LP AHMAD FAUZI BIN YAHAYA 10 24

SUMBANGAN TUAN HUSSEIN DALAM PERKEMBANGAN DAKWAll ISLAMIAHDINEGERIKEDAH

INSTITUT PENGURUSAN PENYELIDIKANUNIVERSITI TEKLNOLOGI MARA

40450 SHAH ALAM, SELANGORMALAYSIA

OLEII:AIIMAD FAUZI BIN YAHA YA

MUSTAPA BIN ABDULLAIIPROF MADYA DR MAZNAH WAN OMAR

.JANUARI201O

COPYRIGHT © UiTM

, . : . ;~ . (t' ;T , 1) Kc d ah

l'c :i Su ra l 187: :, , !10k, Kcdah,

: ..., ' O,H 562234

Un ive rs i ti T. ', " ; JI S;:.

,,' " I , t' .;, I , i ( I' JI)

, r "- '.' ,':::fi 1\ \1U 5/4/1/7/09), :-- , i-:U:.ber 2009

, ~; L " r-'in YahayaIi. Frojek

~ . ~ ~ ~; L. n Eahasa, .: ~ C:'IGGi PetaniSural 180:C:.. ierbok3h

<,• t.~ ~L ;, .... [in Abd ullah

"rojekr r '~ ~ , ,-.':=~.r, l crniagaan

~ .. , Sur" ci PelaniSural 180

MerbokIh

r ~ . ~ ; .... =:.~ .::::-. c:h ~/ 'en Omar)rojek

~C "" ; ~ :·J ~ z.r, Ferniaqaan. r ~ u nGci Pelani

:ural 180J ,\':erbokh

Puan,

,c,

, r: ", I r: / r~ CM~ KATEr-r r- : (f ; ,- :...' ,': ~ : ::"'! ~ ~ [ I H ' S CONTRIBUTION IN ISLAMIC,_.; '- '- ",. U.i IC:~ ! 1 ~ THE ST!~ i [ OF KEDAH"

. ,

II :-

, • r • ~ r l( cyuerat Jawatar r t ~~... 2, r • ( , . ~ .: ' ; ""' ~2 na kecemerlangan Karnpus Kedah telah, ,- , J ~ " L, ' '' V '' ) <" :,9 :c:ch dik e i ~ "L : . L. : , '- :~: , :.. v,,'i. v:, ~ c~aju k di atas dengan syarat-syarat seperf

.. "

(' r '~ ,-- ' r r I r ' ;--r ~ - ;- I , ;: rl~ c r z: l alan adalah c';"-;' :" C'~ ;-r : : ! :, nl~ ~ ::: n mematuhi prosedur perbendaharaan di manar v : , _ ~ " c. .. .. ,L,L .. . : " ~ : :, sec.co Lcncahlah n~ (" ,- : " v!. <.. ; . <.. : . :.. ... ~,,:~ ,<:.i g t: dan borang analisa harga.

,, :t_ :: ~ , 1 ,, __ , ';: ~ :z: r cikc :IC;,dcki rnenqernukakan :c;:crc;n prcslasi secara ringkas pada tiap enam bulan sekali,l , ~ . ; : : CJ ;"(.i ,) c:icik:::n tuan/puan berjalan.

T" :, r l ~ ~ ! i, n, ~ crlu mcnandatanqani Borang I f "J2i1jian Pcnyclidikon dengan kadar~l:", i, :,<"1' )", uiLci i3ikc:n sctclah perjanjian oitandatanqani.

, f"'n l;M"h l · or l ~ . · !l d i~ .l!l~: 1,1rlrl ,~.Hl Indu ..l r i 1'10 1 \1. td Y.1 D. \ ·I , I/: I1. t! \'• •11 (Jil l ,!! I :,t, C'.11 I't 'nl't·IHLlfl .H l Lur u l ~'L .lI l1 Ot/lIll,m t 21h 2). l' t' Y, .l W.l i H"St' k uli f 5111,111I1 11.' /\'I.,Hll

~ 1>."dllJ.,j'iI ""f,J ,II11 H \ 1l ; 1 ::'f " j~). l hl C ~\ II . l h . lI h· t. · Z.I~ .HI.1 1 2 :; l)/ I J 1',·mh.IIl l u L Hl blf '~ O' J' ' \ -! IIP,I! ' ,:' n: !:',; ':-,

COPYRIGHT © UiTM

vi Laporan akhir perfu dihantar kepada RMU Kedah sebanyak satu (1) naskah berjilid bersama CD dan kepadapihak RMI dua (2) naskah berjilid + CD. Laporan iniperlu dihantar sebaik projek penyelidikan disiapkan dan formatmanulis Iporan akhir bclah diperolahi di laman web RMI.

