www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM PRĪMUM CAP. I. 5 10 15 20 25 IMPERIUM RŌMĀNUM Rōma in Italiā est. Italiā in Eurōpā est. Graecia in Eurōpā est. Italiā et Graecia in Eurōpā sunt. Hispānia in Eurōpā est. Hispānia et Italiā et Graecia in Eurōpā sunt. Aegyptus in Eurōpā nōn est, Aegyptus in Āfricā est. Italiā nōn in Āfricā est, Italiā in Eurōpā est. Graecia quoque in Eurōpā est. Syria nōn est in Eurōpā, sed in Asiā. Arabia quoque in Asiā est. Syria et Arabia in Asiā sunt. Hispānia nōn in Asiā, sed in Eurōpā est. Gallia quoque in Eurōpā est. Hispānia et Gallia sunt in Eurōpā. Ubi est Rōma? Rōma in Italiā est. Ubi est Italiā? Italiā in Eurōpā est. Ubi sunt Gallia et Germānia? Gallia et Germānia in Eurōpā sunt. Ubi est Aegyptus? Aegyptus nōn in Eurōpā sed in Āfricā est. Ubi est Nīlus? Nīlus in Āfricā est. Ubi est Rhenus? Rhenus est in Germānia. Nīlus fluvius est. Rhenus fluvius est. Nīlus et Rhenus fluvii sunt. Danuvius quoque fluvius est. Tiberis et Rubico fluvii in Italiā sunt. Nīlus fluvius magnus est. Rubico nōn est fluvius magnus, Rubico fluvius parvus est. Rhenus nōn est fluvius parvus, sed fluvius magnus. Nīlus et Rhenus fluvii magni sunt. Nīlus et Rhenus nōn sunt fluvii parvi. Oceanus Atlanticus est magnus. Corsica insula est. Italiā insula nōn est. Corsica et Sardinia et Sicilia insulae sunt. Melita quoque insula est. Sicilia insula magna est. Melita insula parva est. Britannia nōn insula parva, sed insula magna est. Sicilia et Sardinia nōn insulae parvae, sed insulae magnae sunt. Brundisium oppidum est. Tusculum oppidum est. Brundisium et Tusculum oppida sunt. Sparta et Delphi oppida sunt. Brundisium oppidum magnum est. Tusculum est oppidum parvum. Delphi quoque I
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM PRĪMUM CAP. I.
5
10
15
20
25
IMPERIUM RŌMĀNUM
Rōma in Italiā est. Italiā in Eurōpā est. Graecia in Eurōpā est.
Italiā et Graecia in Eurōpā sunt. Hispānia in Eurōpā est. Hispānia et Italiā
et Graecia in Eurōpā sunt.
Aegyptus in Eurōpā nōn est, Aegyptus in Āfricā est. Italiā nōn in
Āfricā est, Italiā in Eurōpā est. Graecia quoque in Eurōpā est. Syria nōn
est in Eurōpā, sed in Asiā. Arabia quoque in Asiā est. Syria et Arabia in
Asiā sunt. Hispānia nōn in Asiā, sed in Eurōpā est. Gallia quoque in
Eurōpā est. Hispānia et Gallia sunt in Eurōpā.
Ubi est Rōma? Rōma in Italiā est. Ubi est Italiā? Italiā in Eurōpā
est. Ubi sunt Gallia et Germānia? Gallia et Germānia in Eurōpā sunt. Ubi
est Aegyptus? Aegyptus nōn in Eurōpā sed in Āfricā est.
Ubi est Nīlus? Nīlus in Āfricā est. Ubi est Rhenus? Rhenus est in
Germānia. Nīlus fluvius est. Rhenus fluvius est. Nīlus et Rhenus fluvii
sunt. Danuvius quoque fluvius est. Tiberis et Rubico fluvii in Italiā sunt.
Nīlus fluvius magnus est. Rubico nōn est fluvius magnus, Rubico
fluvius parvus est. Rhenus nōn est fluvius parvus, sed fluvius magnus.
Nīlus et Rhenus fluvii magni sunt. Nīlus et Rhenus nōn sunt fluvii parvi.
Oceanus Atlanticus est magnus.
Corsica insula est. Italiā insula nōn est. Corsica et Sardinia et
Sicilia insulae sunt. Melita quoque insula est. Sicilia insula magna est.
Melita insula parva est. Britannia nōn insula parva, sed insula magna est.
Sicilia et Sardinia nōn insulae parvae, sed insulae magnae sunt.
Brundisium oppidum est. Tusculum oppidum est. Brundisium et
Tusculum oppida sunt. Sparta et Delphi oppida sunt. Brundisium
oppidum magnum est. Tusculum est oppidum parvum. Delphi quoque
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM PRĪMUM CAP. I.
30
35
40
45
50
55
opidum parvus est. Tusculum et Delphi nōn oppida magna sed oppida
parva sunt.
Ubi est Sparta? Sparta in Graecia est. Sparta opidum Graecum est.
Sparta et Delphi oppida Graeca sunt. Tusculum nōn oppidum Graecum,
sed oppidum Rōmanum est. Tusculum et Brundisium oppida Rōmana
sunt. Corsica insula Rōmana est. Creta, Cythera, Rhodus, Naxus, Chios,
Lesbos, Euboea insulae graecae sunt. In Graecia multae insulae sunt. In
Italiā et in Graecia sunt multa oppida. In Gallia et in Germānia multi
fluvii sunt. In Āfricā nōn multi fluvii sunt, in Āfricā pauci fluvii sunt. In
Arabia sunt pauca oppida, pauci fluvii. Insulae Graecae nōn paucae, sed
multae sunt.
Num Rōma in Graecia est? Rōma nōn in Graecia, sed in Italiā est.
Num Arabia est in Eurōpā? Nōn in Eurōpā, sed in Asiā est Arabia. Num
Creta oppidum est? Creta oppidum nōn est! Creta insula est. Num
brundisium quoque insula est? Brundisium nōn est insula! Quid est
Brundisium? Brundisium oppidum est, nōn insula. Quid est Eubocea?
Eubocea insula Graeca et. Quid est Rubico? Rubico parvus fluvius est.
Num oceanus Atlanticus parvus est? Nōn parvus, sed magnus est oceanus
Atlanticus!
Num Delphi oppidum Rōmanum est? Delphi nōn oppidum
Rōmanum, sed oppidum Graecum est. Quid est Tusculum? Tusculum
quoque oppidum est, sed Tusculum est oppidum Rōmanum. Num multa
oppida sunt in Arabia? In Arabia nōn multa, sed pauca oppida sunt.
Num imperium Rōmanum in Asiā est? Imperium Rōmanum est in
Eurōpā, in Asiā, in Āfricā. Magnum est imperium Rōmanum!
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM PRĪMUM CAP. I.
60
65
70
75
80
85
GRAMMATICA LATINA
Litterae et numeri
I numerus est. II numerus est. I et II numeri sunt. III quoque
numerus est. I, II, III numeri Rōmani sunt. II numerus parvus est.
MMMCCCXXXIII numerus magnus est.
a littera est. b littera est. a et b litterae sunt. c quoque littera est. a,
b, c tres (III) litterae sunt. A, B, C litterae magnae sunt. a, b, c litterae
parvae sunt. a littera prima (I) est. b littera secunda (II) est. c littera tertia
(III) est. γ littera Graeca est. g nōn littera Graeca, sed littera Latina est. a,
b, c litterae Latinae sunt. α, β, γ litterae Graecae sunt.
‘Fluvius’ vocabulum Latinum est. ‘Ποταμ⟩ω’ vocabulum
Graecum est. ‘Fluvius’ et ‘insula’ vocabula Latina sunt. ‘Ποταμ⟩ω’ et
‘νησοω’ vocabula Graeca sunt. ‘Nōn’, ‘ubi’, ‘magnus’, ‘Graecus’
vocabula Latina sunt. Capitulum primum parvum est. Capitulum
secundum et capitulum tertium duo (II) capitula magna sunt.
Quid est III? III numerus Rōmanus est. III, II, I numeri Rōmani
sunt. Num III numerus primus est? III nōn numerus primus, sed numerus
tertius est.
Quid est γ? γ littera Graeca est. Num c et d litterae Graecae sunt? c
et d nōn litterae Graecae, sed litterae Latinae sunt.
Quid est ‘νησοω’? ‘Νησοω’ vocabulum Graecum est. Num
‘littera’ et ‘numerus’ vocabula Graeca sunt? ‘Littera’ et ‘numerus’ nōn
vocabula Graeca, sed vocabula Latina sunt. ‘Vocabulum’ quoque
vocabulum Latinum est!
Singularis et pluralis
Nīlus fluvius magnus est.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM PRĪMUM CAP. I.
90
95
100
105
110
Nīlus et Rhenus fluvii magni sunt.
‘Fluvius’ singularis est. ‘Fluvii’ pluralis est. Singularis: -us.
Una ovis nigra et IC oves albae in campo sunt. Pastor unam ovem
nigram et IC oves albas habet. Pastor dominus ovis nigrae et ovium
125
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M N O N U M CA P. I X.
is, panes;
c bes, nubes
(n s < -nts);
130
; color,
c autem
fe
Singularis: Pluralis:
Nominativus: ovis oves
Accusativus: ovem oves
Genitivus: ovis ovium
Dativus: ovi ovibus
Ablativus: ovi ovibus
Hoc modo declinatur haec vocabula: ovis, oves; pan
ollis, colles; vallis, valles; canis, canes (gen. plur. canum); nu
om. sing. –es); mons, montes; dens, dentes (nom. sing. –n
alia-que multa. Vocabula, quae hoc modo declinantur, sunt femina (una
vallis, ovis, nubes) aut masculina (unus panis, collis, mons, dens).
Singularis: Pluralis:
Nominativus: pastor pastores
Accusativus: pastorem pastores
Genitivus: pastoris pastorum
Dativus: pastori pastoribus
Ablativus: pastore pastoribus
Hoc modo declinatur: pastor, pastores; arbor, arbores
olores; sol, soles; alia-que multa, quae masculina sunt (‘arbor’
mininum est). 135
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X.
BESTIAE ET HOMINES
Equus et ovis, canis et lupus bestiae sunt. LeoI quoque et aquila
bestiae sunt. Cauda leonis longa est. Lupus et leo bestiae ferae sunt.
Pastores africae leones timent, nam leones non solum oves pastorum
edunt, sed etiam pastores ipsos! Num pastor bestia est? Non bestia, sed
homo
5
10
15
20
25
II est pastor. Viri et feminae homines sunt. Leones autem non solum
alias bestias, sed etiam homines edunt. Ferae et homines amici non sunt.
Canis amicus hominis est, ea non est bestia fera.
Aliae bestiae sunt aves, aliae pisces. Aquila avis magna est. Aves
in aere volant. Pisces in aqua natant. Homines in terra ambulant. Avis
dua alas habet. Homo duos pedesIII habet. Piscis neque alas neque pedes
habet. Avis, quae volat, alas movet. Homo, qui ambulat, pedes movet.
Piscis, qui natat, caudam movet. Canis, qui laetus est, caudam movet.
Quum avis volat, alae moventur. Quum homo ambulat, pedes moventur.
Quum piscis natat, cauda movetur.
In horto et in silva multae aves sunt. Canis aves, quae inter arbores
volant, aspicit. Canis ipse non volat, nam canis alas non habet. Canis
volare non potest. Neque pastor volare potest. Homines ambulare
possunt, quodIV pedes habent, neque volare possunt, quod alas non
habent.
Mercurius autem volare potest, nam in pedibus eius alae sunt.
Num Mercurius homo est? Mercurius non homo, sed deusV est.
I Unus leo / duo leones. II Unus homo / duo homines. III unus pes / duo pedes. IV Quod = quia. (Cur? quia = Quod? quia) V Unus deus / duo dii (< dei)
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X. Mercurius deus mercatorumVI est. (Mercator est homo, qui emit et
vendit). Mercurius inter deos et homines volat.
Pisces neque volare neque ambulare possunt. Pisces in aqua natare
possunt. Num homines natare possunt? Alii homines natare possunt, alii
non possunt. Marcus et Quintus natare possunt, Iulia non potest: ea nimis
parva est.
30
35
40
45
Neptunus natare potest. Quis est Neptunus? Neptunus deus
marisVII est. Oceanus atlanticus magnum mare est. Mercurius et
Neptunus dii Romani sunt. Romani multos deos habent. Homines deos
videre non possunt. Dii ab hominibus videri non possunt.
Prope villam Iulii parvum flumenVIII est. In flumine pisces sunt.
Pisces in aqua fluminis natant. In fluminibus et in maribus magnus
numerus piscium est. Flumina et maria, plena piscium sunt. NemoIX
pisces fluminum et marium numerare potest. Pisces numerari non
possunt.
Pisces in aqua vivunt. In terra pisces vivere non possunt, nam
pisces in aere spirare non possunt. Homo sub aqua spirare non potest.
Homo vivit, dum spirat. Homo, qui spirat, vivus est, qui non spirat,
mortuus est. Homo mortuus neque videre neque audire, neque ambulare
neque currere potest. Homo mortuus se movere non potest. Quum homo
spirat, anima in pulmonesX intrat et rursos ex pulmonibus exitXI. Anima
est aer, qui in pulmones duciturXII. Qui animam ducit, animalXIII est. Non
solum homines, sed etiam bestiae animalia sunt. Alia animalia in terra
vivunt, alia in mari. Animalia, quae in mari vivunt, sunt pisces.
VI Unus mercator / duo mercatorum. VII Unum mare / duo maris. VIII Flumen = fluvius. Unum flumen / duo flumina. IX Nemo = nullus homo. X Unus pulmo / duo pulmones. XI Ex – ire ↔ intrare (intra – ire). Ex – it. XII Animam ducere = spirare. XIII Unum animal / duo animalia.
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X.
50
55
60
65
70
Sine anima nemo vivere potest. Homo, qui animam non ducit,
vivere non potest. Spirare necesse est homini. Edere quoque homini
necesse est, nam nemo sine cibo vivere potest. Necesse est cibum habere.
Pecuniam habere necesse est, nam qui pecuniam non habet, cibum emere
non potest. Sine pecunia cibus emiXIV non potest. Num gemmas habere
necesse est? Id non necesse est, nam gemmas edere nemo potest. Neque
gemmae neque margaritae edi possunt. Quid facit mercator? Mercator
emit et vendit.
Aves horti nidos in arboribus faciunt. Nidi earum inter ramos et
folia arborum sunt. Aliae aves in terra nidos faciunt. Alii nidi in arboribus
sunt, alii in terra. Aquilae in montibus nidos faciunt. In nidis ovaXV sunt.
Aves ova pariunt, ex quibus parvi pulli exeunt. Canis non ova, sed pullos
vivos parit. Equus et ovis, lupus et leo pullos vivos pariunt. Feminae
liberos pariunt.
Aves horti aquilam timent, quod aquila aves et pullos earum edit.
Quum aquila supra hortum volat et cibum quaerit, parvae aves se inter
folia arborum occultantXVI. Itaque aquila eas reperire non potest. Neque
aves neque nidi avium ab aquila reperiri possunt.
Marcus et Quintus et Iulia in horto sunt. Marcus et Quintus inter
arbores ambulant, Iulia cum cane inter rosas ambulat. Quid faciunt pueri?
Pueri nidos quaerunt. Quid facit Iulia? Iulia canit. Pueri puellam
canereXVII audiunt. VoxXVIII Iuliae pulchra est.
Quintus: “Audi! Iulia vocem pulchra habet!” Canis laetus caudam
movet et latrat. Vox canis pulchram non est, canis canere non potets!
Num aves et pisces canere possunt? Aves canere possunt, pisces non
XIV Emit: 3ª, pres. ind. Act. / Emi: pres. inf. pass. XV Unum ocum / duo ova. XVI Occultare ↔ reperire. XVII Canere = cantare. XVIII Una vox / duae voces.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X.
75
80
85
90
95
100
possunt. Pisces voces non habent. Quum pueri nidos quaerunt, aves horti
non canunt. Non solum aquila, sed etiam pueri a parvis avibus timentur.
Quintus nidos reperire non potest, quod rami et folia nidos ab
oculis eius occultant. Marcus autem nidum repertit et Quintum vocat:
“Veni, Quinte! In hac arbore nidus est.” Quintus acurrit.
Marcus: “In arborem ascende, Quinte!” Quintus in arborem
ascendit; iam Quintus supra Marcum in arbore est. Marcus ipse in
arborem ascendere timet! Marcus interrogat: “Quot ova in nido sunt?”;
“Nulla ova, sed quattuor pulli,” respondet Quintus.
Nidus in parvo ramo est. Ramus, qui nidum sustinet, non crassus,
sed tenuis est. Ramus tenuis Quintum sustinere non potest, nam Quintus
puer crassus est. Ecce ramus cum puero et nido et pullis ad terram cadit!
Marcus Quintum ad terram cadere videt et perterritus est. Iam
Quintus et quattuor pulli sub arbore iacent. Neque Quintus neque pulli se
movent. Pulli mortui sunt. Num Quintus mortuus est? Minime. Quintus
spirat. Puer, qui spirat, mortuus esse non potest. Sed Marcus eum spirare
non videt, nam anima videri non potest.
Quid facit Marcus? Marcus perterritus ad villam currit et magna
voce clamat: “Pater! Veni!”
Iulius eum vocare audit et exit in hortum. Pater filium perterritum
ad se acurrere videt eum-que interrogat: “Quid est, Marce?”
Marcus: “Quintus... est... mortuus!” Iulius: “Quid? Mortuus? O,
dii boni!”
Pater, ipse perterritus, cum filio ad Quintum currit. Iulia quoque
acurrit. Quintus oculos aperit, Iulius et Marcus et Iulia eum vivum esse
vident. Quintus autem ambulare non potest, nam pedes eum sustinere non
possunt. Iulius filium suum ad villam portat.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X. Quid facit Iulia? Iulia nidum cum pullis mortuis sumit et inter
rosas occultat. Qui volare non potest, ad terram cadit.
GRAMMATICA LATINA 105
110
115
120
125
videt. Iulius Marcum clamare audit et accurrere videt. Iulius Quintum
vivum esse videt, nam puer, qui spirat, mortuus esse non potest.
INFINITIVUS:
Homo mortuus neque spirare neque edere, neque videre neque
audire potest.
‘Sipirare’, ‘videre’, ‘edere’, ‘audire’ infinitivi sunt. Infinitivus: -re.
Aemilia puero aegro malum dat, sed puer malum edere non potest.
Aemilia ei poculum aquae dat.
Aemilia: “Aquam bibe, Quinte!” Aemilia caput Quinti sustinet,
dum puer aquam bibet. Aemilia: “Iam dormi, Quinte! Dormi bene!”
Mater manum in fronte pueri ponit: mater frontem eius tangit.
Quintus oculos claudit atqueVIII dormit.
Iulius, qui cum servo in atrio est, imperat: “I ad oppidum, serve,
atque medicum arcesse!”
Medicus Tusculi habitat. Iulius servum Tusculum ire iubetIX atque
VI Cibum sumere = edere VII Sanare = sanum facere VIII Atque = et IX Iubere = imperare
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E C I M U M CA P. XI.
50
55
60
65
70
medicum arcessere. Servus equum ascenditX, ad oppidum it, medicum
arcessit. Servus cum medico ad villam revenitXI.
Medicus interrogat: “Quis aegrotat?XII” Iulius respondet: “Filius
meus Quintus aegrotat; ambulare non potest.” Medicus: “Cur Quintus
ambulare non potest?”
Iulius: “Quintus pede aegrotat. Quintus puer improbus est,
medice! In horto meo multi nidi sunt. Quintus nidum in arbore reperire,
arborem ascendere, ad terra cadere!XIII Itaque pedem aegrum habet neque
ambulare potest. Neque solum pede, sed etiam capite aegrotat Quintus.”
Iulius in cubiculum Quinti intrat cum medico, qui ad lectum adit
atque puerum aspicit. Medicus puerum dormire videt. Medicus dicit:
“Puer dormit.”
Syra, quae malo audit, id quod medicus dicitXIV audire non potest.
Syra interrogat: “Quid dicit medicus?” Aemilia (in aurem Syrae):
“Medicus puerum dormire dicit.”
Quintus oculos aperit atque medicum adesse videt. Quintus
medicum timet.
Medicus: “Os aperi, puer! Linguam ostende!”
Syra: “Quid dicit medicus?” Aemilia: “Medicus Quintum os
aperire atque linguam ostendere iubet.”
Quintus os aperit aque medico linguam sua ostendit. Medicus
linguam eius rubram esse videt. Medicus: “Lingua eius rubra est.”
Syra: “Quid dicit?” Aemilia: “Medicus linguam eius rubram esse
X Equum ascendere = in equum ascendere XI Revenire = rursus venire XII Aegrotare = aegrum esse XIII = Q. nidum reperit, arborem ascendit, ad terram cadit. XIV Id quod medicus dicit = verba medici
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E C I M U M CA P. XI.
75
80
85
90
95
dicit.”
Medicus etiam dentes Quinti aspicit et inter dentes albos unum
dentem nigrum videt. Dens niger sanus non est. Medicus Quintum
dentem aegrum habere videt.
Medicus: “Quintus dentem aegrum habet.” Quintus: “Sed dens
non dolet. Ergo dens aeger non est! Pes et caput dolent.”
Syra: “Quid dicunt?” Aemilia: “Medicus dicit Quintum dentem
aegrum habere, sed Quintus dicit pedem et caput dolere, non dentem.”
Iulius: “Non dentes, sed pedem eius sana, medice!”
Medicus pedem Quinti aspicit atque digitum ad pedem apponitXV:
medicus pedem Quinti tangit. Quintus digitum medici in pede suo sentit.
Quintus: “Ay!, ay! Pes dolet!”
Medicus (ad Iulium): “Tene brachium pueri!” (ad Aemiliam:)
“tene poculum sub brachio!” Iulius brachium Quinti tenet, dum Aemilia
poculum sub brachio eius tenet. Medicus: “Claude oculos, puer!”
Medicus puerum oculos claudere iubet, quod puer scalpellum
medici timet. Medicus scalpellum sumit atque ad brachium pueri apponit.
Quintus scalpellum medici in brachio sentit atque perterritus est. Capilli
horrentXVI. Cor palpitat. Sed Quintus brachium movere non potest, quod
brachium a patre tenetur. Medicus venam aperit. Ruber sanguis in
poculum fluit quintus sanguinem a brachio fluere sentit. Quintus
horretXVII. Frons et genae eius albae sunt ut lilia. Medicus: “Iam aperi
oculos, puer!”
