MỞ ĐU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế xã hội và các tiến bộ trong lĩnh vực công nghệ truyền thông, ngành truyền hình Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ. Hàng loạt kênh truyền hình mới được cấp phép hoạt động[32], những chương trình truyền hình mới đua nhau lên sóng đã làm bức tranh truyền hình ngày càng phong phú, đa dạng hơn. Cùng với việc các chương trình mới ra đời, số lượng người dẫn chương trình truyền hình cũng tăng lên nhanh chóng. Ngoài lực lượng người dẫn chương trình của các Đài truyền hình, còn có lực lượng người dẫn chương trình là các văn nghệ sỹ, sinh viên các trường Đại học tham gia với tư cách là người dẫn chương trình chuyên nghiệp hoặc cộng tác viên. Điều đó làm cho đội ngũ tham gia vào công việc dẫn chương trình truyền hình ngày càng phong phú[4, tr.238]. Nhiều người dẫn chương trình truyền hình đã khẳng định được chỗ đứng của mình trong lòng công chúng. Sự đa dạng của người dẫn chương
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
MỞ ĐÂU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh
tế xã hội và các tiến bộ trong lĩnh vực công nghệ truyền thông, ngành truyền
hình ơ Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ. Hàng loạt kênh
truyền hình mới được cấp phép hoạt động[32], những chương trình truyền
hình mới đua nhau lên sóng đã làm bức tranh truyền hình ngày càng phong
phú, đa dạng hơn.
Cùng với việc các chương trình mới ra đời, số lượng người dẫn chương
trình truyền hình cũng tăng lên nhanh chóng. Ngoài lực lượng người dẫn
chương trình của các Đài truyền hình, còn có lực lượng người dẫn chương
trình là các văn nghệ sỹ, sinh viên các trường Đại học tham gia với tư cách là
người dẫn chương trình chuyên nghiệp hoặc cộng tác viên. Điều đó làm cho
đội ngũ tham gia vào công việc dẫn chương trình truyền hình ngày càng
phong phú[4, tr.238]. Nhiều người dẫn chương trình truyền hình đã khẳng
định được chỗ đứng của mình trong lòng công chúng. Sự đa dạng của người
dẫn chương trình cũng là một lý do lôi kéo khán giả đến với các chương trình
truyền hình.
Trên thực tế, vai trò của người dẫn chương trình truyền hình ngày càng
tỏ ra quan trọng khi mà sự phát triển mạnh mẽ của các chương trình truyền
hình đang khiến cho khán giả rơi vào càm giác bội thực thông tin. Chỉ có
những người dẫn chương trình truyền hình duyên dáng, thông minh, tin cậy
và đầy nhiệt huyết mới có thể lôi khán giả đến ngồi trước ti vi. Trong khi đó,
hiện nay tại Việt Nam, đội ngũ người dẫn chương trình truyền hình giỏi có
thể đếm trên đầu ngón tay[28]. Thiếu nguồn nhân lực cho các vị trí dẫn
chương trình đã khiến nhiều chủ nhiệm chương trình ơ các đài truyền hình bắt
buộc sử dụng phương án thuê những cộng tác viên có chút ít kinh nghiệm và
lợi thế thanh sắc để chịu trách nhiệm dẫn các chương trình truyền hình.
Thế nhưng, ngay cả những người dẫn chương trình truyền hình thuộc
biên chế của các đài vẫn đang còn có quá nhiều hạn chế về trình độ chuyên
môn, thì không thể đòi hỏi các cộng tác viên dẫn chương trình có thể đủ sức
đảm đương một chương trình dài hơi hàng chục năm được. Tình trạng chương
trình chết yểu mà nguyên nhân do thiếu người dẫn chương trình truyền hình
tài năng, được đào tạo bài bản không phải xa lạ với khán giả cả nước.
Trong khi người dẫn chương trình truyền hình đang còn thiếu thốn trầm
trọng như vậy, thì, việc sản xuất chương trình mới vẫn cứ phải liên tục diễn
ra. Cho nên chúng ta thấy một người dẫn chương trình truyền hình, với phông
kiến thức còn nhiều hạn chế do không được trang bị kỹ năng tốt, vẫn hàng
ngày phải xuất hiện trên màn hình mỗi nhà. Người xem truyền hình sẽ không
thể nào chấp nhận được một người dẫn chương trình lý giải từ đồng bào là
cùng một tế bào của mẹ![49] Hay là một người dẫn chương trình truyền hình
trẻ tuổi trong một chương trình truyền hình trực tiếp liên tục phỏng vấn bà
Phó chủ tịch nước bằng câu: Xin chị cho biết…[49]. Những hạt sạn đó có thể
loại bỏ bớt nếu như chúng ta có được những nền tảng lý luận vững chắc cho
hoạt động của người dẫn chương trình truyền hình.[46]
Nhu cầu đào tạo nghiệp vụ dẫn chương trình nói chung và dẫn chương
trình truyền hình nói riêng đang gia tăng một cách nhanh chóng cũng là cơ sơ
để chúng ta nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện những nghiên cứu liên quan
đến các thuật ngữ chỉ người dẫn chương trình truyền hình, xây dựng các tiêu
chí đánh giá kỹ năng, yêu cầu nghề nghiệp của người dẫn chương trình. Nếu
khoa học Lý luận báo chí, đặc biệt là Lý luận báo chí truyền hình không
nhanh chóng hình thành cho được những nguyên lý căn bản cho hoạt động
dẫn chương trình và người dẫn chương trình, thì nguy cơ hổng kiến thức
chuyên môn trong đội ngũ những người làm dẫn chương trình ơ các đài sẽ
gây nên những tác hại không nhỏ. Thậm chí dẫn đến chủ nghĩa kinh nghiệm
trong hoạt động dẫn chương trình truyền hình, từ đó kéo lùi sự phát triển của
lý luận về dẫn chương trình.
Việc tổ chức đào tạo người dẫn chương trình chuyên nghiệp cũng cần
phải có hệ thống lý luận riêng cho ngành này. Trong xu thế phát triển rất
nhanh của nghề dẫn chương trình, nếu cơ sơ đào tạo nào nhanh chóng có
được hệ thống cơ sơ lý luận phục vụ cho công tác đào tạo, thì cơ sơ đó sẽ sớm
khẳng định được thương hiệu của mình trong xã hội.
Như vậy, việc nghiên cứu để xây dựng những tiêu chí về yêu cầu, kỹ
năng nghề nghiệp của một người dẫn chương trình truyền hình là yêu cầu tất
yếu khách quan, phù hợp với hoạt động lý luận và thực tiễn trong bối cảnh
hiện nay của ngành truyền hình, giúp cho việc đào tạo nâng cao trình độ
chuyên môn và kỹ năng của đội ngũ người dẫn chương trình truyền hình ơ
nước ta, nâng cao chất lượng các chương trình truyền hình, phục vụ tốt hơn
nhu cầu hương thụ giá trị văn hóa của nhân dân ta. Với những lý do trên, tác
giả luận văn chọn nội dung: Phâm chất và ky năng cơ ban của ngươi dân
chương trinh truyền hinh làm đề tài nghiên cứu của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Theo khảo sát còn giới hạn của tác giả Luận văn, cho đến nay, tại Việt
Nam, những công trình nghiên cứu trước đây của các nhà khoa học có liên
quan đến yêu cầu kỹ năng của người dẫn chương trình truyền hình hầu như
không có. Chỉ có một số công trình của các tác giả đi trước, trong một số
chương mục có đề cập tới nghề dẫn chương trình truyền hình và người dẫn
chương trình truyền hình, thế nhưng, đó mới chỉ là những bài nghiên cứu giới
hạn với mức độ khảo sát ơ phạm vi nhỏ, chủ yếu là những bài báo được giới
thiệu trên các tạp chí thuộc Hội nhà báo Việt Nam, Hội nhà báo TP Hồ Chí
Minh hay một số tài liệu in chung trong các tập sách tham khảo về nghề báo
nói chung.
Trong đó, đáng chú ý có một số tác phẩm sau đây:
Luận văn Thạc sĩ truyền thông đại chúng năm 2006 của Lê Thị Phong
Lan trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội, đề tài Ngôn ngữ
của người dẫn chương trình truyền hình do PGS,TS Vũ Quang Hào hướng
dẫn. Luận văn phân tích đánh giá các chương trình giao lưu- gặp gỡ truyền
hình và vai trò của người dẫn chương trình. Tuy vậy, luận văn này chỉ tiếp
cận trong cách thức tổ chức và sử dụng ngôn ngữ của người dẫn chương trình.
Nghiên cứu ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp và cách thể hiện lời nói, điệu bộ, một
số yếu tố kỹ năng giao tiếp với người đối thoại của người dẫn trong các
chương trình, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngôn ngữ cho người
dẫn chương trình.
Ngoài ra một số tác phẩm: Những vấn đề của báo chí hiện đại của tác giả
Hoàng Đình Cúc, Đức Dũng, Nhà xuất bản Lý luận chính trị, in năm 2007,
trong đó có bài: Lời dẫn và người dẫn chương trình, cũng nêu lên một số yêu
cầu chung cho người dẫn chương trình; phân tích lời dẫn và một số ý kiến về
người dẫn chương trình truyền hình ơ Việt Nam hiện nay. Bài viết cũng chưa
đi sâu nghiên cứu chi tiết các yêu cầu kỹ năng nghề nghiệp của một người
dẫn chương trình truyền hình.
