Top Banner
178

LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Oct 21, 2018

Download

Documents

dangnhi
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido
Page 2: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido
Page 3: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

LIMAPAKGSIN IXLILAKKAXLAN

XLA PULATAMAN VERACRUZ XLA

IGNACIO DE LA LLAVE

Page 4: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

GOBIERNO DEL ESTADO DE VERACRUZ

DE IGNACIO DE LA LLAVE

Javier Duarte de Ochoa

Gobernador

Gerardo Buganza Salmerón

Secretario de Gobierno

Elvira Valentina Arteaga Vega

Directora General de la Editora de Gobierno

Lucia Tepole Ortega

Directora General de la AcademiaVeracruzana de Lenguas Indígenas

Traducción de la Academia Veracruzana de Lenguas Indígenas

Traductores: Porfirio Pérez Olarte, Guillermina Jiménez Simbrón,

Olivero Báez García, Epifanio Hernández García

Coordinación: Rosenda Tlehuactle Sánchez

Editora de Gobierno del Estado de Veracruz

Impreso en México

Page 5: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

5

NOTA SOBRE LA TRADUCCIÓN

La traducción de la Constitución Política del Estado deVeracruz de Ignacio de la Llave, del español al tutunaku,se realizó a partir de la propuesta alfabética aprobada porlos tutunaku del estado de Veracruz y estado de Puebla(1983) que a continuación se consigna: /a/ /ch/ /e/ /i/ /j/ /k/ /kg/ /l/ /lh/ /m/ /n/ /o/ /p/ /r/ /s/ /t/ /ts/ /tl/ /u/ /w/ /x/ /y/ /’/.

Es importante señalar que los tutunaku han llegado a unacuerdo sobre la escritura práctica de su lengua que iniciódesde 1983 en la comunidad de El Mirasol, Amixtlán,Puebla. Asimismo, a los talleres interestatales se les ha dadocontinuidad a fin de normalizar mejor la escritura alfabéticatutunaku, como el caso del taller realizado en Coxquihui,Veracruz, en julio de 2006, donde se incorporó la grafía /r/a petición de un grupo de hablantes tutunaku conforme a suvariante dialectal donde se utiliza dicha letra.

Esta lengua cuenta con vocales alargadas en contraste conlas breves; cuando éstas aparecen se duplica la escritura dedichas vocales. También cuenta con consonantesglotalizadas: /ch’ k’ kg’ p’ t’ tl’ ts’/ en oposición a las noglotalizadas /ch k kg p t tl ts/. Para facilitar la lectura en

Page 6: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

6

idioma totonaco de esta importante obra de la ConstituciónPolítica del Estado de Veracruz de Ignacio de la Llave, seescriben solamente las vocales cortas, así como lasconsonantes no glotalizadas.

Las letras dígrafas (/ch kg lh ts tl/) se pronuncian en unasola emisión de voz; es decir, cada una representa un sonidocomo las letras simples (/j k l m n p/).

En esta traducción aparecen algunos términos jurídicos quepresentan ciertas dificultades para su traducción en lenguatotonaca. Al respecto, se crearon neologismos a fin decontextualizarlos en las comunidades totonacas; éstos seencuentran en proceso de socialización entre los hablantes.

Page 7: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

7

Awatiyá tilakkaxtlawaka chu makgpuntumika nak Limakatsinxaluk Pulatamat xla 9 ixpapá’ marzo kata 2012

Tamakatsinin xla talakgatsokgnitamalhuwit:Xatamakgapalit xatalakkaxtlawan tapakgsit xla LVIIIixpukaxtlawantapakgsit xla likstu pulatamat xawa’takpulhkan xla Veracruz-Llave matlanilh limapakgsin no.53, nemá tikalakkaxtlawaka likatsin 1 kitapakgtay 84 xawákalakgmakgan likatsin 85 kitapakgtay 141 xla limapakgsinixlilakkaxlanalilatamat nema wi nak pulatamat,kalakgxtapalima lata’ wakg tatsokgni nema awataya kgalhiwa ama talakkaxtlawattapakgsin, wa chi limakamastamaka,wataya xatatsokgni nema tlanlitaxtunit xawámakgpuntunmikanit nak limakátsin xalak pulatamat 3ixpapá’ febrero kata 2000.

Limapakgsin makgpuntumikanít nak Limakátsin xalakPulatamat. Aktsutamakxtumit xla Mapakgsina’xatalimapakgsin xla Pulatamat xla Veracruz-Llave, 25ixpapá’ septiembre kata 1917.

Nak ixkilhpán wi akgtúm lilakalhkawalinlilakgatumlipulatamatni nemá wan: Limakxtúm PulatamatXalimejikano.- Mapakgsina’ xalak Pulatamat Veracruz-Llave.

Page 8: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

8

Miguel Alemán Velazco, Mapakgsina’ xla Likstu Pulatamatxawá takpulhkan xla Veracruz-Llave, ixtapulatamatninkatakatsilh:

Wa Xatamakgapalit Xatalakkaxtlawantapákgsit xlaXalitalakgachixkuwit Tipuxamakutsayán Ixpukaxtla-wantapakgsit xla Likstu pulatamat xawá takpulhkan xlaVeracruz-Llave, lata’ ixla tu lilhkayawakanít nemá tamaxkilikatsin 130 xawá 131 xla Limapakgsin Ixlilakkaxlan-alilatamat xakalakatitsu; chu 72 xla Tapakgsín Tapakgsin-tamastakit xla Ixtatliwakglhat Ixlakkaxtlawamanintapakgsit,matlani tlan limaxtú nemá minachá:

Xaliputlekgen limapakgsin 53 nemá lakkaxtlawapaláxawá makgenú tipalhuwa xalimakgantaxtintapakgsinxla Limapakgsin Ixlakkaxtlawanalilatamat xla Likstu

Pulatamat xawá takpulhkan xla Veracruz-Llave

Xlawán likatsin. Kamakgenukán likatsin 85 kitapakgtay141 xla Limapakgsin nemá maku’ama nak Pulatamat.

Xli’akgtúy likatsin. Kalakkaxtlawapalaka likatsin 1kitapakgtay 84 litamakgxtakga lata’ li’án:

Page 9: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

9

XLAWÁN LI’AKPULANA’

LITAMAPISTIN IXla takpulhkan xawá xla titsuntin pulatamatni

xla Pulatamat

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakatsin xalak Pulatamat xla18 ixpapá’ marzo kata 2003)Likatsin 1. Pulatamat Veracruz xla Ignacio de la Llave wamakgpakgtanuma nak Lipulatamatni Limejikano, likstuxawá xalikstu nak xtakpulhkawalin xawá mapakgsina’xaxpulakni.

Likatsin 2. Takpulhkan wi nak litachixkuwit, nemá litlawánemá Ixtatliwakglhat Pulatamat usu lata’ makgpakgtanukánnemá nawán ja’é Limapakgsin.

Likatsin 3. Xatitsuntinpulatamatni xla Pulatamat kgalhiixlitilanka xawá ixlitapitsin nemá chu lakgchán xawákakgchipá amá xtalakapastakni xawá tamakgstilittitsutiyatnemá tapakgxtokga ana’ nimaxki xatalakapastakni,xtapakgtattapakgsit, lata’ litamakgxtakgnit nakLipulatamatni Limapakgsin xawa’ tapakgsin.

Page 10: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

10

Pulatamat kgalhí xalichipaxni nak ixlitapitsintitsuntinpulatamatni xawá nak ixtamakxtumitixlilakkaxlanalilatamat likstu putapakgsin laktsupulatamat,lata’ nilakgalhi xatapitsin tamalakatsukin tapakgsinxatipalhuwa talakpulhkawalin. Tapakgsin lhkawalí lata’nichalhuwa tachixkuwit xawá xamakgapitsin lakstú lakstútaskiní xlakáta malakapiksikán usu makgenukánputapakgsin lakstupulatamatni.

LITAMAPISTIN IIXla ixlakgchanatkán lakchixkuwín

(Lakkaxtlawakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 29ixpapá’ enero kata 2007)Likatsin 4. Xachixkú xawá xapuskat lakxtúm takgalhiixlakgchanatkán xawá ixtalimawakankán nak tapakgsin.

Ixlikstu chixkú xawá puskat ni kgalhi nikú kitayá wata’nemá liwán tapakgsin; wa chi wakg tachixkuwit kgalhítalakaskín nakgaxmata tapakgsin nemá maxtunít talipawmapakgsinanin’. Mapakgsinanín watayá takgalhíixlitlawatkán lata’ kamakamaxkinít tapakgsin.

Page 11: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

11

(Limawakakanít nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 11ixpapá’ mayo kata 2011)Nak xlimakanajlit xatakgxtakgajni xalali’án na’anántamalakgsin chu chu katachiwín. Nalipakgánxatalikilhtsukut xla talakgtsokgnitamalhuwit, tatalalakatakit,tamakxtumit, talipakgan xawá xakilhpanitni xawá nakgalhítalakkaxtlawat xla tatlawat, makgtakgalhkán tiku kgalhitsatsaka latamat ni matlanikán xlakáta talitayat napatí chunalitamakgxtakga xlakáta nakaxtlawakán talakgalhín nemátlawakanít.

Katiwayá tachixkuwit kgalhi tsatsaka latamat akxnikgalhapala litayá amá xla talakgxokgon xla makgatanksana’tu ixlakata nemá ni lakgapasnít la kitaxtunit xapulhá, chunak ixlakatín natlawakán wakg takgantaxtintapakgsit,tokgokgekán tamakglhsputun xawá xatalakpulhkántamakanajlín. Ja’é tatláwat taputsán nikxni namaka-maxkikán atunu. Katuwayá tamakanajlín nemá tasinít nakxatalhtinpusni liwaj xataskinit lakgchánat nitú’ katilimaku’a.

Natawilá machokgonanín makgatanksananín xalak-pulhkawilin nemá natalimakgtayá ixlakgchanatkánmakgpakgtanunanín xawá tikamakgakatsankanít chunatawán la nalitamakgxtakga nemá limakatakaxni lata’ wan

Page 12: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

12

tapakgsin. Kajtsiná talakchawatanut namaku’án akxni tunulimakatakaxni ni tamaku’án lata’ wan tapakgsin.