Medicus puerum oculos aperire iubet, sed Quintus oculos non
aperit. Puer in lecto iacet ut mortuus. Syra “Cur Quintus oculos non
XV Apponere = ad-ponere XVI Capilli horrent = capilli stant
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E C I M U M CA P. XI.
100
105
110
115
aperit? Num puer mortuus est?”
Quintus autem vivus est. Quintus spirat, ergo mortuus esse non
potest. Sed Syra eum spirare non audit, itaque Syra eum mortuum esse
putat. Syra et Aemilia puerum mortuum esse putant.
Medicus aurem ad nasum Quinti admovet eum-que spirare audit.
Medicus manum ad pectus Quinti apponit et cor eius palpitare sentit.
Medicus: “Quintus spirat atque cor eius palpitat.” Aemilia
gaudetXVIII, quod filius eius vivus est.
Syra: “Quid dicit medicus?” Aemilia: “Medicus Quintum spirare
et cor eius palpitare dicit. Ergo Quintus vivus est.” Syra Quintum vivum
esse gaudet.
Aemilia sanguinem a brachio Quinti deterget. Quintus oculos
aperit. Quintus: “Ay! Brachium dolet!” Aemilia et Syra eum vivum esse
vident et audiumt.
Aemilia imperat: “Aquam arcesse, Syra!” sed Syra verba dominae
non audit.
Iulius: “Domina te aquam arcessere iubet, Syra!” Syra abit atque
cum alio poculo aquae pleno revenit. Aemilia Quinto aquam dat. Quintus
aquam bibit.
Medicus discedit. Quintus, qui medicum horret, eum abesse
gaudet.
Iulius: “Iam Quintus non solum pede, sed etiam brachio aegrotat!”
Aemilia: “Num ille medicus Quintum sanare potest?” Iulius non
respondet.
XVII Q. horret = Q. perterritus est XVIII Gaudere = laetum esse
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E C I M U M CA P. XI.
120
125
130
135
140
Syra: “Medicus stultus est! In capite eius nullum cerebrum est!”
Syra medicum stultum esse dicit. Iulius et Aemilia eum stultum esse
putant, non dicunt.
GRAMMATICA LATINA
Declinatio tertia.
Masculinum et femeninum:
Vocabula masculina tertiae declinationes sunt: ‘pastor, pastores’.
‘Mare, maria’ et ‘animal, animalia’ declinatur hoc modo:
Sing. Plur. Sing. Plur.
Nominativus: mare maria animal animalia
Accusativus: mare maria animal animalia
Genitivus: maris marium animalis animalium
Dativus: mari maribus animali animalibus
Ablativus: mari maribus animali animalibus
Accusativus cum infinitivo:
Quintus dormit. Medicus Quintum dormire videt.
XX Acc = nom
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E C I M U M CA P. XI.
155
160
165
170
175
Medicus dicit: “Quintus dormit.” Medicus Quintum dormire dicit.
‘Quintum dormire’ accusativus cum infinitivo est. Accusativus
cum infinitivo apud multa verba ponitur.
Exempla:
1. iubet: Iulius servum Tusculum ire iubet. Medicus Quintum os
aperire iubet. Medicus puerum oculos claudere iubet.
2. videt, audit, sentit: Quintus medicum adesse videt. Medicus
linguam rubram et dentem nigrum esse videt. Medicus Quintum dentem
aegrum habere videt. Quintus sanguinem fluere sentit. Medicus puerum
spirare audit et cor eius palpitare sentit. Aemilia filium vivum esse videt
atque audit.
3. dicit: Medicus linguam rubram esse dicit. Medicus Quintum
dentem aegrum habere dicit, sed Quintus pedem et caput dolere dicit, non
dentem. Medicus Quintum spirare et cor eius palpitare dicit. Syra
medicum stultum esse dicit.
4. putat: Syra Quintum mortuum esse putat. Iulius et Aemilia
medicum stultum esse putant.
5. gaudet: Syra Quintum vivum esse gaudet. Quintus medicum
abesse gaudet.
Nominativus Accusativus Infinitivus Verbum
Iulius servum abire iubet.
Quintus medicum adesse videt.
Medicus linguam rubram esse dicit.
Quintus sanguinem fluere sentit.
Medicus Quintum mortuum esse putat.
Quintus medicum abesse gaudet.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .
5
10
15
20
25
MILES ROMANUS
Quintus frater Marci est. Iulia soror Marci est. Marcus et Quintus
fratres Iuliae sunt. Marcus patrem et matrem, fratrem et sororem habet.
Nomen patris est ‘Iulius’. Nomen matris ‘Aemilia’ est. ‘Quintus’ nomen
fratris est. Nomen sororis est ‘Iulia’.
Marco una soror est. Iuliae duo fratres sunt. Nomina fratrum sunt
‘Marcus’ et ‘Quintus’. Patri et matri duo filii et una filia sunt.I
Matri ‘Aemilia’ nomen est. Qui patri nomen est? Patri nomen est
‘Lucius Iulius Balbus’ (viro Romano tria nomina sunt). ‘Lucius’ est
praenomen, id est nomen primum. ‘Balbus’ cognomen est.
Filiis nomina sunt ‘Marcus Iulius Balbus’ et ‘Quintus Ilulius
Balbus’. ‘Marcus’ et ‘Quintus’ praenomina filiorum sunt. Alia
praenomina Latina sunt ‘Gaius’, ‘Decimus’, ‘Publius’, ‘Sextus’, ‘Titus’.
Aemiliae unos frater est. Fratri ‘Aemilius’ nomen est (praenomen
‘Publius’, cognomen ‘Paulus’). Frater Aemiliae avunculus liberorum est.
Marcus et Iulia patrem interrogant: “Quis est Aemilius?”. Iulius
respondet: “Aemilius avunculus vester est.”
Marcus et Iulia: “Cornelius-ne quoque avunculus noster est?”.
Iulius: “Cornelius avunvulus vester non est, nam is fratrer matris non est.
Mater vestra unum fratrem solum habet.”
Iulia: “Ubi est avunculus noster?”. Iulius: “Aemilius, avunculus
vester, in Germania est. Aemilius miles Romanus est. In Germania multi
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .
30
35
40
45
milites Romani sunt.”
Iulia: “Quid est ‘miles’?”. Iulius: “Miles est vir, qui scutum et
gladium et pilum fertII. Scutum et gladius et pilum arma militia Romani
sunt. Miles vir armatusIII est.”
Iulia: “Quid faciunt milites Romani in Germania?” Iulius: “Milites
nostri in Germania pugnant.”
Iulia: “Pueri improbi quoque pugnant.” Iulius: “Pueri non armis
pugnant. Milites gladiis, pilis, hastisIV pugnant.”
Marcus: “Num Aemilius et hastam et pilum fert?” Iulius:
“Aemilius pilum tantum fert, nam is pedes est, non eques. Eques est
miles, qui ex equo pugnat; qui pedibus pugnat, pedes est. Equites Romani
hastas ferunt, pedites pila ferunt. Pilum non tam longum est quam hasta,
neque gladius peditis tam longus est quam gladius equitis. Pilum Aemilii
sex pedesV longum est.”
Marcus: “Quam longus est gladius eius?” Iulius: “Gladius Aemilii
duos pedes longus est.”
Marcus: “Duos pedes tantum? Cur gladius eius tam brevis est?”
Iulius: “Quod gladius brevis non tam gravis est quam gladius longus.
Gladius equitis non solum longior, sed etiam gravior est quam gladius
peditis. Pedes, qui pedibus it multa-que alia arma fert, gladium longum
atque gravem ferreVI non potest; itaque gladius eius brevis et levis est —
brevior et levior quam is, qui ab equite fertur. Etiam gladii Germanorum
longiores et graviores sunt quam Romanorum. Neque solum gladii, sed
etiam pila eorum longiora et graviora quam nostra sunt, sed scuta, quae a
I Marco (dat.) una soror est = Marcus unam sororem habet II fert = portat. III Armatus = qui arma fert IV Gladius / Pilum / Hasta. V I pes = 29,05 cm.
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .
50
55
60
65
70
Germanis feruntur, leviora sunt quam Romanorum.”
Iulia: “Qui sunt Germani?” Iulius: “Germani sunt homines
barbariVII, qui Germaniam incoluntVIII. Germania magna terra non procul
a Gallia est. Gallia autem provincia Romana est — ut Sicilia, Hispania,
Achaia, Syria, Aegyptus, ceterae. Provincia Romana est pars imperii
Romani, ut membrum parsIX corporis est. Nam Roma caput imperii est,
provinciae membra sunt. Germania provincia Romana non est. Flumen
Rhenus Germaniam a Gallia provincia dividit. Rhenus et Danuvius
flumina, quae Germania ab imperio Romano dividunt, fines imperii
nostri sunt. Germania patria Germanorum est, ut Italia patria nostraX est.”
Iulia: “Cur milites Romani contra Germanos pugnant? Num
Germani homines improbi sunt?” Iulius: “Militis nostri contra Germanos
pugnant, quod Germani amici Romanorum non sunt neque Romanis
parent. Germani hostes Romanorum sunt, atque milites eorum contra
exercitumXI nostrum pugnant.”
Iulia: “Quid est ‘exercitus’?” Iulius: “Exercitus est magnus
numerus militum, qui contra hostem ducitur. Is, qui exercitum ducit, dux
exercitus est. Dux imperat, milites parent. Dux exercitui imperat,
exercitus duci suo paret, nam dux ab exercitu timetur.
“Et in Germania et in Britania magni exercitus Romani sunt, qui
contra exercitus hostium pugnant. Milites exercituum Romanorum bona
arma ferunt. In Achaia et in Gallia pauci milites Romani sunt, nam
Graeci et Galli, qui eas provincias incolunt, iam exercitibus nostris
VI Ferre = portare VII Barbarus = neque romanus neque graecus VIII Germaniam incolere = In Germania habitare IX Una pars (<parts) / duae partes X Patria nostra = terra patrum nostrorum XI Unus exercitus / duo exercitūs
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .
75
80
85
90
95
parent, in exercitibus Romanis etiam multi Graeci et Galli militantXII.
Neque Graeci neque Galli hostes Romanorum sunt.”
Iulia: “Ubi habitat Aemilius?” Iulius: “Aemilius in castris non
procul a fine imperii habitat. Milites Romani non in oppido, sed in castris
habitant. Nullae feminae, nulli pueri in castris habitant, nam neque
feminae neque pueri militare possunt. Viri soli arma ferre atque militare
possunt. Castra oppidum militum est. Circum castra vallum longum et
altum est.”
Marcus: “Quam altus est vallum castrorum?” Iulius: “Vallum
castrorum Romanorum prope decem pedes altum est. Quattuor portaeXIII
per vallum in castra ducunt. Inter duas portas via lataXIV est, quae castra
in duas partes dividit.”
Marcus: “Quam lata est illa via?” Iulius: “Illa via centum pedes
lata est, id est latior quam via Appia atque prope tam lata quam Tiberis
flumen.
“Dum milites Romani in castris ambulant neque Germanos timent,
magnus numerus hostium castra petit. Romani hostes armatos accurrere
vident atque arma sumunt, alii portas castrorum claudunt, alii vallum
ascendunt. Germani castra oppugnantXV. Romani castra defendunt.
Milites Romani pila in Germanos iaciunt. Illi autem pila in castra iacere
non possunt, quod vallum nimis altum est, neque vallum ascendere
possunt, quod Romani vallum pilis et gladiis defendunt.
“Romani portas castrorum aperiunt atque in hostes excurruntXVI.
Barbari perterriti milites nostros ad se venire vident, arma ad terram
XII Militare = milites esse. XIII Porta = ostium magnum XIV ‘Latus’ ut amplus est XV Oppugnare ↔ defendere XVI Ex-currere
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .
100
105
110
115
120
iaciunt, in magnas silvas fugiunt.
“Miles Romanus, qui hostem armatum venire videt, non ab eo
fugit, sed armis se defendit. Milites Romani fortes sunt. Milites fortes
hostem non timent neque fugiunt, sed hostem oppugnant. Aemilius,
avunculus vester, miles fortis est.
“Circum imperium Romanum multi hostes sunt. Castra et oppida
nostra ab hostibus oppugnantur, sed milites nostri, qui fortriores sunt
quam hostes, provincias nostras atque patriam nostram ab hostibus
defendunt.”
Marcus: “Germani quoque patriam suam defendunt.” Ilulius: “Sed
patria nostra pulchior est quam illorum! Atque Germani homines barbari
sunt!”
Marcus: “Num arma Germanorum tam bona sunt quam
Romanorum?” Ilulius: “Minime! Scutum Germanorum non satis
magnum est, pilum nimis longum et grave est. Germanus pilum suum
procul iacere non potest. Necesse est pilum breve et leve esse, nam pilum
grave procul iaci non potest. Itaque pilum nostro brevius et levius est
quam Germanorum. Pilum illorum longius et gravius quam nostrum est.
“Milites Romani bene pugnant, quod pila eorum brevia et levia,
non longa et gravia ut Germanorum sunt.”
GRAMMATICA LATINA
Declinatio quarta.
‘Exercitus, exercitūs’ declinatur hoc modo (declinatio quarta):
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .
125
130
135
140
Sing. Plur.
Nominativus: exercitus exercitūs
Accusativus: exercitum exercitus
Genitivus: exercitus exercituum
Dativus: exercitui exercitibus
Ablativus: exercitu exercitibus
Ut ‘exercitus, exercitūs’ declinatur ‘manus, manūs’. ‘Exercitus’
vocabulum masculinum est, ‘manus’ femininum (unus exercitus, una
manus).
Adiectivum.
Gladius longus. Gladii longi.
Hasta longa. Hastae longae.
Pilum longum. Pila longa.
‘Longus’ est adiectivum primae et secundae declinationis.
Masculinum: ‘longus, longi’ declinatur ut ‘servus, servi’. Femininum:
‘longa, longae’ declinatur ut ‘femina, feminae’. Neutrum: ‘longum,
longa’ declinatur ut ‘oppidum, oppida’-
Hoc modo declinatur haec adiectiva: albus, altus, armatus, bonus,
autem unum et triginta dies longus erat (item-que Maius, Iulius,
October). Tunc dies anni erant trecenti quinquaginta-quinque tantum.
Nunc autem numerus dierum anni est trecenti sexaginta-quinque aut
trecenti sexaginta-sex.
Dies est, dum sol in caelo est. Prima pars diei est mane. Pars diei
postrema est vesper. Dies est tempus a mane ad vesperum. Nox est
tempus a vesper ad mane. Vesper est finis fiei atque initium noctis. Mane
est finis noctis atque initium diei.
III Nunc = hoc tempore. / Tunc ↔ Nunc. IV Igitur = ergo. V Postremus = primus. VI Duodecima pars = 1/12. quarta pars = ¼. Tertia pars = 1/3. dimida pars = ½. VII Item = quoque
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T E R T I U M D E C I M U M CA P. XIII .
50
55
60
65
70
75
Dies in duodecim horas dividitur. Hora prima initium diei est.
Dies ab hora prima initium facit. Hora sexta, quae hora media inter
horam primam et horam duodecimam est, ‘meridiesVIII’ nominatur, id est
‘medius dies’. Hora sexta vel meridies diem in duas aequas partes dividit:
ante meridiem, id est tempus ab hora prima ad horam sextam, et post
meridiem, id est tempus ab hora sexta ad horam duodecimam vel
postremam. Sex horae dimida pars diedi est. Meridie sol altissimus in
caelo est.
Nocte sol non lucet, sed luna et stellae lucent. Luna ipsa suam
lucem non habet. Unde venit lux lunae? Lux lunae a sole venit. Itaque
luna non tam clara est quam sol. Sol stella clarissima est, quae et terram
et lunam luce sua illustrat. Sed tantum eae partes terrae et lunae, quae ad
solem vertuntur, luce solis illustrantur. Ceterae partes obscurae sunt.
Quum exiguaIX pars lunae tantum videtur, luna nova est. Lux lunae
novae exigua est. Die septimo post lunam novam luna dimidia videtur,
atque die quarto decimo vel quinto decimo post lunam novam luna plena
est. Quum luna non lucet, nox obscura est.
Mense Decembri noctes longiores et obscuriores sunt quam mense
Iunio. Mense Iunio dies longiores quam noctes sunt. Mense Decembri
noctes longiores quam dies sunt, dies igitur breviores quam noctes sunt.
Mense Martio noctes atque dies aequi sunt. Item mense Septembri dies
aequi sunt atque noctes.
Dies mensis primus ‘Kalendae’ nominatur. Dies primus mensis
Ianuariae ‘Kalendae Ianuariae’ nominatur. Kalendae Ianuariae dies anni
primus est atque initium anni novi. Diei primo mensis Iulii ‘Kalendae
iuliae’ nomen est. Kalendae Iuliae dies medius est inter diem anni
VIII meridies < medidies < medius dies. IX Exiguus = parvus.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T E R T I U M D E C I M U M CA P. XIII .
80
85
90
95
100
primum et postremum. Kalendae Iuliae dies anni medius est.
Dies tertius decimus post Kalendas ‘Idus’ nominatur. ‘Idus
Ianuariae’ dies tertius decimus mensis Ianuarii est. Item ‘Idus Februariae’
dies tertius decimus mensis Februarii est. ‘Idus Martiae’ autem non dies
tertius decimus, des dies quintus decimus mensis Martii est, nam mense
Martio (item-que mensibus Maio, Iulio, Octobri) Idus non dies tertius
decimus, sed dies quintus decimus post Kalendas est.
Dies nonus ante Idus ‘Nonae’ dicitur. ‘Nonae Ianuariae’ igitur dies
quintus mensis Ianuarii est, item-que ‘Nonae Februariae’ dies quintus
Februarii est. Sed ‘Nonae Martiae’ dies septimus mensis Martii est.
Inter Kalendas et Idus Ianuaris undecim dies sunt. Inter Kalendas
et Idus Martias tredecim dies sunt. Quindecim dies mensis dimidius est
(sed dimidiumX Februarii est quattuordecim dies tantum).
Dies octavus ante Kalendas Ianuarias, qui ‘ante diem octavum
Kalendas Ianuarias’ dicitur, dies anni brevissimus est. Ante diem
octavum Kalendas Iulias (id est dies octavus ante Kalendas Iulias) dies
anni longissimus est. Ante diem octavum Kalendas Apriles dies aequus
est atque nox. Is dies ‘aequinoctium’ nominatur. Item ante diem octavum
Kalendas Octobres aequinoctium dicitur, nam eo quoque die nox aequa
est atque diesXI.
Tempora anni quattuor sunt: aestasXII et hiemsXIII, ver et
autumnus. Aestas est tempus a mense Iunio ad Augustum. Hiem est
tempus a mense Decembri ad Februarium. Mensis Iunius initium aestatis,
December initium hiemis est. Tempus a mense Martio ad Maium est ver.
Tempus a mense Septembri ad Novembrem autumnus dicitur. Ver a
X Dimidium = dimidia pars XI dies aequus est atque nox = dies tam longus est quam nox. XII Una aestas (<aestats) / duae aestates XIII una hiems / duae hiemes
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T E R T I U M D E C I M U M CA P. XIII .
105
110
115
120
125
mense Martio initium facit. Autumnus a mense septembri incipitXIV.
Aestate dies longi sunt, sol lucet, aer calidusXV est. Aestas tempus
calidum est. Hiems tempus frigidum est. Hieme non solum imber, sed
etiam nix de caelo cadit. Imber est aqua, quae de nubibus cadit. Nix
frigidior est quam imber. Hieme montes et campi nive operiuntur. Vere
campi herba nova operiuntur et arbores foliis ornantur. Autumno folia de
arboribus cadunt et terram operiunt. In germania et hiemes et aestates
frigidiores sunt quam in Italia. Ianuarius mensis anni frigidissimus est.
Iulius mensis anni calidissimus est. Aestae multi homines Romam
relinquunt atque villas suas petunt.
Cur aestas calidior est quam hiems? Aestas calidior quam hiems
est, quod aestate sol altior in caelo est quam hieme. Quando sol
altissimus in caelo est? Meridie ante diem octavum Kalendas Iulias sol
altissimus in caelo est.
Cur sol clarior est quam luna? Sil clarior quam luna est, quod luna
ipsa suam lucem non habet, sed sole illustratur. Cur nox obscura est? Nox
obscurua est, quod sol nocte non lucet. Quando sol in caelum ascendit?
Hora prima sol in caelum ascendit. Dies ab hora prima incipit.
Quando folia de arboribus cadunt? Autumno folia de arboribus
cadunt. Quando nox et dies aequi sunt? A. d.XVI VIII. Kal. Apr. et a. d.
VIII. Kal. Oct. nox aequa est atque dies. Ii dies aequinoctia dicuntur.
Quot anni sunt duo saecula? Duo saecula sunt ducenti anni.
Dies anni brevissimus est ante diem octavum Kalendas Ianuarias.
Mane initium diei est. Diei primo mensis Kalendae nomen est. Annus
novus a Kalendis Ianuariis, id est a die primo Ianuarii, incipit. Mense
XIV Incipere = initium facere XV aut “caldus” XVI a. d. = ante diem.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T E R T I U M D E C I M U M CA P. XIII .
130
135
140
145
Iunio dies longi sunt. Mensis Iunius triginta dies habet. Numerus dierum
Iunii triginta est. Diebus primis mensium nomina sunt: Kalendae
Kalendae Decembres. Ab iis diebus menses incipiunt.
GRAMMATICA LATINA
Declinatio quinta.
‘Dies, dies’ (et meridies) declinantur hoc modo (declinatio quinta):
Sing. Plur.
Nominativus: dies dies
Accusativus: diem dies
Genitivus: diei dierum
Dativus: diei diebus
Ablativus: die diebus
Numerus vocabularum, quae hoc modo declinantur, exiguus est.
‘Dies’ et ‘meridies’ vocabula masculina sunt. Cetera vocabula quintae
declinationis feminina sunt.
Superlativus.
A. d. VIII. Kal. Iul. dies longissimus est.
A. d. VIII. Kal. Ian. dies brevissimus est.
‘Longissimus’ et ‘brevissimus’ superlativi sunt. Superlativus: -
issimus.
Alia exempla: altíssimus, clarissimus, calidissimus, frigidissimus,
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T E R T I U M D E C I M U M CA P. XIII .
150
improbissimus.
Aetna est mons atissimus Siciliae. Alpes montes Europeae
altissimi sunt. Quum luna plena est, lux eius clarissima est. Tempus anni
calidissimum est aestas. Tempus anni frigidissimum est hiens. Medus
servus Iulii improbissimum est.
Comparativus Superlativus
longus longior longissimus
brevis brevior brevissimus
clarus clarior clarissimus
altus altior altissimus
calidus calidior calidissimus
frigidus frigidior frigidissimus
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M Q U A R T U M D E C I M U M CA P. XIV.