Tác phẩm dịch từ nước ngoài có: Báo chí truyền hình, tập 2 của các
tác giả G.V Cu- dơ- nhét- xốp, X.L X-vích và A. Ia Iu-rốp-xki, nhà xuất
bản Thông tấn in năm 2004, trong đó có phần Người dẫn chương trình tin
tức, đây là những tri thức quý báu khi tác giả chỉ dùng 5 trang để diễn đạt
được những đặc tính quý báu của người dẫn chương trình, như: gương
mặt ăn hình, sự hiểu biết và lòng cảm thông của người dẫn chương trình,
ngữ điệu truyền cảm...
Trong cuốn Truyền thông đại chúng- Công tác biên tập do nhà xuất bản
Thông tấn in năm 2003 của tác giả Claudia Mast, cũng có trình bày đến tầm quan
trọng của người giới thiệu chương trình[19, tr.116]. Đặc biệt, tác giả đã đưa ra
được một giới hạn đối tượng cho khái niệm người giới thiệu chương trình điều
mà nhiều tài liệu trước đó chưa chỉ ra.
Ngoài ra còn một cuốn sách được nhà xuất bản Trẻ xuất bản năm 2008 của
tác giả Carmine Gallo, với tựa đề 10 bí quyết thành công của những diễn giả, MC
tài năng nhất trên thế giới[11]. Trong đó, tác giả C.Gallo, đồng thời là một nhà
diễn thuyết tài năng của Mỹ đã chỉ ra những bí quyết của một người thuyết trình,
rất đáng được học hỏi.
Ngoài ra nữa, còn có một số tài liệu giảng dạy được ghi chép bơi các học
viên tại Truyền hình Việt Nam trong các buổi lên lớp của những giáo sư đến từ
Đại học Lille của Pháp, trong đó có đề cập đến những yêu cầu và kỹ năng căn
bản của một người dẫn chương trình truyền hình. Đây là tài liệu rất đáng quý,
bơi nó cung cấp một tri thức khá mới mẻ về yêu cầu kỹ năng của một người dẫn
chương trình.
Tuy vậy, tất cả các tài liệu này vẫn chưa đi sâu phân tích một cách bài bản về
người dẫn chương trình truyền hình cũng như những kỹ năng cần thiết của họ.
Đặc biệt, các tài liệu trên chưa đưa ra được một giới hạn đầy đủ cho các thuật ngữ
dùng để chỉ những người dẫn chương trình truyền hình; chưa đưa ra được tiêu chí
phân loại những người dẫn chương trình và cũng chưa đề cập một cách đầy đủ các
yêu cầu kỹ năng dựa trên những tiêu chí riêng cho từng dạng người dẫn chương
trình truyền hình.
Tác giả hầu như phải sử dụng nhiều tài liệu bằng tiếng nước ngoài, chủ yếu
là tiếng Anh, thông qua các nguồn: như thư viện trực tuyến Wikipedia.com; một
số trang web chuyên về đào tạo người dẫn chương trình của Anh, Mỹ,
Nghệ An NTV(15 phiếu); Đài PTTH Đồng Tháp ĐTV(12 phiếu); Đài PTTH Sơn
La STV(8 phiếu); Đài PTTH Tuyên Quang TTV(10 phiếu); Đài PTTH Điện Biên
ĐTV(8 phiếu); Đài PTTH Bình Dương BTV(15 phiếu); Kênh truyền hình
02TV(14 phiếu); Kênh truyền hình VTC8(14 phiếu); Đài PTTH Bắc Ninh(6
phiếu); Công ty cổ phần truyền thông Nhật Minh(12 phiếu); Công ty cổ phần
truyền thông quốc tế VTCI(11 phiếu).
Ba câu hỏi đầu tiên, tác giả luận văn thiết kế để phân tích những điều
kiện về bằng cấp, trình độ chuyên môn, thời gian được đào tạo nghiệp vụ dẫn
chương trình, thời gian thực tế làm công việc dẫn chương trình... Thông qua
việc phân tích những câu hỏi này có thể đánh giá thực trạng của đội ngũ
người dẫn, cũng như bước đầu tìm hiểu về chất lượng của đội ngũ người dẫn
chương trình.
Trong đó, với câu hỏi số 1, Anh/Chị đã tham gia vào dân chương
trinh được bao lâu ? Kết quả cho thấy, có 3% tương đương 7 người trả lời:
dưới 6 tháng; 3% dưới 1 năm; 9% trên 1 năm; 34% trên 2 năm và có 50%
trong tổng số 224 người đã làm dẫn chương trình trên 3 năm.
Như vậy, có thể thấy, số lượng người dẫn chương trình lâu năm chiếm tỷ
trọng lớn, trong đó VTV là đơn vị có tuổi nghề trung bình cao nhất.
Biểu đồ 3.1: So sánh ty lệ thời gian tham gia dẫn chương trình
Với câu hỏi Anh/chi đã học qua lớp đào tạo nghiệp vụ dân chương
trinh truyền hinh nào chưa ? Thì có tới 175 số người được hỏi trả lời chưa
từng qua lớp đào tạo nghiệp vụ dẫn chương trình nào, tương đương 78%; 22%
còn lại đã từng học qua các lớp nghiệp vụ dẫn chương trình khác nhau. Qua
số liệu khảo sát, có thể thấy, số lượng người dẫn chương trình chưa từng được
qua đào tạo là rất lớn. Hầu hết những người dẫn này đều làm theo kinh
nghiệm, hoặc người này hướng dẫn cho người khác mà không có bất kỳ một
phương pháp mang tính khoa học nào.
Biểu đồ 3.2: So sánh ty lệ số người dẫn đã được đào tạo
Biểu đồ dưới đây cho thấy, trong số 49 người dẫn đã từng được đào tạo
nghiệp vụ dẫn chương trình, khi trả lời câu hỏi Chứng chỉ về nghề dân
chương trinh mà anh chị có là do đơn vị nào cấp ? thì phần lớn trong số
đó, 42 người(86%) đã từng được trải qua các lớp đào tạo do một trung tâm
của Đài truyền hình tổ chức (Trung tâm đào tạo thuộc VTV), 14% còn lại
được đào tạo bơi những trung tâm khác không thuộc đài truyền hình. Chưa
từng có ai tham gia một khóa học do bất kỳ một trường Đại học hoặc Cao
đẳng nào tổ chức. Điều đó cũng trùng hợp với việc, hiện nay trên cả nước,
vẫn chưa có một trường Đại học, Cao đẳng nào đào tạo chuyên ngành dẫn
chương trình truyền hình.
Biểu đồ 3.3: So sánh ty lệ đào tạo người DCT của các trung tâm
Với câu hỏi Thơi gian mà Anh/Chị được đào tạo nghề dân là: Hai
tuần, hay dưới 1 tháng, hay dưới 3 tháng, hay dưới 6 tháng, hay một
năm, hay trên 1 năm ? Kết quả cho thấy, không có ai từng theo học lớp đào
tạo nghiệp vụ với thời gian trên 1 tháng.
Trong số 49/224 người từng được đào tạo nghiệp vụ dẫn chương trình,
thì có 57% tương đương 28 người từng được đào tạo trong thời gian 2 tuần,
43% còn lại (21 người) từng được đào tạo với thời gian dưới 1 tháng. Hầu hết
những người từng được đào tạo nghiệp vụ dẫn chương trình cũng mới chỉ
được truyền thụ những kinh nghiệm của những người đi trước, hệ thống bài
giảng không chuẩn hóa, nội dung giảng dạy thiên về rèn luyện một số kỹ năng
cơ bản, như phỏng vấn, xây dựng kịch bản, làm chủ cảm xúc, một số kinh
nghiệm về sử dụng trang phục lên hình, cách đọc, nói trước máy quay.v.v…
Với câu hỏi Anh/Chị đã có bằng Cử nhân ngành báo chí chưa ? Kết quả
thật đáng ngạc nhiên ! Có tới 78% tương đương 175 người cho biết họ chưa có
bằng cử nhân về báo chí, số còn lại 22% tương đương 49 người đã có bằng cử
nhân báo chí. Ro ràng, tỷ lệ người dẫn chương trình chưa có bằng cử nhân báo chí
là rất lớn. Rất tiếc trong khi thực hiện bảng khảo sát này, tác giả luận văn chưa thể
cập nhật về lĩnh vực làm việc của những người dẫn chương trình, nên chưa thể
đưa ra một kết luận nào để khẳng định điều đó có ảnh hương gì đến công việc của
họ. Hy vọng trong lần khảo sát sau, chúng tôi sẽ đưa nội dung này vào khảo sát để
đánh giá một cách toàn diện hơn nữa về chất lượng đội ngũ người dẫn chương
trình trong hệ thống truyền hình ơ Việt Nam.