Xalana’ tamakxtumittapakgsín namatakaxni nemámaku’anpalá nemá lakkaxtlawá talalakatakin, xawá xalaktúlaktsú Xatatlawat. Lakatunupulatamatni natamakaxatamaklakaskinit xatalikgawan kakapulhuwa nemá nakgalhíliwajxatlán chu lanlitanut, xataliskgalalan nak xatalikgawanxlakán talilakkaxlananín xalak ixpulatamankánmatakuxtunanín.

Tachixkuwit xalak Pulatamatni natalimakgpaxawanán wakgtalitamakgtayan xawá talikstumin nemá talakgachixkuwinítnak Limapakgsin chu, tapakgsin xalipulatamatni,talakxtumintachiwin xa’alakatunulipulatamatni, ja’éLimapakgsin xawá tapakgsín nemá ana’ tataxtú; nachuna’nemá amá makanajli Ixtatliwakglhat Putsana’ xla Pulatamat,lata’ nitu ta’aniní ixtakilhtsukut, lilatat la tasí, listakni,tachiwin, talipawansiku’alan, xatachiwín ixlilakkax-lanalilatamat, xawá tatláwat tachixkuwit.

Mapakgsinanín xalak Pulatamat, lata’ tu lilhkayawakanitanán talakaskin namalakgawaní lata’ tu tlan namaku’anxlakáta tachixkuwit natalimakgpaxawa ixlakgchanatkánnemá malakatsuki ja’é Limapakgsin; nachuna´

Page 13: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

13

makgtakgalhkan nemá ixtamakgtakgalhni tachixkuwit xlaVeracruz ixlakata takgantaxtintapakgsit xatamakgtakgalhatixlakgchanatkán tachixkuwit. Xatakglhtinpusni nemápiwatayá na’anán xatapatín xawá, nakitaxtú, xatalakgxokgóntalakgalhín, lata’ wan Tapakgsin.

Liwankanít tapatín tamakgnín.

Likatsin 5. Pulatamat kgalhí pulaklhuwa lhuwalatamatxawá lhuwamatakuxtunanín nemá talikilhtsukunitanchá nakixpulatamankán matakuxtunanín. Tapakgsin namatliwakglhaxawá namakgtatakgalh ixlitastakán ixtachiwinkán,ixtakatsinkán xawá ixtasmaninkán ixmaklakaskinkán xawálata’ ixtalakkaxtlay; xawá nakalitatamakgtayá ixta-tapakgtanun xakalitlan tatánut nak xtapakgtattapakgsit xlaPulatamat. Nak xatakgantaxtintapakgsit xawá nakxalilakkaxtlawatilhat akxni xlakán tapakgtanú, naka-makatinikán ixtatlawankán xawá ixtasmaninkán lata’malakatsukí tapakgsin.

Tachixkuwit matakuxtunanín takgalhi lakgchanat xalikstutalakkaxtlawan lata’ laklhkawalí limapakgsin. Lata’ tlannakgantaxtú ja’é wa amá ixakstutapakgsit xla ixpula-tamankán matakuxtunanín lata’ malakatsukí tapaksin.

Page 14: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

14

(Limawakakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 22ixpapá’ diciembre kata 2006)Nak xatalakkaxlan ixtakglhuwitkán, natamaklakaskínixlakxtumtalakgnutkán ixtapakgsinkán, xawá lata’ ana’nikilhawaká xaliwakg ixkilhtsukut tapakgsin xla ja’éLimapakgsin, amá chi ixlitamakgtay tachixkuwit,ixlakgchanatkán tachixkuwit xawá, atatsiná limatayanit,ixtapalh xawá ixakchanatkán lakchaján.

(Limawakakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 22ixpapá’ diciembre kata 2006)Pulataman xla matakuxtunanín tlan talhkayawá, lata’ wanixtapakgsinkán, talilakkaxtlawatilhan xawá xatatlawatxalakgmakgan, amá mapakgsinanín usu lakatitayananínlata’ ixtatlawatkán piwá ixmapakgsinaninkán, xlakátana’anán ixlitamakgtaykán ixtatlawankán lakchaján lata’talakxtúm lakchixkuwin lata’ ana’ nitatiyanikántalakgachixkuwit talakkaxlan lipulatamatni xawá takpulhkatxla pulatamat.

Xatamaklakaskin xawá litaxtutamakán limákxtum xlatamakglhtasin tiyat xla ixpulatawankán matakuxtunaninnamaklakaskinkán lata’ talakkaxtlawawalín xatakgalhin nakLimapakgsin Lipulatamatni.

Page 15: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

15

Pulatamat xawá putapakgsin laktsupulatamatni, lata’ nakixputapakgtat nak ixlitlawat, natalilakgapasa ixlakgcha-natkán pulataman xla matakuxtunanín natamatliwakglhalilakxtum ixlalankitkán xawá litawakat; xawá nitata-pakgnusikulán, takgaltawakga, xalimakgantaxtit, tipatúytachiwín xawá talhuwanlatamat. Nachunalitúm, lata’tatsokgwalín nak tapakgsin, natamatliwakglha talakga-chixkuwit xawá takatsín xla pulhuwa latámat xalakpulatamat xawá namalakgsputukán lata’ wi talakgmakgan.

Likatsin 6. Mapakgsinanín xalak Pulatamatnatamatliwakglha lata’ tlan natamakglhkatsi xla likstu,lakxtúm, tamakgtakgalhni xawá ni nalalakgapalakán xlatachixkuwit; nachunalitúm nawalí litamakgtayanixlakgchanat litalakgachixkuwit, lichatúy litalalin xawálitalakgapásni xawá xalikstu litastakni xla lichatuminika.

(Limawakakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 29ixpapá’ enero kata 2007)Tapakgsin nalitamakgtayá xlakáta lakgchajánnikali’ukxilhka talakgmakgan xawá nachuna’ nakglhíixlakgchanat xawá namakgantaxti la lakchixkuwin nakxalatamat ixlilakkaxlanalilatamat, katachixkuwit, katuminxawá xalatamat xla Pulatamat. Nachunalitúm,

Page 16: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

16

natamatliwakglha xlakáta lilákxtum la lakchixkuwin chulakchaján nalakxtúm katáwa nak ixlitalhkayawankakapulhuwa.

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla14 ixpapá’ noviembre kata 2008)Tachixkuwit xalak Pulatamat lipaxaw lakgchánat xlatamakatsinin. Tapakgsin namalakatsukí tu laktsú laktsútalakkaxtlawán xla tamakatsinín nemá takgalhi tachixkuwitnawakgantaxtí xawá lilakkaxtlawatilhat xlakátanamakglhtinankán, nachuna’ la nakaxtlawakán usumatakgalhkán xatatsekgne tamakatsinin. Ixlakgchanat xlali’akgtuyu natlawakán lata’ wan Tapakgsin.

Likatsin 7. Wakg tachixkuwit tlan nakgalhí lakgchánat tunaskín nak ixlakatinkán mapakgsinanín xalak Pulatamat,xla putapakgsin laktsupulatamat, nachuna’ la xlalimakgantaxtuninanín xalikstutapakgsinanín nemákalakgchán natamakgantaxtí namastá xatakgalhtínkatatsokgni, kilakatinit xawá takgokgenit, lata´ lhkawalíkilhtamakú wata’ ni nalitawaká tipuxumakitsis kilhtamakúlata’ skujkán nak puchiwin.

Page 17: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

17

Tapakgsin liláxtum natlawá ana’ ni nituwánlakpulhkawalina’, xatakgalhtín amá taskín nakatsikánkgalhtinán ixlikana.

Likatsin 8. Tachixkuwit xalak Pulatamat takgalhílakgchánat talatamá xawá tastaká kalitapaxawanlatamatxawá kalilakxtum. Mapakgsinanín natamastakáxatalakkaxtlawantapuwan xawá litaxtunxpukaxtlawat nemánatamakuán makgtakgalhkán, lakatitum maklakaskinkánxawá kakaxtlawakán ixtamakglhtasín tiyat, xla katuwán chukitsistankanín nemá talamana nak ixtitsuntinpulatamatnikán,nachuna’ matakaxnikán chu malakgsputukán tamapuksinkakilhtamakú.

Lakchixkuwín lakxtúm laktalipaw la makgtakgalhkán,kakaxtlawapalakán xawá kalákxtum xla kalita-paxawanlatamat, mastáma wa ixlakata tatlawat xlatachixkuwit nak xla mapakgsina’, xlakáta namakglhtinántakglhuwit pina’ ixla’ ja’é.

Likatsin 9. Takgálhit xawá ta’akgchipat natakgalhiixlitunujut xawá ni talhuwatni lata’ talaklhkawalín nakLimapakgsin Lipulatamatni xawá Tapakgsin.

Page 18: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

18

XLAWÁN XLIPULAKATUNU

Xla takgalhtanakga

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla29 ixpapá’ enero kata 2007)Likatsin 10. Wakg tachixkuwit natakgalhí lakgchánattamakglhtinán takgalhtawakga. Pulatamat chu putapakgsinlaktsupulatamat natamasta kataskiwan. Takgalhtawakgatxakilhtsukuttakgalhtawakga, xakilhmaktumtakgalhtawakgachu xakilhmaktuytakgalhtawakga liwajixlimakgantaxtit.

Lakxtumtalakgnut takgalhtawakgat xalak Veracruzakgtumilá wakg xpukgantaxtuntachixkuwit xla Pulatamat,xla putapakgsinlaktsupulatamat usu lakatunupulatamatnixmaknipulatamat, Lilakgatum pukgalhtáwakga xlaVeracruz, chu tiku kgalhikgó likstu ixpukgalhtawakgakánlantla litalhkanit limapakgsin.