Sekian, terima kasih.

'SELAMAT MENJALANKAN PENYELlDIKAN'

'UiTM KEDAH MENGAMALKAN SISTEM PENGURUSAN KUALITIISO 9001 : 2000'

Yang Benar

PROF. MADYA DR. MAlNAH WAN OMARTimbalan Pengarah KampusPenyelidikan &Jaringan IndustriUiTM Kedah

s.k 1

2

Prof.DrAzniZainAhmedPenolong NaibCanselor (Penyelidikan)Institut Pengurusan PenyelidikanUniversiti Teknologi MARA40450 Shah AlamSELANGOR

Simpanan PJIUiTM Kedah Darul Aman

Sahagian KewanganUiTM Kedah Darul Aman

COPYRIGHT © UiTM

Tarikh : 1 Februari 2010No Fail Projek: 600-UiTMKDH(RMU 5/4/1/7/09)

Penolong Naib Cancelor (Penyelidikan)Institut Pengurusan Penyelidikan (RMI)Universiti Teknologi MARA40450 Shah A1amSelangor

YBhg. Prof.,

LAPORAN AKHIR PENYELIDIKAN "SUMBANGAN TUAN HUSSEIN DALAMPERKEMBANGAN DAKWAH ISLAMIAH DI NEGERI KEDAH/ TUAN HUSSEIN'SCONTRIBUTION IN ISKLAMIC DEVELOPMENT AND DISSEMINATION IN THESTATE OF KEDAH".

Merujukkepada perkara diatas, bersama ini disertakan 3 (tiga) naskah Laporan AkhirPenyelidikan bertajuk " Sumbangan Tuan Husssein dalam Perkembangan Dakwah Islamiah diNegeri Kedah" untuk makluman pihak YBhg. Prof.

Sekian, terima kasih.

Yang benar,

Ahma -auzi bin YahayaKetProjek Pcnyclidikan

COPYRIGHT © UiTM

KUMPULAN PENYELIDIK

AHMAD FAUZI BIN YAHAYAKetua Projek .