5
10
15
20
NOVUS DIES
Nox est. Familia dormit. Villa Iulii obscura et quieta est. Marcus
quietus in lecto suo cubatI. Marcus bene dormit. Quintus dormire non
potest, quod caput et pes ei dolent. Brachium quoque Quinto dolet. Itauqe
Quintus non dormit, sed vigilat.
Cubiculum, in quo Marcus dormit, parvum est. Cubiculum Quinti
quoque parvum est. UtrumqueII cubiculum parvum est. UterqueIII puer in
cubiculo parvo cubat. Num uterque puer dormit? Minime. Alter puer
dormit, alter vigilat. Alter ex duobusIV pueris valetV, alter aegrotat. Uter
puer aegrotat, Marcus-ne an Quintus? Quintus aegrotat, Marcus valet.
In cubiculo Marci aer frigidus est, nam fenestra eius aperta est.
Marcus fenestra aperta dormit. Fenestra cubiculi Quinti clausa est. Altera
es duabus fenestris aperta est, altera clausa. Cur Quintus fenestra clausa
cubat? Quintus fenestra clausa cubat, quod aeger est.
Ecce gallus canit: “ejem, ejem, ejem... Co-co-co-co!” Marcus
oculos non aperit neque se movet. Quintus, qui oculis apertis iacet, se in
lecto convertit. Puer dormiensVI gallum canere non audit, sed puer
vigilans gallum audit. Gallus canens novum diem salutat.
Quintus fenestram aspiciens caelum videre non potest, quod
fenestra clausa est. Quintus Davum vocat. Davus in cubiculum intrans
I Cubare = iacere II Utrumque cubiculum = et cubiculum Marci et Quinti III Uterque puer = et Marcus et Quintus IV Duo pueri / ex duobus pueris V Valere ↔ aegrotare VI Dormiens = qui dormit
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M Q U A R T U M D E C I M U M CA P. XIV.
25
30
35
40
45
puerum interrogat: “Quomodo pes tuus se habet hodieVII?”
Quintus respondet: “Pes meus male se habet. Neque pes tantum,
sed etiam caput et brachium dolent. O, quam longa nox est! Sed iam
mane est, nam gallus canit.” Quintus rursus gallum canentem audit.
Servus fenestram aperiens caulum aspicit, cuius magna pars iam clara est.
Quintus: “Da mihi aquam, Dave!” Davus Quinto aquam in poculo
dat. Puer aquam bibit. Davus Quintum in lecto iacentem relinquit atque
in cubiculum Marci abit. Marcus adhucVIII dormit. Servus ad puerum
dormientem adit eum-que excitat. Quomodo servus puerum excitat?
Servus in aurem pueri dormientis magna voce clamat: “Marce! Mane
est!” Marcus oculos aperiens servum apud lectum stantem videt.
“Hora prima est, Marce”, inquitIX Davus, “Surge eX lecto!”
Marcus e lecto surgit. Iam Marcus non in lecto cubat, sed ante lectum
stat. Marcus Davum aquam afferreXI iubet: “Affer mihi aquam, serve!”
Servus Marco aquam frigidam affert et “Ecce aqua”, inquit, “Lava faciem
et manus! Facies et manus tuae sordidae sunt!” Marcus primum manus
lavat. Deinde faciem lavat. Davus: “Non solum os, nasum oculos-que,
sed etiam aures lava!”.
Marcus se defendens “Sed aures”, inquit, “In facie non sunt!”
Davus: “Tace puer!” Incuit Servus: “Non solum faciem sed totum caput
lava” Marcus aures lavat. Iam non facies solum, sed totum caput eius
purum est. Caput et utraque manus pura sunt.
Cur Marcus non totum corpus lavat? Marcus non tous corpus, sed
manus et caput solum lavat, quia aqua frigida est. Mane Romani faciem
VII Hodie = hoc die VIII Adhuc = ad hoc tempus, etiam nunc IX Inquit = dicit X ‘ex’ ante a e i o u h, ‘e’ vel ‘ex’ ante ceteras literas XI Afferre < ad-ferre
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M Q U A R T U M D E C I M U M CA P. XIV.
50
55
60
65
70
et manus aqua frigida lavant, post meridiem totum corpus lavant.
Marcus Caput et manus suas detergens Davum interrogat: “Cur
Quintus tam quietus est?” Davus respondet: “Quintus adhuc in lecto est.”
Marcus: “In lecto? Quintus ciu ante me surgere solet, adhuc dormit?
Excita eum!”
Davus: “Quintus non dormit. Fratrer tuus vigilat neque surgere
potest, quod caput ei dolet.” Marcus: “Mihi quoque caput dolet!” Davus:
“Tace, puer! Tibi neque caput neque pes dolet. Caput valens non dolet,
neque membra valentia.”
Aer frigidus per fenestram apertam in cubiculum intrat. Marcus
friget, quod corpus eius nudum est (id est sine vestimentis). Marcus
Davum fenestram claudere iubet. Davus paret. Marcus vestimenta sua a
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E X T U M D E C I M U M CA P. XVI.
5
10
15
20
MARE TURBULENTUM
Oceanus Atlanticus magnum mare est. Illud mare longum et
latum, quod inter Europam et Africam interestI, ‘mare nostrum’
appellatur a Romanis. Inter oceanum et mare nostrum est fretum
angustum, quod Africam ab Hispania dividit. Illud mare longum et
angustum, quod inter Aegyptum et Arabiam situm estII, ‘mare rubrum’
appellatur, nam aqua illius maris rubra esse dicitur.
Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod supra Italiam
situm est, ‘mare superum’ siveIII ‘Hadriaticum’ appellantur, alterum,
infra Italiam situm, ‘mare inferum’ sive ‘mare Tuscum’. Mare superum
angustius est quam mare inferum.
Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est. Quod autem
Tiberis flumen parvum est, magnae naves in Tiberi navigare non possunt.
Nullae igitur praeter parvas naves ad Romam adire possunt.
Ad Ostiam omnes naves, et parvae et magnae, adire possunt, nam
id oppidum maritimum est ac magnum portum habet. In portu Ostiae
multae naves sunt. Ostia non procul a Roma ad ostium Tiberis sita est.
‘Ostium’ sive ‘os’ fluminis dicitur is locus, ubi flumen in mare influit.
Ostia sita est in eo loco, ubi Tiberis in mare inferum influitIV.
Alia opida maritima Italiae, quae magnos portus habent, sunt
Brundisium, Arminium, Genua. Haec omnia oppida in ora Italiae sita
I Inter-esse II Situm est = est vel iacet III Sive = vel IV In-fluere
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E X T U M D E C I M U M CA P. XVI.
25
30
35
40
45
sunt. Ora sive ora maritima est finis terrae, unde mare incipit. Portus est
locus in ora maritima situs, ubi naves ad terram adire possunt. In ora
Italiae multi portus sunt. Ab omnibus terris ??? ??? in portus Italiae
veniunt. Naves multas mercesV in Italiam vehuntVI. Merces sunt eae res,
quas mercatores et tabernarii emunt ac vendunt. Tabernarii merces suas a
mercatoribus emunt ac rursus e tabernis suis vendunt.
Non merces solum, sed etiam homines navibus vehuntur. Portus
Ostiae semper plenus est hominum, qui in alias terras navigare voluntVII.
Is, qui navigare vult, adit nautam, qui bonam navem habet. Cum aer
tranquillus est, necesse est ventum oppeririVIII. Ventus est aer, qui
movetur. Cum nullus ventus supra mare flat, mare tranquillum est. Cum
magnus ventus flat, mare turbulentum est. Magnus ventus tempestas
dicitur. Tempestas mare turbatIX ac fluctus excitat, qui altiores sunt quam
naves. Nautae tempestates et mare turbulentum timent, nam magni
fluctus naves aqua implereX possunt. Tum naves et nautae in mare
mergunturXI.
Nautae nec mari turbulento nec mari tranquillo navigare volunt.
Nautae in portu ventum secundum opperiuntur, id est ventus, qui a tergo
flat. Cum ventus secundus est, naves e portu exeunt. Vela navium vento
implentur, ac naves plenis velis per mare vehuntur.
In parte navis posteriore, quae ‘puppis’ dicintur, gubernaculum
est. Nauta, qui in puppi ad gubernaculum sedet, ‘gubernator’ appellatur,
quod navem gubernat.
Quomodo navis in medio mari gubernari potest, cum gubernator
V Merx / merces VI Vehere = ferre ex alio in alium locum VII Is vult / Ii volunt (inf. Volere) VIII Opperiri = exspectare IX Turbare = turbulentum facere X Implere = plenum facere
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E X T U M D E C I M U M CA P. XVI.
50
55
60
65
70
terram non videt? Gubernator caelum aspicit: sol et stellae ei duces sunt.
Ea pars caeli, ubi sol oriturXII, oriens dicitur. Partes caeli quattuor sunt:
oriens et occidens, septentriones et meridies. Occidens est ea caeli pars,
ubi sol occidit. Meridies dicitur ea caeli pars, in qua sol meridie videtur;
pars contraria septenriones appellatur a septem stellis, quae semper in ea
caeli parte stant. Iis, qui ad septentriones navigant, oriens a dextra est, a
sinistra occidens, meridies a tergo. Oriens et occidens partes contrariae
sunt ut meridies et septentriones.
Hodie ventus secundus est. Naves multae simulXIII portum Ostiae
relinquunt. Inter eos homines, qui naves conscenduntXIV, sunt Medus et
Lydia. Medus ex Italia proficisciturXV cum amica sua. Quo Medus ire
vult? Medus, qui Graecus est, in patriam suam redire vult. Graecia non
solum ipsius patria est, sed etiam Lydiae, nam ea quoque Graeca est.
Medus et Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas se-cum
ferunt: vestimenta non multa, ornamenta Lydiae, exiguam pecuniam,
paulumXVI cibi (quod satis est ad decem dies). Praetera Lydia parvum
librum se-cum fert, quem sub vestimentis occultat.
Medus et Lydia in puppim ascendunt, unde oram Italiae
intuenturXVII. Ostia iam procul abest, homines et naves, quae in portu
sunt, oculis cerniXVIII non possunt. Navis velis plenis per mare inferum
vehitur.
Medus montem albanum, qui prope villam Iulii situs est, cernit et
“Vale, Italia!” inquit, “Valete montes et valles, campi et silvae! Ego in
XI Mergere XII Sol oritur = sol in caelo ascendit. Oriri ↔ occidere XIII Simul = uno tempore XIV Con-scendere = a-scendere XV Proficisci = abire XVI Paulum ↔ multum XVII Intueri = aspicere XVIII Cernere = videre (id quod procul abest)
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E X T U M D E C I M U M CA P. XVI.
75
80
85
90
terram multo pulchriorem — in patriam meam Graeciam!” Medus
laetatur neque iam dominum suum severum vereturXIX.
Lydia montes et colles, in quibus Roma sita est, procul cernit et
“Vale, Roma!” inquit, “non sine lacrimis te relinquo, nam tu altera patria
es mihi!” Lydia non laetatur, sed tristis est. Medus faciem Lydiae intuetur
et “Nonnes gaudes, mea Lydia”, inquit, “quod nos simul in patriam
Mede. At non possum laetari, quod omnes amicas meas, quas multas
Romae habeo, relinquo. Sine lacrimis Roma proficisci non possum.”
Oculi Lydiae rursus lacrimis implentur.
Medus Lydiam complectiturXXI atque “Deterge lacimas!” inquit,
“Ego, amicus tuus, qui te amo, te-cum sum. In patriam nostram imus, ubi
amici nos opperiuntur.”
Paulo postXXII nihil a nave cernitur praeter mare atque caelum.
Medus gubernatorem, qui in puppi sedet gubernaculum tenens,
interrogat: “Quam in partemXXIII navigamus, gubernator?” Ille respondet:
“Ad meridiem navigamus ad fretum Siculum, id est fretum angustum,
quod Siciliam ab Italia dividit. Oriens mihi a sinistra est, occidens a
dextra.”
Medus occidentem aspiciens nubes atrasXXIV procul supra mare
cernit. Simul mare tranquillum fitXXV. “Ecce nubes atrae”, inquit Medus,
“quae ab occidente oriuntur.” Nauta statim se convertit et nubes aspicit;
XIX Vereri = timere. XX Me-te cum esse = quod te-cum sum XXI Lydiam complectitur = brachia circum corpus Lydiae ponit. XXII Paulo post = brevi tempore post XXIII Quam in partem? = in quam partem? XXIV Ater =nigrum. XXV Fit = esse incipit.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E X T U M D E C I M U M CA P. XVI.
95
100
105
110
115
120
tum vela navis aspiciens exclamat: “O, dii boni! Nubes atrae ab occidente
oriuntur et ventus simul cadit! O, Neptune! Defende nos a tempestate!”
vocabulum cuiusque sententiae a parvo discipulo legitur. (In hac
sententia unum vocabulum novum inesse videtur, id est ‘fortiter’, sed qui
vocabulum ‘fortis’ iam scit, hoc vocabulum quoque intellegit, nam miles
fortis est miles, qui fortiter pugnat.)
In schola pueri non modo legere, sed etiam scribere discunt.
Quisque discipulus in tabula sua scribit eas sententias, quas magister e
libro suo recitat. Ita pueri scribere discunt. Magister discipulis imperat:
“Sumite tabulas et stilos, pueri, et scribite hanc sententiam: ‘Homo
IV Iungere ↔ dividere V Coniungere = iungere VI Varius ↔ idem VII Ita = eo modo
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E V I C E SI M U M CA P. XVIII .
50
55
60
65
70
oculos et nasum habet’.”
Quisque puer stilum et tabulam suam sumit et scribere incipit.
Num discipuli sententiam magistri eodem modo scribunt, nam Sextus
unusVIII ex tribusIX discipulis recte scribit, nam HOMO OCVLOS ET NASVM
HABET. Titus hoc modo scribit: HOMO HOCVLOS ET NASVM HABET.
Marcus autem scribit: OMO OCLOS ET NASV ABET.X Tam varie eadem
sententia a tribus pueris scribit potest!
Magister: “Date mihi tabulas vestras, pueri!” Discipuli magistro
tabulas suas dant. Magister tabulam cuiusque pueri in manus sumit
litteras-que aspicit. Quales sunt litteras Sexti? Litterae eius pulchrae sunt.
Quales sunt litterae Titi Marci? Litterae eorum foedae sunt nec aeque
magnae: aliae nimis parvae, aliae nimis magnae sunt. Magister cuique
discipulo tabulam suam redditXI, primum Sexto, deinde Tito, postremo
Marco, atque “Pulchre et recte scribis, Sexte”, inquit, “Facile est litteras
tuas legere. At litterae vestrae, Tite et Marce, legi nullo modo possunt!
Foede scribitis, pigri discipulli!” Magister Titum et Marcum severe
reprehendit.
Titus: “Certe litterae Sexti pulcherrimae sunt. Sed meae litterae
pulchriores sunt quam Marci!” Magister: “Tite et Marce! Reddite mihi
tabulas vestras!” Titus et Marcus tabulas suas reddunt magistro, qui eas
simul aspicit. Magister litteras Titi cum litteris Marcis comparat et
“Litterae vestrae”, inquit, “aeque foedae sunt: tu, Tite, neque pulchrius
neque foedius scribis quam Marcus!”
Titus: “At certe rectius scribo quam Marcus!” Magister: “Facile
est rectius quam Marcus scribere, nemo enim perversius scribere potest
VIII Unus = solus IX Ex tribus = ex tres X Marcus discipulus porrus est. XI Reddere = rursus. Dare (red-dare)
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E V I C E SI M U M CA P. XVIII .
75
80
85
90
95
quam ille! Non oportet se comparare cum discipulo stultissimo atque
pigerrimo. Compara te cum Sexto, qui rectisime et pulcherrime scribit!”
Tum se ad Marcum convertens: “O, Marce! Non modo foedissime, sed
etiam perversissime scribis! Nullo modo Latine scribere potes! Puer
pigerrimus atque stultissimus es!” Iam Marcus multo severius
reprehenditur quam Titus.
Marcus (parva voce ad Titum): “Magister me perverse scribere
dicit. Ergo litteras meas legere potest.” At magister, qui verba Marci
exauditXII, “Litteras tuas turpes”, inquit, “legere non possum, sed
numerare possum: quattuor litteras deesseXIII cerno. Aspice tabulam,
Marce: in vocabulo primo et in vocabulo postremo eadem littera H
deest.”
Marcus: “At semper dico ‘omo abet’, numquam ‘homo habet’.”
Magister: “Non semper idem dicimus atque scribimus. In vocabulo
secundo V deest, in vocabulo quarto M. Quid significant haec vocabula
‘oclos’ et ‘nasu’? Latina non sunt! In quoque vocabulo littera deest
praeter unum ‘et’, atque id vocabulum frequens et facile est! In quinque
vocabulis quattuor mendaXIV sunt. Nemos alius in tam brevi sententia tot
menda facere potesrt!” Marcus et turpiter et perverse scribit.
Magister stilo suo litteras, quae desunt, ascribitXV. Ita magister
menda discipuli corrigit. Deinde tabulam Marci rursus aspiciens
“Praeterea”, inquit, “nimis leviter scribisXVI, Marce. Difficile est has
litteras tenues cernere. Necesse est stilum gravius in cera premereXVII.”
Cera est materia, quam apes, animalia industria, faciunt. Parvi discipuli in
XII Ex-audire = audire (id quod parva voce dicitur) XIII De-esse = ab-esse XIV Mendum facere = perverse scribere XV Ascribere = ad-scribere XVI Leviter scribere “ levi manu scribere XVII Stilum premere ↔ leviter scribere
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E V I C E SI M U M CA P. XVIII .
100
105
110
115
120
cera scribunt, nam tabulae eorum cera operiuntur.
Marcus: “At non leviter scribo. Stilum graviter premo, sed haec
cera nimis dura est; itaque clare scribere non possum. Da mihi aliam
tabulam, magister! Haec cera prope tam dura est quam ferrum.” Ferrum
est materia dura, ex qua gladii et stili alia-que res multae efficiunturXVIII.
Magister Marco eandem tabulam reddens “Cera tua”, inquit, “tam
mollis est quam Sexti, qui clarissime scribit. Sume tabulam tuam et
scribe H litteram quinquies!”
Marcus quinquies H scribit: H H H H H. Tum magister eum V item
quinquies scribere iubet, sed Marcus, qui eandem literram toties scribere
non vult, v v v v scribit. Quoties Marcus V scribit? Marcus, ut piger
discipulus, non quinquies, sed quarter tantum V scribit. Deinde magister
eum totum vocabulum ‘nasum’ quinquies scribere iubet, et Marcus scribit
NASVM NASVM NASVM NASV NASV. Marcus ter NASVM et bis NASV
scribit.
Tum Titus, qui duas litteras deesse videt, hoc modo incipit:
“Magister! Marcus non...”, sed antequam Titus finem facit, Marcus
stilum durum in parte corporis eius mollissima premit. Magister autem
hoc non animadvertitXIX, nam Titus, qui Marcum metuit, nullum verbum
facitXX.
Magister: “Iam totam sententiam recte scribere!” Marcus
Interrogat: “Quoties?” Magister breviter respondet: “Semel.” Marcus
totam sententiam iterum ab initio scribere incipit: “HOMO HOCVLOS...”
Magister: “Quid significat ‘hoculos’? Illud vocabulum turpe no
intelligo!”
XVIII Ef-ficere = facere XIX Animadvertere = videre vel audire XX Verbum facere = verbum dicere
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E V I C E SI M U M CA P. XVIII .
125
130
135
140
145
Marcus: “Num hic quoque littera deest?” Magister: “Minime! Hic
non deest, at contra superest H littera! Num tu ‘hoculos’ dicis?” Marcus
ut puer improbus, magistro verba sua reddit: “Non semper dicimus idem
atque scribimus!” Magister: “Tace, puer improbe! DeleXXI ilam litteram!”
Marcus stilum vertit et litteram H delet. Simul Titus idem mendum
eodem modo corrigit in tabula sua, sed hoc magister, qui Marcum
litteram delentem aspicit, non animadvertit. Postremos Marcus “Quare”,
inquit, “nos scribere doces, magister? Non necesse est scribere posse.
Ego numquam domi scribo.”
Magister: “Num pater tuus semper domi est?” Marcus: “Non
semper. Pater meus saepe abest. Sed nunc domi est.” Magister: “Cum
pater tuus abest, epistulas ad eum scribere oportet.” Sextus: “Ego
frequentes epistulas ad patrem meum absentes scribo.” Qualis puer est
Sextus? Sextus puer probus est atque tam impigerXXII quam apis.
Marcus: “Ego ipse non scribo, sed Zenonem epistulas ad patrem
meum scribere iubeo. Zeno enim servus doctus est, qui et Latine et
Graece scribere potest. Idem servus mihi e libris Latinis recitare solet.”
Magister calamum et chartam sumit et ipse scribere incipit. Ille
enim calamo in charta scribit, non stilo in cera ut discipuli. Charta ex
papyro efficitur, id est alta herba, quae in Aegypto prope Nilum flumen
reperitur. ‘Papyrus’ vocabulum Graecum est.
Marcus magistrum scribere animadvertit eum-que interrogat:
“Quid scribis, magister?”. “Epistulam”, inquit ille, “ad patrem tuum
scribo. Breviter scribo te discipulum improbum esse.”
Marcus: “Perverse scribis! Syllaba ‘im’ superest! Dele illam
syllabam et scribe ‘discipulum probum’!” Marcus enim patrem suum
XXI Delere ↔ adscribere
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E V I C E SI M U M CA P. XVIII .
150
155
160
165
170
veretur, nam Iulius non molli virga, sed duro baculo filios improbos
verberare solet.
Magister: “Tace, puer improbissime! Nihil deleo, at contra aliud
vocabulum ascribo. Te discipulum improbum atque pigrum esse
scribo...”
“Scribe ‘discipulum probum atque impigrum’!” inquit Marcus,
neque ea verba a magistro scribenti audiuntur. Magister, qui diem in
epistula ascribere vult, discipulos interrogat: “Qui dies est hodie?” Titus:
“Hodie Kalendae Iuniae sunt.”
Magister: “Recte dicis, Tite. Kalendae sunt hodie. Ergo date mihi
mercedem!” MercesXXIII est pecunia, quam magister quoque mense a
patribus discipulorum accipit. Discipuli Kalendis cuiusque mensis
mercedem magistro suo afferre solent.