Takgalhtawakga tlan makxtumtlawakán xawánalitamakgtayá Pulatamat lali’án xlakxtúm chulitamakgxtakga, talakgxtumit tunuj tunuj kilmaktunu, la chija’é lichipaxni:

a) Xalakgxtumtalakgnut takgalhtawakga nitatapakgta-nusikulán;

Page 19: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

19

b) Namatliwakglha takgalhtawakga lata’ wakgxakilhmaktunu chu xakilhaktunu, chu namalakatsukíta’akpuxkulin xlakán mapakgsinanín xalipulatamatninak xalilatamat;

c) Namalhuwí takatsín xla tachiwín xalilakgatum-lipulatamatni xawá takgalhputsan xla takatsintiyat,talakapastaklin xawá latámat xalak Veracruz, nachuna’la ixlitayat nak xatastakni xla lilakgatumlipulatamatnixla México chu kalitalakgapasni alakatunulipulatamatni;

d) Namastaká xawá namatliwakglha tatlajat,tamakgtakgalhat xawá tamakgpuntumit xla takgalhínnemá takgalhí takgalhintamakatsukut xalitanut,xatalakapastaklin, xamakxtumtakatsin xawá xalatamat;

e) Xalikxtu takgalhtawakga chu limakxtumtakatsinlitanutlimalakatsukin tu taskiní namalakatsuki, xawánamakgtakgalha chu masí latámat xawá makxtum-takatsin, chixkunatlawá xalikstu tamásit xawátakgalhputsan, xalikstu talakapulhkan chu xatalak-kaxtlawan talakapastakni, xawá natalamakatípumakxtum takgantaxtun;

f) Namakgtakgalha ixlakata ixtakgalhtawakgakánmatakuxtunanín namasikán xatipatúy tachiwín, la chixkútlawakán ixtamakgantaxtinkán xawá ixtasmaninkán chunanatamaknú xatapuwán xla ixtalakapastaklin xawálakukxilhalatamat;

Page 20: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

20

g) Namatlawakglha xatakanajlat litalakgápasni xawáxatalichixkú nemá matlaní la lamakxtukulinkán, lamakgtakgalhkán kakilhtamakú xawá kalakchikinín chuchixkú tlawá tapakgsin;

h) Natlawá xatamalakatsukin xawá xatastakni xlatalaklhkawalintaskujut xlakáta tlakg tlan naka-makgmanukán nak tachixkuwit nemá talakgonit chu titakgálhin; xawá

i) Namatlaní ixtapakgtanut tachixkuwit nak takgalhta-wakgat, xla tamatliwakglhni xawá tamastakat xkalakxtumtalakgnut xatakgalhtawakgat xakakapulhuwalata’ wakg xakilhmaklit.

Lilakgatumpukgalhtawakga xalak Veracruz wa amá akgtúmxpukgantaxtuntachixkuwit nemá ixakstutapakgsí xalikstutakgalhtawakga. Kaxtlawá lata’ wan takatsín: kgalhítalákgchan ixakstutapakgsí, maxtú laktsu’ixtapakgsin, xawákalhkayawá ixmapakgsinanín; nalakkaxtlawá lantlaixlitalakgchan la namakgtakgalha, namalakgawani xawámasí latámat chu makxtumitakatsín, lata’ ixtaskujuttamakgalhtawakget, takgalhputsán, tamakgpuntumit xawátamatilankit, chixkunatlawa likstu xla tamakgalhtawaketixlatakgalhputsan, likstu talakalhkán xawá laliwanikánixtalakapastaknikán; tuku natalakkaxtlawa chu natamasíxawá talaklhkawalitaskujut; tlannawalí kalikstu ixtakgalhit,

Page 21: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

21

natamalakxtumí nemá namasta lipulatamatnin xawálakatunupulatamatni, tamakamastan tamaklakaskinit xawáixlakgchanatkán tachixkuwit xalilanat usu tamalakpuwanlilakgatumlipulatamatnin usu li’alakatunujnin xa’ixta-makglhtasin nema’ tasinit ixpalakata tamaklakaskinit nemámastá, nachuna’ lata’ wakg nemá wan ixtapakgsin.

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla18 ixpapá’ marzo kata 2003)Xamaklakaskinit xla lilakgatumpukgalhtawakga nemánamaklakaskinkán xla kakapulhuwa maklakaskinittakgalhtawakga ni katilakgaxokgolh talakgaxokgonxakalakatitsu putapakgsin xawá laktsupulatamat.

LITAMAPISTIN IIIXla liveracruzanos, xla tapulataman xawá

xla tachixkuwit

Likatsin 11. Xlakán liveracruzanos:

I. Wa ti talakgawanit nak titsuntin pulatamatni xlaLakatunupulatamatni; chu

II. Kamanán xla xatikú usu xatse’ matakuxtunanínxalakgawán nak Lakatanupulatamatni; talakgawanít naktitsuntinpulatamatni lilakgatsunpulatamatni.

Page 22: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

22

Likatsin 12. Kintapulaamatnikán ti tawilana naktitsuntinpulatamatni xalak Lakatunupulatamatni, nemálimachá akgtúm kata lata’ chinit.

Taskiní natamakgantaxtí tapulatamanín tatalakgtsokga naktalakgtsokgnitachixkuwit xawá talakgtsokgnitiyat xalakputapakgsin laktsupulatamat ana’ nitalamana, tuixlitlawatkán ti sasti tachinít lata’ makachama akgtutu papa’lata’ titachilh, nachuna’ naxokgó ixtalakgaxokgonxalakapalalitapakgsin xla Lipulatamatni xawá Laka-tupulatamatni, chu limakgtayá lata’ laklá nak putapakgsinlaktsupulatamat.

Ni anán talakaskín tatalakgtsokga tapulatamatni nakputapakgsin laktsupulatamat lata’ ana’ niliwaj lamaxalakatunu.

Likatsin 13. Litapulataman lakgtsankgá akxni:

I. Akxni nitakgalhpalan xalimapakgsin; usuII. Makatsininán amaj latamá ixmákni titsuntinpulatamatni

xla Lakatunupulatamatni.

Litapulataman ni tsankga akxni taxtukán xlakáta liskujpatwi nemá talhkayawan xakalakapulhuwa, litalhkatayan

Page 23: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

23

wanikanita usu xlakáta makgantaxtí pakgtanú nakxatalikgawan tiyat chu ixpukgantaxtuntachixkuwit.

Likatsin 14. Wa amá tachixkuwit limejikano chuna’lilakgawanit usu taskinitalataman nemá takgalí 18 kata, tlanlama xawá liveracruzano usu litapulataman lata’ wan ja’éLimapakgsin.

Xatlán tachixkuwit tsankgá, majaxakán usu tlawapalakán,lata’ tsokgwalikanit nak Limapakgsin xawá tapakgsinlipulatamatni.

Likatsin 15. Ixlakgchanatkán tachixkuwit:

I. Tatáyan xawá tatáyakana nak talhkayawanlakatunupulatamatni xawá putapakgsin lakatu-nupulatamat, chu pakgtanú nak xalakali’án xlalimakxtumtalakkaxtlán, tatatayán xawá ixtamatsukintachixkuwit. Watayá tlan tatáyan tachixkuwit nemátakgalhí ixlilakgapaskán xla lilhkayawan xawátatanumana nak talakgatsokgnitachixkuwit;

II. Tatsokgtanú ixlikstu xawá ixkátsi nak tamakxtumitixlikaxlanalilatamat usu limakgantaxtuninaninixlilakkaxlanlilatamat;

Page 24: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

24

III. Namakatsinikán ixtatlawatkán nemá tatlawamanaixlilakatitayananín ixlilakkaxlanalilatamat; xawá

IV. Lata’ wakg nemá namalakatsukí ja’é limapakgsin xawátapakgsin.

Likatsin 16. Ixtamakgantaxtinkán xlakán tachixkuwit xalakLakatunupulatamatni:

I. Tatayakán nak talhkayawan xalakatunupulatamatnixawá putapakgsin laktsupulatamat, takgalhputsán chutatatayan;

II. Natatsokga nak talakgatsokgnitachixkuwit xawá naktalakgatsokgnitakgalhit xla ixputapakgsin laktsupula-tamatnin, namakatsininán ixtakgalhit, ixtakgalhtawakgachu ixtaskujut lata’ litamakgtakgalha; nachunalitúmnatatsokga nak talakgatsokgnitachixkuwit xalakatu-nupulatamat talakapulhkaxtun lata’ nalakkaxtlawátapakgsin;

III. Natamakgantaxti lata’ tu liyawakanít nemálilhkayawakanít;

IV. Natamakgantaxtí lata’ wi taskujut xatalhkayawan nemáwa limapakgsikanít; xawá

V. Xamakgapitsín nemá nakamalakatsukí ja’é limapakgsinxawá tapakgsin.

Page 25: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

25

XLI’AKGTÚY XLI’AKPULANA’

LITAMAPISTIN ILata’ wi mapakgsina’

Likatsin 17. Ixtatliwakglhat kakapulhuwa xlaLakatunupulatamatni watamakstalh, lilakatitayan xawálakxtumlatamat, xawá tu ixlitlawat tapitsí nakIxkaxtlawananintapakgsit, Makgantaxtunina’, xawáPutsana’. Ana’ ninatapakgsí chu ana’ niwí xalikana xlaixlitatliwakglhat Lakatunupulatamatni wa amá nakputapakgsin laktsupulatamat Xalapa-Enríquez.

Nilá natatamakxtumí chatúy usu liwaká ja’é Litatliwakglhatnak lichatúm chixkú, tamakxtumit usu limakxtúm, nilitakgokgekán Ixkaxtlawananintapakgsit lata’ wata’ chatúmchixkú, watayá lata’ wi nak litápitsi XXXIII xla likatsin 33xawá ixlikatsin 65 xla ja’é Limapakgsin.

Tapakgsin lakatitúmnalín lilakkaxtlawatilhat xatapakgtanutxla tatatayan usu limakxtumtalakkaxtlan. Nak xputapakgtatlakatunupulatamatni, xalilakkaxtlawatilhat xla limakxtum-talakkaxlan xawá tatatayan natakgalhí lichípaxni lali’ánixkaxtlawananintapakgsit xawá nak xputapakgtat

Page 26: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

26

putapakgsin laktsupulatamat lilakkaxtlawatilhat nakgalhílichipaxni lali’an xla puxku laktsupulatamatni.

Pakgtanunanín xla Tamakxtumit xawá Mapakgsina’ xala’Lakatunupulatamatni takgalhí lakgchánat xla takganpakínnak xalilakkaxtlawatilhat tapakgtanut xla tatatayan xawálimakxtumtalakkaxlan.