Biểu đồ 3.4: So sánh ty lệ người dẫn có hoặc chưa có băng cử nhân Báo chí
Từ những kết quả phân tích trên đây, có thể khẳng định, đội ngũ những
người dẫn chương trình trên hệ thống đài truyền hình tại Việt Nam hiện nay
hẩu hết đều còn tương đối trẻ về tuổi nghề, họ chưa được trang bị những kỹ
năng và hệ thống lý luận của nghề dẫn chương trình một cách bài bản, chính
quy, hầu hết kinh nghiệm trong nghề có được là do tự trải nghiệm cá nhân và
sự học hỏi kinh nghiệm của những người đi trước. Việc chưa có những trung
tâm đào tạo nghề dẫn chương trình chính quy, cũng như việc không được đào
tạo bài bản dẫn đến hệ quả là không có đủ tiêu chí để tự đánh giá, tự hoàn
thiện kỹ năng và các yêu cầu của nghề nghiệp.
1.2. Nhóm số liệu thứ hai bao gồm các khảo sát về yêu cầu cơ bản; kỹ
năng cơ bản; và phẩm chất cơ bản của người dẫn chương trình truyền hình.
Trong nhóm số liệu này, tác giả luận văn thực hiện khảo sát để tìm ra những
yếu tố chủ đạo của các nhóm yêu cầu trên để phân tích và đề xuất những yêu
cầu; kỹ năng; phẩm chất chính cho một người dẫn chương trình truyền hình.
Trong nhóm số liệu khảo sát về những yêu cầu cơ bản của người dẫn
chương trình truyền hình, tác giả đưa ra 4 yêu cầu chung để khảo sát. Những
yêu cầu này dựa trên quan sát thực tiễn của tác giả luận văn về tầm quan trọng
của nó đối với nghiệp vụ dẫn chương trình, trong đó có sự tham khảo nhiều
nguồn tài liệu giảng dạy nghiệp vụ dẫn chương trình từ nước ngoài, cũng như
sự phân tích từ các bài báo trong nước có đề cập đến những yêu cầu chung
cho người dẫn chương trình truyền hình.
Theo đó, tác giả đưa ra 4 yêu cầu là:
- Yêu cầu về ngoại hình
- Yêu cầu về giọng nói
- Yêu cầu về bản lĩnh sân khấu
- Yêu cầu về nghệ thuật diễn cảm
Tương tự như vậy, trong nhóm Kỹ năng cơ bản của người dẫn chương
trình, tác giả cũng đưa ra 7 kỹ năng cơ bản để khảo sát, bao gồm:
- Kỹ năng đọc lưu loát
- Kỹ năng đọc autocue
- Kỹ năng diễn đạt bằng lời
- Thể hiện ngôn ngữ cơ thể
- Kỹ năng xây dựng kịch bản
- Kỹ năng phỏng vấn
- Kỹ năng xử lý tình huống
- Kỹ năng làm việc nhóm
Trong nhóm các phẩm chất cơ bản của người dẫn chương trình truyền
hình, tác giả đưa ra 6 phẩm chất sau đây:
- Bình tĩnh, tự tin
- Sáng tạo
- Nhanh nhẹn
- Hiểu biết, kiến thức nền tảng
- Duyên dáng
- Có đạo đức nghề nghiệp
Kết quả khảo sát cho từng nhóm được thể hiện như sau:
1.2.1. Nhóm các yêu câu cơ bản của người DCT truyền hình
Khảo sát 224 người dẫn chương trình truyền hình, với nội dung câu hỏi
như sau: Với thang điểm 5, Anh/Chị hãy chấm điểm những yêu cầu sau
đây dựa trên mức độ quan trọng của mỗi yếu tố đối với ngươi dân
chương trinh.
a. Ngoại hình
b. Chất giọng
c. Bản lĩnh sân khấu
d. Nghệ thuật Diễn cảm
Kết qua cho thấy:
Có 16% số người được hỏi,tương đương 36 người chấm điểm 5 cho yêu
cầu về ngoại hình, 63% tương đương 140 người chấm điểm 4, có 19% tương
đương 42 người chấm điểm 3, có 3% tương đương 7 người chấm điểm 2 và
0% tương đương 0 người chấm điểm 1 cho yêu cầu về ngoại hình.
0
10
20
30
40
50
60
70
Yêu câu vê ngoai hinh
Điêm 1
Điêm 2
Điêm 3
Điêm 4
Điêm 5
Nhìn trên biểu đồ, dù điểm 5 chỉ chiếm 16%, nhưng điểm 4 lại chiếm tới
63%, trong khi đó điểm 1 và điểm 2 hầu như không đáng kể, cho thấy, yêu cầu về
hình thức đối với người dẫn chương trình truyền hình được đánh giá là cao.
Về yêu cầu về giọng nói, có 28% số người được hỏi, tương đương 63
người chấm điểm 5, có 63% tương đương 140 người chấm điểm 4, có 9%
tương đương 21 người chấm điểm 3 và 0% tương đương 0 người chấm điểm
2 cũng như điểm 1.
Nhìn trên biểu đồ có thể thấy, yêu cầu về giọng nói của người dẫn
chương trình truyền hình thậm chí còn được đánh giá cao hơn cả yêu cầu về
ngoại hình. Tổng thể có tới 91% người được hỏi chấm điểm 4 và điểm 5 cho
yêu cầu này.
Có 78% số người được hỏi, tương đương 175 người chấm điểm 5 cho
yêu cầu về bản lĩnh sân khấu, 19% tương đương 42 người chấm điểm 4, có
3% tương đương 7 người chấm điểm 3 và không có chấm điểm 2 cũng như
điểm 1 cho yêu càu này.
Bản lĩnh sân khấu được đánh giá là rất quan trọng đối với yêu cầu của
người dẫn chương trình truyền hình, khi có tới 78% số người được hỏi đã
chấm điểm cao nhất cho yếu tố này.
Với yêu cầu về Nghệ thuật diễn cảm, có 53% số người được hỏi, tương
đương 119 người chấm điểm 5, 31% tương đương 70 người chấm điểm 4, có
16% tương đương 35 người chấm điểm 3, và cũng không ai chấm điểm 2 và 1
cho yêu cầu này.
Thấp hơn so với yêu cầu về bản lĩnh sân khấu, song yêu cầu về Nghệ
thuật diễn cảm cũng được đánh giá khá cao, khi có hơn 1 nửa số người được
hỏi chấm điểm cao nhất cho yếu tố này. Không có ai chấm điểm 1 và 0. Đây
là yếu tố có điểm số cao thứ hai trong 4 yếu tố được khảo sát.
1.2.2. Với nhóm các phẩm chất cơ bản của người dẫn chương trình
truyền hình
Khảo sát 224 người dẫn chương trình, câu hỏi như sau: Với thang
điểm 5, Anh/Chị hãy chấm điểm những phâm chất sau đây dựa trên mức
độ quan trọng của mỗi yếu tố đối với ngươi dân chương trinh.
a. Bình tĩnh, tự tin
b. Sáng tạo
c. Nhanh nhẹn
d. Hiểu biết, kiến thức nền tảng
e. Duyên dáng
f. Có đạo đức nghề nghiệp
Kết qua cho thấy:
Về phẩm chất Bình tĩnh tự tin, có 75% số người được hỏi, tương đương
168 người chấm điểm 5 là thang điểm cao nhất, 25% tương đương 56 người
chấm điểm 4, có 0% tương đương 0 người chấm điểm 3, điểm 2 và điểm 1.
Yếu tố bình tĩnh tự tin được đánh giá là quan trọng nhất trong số những
phẩm chất của người dẫn chương trình truyền hình, khi có tới 75% số người
được hỏi chấm điểm cao nhất cho phẩm chất này, số còn lại chấm điểm 4.
Không ai lựa chọn điểm 3, điểm 2 và điểm 1.
Đối với phẩm chất Sáng tạo có 56% số người được hỏi, tương đương 126
người chấm điểm 5, có 38% tương đương 84 người chấm điểm 4, có 6%
tương đương 14 người chấm điểm 3, không có ai chấm điểm 2 và 1.
Với thang điểm như vậy, có thể nói phẩm chất sáng tạo cũng được đánh
giá cao, tổng hợp chung, có tới 94% số người được hỏi đánh giá cao phẩm
chất này của người dẫn chương trình truyền hình khi chấm điểm 4 và 5.
Với phẩm chất Nhanh nhẹn, có 34% số người được hỏi, tương đương 77
người chấm điểm 5, có 63% tương đương 140 người chấm điểm 4, có 3% tương
đương 7 người chấm điểm 3, không ai chấm điểm 2 và 1 cho phẩm chất này.
Chỉ có 34% số người được hỏi đánh giá cao phẩm chát nhanh nhẹn của
người dẫn, và có tới 63% số người được hỏi chấm điểm 4. Ro ràng, phẩm chất
này không được đánh giá cao bằng phẩm chất sáng tạo hay các phẩm chất khác.
Về phẩm chất hiểu biết kiến thức nền tảng, có 66% số người được hỏi, tương
đương 147 người chấm điểm 5, có 28% tương đương 63 người chấm điểm 4, có
6% tương đương 14 người chấm điểm 3, không ai chấm điểm 2 và 1.
Qua phân tích số liệu thì thấy, phẩm chất này được đánh giá tương đối cao
với 66% người được hỏi chấm điểm 5. Hiểu biết kiến thức nền tảng được đánh giá
cao thứ 2 trong nhóm các phẩm chất cơ bản của người dẫn chương trình.
Phẩm chất duyên dáng chỉ có 25% số người được hỏi, tương đương 56
người chấm điểm 5, có 47% tương đương 105 người chấm điểm 4, có 19%
tương đương 42 người chấm điểm 3 và có 3% tương đương 7 người chấm
điểm 2, dù vậy không có ai chấm điểm 1.