MUSTAPA BIN ABDULLAHAhli

Tandatangan

PROF MADYA DR MAZNAH WAN OMARAhli

~~~...........~----Tandatangan

COPYRIGHT © UiTM

ABSTRAK

Kajian ini bertujuan untuk mengkaji mengenai Biografi Tuan Hussain Kedah dan

sumbangannya dalam bidang penulisan dan pendidikan dalam institusi pondok. Di

awal bab pertama penulis menerangkan mengenai cadangan penyelidikan kajian

sumbangan Tuan Hussein Kedah. Manakala dalam bab kedua penulis menjelaskan

mengenai biodata dan kehidupan tokoh. Selain itu, dalam bab ketiga penulis

menerangkan mengenai sumbangan tokoh dalam bidang penulisan kitab-kitab jawi.

Selanjutnya dalam bab keempat penulis mengkaji sumbangan tokoh dalam bidang

pendidikan khususnya dalam institusi pondok dan juga dalam penyebaran dakwah

Islamiah. Akhir sekali dalam bab yang terakhir penulis merumuskan hasil penyelidikan

mengenai tokoh tersebut.

COPYRIGHT © UiTM

lSI KANDUNGAN

PENGHARGAAN

BAB SATU

1.0. PENDAHULUAN

HALAMAN

1

1.1. Latar Belakang Masalah 1

1.2.0bjektif 2

1.3 Kepentingan Projek 2

1.4. Skop Projek/Batasan Kerja 3

1.5. Definisi TermaIKonsep 3

1.6. Kajian Literature 4

1.7. Kaedah Penyelidikan 6

BAB DUA

BIOGRAFI TUAN HUSSAIN KEDAH

2.0 PENDAHULUAN

2.1. Latar Bclakang

2.2. Pcndidikan

2.3. Ularna Bcrpcngctahuan Luas

2.4. Pcrkahwinan

2.5. Kcpcrihadian dan Prinsip Hidup

7

7

10

12

16

17

24

COPYRIGHT © UiTM

2.6. Kematian Tuan Hussain

2.7. Obor Dari Utara

BAB TIGA

SUMBANGAN TUAN HUSAIN KEDAH DALAM BIDANG PENULISAN

3.1. Ciri-ciri Kitab Karangan Beliau

3.2. Kitab -kitab Fikah

3.3. Kitab Tawhid dan Fikah

3.4. Kitab Tawhid

3.5. Kitab Tawhid dan Tasawuf

3.6.Kitab Tasawuf

3.7. Kitab Pengetahuan

3.8. Perbandingan Kitab Karangan Tokoh Dengan Kitab

3.9. Kesimpulan

BAB EMPAT

4.0. Pcndidikan Scbclum Kcdatangan Islam Kc Kcdah

4.1. Pcndidikan Sesudah Kcdatangan Islam Kc Kcdah

4.2. Pcndidikan di Kcdah Sesudah Kcdatangan British

36

36

40

42

48

52

62

64

80

91

124

128

129

130

COPYRIGHT © UiTM

4.3. Tafsiran British

4.4. Sejarah Sekolah Pondok Di Kedah

4.5. Kemunculan dan perkembangan Institusi Pondok

4.6. Keistimewaan Institusi Pondok

4.7. Beberapa peraturan yang telah ditetapkan ialah

4.9. funbukaan P<ndffiOkh Tuan Husain Kcdah

4.10. Peristiwa Perpindahan Tuan Husain Kedah

134

142

151

156

163

1(9

Ke Pokok Sena 174

4.11. Penubuhan Al-Madrasah Al-Khairiyah Al-Islamiyyah, Pokok Sena 177

4.12. Cara Tuan Hussin memperkembangkan Persuratan Jawi

di Institusi Pondok

4.13. Kesimpulan

BAB LIMA

5.0 KESIMPULAN

6.0. BIBLIOGRAFI

LAMPIn.AN

187

190

193

156

267

COPYRIGHT © UiTM

PENGHARGAAN

Syukur Alhamdulillah kami ucapkan ke hadrat Ilahi kerana memberi kepada kami kesempatanuntuk menyiapkan sebuah kajian yang bertajuk "Sumbangan Tuan Hussein dam PerkembanganDakwah Islamiah di Negeri Kedah".

Setinggi-tinggi penghargaan dan ribuan terima kasih juga diucapkan kepada semua pihak yangterlibat secara langsung dan tidak langsung bagi membolehkan penyelidikan ini disiapkandengan jayanya. Ucapan ribuan terima kasih ditujukan kepada Prof Madya Dr Zaliha bt I-IjHussin(Pengarah Kampus UiTM Kedah) diatas sokongan beliau serta Kakitangan BahagianPenyelidikan dan Hubungan Industri UiTM Kcdah yang banyak mcmberi pertolongan danbantuan untuk rnembolehkan kami mendapatkan Dana KecemerIangan dari pihak Universiti.