Tatatayan namakgantaxtí nak ja’é lalitaxtú:

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla18 ixpapá’ marzo kata 2003)a) Pala wakg xatalakkaxtlawapalakanit usu talakgmakgán

xla xalimakgantaxtintapakgsin xla ja’é Limapakgsin;xawá

b) Xamakgapitsin lalitaxtú nemá namalakatsukí ja’éLimapakgsin xawá tapakgsin.

Limakxtumtalakkaxlan namakgantaxtí nak litáxtun nemámasí ja’é Limapakgsin xawá tapakgsin.

Likatsin 18. Ixlakkaxtlawananintapakgsit xawá napuxkúnxalaktsupulatamat nakalhkayawakán xlilakgatumli-pulatamatni, likstu, katamatsékg xawá lichatunu, lata’ wan

Page 27: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

27

ixkilhtsukut xla lankalilhuwlilakxtumxtapalh xawá litáyatxatapitsit, lalilatamat nemá malakatsukí tapakgsin.

Mapakgsiná xala’ Lakatunupulatamatni nalakalhkayawakánxaxlikilhtsukut nalá lilakalhkayawan ankalilhuwali-lakxtumxtapalh talhkayawan xalilakgatumpulatamatni,likstu, takamatsekg chu lichatunu.

(Limawakakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 14ixpapá’ noviembre kata 2008)Nak xalalitaxtun nemá mapakuwí xapulh lakgxtumit,xakilhtamakú talhkayawan natlawakán ixlikgalhtúmdomingo ixpapá’ julio kata nemá amá lakgchán.

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla14 ixpapá’ noviembre kata 2008)Likatsin 19. Tamakxtumit ixlilakkaxlanalilatamat waxlatapakgsinatiyat xawá talakaskinka kapulhuwa nemá takgalíxalaktsulilakgchat matliwakglha ixtapakgtanunkántachixkuwit nak xalatamat lakxtumlatamat xawánamakgtayá xatamalakatsikin xla lilakatitayanlakatunupulatamatni xawá putapakgsin laktsupulatamat,lakgchánat watayata’ xlakáta naskin tatsokgwalinxatitayaputún litáyat xla talaksakyawán katachixkuwit.

Page 28: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

28

Tapakgsin nalakgapasa xawá lakatitumnalin atanujlitúmtamakxtumit xalilakkaxlanalilatamat.

Tamakxtumit xalilakkaxlanalilatamat watayá tlantalilakaxtawilá tachixkuwit, ni taskiní natapakgtanúmakxtumtanukán usu tunu tu putsaná xawá ni anántatsokgtanun nak tamakxtumittachalhkatni.

Mapakgsinanín xla talhkayawan watayá tlan pakgtanú naklichiwin ixpulaknikán tamakxtumit lata’ laktanksa wanTapakgsin.

Tamakxtumit ixlilakkaxtlawanalilatamat natamakglhtinán,lakxtúm, taxokgón xakakapulhuwa xatalismanín,xataliwakin usu, xalalitaxtú xatalaksakni, lata’ lhkawalítapakgsin, xla ixtalilakgchipalin xawá xatalimastakit xlatatláwat nemá la nakgalhi lilakalhkayawan. Nachuna’natakgalhí lakgchánat nakichán nak kilhtamakú nakakgasokglina’ xawá makgatpukxilhwalin, lata’tuwankanitnalay nak likatsin 41, Lichipaxni III, pulakatunuB, xla Limapakgsin ixlilakkaxtlawanalilatamat xlaPulatamat Limákxum Limejikano.

Lata’ namakgapala talhkawalinkilhtamakú talaklhkayawanxawá lata’ namakachán taskujutkilhtamakú litalhkayawan,

Page 29: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

29

mapakgsinanín lakatunupulatamatni xawá putapakgsinlaktsupulatamat natalimakgxtakga wakg talhkawalin-kilhtamakú tamakatsinin xla kgantaxtuntaskujut chutalaklhkawalintaskujut xakakapulhuwa. Amá mapakgsi-nanín lalhkayawananín nakalakgchán tamakgtakgalha tutalhkawalín nak ja’é lakgxtumit.

Watiyawa xla nemá minchita’ talhkawalinkilhtamakú xlatamakatsinin xlakán mapakgsinanín lhkayawananín, nemáxlakán tamaklakaskinit xla takgalhtawakgat xawá xlalitapaxawanlatamat chu lata’ tataskini xlakáta litamakgtak-galhán tachixkuwit akxni wi tu kitaxtuma.

Taxokgón xla tamakxtumit ixlilakkaxtlawanalilatamatnatokgokgé ja’é lichipaxni:

I. Taxokgón xakakapulhuwa xatalismanín xlakátaixlitalilakgchipalin xla ixlitlawatkán katamakgapalitnawalikán kata kata ixlakáta xpukgantaxtun talhkayawanLiveracruzano akxni tlawa’ ixtalakgpulhkantumin.Lata’ nakitalakastuka natalakkaxtlawá tamalhuwimaakgtúm xapulakkitsis ixliwakg xakgtuminika xlaxataskujni taskgáw lata’ liwi nak xatapákgsit xlaLakatunupulatamatni lata’ ixlichalít tachixkuwit nemá

Page 30: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

30

tatatsokgnít nak talakgtsokgnitachixkúwit litalhkayawanxla Lakatunupalatamatni;

II. Taxokgón xakakapulhuwa xataliwakín xlakátaixlitlawatkán xlakán tamakxtumit nemá natlajá tatatayannamakamaxkikán amá kata akxni natlawakántalaksakyawan xalakatitsú xawá nakitaxtú xataputlakgenlakxtúm nemá lakgchán xatalaktlawan xatalismanín;

III. Taxokgón xakakapulhuwa,xatalismanin xawáxataliwakín, nakamapitsikán xlakatakán tamakxtumitixlilakkaxtlawanalilatamat nemá tatlajalh xatamakglhtínakgtúy ixliwakg kitsispuxám xla liwakg tatatayantatamakxtukán nak talaksakyawan xapulhá xlaixlakkaxtlawanamintapakgsit, lata’ li’amacha’lichipaxni:

a) Akgtúm puxumakáw kitsispuxám lata’kitalakastuka taxokgón xakakapulhuwa lakatu-nupulatamat namakgpitsikán lakxtúm, xawá

b) Akgtúm tutumpuxám kitsispuxám namakgpitsikánlata’ xakgkitsispuxám xla tatayanankán lakatu-nupulatamatni nemá tatlajanit putunu tamakxtumitnak talaksayawan;

IV. Tamakxtumit ixlilakkaxtlawanalilatamat nemátamakxtunit ixtamatsokgon astán kilhtamakú nemáixlikgalhsputni talaksakyawan, usu ti ni xtitamataxtukliakgtúy ixliwakg kitsispuxán xla tatatayan nemá

Page 31: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

31

tamakxtukán nak Lakatunupulatamatni nak xapulhátalaksakyawan xla ixlakkaxtlawananintapakgsit,natamakglhtinán taxokgón xlakáta pulhuwaxatalaksakni, kamakamaxkikimaka chatunu xlakán, xlaixlitalaktlawan xla ixtalaktlawatkán xatalismanin, aktúyixliwakg kitsispuxán lata’ ixliwakg nemá akxtúmkalakgchán nakamakgpitsikán limákxtum xlakántamakxtumit ixlilakkaxtlawanalilatamat, xawána’akxtúm xalilaklat xalitawakán xla lilaktawan xlatalhkawalin kilhtamaku akxni amá kata laksakya-wanankán; xawá

V. Taxokgón xakakapulhuwan tayanimanawan ixlakatínxalikstu; chu amá tamakamastan nemá tamakxtumitixlilakkaxtlawanalilatamat tamakglhtinán ixlakatakánpakgtanunanin xawá tatasuluja nila taminawaka lata’talakxtum akgkaw ixliwakg kitsispuxám lata’ makxtumkitalakastuka xatalaktlawan talhkawalinkilhtamaku lawankanit nalaj ixlikgalhsputut kalaksakyawakánMapakgsina’.

Papa’ xawá makxtúm natatawilá 5 ixpapá’ noviembretunkán lata’ titaxtukgonít talaksakyawan. Ixlakkaxtla-wananintapakgsit, akxni takgalhí ixlilánat takgalhinlitayat,nilá katikalaksakyawaká ixkilhtamakú tunkán nemámimacha’, nipala ixlilánat makgtayanalitayat; kaj wa ti

Page 32: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

32

takgalhí ixlilánat makgtayanalitayat, tlan kalaksakyawakántunkán la ixkilhtamakú, lata’ chi amá tlawanít ixtaskujut.Tapakgsin namalakatsukí limakgantaxtun nemá tlanwaliamá nikitapakgtá nalaktlawakán xla xapulhtalaklhkawalin-kilhtamakú xawá talakklhkawalinkilhtamaku chu tanksnawán lilakgtaxtun nemá takgalhí tamakxtumit xawaxamakgapitsin tamakxtumit ixlilakkaxtlawanalilatamat,xalitapatinin akxni ni makagntaxtukán xla xlimakgan-taxtuntapakgsin nemá kamakaxtukan nak lilánat, nachuna’lilakkaxtlawatilhat xla xokgotamakxtun xla limakgantaxtinxlakán tamakxtumit nemá tamakgatsankgá ixta-lakgtsokgnikán xawá ni takanajlin amá nemáixmaklakaskinit xawá takgataxtun makamaxkikánlakatunupulatamatni.

Laktsutapakgsin xlakáta xapulhtalaklhkawalinkilhtamakúxawá talalhkawalinkilhtamakú talhkayawan nawankán naktapakgsin.

Xalakgamakgas tamakgapalit xla talhkawalinkilhtamakúchuné: xla mapakgsina’, xatatipuxumakáw chichini’ xlaixlakkaxtlawamanintapakgsit xawá makgtayananin,tutumpuxam chichini’; tapakgsin namálakatsukíxatakanajlin ixtamakgapalit ixlakatakán. Nikxni lanalitaxtúxapulhtalhkawalinkilhtamakú nalitawaká akgtúy

Page 33: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

33

xapulaktutu ixliwakg xakgtumiinika xatapuliwalinkilhtamakú xlakáta talhkawalinkilhtamakú talhkayawan.