Không được đánh giá cao bơi những người dẫn chương trình, trong số những
người được khảo sat, chỉ có 25% đánh giá cao nhất phẩm chất này. Đa phần lựa
chọn điểm 4 cho mức độ quan trọng của phẩm chất này đối với người dẫn chương
trình. Tuy nhiên, cộng chung cả điểm 4 và điểm 5 thì thấy rằng, tỷ lệ người dẫn
đánh giá cho phẩm chất này là ơ mức độ quan trọng vừa phải.
Có 34% số người được hỏi, tương đương 77 người chấm điểm 5 cho
phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của người dẫn chương trình, 44% tương
đương 98 người chấm điểm 4, có 13% tương đương 28 người chấm điểm 3,
có 9% tương đương 21 người chấm điểm 2 và không ai chấm điểm 1.
Đây là một bất ngờ vì có khá nhiều người dẫn không đánh giá cao
phẩm chất đạo đức trong nghề dẫn chương trình như các yếu tố khác. Có 9%
chấm điểm 2 cho mức độ quan trọng của đạo đức đối với hoạt động dẫn
chương trình, điểm 3 cũng có 13% số người chấm, trong khi đó điểm 5 cũng
chỉ có 34% lựa chọn.
1.2.3. Với nhóm các Kỹ năng cơ bản của người dẫn chương trình truyền hình
Khảo sát 224 người dẫn chương trình, câu hỏi như sau: Với thang
điểm 5, Anh/Chị hãy chấm điểm những ky năng sau đây dựa trên mức độ
quan trọng của mỗi yếu tố đối với nghề dân chương trinh.
a. Kỹ năng đọc lưu loát
b. Kỹ năng đọc autocue
c. Kỹ năng diễn đạt
d. Thể hiện ngôn ngữ cơ thể
e. Kỹ năng xây dựng kịch bản
f. Kỹ năng phỏng vấn
g. Kỹ năng xử lý tình huống
h. Kỹ năng làm việc nhóm
Kết qua cho thấy:
Đối với Kỹ năng đọc lưu loát, có 53% tương đương 119 người chấm
điểm 5, có 38% tương đương 84 người chấm điểm 4, có 9% tương đương 21
người chấm điểm 3, có 0% tương đương 0 người chấm điểm 2 và điểm 1.
Kỹ năng đọc lưu loát được đánh giá cao khi có tới 53% số người chấm
điểm 5 và 38% chấm điểm 4.
Với kỹ năng đọc autocue, có 25% tương đương 56 người chấm điểm 5,
có 22% tương đương 49 người chấm điểm 4, có 25% tương đương 56 người
chấm điểm 3, có 16% tương đương 32 người chấm điểm 2 và thậm chí có đến
13% tương đương 28 người chấm điểm 1.
Thật đáng ngạc nhiên khi tỷ lệ người được hỏi không đề cao yếu tố kỹ
năng này là tương đối cao. Có đến 13% chấm điểm 0, tức là với họ Kỹ năng
đọc autocue không có gì quan trọng cả.
Mặc dù vậy, tác giả luận văn dựa trên yêu cầu thực tế của công việc dẫn
chương trình, vẫn quyết định lựa chọn Kỹ năng đọc autocue vào nhóm các Kỹ
năng cơ bản để phân tích ơ phần sau.
Có 65% số người được hỏi, tương đương 140 người chấm điểm 5 cho kỹ
năng diễn đạt, có 31% tương đương 70 người chấm điểm 4 và 6% tương
đương 13 người chấm điểm 3, không có ai chấm điểm 2 và 1.
Kỹ năng diễn đạt được đánh giá cao khi có 65% số người được hỏi chấm
điểm 5 và 31% chấm điểm 4. Thực tế qua số liệu phân tích, đây là yếu tố có
điểm cao thứ 2 sau kỹ năng xử lý tình huống.
Với kỹ năng thể hiện ngôn ngữ cơ thể, có 31% số người được hỏi, tương
đương 70 người chấm điểm 5, có 37% tương đương 83 người chấm điểm 4,
có 19% tương đương 42 người chấm điểm 3, có 9% tương đương 21 người
chấm điểm 2, trong khi đó có3% tương đương 7 người chấm điểm 1 cho kỹ
năng này.
Kỹ năng thể hiện ngôn ngữ cũng không được coi trọng khi có đến 3%
chấm điểm 1 và 9% chấm điểm 2 và 19% chấm điểm 3.
Kỹ năng xây dựng kịch bản có 41% tương đương 91 người chấm điểm 5,
34% tương đương 77 người chấm điểm 4, có 19% tương đương 42 người chấm
điểm 3, có 6% tương đương 14 người chấm điểm 2 và không ai chấm điểm 1.
Kỹ năng xây dựng kịch bản cũng được đánh giá cao khi có 41% số
người chấm điểm 5 và 34% chấm điểm 4.
Với kỹ năng phỏng vấn, có 47% số người được hỏi, tương đương 105
người chấm điểm 5, có 50% tương đương 112 người chấm điểm 4, có 3%
tương đương 7 người chấm điểm 3 và không ai chấm điểm 2 cũng như điểm 1
cho kỹ năng này.
Kỹ năng phỏng vấn được đánh giá khá cao, hầu như tất cả số người
được hỏi đều chấm mức điểm cao nhất, có tới 47% chấm điểm 5 và 50%
chấm điểm 4, còn lại 3% chấm điểm 3.
Về kỹ năng xử lý tình huống, có 78% tương đương 175 người chấm điểm 5,
có 22% tương đương 49 người chấm điểm 4 và không ai chọn điểm 3, 2 hay 1.
Kỹ năng xử lý tình huống được đánh giá cao nhất trong số các kỹ năng
được khảo sát, có 78% số người được hỏi đã chấm điểm 5, còn lại 22% chấm
điểm 4, không có điểm 3,2,1.
Kỹ năng làm việc nhóm, có 41% tương đương 91 người chấm điểm 5, có
34% tương đương 77 người chấm điểm 4, có 16% tương đương 35 người chấm
điểm 3 và 9% tương đương 21 người chấm điểm 2, không ai chọn điểm 1. Kỹ
năng làm việc nhóm được xếp thứ 5 trong số các kỹ năng được khảo sát, khi mà
có 41% số người được hỏi chấm điểm 5 và 34% chấm điểm 4.
Từ kết quả khảo sát trên, tác giả luận văn đi sâu vào phân tích làm ro
các yếu tố yêu cầu cơ bản; kỹ năng cơ bản và phẩm chất cơ bản của người dẫn
chương trình truyền hình. Trong đó kết quả khảo sát chỉ mang tính chứng
minh cho các luận điểm được trình bày. Các quan điểm được phân tích đều
dựa trên sự quan sát và tổng hợp từ nhiều nguồn, bao gồm kinh nghiệm thực
tiễn trong hoạt động nghề nghiệp, nguồn thông tin từ cách tài liệu tham khảo
của nước ngoài và nguồn thông tin phân tích từ các bài báo viết về nghề dẫn
chương trình truyền hình trong nước.
2. Một số vấn đề đặt ra đối với công tác đào tạo người dẫn chương
trình truyền hình
2.1. Thực trạng đào tạo người dẫn chương trình truyền hình ơ Việt Nam
Hiện nay, ơ Việt Nam chưa có một trường Đại học hay cao đẳng nào đào
tạo chuyên nghiệp nghề dẫn chương trình truyền hình. Tại các trường báo chí
cũng chưa có bộ môn dẫn chương trình truyền hình.
Đáng kể nhất có trung tâm đào tạo của Đài truyền hình Việt Nam, đây là
đơn vị có chức năng đào tạo thuộc đài truyền hình quốc gia. Họ có thế mạnh
về thực tiễn và đội ngũ giảng viên trong các đợt tập huấn nghiệp vụ. Tuy
nhiên thông thường, những đợt tập huấn của đơn vị này thường là tập huấn
ngắn hạn, lại chỉ trong phạm vi các đài truyền hình thuộc nhà nước. Do vậy,
đối tượng được tiếp cận các dịch vụ này còn hạn chế. Thông thường, mỗi
năm, trung tâm đào tạo truyền hình thuộc VTV chỉ đào tạo khoảng 1-2 khóa
về nghiệp vụ dẫn chương trình, thời gian thường gói gọn trong 2 tuần. Trong
khoảng thời gian đó, khoảng 25-30 người dẫn chương trình ơ các đài truyền
hình địa phương sẽ được tập huấn nghiệp vụ cùng với một số người dẫn
chương trình có nhiều kinh nghiệm của VTV như Tạ Bích Loan, Vũ Thu
Hường, Minh Trí, Thu Hiền.v.v…Cuối khóa học, các học viên sẽ được trung
tâm cấp một chứng chỉ đã qua lớp tập huấn. Mặc dù mỗi năm số lượng đào
tạo của trung tâm này không lớn, nhưng do đã hoạt động lâu năm, nên số
lượng người dẫn ơ các đài địa phương đã từng tham gia khóa học này là
tương đối nhiều. Tuy nhiên, so với nhu cầu thực tế thì số lượng học viên được
đạo tạo từ trung tâm này vẫn còn rất ít.