Jutaan terima kasih juga ditujukan kepada pihak Dewan Bahasa dan Pustaka yang telah memberikepercayaan kepada kami bagi membuat kajian mengenai diri tokoh tersebut. Tidak lupa jugakami ucapkan ribuan terima kasih kepada kakitangan Arkib Negara Cawangan Kedah danCawangan Pedis, pihak Perpustakaan Awam Universiti Sains Malaysia dan pihak PcrpustakaanNegeri Kcdah Cawangan Sungai Pctani, yang telah banyak membantu kami untuk mendapatkanbahan-bahan dan data-data yang dimiliki olch tokoh-tokoh agama. Selanjutnya tidak lupa kamiucapkan jutaan terima kasih yang tidak terhingga kepada kedua-dua orang cucunda dan cicitTuan Husssein iaitu Tuan Haji Omar bin Tuan Guru Haji Ahmad dan Tuan Haji Abdullah binTuan Guru Haji Ahmad serta al-Fadhil Ustaz Muhammad Nasri gin Osman yang sudi memberimaklumat mengenai biografi datuk mereka.

Akhir sekali kami berharap agar hasil kajian ini dapat memberi manfaat kepada para pcrnbacadandapat menghayati pengorbanan tokoh dalam bidang dakwah dan pendidikan Islam

COPYRIGHT © UiTM

BAB SATU

1.0. PENDAHULUAN

1.1. LATARBELAKANG MASALAH

Menyingkap sejarah ulama sebenarnya bcgitu indah dan mcngasyikkan. Ulama tcrkenal

seperti imam Shafie, al-Ghazali, al-Maududi, Muhammad Abduh, Abu Hasan Ali al­

Nadawi dan lain-lain telah banyak dikaji dan terbukti besar pengaruhnya kepada umat

Islam. Ulama kecil yang kurang terkenal sebenarnya mempunyai ruang yang sam a

sumbangan yang serupa ke arah membangunkan islam dan penyebarannya dalam

pelbagai bentuk dan bidang yang diccburinya.

Ulama Nusantara yang dikcnali seperti Abdul Kadir al-Mandili, Tok Kenali,

Sheikh Daud al-Fatani, Sheikh Abdul Samad al-Palimbangi, Hamzah Fanzuri dan

sebagainya mempunyai kehebatan dan sumbangan tersendiri. Ulama kecil seperti Tuan

Hussein turut rnemberi impak yang besar kepada perkcmbangan Islam sctcmpat. Maka

di sinilah pcrlunya pcndapat penyelidik untuk mcrakamkan sebahagian lagi

sumbangannya biarpun kccil tctapi am at bcrrnakna kcpada ummah. Tuan Hussein

adalah insan yang terlibat dalam rncnghulurkan sumbangan dakwah Islarniyah kepada

rnasyarakat seternpat bagi mercalisasikan pcrnbinaan modal insan yang ccmcrlang.

COPYRIGHT © UiTM

1.2. Objcktif

1. Kajian ini dijalankan bagi mengenal pasti sejarah ulama di Kedah, khasnya seorang

ulama terkenal di Daerah Kota Setar, Kedah iaitu Tuan Hussein.

2. Secara tidak langsung kajian ini juga bertujuan untuk memartabatkan ketokohan

beliau dalam memperlihatkan sumbangan dan jasa baktinya kepada masyarakat

setempat dalam merealisasikan pembinaan modal insan yang cemerlang.

3. Kajian ini diharapkan dapat menyelami pahitjerih dan hasil usaha beliau

dalam memartabatkan institusi Pondok.

4. Kajian ini adalah bertujuan untuk membukukan sebuah pengalaman hidup seorang

ulama Melayu silam sebagai tanda penghargaan ke atas sumbangannya.

1.4. Kcpcntingan Projck :

Dalam menjalankan kajian ini, penulis turut mengambil kira kcpcntingan

kaj ian. Justeru penulis berpendapat tcrdapat beberapa kepcntingan

daripada kajian ini sepcrti bcrikut:

4.1 Kajian ini perlu dijalankan untuk merunjau scjarah pcrkcmbangan dakwah

Islarniah yang dibawa oleh Tuan I Iusse in kcpada rnasynrakar.

COPYRIGHT © UiTM

4.2 Kajian ini akan membcri suatu input yang berguna mengenai sejarah

perkembangan dakwah Islamiah di Negcri Kcdah dan membantu ke arah

pembinaan modal Insan yang cemerlang.

4.3 Kajian 1111 Juga diharapkan dapat .mcmberikan penjelasan mengcnai

sumbangan yang telah dicurahkan oleh bcliau mclalui institusi Pondok.

4.4 Basil kajian ini dapat disumbangkan kepada pihak Jabatan Agama Islam

Negeri Kedah, Majlis Agama Islam Kedah (MAIK), Yayasan Dakwah Islam

Malaysia (YADIM) khususnya dan umat Islam arnnya.

1.5. Skop Projek/Batasan Kerja