Xatakglhtinpusni ja’é limakgantaxtintapakgsinnamapatinikán lata’ wan Tapakgsin.

LITAMAPISTIN IIXla ixtatliwakglhat Ixlakkaxtlawananintapakgsit

Likatsin 20. Ixtatliwakglhat ixlakkaxtlawananintapakgsitwalikán nak tamakxtumit nemá wanikán Tamakxtumit xlaLakatunupulatamatni.

Likatsin 21. Tamakxtumit xla Lakatunupulatamatninalitakaxtawilá ixlakkaxtlawananintapakgsit nemákalaksakyawakanit xlakáta laktsutapakgsin xla lankalilhuwalilakxtumxtapalh nak titsuntinpulatamatni litalhkayawanlichatuminika, xawá ixlakkaxtlawananintapakgsikalaksakyawakanit xlakáta laktsutapakgsin xla lilakatitayanlilakxtumxtapalh, lata’ wi tixtumtapakuwit nemá tamastátamakxtumit ixlilakkaxtlawanalilatamat nak tapukin-tamapitsin talhuwittalhkayaw, nemá namalakgawanikán naktitsuntinpulatamatni xla Lakatunupulatamatni; nak akgtúmxakgkitsispuxám xla tutunpuxúm xawá tipuxúm,xlilaktuykán; lata’ talaklhkawalinit nak tapakgsin.

Page 34: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

34

Tapakgsin namalakatsukí xali’akxilhxtut la kamakamaxkínixlakkaxtlawananintapakgsit kalaksakyawakanit xlakátalaktsutapakgsin tapalakatayan lilakxtum. Xlakátanalakgxtapalikán lata’ ixlilakalit titsuntinpulatamatnixatalhkayawan lichatuminika, natokgokgekán lata’talhkawalin nak ja’é Limapakgsin xawá tapakgsin.

Tamakxtumit wakg natatalakgxtapalí akgatutúnXakxni la kitaxtu xlakata Tamakxtumit litakaxtawilá xalikta50 ixlakkaxtlawananin tapakgsit, xatalhuwit tamakxtumitnilá katimakamaxkika liwaká 4 ixlakkaxtlawananintapakgsitxla laktsu tapakgsinxla tapalakatayan lilakxtum, xawá palaama Tamakxtumit nilá katimakamaxkika liwaká 5ixlakkaxtlawananintapakgsit ixpalakata ja’é laktsutapakgsín.Ni wi tu xlakata tamakxtumit nalitakaxtawilá liwaká 60ixlakkaxtlawananintapakgsit.

Xakxni la kitaxtu xlakata Tamakxtumit litakaxtawilá xalikta50 ixlakkaxtlawananin tapakgsit, xatalhuwit tamakxtumitnilá katimakamaxkika liwaká 4 ixlakkaxtlawananintapakgsitxla laktsu tapakgsinxla tapalakatayan lilakxtum, xawá palaama Tamakxtumit nilá katimakamaxkika liwaká 5ixlakkaxtlawananintapakgsit ixpalakata ja’é laktsutapakgsín.Ni wi tu xlakata tamakxtumit nalitakaxtawilá liwaká 60ixlakkaxtlawananintapakgsit.

Page 35: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

35

Ni pala putum tamakxtumit ixlakkaxtlawananinlilatamattlan nakgalhí la ixlichalit ixlakkaxtlawananintapakgsit, lata’ixlilaktuykán laktsutapakgsín, xalhuwa la ixlichalit liwakgtitsuntinpulatamatni talhkayawananin lichatuminika.

Likatsin 22. Lata’ chatunu ixlakkaxtlawananintapakgsittakgalhinlitayat nalaksakyawakán chatum ixmakgta-yanalitayay. Lata ixlichatuyunkán taskiní:

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla14 ixpapá’ octubre kata 2008)I. Tachixkuwit limejikano nawan xalilakgawan, lata’ liwaj

xatatlawán ixlakgchanat;II. Nakatsí kgalhtawakgá xawá tsokgnán; chu(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla14 ixpapá’ octubre kata 2008)III. Lamanawán nak titsuntinpulatamatni nemá tapakgsí usu

ama’ nitu kitapakgtá Lakatunupulatamatni, kana ni chanakgtuto kata lata’ ya makachán ixchichini’ talaksakyawan.

Likatsin 23. Nilá natawán ixlakkaxtlawananintapasit: I. Wa Mapakgsina’;

Page 36: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

36

II. Makgskujnanín xalakakapulhuwa xla Lakatunu-pulatamatni usu ixla Pulatamatni, nak ixtatlawatmapakgsina’;

III. Makgtayananín, pakgtanunanín xka tamakxtumitputapakgsinlaktsupulatamat usu lata’ tiku kgalhíkatuwaya talitayan aná ja’é, nak titsuntinpulatamatnianá nikgalhi limapakgsin;

IV. Ixlikgawananinpulatamatni nemá taskujmana usutamapakgsín xla tamatliwakglhat;

V. Ti tapakgtanunít nak lakatunupulatamatni xlakalisiku’alanán usu natlán ixmakgamakgtayanínpuxkuwi nemá xatalipawansiku’alan, tlan nawán palanatamakgxtakga ixpulakatunu pumakgamakgtayankánlata’ walikanít nak tamatsukit nak LimapakgsinLakatunupulatamatni xawa’ tapakgsín xla lilánat; xawá’

VI. Ti takgalí talakgalhín xatakgxtakgajni xlakátalitalhkayawan xla talakgalhín nemá ni lakatitumtatlawán,matsenkgenimaka amá nemá maxkikanit litamakgtayatxla talakgxtapalit usu tamaktsuwit tamakgenut xlatapatín.

Lata’ liwankán ixpalakatakán makgskujnanín xakakapulhuwanemá tatapakuwilh nak tapitsi II, III xawá IV, ni katita’aninikapala natatanpuxtu nak ixlitayankán tatipuxumakawkilhtamakú lata’ ni makachanít chichini’ xla talaksakyawan.

Page 37: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

37

Likatsin 24. Tamakxtumit nilá katimatsukilh ixtaskujut chunilá katimakgetilh ixtatlawat akxni nitachanít liwaka itatlata’ ixliwakgkán ixlakkaxtlawananintapakgsit; nemátawilanajá tlan natatamakxtumí amá chichini’ la lhkawaliníttapakgsín xawá natamakgantaxti ti ni tachilh xlakátakatakichalh ixlitumá chichini’ amá xatamakatsinin palanichuna’ tatlawá natakgachakgxí, lata’ amá tamasilha,tamatsenkge tu ixlakata tamakanajlinita’, ni talikgalhtinánlitáyat, katasanikán makgtayananinlitayat nemánatatamakamasta’ piwa’ talaklhkawalinkilhtamakú; xawápala nani’ixtatlawalh, kgalhapalakán nitichipanít litáyatxawá matasaninanpalakán ixlisasti talaksakyawan, pala waamá ixlakkaxtlawananintapakgsit xatalaksakyawan xlakátalaktsutapakgsin xla tapalakatayan lilákxtum, matasaninankánxachatúm lata’ xatamatixtum nemá lakgchán, lata’tixtumitapakuwit nemá tamakamastanit tamakxtumitixlilakkaxlanalilatamat.

Likatsin 25. Tamakxtumit natatamakxtumí lata’ litsukú 5ixpapá’ noviembre lata’ akgatunu kata’ xlakata talipaxawáakgtum ixlawán ixkilhtamakú xla taskujt xatalismanín, nemánakgalhsputa ixlikgalhsputni chichini’ ixpapa’ enero nematanuyacha’ kata’; xawá litsukú 2 ixpapá’ mayo lata’ katakata, xlakata talipaxawá akgtúm ixlimakgtuy ixkilhtamakú

Page 38: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

38

xla taskujt xatalismanín nemá nakgalhsputa, ixlikgalhsputnichichini’ ixpapá’ julio.

Nak xatamakxtumit xla tamakxtumit xawa’ ixtalhkatayatkánkakapulhuwa nawán; kajwá akxni xla lichiwin nemálakaskín katamatsekg, xalikstú nawán, lata’ wanxatalhkawalin ixtapakgsit xalak ixpulakni.

Likatsin 26. Tamakxtumit nakgalhí lichiwin tulikxilhatwatayawá:

I. Nak ixlawán ixkilhtamakú xla xatamakxtumit xlataskujut xatalismanín:

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 17 ixpapá’ octubre kata 2005)

a) Talakputsan, talakchiwin chu, usu lakitaxtú,tlanlitaxtú talakpulhkantumin nemá tatalakxtumixatalipukit xawá xatalilaktlawat nemá minacha’kata, limakamaxkit lata’ ixlikgalhchaxánkikgalhsputa ixlikgalhkaw ixpapá’ noviembre waMapakgsina’ xla Lakatunupulatamatni. Akxniamá kata masastikán Tamakxtumit, waMapakgsina’ xla Lakatunupulatamatni nakgalhíxlawán akgkukitsis chichini’ ixpapá’ noviembrexlakáta namakamastá talakpulhkantumin. Xakxni

Page 39: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

39

amá ixlikgalhkáw ixpapá’ noviembre nichalhkatnankán, xatalhkawalín namalakgachakánamá chichini’ nemá chalhkatnankán nemá tunkánminacha’;

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 18 ixpapá’ marzo kata 2003)

b) Talakputsan, talakchiwin xawá tlanlitaxtú tapakgsinxla xatalipukit xlakán putapakgsinlaktsupulatamatnemá kamakamastakán ixkilhtamakú lata’kaklhkawalí tapakgsín nemá wa lakgchán; chu

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 24 ixpapá’ junio kata 2009)

c) Limakgantaxtit chu, nachuna’ tamatlanitTalaklhkatalaktlawa Likakapulhuwa nemá, lata’wan tapakgsín, nakamaxkikán ixtatliwakglhatkakapulhuwa, limakgantaxtuninanín xakstu-tapakgsit xla Lakatanupulatamatni, Lilakgatúmpukgalhtawakga Liveracruzano, putummapakgsinanín, lakatunupulatamatni ixlitaxtuninmapakgsina lakatunupulatamatni chu ixlitaxtuninxaputapakgsin xawá katiwá tmalakakinxa’akskalina usu ixpukgantaxtuntachixkuwitxakakapulhuwa wa nemá ja’é Limapakgsin usutapakgsín xla Lakatunupulatamatni nakamaxkikánla amá tamalakakin xakxilhina’.