Sextus et Titus statim magistro mercedem dant. Marcus autem
mercedem se-cum non habet. Magister, antequam epistulam signat, pauca
verba ascribit. “Quid nunc scribis?” interrogat Marcus. “Scribo te
mercedem ad tempus non afferre”, respondet magister, atque epistulam
signatXXIV anulum suum in cera imprimensXXV.
GRAMMATICA LATINA
Adverbium.
Marcus, qui puer stultus est, stulte respondet.
Aemilius, qui miles fortis est, fortiter pugnat.
‘Stultus’ adiectivum est, ‘stulte’ adverbium est. Item ‘fortis’
adverbiorum sunt. ‘Rectissime’, ‘pulcherrime’, ‘perversissime’,
‘turpissime’ superlativi adverbiorum sunt. Comparativus: -ius.
Superlativus: -issime (-ime).
XXV Imprimere = in-premere XXVI Longe = procul
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
5
10
15
20
MARITUS ET UXOR
Iulius cum oxore sua in peristylo ambulat. Uxor eius est Aemilia.
Iulius maritus Aemiliae est. Maritus et uxor columnas et signa peristyli
ambulant. Tectum peristyli altis columnis sustinetur, inter quas tria
pulchra signa stant: unum Iunonis, alterum CupidinisI, tertium Veneris.
Iuno et Venus deae sunt. Cupido filius VenerisII et Martis est, quamquam
Venus Martis coniuxIII non est, sed alterius dei, cuius nomen est
Vulcanus. Venus enim mala uxor est, quae multos alios deos amat praeter
maritum suum Vulcanum. Mars et Vulcanus sunt filii Iuonis et IovisIV;
Iuno enim coniux Iovis est. Sed Iuppiter malus maritus est, qui multas
deas amat praeter Iunonem, coniugem suam. Nemo deorum peiorV
maritus est quam Iuppiter, neque ullaVI dea peior uxor quam Venus est.
Inter omnes deos deas-que Iuppiter pessimus maritus est atque Venus
pessima uxor.
Matres familias Iunonem invocant, nam Iuno dea matronarumVII
est. Amantes Venerem et Cupidinem invocant, nam Venus et Cupido
amorem in cordibus hominum excitare possunt. Cupido enim deus
amoris est. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris atque
pulchritudinis est. PulchritudoVIII Veneris ab omnibus laudatur.
I Cupido Cupidinis II Venus Veneris III Coniux = uxor (< coniugere) una coniux / duae coniuges IV Iuppiter Iovis V Malus → peior → pessimus VI Neque ullus = et nullus VII Matrona = femina, quae maritum habet VIII Pulchritudo (f.) pulchritudinis
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
25
30
35
40
45
Iulius maritus bonus est, qui uxorem suam neque ullam aliam
feminam amat. Certe Iulius maritus melior quam Iuppiter est! Item
Aemilia uxor bona est, quae maritum suum neque ullum alium virum
amat. Certe Aemilia uxor melior est quam Venus! Aemilia Iulium virum
optimumIX appellatX. Item Iulius uxorem suam optimam omnium
feminarum vocat. Magnus amor Iulium cum coniuge eius coniungit.
Iulius et Aemilia soli in peristylo sunt. Ubi sunt liberi eorum?
Marcus in schola est. Quintus et Iulia domi sunt. Quintus autem in lecto
iacet, Iulia cum Syra in horto est.
Iulius et Aemilia parentesXI trium liberorum sunt, duorum filiorum
et unius filiae. Liberi eorum adhuc parvi sunt. Marcus octo annos habet.
Quintus puer septem annorum est. Iulia quinque annos habet. Quintus
non tam magnus est quam Marcus neque tam parvus quam Iulia. Quintus
maior quam Iulia et minor quam Marcus est. Marcus maximusXII
liberorum est. Iulia minimaXIII liberorum est.
Ante decem annos Iulius pater familias non erat, nam tunc Iulius
neque uxorem neque liberos habebat. Iulius adulescensXIV viginti duorum
annorum erat. Aemilia matrona non erat, sed virgo septedecim
annorumXV, quae Romae apud parentes suos habitabat. Domus eorum
non procul aberat ab alia domo, in qua Iulius cum parentibus suis
habitabat. Iulius et Aemilia in eadem urbe, non in eadem domo
habitabant. In urbe Roma multae domus sunt, nam Roma maior est quam
ulla alia urbsXVI vel oppidum imperii Romani. Arminium, Ostia, Capua,
IX Bonus → melior → optimus X Vocare = appellare XI Parentes = pater et mater XII Magnus → maior → maximus XIII Parvus → minor → minimus XIV Adulescens = vir, qui nondum xxx annos habet. XV Virgo = femina, quae maritum nondum habet. XVI Urbs = oppidum maximum. Roma est urbs; Tusculum est oppidum
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
50
55
60
65
Brundisium, quamquam magna oppida sunt, omnia minora sunt quam
Roma. Brundisium oppidum minusXVII quam Roma, sed maius quam
Tusculum est. Roma urbs maxima atque pulcherrima totius imperii
Romani est.
Pater Iulii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam habebat
multas-que villas maximas et pulcherrimas possidebatXVIII praeter
domum Romanam. Pater Iulii homo divesXIX erat. Pater Aemiliae, qui
homo pauper erat, exiguam pecuniam et parvam domum possidebat.
Aemilia igitur virgo pauper erat, sed tamenXX Iulius eam amabat. Cur
Iulius, adulescens dives, virginem pauperem amabat? Quia Aemilia virgo
proba atque formosa erat. Neque Iulius amorem suum occultabat, nam
Aemiliam aperte amicam appellabat multa-que donaXXI amicae suae
dabat. Sed tamen Aemilia non Iulium amabat, sed alium virum
Romanum. Ergo Iulius miser erat et nocte male dormiebat.
Vir, qui ab Aemilia amabatur, Crassus Dives nominabatur.
Aemilia Crassum amabat, neque ab eo amabatur, quod parentes Aemiliae
pauperes erant! Ergo Aemilia quoque misera erat.
Aemila numquam Iulium salutabat, cum eum in via ambulantem
videbat, quamquam ipsa saepe a Iulio salutabatur. Iulius cotidieXXII
epistulas longas ad Aemiliam scribebat, in quibus pulchritudo eius
maxime laudabatur, atque simul cum epistulis Iulius rosas alios-que
floresXXIII pulcherrimos ad eam mittebat. Initio Aemilia epistulas Iulii
non legebat neque dono eius accipiebat, sed omnia ad eum remittebat.
Sed post paucos dies neque epistulae neque flores remitebantur. Nam, ut
XVII Maior, maius / minor, minus. Puer maior, minor. Oppidum maius, minus. XVIII Possidere = habere XIX Dives = pecuniosus XX Tamen = quamquam Aemilia pauper erat. XXI Donum = id quod datur XXII Cotidie = omni-die XXIII Unum flos / duo flores
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
70
75
80
85
90
omnes scimus, flores et verba laudantia feminas delectantXXIV.
Anno post Iulius et Aemilia maritus et uxor erant sub eodem tecto
habitantes. Iulius uxorem suam amabat atque ab ea amabatur. Num
Aemilia Iulium amabat propter pecuniam eius? Minime! Neque Iulius
Aemilia propter pecuniam amabat, nam Aemilia exiguam pecuniam
habebat.
Etiam nunc, decem annisXXV post, Iulius uxorem suam amat atque
ab ea amatur. Amor eorum nunc non minor est quam tunc.
Iulius uxorem suam osculatur et “O, Aemilia”, inquit, “mea
optima uxor! Decem anni longum tempus est, sed amor meus tempore
non minuiturXXVI. Ut tunc te amabam, ita etiam nunc te amo.
Tum Aemilia, quae verbis Iulii delectatur, “O, IuliXXVII,” inquit,
“mi optime marite! Amor meus in te hodie multo maior est quam tunc!
Tempus amorem meum non minuit — at augetXXVIII!”
Tum Iulius ridens “Verum dicis, Aemilia”, inquit, “nam tunc ego
te amabam, tu me non amabas! Ego miserrimus omnium adulescentium
eram, quod tu nunquam me salutabas, cum me videbas, quamquam ego
semper te salutabam, cum te videbam. Neque epistulas, quas cotidie tibi
scribebam, legebas, neque flores, quos tibi multos mittebam, accipiebas,
sed omnes statim ad me remittebas! Propter amorem nocte non
dormiebam — semper de te, virgine pulcherrima, cogitabam!”
Item Aemilia de illo tempore cogitans “Ego quoque”, inquit, “tunc
miserrima eram. Amabam enim aliud virum, qui me non amabat, quod
virgo pauper eram.”
XXIV Delectare = laetum facere XXV Decem annis (abl.) = post decem annos XXVI Minuere = minorem facere XXVII Iulius maritus meus est / O, Iuli! Mi marite! XXVIII Augere = maiorem facere
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
95
100
105
110
115
Iulius exclamat: “Ille vir pessimus te dignus non erat!”
Aemilia: “Recte dicis, mi Iuli. Tu solus amore meo dignus eras, tu
enim me amabas, mihi epistulas scribebas atque flores mittebas,
quamquam pecuniam nullam habebam. Certe non propter pecuniam me
amabas, Iuli! At nunc te solum neque ullum alium virum amo! Femina
beataXXIX sum, quod maritum bonum habeo, et quia nos tres liberos
habemus atque cum magna familia in villa magnificaXXX habitamus, quae
familia nostra digna est. Hoc peristylum magnificum, hae columnae, hoc
tectum, haec signa, hi flores — haecXXXI omnia cotidie me delectant! O,
quam beati hic sumus, Iuli!”
Iulius: “Est ut dicis, Aemilia. Decem anni anteXXXII apud parentes
nostros habitabamus, ipsi parentes nondum eramus neque familia
habebamus. Tu et parentes tui pauperes eratis, in exigua domo habitabatis
neque ullam villam habebatis, sed tamen ego te amabam...”
Aemila: “Quare ego, virgo pauperrima, a te, adulscente
divitissimo, amabar, Iuli?”
Iulius Aemiliam osculans “Tu a me amabaris”, inquit, “quod
pulcherrima eras omnium virginum Romanarum, prope tam pulchra
quam ipsa Venus, dea amoris atque pulchritudinis!”
Aemilia: “Num hodie minus pulchra sum quam tunc eram?”
Iulius faciem uxoris intuens “Certe”, inquit, “matrona tam pulchra
es quam virgo eras, mea Aemilia. Omnes pulchritudinem tuam laudant.”
Tum iterum eam aspiciens: “At minus gracilisXXXIII es quam tunc! Eo
enim tempore gracilior eras quam hoc signum Veneris.”
XXIX Beatus ↔ miser XXX Magníficus = magnus et pulcher XXXI Haec = hae res XXXII Decem anni (abl.) ante = ante decem annos XXXIII Gracilis = tenuis
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
120
125
130
135
140
Aemilia signum Veneris Aspicit, cuius corpus gracilius atque
minus est quam ipsius. “Certe tam gracilis hodie non sum”, inquit, “sed
quare me crassiorem fieri putas?”
Iulius ridens respondet: “Quia nunc cibum meliorem edis quam
tunc edebas!”
Aemilia: “Id quod nunc edo neque melius neque peius est quam id
quod apud parentes meos edebam.”
Iulius: “Ergo plus edis quam tunc, Aemilia!”
Postremo Aemila “Certe plus edo quam solebam”, inquit, “at non
plus quam opus estXXXIV. O, quam stultus es Iuli! Nonne intellegis non
modo amorem nostrum, sed etiam familiam tempore augeri? Num opus
est plus dicere?”
Pulchritudo donum Veneri est. Liberi dona Iunonis sunt.
GRAMMATICA LATINA
Tempora verbi.
Tempus praesens et praeteritum.
Mane est. Sol lucet. Omnes vigilant, nemos dormit. Aves canunt...
Ante paucas horas nox erat. Tunc sol non lucebat, sed stellae
lucebant. Nemo vigilabat, omnes dormiebant. Nulla avis canebat...
Tempus praesens (nunc): est, lucet, vigilat, dormit, canunt.
Tempus praeteritum (tunc): erat, lucebat, lucebant, vigilabat,
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.
145
150
155
160
dormiebat), erat. Praeteritus pluralis: -bant (vigilabant, lucebant,
canebant, dormiebant), erant.
Exempla: Ante decem annos Iulius adulescens erat, qui Romae
habitabat. Tunc Iulius et Aemila apud parentes suos habitabant neque
maritus et uxor erant.
Iulius: “Ante decem annos ego adulescens eram, tu virgo eras. Ego
apud parentes meos habitabam, tu apud parentes tuos habitabas.”
Aemilia: “Ego et parentes mei in domo exigua habitabamus. Tu et
parentes tui in domo magnifica habitabatis. Nos pauperes eramus, vos
divites eratis.”
Singularis Pluralis
Persona prima: habitabam habitabamus
Persona secunda: habitabas habitabatis
Persona tertia: habitabat habitabant
Passivum:
Iulius Aemiliam amabat = Aemilia amabatur a Iulio.
Iulius: “Tu a me amabaris, Aemilia, ego a te non amabar. Ego te
parentes mei numquam a te salutabamur, quamquam tu et parentes tui a
nobis salitabamini!”
Singularis Pluralis
Persona prima: amabar amabamur
Persona secunda: amabaris amabamini
Persona tertia: amabatur amabantur
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M CA P. XX.
5
10
15
20
PARENTES
Puer aut puella minor quam septem annorum ‘infans’ dicitur. Iulia,
quae septem annos nondum habet, adhuc infans est, sed Marcus, qui
plures quam septem annos habet, iam infans non est. ParvulusI infans,
qui nondum ambulare potest, in cunis iacere solet. Cunae lectulus infantis
est. Infans multas horas dormit non solum nocte, sed etiam die. Longus
somnus enim infanti tam necessarius est quam cibus. Infans neque somno
neque cibo carere potest. Quomodo infans, qui nihil dicere potest, cibum
postulatII? Infans, qui cibo caretIII, magna voce vagitIV. Ita parvulus
infans cibum postulare potest. Tum mater accurrit atque infantem ad
pectus suum apponit. Infans lacV matris bibit. Parvulus infans, cui dentes
nulli sunt, non pane, sed lacte vivit.
Si mater infantem suum ipsa alereVI non potest aut non vult, infans
ab alia muliere alitur, quae ei in loco matris est. Mulier, quae alienumVII
infantem alit, ‘nutrix’ appellatur. Multi infantes Romani non a matribus
suis, sed a nutricibus aluntur. Multae matres Romanae infantes suos ipsae
alere noluntVIII.
Ante quinque annos Iulia parvula infans erat, quae in cunis
iacebat. Tunc Aemilia infantem in cunis habebat. Nunc autem Aemilia
I parvulus = parvus II postulare = poscere III cibo carere = sine sibo esse, cibum non habere IV vagire = plorare (ut infans) V lac (n.) lactis VI alere = cibum dare VII alienus ↔ suus VIII nolunt (<ne volunt). = non volunt.
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M CA P. XX.
25
30
35
40
45
parbulo infante caret. Cunae eius vacuae sunt.
Sed post paucos menses novus infans in cunis erit. Aemilia rursus
parvulum infantem habebit neque cunae eius vacuae erunt. Tum Iulius et
Aemilia quattuor liberos habebunt. Aemilia laeta cunas infantis movebit
ac parva voce “Laralaliiii... lalala... laaaaaalalalaaaaa... lililaaaaa”
cantabit. Pater infantem suum in manibus portabit neque eum minus
amabit quam mater. Pater et mater infantem suum aeque amabunt.
Anno post pater et mater ab infante suo appellabuntur. Aemilia
autem non ‘mater’ appellabitur, sed ‘mamma’ neque Iulius ‘pater’, sed
‘tata’ appellabitur, quod infans nomina ‘patris’ et ‘matris’ dicere non
poterit. Infans igitur parentibus suis dicet: “Mamma, mamma! Tata, tata!”
Neque solum prima verba, sed etiam primos gradus faciet infans. Initio
pater eum sustinebit atque manu ducet, sed moxIX infans solus ambulare
incipiet neque a patre sustinebitur neque manu ducetur. Infans ambulans
a parentibus laetis laudabitur. Simul infans plura verba discet et mox
recte loqui poterit.
UtraX infantem Aemiliae alet, mater-ne an nutrix? Infans Aemiliae
a matre aletur. Aemilia ipsa infantem vagientem ad pectus suum apponet.
Infans lac matris bibet, non nutricis. Deinde Aemilia infantem in cunas
imponet. Vesperi duae ancillae cunas cum infante dormienti in cubiculum
parentum portabunt. Cunae enim a duabus ancillis portabuntur, quod
quattuor manus cunas melius tenere possunt quam duae. Ancillae cunas
ante lectum parentum ponent. Si infans bene dormiet neque vagiet,
parentes quoque bene dormient neque ab infante vagienti e somno
excitabuntur.
IX Mox = brevi tempore post X uter? Utra? Utrum? Ex duobus (duabus)
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M CA P. XX.
50
55
60
65
Iulius adhuc in peristylo cum uxore sua colloquiturXI. Aemilia
fessa in sella considit. Maritus et uxor iam non de tempore praeterito, sed
de tempore futuro colloquuntur. SermoXII eorum est de rebus futuris.
Iulius, qui iam intellegit Aemiliam rursus infantem exspectare, “O,
Aemilia!” inquit, “Mox parvulum filium habebimus.”
Aemilia: “Filium? Iam duos filios habemus. Ego alteram filiam
habere volo, plures quam duos filios noloXIII! Cur tu filium habere visXIV,
Iuli? Nonne tu laetus eris, si filiolamXV habebis? Num parvulam filiam
minus amabis quam filium?
Iulius: “ProfectoXVI laetus ero, si alteram filiam habebo. Neminem
magisXVII amabo quam parvulam filiam.”
Aemilia: “Non verum est quod dicis! Iam filios tuos magis amas
quam filiolam tuam Iuliam. Marcum et Quintum saepe laudas, sed Iuliam
raro laudas, quamquam puella bona est. Vos viri filios tantum habere
vultis, filias non amatis!” Aemilia surgit atque gradum adversus ostium
facit.
Iulius: “Mane hic apud me, Aemilia!”
Aemilia alterum gradum ad ostium versus facit, tum incerta
consistit.
Iulius: “Noli discedere! Te-cum colloqui volo.”
Aemilia non discedit, sed apud maritum manet. Maritus et uxor
colloqui perguntXVIII. Ecce sermo eorum:
XI col-loqui < cum-loqui XII sermo (m.) sermonis XIII nolo (<ne-volo) = non volo XIV volire = 2ª pers. Sing. XV filiola = parva filia XVI profecto = certe XVII magis ↔ minus XVIII pergere = desinere
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M CA P. XX.
70
75
80
85
90
Iulius: “Nos viri non filios tantum, sed etiam filias habere
volumus. Certe vos mulieres amorem in liberos vestros apertius
ostenditis, quod rarius ab iis disceditis; sed amor noster in filios filias-
que, quamquam minus aperte ostenditur, tamen minor non est.”
Aemila: “Multae matres saepe ab infantibus suis discedunt, at ego
semper apud infantem meum manebo! Numquam ab infante meo
discedam! Si infans aeger erit, ego ipsa eum curabo atque tota nocte apud
eum vigilabo, nemo enim infantem aegrum tam bene curare potest quam
Marcus: “Minime! Titus et Sextus perverse scripserunt atque mali
discipuli fuerunt, neque a magistro laudati sunt. Ego solus laudatus sum.”
Iulius: “Num omnes eandem sententiam scripsistis?”
Marcus: “Certe eandem sententiam omnes scripsimus, sed ego
solus recte scripsi — ut iam dixi.”
XIII Tabella = tabula parva. XIV Scripsit < scribsit.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N U M E T V I C E S I M U M CA P. XXI.
125
130
135
140
145
Iam Iulius, qui Sextum et Titum discipulos industrios atque
prudentes esse scit, Marco non credit. Marcus patrem suum fallere non
potest, nam difficilius est virum fallere quam mulierem! Iulius, qui
interea tabellam in manus sumpsitXV, “Mentiris, Marce!” inquit, “Hoc
manu tua scriptum non est. Falsa sunt omnia quae dixisti!”
At Aemilia “Qua de causa”, inquit, “Marcum falsa dixisse putas?
Quare dubitas id quod Marcus nobis narravit? Turpe est filio suo non
credere!”
Sed antequam Iulius ad haec respondere potest, aliquis ianuam
pulsat. Quis est, qui pulsat? vide capitulum, quod sequitur!
GRAMMATICA LATINA
Tempora verbi (praeteritum perfectum et imperfectum).
Iulia ululat. Cur Iulia ululat? Iulia ululat, quod Marcus eam pulsavit. ‘Pulsavit’ praeteritum perfectum est. PRAETERITUM PRAESENS Iulia cantabat... Marcus eam pulsavit... Nunc Iulia ululat.
‘Cantabat’ praeteritum imperfectum est. ‘Pulsavit’ praeteritum
perfectum est. Imperfectum: -bat, -bant cet. (vide cap. XIX). Perfectum –
(v)it, -(v)erunt cet.
Exempla:
Imperfectum: ambulabant, erat, iacebat, dormiebat, sedebat,
tenebat, lacrimabat.
XV Sumpsit > sumsit.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N U M E T V I C E S I M U M CA P. XXI.
Iulius: “Fortasse Sextus a patre suo verberabitur.” Iulius Sextum
fortasse a patre suo verberatum iri dicit. Marcus: “Sextus non
verberabitur, at laudabitur a patre suo.” Marcus Sextum non verberatum
iri, sed laudatum iri dicit. Iulius: “Cras responsum meum magistro
tradetur.” Iulius responsum suum cras magistro traditum iri dicit.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
5
10
15
20
PUER AEGROTUS
Quintus, qui aeger in cubiliI suo iacet, iterum atque iterum se
convertit neque dormire potest, sive in latere dextro cubat sive in latere
sinistro. Quintus igitur e cubili surgere conatur, sed cum solum pede
dextro tangit, pes denuoII dolere incipit. Puer territus pedes suos nudos
intuetur et “Quidnam hoc est?” inquit, oculos late aperiens, “Pes dexter
multo maior est quam pes laevusIII!” Quintus miratur, quia pedes, qui
heri pares erant, hodie tam impares sunt. Tum puer aegrotus in cubili
recumbitIV et oculos claudit. Villa tranquilla est, nullus sonus ab ulla
parte auditur, etiam aves, tempestate subita territae, in horto silent.
At subito silentium clamore et strepitu maximo rumpitur, nam
Marcus in cubiculo suo, quod iuxta cubiculum Quinti situm est, magna
voce clamat et forem manibus pedibus-que percutit. Quintus mirans
Marcum hoc tempore in cubiculo suo esse, Syram vocat; quae continuoV
ad puerum aegrotum accurrit.