Skop kajian lebih tcrtumpu pada tokoh utarna kajian iaitu Tuan Hussein, rnengkaji

sejarah hidupnya, pendidikan, pengalaman, kemah iran dan sumbangannya dalam

rnengernbangkan dakwah Islamiah di Negeri Kedah.

1.6. Dcfinisi Terrna/Konsep

1. Mcnurut Kamus Dewan Dakwah Islarniah bcrrnaksud kegiatan mcnyeru dan

mcyakinkan orang lain supaya mcncrima scsuatu kcpcrcayaan yang bcrkaitan atau

berasaskan agarna Islam.

~ MCIlUl"lI[ Kamux Dewan Pcndidikan bcrmakxud pcrihal mcndidik.

COPYRIGHT © UiTM

3. Menurut Kamus Dewan Pondok bermaksud madrasah dan asrama tempat mengaji

(belajar agama dan lain-lain).

1.7. Kajian Literature

Tajuk kajian ini adalah mengenai sumbangan Tuan Hussein Kedah dalam

perkembangan dakwah Islamiah di Ncgeri Kedah. Penulis mendapati kajian sebegini

belum dilakukan oleh mana-mana pcngkaji yang lalu. Namun demikian isu mengenai

tokoh tersebut telah pun dikaji, tetapi di dalam skop kajian yang berbeza seperti kajian

yang dilakukan oleh Mustafa Mohd Isa dalam disertasinya, yang bertajuk : 'Alim

Ulama di negeri Kedah: Peranan Dua orang tokoh dalam perkembangan persuratan

jawi.

Tujuan kajian ini adalah bertujuan untuk menjelaskan mengenai 'Alim Ulama di

Negeri Kedah terutamanya dua orang tokoh dalam pcrkembangan pcrsuratan jawi.

Namun ianya tidak menyentuh mcngcnai sumbangan Tuan Hussein dalam

perkembangan dakwah Islamiah di Negeri Kedah.

Tcrdapat karya-karya ilmiah yang mcmbincangkan mcngcnai Tuan Hussein

Kedah. Di antaranya:

1. Peranan Ulamak dalam masvarakat di Kedah dcngan dibcri pcnckanan kcpada

Tuan Hussein hin Muhammad Nasir al-Masudi dan l Iaji Wan Sulaiman Wan Sidck '.

Ianya mcrupakun kertas kcrja yang dibcntangkun pad a konvcnsycn Scjarah Kcdah

COPYRIGHT © UiTM

Darul Arnan I, oleh Ishak Rejab pada 28 Novernber- I Desernber pada tahun 1981.

Kajian ini rnernfokuskan rnengenai peranan kedua-dua ularnak tersebut kepada

rnasyarakat Kedah. Walaubagairnanapun skop pengkajian terhadap sumbangan Tuan

Hussein Kedah dalam perkembangan dakwah Islarniah di negen Kedah tidak

dibincangkan seeara terperinei.

2. Penyebaran Islam dan Silsilah. Ulama sejagat Dunia Melayu (Jilid 14) oleh Wan

Mohd. Shaghir Abdullah yang diterbitkan pada tahun 200 1 oleh Persatuan

Pengkajian Khazanah Klasik Nusantara dan Khazanah Fathaniyah. Kajian ini hanya

mernbincangkan mengenai penyebaran Islam dan Silsilah Ulama alam Melayu.

Namun ianya tidak rnernbahaskan mengenai sumbangan Tuan Hussein terhadap

perkembangan dakwah Islamiah di Negeri Kedah seeara terperinci.

3. 'Tuan Hussein Kedah (/863-1936)' dalam Biografi Ulama Kedah Darul Aman Jilid I

oleh Ismail Saleh yang diterbitkan pada tahun 1996 oleh Lembaga Muzium Kedah

Darul Arnan. Kajian ini hanya membincangkan mengcnai biografi tokoh tersebut dan

ianya tidak mernbincangkan rnengenai sumbangannya dalam perkembangan dakwah

Islamiah di Ncgcri Kcdah sccara terperinci.

4. Pendidikan Islam dan Pengaruhnya di Malaysia oleh Abdullah bin Ishak yang

ditcrbitkan pada tahun 1995 olch Dewan Bahasa Dan Pustaka. Kajian ini hanya

membincangkan mcngcnai sumbangan Tuan Hussein dalarn bidang pendidikan Islam

tctapi ianya tidak rncrnbincangkan mcngcnai surnbangannya dalarn pcrkcrnbangan

dakwah Islamiah di Ncgcri Kcdah sccara tcrpcrinci.

COPYRIGHT © UiTM

1.8. Kacdah Penyelidikan

(Huraikan ten tang 'Research Design', Teknik Pesampelan dan Prosedur Analisis)

I. Library Research ( Kajian perpustakaan )

Penyelidik mendapatkan bahan-bahan daripada Arkib Negara Cawangan Kedah