Page 40: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

40

II. Nak ixlikilhmaktúy ixkilhtamakú xla tachalhkatnixatalismanín:

(Lakkaxtlawapalakanit nak Limakátsin xalak Pulatamat xla 24 ixpapá’ junio kata 2009)

a) Kamakgamakglhtikan entes xakxilhtina’ nemákamasikanít nak aktsulitapitsi c) xla xapulhálitapitsi, Ixlitalaklhkatlawa Likakapulhuwaxlakata katsikán xakgantaxtun xla ixlitlawattalaktlawat xawá namakanajli pala tamakgantaxtilhixlilakgchatkán xatalakkaxtlantapuwan chulitaxtunpukaxtlawat, nachuna’ limakgantaxtinnemá walinit nak ixtalakpulhkantumin. La chiamá, Talaklhkatalaktlawa Xalikakapulhuwataskiní natamakamasta nak Tamakxtumit xlaLakatunupulatamatni lata’ ixpapa’ mayo nemánatanuyacha kata nema wa lakgchan.

Likatsin 27. Akxni natatsankgá ixlakkaxtlawa-nanintapakgsit makgtutu tsankga xatamakxtumit, ni katsikánxatamakanajlin usu ni skinit talakaskin xlakatinMapakgsina’ xla Akpuxkunanín, natamakgachakgxi xlakátatalimakgxtakga takichán watayá ixkilhtamakujkán nemámimacha’, katasanikán tunkán xamakgtayaninlitayat.

Page 41: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

41

Likatsin 28. Tamakxtumit tlan namalakxija ixputawilatxalakapuntsú, pala chuna’ anán talakkaxtlan liwaka itat lata’ixliwakgkán ixlakkaxtlawananintapakgsit chu tawilana,nachuna’ natachalhkatnáni kana makgtúm lata’ akgatunu katanak ixputapakgsin wi nemá putapakgsinlaktsupulatamatxalak ixakpún, ixpulakitat usu ixtanpaján xlaLakatunupulatamatni. Nak ja’é lakitaxtú namakatsíixtalakkaxtlawan amá xakgtúy xatatliwakglhat.

Likatsin 29. Tamakxtumit nalitamakxtumi xatalilakapalalata’ akxní:

I. Akxni tamatasaninanit Ixlakkaxtlawananintapakgsitkamamakkikanít; xawá

II. Akxni skin Mapakgsina’ xla Lakatunupulatamatni,akxni talakkaxlá Ixlakkaxtlawananintapakgsitkamamakkikanit;

Lata’ ja’é xatamakxtumit, nalichiwinankán watayá amálichiwin nemá laktanuma nak litamatasanin xawá nemálikatsikán snun taskiní xlakáta tatatayan liwaká itatIxlakkaxtlawananintapakgsit nemá tawilana.

Page 42: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

42

IXLAWAN IXLIPULAKATUNU

Xla xtamakamastankán ixlakkaxtlawananintapakgsit

Likatsin 30. Ixlakkaxtlawananintapakgsit natapaxawá xlaixtalakgachixkuwitkán xla ixtachiwinkán nemá natamastának ixtatlawatkán nak ixlitayatkán, xawá watayá tlannamalakgxokgonikán talakgalhín xla xamatixtum lilákxtumnemá tlawalh akxni tayacha ixtaskujut, xapula takgalhapalanxla Tamakxtumit xlakáta wi talakaskin xatamakxtumit tuixlakata.

Wa Mapakgsina’ xla Tamakxtumit usu, nak xalitaxtut waxla Ixlakkaxtlawananintapakgsit Kamamakkikanit,natamakgtakgalha ixtalakgachixkuwit xalimakgapitsin xlaIxlakkaxtlawananintapakgsit, nachuna’ la ni xatakglhtinpusnixla lankapulakkaxtlan ana’ niku tatlawa tatamakxtumit.

Likatsin 31. Ixlakkaxtlawananintapakgsit nilá tu tatlawapalátunu litalhkatayan usu tamakgtayan kakapulhuwa ana’ninakaxokgonikán, ni mapulí talakaskín xla Tamakxtumitusu, nak xalitaxtut xla IxlakkaxtlawananintapakgsitKamamakkikanit; pala chi mastakanit talakaskín,mamakgxtekgekán watayá nak ixtaskujt. Ni tatanumana ju’únak talimakgantaxtintapakgsit xatatlawat tamakgalhtawakgetusu xla litatlanit.

Page 43: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

43

Litaxokgon xla ja’é talimakgantaxtintapakgsin namapatinikánxatamakgatsankgán ixlitayat xla ixlakkaxtlawananinta-pakgsit.

Likatsin 32. Ixlakkaxtlawananintapakgsit natamakatsininánnak ixtitsuntinpulatamat xalitalhkayawan, akgtúmtamakatsinin xlakáta akgtúm kata xla ixtaskujutkánxalakkaxtlawananintapakgsit, xalilakapuxkun, xapalakatayanxawá talitlawat, xawá namakamastá pakgtúm nakTamakxtumit. La nemá lalitaxtú nemá laksakyawakánxlakáta laktsutapakgsin xla tapalakatayan xalilakxtum,natamakamastá ixtaskujkán nak Tamakxtumit xawánatamakatsininán kakapulhuwa lata’ wan piwatayátapakgsin.

IXLI’AKGTUY IXLIPULAKATUNU

Xla ixtaliyawankán xla Tamakxtumit

Likatsin 33. Wa ixtaliyawankán xla Tamakxtumit:

I. Tlanlitaxtukán, lakkaxtlawapalakán xawá lakgmakgankánlimapakgsinín usu xalakapalalitapakgsin;

II. Tlan kalimakgachakgxikán limapakgsín usuxalakapalalitapakgsin;

Page 44: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

44

III. Kalimatsukikán nak ixlakatín Tamakxtumit xlaMakgantaxtunanín Limapakgsin usu xalakapa-lalitapakgsin nemá ixlitlawat xla IxtatliwakglhatIxlakkaxtlawananintapakgsit xla Lipulatamatni,nachuná la xatalakkaxtlawapalan usu xatalakgmakgán,xawá makgtokgokgenán, akxni chuná taskiní,xatakganpakín nemá natamakamastá Tamakxtumit xalaLakatunupulatamatni;

IV. Litamakxtumilimapakgsinankán nak xalilatamat xlatakgalhtawakgat; xla latamat xawá takgamán; litanut,maklakaskinit, chuchut xawá kachiwixtijyanxakitapakgtat xalakatsú; xla litapaxawanlatamat chuxatamakgamakglhtinat katachixkuwit; tamalakgsputuntaxmalajni, taxkulit xawá taktlinklhwanat; xlatanku’antapulin; xla tamastakat katachixkuwit xawápulataman; xla tamakgtakgalhat kakilhtamakú xawá xlatakaxtlawapalan xla talakxtumit katuxawat; xlamakgtlawanaluwán; xla tamastakat kalilankapulatamatxawá kalakchikin; xla tamastakat katukuxtun-kitsistankanin, kakiwín xawá puchakgan; xlatakgalhchiwin katachixkuwit; xla putapakgsinlaktsupulatamat likstu; xla talatalalin xla tachalhkatnixla Mapakgsiná’ xla Lakatunupulatamatni usuputummapakgsinanín xawá ixchalhkatnanín; xlaixtatlawatkán xlak’án makgskujnanín xakakapulhuwa;

Page 45: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

45

xla xatalakkaxtlawantapuwán xlakata laktsutapakgsín,tamalakatsukin, talilín, talakpulhkan xawá xlaLitokgokget Liberakrusanu xla Tamastakat,makgtakgalhma xlakata la talakkaxtlawantapuwán xlatamastakat xalilakgtaxtutaman xawá katachixkuwitlakxtumlatamat nawán xawá namakgantaxtí xlakataixlitatliwakglhat kakapulhuwan: nachuná la akxnimaxtukán limapakgsin, xalakapalalitapakgsin usutalakkaxlan nemá taskiní xla lilatamat laktsutapakgsinxla ixpulakni xawá xatlanlilatamat xla Lakatunu-pulatamatni; nitlawaní nitlán xatakaxtlawantapakgsitlatá kaniwá lichiwinán xla ixlitlawat;

V. Ix’akstu maxkikán Ixlimapakgsin Tapakgsintamastakit,xawá xamakgapitsín laktsutapakgsín xla ixpulakni nemátaskiní xlakáta natatlaní ixtamakstakat xla ixtaskujut,nemá ni’amaj taskiní xla tamakatsinín xlaMakgantaxtuniná’ xlakata nakgalhí xalimakuankú;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)VI. Maxtukán limapakgsín nemá lakatitumnalín

xatamakaxni xawá ixtaliyawan xla Tapakgsintamastakitxla Takskalinán Xatalankit xla Lakatumpulatamatni;nachuná namaxtú la limatasaninán xlakata nalaksak-yawakán xakpuxkunalitayat xla Aktsuxtamakxtumit xlaxakskalinanín xatalankit xla Lakatunupulatamatni;

Page 46: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

46

nemá nalaksakyawakán xla akgtúy xapulaktutu ixliwakgxakgtuminika xlakán ixlakkaxtlawananintapakgsit xlaTamakxtumit;

VII. Akpuxkunán xawá lakpulhkawalinán, nilakgalhíix’akstutapakgsit tamakaskujut xawá xlatamakgskintapulin, tatláwat xla litaskujut xlaTapakgsittamastakit xla Akskaliná xatalankit xlaLakatunupulatamatni, latá wan limapakgsin;

VIII. Tlan litaxtun Limapakgsin tapakgsintamastakat xlaPutapakgsin Laktsupulatamat Xalikstu;

IX. Tlantalitaxtun, xla tatatayan xla akgtúy xapulaktutuixliwakg xakgtuwinika xla ixtapakgtanunanín:

a) Xataxlaján xla putapakgsin laktsupulatamat;b) Xatakgalhapalan xlakata ja’é kamakgankanitá;

chuc) Xatamakgenut usu xatatlawapalat ixtamapa-

kgsinkán chatúm usu liwaká makgtayananín,xapulha tamakgantaxtin xla ixlitamakgtay xlatakgaxmatni, kaj wi nemá ixlakata wankanitnaláy xlakata tapakgsin.

