркет ХХК

5

94%

6%Тураг мах боловсруулаххүчин чадал

УБ хотын нийт"Мах Маркет" ХХК

76%

24%

Мах, Махан бүтээгдэхүүн хадгалах хүчин чадал

УБ хотын нийт"Мах Маркет" ХХК

Мал хүлээж авах үе шат

1. Малыг хүлээж авах үед амьдын жин, махны гарцаар нь жинлэн авдаг. Малыг хүлээн авахдаа дараахь бичиг баримтуудыг бүрдүүлдэг: – Гарал үүслийн гэрчилгээ /орон нутгийн МЭАЦА/– Цагдаагийн байгууллагын тодорхойлолт– Малын тушаагчийн иргэний үнэмлэх, орон нутгийн засаг даргын

тодорхойлолт– Зүсмийн бүртгэлийн жагсаалт

2. Хүлээж авсан малд үзлэг хийдэг ба уг үзлэгээр нийт малыг 20-30% д, шаардлагатай тохиодолд /сэжигтэй мал ирсэн, экспортын малын бэлтгэлийн үед харилцагчийн хүсэлтээр болон хяналтын байцаагч, малын эмч нарын хамтарсан шийдвэрээр/ 100% цусны шинжилгээнд хамруулдаг. Өвчтэй буюу өвчний сэжиг илэрсэн малыг тусгаарлаж, нядалгааны малын стандарт шаардлага хангаагүй тохиолдолд “Махны хяналтын дүрэм”-д заасны дагуу ангилан шийдвэрлдэг.

3. Нядалгаанд орох малыг сойлтонд 24 цагийн өмнө оруулж 3-4 цагийн өмнө усалгааг зогсоодог.

29

Үйлдвэрлэлийн процесс

Үйлдвэрлэлийн дамжлага тус бүрд үйл ажиллагааны болон боловсруулалтын технологийнзааварчилгааг Олон улсын хүнсний аюулгүй байдлын НАССР тогтолцооны шаардлагаднийцүүлэн ажилладаг.

6

• Мал төхөөрөх

• Сэврээх• Шулах• Гүн

хөлдөөх• Хадгалах

Мах бэлтгэл

• Тураг мах• Шулсан болон

ангилсан мах• Дайвар болон

дотор мах• Хагас

боловсруулсан бүтээгдэхүүн

• Бэлэн бүтээгдэхүүн

Боловсруулалт

• Экспорт• Дотоод

борлуулалт • Бөөний

борлуулалт• Нөөцийн махны

борлуулалт• Жижиглэн

борлуулалт

Борлуулалт

Үйлдвэрийн аргаар бэлдсэн мах vs

гар аргаар бэлдсэн мах

Үйлдвэрийн аргаар бэлтгэсэн мах

Мал хүлээж

авах, төхөөрөх, боловсруулах, хадгалах,

түгээх явц байнгын хяналтанд

явагдадаг

Цусалгаа зүрх ажиллаж байх явцад

хийгддэг тул цус бүрэн юүлэгдэж

махны өнгө зөв, стандартын дагуу

байдаг

Хадгалалтын явцад

харлахгүй, хадгалалтын хугацаа даана,

Төхөөрөх явцад чангарсан булчин

даралттай усаар угаах явцад эргэж

тавирч махны зөөлөн байх нөхцөлд

нөлөөлдөг,

Сэврээх үйлдэл зөв хийгдсэнээр мал

муулах үед бий болсон махны хими

физикийн өөрчлөлтүүд дахин сэргэж

мах анхны төлөв байдалд шилжинэ

Гар аргаар бэлтгэгдсэн мах

Махны өнгө

хүрэн, бараан, бактери үржих

физик, химийн нөхцөл бүрдсэн

байдаг

Автолиз мал төхөөрсөний 2цагийн дараа эхэлдэг бөгөөд

дийлэнх махыг энэ үед борлуулдаг

Мал төхөөрж буй хүний эрүүл

мэндийн байдал эргэлзээтэй

Малаас хүнд халддаг өвчин тусах

боломжтой

НАССР тогтолцоо

НАССР гэдэг нь /hazard analysis critical control point/ буюу“Эгзэгтэй цэгийн аюултай байдлын хянах тогтолцоо” бөгөөд олонулсад хүнсний аюулгүй байдлын баталгаа хэмээн хүлээн зөвшөөрөгддөг.

Хүнсний анхан шатны үйлдвэрээс эхлээд эцсийн бүтээгдэхүүн болжхэрэглэгчдэд хүрэх хүртэлх үйлдвэрийн бүх шатны дамжлагын аюултайбайдлын эрсдлийг үнэлж, хяналт тавих зэргээр системтэйгээр судланшинжилнэ гэсэн үг юм.Өөрөөр хэлбэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн түүхий эд, бэлтгэннийлүүлэлтээс эхлэн үйлдвэрлэх, түгээх, хадгалах, эцсийн хэрэглэгчдэдхүрэх бүхий л үе шатанд бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлынталаарх дүрэм журмыг баримтлан нарийн хяналт шалгалтын дораюулгүй баталгаатай хүснийг үйлдвэрлэх нөхцөл бүрддэг байна.