Ngoài ra, đáp ứng nhu cầu về số lượng người dẫn chương trình gia tăng
cho các kênh truyền hình mới mơ, một số cơ sơ đào tạo do những người dẫn
chương trình có kinh nghiệm cũng từng bước mơ ra. Thế nhưng, đó cũng chỉ
là những khóa học sơ cấp, ngắn hạn, chủ yếu trang bị những kiến thức ban
đầu về nghiệp vụ dẫn chương trình, và không có được hệ thống giáo trình, tài
liệu tham khảo đầy đủ, nên hiệu quả của các chương trình đào tạo này cũng
chưa cao.
Hiện nay các trung tâm như thế mơ ra tương đối nhiều, ơ Hà Nội có một
số công ty như GoVietNam với trung tâm đào tạo Connect; hoặc Công ty
Tầm Nhìn Mới do một số người dẫn chương trình của VTV đứng ra thành lập.
Ở TP Hồ Chí Minh cũng có nhiều đơn vị mơ ra dịch vụ đào tạo này, chủ yếu
do một số người dẫn có kinh nghiệm thuộc đài truyền hình giảng dạy, phần
lớn là dạy về kỹ năng dẫn chương trình. Công bằng mà nói, những trung tâm
như vậy cũng đã góp phần trang bị những kiến thức nền tảng về nghề dẫn
chương trình cho nhiều đối tượng muốn tiếp cận hoặc hoàn thiện hơn kỹ năng
dẫn chương trình.
Trong bảng khảo sát mà tác giả luận văn thực hiện với 224 người dẫn
chương trình trong cả nước, phần lớn trong số đó đều cho rằng, cần phải có
những lớp đào tạo chính quy hoặc bồi dưỡng nghiệp vụ cho người dẫn
chương trình ơ các đài. Đây là nhu cầu vừa cấp bách vừa lâu dài đối với các
đài truyền hình và cả đội ngũ những người dẫn chương trình. Cấp bách là ơ
chỗ, hiện nay với một đội ngũ người dẫn khá hùng hậu về số lượng, song
phần nhiều trong số đo lại chưa thể đáp ứng được yêu cầu ngày càng khắt khe
của khán giả truyền hình. Tình trạng người dẫn chương trình khiến khán giả
cảm thấy khó hiểu khi khen các nhạc sĩ khách mời trong chương trình bằng
những câu như: không ngờ nhạc sĩ A, B lại sáng tác được tác phẩm hay đến
thế…như người mẫu Thúy Hạnh trong chương trình Con đường âm nhạc hay
ca sĩ Hiền Thục trong chương trình Bài hát Việt[48] không phải là hiếm gặp
trong các chương trình hiện nay.
Việc đào tạo người dẫn cũng phải được xác định là chiến lược lâu dài,
bơi nếu không đầu tư cho công tác đào tạo người dẫn chương trình ngay từ
bây giờ, thì trong nhiều năm tới, các các đài truyền hình sẽ vẫn phải tiếp tục
chứng kiến sự yếu kém của những người dẫn. Sự ra đời của các cuộc thi tìm
kiếm người dẫn chương trình xuất sắc của truyền hình TP Hồ Chí Minh hay
VTV trong thời gian qua, cũng chỉ là một giải pháp tình thế và để giúp các đài
truyền hình có cơ hội tìm kiếm các gương mặt có triển vọng cho việc dẫn
chương trình mà thôi.
Với một hệ thống các đài truyền hình đang phát triển khá nhanh chóng
như ơ Việt Nam, việc nâng cao chất lượng cho đội ngũ người dẫn chương
trình là hết sức cần thiết. Theo công văn chỉ đạo của Thủ tướng mới ban hành,
từ năm 2010, Thông tấn xã Việt Nam sẽ chính thức được phát sóng thử
nghiệm kênh truyền hình của mình(Công văn số 1620/TTg-KGVX, ngày
10/9/2009 về việc đồng y thực hiện Đề án ''Xây dựng Kênh truyền hình Thông
tấn'' của TTXVN); trước đó VOV cũng đã được phát thử nghiệm trên cả hệ
anlog và cáp; trong khi đó các phương thức truyền hình mới ra đời như IPTV,
Kỹ thuật số, tới đây còn là Mobile TV…thì nhu cầu về người dẫn chương
trình cho các đài sẽ hết sức nóng bỏng.
2.2. Chât lượng người dẫn chương trình truyền hình
Như đã phân tích trong các phần trước, theo khảo sát của tác giả luận
văn, trong số 224 người được hỏi, chỉ có 49 người đã từng được đào tạo
nghiệp vụ dẫn chương trình. Và tất cả chỉ mới được đào tạo ngắn hạn dưới 1
tháng. Chỉ có 22% số người dẫn chương trình trong diện khảo sát đã có bằng
cử nhân báo chí.
Với đội ngũ những người dẫn chương trình chưa từng được trải qua đào
tạo như vậy, thì không thể nói đó là một đội ngũ tốt được. Công bằng mà nói,
trên truyền hình hiện nay, có không ít những người dẫn chương trình đã đảm
nhận rất xuất sắc vai trò của họ. Thế nhưng số lượng người dẫn giỏi xuất hiện
trên các đài truyền hình ngày nay là rất ít, thậm chí, tần xuất xuất hiện của họ
cũng khá dày, với nhiều thể loại chương trình khác nhau. Điều đó cũng khiến
cho những người dẫn chương trình của Việt Nam hầu như chưa tạo dựng
được bản sắc của mình.
Với những cá nhân người dẫn xuất sắc, ngoài năng khiếu cá nhân, họ
cũng đã phải trải qua một thời kỳ dài với nhiều trải nghiệm mà nếu như tại
thời điểm hiện nay, không phải ai cũng được tạo các điều kiện tốt như thế.
Việc mơ rộng các kênh phát sóng và tăng số lượng chương trình truyền
hình đã khiến cho nhu cầu tuyển người dẫn chương trình trơ nên nhiều hơn
bao giờ, và cũng vì thế, chất lượng đội ngũ những người dẫn chương trình
cũng không được kiểm soát chặt chẽ. Trong các phòng thu chúng ta có thể bắt
gặp vô số lỗi của người dẫn chương trình, từ cách phát âm sai cho tới đọc
nhịu đọc vấp. Ro ràng đội ngũ người dẫn chương trình truyền hình của chúng
ta đang bước vào tình trạng "rằng đông thì thật là đông" mà vẫn thiếu những
người dẫn chuyên nghiệp có trí tuệ, có bản lĩnh sân khấu, khả năng ứng xử
tốt, có duyên và có văn hóa, biết tạo không khí, tạo hiệu ứng tình cảm cho
người xem.
Trước tình trạng "thừa mà thiếu" người dẫn chương trình chuyên nghiệp
đã buộc các đài truyền hình, các nhà sản xuất quay ra tìm nguồn người dẫn
mới[48]. Người nổi tiếng trong làng giải trí là sự lựa chọn hàng đầu của các
nhà đài vì dẫu sao họ cũng đã quen ánh đèn sân khấu và nói trước đám đông.
Đến nay, không thể tính được có bao nhiêu người mẫu, diễn viên, ca sĩ làm
người dẫn chương trình truyền hình như: Quyền Linh, Xuân Bắc, Thanh Mai,
Trung Dũng, Nguyên Vũ, Tuấn Tú, Chí Trung, Minh Tiệp, Việt Trinh, Hồng
Anh… Trong số đó, có một vài gương mặt bộc lộ khả năng ăn nói có duyên,
còn lại không ít người vẫn mang cách "diễn" vào chương trình. Bên cạnh đó,
chỉ cần được khán giả biết tới qua một bộ phim hay những cuộc thi truyền
hình cũng có thể trơ thành người dẫn chương trình truyền hình như: Minh
Hương trong vai Vàng Anh, Linh Phương vai Loan (phim "Nhật ký Vàng
Anh" phần I), Lã Thanh Huyền (thí sinh dự thi chương trình Phụ nữ Thế kỷ
21)... Dường như với các đài truyền hình, chỉ cần nổi tiếng là có thể làm dẫn
chương trình.
Chưa có một số liệu thống kê đầy đủ, nhưng chắc chắn số lượng người
dẫn chương trình truyền hình ơ nước ta là rất lớn; chỉ một số rất ít trong đó có
thể đảm nhận những công việc dẫn chương trình đòi hỏi độ phức tạp cao,
hoặc các chương trình truyền hình trực tiếp, còn phần lớn trong số họ đều
đang đảm nhiệm việc dẫn những chương trình có yêu cầu tương đối nhẹ
nhàng. Đó là các bản tin thời sự không được phát sóng trực tiếp, hoặc các tạp
chí, chuyên đề thường kỳ thực hiện với phương thức ghi hình phát lại.
Điều này một mặt là do đội ngũ người dẫn vẫn còn non về nghiệp vụ,
nhưng mặt khác cũng phải thấy rằng, tại nhiều đài truyền hình, việc đòi hỏi
nâng cao chất lượng chương trình vẫn chưa được đặt ra một cách ráo riết.
Nhiều người tổ chức sản xuất vẫn chưa đánh giá đúng mức đóng góp của
người dẫn chương trình trong các tác phẩm của họ. Hầu như khi đánh giá tác
phẩm, mọi người thường có xu hướng đánh giá phần nội dung, mà chưa thực
sự chú trọng đến phần thể hiện hình thức, trong đó bao gồm cả phần dẫn giới
thiệu; đặc biệt là trong các tạp chí hoặc các chương trình thời sự. Mặt khác,
cũng xuất phát từ thực tế là, đội ngũ người dẫn chương trình hiện nay đang
quá thiếu, nên nhiều người tổ chức sản xuất vẫn phải chấp nhận sử dụng
những người dẫn chưa được đào tạo một cách bài bản.