X. Lhkayawakán, xawá xatlanlitaxtun akgtúy xapulaktutuixliwakg xakgtuminika xla ixtapakgtanuninanín, xawálitapulataman xalak putapakgsilaktsupulatamat, nemánatamakgpakgtanú akgtúm xtamakxtumitma-pakgsinanín xla putapakgsinlaktsupulatamat, akxni:

Page 47: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

47

a) Pala ixtakgalhaparanit xlimasputuy Putumma-pakgsinanín;

b) Xmakgamastay ixlakmakanikán usu nakg-tsankgay putumkán ixlilhuwa xamakgtayanínpumapakgsin, pala xakanajlaniy la wanlimapakgsin nixmatlanikán tlan natanúxalipuxokgonanin nak taskujut;

c) Ni’ixtlawanit ixlikanajlat xalitlán la ixlakgchaní,ixlisputut kilhtamakú ixpapá’ diciembreixlitunkán akxni ixtlawanit talakalhkayawatxaputummapakgsinanín.

XI. Likanajlí, ixlilakalhkayawan xli’akgtúy xlichatutúnixliputúm, xapúlh ixtachiwín usu xla putumma-pakgsinnanín nemá ixtalakaskín chu xla LankaMapakgsiná Pulatamat, la xtum laktsú tamaklakaskinnemá xtalakaskín limapakgsin:

a) Xla wilinikán titsuntinpulatamatni, nikitayá chuixlilhmán nemá ixkalakgchaní katunuputapakgsinanín;

b) Xla ixmalakatsukikán sasti putapakgsininanínlakgtsupulatamanín;

c) Xla xlitachokgo xa’akgtúm usu ixlilhuwaputapakgsininanín laktsupulatamanín;

d) Xla talakpalin xa’ixlilhman xlaputapakgsininanín lakgtsupulatamanín;

Page 48: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

48

e) Xla likxtumikgóy xa’akgtúy usu ixlilhuwaputapakgsinín lakgtsupulatamanín;

f) Xla lilakkaxtlawáy takglhuwit nemá ixtaxtú nakixlakstipán putapakgsin laktsupulatamanínkipakgtayá xalaktsuntín tiyatni, ixli’itat usuxatipakgatsi tuchikán, xankgalhín nemáni’ixkgalhí ixlakgchat talakastukni; chu

g) Xla talakgxtapalikan ixmapakuwin xaputapakgsinlaktsupulatamanín la skinikán putapakgsinanínti lakgchán.

XII. Talilakkaxtlawá xatakglhuwit nemá naláy nakixlakgstipán Tatliwakglhat Makgantaxtuninanín chuxaPutsaná Talulokgtat;

XIII. Tamatlanikán xla tapakgsinín nemá ixtakgalhílichipaxni litalhkayawat, likxtum nemá putumi-mapakgsinanin takaxtlawá chu kanajlaníixmaklakaskinín tumin namá nataxtú, xalipokgtommakgtakgalhná pulatamanin chu mapakgsiná, xawaktsu xlitapakgsin, limakakatsinín chu tu xwankánmaklakaskín xatalitatawajin xalikxilhmakgólhixlipaks ixpulakni katunu putapakgsin lakgtsupula-tamatnín;

XIV. Xmalakatsuki chu namapanú xalipokgtumin, namastálitlán xla namalaksija xla akgtúm. Putumma-pakgsinanín nak tunu tlan kachikinín xalimapakgsin

Page 49: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

49

akxni chuná talakaskiní xlimaklakaskin talaka-chixkuwin, mastá litlán ixmapakuwit chu ixtukuwiníixlilakkaxlanalatamat nak xlikitat kachikinín usuixtalakgpalit, la wi nak ixlikatsin limapaksin;

XV. Tamatlanikán, xla xatalhkayawat ix’akgtúyixlimakgtutu pupitsin tu xpakgtanumaka:

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina,21 ixpapá’ marzo kata 2007)a) Xla ixlichalhuwa ixlimataskujná nak

pumapakgsin, xla ixlichipaxni Ixtalakg-tsokgnitachixkuwit nemá tlawakán akxni chanakgkáw kata chu xapúlh xatalaksakni nemálakgchaní, natakgaxmatí tu wankán xla Putum-mapakgsinanín xlak’án;

b) Xla la tlawakán xtalaksakni mapakgsinanínxalipulatamat xapumapakgsin puchiwinkachikín; chu

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina,23 ixpapá’ septiembre kata 2010)c) Xla ixlilakkanajlat xlilat xatuwa usu xakanajlani

xlakata xataskujnapuchiwin xlimakanukanixtaskujut usu limakgxtaxkga xla, akxni nikxninemá nili’uká tutumpuxám kilhtamakú naklilhman akgtúm kata. Nak katuwá ja’é la, tunkánama tasanikán xalipuxokgon ti lakgchán.

Page 50: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

50

XVI. Mastá litlán, ti lakgchaní, xla putúm mapakgsinanín:a) Xla talakkaxlaníy litatlawan chu xalimakuan

kakapulhuwa, akxni tlawakán makgantaxtinnemá lilhmaní kilhtamakú xalimapaksinín xlaPutummapakgsinanín nemá xtitiputún;

b) Xalilakkaxtlaway xalitalakkaxtlan. Chuxalitlawan xakakapulhuwa, akxni xtapalh li’ukáxakgpuxám kitsispuxám tu lakgchaní xtalak-pulhkantumin tu xlak’án;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina,22 ixpapá’ diciembre kata 2006)c) Xla talakaxlani xalimasakuanin chu xapulh

nemá ixkamaxki xpalakata ixpakgtanun xalipulátamatni;

d) Xmakamaxkikan, lilakgaxokgon, linikántakgalhin usu xlak’án takgalhit, xpakgtanut,lakgxokgon, xlilakgchan, limakuan, lipuxokgonusu tunu litlanín xa’akxilhninatumin nemá tlawápumakintumin xapumapakgsin;

e) Xkamaxkikan xa tapaw usu kaj chutanamaxkikan tu xlakan usu limakuanikanlakatuminitakgalhi xa lakgtsupulataman;

f) Xla limakamastat xalisakyawan xalimatlanitxkakapulhuwa nemá ixlakgchanán ixliwakg

Page 51: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

51

putummapakgsinanín, xalhmanín chuxmasputunanín;

g) Xatatlawan akxtúm tapuwankán xla: Lipula-tamanín, xla Pulataman, tunu Pulatamanín,xakanajlachixkuwit usu liputúm tachixkuwit,lakxtúm tlawakán xla liputúm mapakgsinanínxawá xla tunu lipulatamatni; chu

h) Xamalakatsukin xaliputumkán liputum-mapakgsinanín.

XVII. Linkán xalitalhkat xatuku lay nak takgalhi xlamakgtayaná kakapulhuwa pulatamanin xawáputummapakgsinanín, xla kakapulhwa nawánwatiyá akxni wan xalitapakgsin;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14ixpapá’ noviembre kata 2008)XVIII. Akxni kanajlaniní xla akgtúy ixli’akgtutu ixlilhuwa

tiku ixpakgtanuma ti ixwi,nalaksakga akxni namalaknúkan xa tamakxtumitipalhuwatápuwan nemápakgtanuma nak Lanka Tamakxtumit xalakPulataman, xapúlh xkatlawanan xalhmánlikgalhpa’iy talakgachixkuwit nemá tlawama ja’é,xlaMakgmakgalhchiwininá, xapulakalhkayawanínTamakxtumin, Liputúm lanka Puchiwinxatalhkayaw xalak Veracruz la ixtatsokgnitanchá

Page 52: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

52

nak litapakgsin; chu natalaksaka tiku akpuxkunánxaLanka Pulaklhkawiliná xatamakgtakgalhnáxaLiputúm Xalanka Puchiwin xatalhkayawan xalakVeracruz, nemá xalilhkayaw xapumapakgsinanínxakakapulhuwa xatakgalhtawakga ixlakita-takgalhtawakga xapulatamat xapulh limatasiná nalimakaminchá;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 29ixpapá’ enero kata 2007)XIX. Xla lilhkayawáy, xalimakanajli xla akgtúy

ixlimakgtutu xlichalhuwa tíku pakgtanuma, xlamakgatanksanatapakgsit Tatlewakglhaputsaná chulanka Mapakgsiná xaTilankalitalhkatayanPulataman xla ixlakgchanatachixkuwin chu xlamakamakgalhchiwininá xaLanka Puchiwinberakrusanu Xlitanun Makatsininá;

XX. Lhkayawaparáy akxni ixkanajlanikan xla akgtúyxlimakgtutu ti ixpakgtanuma, ixmapakgsin chatúmlimakgtayaná xaTamakxtumit Pumakga-tanksaninanín chu xla Li’akgawana putúmixtapakgsittachixkuwit;

XXI. Makgmaxkikán Lanka Mapakgsiná xaPulataman,xakaxtlawananín tapakgsin xamakatanksaninanínxawá makgmakgalhchiwininá putúm makga-tanksaninanín nemá ixmaxkikanít litlán xlakata

Page 53: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

53

nilhuwa kilhtamakú namapanukán ixlitalhkatayat.Ni’ixmatlaní namastakgó litlán xlakata natapanúxlilhuwa kilhtamakú;

XXII. Lilakkaxlan xla xlakmakan nemá makamastáy xlaLanka Mapakgsiná xalak Pulataman, xlamakgatanksaninanín xawá makgakgalhchiwinanínxaputummakgatanksaninanín namá ixtalhka-yawaninanít;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)XXIII. Talilakkaxláy xla Lanka Puchiwin, Litalhkayawat

chu natalaksaka chatúm chixkú nemá ix’ánnatapuxokgó Mapakgsiná xalak Pulataman watiyánamá likxilhkán Limapakgsin;