Syra: “Quid est, Quinte? Non dormis?”
Quintus “Num tu miraris me dormire non posse? Nonne audis
illum clamorem et strepitum? Quare Marcus ita clamar ac forem tam
valdeVI percutit?”
I Cubile = lectus II Denuo = rursus (de-novo) III Laevus = sinister IV Recumbere ↔ surgere V Continuo = statim VI Valde = valide
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
25
30
35
40
45
Syra: “Noli hoc mirari: Marcus forem frangereVII conatur, quod
aliterVIII e cubiculo exire non potest. Sed cur tristis es? Num pes tibi
adhuc dolet?”
Quintus pedem sibi dolere ait: “Pes mihi valde dolet, propter
dolorem nec dormire nec surgere possum.”
Syra: “Quid? Num e lecto surgere conatus es?”
Quintus: “Certe surgere conatus sum, sed necesse fuit continuo
recumbere, ita pes dolebat. Intuere pedes meos, Syra! Compara eos!
Antecuam de arbore cecidi, pares erant pedes, at nunc pes dexter multo
maior est pede laevo. Pes dexter plane aeger est.”
Syra: “Ego non miror pedem tuum aegrotate, quod de tam alta
arbore cecidisti; at miror te crus non fregisse. Facile os cruris frangere
potuisti.”
“Quis scit? Fortasse os fractum est, nam pedem vixIX movere
possum sine doloribus”, inquit Quintus atque flereX incipit.
Syra: “Ossa tua omnia integra sunt. Noli flere! Puer Romanus sine
lacrimis dolorem patiXI debet.”
Quintus: “Non fleo propter dolorem, etsiXII dolorem gravem
patior. Tristis sum, quod hic solus cubare debeo, dum alii pueri foris sunt.
Consolare me, Syra! Conside hic iuxta cubile meum et loquere mecum!”
Syra iuxta cubile ad latus Quinti laevum considit puerum-que
aegrotum consolatur: “Noli tristis esse, quod hic iaces! Laetare te non
inclusum esse in cubiculo sicut Marcum!”
VII Frangere = rumpere (aliquid durum) VIII Aliter = alio modo IX Vix = prope non X Flere = lacrimare XI dolorem fati = dolorem ferre. XII Et-si = quamquam
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
50
55
60
65
Quintus: “At Marcus non aegrotat nec dolores patitur.”
Syra: “Certe non aegrotat, sed tergum ei dolet.”
Quintus: “Num Marcus ververatus est? Cur inclusus est in
cubiculo? Quidnam factum est, postquam Marcus domum rediit? Omnia
ignoro. Dum hic solus iaceo, nihil noscere possum, etsi omnia scire
cupioXIII.”
Syra: “Narrabo tibi omnia, quae facta sunt: Frater tuus hodie sine
comite in scholam ivit...”
Quintus: “Nonne Medus eum comitatus est?”
Syra: “Medus heri e villa fugit — credo quia amicam suam, quae
Romae habitat, videre cupivit.”
Quintus: “Quomodo Medus, qui vix umquam Romae fuit, puellam
Romanam noscere potuit?”
Syra: “Nescio quomodo, sed certo scio eum feminam novisseXIV,
nam saepe de ea locutus est. Nihil difficile est amanti, ut aiunt.
“Medus igitur Marcum hodie comitari non potuit. NuperXV
Marcus solus domum rediit, sed pater filium suum vix cognovit neque
eum osculatus est sicut solet, nam Marcus non modo umidus erat, quod
in imbre ambulaverat, sed etiam sordidus atque cruentus, humi et a Sexto
pulsatus erat. Pueri enim in via pugnaverant: primum Sextus Marcum
pulsaverat, tum Marcus et Titus Sextum pulsaverant Dominus, postquam
hoc audivit, Marcum severe reprehendit.”
Quintus: “Quid dixit mater?”
Syra: “Mater tua non aderat, sed paulo post intravit. Eo tempore
XIII Cupere = velle XIV Pret. Noscere XV Nuper = Paulo ante
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
70
75
80
85
90
95
Marcus iam lavatus erat et vestem mutaverat, domina eum sordidum
atque cruentum non vidit. Marcus se bonum discipulum fuisse et a
magistro laudatum esse dixit, etsi re vera in schola dormiverat neque
magistrum recitare audiverat. Praetera Marcus in hac re peior ceteris
pueris non fuerat, nam omnes dormiverant: magister non pueris, sed sibi
ipsi recitaverat! Postremo Marcus litteras pulchras, quas Sextus
scripserat, matri ostendit — et se ipsum eas scripsisse dixit! Tam turpiter
Marcus mentitus est!”
Quintus: “Quomodo Marcum mentitum esse scis atque eas litteras
a Sexto scriptas esse?”
Syra: “Quia nomen ‘Sexti’ in tabella scriptum erat. Marcus
tabellam inter pugnam mutaverat! Et paulo post tabellarius advenit...”
Quintus: “Nuper aliquem ianuam villae percutere et canem valde
latrare audivi. Iam intellego quod ille strepitus significavit. Tum subito
magna voce clamavit aliquis. Quidnam ille clamor subitus significavit?”
Syra: “Tavellarius clamavit, quod canem ianitoris veritus est,
neque sine causa, nam canis eum momordit et vestem eius scidit!”
Quintus: “Quomodo canis vinctus tabellarium mordere et vestem
eius scindere potuit?”
Syra: “Id nescio, sed ianitorem canem solvisse credo — vel non
vinxisse. Certo scio tabellarium a cane morsum esse, nam ipsa vestem
eius scissam et cruentam vidi. Profecto ille canis lupo ferocior est!”
Quintus: “Ego canem ianitoris non vereor neque umquam ad eo
morsus sum.”
Syra: “Hoc non miror, nam canis te saepissime vidit; sed ille
tabellarius numquam adhuc a cane nostro visus est. Canis te novit, illum
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
100
105
110
115
ignorat.XVI”
Quintus: “Canis non solum me novit, sed etiam diligit, nam multa
ossa ei dare soleo. Sed quid tabellarius attulit?”
Syra: “Tabellarius epistulam attulit, in qua magister scripserat
Marcum discipulum pigerrimum fuisse et foede scripsisse. Tum Marcus,
qui primo omnia negaverat, se mentitum esse fassus est.”
Quintus: “Nonne rubebat, quod illud fecerat?”
Syra: “Nescio, nam ego in atrio non aderam.”
Quintus: “Non aderas? Quomodo absens omnia, quae ibi facta et
dicta sunt, noscere potuisti? Num tu ad fores auscultavistiXVII, Syra?”
Syra se auscultavisse negat: “Profecto non auscultavi. Sed
forteXVIII post forem stabam, cum Marcus intravit. Non potui non audire
sermonem eorum, etsi audire nolebamXIX.”
Quintus: “At non opus erat ibi manere neque aurem ad forem
admovere! Num hoc quoque forte factum est? Certe auscultavisti, Syra!
Aliter haec omnia noscere non potuisti. Noli hoc negare! Fatere!”
Syra tandem se ad forem auscultavisse fatetur.
Quintus: “Ego te non reprehendo, nam ipse facta Marci noscere
cupio. At Marcum reprehendo! Nonne pater eum verberavit?”
Syra: “Magister eum iam bis verberaverat, itaque dominus eum
denuo verberare noluit et in cubiculo inclusit. Sed facile est fratrem
reprehendere, dum ipse hic in molli cubili iaces. Num tu ipse semper
bonus discipulus es?”
XVI Novisse ↔ ignorare XVII Auscultare = audire conari XVIII Forte ): nescio quare, sine causa. XIX Nolebam = non volebam
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
120
125
130
135
140
Quintus: “Certe meior sum fratre meo. Heri magister me laudavit,
quia pulchre recitaveram et recte scripseram.”
Syra: “Num tu solus pulchre recitaveras et recte scripseras?”
Quintus: “Minime. Omnes praeter Marcum heri laudatis sumus,
quia pulchre recitaveramus et recte scripseramus. Marcus autem
reprehensus est.”
Syra: “Cur Marcus heri laudatus non est? Num vos pulchrius
recitaveratis et rectius scripseratis quam ille? Marcus vobis stultior non
est!”
Quintus: “At certe pigrior est nobis! Ego fratrem meum bene novi
neque ullum factum eius ignoro. Sed miror eum iam quietum esse.”
Quintus auscultans nullum sonum e cubiculo marci audit.
Syra: “Fortasse Marcus iam forem fregit atque e cubiculo fugit.”
Quintus: “Id fieri non potest. Ego Marcum in cubili suo quiete
dormire puto. Sed iam satis de Marco locuti sumus.”
GRAMMATICA LATINA
Tempora verbi.
Praeteritum pluscuamperfectum.
Marcus umidus est, quod in imbre ambulavit.
Marcus umidis erat, quod in imbre ambulaverat.
‘Ambulavit’ praeteritum perfectum est. ‘Ambulaverat’ praeteritum
pluscuamperfectum est.
Pluscuamperfectum desinit in –erat, quod ad infinitivum perfecti
sine –isse iuguntur.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.
necavit! Eas omnes fabulas saepe audivi. Iam vero neque de hominibus
neque de bestiis audire cupio. Narra mihi fabulam de aliquo feroci
monstro — cui caput bestiae, corpus autem hominis est, et quod homines
vivos vorat! Talem fabulam audire cupio!”
Syra: “At tale monstrum te terrebit, mi Quinte.”
Quintus: “Nullum monstrum me terrebit! Noli putare me puerum
I Agnus = parvula ovis II Trahere, tractum esse III Regere = gubernare IV Altus ↔ humilis
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.
25
30
35
40
45
timidumV esse. Timor monstrorum puero Romano non convenit.”
Syra: “Audivisti-ne fabulam de Theseo et Minotauro? Eam
fabulam tibi narrabo.”
Tum Syra fabulam de Theseo et Minotauro sic narrare incipit:
“In instula Creta olimVI vivebat terribile monstrum, nomine
Minotaurus, cui caput tauri, corpus viri erat. Minotaurus in magno
labyrintho habitabat, unde exire non poterat, quamquam portae labyrinthi
patebantVII omnes.”
Quintus: “‘Quid est labyrinthus’?”
Syra: “Labyrinthus est magnum aedificium, quod frequentibus
muris in multas partes dividitur. Nemo, qui in tale aedificium semel
intravit, rursus illinc exire potest, etsi portae patent. Labyrinthus ille, in
quo Minotaurus inclusus tenebatur, a Daedalo, viro Atheniensi,
aedificatus erat. Qui iam antequam ex urbe Athenis ad Cretam venit,
multa aedifica magnifica aedificaverat.
“Minotaurus nihil praeter homines vivos edebat. Itaque multi
adulescentes virgines-que AthenisVIII ad Cretam mittebantur, quo omnes
in labyrintho a monstro illo ferocissimo vorabantur. Navis, qua
Athenienses illucIX vehebantur, semper vela atra habebat, nam eo colore
mors significatur.”
Quintus: “Qua de causa tot Athenienses ad mortem certam
mittebantur?”
Syra: “Minos, qui tunc Cretam regebat, paucis annis ante magno
exercitu Athenas oppugnaverat atque post brevem pugnam urbem
V Timidus = qui timet VI Olim = multis annos ante VII Patere = apertum esse VIII Athenis = ex urbe Athenis
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.
50
55
60
65
70
expugnaverat. Tum rex Minos, cupidus auriX atque sanguinis, non modo
magnam pecuniam, sed etiam homines vivos ab Atheniensibus
postulaverat. Rex enim Atheniensibus inimicissimus erat, quod filius eius
nuper ab iis necatus erat.”
“Eo tempore vir fortisimus atque gloriaeXI cupidus, nomine
Theseus, Athenis vivebat. Qui nuper Athenas venerat neque ibi fuerat,
cum urbs a Minoe rege expugnata est. Theseus, qui iam patrem
Minotauri, taurum album, necaverat, novam gloriam quaerens
Minotaurum ipsum quoque necare constituit. Itaque una cum ceteris
adulescentibus virginibus-que Atheniensibus ad Cretam profectus est. Ibi
continuo exiens e nave ad regem Minoem adiit, qui eum in labyrinthum
duci iussit.
“Minos autem filiam virginem habebat, cui Ariadna nomen erat.
Quae cum primum Theseum, adulescentem pulcherrimum, conspexit,
admavitXII eum atque constituit eum servare.
“Ariadna igitur, antequam Theseus in labyrinthum intravit, ad eum
accessit et “Contra Minotaurum”, inquit, “ego tibi auxilium ferre non
possum...” “Dii”, inquit Theseus, “mihi auxilium ferent contra illum.
Hodie certe Minotaurum occidam atque cives Athenienses ab illo
monstro terribili servabo. Bona arma gero. Ad pugnam paratus sum. Hoc
gladio multos homines et bestias saevasXIII iam occidi — Minotaurum
illum, qui neque homo neque bestia est, non horreo!” Tum Ariadna “Hoc
non dubito”, inquit, “Sed quomodo exitum labyrinthi postea reperies?
Nemo per se viam e labyrintho ferentem inter tot muros reperire potest.
IX Illuc = ad illum locum X Cupidus = qui cupi / cupidus auri = qui aurum cupit XI Gloria = magna laus XII Ad-amare = amare incipere XIII Saevus = ferox
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.
75
80
85
90
Ego vero tibi auxilium feram: ecce filumXIV longum a Daedalo factum,
quod tibi viam monstrabit ad exitum labyrinthi. Auxilio huius fili hucXV
ad me redibis.” Haec dicens Ariadna Theseo filum longum dedit.
“OpperireXVI me hic ad portam!” inquit Theseus, “Noli timere. Ego
mortem non timeo. Sine timore mortis contra hostem patriae eo. Brevi
huc redibo, neque sine te, Ariadna, in patriam meam revertar. Illuc te
mecum ducam, neque umquam postea te relinquam! Hoc tibi
polliceorXVII!”
“Tum Theseus, filum Ariadnae post se trahens, in labyrinthum
intravit sine moraXVIII Minotaurum in medio labyrintho stantem petivit,
quem post brevem pugnam gladio suo occidit. Deinde filum Ariadnae
sequens exitum labyrinthi facile repperit. Ita Theseus et se ipsum et cives
suos a monstro saevissimo servavit.
“Haec sunt, quae de Theseo et Minotauro narrantur.”
Quintus: “Num is finis narrationis est? Nimis brevis fuit narratio
tua. Perge narrare de Theseo et Ariadna! Nonne Ariadna Theseum secuta
est?”
Syra: “Theseus e labyrintho exiens “Minotaurus occisus est”,
inquit, “Laetamini, cives mei! Sequimini me ad portum! Ibi navis mea
parata ad navigandum est.” Tum Ariadnam ad portam opperientem
Athenas!” Ariadna, quae nihil magis cupiebat, “Parata sum ad
fugiendum”, inquit atque sine mora navem Thesei conscendit. Tum
Theseus navem solvit et cum filia regis ad insulam Naxum navigavit. Ibi
XIV Filum = linea tenuis XV Huc = ad hunc locum XVI Opperire! = exspecta! XVII Polliceri = promitere XVIII Sine mora = continuo XIX Et tu = etiam tu
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.
95
100
105
110
115
vero Theseus Ariadnam nocte dormientem relinquit, atque ipse ad
patriam suam profectus est. Mane Ariadna e somno excitata amicum
suum in litore quaesivit neque eum repperit. Puella miserrima ab humili
litore in altum saxum ascendit, unde prospiciensXX in mare navem Thesei
procul conspexit. Tum, etsi vox eius nullo modo a Theseo audiri poterat,
Ariadna amicum suum fugientem vocavit: “Theseu! Theseu! Revertere
ad me!” — neque ullum responsum ei redditum est praeter vocem ipsius,
quam dura saxa reddiderunt. Brevi navis e conspectuXXI eius abiit neque
ullum velum in mari huc et illuc currens multis cum lacrimis capillum et
vestem scindebat, sicut homines, qui maerentXXII, facere solent. Ita
maerebat virgo miserrima, quae a viro, quem ante omnesXXIII amaverat,
sola relicta erat inter feras insulae sicut agnus timidus inter saevos lupos.
Neque veroXXIV vorata est Ariadna, nam postea Bacchus deus eam
admavit atque a feris servavit.”
Quintus: “Sed quare Theseus Ariadnam ita deseruitXXV?”
Syra: “Tales sunt viri, mi puer. Montes auri feminis pollicentur,
tum vero promissa obliviscuntur atque feminas sine nummo deserunt.
Quis tam facile promissum obliviscitur quam vir, qui feminam amavit?
Ego quoque olim a viro pulcherrimo, qui mihi prope omnia pollicitus
erat, deserta sum, etsi nullum alium virum ante eum amaveram. Noli vero
arbitrari me sicut alias feminas cupidam pecuniae atque ornamentorum
viro improbo credidisse, ego enim illi viro credebam, quia eum vere
amabam. Etiam nunc maereo propter amorem illus viriXXVI.”
Quintus: “Obliviscere illius viri improbi, qui te tam turpiter
XX Pro-spicere = ante se aspicere XXI E(x) conspectus = ab oculis XXII Maerere = tristem esse XXIII Ante omnes = magis quam omnes alios XXIV Neque vero = sed non XXV Deserere = relinquere XXVI Amore illus viri = amor in illum virum
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.
120
125
130
135
140
deseruit!”
Syra: “Id facile dictu est. Neque tamen facile est amoris sui
oblivisci. Sed hoc tu nondum intellegis, mi Quinte. Redeo ad narrationem
fabulae, quam prope oblita sum, dum de aliis rebus loquor.
“Theseus, postquam Ariadnam ita deseruit, ad patriam suam
navigavit. Interea Aegeus, pater Thesei, Atheniensium rex, a saxo alto in
mare prospociebat. Brevi navis filii in conspectum venit, sed navis
revertens eadem vela atra, quivus Athenis ad Cretam profecta erat,
gerebat, nam Theseus vela mutare oblitus erat. Itaque Aegeus, qui
mortem Thesei eo colore significari putabat, sine mora de saxo se in mare
iecit. Corpus eius mortuum postea ab ipso filio maerenti quaesitum in
litore repertum est. Illud mare, in quo Aegeus mortem petiverat, a nomine
regis ‘mare Aegaeum’ appellatum est.
“Post mortem regis Aegei, filius eius Theseus rex Atheniensium
factus est. Qui multos annos Athenas magna cum gloria rexit.”
Quintus: “Profecto nullam gloriam habet ille, qui amicam deseruit
et causa mortis patris fuit!”
Syra: “Noli oblivisci Romulum ipsum, quem regem optimum
vocamus, fratrem manu sua occidisse. Certe nemo Atheniensis Theseum
optimum regem fuisse negat.”
His verbis Syra finem narrationis facit.
GRAMMATICA LATINA
Imperativus verborum deponentium.
Laetare, pur! Laetamini, puer!
‘Laetare, laetamini’ sunt imperativi verbi deponentis ‘laetari’.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.
Medus (ad Lydiam): “In patriam meam proficiscar. Comitare me,
Lydia! Proficiscere mecum! Hoc pollicere mihi! Obliviscere Romae!
Osculare me!” (Ad nautas): “Iam proficiscimini, nautae! Ventus secundus
est. Intuemini caelum! Laetamini! Obliviscimini tempestatum.”
Iulius: “O, Marce! Hae litterae a Sexto scriptae sunt. Noli id
negare! Fatere!”
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
5
10
15
20
DAEDALUS ET ICARUS
Quintus: “Quid fecit Minos, postquam Theseus cum filia eius
fugit? Nonne rex eos fugientes persecutus estI?”
Syra: “Certe rex Theseum et Ariadnam nave persecutus est, sed
navis Thesei nimis velox fuit. Minos, quamquam velociter navigabat,
tamen Theseum, qui velocius navigabat, consequi non potuit. Tum rex
iratus Daedalum, qui filium, quo Theseus servatus erat, confeceratII et
Ariadnae dederat, in labyrintho includi iussit una cum filio eius Icaro, sed
pater et filius mirabili modo e labyrintho fugerunt. Cras tibi narrabo de
fuga eorum, hodie tempus non habeo. Iam plus quam horam consumpsi
in narrando.” Syra surgit et sellam suam a lecto removet.
Quintus: “Quid? Putas-ne te tempus melius consumere in
auscultando ad fores? An satis temporis habes ad auscultandum, ad
narrandum non habes? Non oportet in media fabula finem narrandi
facere: quoniamIII maiorem fabulae partem iam narravisti, partem
relinquam quoque narrare debes. Ego paratus sum ad audiendum.”
Syra iterum sella iuxta lectum locat et “Ergo”, inquit, “relinquam
fabulam tibi cupido audiendiIV narrabo, sed brevis ero in narrando.
“Daedalus in labyrintho inclusus cum filio suo intra muros errabat
neque exitum invenireV poterat, quamquam ipse labyrinthum
I Per-sequi = (fugientem) sequi | persecutum esse = qui persequi II Con-ficere = facere III Quonian = quia IV Cupidus audiendi = qui audire cupit V Invenire = reperire
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
25
30
35
40
45
aedificaverat. Quoniam igitur aliae viae omnes clausae erant, ille vir
audaxVI per aera effugere constituit. Icarus autem, qui consiliumVII patris
adhuc ignorabat, humi consedit et “Fessus sum”, inquit, “ambulando in
hoc labyrintho vel in hoc carcere, quem ipse nobis aedeficavisti, pater.
Ipsi hinc effugere nullo modo possumus, neque quisquamVIII nos in
fugiendo iuvare poterit, sicut Ariadna Theseum iuvit, nam ante omnes
portas milites locati sunt. HaudIX longum tempus nobis reliquum est ad
vivendum, nam cibus noster paeneX consumtus est. Ego iam paene morus
suum. NisiXI dii nos iuvabunt, numquam vivi hunc locum relinquemus.
O, dii boni, auxilium ferte nobis!”
“Daedalus vero “Quid iuvat deos invocare”, inquit, “dum hic
quietus sedes? Qui ipse se iuvare non vult, auxilium deorum non meret.