Ngày nay, cũng với sự phát triển không ngừng của đời sống văn hóa tinh
thần, công chúng khán giả càng đòi hỏi người dẫn chương trình phải có một
trình độ chuyên môn cao. Trước đây, có thể nhiều người sẽ chỉ cần một người
dẫn có khả năng nói lưu loát và một ngoại hình phù hợp, nhưng giờ đây,
người dẫn còn được yêu cầu cao hơn thế. Họ phải có khả năng đảm nhiệm
toàn bộ một tác phẩm từ khâu chọn đề tài - viết - dựng có khả năng đứng
trước ống kính máy quay để thể hiện tác phẩm của mình và kể cả thể hiện lời
dẫn cho những tác phẩm khác với một phong cách riêng. Trong quy trình sản
xuất một chương trình trò chơi của VTV3, người dẫn được yêu cầu phải tham
gia hoàn thiện kịch bản cùng với cả nhóm. Họ phải tự viết phần nội dung lời
dẫn chi tiết cho từng trường đoạn trên cơ sơ khung kịch bản cứng mà người tổ
chức sản xuất gửi cho. Trong các chương trình thời sự của VTV cũng vậy,
người dẫn chương trình phải là người tự biên tập lời dẫn dựa trên chất liệu là
các tin tức mà người tổ chức sản xuất đã ký duyệt phát sóng.
Tuy nhiên, do ơ nước ta cho đến nay vẫn chưa thực sự có được một đội
ngũ dẫn chương trình truyền hình chuyên nghiệp và vì vậy, có thể nói việc
đào tạo một đội ngũ những người dẫn chương trình chuyên nghiệp hiện vẫn
đang là một vấn đề chưa có lời giải thỏa đáng của ngành truyền hình cả nước.
3. Đề xuất một số giai pháp nâng cao chất lượng người dẫn chương
trình truyền hình
Để nâng cao chất lượng của đội ngũ người dẫn chương trình, đòi hỏi phải
thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó phải đảm bảo các giải pháp lâu
dài cũng như những giải pháp trước mắt. Việc nâng cao chất lượng người dẫn
phải bắt đầu từ yêu cầu nâng cao chất lượng sản xuất các chương trình truyền
hình, cho tới các giải pháp về đào tạo cũng như tăng cường nhận thức về vai
trò của người dẫn. Các giải pháp này cần phải được thực hiện thường xuyên
liên tục và trơ thành yêu cầu thiết yếu đối với chính đội ngũ người dẫn
chương trình và ê kíp sản xuất cũng như lãnh đạo đài truyền hình.
3.1.Giai pháp lâu dài
3.1.1. Phải xuất phát từ yêu câu nâng cao chất lượng các chương trình
truyền hình
Đây phải được coi là yếu tố quan trọng nhất trong nhóm các giải pháp
nâng cao chất lượng chương trình. Nếu không xuất phát từ yêu cầu nâng cao
chất lượng chương trình của từng đài truyền hình, thì việc đào tạo người dẫn
cũng chỉ mang tính hình thức mà thôi. Để làm được điều này, đòi hỏi mỗi một
người tổ chức sản xuất cho tới các lãnh đạo đài truyền hình cần phải nhận
thức một cách đầy đủ về vai trò, vị trí và tầm quan trọng của người dẫn
chương trình trong bất kỳ một sản phẩm truyền hình nào. Hiện nay, tại các đài
truyền hình, công việc của người dẫn chương trình và vai trò của họ chưa
thực sự được đánh giá đúng mức. Nguyên nhân thì có nhiều, trong đó có cả
những lý do chủ quan thuộc về những người dẫn chương trình, khi họ không
phát huy được những giá trị, phẩm chất và năng lực trong quy trình sản xuất.
Chất lượng đội ngũ người dẫn chương trình truyền hình còn nhiều bất cập có
thể là lý do để nhiều người đánh giá chưa đúng mức về nghề này. Tuy nhiên,
xét ơ cương vị là nhà quản lý, chúng ta thấy rằng, nhiều lãnh đạo các đài
truyền hình chưa thực sự quan tâm đến công tác đào tạo và nâng cao trình độ
cho người dẫn. Đặc biệt ơ nhiều đài truyền hình địa phương, hầu như người
dẫn chương trình phải tự mày mò học của lớp người đi trước.
Mặt khác, tại nhiều đài truyền hình, khi chất lượng chương trình còn
nghèo nàn, thì người dẫn chương trình cũng không có điều kiện để phát huy
khả năng của mình, chính vì vậy, tiếng nói của họ tỏ ra vô cùng nhỏ bé trong
toàn bộ ê kíp sản xuất chương trình.
Việc thay đổi nhận thức của mọi người về vai trò vị trí của người dẫn
chương trình trước hết phải bắt đầu từ nhu cầu nâng cao chất lượng chương
trình. Có như vậy, người dẫn chương trình mới có điều kiện nâng cao trình độ
chuyên môn, nghiệp vụ. Mặt khác, chính người dẫn cũng phải nỗ lực hơn rất
nhiều trong công việc, trong việc học hỏi để từng bước cải thiện hình ảnh của
mình với đồng nghiệp, với khán giả.
3.1.2. Cân tiến hành các nghiên cứu, đánh giá về chất lượng và thực
trạng đội ngũ người dẫn chương trình thường xuyên
Sau khi tác động về nhân thức, cần tiến hành thường xuyên các nghiên
cứu, đánh giá về chất lượng cũng như thực trạng của đội ngũ người dẫn
chương trình. Chỉ thông qua các đánh giá được khảo sát thường xuyên chúng
ta mới có cơ sơ khoa học để phân tích chất lượng đội ngũ người dẫn chương
trình, trên cơ sơ đó mới có các tác động tích cực can thiệp vào việc nâng cao
chất lượng.
Trên thực tế hiện nay chưa có một công trình nghiên cứu nào phân tích
một cách căn bản thực trạng đội ngũ người dẫn chương trình truyền hình
trong cả nước. Điều này sẽ khiến cho việc tiếp cận các thông tin phục vụ
nghiên cứu hoặc tìm hiểu về hoạt động dẫn chương trình trơ nên khó khăn
hơn. Cũng chính vì thế, không tạo ra sự hiểu biết lẫn nhau về tầm quan trọng
của họ. Việc này đòi hỏi phải có sự vào cuộc của các trung tâm nghiên cứu,
các trung tâm đào tạo và các chương trình đào tạo chuyên nghiệp về nghề dẫn
cũng như người dẫn chương trình truyền hình. Trong quá trình thực hiện luận
văn này, tác giả đã gặp rất nhiều khó khăn khi sưu tập tư liệu bằng tiếng Việt
liên quan đến người dẫn chương trình. Hầu như đó chỉ là ít ỏi những bài báo
viết về người dẫn chương trình này hay chương trình khác. Những bài viết
phân tích về yêu cầu, kỹ năng của người dẫn chỉ đếm trên đầu ngón tay. Một
khi không có những công trình khoa học nghiên cứu về đối tượng nghề dẫn
hay người dẫn chương trình, thì sẽ tạo ra một khoảng trống rất đáng tiếc trong
hệ thống lý luận liên quan đến công việc này.
Việc các phương tiện truyền thông đại chúng dùng từ MC để gọi người
dẫn chương trình truyền hình là một ví dụ điển hình cho thấy những nhận
thức về nghề dẫn và người dẫn chương trình truyền hình đang còn khá mơ hồ
ơ Việt Nam.
Các nghiên cứu đánh giá về đội ngũ người dẫn chương trình nếu được
thực hiện cũng cần được công bố rộng rãi trên internet để bất kỳ ai có nhu cầu
tìm hiểu đều có thể có thông tin một cách nhanh chóng.
3.1.3. Xây dựng hệ thống ly luận riêng cho lĩnh vực đào tạo người dẫn
chương trình
Việc xây dựng một hệ thống lý luận riêng cho lĩnh vực đào tạo người
dẫn chương trình là yêu cầu cấp thiết. Trên thực tế, khi không có hệ thống lý
luận riêng, thì không thể nghĩ tới việc đào tạo một cách căn bản và toàn diện
cho đội ngũ này. Việc xây dựng hệ thống lý luận về nghiệp vụ dẫn chương
trình đòi hỏi phải được thực hiện một cách nghiêm túc, khoa học và mang
tính lâu dài. Nó đòi hỏi tất cả các trung tâm đào tạo phải nỗ lực để có được
những sản phẩm giáo trình hiện đại và hiệu quả. Trước mắt, khi chưa xây
dựng được một hệ thống giáo trình, tài liệu bài bản phục vụ công tác giảng
dạy, cần khuyến khích các giảng viên đang nghiên cứu lĩnh vực truyền hình
đầu tư nhiều hơn nữa cho việc nghiên cứu về người dẫn và nghề dẫn chương
trình truyền hình, mặt khác, cũng cần kêu gọi đội ngũ những người dẫn
chương trình chuyên nghiệp trên các đài truyền hình công bố những kinh
nghiệm trong quá trình hoạt động trên các tạp chí chuyên ngành; hoặc đẩy
mạnh quá trình truyền thông về nghề dẫn chương trình để tạo sự hiểu biết
chung trong lĩnh vực này.