Perl is, L.embaga Muziurn Negara dan Perpustakaan Ncgeri Kedah.

Researcher gains materials from National Archive of Kedah Perlis branch, National

Museum and Kedah State Library.

2. Interview ( Temu bual) Penyelidik mendapatkan bahan-bahan melalui waris-waris al­

Marhum.

COPYRIGHT © UiTM

BAB DUA

BIOGRAFI TUAN HUSSAIN KEDAH

2.0. PENDAHULUAN

Tuan Hussain Kedah ialah pengarang kepada 19 buah kitab dan nama yang

digunakannya sebagai pengarang kitab-kitab tersebut ialah Hussain Nasir ibni Muhammad

Taib al Mas'udi al banjari. Beliau lahir dalam keluarga yang bcrpegang kuat kcpada ajaran

agama Islam. Ini merupakan salah satu faktor penting yang menyebabkan bcliau mcnjadi

seorang ulama yang unggul. Kita harus menyedari bahawa pada zaman dahulu pendidikan

agama am at dititikberatkan dalam sesebuah keluarga Islam apatah lagi dalam sebuah

keluarga ulama. i

Datuknya, Haji Muhammad Taib bin Haji Mas'ud ialah Mufti Ncgcri Kedah pada

zaman Sultan Ahmad Tajuddin Mukarram Syah (1854-1879). Bapanya, IIaji Muhammad

Nasir juga merupakan scorang ularna dan panglirna pcrang yang gcmar mcrantau, bcrniaga

dan berdakwah di Kcpulauan Melayu.

7

COPYRIGHT © UiTM

Tuan Hussain bukan hanya merupakan tokohulama pada zamannya, malah tidak

keterlaluan jika disebutkan bahawa ketokohan dan kewibawaannya menjangkau sehingga ke

zaman-zaman terkemudian.

Ketokohan beliau boleh ditinjau dari dua aspek; kegiatannya sebagai seorang pengajar

dan penulis yang gigih dan kepcribadian serta prinsip hidupnya yang mcnyebabkan beliau

disegani dan dihormati oleh masyarakat semasa,

Beliau dilahirkan di tempat datuknya mengajar agama di Titi Gajah, Kedah, pada 20

Jamadilawal 12801-1/2 November 1863M. Beliau merupakan keturunan keenam dari ulama

besar Sheikh Muhammad Arshad bin Abdullah al Banjari, pengarang "Sabilal-Muhtadin"

yang bersalasilah dari Sultan Muhammad Aminullah Negeri Martapura, Banjarmasin.

Moyangnya, Haji Mas'udi dilahirkan di Kelampaian, Martapura dan merupakan anak

kepada Abu Sood bin Muhammad Arshad. Haji Masuudi dapat mewariskan kclas dan status

yang tinggi kepada anak-anaknya yang sctcrusnya mcngukuhkan lagi kcdudukan ckonomi

dan agarna bagi keluarga Tuan Hussain. Sctelah berkahwin, Haji Masudi mcnctap di Titi

Gajah dan mcndapat ernpat orang anak iaitu Muhammad Taib, Sacrah, Muhammad Zain dan

Bahauddin. Dua orang anaknya bcrjaya mcwarisi keilmuannya iaitu Muhammad Taib dan

Muhammad Zain yang masing-rnasing dilantik mcnjaadi mufti clan kadi pada tahun 1870

setelah mereka pulang dari Mckah."

8

COPYRIGHT © UiTM

Muhammad Taib (iaitu datuk kepada Tuan Hussain) telah berkahwin dengan Wan

Rabeah dan mendapat empat orang anak iaitu Muhammad Nasir (bapa Tuan Hussain),

Salmah, Abdullah dan Abdul Rahman. Muhammad Taib bagaimanapun gagal membentuk

anak-anaknya mengikuti jejak langkahnya sebagai seorang ulama apabila tiada seorang pun

daripada anak-anaknya yang menunjukkan kecendcrungan untuk mewarisi kebolehannya

dalam bidang agama.

Anak sulungnya, Muhammad Nasir (iaitui bapa Tuan Hussain) sctelah tamat belajar

dengannya, tidak melanjutkan pelajaran ke Mekah tctapi menceburkan diri dalam bidang

perniagaan. Beliau berniaga barang-barang dengan menggunakan tongkang dan berulang alik

dari Borneo ke Burma.

Nama timang-timangannya sewaktu kecil ialah Cik Megat, kemudiannya dikenali

dengan panggilan Tuan Hussain Kedah. Beliau digelar Megat kcrana ayahnya Haji

Muhammad Nasir telah beristerikan Tcngku Fatimah binti Tengku Mahmud dari Bukit

Tinggi, yang merupakan kerabat diraja Kubang Pasu. i i i