At noli timere! Ego consilium fugae iam excogitavi. Etsi clausae sunt
aliae viae, una via adhuc nobis patet ad fugiendum. Aspice illam aquilam,
quae in magnum orbemXII supra carcerem nostrum volat. Quis tam liber
est quam avis, quae supra montes valles-que, flumina maria-que volare
potest? Quin aves caeli liberas imitamur? Minos, qui terrae mari-que
imperat, dominus aeris non est. Per aera evolabimus e labyrintho! Hoc
consilium meum est. Nemo nos per aera volantes persequi poterit.” “Ego
quidemXIII volare cupio”, inquit Icarus, “at alae necessariae sunt ad
volandum. Quoniam autem dii alas nobis non dederunt, volare non
possumus. Homines sumus, non volucresXIV. Nemos nisi deusXV naturam
suam mutare potest. Volucres natura volare possunt, homines, qui alis
VI Audax = audens VII Consilium = id quod constitutum est. VIII Quisquam = ullus homo IX Haud = non X Paene = prope XI Nisi = si non XII Orbis → orbem XIII Quidem = certe XIV Volucris = avis XV Nisi deus = praeter deum
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
50
55
60
65
70
carent, non possunt.” Tum Daedalus “Quid ego facere non possum?”
inquit, “Profecto arte mea ipsa natura mutari potest. Multas res mirabiles
iam confeci, quae artem meam omnibus ostendunt, non solum aedificia
magnifica sicut hunc labyrinthum, sed etiam signa, quae se ipsa movere
possunt velutXVI homines vivi. Alas quoque conficere possum,
quamquam opus haud facile est.” “Audax quidem est consilium tuum”,
inquit Icarus, “sed omne consilium fugiendi me delectat, atque tu
consilium, quid semel excogitavisti, perficereXVII soles.” “Profecto
consilium meum perficiam”, inquit Daedalus, “Ecce omnia habeo, quae
necessaria sunt ad hoc opus: pennas, ceram, ignem. Igne ceram
molliamXVIII, tum cera molli pennas coniungam et in umeris figam.”
“Daedalus igitur arte mirabili sibi et filio suo alas ingentesXIX
confecit ex penis, quas cera coniunxit et in umeris eorum fixit. Postquam
finem operis fecit “Opus iam perfectum est”, inquit, “Ecce exemplum
artis meae novissimum. Volucres quidem non sumus, sed volucres imitari
possumus in volando. Vento velocius volabimus, nulla avis nos consequi
poterit.”
“Icarus autem cupidus volandi alas suas huc illuc movit, neque se
supra humum levare potuit. “Alae me sustinere non possunt”, inquit ille,
“Doce me volare, pater!” Statim Daedalus se alis levavit et “Nisi alas
recte moves”, inquit, “volare non potes. Imitare me! Haud difficilis est
ars volandi. Move alas sursum deorsumXX hoc modo!” Ita pater filium
artem volandi docuit velut avis pullos suos. Tum puerum osculans “Iam
parati sumus ad volandum”, inquit Daedalus, “sed antequam hinc
evolamus, hoc te moneo: vola post me in medio aere inter caelum et
XVI Vel-ut XVII Per-facere → perficere XVIII Molllire = mollem facere XIX Ingens = valde, magnus XX Sursum = ↑; deorsum = ↓
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
75
80
85
90
mare, nam si in infimo aere prope mare volabis, pennae aqua graves
fient, sinXXI volabis in summo aere prope caelum, ignis solis ceram, qua
pennae coniunguntur, molliet atque pennas uretXXII. Noli igitur nimis
audax esse in volando. CautusXXIII estoXXIV, mi fili! Iam sequere me!
Carcerem relinquimus — liberi sumus!”
“Haec verba loquens Daedalus cum filio sursum e labyrintho
evolavit, neque quisquam fugam eorum animadvertit nisi pastor aliquis,
qui forte suspiciensXXV eos supra caput suum velut aves magnas volantes
conspexit atque deos esse arbitratus est. Mox pater et filius Cretam
insulam relinquerunt, neque vero continuo Athenas in patriam suam
volaverunt, sed nova libertate gaudentes in magnum orbem supra mare
Aegaeum volare constituerunt. Icarus despiciensXXVI mare ingens multas-
que insulas sub se vidit. “O, quam ingens est illud mare!” inquit ille, “Et
quot parvae insulae in mari sunt!” At Daedalus “Illae insulae”, inquit,
“haud parvae sunt, quamquam parvae esse videntur. Ea insula, quae ante
nos est, Melos appellatur. Certe non tam parva est quam tibi videtur.”
Icarus: “Sed illa insula, quae nobis a sinistra est, multo maior esse mihi
videturXXVII. Quaenam est illa insula?” Daedalus: “Peloponnesus est,
Graeciae pars, neque vero insula est, sed paeninsula, id est ‘paene insula’,
nam Peloponnesus terra angusta, quae Isthmus vocatur, cum reliqua
Graecia coniungitur. Prope Isthmum Corinthus, pulcherrima urbs, sita
est, neque procul absunt Athenae, patria nostra.” “Si altius volabimus,
non solum Graeciam, verumXXVIII etiam Asiam atque paene totum orbem
XXI Sin = si autem XXII Urere = igne perdere XXIII Cautus ↔ Audax XXIV Esto = es / estote = este XXV Suspicere = sursum aspicere XXVI De-spicere ↔ su-spicere XXVII Tibi videtur = tu putas XXVIII Verum = sed
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
95
100
105
110
115
terrarumXXIX aspiciemus”, inquit puer insolensXXX atque etiam altius se
levavit. Hinc despiciens inter nubes non solum magnas Europae et Asiae
partes aspiciebat puer mirans, verum etiam oram Africae procul cernebat,
deinde suspiciens orbem solis lucentem in caelo caeruleo vidit. Statim
puer cupidus solem propius aspiciendi, quamquam pater eum monuerat,
in summum caelum ascendit...”
Quintus, qui exitumXXXI fabulae audire cupit, interrogat: “Quid
tum acciditXXXII?”
Syra: “Tum factum est id quod necesse erat accidere: ignis solis
propinquiXXXIII ceram, qua pennae coniunctae et fixae erant, mollivit
atque pennas ussit. Icarus, brachia nuda in aere movens, in mare cecidit
et mersus est, antequam pater ei auxilium ferre potuit. Nam Daedalus
primum post se respiciensXXXIV filium suum non viderat, tum despiciens
pennas paene ustas in mari natantes conspexit atque puerum iam mersum
esse intellexit. Postea Daedalus semper se ipse accusabat, quod alas
conficiendo filio suo mortem attulerat.
“Ea maris Aegai pars, in qua Icarus mersum erat, a nomine eius
‘mare Icarium’ appellatum est. Item insula propinqua, in cuius litore
corpus pueri inventum estXXXV, ad hunc diem ‘Icaria’ vocatur.
“Ecce omnem fabulam habes de puero insolenti, qui libertatem
quaerens mortem invenit. Iam tempus dormiendi est. Nonne fessus es
longas fabulas audiendo?”
Quintus: “Longe quidem narravisti, etsi te breviter narraturam esse
XXIX Orbis terrarum = omnes terrae XXX Insolens = nimis audax XXXI Exitus = finis XXXII Accidit = factum est XXXIII Propinquus ↔ longinquus XXXIV Re-spicere ↔ pro-spicere XXXV Inventum esse ← invenire
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
120
125
130
135
140
promiseras; neque tamen fessus sum audiendo, nam fabula illa mirabilis
non longa esse mihi videtur. Ex omnibus fabulis, quas umquam audivi,
haec fabula de fuga Daedali et Icari me maxime delectavit, etiam magis
quam fabula illa de filio Solis, qui currum patris regere conatus item de
summo caelo cecidit, quod ab orbe solis stulte aberraveratXXXVI. Semper
valde delector tales fabulas mirabiles audiendo.”
Syra: “Ego quoque delectata sum narrando illas fabulas, non modo
quod ipsae per se pulcherrimae esse mihi videntur, sed etiam quia exitus
fabularum homines insolentes optime monent. Talis enim est hominum
natura et quidem maxime puerorum. Non delectandi causa tantum, verum
etiam monendi causa narratur fabula de filio Daedali, nam quod illi puero
accidit, idem cuique puero accidere potest, nisi patri suo paret. Noli
Icarum imitari, mi Quinte! Semper cautus esto! Sed haud necesse est te
hoc monere, nam certe id quod heri tibi accidit, postquam in arborem
ascendisti nidos quaerendi causa, magis te monet quam ulla fabula.”
His verbis puerum monens Syra tandem narrandi finem facit.
Qui summus volat in caelo, cadet infimus ille!
GRAMMATICA LATINA
Gerundium.
Syra plus temporis ad narrandum non habet, nam plus quam
horam in narrando consumpsit. Ergo finem narrandi facit.
‘Narrandum’ gerundium appellatur. Gerundium in loco infinitivi
ponitur atque eodem modo declinatur quo ‘oppidum’ (nisi quod deest
nominativus):
XXXVI Ab-errare
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.
145
150
155
Acussativus: narrandum
Genetivus: narrandi
Dativus et ablativus: narrando
Exempla:
Alae ad volandum necessariae sunt. Syra semper parata est ad
monendum. Cibus necessarius est ad vivendum. Ariadna ad fugiendum
parata erat. Quintus paratus est ad audiendum.
Milites barbari cupidi pugnandi sunt, Romani fortes sunt in
pugnando. Ovidius librum de amando scripsit, qui appellatur “Ars
amandi”.
Pueri discendi causa in scholam eunt. Discipulus, cupidus novam
linguam discendi, industrius est legendo, in loquendo, in scribendo.
Discipulus piger tempus ad scribendum non habet.
Cap. XVII est de computando. Cap. XVIII de legendo et de
scribendo est. Ars scribendi difficilis est. Quomodo pueri scribere
discunt? Pueri scribere discunt scribendo.
Scribere scribendo, dicendo dicere disces.
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
5
10
15
20
DE REBUS RUSTICIS
Quid facit pater familias post meridiem? Primum dormit, tum
ambulat, deniqueI lavatur. Iulius igitur, postquem unam horam dormivit,
ambulatum exit. Iam desiit imber, aves rursus in horto canunt. Dominus
huc et illuc in horto suo amoenoII ambulat, deinde exit in agros, qui
hortum cinguntIII.
In agris frumentum est vere et aestate. Autumno frumentum in
agris non est, nam mense Augusto frumentum metitur atque ex agris
vehitur. Deinde agri arantur et novum frumentum seriturIV. Qui agros
arant atque frumentum serunt et metunt agricolae appellantur. Agricola
est vir, cuius negotium est agros colere.
Agricola arans post aratrum ambulat. Aratrum est instrumentum,
quo agri arantur. Arator duos validos boves, qui aratrum trahunt, prae seV
agit.
Quomodo agricola frumentum serit? Agricola semen manu spargit.
Ex parvis seminibus, quae in agros sparsa sunt, frumentum provenit.
Quomodo metitur frumentum? Frumentum falce metitur. Falx est
instrumentum, quo agricola metit. Quo instrumento agricola serit?
Agricola, qui serit nullo instrumento utitur praeter manum suam.
Agricola, qui arat, aratro utitur, qui metiut, falce utitur, qui serit, manu
sua utitur.
I Denique = postremo II Amoenus = pulcher III Hortum cingere = circum hortum esse IV Serere ↔ metere
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
25
30
35
40
45
Deus agricolarum est Saturnus, qui olim rex caeli erat, sed
postquam a Iove, filio suo, e caelo pulsus est, in Italiam venit, ubi eam
reagionem, quae Latium appellatur, optime rexit, LatinosVI-que, homines
ut tunc erant barbaros et indoctos, agros colere docuit.
Ager, qui multum frumenti alias-veVII fruges ferre potest, fertilis
esse dicitur. Italia terra fertilis est, sed tamen magna Italiae pars non
aratur neque ullas fruges fert praeter herbam. In iis locis oves et porci et
boves pascuntur, nam multo facilius est pecusVIII pascere quam
frumentum serere et metere, atque pretium pecoris maius est quam
pretium frumenti. Praetera homines lana ovium utuntur, ex qua
vestimenta efficiuntur. Itaque qui pecus pascit, plus pecuniae facit quam
qui agros colit. Servi, qui pecus in campos agunt ad pascendum, pastores
vocantur.
Cur frumentum tam parvi pretii est? Ita est, quia magna copiaIX
frumenti ex Africa in Italiam importatur. SolumX Africae fertilissimum
est, nisi aqua caret, sed multis in locis Africae parumXI aquae est, pluvia
enim res rar est in Africa. Itaque necesse est agros aqua fluminum
irrigare; neque vero agri, qui procul a fluminibus absunt, ita irrigari
possunt. Agricolae, qui agros prope Nilum colunt, non modo aestate, sed
etiam hieme metunt. Aegyptii bis ter-ve in anno metere possunt,
Aegyptus enim terra omnium fertilissima est, quod solum eius aqua Nili
fluminis irrigatur.
Agri Iulii, qui prope montem Albanum siti sunt, satis fertiles sunt
neque solum frumentum, sed etiam vites ferunt. Ii agri, in quibus vites
V Prae se = ante se VI Latini = homines qui Latium incolunt VII Alias-ve = vel alias VIII Pecus = oves, porci, boves IX Magna copia = multum X Solum = terra, humus XI Parum = non satis
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
50
55
60
65
70
sunt, vineae dicuntur. Vineae Iulii altis mutis cinguntur. Fruges vinearum
sunt uvae, e quibus vinum efficitur.
Iulius, qui nuper ex urbe in praediumXII suum Albanum venit, huc
et illuc in agris et in vineis suis ambulat. Supra eum est mons Albanus,
infra lacus Albanus, qui villis magnificis cingitur. Nulla in parte Italiae
tot et tantaeXIII villae videntur quam in Latio et maxime circum illum
lacum amoenissimum. Ne in Campania quidemXIV, in regione illa
fertilissima circum Capuam urbem sita, plures villae inveniuntur,
quamquam multi Romani ibi villas possident; nam plurimi Romani in
villis suburbanisXV prope ipsam Romam habitare volunt. Itaque his locis
plurimae villae sunt.
Iulius aspicit agricolas, qui in agris et in vineis opus faciunt,
gaudens quod ipsi, ut domino diviti, non necesse est in agris laborare.
Iulius, quamquam nullo modo opus agricolarum sordidum indignum-ve
esse existimatXVI, sicut alii domini Romani, tamen se prae agricolis
beatum esse putat. Neque enim laborat dominus, sed quiescitXVII, cum in
praedio suo est. RusXVIII quietum et amoenum eum delectat. In urbe
Iulius semper in negotio est, sed ruri in otio cogitat de negotiis urbanis.
Itaque Iulius, qui otium ruris valde amat, cum primum confecta sunt
negotia urbana, in praedium suum suburbanum proficiscitur.
Agri Iulii non a domino ipso coluntur, sed a colonis. Colonus est
agricola, qui non suos, sed alienos agros pro dominoXIX absenti colit.
Colonus pro frugibus agrorum mercedem domino solvere debet.
XII Praedium = nilla cum agris XIII Tantus = tam magnus XIV Ne = non / ne quidem = etiam non XV Sub-urbanus = sub urbe ( ): prope urbem) situs XVI Existimare = putare XVII Laborare ↔ quiescere XVIII Rus = agri, campi, silvae XIX Pro domino = in loco domini
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
75
80
85
90
95
Coloni Iulii sunt agricolae validi, qui industrie laborant omnes-que
mercem ad diem solvere solent. Hoc autem anno unus e colonis
mercedem nondum solvit. Iulius illum colonum in agro conspiciens “Huc
accede, colone!” inquit. Iulius imperat, ut colonus accedat, deinde eum
interrogat: “Quare mercedem, quam ter quater-ve iam a te postulavit,
nondum solvisti? MilleXX sestertius mihi debes. Solve eos!” Iulius colono
imperat, ut mercedem solvat.
Colonus pallidus et tremens prae timoreXXI loqui non postest.
Iulius: “Audis-ne? Impero tibi, ut mille sestertios mihi solvas.
Quin respondes?”
Colonus: “Nulla est mihi pecunia. Ne nummum quidem habeo.”
Iulius: “Nisi hic et nunc mercedem debitam solvis, servis meis
imperabo, ut te in carcerem mittant. Iam tres menses exspecto, ut illa
pecunia mihi solvatur. Patientia mea iam finita est.”
Colonus ad pedes domini se proicitXXII eum-que orat, ut
patientiam habeat: “Patientiam habe, domine! Noli a me postulare, ut
tantam pecuniam statim solvam. Intra tres quattuor-ve menses omnia
accipies. Noli me e domo ea rapere! Octo liberi mihi sunt, quos ipse
curare debeo. Cura infantium multum temporis magna-que patientiam
postulat.”
Iulius: “Quid? Uxor a te postulat, ut tu pro matre infantes cures?
Ita-ne infantes suos neglegitXXIII? Profecto matris officium est infante
curare. Tu vero cura, ut agri bene colantur et pecunia debita ad diem
solvatur!”
XX Mille = M XXI Prae timore = propter timorem XXII Pro-icere (pro-iicere) < pro-iacere XXIII Neglegere ↔ curare
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
100
105
110
115
120
Colonus: “Uxor mea officium suum nullo modo neglegit nec solet
postulare, ut ego infantes curem, sed hoc tempore infantes suos ipsa
curare non potest, quia aegrotat. Noli me ab uxore aegrota rapere! Per
omnes deos te oro! Sine me domum discedere ad uxorem dolentem,
quare intra paucos dies novum infantem exspectat.” Miser colonus ad
pedes domini iacens orat, ut dominus se discedere sinat.
Iulius autem colono imperat, ut taceat atque surgat, tum
“Quoniam”, inquit, “uxor tua aegrotat, abi domum. Primum cura, ut uxor
et liberi valeant, tum vero labora, ut pecuniam intra tres menses solvas!”
Postquam ille laetus abiit, Iulius alios agricolas, quos in vineis
laborantes invenit, de rebus rusticis interrogat, primum de frumento, tum
de vitibus, denique de pecore.
Iulius: “Quomodo vineae se habent hoc anno?”
“Optime”, inquit unos ex agricolis, “Aspice hanc vitem: plurimae
uvae inter folia videntur. Tantus numerus uvarum magnam vini copiam
nobis promittit, atque vinum huius anni optimum futurum esse existimo.”
Iulius: “Qua de causa sic existimas?”
Agricola: “Quod sol calidus iam duos menses prope cotidie lucet a
mane usque ad vesperum. Nihil enim vineis est quam sol et calor.”
Iulius: “Neque vero calor solis ipse per se efficit, ut vinum bonum
fiat. Vites bene curare oportet. Itaque vos moneo, ut industrie in vineis
laboretis. Hoc est quod de vineis scire voluit. Quale erit frumentum?”
“Non ita bonum”, inquit alter agricola, “nam solum nimis
siccumXXIV est nec arte irrigari possunt agri, quod procul a lacu et a
flumine absunt. Imber brevis, quem hodie habuimus, agricolas valde
delectavit quidem, sed parum fuit; totius enim diei pluvia opus est. Item
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
125
130
135
140
145
herba sicca est et pecus parum cibi in campis invenit”
Iulius: “Quot oves habent pastores?”
Agricola: “Pastores prope mille oves agnos-que habere existimo,
quarum lana tam bona esse dicitur quam quae e Graecia importatur. Sed
scis-ne, domine, unam ex ovibus tui heri paene voratam esse a lupo?”
Iulius: “Ain’ tu? Quomodo lupus ovem e gregeXXV rapere potuit?”
Agricola: “Ovis ipsa e grege aberravit silvam-que petivit. Nec vero
vorata est, nam pastor eam in silva repertam vix vivam ex ore lupi
rapuit.”
Iulius: “O, pastorem pigerrimum, qui officium suum ita neglexit!
Pastoris officium est curare, ne oves e grege aberrent neveXXVI silvam
petant. Ego vero curabo, ne ille pastor officium neglegat!”
Agricola: “Noli nimis severus esse. Haud credo illum pastorem
prae ceteris pigrum esse.”
Iulius: “Recte quidem dicis. Pigri enim atque neglegentes sunt
omnes. Numquam laborant, semper quiescunt!”
Agricola: “Certe pastores non tam industrie laborant quam
agricolae. Nobis quidem otium quiescendi nullum datur, nec opus est nos
monere, ut industrie laboremus neve quiescamus.”
Iulius: “Noli putares opus pecus pascendi atque curandi ceteris
operibus rusticus facilius esse. Cura pecoris magnum negotium est —
non otium, sicut pigri pastores in molli herba dormientes existimare
videntur. Ego vero curabo, ne ille pastor posthac dormiat. Faciam, ut
tergum ei doleat! Arcesse eum!”
XXIV Siccus ↔ humidus XXV Grex = magnus numerus ovium, quae simul pascuntur XXVI Ne-ve = vel ne, et ne
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
150
155
160
165
170
“Opus non est”, inquit agricola, “pastorem arcessere, ecce enim
ipse cum grege suo advenit.”
Iulius se convertens pastorem conspicit, qui eo ipso tempore oves
suas prae se agens e campis revertitur. Cum primum ille prope venit,
“Nondum hora nona est”, inquit dominus iratus baculum prae se tenens,
“Putas-ne opus tuum iam finitum esse? Sed temporeXXVII ad me venis,
nam verbera meruisti!”
Pastor in humum se proiciens dominum orat, ne se verberet: “Noli
me verberare, domine! Nihil feci.”
“At propter hoc ipsum”, inquit Iulius, “verberari meruisti,
pigerrime, quod nihil fecisti! Nonne officium tuum est curare, ne oves
aberrent neve a lupo rapiantur? PrehenditeXXVIII eum, agricolae, et
tenete!” Iulius duobus agricolis imperat, ut pastorem prehendant et
teneant.
Tum vero, dum pastor perterritus verbera exspecta, oves sine
pastore relictate a via in agros aberrant frumentum-que edere incipiunt.
Agricolae hoc videntes clamant: “O, pastor! prohibeXXIX oves tuas ab
agris nostris!” — tum pastorem mittunt atque oves in agris sparsas
persequuntur.
Pastor solus cum domino relictus “Nuper dixisti”, inquit, “meum
officium esse oves prohibere, ne aberrent. Noli me ab officio prohibere!”
“Recte mones”, inquit Iulius, “Profecto nolo te prohibere, ne
officium tuum facias. Fac, ut oves ex agris agantur! Curre pastor!”
Vix haec verba finivit dominus, cum pastor quam velocissime
potest ad oves suas currit. Iulius ridens eum currentem aspicit, tum ad
XXVII Tempore = ad tempus XXVIII Prehendere ↔ mittere XXIX Prohibere = retinere
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.
175
180
185
190
195
villam revertitur. Quamquam dominus severus existimatur, tamen
inhumanus non est.
GRAMMATICA LATINA
Indicativus et coniunctivus..
Tempus praesens.
Iulius: “Intra, serve.” Dominus imperat, ut servus intret. Servus
intrat. Iulius: “Tace et audi!” Dominus imperat, ut servus taceat et audiat.
Servus tacet et audit. Iulius: “Discede, serve!” Dominus impertat, ut
servus discedat. Servus discedit.