3.2. Giai pháp cụ thể
3.2.1. Tổ chức các lớp bồi dưỡng, đào tạo kỹ năng thường xuyên
Trên cơ sơ các khảo sát đánh giá, bản thân các đài truyền hình cũng cần
chú trọng hơn nữa đến việc cử nhân viên theo học các khóa học của các tổ
chức đào tạo về nghiệp vụ dẫn chương trình.
Trung tâm đào tạo thuộc đài truyền hình Việt Nam, một cơ sơ đào tạo
có nhiều thế mạnh do việc có được các mối liên hệ thường xuyên với các đài
truyền hình địa phương, cũng như những người dẫn chương trình kinh
nghiệm, cần tổ chức nhiều khóa học ngắn hạn về nghiệp vụ dẫn chương trình
bằng cách đa dạng hóa các hình thức đào tạo. Các đài truyền hình cấp quốc
gia, nếu có đủ điều kiện, cũng nên xây dựng các trung tâm đào tạo của riêng
mình, trong đó có thiết kế các chương trình đào tạo người dẫn chương trình để
liên tục cập nhật kiến thức và nâng cao kỹ năng cho đội ngũ này. Nếu chưa đủ
điều kiện thành lập các trung tâm đào tạo riêng, thì các đài truyền hình cũng
nên thực hiện các chính sách khuyến khích đội ngũ người dẫn tham gia các
khóa tập huấn ngắn hạn; hoặc các đài tự tổ chức các lớp tập huấn và mời
những người dẫn chương trình giàu kinh nghiệm tham gia giảng dạy, truyền
đạt kinh nghiệm cho các thế hệ sau. Việc tổ chức các lớp như thế này cũng
cần có sự tham gia giảng dạy của đội ngũ giáo viên chính quy của các trường
đào tạo báo chí để đảm bảo sự cân bằng giữa lý luận và thực tiễn
Chỉ có đào tạo một cách thường xuyên mới có thể giúp nâng cao chất
lượng đội ngũ người dẫn chương trình hiện nay, bơi, với những số liệu thông
kê ban đầu cho thấy, tỷ lệ người dẫn đã từng được đào tạo là rất thấp. Việc
không được đào tạo cơ bản là nguyên nhân khiến cho chất lượng và hiệu quả
công việc của người dẫn chương trình chưa cao. Hệt thống lý thuyết căn bản
làm nền tảng cho người dẫn chưa được xây dựng, vì vậy, họ phải tự mò mẫm
học hỏi kinh nghiệm của những người đi trước. Điều này về lâu dài dẫn đến
chủ nghĩa kinh nghiệm trong hoạt động của người dẫn.
Việc đa dạng hóa các hình thức đào tạo như trao đổi hợp tác quốc tế giữa
các trường đại học, giữa các hội, hiệp hội nghề nghiệp cũng như mơ rộng mô
hình đào tạo là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Sự ra đời của một số
trung tâm đào tạo nghiệp vụ dẫn chương trình ơ Hà Nội và TP Hồ Chí Minh
trong thời gian qua là một tín hiệu đáng mừng, vì ít ra, nó cũng góp phần nâng
cao nhận thức và những kỹ năng cơ bản cho đội ngũ người dẫn.
Một ý tương được đưa ra trong cuốn luận văn của Lê Thị Phong Lan
cũng rất đáng tham khảo, khi cô cho rằng; cần coi việc trải qua các lớp đào
tạo là yêu cầu bắt buộc đối với người dẫn chương trình truyền hình.
“Nhìn chung người dẫn chương trình hiện nay chưa có tình chuyên
nghiệp. Nghề dẫn chương trình ơ nước ta vừa tự phát vừa dựa vào năng khiếu
của mỗi người, chưa được ren luyện. Điều này đặt ra giải pháp đào tạo. Từ
đó, đặt ra những tiêu chí cân phải thoa mãn trước khi trơ thành người dẫn
chương trình”[17,tr45].
3.2.2. Từng bước xây dựng một môn học chuyên ngành về dẫn chương
trình của ngành học phát thanh truyền hình trong hệ thống các trường
đào tạo báo chí
Đây là một yêu cầu bức xúc đang đặt ra cho hệ thống đào tạo tại các
khoa, các trường báo chí. Việc đa dạng hóa các loại hình đào tạo người dẫn
và nghề dẫn chương trình là cần thiết, song nhân tố giữ vao trò chủ đạo trong
việc xây dựng một đội ngũ người dẫn với đầy đủ phẩm chất và yêu cầu vẫn
phải là các trung tâm đào tạo chính quy. Nơi có triển vọng nhất để thực hiện
việc này phải là các trường đạo tạo chuyên ngành báo chí. Bơi chỉ có những
trung tâm đào tạo như thế mới có đầy đủ năng lực về đội ngũ giảng viên cũng
như đảm bảo các yêu cầu nghiên cứu khoa học một cách nghiêm túc nhất.
Mặt khác với chức năng đào tạo, các đơn vị này đã tạo dựng được những mối
quan hệ chặt chẽ với những cộng tác viên là những người đang công tác tại
các đài truyền hình trong cả nước. Cùng với đội ngũ giảng viên cơ hữu, đây
sẽ là đội ngũ giảng viên thỉnh giảng dồi dào cung cấp những kiến thức thực
tiễn phong phú cho học viên, giúp học viên có điều kiện vừa được bồi dưỡng
hệ thống lý luận mang tính nền tảng, vừa được trang bị kiến thức thực tế, đáp
ứng được yêu cầu sản xuất chương trình của các đài truyền hình.
Về nội dung chương trình đào tạo, thực tế, hiện nay tại khoa Phát thanh
truyền hình thuộc Học viện Báo chí tuyên truyền, hay khoa Báo chí truyền
thông thuộc Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội, cũng đã có một số
giảng viên đầu tư vào việc nghiên cứu những yếu tố liên quan đến người dẫn
chương trình phát thanh và truyền hình thông qua các bài viết được công bố
trên một số tạp chí chuyên ngành hoặc trang thông tin điện tử nội bộ. Một số
luận văn hoặc khóa luận của sinh viên đại học hoặc cao học cũng đã có những
hướng tiếp cận liên quan đến người dẫn chương trình truyền hình, như luận
văn của Lê Thị Phong Lan, với đề tài Ngôn ngữ của người dẫn chương trình
truyền hình do PGS, TS Vũ Quang Hào hướng dẫn. Đây sẽ là cơ sơ ban đầu
quan trọng để hình thành nên những công trình nghiên cứu quy mô hơn về
nghề dẫn và người dẫn chương trình. Trên cơ sơ đó, dần hình thành một
chuyên ngành hẹp đào tạo người dẫn chương trình trong các khoa báo chí.
Nội dung chương trình đào tạo đội ngũ người dẫn chương trình cần đáp ứng
được cả yêu cầu về mặt lý luận và thực tiễn; tạo được sự cân bằng trong kết cấu
nội dung. Trong đó chú trọng đào tạo các kỹ năng cơ bản mà một người dẫn
chương trình cần có. Để các chương trình đào tạo hiệu quả, rất cần đầu tư hệ
thống trang thiết bị hỗ trợ. Nếu có kinh phí, thì việc đầu tư những phòng học theo
mô hình của một phòng thu tại các đài truyền hình là tốt nhất. Khi trải qua các
khóa huấn luyện với sự hỗ trợ đầy đủ như vậy, học viên, sinh viên hoàn toàn có
thể thích ứng ngay với công việc dẫn chương trình tại các đài truyền hình. Ngoài
việc đào tạo hệ thống lý luận chung, các trung tâm đào tạo cũng cần mời những
người dẫn chương trình giỏi, có khả năng sư phạm tham gia giảng dạy để tăng
hàm lượng kiến thức thực tiễn cho học viên, sinh viên.
Để làm được điều đó, đòi hỏi các khoa báo chí cần nhanh chóng đưa ra
những định hướng để phát triển cả về nhân sự cũng như hệ thống tài liệu liên
quan đến môn học này. Việc hình thành một ngành học mới không thể một
sớm một chiều, nó đòi hỏi phải có thời gian tích lũy vật chất nhất định, nhưng
nếu như các cơ sơ đào tạo bắt tay thực hiện càng sớm thì sự ra đời của chuyên
ngành đào tạo người dẫn chương trình càng nhanh chóng, phục vụ hiệu quả
công việc sản xuất chương trình truyền hình tại các đài hiện nay.
KÊT LUẬN
Sự phát triển của lĩnh vực truyền hình ơ Việt Nam trong thời gian qua
diễn ra đặc biệt nhanh chóng khi hàng loạt công nghệ truyền hình mới ra đời.