Hasil daripada perkahwinan itu. Haji Muhammad Nasir tclah dikurniakan lapan orang

anak iaitu Muhammad Noor, Hussain (Tuan llussain Kcdah), Tahir. Karnariah, Muhammad.

Aminah, Shamsuddin dan Manser. Kcbiasaannya anak hasil perkahwinan lclak i daripada

golongan kebanyakan dcngan pcrcrnpuan bcrkcturunan raja mcndapat gclaran Mcgat bagi

anak Iclaki dan Putcri bagi anak pcrcmpuan.

9

COPYRIGHT © UiTM

2.1. Latar Belakang

Perkataan al-banjari yang selalu digunakan pada akhir nama Tuan Hussain

menunjukkan bahawa beliau adalah bcrasal dari rumpun kcturunan Banjar. Nenek moyang

Tuan Hussain dipercayai berasal dari Kelampaian, Martapura, Banjarmasin, Indonesia.

Individu pertama dari kaum keluarga beliau yang mula-mula sekali datang mcrantau

ke Kedah ialah Haji Mas'udi bin Qadi Mohd Said. Pada awalnya, bcliau tidak pcrnah

merancang untuk tinggal lama apatah lagi menetap di Kedah.

Mengikut cerita yang diriwayatkan, ketika Haji Mas'udi dalarn perjalanan pulang ke

Martapura daripada menunaikan fardhu haji di Mekah, kapal layar yang dinaikinya telah

singgah untuk bermalam di Kuala Kedah. Ketika itu, Kuala Kedah sedang berada di bawah

kawalan rapi panglima-panglima negeri sebagai persiapan bagi menghadapi serangan Siam

yang boleh berlaku pada bila-bila masa sahaja memandangkan Kedah dan Siam pada masa

itu berada dalam pcrscngkciaan.

Apabila panglima Kcdah mcngctahui tcntang tcrdapatnya sebuah kapal layar yang

sedang berlabuh di situ, mcrcka lantas Il1C 111 bcri isyarar hahawa Kuala Kcdah scdang dikawal

oleh panglima-panglima handalan. Sctclah mcndapat isyarat daripada angkatan panglima

Kedah terscbut, l Iaji Masudi yang tidak rncngctahui mcngcnai pcrscngkctaan Kcdah-Siarn

10

COPYRIGHT © UiTM

tcrscbut tclah rnenjawab isyarat tcrscbut dcngan mcmberi isyarat yang scrupa Sl';', i yJ1Jlg

dibcrikan olch angkatan panglirna Kcdah.

Pada asalnya, isyarat yang dibcrikan olch II'Ui Mas'udi itu bcrrnaksud hI" 2'111

mcnyatakan bahawa penumpang-pcnumpang dalarn kapal layar terscbut I1L .: 'uk.m

bantuan, tetapi malangnya isyarat tcrscbut tclah disalah tafsir olch panglima p;1I1gl; 'lbh

yang menyangka bahawa bcliau clan pcnumpang-pcnurnpang kapal yang lain bcr:« .mtuk

bcrlawan dengan angkatan Kedah,

Sctelah itu, dcngan puntas panglima-panglima Kedah tadi tclah mcngarahk: .: icntcra­

tcntera yang siap-sedia berkawal di pinggir pantai supaya menyerang kapal layar y;, ~ ,!iiIJliki

olch Haji Mas'udi tcrscbut. Namun bcgitu, apabila mereka mengharnpiri kapul :lISL'but,

mereka terperanjat apabila rnendapati tidak terdapat sebarang tancia yang mcnunj l . \, 11 ITaji

Mas'udi scrta penunpang-pcnumpang kapal tcrscbut ingin beradu kckuatan dcnga.: .uan

KccIah.

Walau bagaimanapun, rncrcka tclah mcnahan dan mcnangkap I laji \L . ::,!i dan

mcrnbawanya naik kc darat untuk disoul xixaxat. Sctclah disiasat, panglima-paugli: ,,1 J<l'dah

mcndapati tidak terdapat scbarang bukti yang mccnunj ukkan bahawa IIaj i \ LIs'udi

rncrupakan wakil dari pihak Siam.

11

COPYRIGHT © UiTM

Selepas itu, Sultan yang memerintah Kedah pada masa itu menerima I-Iaji Mas'udi

menjadi salah seorang panglima perang Kedah disebabkan beliau memiliki kemahiran serta

ilmu pengetahuan keduniaan yang tinggi(ilmu kebal) dan diharapkan dapat mernbantu Kedah

untuk menghadapi persengketaan dengan Siam. Beliau bagaimanapun terkorban dalam

peperangan melawan Siam sewaktu mempertahankan Kuala Keadah pad a tahun 1821. Beliau

dikatakan mendapat kedudukan serta penerimaan yang tinggi di kalangan golongan