Iulius: “Intrate, servi!” Dominus impertat, ut servi intrent. Servi
intrant. Iulius: “Tacete et audite!” Dominus impertat, ut servi taceant et
audiant. Servi tacent et audiunt. Iulius: “Discedite, servi!” Dominus
includerentur’, ‘vinciretur, vincirentur’ coiunctivi passivi sunt temporis
praeteriti. Passivum: –retur, –rentur.
Medus: “Salvus sum. Neptunus curavit, ne ego a praedonibus
necarer neve fluctibus mergerer.” Lydia: “Noli arbitrari Neptunum
curavisse, ne tu necareris neve mergereris. Nemo nisi Christus curavit, ne
nos a praedonibus necaremur neve fluctibus mergeremur.” Gubernator:
“Ego navem bene gubernando curavi, ne vos necaremini neve
mergeremini!”
Singularis: Pluralis:
Persona prima: -rer -remur
Persona secunda: -reris -remini
Persona tertia: -retur -rentur
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
5
10
15
20
ARION
Multae naves multi-que nautae prope cotidie fluctibus pereunt. In
fundo maris plurimae naves mersae iacent. Nautae vero nullis periculis a
navigando deterrenturI. “Navigare necesse est”, aiunt nautae, et
mercatores, qui ipsi pericula maris adire non audent, haec verba
adiunguntII: “Vivere non est necesse!” Mercatores, qui merces suas
magni aestimare solent, vitam nautarum parvi aestimant!
Neque vero omnes mercatores domi remanentIII, cum merces
eorum per maria vehuntur. NonnulliIV in terras longinquas navigant,
quod merces pretiosas nautis credere nolunt, sicut mercator ille Romanus,
qui eadem nave vehitur qua Medus et Lydia. Ille laetus Ostia profectus
est cum mercibus pretiosis, quas omni pecunia sua in Italia emerat eo
consilio, ut eas maiore pretio in Graecia venderet. Ita mercator se
magnum lucrum facturum esse sperabat. Iam vero ea spesV omnis
periitVI, nam in fundo maris sunt merces pretiosae, in quibus omnem
spem posuerat. Subito mercator ex divitissimo pauperrimus factus est.
Non mirum est eum tristissimum esse.
Mercator ad gubernatorem accedens multis cum lacrimis queritur:
“Heu, me miserum! Omnia, quae possidebam, iam in fundo maris sunt.
Quid faciam? Quid sperem? Quomodo uxorem et liberos alam? Ne asVII
I De-terrere II ad-iungere III re-manere IV nonnulli = haud pauci, satis multi V spes = id quod speratur VI perire VII as = quarta pars sestertii, nummus minimus
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
25
30
35
40
45
quidem mihi reliquum est — omnia amisiVIII. Heu!”
Gubernator: “Desine queri, mercator! Non enim omnia amisisti, si
uxor et liberi tui salvi sunt. Nonne liberos pluris aestimas quam merces
istas? Divitas amittere triste est, at multo tristius liberos amittere. Neque
divitiae solae efficiunt, ut homines beati sint.”
Talibus verbis nauta mercatorem miserum consolari conatur, sed
frustra, nam ille protinusIX “Noli tu me consolari”, inquit, “qui ipse
imperavisti, ut merces meae in mare iacerentur.”
Gubernator: “Iactura mercium navis servata est.”
Mercator: “Recte dicis: merces meae in mare proiectae sunt, it
navis tua salva esset.”
Gubernator: “Merces eo consilio proiecimus, ut nos omnes salvi
essemus. Iactura mercium non solum navis, sed etiam vita omnium
nostrum servata est. Merces quidem perierunt, at nemo nostrumX periit.
Ergo laetare una nobiscumXI te vitam non amisisse simul cum mercibus.
Homines felices sumus omnes.” Gubernator mercatorem miserum non
consolatur tantum, sed etiam monet, ut laetus sit.
“Vos quidem felices estis”, inquit ille, “nemo enim vestrumXII
assem amisit. Mirum non est vos laetari. At nolite me monere, ut laetus
sum, postquam omnia mihi eripuistis!XIII Laetitia vestra me non afficit.
Gubernator: “Nec quisquam nostrum tristitia tua afficitur. Semper
gaudeo, cum de liberis meis cogito, qui laetitia salire solent, cum patrem
e navigatione periculosa salvum redire vident.”
VIII amittere IX protinus = statim X nemo nostrum = nemo ex nobis XI nobis-cum = cum nobis XII nemo vestrum = nemo ex vobis XIII eripere < e-rapere
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
50
55
60
65
Mercator: “Ego quoque liberos meos amo nec eos dolore afficere
volo. Sed quomodo vivamus sine pecunia? Quomodo cibum et vestem
emam infantibus meis parvulis? O, diXIV immortales! Reddite mihi
merces!” Mercator deos precatur, ut sibi merces reddant.
Gubernator: “Frustra precaris, ut res amissae tibi reddantur.”
Mercator: “Quid ergo faciam? Ipse de nave saliam an in eadem
nave maneam vobiscumXV?” Homo perturbatusXVI se interrogat, utrum in
mare saliat an in nave remaneat.
“Sali modo!” nquit gubernator, “Nemo nostrum te prohibebit. At
certe non tam felix eris quam Arion ille, qui delphino servatus est.”
Mercator, qui Arionem ignorat, “Arion?” inquit, “Quisnam est
ille? Ne nomen quidem mihi notumXVII est.”
Gubernator: “Fabulam de Arione ignoras? O, quam ignarusXVIII
es! Arion, vir nobilis, qui in insula Lesbo natus est, tam pulchre voce et
fidibus canebat, ut alter Orpheus appellaretur. An tam ignarus es, ut etiam
Orpheus tibi ignotus sit?”
Mercator: “Minime vero. Orpheus quidem omniubus notus est. Ille
enim fidicemXIX nobilissimus fuit, qui tanta arte fidibus canebat, ut
bestiae ferae, naturam suam oblitae, accederent, ut eum canentem
audirent, ac fluvii rapidi consisterent, ne cantum eius strepitu suo
turbarent. Orpheus etiam ad inferos descendit, ut coniugem suam
mortuam indeXX reduceret... Sed perge narrare de Arione.”
Gubernator, cum omnes cupidos audiendi videat, hanc fabulam
XIV di = dii XV vobis-cum = cum vobis XVI per-turbatus = valde turbatus XVII nomen mihi notum est = nomen novi XVIII ignarus = ignorans XIX fidicem = qui fidibus canit XX inde = illinc
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
70
75
80
85
90
narrat:
“Cum Arios, nobilissimus sui temporis fidicen, ab Italia ad
Graeciam navigaret magnas-que divitias secum in nave haberet, nautae
pauperes, qui homini diviti invidebantXXI, eum interficereXXII
constituerunt. Ille igitur, cum vitam suam in periculo esse intellegeret,
pecuniam ceteras-que res suas nautis dedit, atque hoc solum eos oravit, ut
sibi ipsi parcerentXXIII. “Ecce”, inquit, “omnia, quae possideo, vestra iam
sunt. Ergo opus non est vitam quoque mihi eripere. Divitas meas habete
— parcite vitae! Permittite mihi in patriam reverti! Id solum precor.
Audite preces meas!”XXIV
“Nautae precibus lacrimis-que eius ita permotiXXV sunt, ut manus
quidem ab eo abstinerentXXVI. Sed tamen imperaverunt, ut protinus in
mare desiliret!XXVII
“Tum homo territus, cum iam de vita desperaret, hoc unum oravit,
ut sibi permitterent, ut veste ornata indutus fides prehenderet et ante
mortem carmen caneret. Id nautae, cupidi vocem eius pulcherrimam
audiendi, ei permiserunt. Ille igitur veste, quam pretiosissimam habebat,
indutus fides prehendit et in summa puppi stans carmen alta voce ad fides
cecinit. Sicut Orpheus cantu suo feras silvarum ad se alliciebat, ita tunc
Arion canendo pisces maris ad navem allexit. At subito, antequam
carminis finem fecit, in mare desiluit.
“Tum vero nova et mira res accidisse narratur: delphinus enim,
cantu allectus, repente hominem natantem dorso sustulit eum-que ita
super fluctus sublatum vexit et brevi in litore Graeciae exposuit.
XXI invidere = inimicum esse propter bonum alienum XXII interficere = necare XXIII alicui parcere = aliquem non interficere XXIV preces meae = id quod precor XXV per-movere XXVI abstinere < abs-tenere (abs = ab)
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
95
100
105
110
115
“Inde Arion protinus Corinthum petivit, ubi ad regem, amicum
suum, accessit talis, qualis delphino vectus erat, ei-que omnem rem, sicut
acciderat, narravit. Rex initio parumXXVIII haec credidit et Arionem velut
hominem falsum retineri iussit. Sed postquam nautae Corinthum
venerunt, rex eos ad seseXXIX arcessitos interrogavit, num scirent, ubi
esset Arion et quid faceret. Illi responderunt eum in Italia beate vivere,
aures animos-que hominum cantu suo delectare magnum-que lucrum
facere. Cum haec falsa narrarent, Arion repente cum fidibus et
ornamentis, cum quibus sese in mare proiecerat, iis apparuit.XXX Nautae
perturbati, cum eum, quem in fundo maris fluctibus opertum iacere
putaverant, ita subito vivum apparere viderent, protinus maleficiumXXXI
suum confessi sunt. Praetera in nave eorum omnis pecunia Arionis
inventa est. Rex igitur pecuniam ereptam Arioni reddidit, atque nautas ad
mortem duci iussit.
“Eo loco, quo delphinus Arionem exposuerat, signum fidicinis in
dorso delphini sedentis locatum est.”
Omnes narrationem de Arione silentio audiverunt. Iam Medus
gubernatorem interrogat: “Num hanc fabulam veram esse putas? Certe
non minus miriabilis mihi videtur, quam ea, quae narratur de Christo
super mare ambulante.”
Ad hoc gubernator “Etsi notum est”, inquit, “nonnullos homines
delphinis vectos esse, ego hanc fabulam haud magis credo quam illam.
Sed tamen delector fabula de felici salute Arionis, nam sicut ille mirum
in modumXXXII servatus est, cum iam de salute desperaret, ita homines
XXVII desilire < de-salire XXVIII parum ): haud XXIX sese = se XXX apparere = in conspectum venire XXXI maleficium = malum factum XXXII miro in modum = miro modo
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
120
125
130
135
140
nonumquamXXXIII contra spem e maximis periculis eripiuntur. Hac fabula
monemur, ut semper bono animo simus neve umquam de salute
desperemus. Dum animaXXXIV est, spes est.”
Haec verba denique mercatorem pertubatum aliquid consolari
videntur.
Tum vero Lydia ad Medum conversa “Nondum respondisti”,
inquit, “ad id quod modo te interrogavi de ea pecunia, qua hunc anulum
emisti. Interrogavi enim, num tua esset ea pecunia.”
Ita repente interrogatus Medus, qui Lydiam eius rei oblitam esse
putaverat, se pecuniam e crumena domini sumpsisse confitetur.
Hoc audiens Lydia protinus exclamat: “O, Mede! Fur es! Iam me
pudet te, furem improbissimum, amavisse!”
At Medus “Noli”, inquit, “me furem appellare, mea Lydia.
Dominus enim magnam pecuniam mihi debebat pro opere meo.
Pecuniam debitam sumere furtum non est.”
Lydia contra dicere vult, sed Medus continuo haec adiungit: “Nec
omnes nummos, qui in crumena inerat, sumpsi. Ex centum sestertiis
nonaginta tantum dempsi.XXXV”
Lydia: “Furtum fecisti, Mede! Frustra te excusare conaris. Tam
grave est maleficium tuum, ut nullo modo excusari possit.”
Medus: “Si furtum feci, tua causa id feci. Eo enim consilio
pecuniam domini sumpsi, ut donum pretiosum tibi emerem. Num hoc
maleficium esse tibi videtur?”
Lydia: “Facile est aliena pecunia dona pretiosa emere. Tale donum
XXXIII non-nunquam = haud raro, satis saepe XXXIV anima ) : vita XXXV demere = sumere (ex aliqua re)
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
145
150
155
160
165
me non delectat. Hunc anulum iam gerere nolo. In mare eum
abiciam!XXXVI”
Hoc dicens Lydia anulum de digito demit, sed gubernator protinus
brachium eius prehendit. Simul Medus anulum e manu Lydiae lapsum
capit.XXXVII
Lydia irata exclamat: “Abstine manum, gubernator! Mitte me!”
Gubernator Lydiam mittit et “Noli stulte agereXXXVIII!” inquit,
“Nemo umquam tibi anulum ita abiectum reddet. Nec enim tam felix eris
quam Polycrates tyrannus, cuius anulus pretiosissimus, quem ipse in
mare abiecerat, postea mirum in modum inventus est — non in fundo
maris, sed in stomacho piscis!”
Lydia: “Cur ille tyrannus anulum suum abiecit?”
Gubernator: “Polycrates anulum in mare abiecti, quia sese nimis
felicem esse putabat. Nihil mali umquam ei acciderat ac tanta erat
potestas eius, tanta gloria tantae-que divitate, ut non solum alii tyranni,
sed etiam di immortales ei inviderent. Tum amicus eius, rex Aegypti,
cum felicitatem atque gloriam eius ingentem videret, tyranno persuasut,
ut iactuaram faceret eius rei, qua maxime omnium delectaretur. Tyrannus
igitur navem conscendit atque anulum, quem pretiosissimum habebat, in
fluctus abiecit.
“Paucis post diebus piscator aliquis in eodem mari magnum
piscem cepit, qui tam formosus erat, ut piscator eum non venderet, sed
tyranno donum traderet. Sed antequam piscis ad mensam tyranni allatus
est, servi laeti domino suo anulum attulerunt, quem in stomacho piscis
inventum esse dixerunt. Polycrates, cum anulum suum cognosceret,
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
170
175
180
185
190
maxima laetitia afficiebatur. Tum epistulam ad regem Aegypti scripsit, in
qua amico suo narravit anulum suum in mare abiectum inventum esse in
pisce in eodem mari capto.”
Medus: “Nemo umquam eo tyranno beatior fuit!”
Gubernator: “Noli quemquamXXXIX ante mortem beatum dicere!
Hoc nos docet fortuna illius tyranni. Polycrates enim paulo post ab
inimico suo, qui eum falsis promissis in Asiam allexerat, terribilem in
modum interfectus est. Ita nonnumquam vita beata morte miserrima
finitur. Varia quidem est hominum fortuna, sed prudens et bonam et
malam fortunam aequo animo fert.”
Dum gubernator loquitur, altera navis procul in mari apparet.
Mercator gubernatorem apprehendit et “Desine loqui!” inquit, “Cura
negotium tuum! Quin prospicis? Vides-ne navem illam velocissimam,
quae a septentrionibus nobis appropinquatXL?”
“Per deo inmortales!” inquit gubernator, cum primum navem
appropinquantem prospexit, “Illa navis nos persequitur. Certe navis
praedonum est. Omnia vela date, nautae!”
Quamquam vero ventus secundus est, navis velis solis non tam
velociter vehitur quam ante tempestatem, nam vela vento rapido graviter
scissa sunt. Gubernator igitur imperat, ut navis remis agatur.
Mox remis velis-que navis vehitur quam velocissime potest, sed
tamen altera navis, cuius remi velut alae ingentes sursum deorsum
moventur, magis magis-que appropinquat.
Gubernator perterritus exclamat: “O, di boni! Quid faciamus?
Brevi praedones hic erunt.”
XXXIX quemquam = ullum hominem XL appropinquare = prope venire
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
195
200
205
210
215
Tum mercator, cum gubernator pallidum et trementem videat,
“Noli desperare!” inquit, “Spes est, dum anima est.”
GRAMMATICA LATINA
Coniunctivus verbi ‘esse’.
Tempus praesens.
Marcus discipulus piger est, Sextus et Titus discipuli industrii
sunt. Magister igitur Marcum monet, ut industrius sit, sed haud necesse
est Sextum et Titum monere, ut industrii sint.
Indicativus: est, sunt. Coniunctivus: sit, sint.
Marcus: “Magister cotidie me monet, ut industrius sim, at
nunquam vos monet, ut industrii sitis, etsi vos tam pigri estis quam ego
sum!” Sextus: “Nos pigri non sumus, ergo haud necesse est nos monere,
ut industrius simus. Tu vero discipulus piger es, itaque magister te monet,
ut industrius sis.”
Singularis: Pluralis:
Persona prima: sim simus
Persona secunda: sis sitis
Persona tertia: sit sint
Tempus praeteritum:
Marcus discipulus piger erat, Sextus et Titum discipuli industrii
erant. Magister igitur Marcum monuit, ut industrius esset, sed haud
necesse erat Sextum et Titum monere, ut industrii essent.
Indicativus: erat, erant. Coniunctivus: esset, essent.
Marcus “Heri magister me monuit, ut industruis essem, nec vero
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.
220
vos monuit, ut industrii essetis, etsi vos tam pigri eratis quam ego eram!”
Sextus: “Nos pigris non eramus, ergo haud necesse erat nos monere, ut
industrii essemus. Tu vero discipulus piger eras, itaque megister te
monuit, ut industrius esses.”
Singularis: Pluralis:
Persona prima: essem essemus
Persona secunda: esses essetis
Persona tertia: esset essent
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
5
10
15
20
CONVIVIUM
Ex agris reversus Iulius continuo balneum petit, id est locus, ubi
corpus lavatur. Dominus primum aqua tepida, tum calida, denique frigida
lavatur.
Dum Iulius vestem novam induit, Cornelius et Orontes, amici et
hospites eius, cum uxoribus Fabia et Paula ad villam veniunt, hospites
sunt amici, quorum alter alterum semper bene recipit in domum suam.
Numquam hospes hospiti ianuam claudit, etiam si inexspectatus venit.
Hodie autem hospites Iulii exspectati veniunt, nam Iulius eos
invitavit ad cenam. Cena est cibus, quem Romani circiter hora decima
sumunt.
Aemilia in atrium intrans hospites salutat et maritum suum tardum
excusat: “Iulius tarde ex agris revertit hodie, quod nimis diuI ambulavit.
Ergo nondum e balneo exiit. Sed brevi lavatus erit.”
Tum Iulius lavatus et nova veste indutus intrat et amicos suos
salvere iubetII: “Salvete, amici! Gaudeo vos omnes iam hic adesse. Quare
tam raro te video, mi Corneli?”
Cornelius: “Nonnumquam te visereIII volui, neque adhuc urbem
relinquere potui prae multis et magnis negotiis meis. Nunc demum,IV
postquam heri Roma ad villam Tusculanam redii, paulum requiescereV
I Diu = per longum tempus II Salvere iubere = salutare III Aliquem visere = in domum alicuis venire IV Demum = denique, non antea. V Re-quiescere
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
25
30
35
40
45
possum atque amicos visere. Post tanta negotia magis quam umquam otio
fruor.”
Iulius: “Tune quoque Roma venis, Oronte?”
Orontes: “Nuper longum iterVI per Italiam et per Graeciam feci.
Idibus Maiis demum ex itinere Romam reverti, unde hodie venio.”
Iulio: “Ego res novas audire cupio. Certe vos mihi aliquid de rebus
urbanis novissimis nuntiabitisVII.”
Cornelius: “Et tu nobis aliquid de rebus rusticis narrabis ut
agricola prudens et diligensVIII.”
Iulius frontem contrahens “Agricola,” inquit, “ipse non sum, sed
multis agricolis praesum ac diligenter curo, ut coloni agros meos bene
colant.”
Orontes, qui vita rustica non fruitur, “Prudenter facis”, inquit,
“quod agros ipse non colis. Si necesse est in agris laborare, vita rustica
non iucundaIX, sed molesta est.”
Iulius: “De rebus rusticis urbanisque colloquemur inter cenam.
Primum omnium cenabimus. Iam quique circiter horas cibum non tango.
Stomachus mihi contrahitur propter famem.”
Cornelius: “Quinque horae nihil est. Homo dies quinque cibo
carere potest, nec tamen fame moritur.”
Iulius: “EquidemX tam diu famem ferre non possum. Quinque
horas cibo caruisse iam molestum est. Magnum malum est fames.”
Cornelius: “Id non nego, sed multo molestior est sitis, qua lingua
VI Iter < ire. Unum iter, duo itinera VII Nuntiare = novam rem narrare VIII Diligens = qui omnia bene curat IX Iucunda = qui delectat X Equidem = ego quidem
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
50
55
60
65
70
sicca contrahitur. Sine cibo diu vivere possumus, sine aqua paulisperXI
tantum.”
Orontes ridens “Equidem,” inquit, “sine aqua iucunde vivere
possum, sine vino non item! Magnum bonum est vinus.”
Cornelius: “Nemo negat vinum aqua iucundius esse, sed tamen
aquam bibere malo quam sitim pati. Num tu sitim perferreXII mavis quam
aquam bibere?”
Orontes: “Melius quidem est aquam bibere quam siti perire. Ex
malis minimum eligere oportet. Nec vero iucunde vivo, nisi cotidie bono
vino fruor. In itinere semper optimum vinum mecum fero.”
Cornelius: “Non vivimus, ut edamus et bibamus, sed edimus et
bibimus, ut vivamus.”
Tum Aemilia “Necesse est”, inquit, “famem et sitim paulisper
ferre, dum cibus conquitur et triclinum ornatur.”
Servus, cuius negotium est cibum conquere atque cenam parare in
culina, coquus appellatur. Alii servi cibum paratum e culina in triclinum
portant. In triclino est parva mensa, quae tribus lectis cingitur, quorum
unus lectus summus vocatur, alter lectus medius, tertius lectus imus. Ante
conviviumXIII servi triclinum floribus exornant atque vestes pretiosas
super lectos sternunt. Neque enim in sellis sedentes cenant Romani, sed
in lectis cubantes. Quot convivaeXIV in singulis lectis cubant? In singulis
lectis aut singuli aut bibi aut terni convivae accubare solent. Cum igitur
paucissimi convivae adsunt, non pauciores sunt quam tres, cum plurimi,
non plures quam novem — nam ter terni sunt novem. Ergo numerus
convivarum neque maior esse solet quam Musarum neque minor quam
XI Paulisper = per brevis tempus XII Per-ferre = ferre (usque ad finem) XIII Convivium = cena, quae cum amicis sumitur
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
75
80
85
90
95
Gratiarum. Musae enim sunt novem deae, Iovis filiae, quae singulis
artibus praesunt. Gratiae sunt tres deae pulcherrimae, quae Venerem
comitantur.
Iulius: “Hora decima est. Cena iam pridemXV parata esse debiut!
Nimis tardusXVI est ille coquus!”