Ngày nay khán giả truyền hình đã quen thuộc với truyền hình cáp, truyền hình
vệ tinh, và họ cũng dần quen với truyền hình độ nét cao hay truyền hình
internet(IPTV)…Cùng với sự ra đời của những công nghệ truyền hình mới là
sự phát triển nhanh chóng của các đơn vị sản xuất chương trình để đáp ứng
nhu cầu hương thụ các chương trình truyền hình ngày càng có chất lượng của
công chúng. Những điều kiện này đã dẫn đến xu thế phát triển mạnh mẽ của
các chương trình trên sóng truyền hình trong thời gian qua. Những chương
trình sản xuất mới nhiều nhất phải kể đến lĩnh vực giải trí, chưa bao giờ các
chương trình truyền hình lại nơ rộ đến như vậy các kênh truyền mới xuất hiện
của VTC, VCTV, SCTV, HTV…Điều đó kéo theo nhu cầu sử dụng đội ngũ
người dẫn chương trình cũng tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, dường như số
lượng người dẫn hiện có vẫn chưa thể đáp ứng đủ nhu cầu. Hàng loạt nhà tổ
chức sản xuất công bố tuyển chọn người dẫn để phục vụ nhu cầu của mình.
Trong bối cảnh đó, việc nâng cao chất lượng của đội ngũ người dẫn
chương trình là yêu cầu được đặt ra bức thiết. Ngày nay, trong xu thế phát triển,
lĩnh vực truyền hình ơ Việt Nam không chỉ cần một đội ngũ người dẫn nhiều về số
lượng mà còn phải có chất lượng tốt. Hay nói cách khác, muốn khẳng định được vị
trí và uy tín của mình, các đài phát thanh, truyền hình phải xây dựng được đội ngũ
người dẫn chương trình có phong cách, có cá tính. Điều này xuất phát từ thực tế:
trong số hàng chục, hàng trăm người dẫn chương trình, những người dẫn nào được
khán, thính giả yêu mến nhất, chính là những người có cá tính nhiều nhất. Và những
chương trình được dẫn dắt, điều khiển bơi người dẫn có cá tính ro ràng, mới mẻ bao
giờ cũng thu hút được lượng khán thính giả đông nhất.
Thế nhưng không phải khi nào, những nhà tổ chức sản xuất cũng có thể
tìm kiếm được những gương mặt dẫn chương trình xuất sắc. Một vài người
trong số đó được khán giản nhớ đến là nhà báo Lại Văn Sâm, Tạ Bích Loan,
Quang Minh, Kim Ngân, Thanh Bạch…trong khi đó hàng trăm người dẫn
khác hầu như không để lại được nhiều ấn tượng trong công chúng.
Làm thế nào để nâng cao chất lượng đội ngũ người dẫn chương trình
truyền hình là câu hỏi đặt ra đối với bản thân mỗi người dẫn, mỗi đơn vị sản
xuất chương trình, và nó cũng là câu hỏi được đặt ra cho các đơn vị đào tạo
người dẫn. Để làm được điều này, ngoài sự nỗ lực của chính bản thân người
dẫn chương trình, họ cũng cần được trang bị hệ thống tri thức cả về lý luận và
thực tiễn cơ bản liên quan đến công việc của người dẫn, những yêu cầu, phẩm
chất và các kỹ năng cơ bản. Đặc biệt, trong xu thế các đài truyền hình thực
hiện chương trình trực tiếp ngày càng nhiều, thì những yêu cầu về chất lượng
của người dẫn ngày càng cao hơn.
Việc nghiên cứu về những yêu cầu, phẩm chất và kỹ năng cơ bản của
người dẫn chương trình truyền hình sẽ góp phần định hình nên những hiểu
biết khái quát nhất về công việc này.
Chỉ có sự đầu tư nghiên cứu một cách nghiêm túc, bài bản và khoa học
mới có thể xây dựng được những tiêu chí chung về những đặc trưng, yêu cầu,
phẩm chất, kỹ năng của người dẫn. Từ những tiêu chí chung này chúng ta có
thể phân loại các dạng người dẫn ơ các thể loại khác nhau, trên cơ sơ đó tiếp
tục nghiên cứu về những đặc trưng riêng về các yêu cầu cho từng nhóm khác
nhau. Mặt khác, cũng chính từ việc nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện
về người dẫn chương trình, chúng ta mới có thể đưa ra được những giải pháp
căn cơ nhằm nâng cao chất lượng hoạt động dẫn chương trình cũng như chất
lượng người dẫn chương trình truyền hình./.
CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
Ngươi dân chương trinh truyền hinh ở Việt Nam
(Bài đăng trên trang songtre.vn của Chi hội nhà báo Khoa Phát thanh truyền hình, Học viện Báo chí và tuyên truyền)
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế xã hội và các tiến bộ trong lĩnh vực công nghệ truyền thông, truyền hình tại Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ. Hàng loạt kênh truyền hình mới được cấp phép hoạt động[1], những chương trình truyền hình mới đua nhau lên sóng đã làm bức tranh truyền hình ngày càng phong phú, đa dạng hơn.
Cùng với việc các chương trình mới ra đời, số lượng Người dẫn chương trình truyền hình cũng tăng lên rất nhanh. Ngoài lực lượng Người dẫn chương trình của các Đài truyền hình, còn có lực lượng Người dẫn chương trình là các văn nghệ sỹ, sinh viên các trường Đại học tham gia với tư cách là Người dẫn chương trình chuyên nghiệp hoặc Cộng tác viên. Điều đó làm cho đội ngũ tham gia vào công việc dẫn chương trình truyền hình ngày càng phong phú[2]. Nhiều Người dẫn chương trình truyền hình đã khẳng định được chỗ đứng của mình trong lòng công chúng. Sự đa dạng của người dẫn chương trình cũng là một lý do lôi kéo khán giả đến với các chương trình truyền hình.
Trên thực tế, vai trò của Người dẫn chương trình truyền hình ngày càng tỏ ra quan trọng khi mà sự phát triển mạnh mẽ của các chương trình truyền hình đang khiến cho khán giả rơi vào càm giác bội thực thông tin. Chỉ có những Người dẫn chương trình truyền hình duyên dáng, thông minh, tin cậy và đầy nhiệt huyết mới có thể lôi khán giả đến ngồi trước ti vi. Trong khi đó, hiện nay tại Việt Nam, đội ngũ Người dẫn chương trình truyền hình giỏi có thể đếm trên đầu ngón tay[3]. Thiếu nguồn nhân lực cho các vị trí dẫn chương trình đã khiến nhiều chủ nhiệm chương trình ơ các đài truyền hình bắt buộc sử dụng phương án thuê những cộng tác viên có chút ít kinh nghiệm và lợi thế thanh sắc để chịu trách nhiệm dẫn các chương trình truyền hình.
Thế nhưng, ngay cả những Người dẫn chương trình truyền hình của các đài vẫn đang còn có quá nhiều hạn chế về trình độ chuyên môn, thì không thể đòi hỏi các cộng tác viên dẫn chương trình có thể đủ sức đảm đương một chương trình dài hơi hàng chục năm được. Tình trạng chương trình chết yểu
mà nguyên nhân do thiếu Người dẫn chương trình truyền hình tài năng, được đào tạo bài bản không phải xa lạ với khán giả cả nước.
Ngay cả khi Người dẫn chương trình truyền hình đang còn thiếu thốn trầm trọng như vậy, thì, việc sản xuất chương trình mới vẫn cứ phải liên tục diễn ra. Cho nên chúng ta thấy một Người dẫn chương trình truyền hình, với phông kiến thức còn nhiều hạn chế do không được trang bị kỹ năng tốt, vẫn hàng ngày phải xuất hiện trên màn hình mỗi nhà. Người xem truyền hình sẽ không thể nào chấp nhận được một người dẫn chương trình lý giải từ đồng bào là cùng một tế bào của mẹ![4] Hay là một Người dẫn chương trình truyền hình trẻ tuổi trong một chương trình truyền hình trực tiếp liên tục phỏng vấn bà Phó chủ tịch nước bằng câu: Xin chị cho biết…[5]. Những hạt sạn đó có thể loại bỏ bớt nếu như chúng ta có được những nền tảng lý luận vững chắc cho hoạt động của Người dẫn chương trình truyền hình.[6]
Một thực trạng khác khiến cho việc nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện những nghiên cứu liên quan đến các thuật ngữ chỉ Người dẫn chương trình truyền hình, xây dựng các tiêu chí đánh giá kỹ năng, yêu cầu nghề nghiệp của người dẫn chương trình, đó là việc, nhu cầu đào tạo nghiệp vụ dẫn chương trình nói chung và dẫn chương trình truyền hình nói riêng đang gia tăng một cách nhanh chóng. Nếu khoa học Lý luận báo chí, đặc biệt là Lý luận báo chí truyền hình không nhanh chóng hình thành cho được những nguyên lý căn bản cho hoạt động dẫn chương trình và người dẫn chương trình, thì nguy cơ hổng kiến thức chuyên môn trong đội ngũ những người làm dẫn chương trình ơ các đài sẽ gây nên những tác hại không nhỏ. Thậm chí dẫn đến chủ nghĩa kinh nghiệm trong hoạt động dẫn chương trình truyền hình, từ đó kéo lùi sự phát triển của lý luận về dẫn chương trình.
Việc tổ chức đào tạo người dẫn chương trình chuyên nghiệp cũng cần phải có hệ thống lý luận riêng cho ngành này. Trong xu thế phát triển rất nhanh của nghề dẫn chương trình, nếu cơ sơ đào tạo nào nhanh chóng có được hệ thống cơ sơ lý luận phục vụ cho công tác đào tạo, thì cơ sơ đó sẽ sớm khẳng định được thương hiệu của mình trong xã hội.