. h ivpemennta .

Adalah dipercayai bahawa Sultan yang memerintah Kedah pada masa itu ialah Sultan

Ahmad Tajuddin Halim Shah Ibni almarhum Sultan Abdullah (l2l9-l260Hl 1803-l844M).

Kesimpulan ini dibuat berdasarkan dua faktor:

I. Siam melanggar Kuala Kedah seterusya menawan kota itu pada tahun I 240HIl 826M.

2. Tuan Haji Maa'udi telah gugur sebagai pahlawan dalam pcpcrangan tersebut."

2.2. Pendidikan

Tuan Hussain dipclihara oleh datuknya, Haji Muhammad Taib, scorang ulama Kcdah

yang terkenal pada akhir abad kescmbilan belas. Bcliau tclah mcngasaskan scbuah sckolah

pondok di Titi Gajah pada tahun 1870-an. Di samping mcngajar bcliau juga mcngarang

bebcrapa buah kitab agama.

12

COPYRIGHT © UiTM

Dalam suasana keilmuan dan keagamaan inilah Tuan Hussain dididik dan dibesarkan.

Beliau diajarkan ilrnu-ilmu agama dan Bahasa Arab oleh datuknya sehinggalah beliau dapat

menguasai ilrnu-ilrnu tersebut dengan baik iaitu ketika umurnya meningkat sembilan belas

tahun (1299H/l881 M).

Dalam usia tersebut, beliau meminta lZlI1 daripada datuknya untuk berhijrah

meriyarnbung pelajaran. Hasratnya direstui dan dengan nasihat datuknya, Tuan Hussain

berangkat ke Patani dengan berjalan kaki. Pada waktu itu, Patani dikatakan masyhur dengan

sekolah-sekolah pondok dan ulama-ulama yang tersohor, antaranya ialah Tuan Samela.

Menurut Ahmad Abdul Ghani, Samela merupakan sebuah tempat di Patani dan Tuan Samela

adalah gelaran yang diberikan kepada seorang Tuan Guru sekolah pondok di situ. Tuan

Samela juga merupakan guru kepada datuknya, Haji Muhammad Taib. Tuan Husain hanya

berada di Patani selama setahun sahaja kerana ilmu yang diajar di situ adalah sama seperti

apa yang dipelajari daripada datuknya dahulu ketika di kampungnya.

Tidak lama sclcpas itu dalarn tahun (1300IV 1882M), Tuan Hussain berangkat untuk

meneruskan pcngernbaraannya ke Kclantan. Bel iau mcngarnbil kcputusan untuk tinggal

selama beberapa ketika di sana dengan tujuan untuk mcnziarah dan rncninjau pcrjalanan

sekolah-sekolah pondok yang dikcndalikan olch tuan-tuan guru dan alim ulama yang

masyhur pada waktu itu. Di sini, Tuan Hussain sernpat rnengunjungi tokoh-tokoh ularna yang

tersohor ketika itu seperti Tok Khurasan, Tuan Tabal, Tuan Padang, Tuan Kono dan lain-lain.

13

COPYRIGHT © UiTM

Setelah menghabiskan waktu berharganya selama sctahun di Kelantan, Tuan Hussain

meneruskan lagi perjalanannya ke Terengganu pada tahun 1301 HII883M dengan menaiki

sebuah tongkang. Ketika di sana, beliau mengambil keputusan untuk tinggal bersama saudara

sepupunya dan melakukan pelbagai pekerjaan di kampung tersebut sebagai ikhtiar bagi

mendapatkan saraan hidup serta memperolehi perbelanjaan demi meneruskan

pengembaraannya.

Beliau menghabiskan masa selama setahun tinggal di Terengganu. Setelah itu, Tuan

Hussain meneruskan lagi perjalanannya dengan menumpang tongkang ke Singapura. Ketika

berada di sana, beliau tidak menuntut ilmu sebaliknya bekerja sebagai buruh kasar untuk

mengumpul wang bagi tujuan pengembaraannya.

Pada tahun 13031-V1886M bcliau menjejakkan kaki kc Johor dan setcrusnya

memasuki Melaka mclalui jalan darat. Dalam pcrjalanannya kc Mclaka, bcliau tcrpaksa

bcrenang menycbcrangi Sungai Muar kerana di situ tidak terdapat pcrkhidrnatan sampan

tarnbang, Tuan Hussain dapat rncnghadapi cabaran bcrcnang mcnycbcrangi sungai tcrscbut

tanpa scbarang masalah rncrnandangkan bcliau mcnguasai kcrnahiran tcrscbut kcrana

kampungnya di Titi Gajah tcrlctak di tcbing sungai."

14

COPYRIGHT © UiTM