Aemilia: “Tuumne hoc negotium est an meum? Uter nostrum in
culina praeest? Nondum hora decima est, nec igitur tardum est. Patiens
esto! Cenabimus, cum primum coquus cenam paraverit et servi triclinum
diligenter ornaverit. Paulisper exspecta! Triclinum brevi ornatum erit.”
Iulius frontem Aemiliae contractum videns “Profecto”, inquit,
“tibi parebimus, domina! Patienter exspectabimus nec quisquam nostrum
ante in triclinum intrabit, quam tu imperaveris.”
Tandem puer in atrium intrans cenam paratam esse nuntiat.
“Intremus in triclinum”, inquit Iulius, atque convivae laeti in triclinum
floribus et vestibus pulcherrimis exornatum intrant. Rosae, lilia multaque
alia florum genera in mensa sparsa sunt inter vasa et pocula magnifica ex
argento facta, nihil enim nisi ea materia pretiosa mensae viri nobilis
convenit. Argentum quidem minus pretiosum est quam aurum, neque
vero quisquam ex vasis aureis cenat nisi homines divitissimi atque
gloriosi sicut reges barbari.
Iulius, dominus convivii, cum Aemilia in lecto medio accumbit, in
aliis duobus lectis bini convivae accumbunt: Cornelius et Fabia in lecto
summo ad sinistram Iulii, Orontes et Paula ad dextram Aemiliae in lecto
imo. Tum demum incipit convivium.
Primum ova convivis apponuntur, deinde pisces cum variis herbis,
XIV Conviva = is qui in convivio adest XV Pridem = multo ante XVI Tardus ↔ velox
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
100
105
110
115
120
tum caro porci, quem Iulius ipse e grege elegit, denique varia genera
malorum. Cibus optimus est atque omnibus convivis placet, maxime
autem laudatur caro.
“Haec caro mihi valde placet”, inquit Fabia, cum primum carnem
gustavit, “Coques vester saneXVII negotium suum scit.”
“Ego coquum non laudo”, inquit Orontes et salem carni
aspergit,XVIII “qui sale non utitur! Optima quidem est caro, sed sale caret,
neque caro sine sale mihi placet.” Orontes semper in conviviis multum
salis cibo suo aspergit, ut sitim suam augeat! Sal est materia alba, quae in
maribus et in montibus invenitur.
Simul servi vinum et calidamXIX in pocula fundunt. Romani enim
vino aqua miscent, neque vinum merum bibere solent. Solus Orontes, qui
vinum mixtum et tepidum non amat, merum potatXX, neque vero is
Romanus, sed Graecus est atque libertinus. Qui antea servus fuit et liber
factus est, libertinus apellatur. Libertini in lecto imo infra dominum
convivii accubant.
Dominus convivii poculum suum tollens “Ergo bibamus!” inquit,
“Hoc vinum factum est ex optimis uvis mearum vinearum. Nec vinum
meum peius esse mihi videtur quam vinum illud Falernum, quod vinum
Italiae optimum habetur.” Vinum Falernum provenit ex parte Campaniae,
quae ager Falernus dicitur.
Statim Cornelius “Sane optimum”, inquit, “est vinum tuum, etiam
melius quam Falernum.”
“Sane ita est”, inquit Fabia, nam ea omnibus de rebus idem sentit
quod maritus — ut bona uxor.
XVII Sane = certe XVIII Aspergere < ad-spargere XIX Calida = aqua calida
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
125
130
135
140
145
At Paula vinum gustans os contrahit et “Hoc vinum”, inquit,
“nimis amarum est. Os mihi contrahitur. Ego vinum dulce amo, semper
vinum melle misceo.”
Statim servus mel apportat, quod Paula in poculum suum fundit.
Mel est cibus dulcissimus, quem apes industrii ex floribus quaerunt.
Romani vinum suum, si amarum est, melle miscere solent. Nihil enim
melle dulcius est.
Iulius: “Idem non omnibus placet. Omnes scimus Paulam res
dulces amare. Sed quidnam tu sentis, Oronte? Utrum vini genus melius
esse tibi videtur, Falernum an Albanum?”
“Ego”, inquit Orontes, “sententiam meam non ante dicam, quam
utrumque gustavero.”
Ad hoc Iulius: “Recte me mones”, inquit, “unum vini genus parum
esse in bona mensa. Profecto utrumque gustabis. — Heus, puer! Apporta
nobis Falernum, quod optimum habeo. — Tum demum hoc vinum cum
illo comparare poterimus, cum utrumque gustaverimus. Ergo pocula
exhaurite,XXI amici! Cum primum meum vinum potaveritis, Falernum
potabitis.”
Poculum Orontis primum Falerno impletur, nam ille iam pridem
poculum suum exhausit. Deinde puer vinum Falernum in pocula
ceterorum convivarum fundit. Omnes, postquam vinum gustaverunt,
idem sententiunt: vinum Falernum multo melius esse vino Iulii!
Cornelius et Orontes inter se aspiciunt, neuterXXII eorum sententiam suam
aperte dicere audet.
Tum Orontes sic incipit: “Nescio, utrum genus melius sit. Dulcius
XX Potare = multum bibere XXI Exhaurire ↔ implere XXII Neuter = nemo ex duobus, nemo ex pluribus
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.
150
155
160
165
170
quidem est vinum Falernum...”
Sed Cornelius “Utrumque vinum”, inquit, “aeque bonum est.
Neutrum mihi melius esse videtur.”
GRAMMATICA LATINA
Tempora verbi.
Futurum exactum.
Magister discipulum laudabit, si pulchre recitaverit.
‘Laudabit’ tempus futurum est. ‘Recitaverit’ tempus futurum
exactum est (exactum = perfectum).
Futurum exactum desinit in –erit, quod ad infinitivum perfecti sin
Gramatica Latina discenda est. Vocabula Latina diligenter
scribenda sunt. Omnia menda corrigenda sunt: litterae, quae desunt,
addendae sunt; litterae, quae supersunt, stilo verso delendae sunt.
Quidquid magister imperavit, discipulo faciendum est. Respondendum
est ad id quod magister interrogavit. Discipulus piger imitandus non est.
Vinum amarum bibendum non est. Non omnes fabulae credendae
sunt! Dolores patienter perferendi sunt. Theseus Minotaurum, monstrum
horrendum occidit, et Ariadnam, feminam amandam, abduxit.
XX Funditus = ad fundum
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXI.
Nunc est bibendum! Dormiendum non est!
XXI Bis tanto = etiam bis
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
5
10
15
20
ARS POETICA
Dum Orontes dormit, ceteri convivae de multis et variis rebus
colloqui pergunt. Inter sermonem fidicines et tibicines dulciter canunt.
Iulius et Cornelius de negotiis urbanis, mulieres autem de liberis
suis colloquuntur. Fabia Aemiliam iterrogat de valetudine liberorum:
“Quomodo valent liberi tui?”
Aemila respondet: “Marcus et Iulia bene valent, sed Quintus lecto
tenetur.”
Fabia: “Numquid gravi morbo affectusI est?”
Aemilia: “Certe non gravis est morbus eius: ex pede tantum
aegrotat nec febrim habere videtur. Quintus enim heri, cum nidum
peteret, de alta arbore cecidit. Mirabilem in modum ex casuII tam
periculoso ossibus integris servatus est. Post casum eius medicus statim
arcessitus est, qui puerum miserum non sanavit, sed paene necavit!
Profecto Quintus non opera medici sanabitur! Adhuc turgidus est pes eius
et caput dolet, sed — deo iuvanteIII — omnis morbus brevi ab eo
discedet. Liberine tui bona valetudine utuntur?”
Fabia: “Sextus quidem hodie naso turgido atque cruento e schola
revertit, quod in itinere cum quibus damIV pueris improbis, quos
nominare non ????? taverat. Praetera optima valetudine utiunt omnes.
I Morbo affectus = aegrotus II Casus < cadere III Deo iuvante = cum deus iuvet, auxilio dei IV Dam = aliqui, aliquid
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
25
30
35
40
45
Aemilia: “Spero nasum Sexti brevi sanum foreV. Nec vero mirum
est eum ab aliis pueris pulsatum esse. Semper enim inter se certantVI
pueri, nec idem puer in omni certamine vincit. Marcus autem, si quis eum
pulsat, ipse se defendere potest.”
Fabia: “Sextus quoque se ipse defendere atque alios pueros
vincere potest, dummodoVII cum singulis certet, nam tam validus ac tam
fortis est filius meus, ut nemo solus eum vincere possit! Nec vero nimis
studiosus pugnandiVIII est. Sane Sextus studiosior est legendi quam
pugnandi.”
Aemilia: “Hoc quidem de Marco dici non potest. Is non litteris
studet, sed potius certaminibus!”
Hic Cornelius sermonem earum interpellat et “Ego quoque”,
inquit, “certaminibus studeo, dummodo alios certantes spectem! Nuper in
amphiteatro certamen magnifucum spectavi: plus quam trecenti
gladiatores inter se pugnabant. Plerique gladiis et scutis armati erant,
pauci retia gerebant...”
Aemilia, quae numquam certamen gladiatorum spectavit, a
Cornelio quaerit, quomodo gladiatores retibus certent.
Cornelius: “Alter gladiator alterum in rete implicare conatur, nam
qui reti implicitus est, nec se defendere nec fugere potest, et sine mora
interficitur, nisi tam fortiter pugnavit, ut plerique spectatores eum vivere
iubeant. Sed hoc raro fit; plerumqueIX is, qui in certamine victus est,
occiditur — victor vero magno praemio afficitur, dum spectatores
delectati clamant et manibus plaudunt. Nec semper inter se certant
V Fore = futurum esse VI Certare = pugnare / Certamen = pugna VII Dum-modo ): si modo VIII Studiosus pugnandi ): cupidus pugnandi IX Plerumque = prope semper
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
50
55
60
65
70
gladiatores, saepe etiam contra bestias feras, quarum pleraeque sunt
leones, pugnant. Nonnumquam gladiator victus a leonibus ferocissimis
devoratur.”
Iulius: “Nescio utrum gladiatores an leones ferociores sint!
Equidem istis certaminibus non studeo. Cursus equorum in circo spectare
malo.”
Cornelius: “Id quoque me iuvat. Ego et gladiatorum et equorum
studiosus sum: modo in amphiteatrum, modoX in circum eo. Paucis ante
diebus in Circum Maximum cursusXI spectarum ii, sed unum cursum
tantum spectavi, nam ille iuvenis, cui plerique spectatores favebantXII et
victorem fore sperabant, eodem tempore quo ad cursus finem pervenit e
curru excidit atque occisus est sive casu ipso sive equis procurrentibus.
Illo occiso,XIII spectatores subito plaudere desierunt atque lugereXIV
coeperuntXV. Pleraeque muliere flebant, cum corpus eius mortuum e
circo efferri viderent, atque etiam viri lacrimas vix retinebant. Postea ego
cum multis aliis circum reliqui.”
Iulius: “Mihi vero beatus videtur ille iuvenis, qui eodem tempore
tot hominibus plaudentibusXVI vicit ac tot hominibus lugentibus mortuus
est!”
Inter hunc sermonem triclinum obscurum esse incipit, quod sol
iam occidit. Servi igitur lucernas, quae in triclino sunt, accendunt, ne in
tenebris cenent convivae. In triclino plurimae lucernae insunt, quarum
luce omnia clare illustrantur.
X Modo… modo = tum… tum XI Cursus < currere XII Favere = bene vollere XIII Illo occiso = post quam ille occisus est XIV Lugere = maerere XV Incipere, coepisse, coeptum esse XVI tot hominibus plaudentibus (abl.) = dum tot homines plaudunt
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
vult, iam tempus est. Orontes iam exemplum nobis dedit.”
Aemila: “Quidnam est illud carmen amatorium, quod Orontes
cantare coepit?”
Cornelius: “Aliquod carmen ab Ovidio scriptum puto. Ille poeta
multa carmina amatoria scripsit, inter alia libros illos, qui “Ars amatoria”
inscribuntur.”
Tum Iulius, qui artis poeticae studiosissimus est, “Ego”, inquit,
“memoria teneo carmen illud, quod Ovidius ad amicam suam iuxta se in
circo sedentem scripsit. Audite:
Non ego nobilium sedeo studiosus equorum;
cui tamen ipsa faves, vincat ut ille, precor.XVIII
Ut loquerer tecum, veni, tecumque sederem,
ne tibi non notus, quem facis, esset amor.
“Ego quoque,” inquit Cornelius, “carmen Ovidii e memoria dicere
possum. Ecce sex versus de puella amore accensa, quae poetam
industrium prohibebat, ne de rebus maioribus atque gravioribus versus
scriberet:
Saepe meae “Tandem”, dixi, “discede!” puellae
— in gremioXIX sedit protinus illa meo!
Saepe “Pudet” dixi. Lacrimis vix illa retentis
“Me miseram, iam te”, dixit, “amare pudet?”
Implicuitque suos circum mea collaXX lacertosXXI
XVII Lucernis accensis (abl.) = postquam lucernae accensae sunt. XVIII Tamen precor, ut ille, cui ipsa faves, vincat XIX Gremio = genua sendentis
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
95
100
105
110
115
Et, quae me perdunt, oscula mille dedit!”
Fabia: “Omnes viri versus istius poetae discunt. Me vero multo
magis iuvant carmina bella, quae Catullus poeta ad Lesbiam, amicam
suam bellissimam, scripsit. Rogo te, Iuli, ut aliqua carmina Catulli nobis
recites.”
Ita rogatus Iulius librum Catulli apportari iubet et “Bellissima
quidem”, inquit, “sed improba et infida erat Lesbia, quae Catullum suum
saepe fallebat, hoc plane apparet ex carminibus eius.”
Libro Catulli apportato “Incipiam”, inquit Iulius, “a carmine illo,
quo poeta mortem passeris, quem Lesbia in deliciisXXII habuerat, luget:
Lugere, o Veneres Cupidinesque
et quantum est hominum venustiorum!
Passer mortus est meae puellae,
passer, deliciae meae puellae,
quem plus illa oculis suis amabat;
nam mellitus erat suamque noratXXIII
ipsam tam bene quam puella matrem,
nec sese a gremio illius movebat,
sed circumsiliens modo huc modo illuc
ad solam dominarr. usque pipiabat.
Qui nunc it per iter tenebricosum
illuc, unde negant redire quemquam.
XX Colla = collum (plurales poeticus; item “Veneres Cupidinesque” infra) XXI Lacertus = brachium XXII Deliciae = id quod delectat XXIII Norat = noverat
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
120
125
130
135
At vobis male sit, malae tenebrae
Orci, quae omnia bella devoratis:
tam bellum mihi passerem abstulistis.
O factum male! O miselle passer!
Tua nunc opera meae puellae
fiendo turgiduli rubent oceli!
“His versibus postremis poeta veram rationem doloris sui aperit:
neque enim ob passerem moruum dolet, sed quia ocelli Lesbiae, aliter
bellissimi, iam lacrimis turgidi sint ac rubentes! Tunc enim Catullus
Lesbiam solam amabat atque amorem suum perpetuum fore credebat.
Ecce aliud carmen, quo amor eius caecus ostenditur:
Vivamus, mea Lesbia, atque amemus,
rumoresque senum severiorum
omnes unius aestimemus assis!XXIV
Soles occidere et redire possunt —
nobis, cum semel occidit brevis lux,
nox est perpetua una dormienda.
Da mi basiaXXV mille, deinde centum,
dein mille altera, dein secunda centum!
Dein, cum milia multa fecerimus,
conturbabimusXXVI illa, ne sciamus,
aut ne quis malus invidere possit,
XXIV Uniuuss assiss aestimare ): nullo modo curare XXV Basium = osculum XXVI Conturbare ): numerum oblivisci
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
140
145
150
155
160
cum tantum sciat esse basiorum.
“Catullus, qui Lesbiam uxorem ducere cupiebat, saepe eam
rogavit, ut sibi nuberet, atque illa respondebat se neminem praeter
Catullum amare nec ulli alii viro nubere malle. Ita multa promittebat, nec
vero promissa praestabat. Mox autem poeta de verbis Lesbiae dubitare
coepit:
Nulli se dicit mulier mea nubere malle
quam mihi, non si se Iuppiter ipse petat.
Dicit. Sed mulier cupido quod dicit amanti
in vento et rapida scribere oportet aqua!
“Postremo Catullus intellexit Lesbiam feminam improbam atque
amore suo indignam esse, neque tamen eam amare desiit. Ecce duo
versus, quibus animus poetae inter amorem et oduim distractusXXVII
ostenditur:
Odi et amo! Quare id faciam, fortasse requiris?
Nescio. Sed fieri sentio et excruciorXXVIII.”
His versibus recitatus convivae, qui omnes attenti audiverunt,
diuXXIX plaudunt atque Iulium, ut recitatorem optimum, summa laude
afficiunt.
Tum vero Paula “Iam satis”, inquit, “de amando et de dolento
audivimus. Nimis gravia tristaque sunt pleraque carmina Catulli, qui
saepe lacrimas, numquam risum excitare conatur. Ego carmina iocosa
audire malo.”
Cui Iulius “At Catullus”, inquit, “etiam versus iocosos scripsit.
XXVII Dis-trahere = in contrarias partes trahere XXVIII ex-cruciare = valde cruciare XXIX Longus tempus v ad dies
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
165
170
175
180
185
Ecce versus, quibus poeta pauperrimus Fabullum, quendam suum
amicum pecuniosum, ad cenam invitavit:
Cenabis bene, mi Fabulle, apud me
paucis, si tibi di favent, diebus,
si tecum attuleris bonam atque magnam
cenam, non sine candida puella
et vino et sale et omnibus cachinnisXXX.
Haec si, inquam, attuleris, venuste noster,
cenabis bene, nam tui Catulli
plenus sacculus est aranearum!”
Hi versus magnum risum excitant. Tum Cornelius “Optime
quidem”, inquit, “et iocose scripsit Catullus, nec tamen versus eius
comparandi sunt cum epigrammatis sale plenis, quae Martialis in
inimicos aliosve scripsit. Semper libros Martialis mecum fero.”
Omnes Cornelium rogant, ut aliqua epigrammata a Martiali scripta
recitet, et Cornelius libellum aperiens “Incipiam”, inquit, “ab iis versibus,
quos Martialis ipse de libro suo scripsit:
Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura,
quae legis hic — aliter non fit, Avite, liber.”
Post hoc initium Cornelius nonnulla epigrammata recitat, inter alia
haec, quae scripta sunt in quosdam malos recitatores:
Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus.
Sed male cum recitas, incipit esse tuus.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
190
195
200
205
Ut recitem tibi nostra rogas epigrammata. Nolo!
Non audire, Celer, sed recitare cupis.
Nil recitas et vis, Mamerce, poeta videri.
Quidquid vis, esto dummodo nil recites!
Sequuntur epigrammata in alios poetas mediocres scripta:
Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos?
Ne mihi tu mittas, Pontiliae, tuos!
Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa.
Ipse nihil scribis: tu breviora facis!
Versiculos in me narratur scribere Cinna.
Non scribit, cuius carmina nemo legit!
Ecce alia epigrammata a Martiali in varios inimicos scripta, qua
Cornelius convivis attentis atque delectatis recitat:
Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare.
Hoc tantum possum dicere: non amo te!
Basia das aliis, aliis das, Postume, dextram.
Dicis: “Utrum mavis? Elige!” Malo manum.
XXX Cachinnis = risus magnus
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
210
215
220
225
Omnia promittis, cum tota nocte bibisti.
Mane nihil preaestas. Polio, mane bibe!
Das numquam, semper promittis, Galle, roganti.
Si semper fallis, iam rogo, Galle, nega!
Esse nihil dicis, quidquid petis, improbe Cinna.
Si nil, Cinna, petis, nil tibi, cinna, nego!
Martialis medicos odisse videtur. Ecce duo epigrammata in malos
medicos, Symmachum et Diaulum, quorum alter neglegens morbum
levem in graviorem mutaverat, alter, qui postea vespilloXXXI factus est,
homines aegros potius necavisse quam sanavisse dicebatur:
Languebam.XXXII Sed tu comitatus protinus ad me
venisti centum, Symmache, discipulis.
Centum me tetigereXXXIII manus aquilioneXXXIV gelatae:
non habui febrim, Symmache, nunc habeo!
Nuper erat medicus, nunc est vespillo Diaulus.
Quod vespillo facit, fecerat et medicus!
XXXI Vespillo = vir, qui corpora mortua effert XXXII Languere = invalidum esse XXXIII Tetigere = tetigerunt XXXIV Aquilio = ventus qui a septentrionenibus flat
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
230
235
240
245
250
Feminas quoque ille poeta nonnumquam deridet, sicut Paulam et
Laecaniam et Fabullam his epigrammatis:
Nubere vis Prisco. Non miror, Paula: sapisti.
Ducere te non vult Priscus — et ille sapit!
Thais habet nigros, niveos Laecania dentes.
Quae ratio est? Emptos haec habet, illa suos!
Bella es, novimus, et puella, verum est,
et dives, quis enim potest negare?
Sed cum te nimium, Fabulla, laudas,
nec dives, neque bella, nec puella es!
Neque enim levia et iocosa sunt omnia epigammata Martialis.
Ecce quattuor versus in puellam quandam, Gelliam nomine, quae falsas
lacrimas fundit super patrem suum mortuum (qui magnas divitias ei
reliquisse videtur):
Amissum non flet, cum sola est, Gellia patrem;XXXV
si quis adest, iussae prosiliunt lacrimae!
Non luget quisquis laudari, Gellia, quaeritXXXVI:
ille dolet vere, qui sine testeXXXVII dolet.
Ecce epigramma longius scriptum in eos, qui sicut Postummus ille
nihil hodie perficiunt, quia semper se cras victuros esse credunt:
XXXV Gellia, cum sola est, patrem amissum non flet. XXXVI Quaerit ): cupit XXXVII Teste = is qui adest et videt
XI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.
255
260
Cras te victurum, cras dicis, Postume, semper.
Dic mihi ‘cras’ istud, Postume, quando venit?
Quam longe est ‘cras’ istud? ubi est? aut unde petendum?
Numquid apud Parthos ArmeniosqueXXXVIII latet?
Iam ‘cras’ istud habet Priami vel Nestoris annos.
‘Cras’ istud quanti, dic mihi, possit emi?
Cras vives: hodie iam vivere, Postume, tardum est:
Ille sapit, quisquis, Postume, vixit heri.
Centum circiter epigrammatis recitatis, Cornelius cum hoc
epigrammate iocoso finem recitandi facit:
Cui legisse satis non est epigrammata centum,
nil illi satis est, Caediciane, mali!
Hoc recitato omnes rident atque Cornelio valde et diu plaudunt.
XXXVIII Pharti et Armenii partes Asiae longuiquas incolunt.