7

ИТГЭМЖЛЭГДСЭН ЛАБОРАТОРИ

Мах боловсруулах үйлдвэрийн салшгүй чухал нэгжийн нэг болох“Мах, махан бүтээгдэхүүн магадлан шинжлэх лаборатори” ньшинжилгээний стандарт арга, аргачлал, техникийн баримтбичиг, журам, арга зүйг бүрдүүлэн мөрдөж, орчин үеийн шинжилгээнийтоног төхөөрөмж, хэмжих багаж, шил сав, эмбэлдмэл, оношлуур, химийн бодис, тэжээлт орчноор бүрэн хангагдажмах, махан бүтээгдэхүүнд хими, физик болон микробиологи-серилогийн шинжилгээг гүйцэтгэж байна.

9

34

Бид Мах маркет мах боловсруулах үйлдвэрүүд дээрээ чанарын хяналт хийх зорилгоор дараахь байдлаар лабораторийн шинжилгээ хийдэг: • Амьд малаас авах шинжилгээ:

Уг шинжилгээг мал нядалгаанд орохоос нэг хоногийн өмнө авах ба нядалгаанд орох үед хариу нь гарсан байх ѐстой. Шаардлагатай үед бүх малаас шинжилгээ авдаг бөгөөд онц шаардлагагүй үед нийт малын 10-20 хувийг шинжилгээнд хамруулдаг. • Махнаас авах шинжилгээ: Энэхүү шинжилгээг түүвэрлэн авдаг бөгөөд орон нутгаас ирж буй маханд дараахь байдлаар шинжилгээ хийгдэдэг. Үүнд: • Орон нутагт үйлдвэрин малын эмчийн үзлэгээр орно. • Мах маркет төв үйлдвэрт ирсэн үед хяналтын шинжилгээнд орно.• Улсын мал эмнэлгийн төв лаборатори болон нийслэлийн мал эмнэлгийн төв лабораторид улирал бүр шинжилгээнд орно. • Мах, болон махан бүтээгдэхүүнд дараах шинжилгээг хийж байна.

Мах махан бүтээгдэхүүнд чийглэг, РН, нитрит, давс, амино –азот, уураг, тослог хэт ислийн тоо, формалины сорил, зэсийн цэнхэр, бенздины сорил, неслерийн урвалж, нянгийн тоо, сальмонелл, мөөгөнцөр болон Е coli тодорхойлох шинжилгээг стандартын дагуу хийж байна.

Мөн ажилчдын гар, тоног төхөөрөмж, вандан, дэлгүүрийн лангуу, борлуулж буй бүтээгдэхүүний сав багалаа, худалдагчдын гар, хөргөгч болон тоног төхөөрөмжөөс графикийн дагуу байнга арчидасны шинжилгээ авдаг.

Бэлэн бүтээгдэхүүний шинжилгээг өдөр бүр бүтээгдэхүүний төрөл бүрээс дээж авч шилжилгээ хийдэг ба улирал бүр Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газар шинжилгээнд оруулдаг.

Үйлдвэрт ирж байгаа мал нь орон нутгаас шууд ирж байгаа учир тарга тэвээрэг сайтайгаас махны гарц чанарлаг байдал сайн, малын эмч нар малыг хүлээж авахдаа урьдчилсан үзлэг шинжилгээг хийдэг нь бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хамгаалдаг .

Махны чанарын хяналт

Монгол Улсын Засгийн газраас дэвшүүлсэн хүн амыгэрүүл, баталгаат хүнсээр тогтвортой хангах зорилтыгхэрэгжүүлэхэд салбарын хамт олноо тэргүүлэндэвшилтэт техник, технологийг үйлдвэрлэлднэвтрүүлж, хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэнбүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэн зах зээлд тогтвортойнийлүүлж, хүнсний боловсруулах үйлдвэрлэлийнсалбарыг хөгжүүлэхэд бодитой хувь нэмэр орууланажилласан тул “Мах Маркет” ХХК-ийг ХХААХҮЯ-наас2010 оны “ХҮНСНИЙ МАНЛАЙ ҮЙЛДВЭР” өргөмжилөлхүртсэн.

11

Манай амжилтууд

МХЕГазрын аттестатчилалаар “Мах Маркет” ХХК-ийнмах боловсруулах үйлдвэр ААА зэрэглэлтэй болснооргуравдагч оронд мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлохэрхтэй болсон.

36

БИД ЭРҮҮЛ АХУЙ, АРИУН ЦЭВЭРИЙН ШААРДЛАГАБҮРЭН ХАНГАСАН “МАХ МАРКЕТ” МАХ БОЛОВСРУУЛАХҮЙЛДВЭРҮҮД ДЭЭРЭЭ ЭРҮҮЛ МАЛЫН МАХЫГМЭРГЭЖЛИЙН, ЭРҮҮЛ АЖИЛЛАГЧДЫН ТУСЛАМЖТАЙГААРТЕХНОЛОГИЙН ГОРИМЫН ДАГУУ ТӨХӨӨРӨНХАДГАЛЖ, ЗОРИУЛАЛТЫН ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛЭЭРТЭЭВЭРЛЭН ТҮРГЭН ШУУРХАЙ НИЙЛҮҮЛДЭГ

БИД МЭРГЭЖЛИЙН, ЧАДВАРЛАГ, ЭВСЭГ ХАМТОЛОНТОЙ КОМПАНИ

ЭРГЭЛЗЭЭГҮЙ ЭРҮҮЛ ХҮНС

Анхаарал тавьсанд баярлалаа

37