XXIV. Limatasinán xalitakalhkayawan li’uká lakatitumláwatiyá akxni ixtsankganí chatúm lakkaxtlawaninaníntapakgsit xawantilha chu ixlilakgapuxokgo naktilanka xalikalhkayawan nemá ixlakgchán, watáakxni xla litsankgan naláy xapúlh akgtúm kataxachunatiyá natlawanán;

XXV. Takgalhpala la wan ja’é Limapakgsin, antá usuni’ixtatlawaní talakataki xamakgtayananínxakakapulhuwa nemá ixmalakgsinít xlakata akgtúmtalakgalhinín;

Page 54: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

54

XXVI. Nalakgapasáw nikunlá xla liwaj xlilat nemáixkatlawakán xla makgtayaná kakapulhuwa nemáwan likatsin 77 xla ja’é Limapakgsin, natlawáynak akgtúm likilhwakan chu liyaway naktakgantaxtin xlilakkaxlaná lilatamat namá xla lhanxtalakataki xlak’án nalimakuaní;

XXVII. Wilinikán xakgtúm kata xatamakgatsankgantuminxakakapulhuwa chu xalakapala litapakgsinikanxatalakgaxokgon xlakata chuná tlan natapúy, ixli-chipaxni xatalakpulhkatumin nemá ixmakamastáxaMakgantaxtuniná;

XXVIII. Masinikán chu kamakgpuntuminí, akxni nata-matlanikán xatalakpulhkantumin xalilaktlawat,xalipukit nemá ixlakgchán xataskujut xaka-kapulhuwa ixtasokgnitanchá nak litapakgsin. Palawi tu ni’ixmatlanit chu katsankaní wiliníixtaskgáw, nakatsiw pi ixmasininit nemá ixwijának xatalakpulhkantumin xapúlh usu naklitapapakgsin nemá mastanít taskujut.(Makstukkanit nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina,7 xpapá’ octubre kata 2010)

Akxni lhkai xa taskaw xalimakgtayanákakapulhuwa, tlan akxilhkan la wan kachipaxninamá wi nak takxilhit xa likatsin 82 xla jaélimapakgsin.

Page 55: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

55

(Makstukkanit nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina,7 ixpapá’ octubre kata 2010)

Xla tatlawakglhat ixtakaxtlawananin tapakgatsit,makgantaxtuninanin, chu putsananin xlá pulatamat,tlan xmatlani makutú nak ixtalhkawilitaskujut xalipukiná tumin, xla litalhkat xalimapitsikanit xataskaw nema xla áma taxokgonan xa limakgtayánakakapulhuwa jae lilhkayawat tlan natakgxilha piwálitatlawat nemá ákxini lilaktlawat pulatama.(Lakkaxtlawakanit nak IxlimakgpuntuminMapakgsina, 7 ixpapá’ octubre kata 2010)

Nak ja’é xatalakpulhkan katsíw pi akxtúmxalitapitsintumin nemá ixtalakaskín ixlitatlawattaskujut xalimakgantaxtuninanin xalikxtuminxaPulataman, ja’é natlán namastá ixliputlakganninlá ixmaklakaskinít tumin ja’é natlawá akgatunukata xla Lanka Tamakxtumit Pulataman, lanlánalaktlawáy.(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina,7 ixpapá’ octubre kata 2010)

Pala ixpuxamakawitu ixpapá’ diciembre niixtama-tlaninít xtatakpulhkantumin xalilaktlawat nemáixmín kata, xatamakgatsankgan xakakapulhhuwanemá ixmaklaskaskín nak namá ktsukilhtamakúkipakgtayá nemá natlapáy tu xpupitsíy nemá

Page 56: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

56

xlakgchán ixmasakuaní xaskujnanín kakapulhuwachu ixmaklakaskín xatalakaskintunkán ixli-matlanin xatakgsanat,takgalhtawakga,tama-kgtakgalhnín kakapulhuwa, putsanat chuxtlawakan talakkaxlan, tu tlawá xaTatlawakglhatxaLakkaxtlawananín limapakgsit, nachunalitúmlimakgantaxtininanín xakstu tapakgsit nakPulataman,wa xpalakata xla natlawakán kgatunupapá’ akgtúm xajkutun pupitsi xalisputitxaliputlakgen pumakintumin nemá ixtamatlanínasta akxni natamatlaniyán xasasti.

XXIX. Kalakxilhwí xaLiputlakgen XakakapulhuwaxaMapakgsiná Pulataman xawá xla putum-mapakgsinanín limakgtayan xalikilhwaka nemáAkxilhnankán xla Lanka Pulatamat;

XXX. Namakamastáy xalichipaxni xlakata kanajlaní chunakaxokgokán tu ixlaklini nemá ixchipanítTatliwakglhat Makgantaxtiná ixmapakgsíxatalipaw Pulatamat, chuná litumá namasinikánxamakxtumtamakin tumin nemá ix’amakaxokgonankán;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)XXXI. Ixlakgchanichán xla Makgantaxtiná xaPulataman

xlakata namaskiwikán xpalakata xalisitsi usu

Page 57: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

57

xataskiw usu nakamaxkikán litlán xlakatanamaklakaskinkán chu nalilakgati takgalhí namátu xlak’án pulatamankán, la wi chu ixtalhkanít nakLimapakgsin;

XXXII. Kakxilhtlawapalá chu nakakxilhpalá xaliputlakgenchu xatipakgatsi ixkapsnatkán nemá ixmakamastáusu taskinikán xla limakgantaxtuninanín x’akstulimapakgsin xaPulataman;

XXXIII. Mastáy xla Makgantaxtuniná, ktsukilhtamakúnemá xkipakgtá chu ixtamatlaninít xla xa’akgtúyxamakgtutún pupitsi ti ixtaskujmanchá, tuxlakgchanÍ xatalimakin nemá xmaklakaskínxlakata nalakgtaxtúy tu lay liwaj akxni witakglhuwit nak xamatixtum usu xalimaklhkaykakapulhuwa;

XXXIV. Mastáy matsankgani akxni wintú xatalimakin chuxatamatlani xla xa’akgtúy xamakgtutún pupitsi xlaxalilakkaxtlawanantapakgit nemá wilakgólh la xlatalakgalhin la tu xlakgapaskán nemá xlakgchaníxpalakata xla Pumakgatansaninanín xalakPulataman;

XXXV. Mastáy limatsankgan la xalimapakgsin tu xlilatxakanajlani usu luj ixmaklakaskinkán nakkakapulhuwa;

Page 58: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

58

XXXVI. Mastáy tachiwinkapsnat tachixkuwin litakaknixalitachikin nemá xalak tunu Lipulatamanínnemá ixmaxkika namá kapsnat xlakata ninláixlatamayachá; ixmakamastá limaskiwin usutaskíw nemá xlak’án ixmastanít limatlanit nemáliw xlimakuanít xakitachixkuwin, xla katilanka-pulatamat usu xla Pulatamat; chu natakgalhapalálaklanka lakchixkuwín nemá ti liw talhmaninítxlakata ixmastanít limatlanit xaliskgalala xlaVeracruz;

XXXVII. Makgamakglhtinán Mapakgsiná, xalilakkax-tlawananintapakgsit, xalimakatanksaninanín, xlati ixpakgtanuma nak Tamakxtumin Putumma-kgantaxtuninanín, chu nemá xanapuxkúnxalimakgantaxtuninanín xakstutapakgsi xalakPulataman, xalitayan xlakata namakikgóy chuntlawá makí Limapakgsin Lilakatumlipula-tamatni, xaxlá Pulataman chu litapakgsin nemáxminchá;

XXXVIII.Talakgkatsani nak Lanka Ixpulakkaxlanta-lakapun xalak Lilakgatúm akxni akgtúmLitapakgsin tlawá xatalaktayamin xakatlankani-alitapulhkat usu xtumtapakgsit xla Pulatamat, usuxaLimapakgsin Lilakatumlipulatamatni;

Page 59: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

59

XXXIX. Natamatlaní, lilakalhkayawan xla xli’akgtúyxlimakgtutu xalitapitsin xatiku aná tanuma,pupitsi xaPulatamat nak xlikilhpulaknilitalhkayaw xtumtapuwán xla xwan talakgtsoqkintachixkuwit, chu nakaxwilikán niku akchaní chuxakgxakga xlakani, kxilhlakan la ixlitaputsanitnemá xtlawanít Puchiwin xaTalhkayawberakrusanu; chu

XL. Namá xatunu ixmakamaxkikán LimapakgsinLipulatamatni, ja’é Limapakgsin chu xla nemátalakaskinkán xlakata natlawá xakanajlaixlakgchanichan.

PUPITSI XAKILHMAKTUTU

Xla Lili’án Likaxtlawananín Limapakgsin

Likatsin 34. Xla lakgchanat xalimatsukin limapakgsinínusu xalakapala litapakgsinín lakgchán:

I. Xalakkaxtlawananín limapakgsit xaTamakxtumitPulatamat;

II. Xalakkaxtlawananintapakgsit chu ixtalakkaxtlawa-nanintapakgsit nak Lanka Tamakxtumit Makgantaxtu-ninanín nemá xmapuxkunimaka, xla ixtalhkayawakanítnak Pulatamat;

Page 60: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

60

III. Xla Mapakgsiná Pulatamat;IV. XaLanka Pumakatanksan Xatalakaxlan, nak wakg tu

ixlilat xatamakxtumittatlaw la taskujut ninlá ixmaka-mastama chu xla xlakpulhkawilin xatalakkaxlan;

V. Xla Putummapakgsinanín usu xatamakxtumLiputumapakgsininanín, tu ixlilatamatkán chuxanikumá litapitsin nemá ixpulhkawilimakan;

VI. Xla limakgantaxluninanín xakstu tapakgsit xlaPulatamat nak ixlitlawat chu tu ixtalakgchan; chu

VII. Xatachixkuwin xla Pulataman, la ixlikilhtsukunxakapukachikin, la wan xatatsokgnit nemá wi naklimapakgsin.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Likatsin 35. Xla likilhtsukun xalitapakgsin usuxalakapalalitapakgsin nalichipá la xalilakkaxtlawat la tamín:

I. Litunu limapakgsin;II. Limatsukin kaliyawakanín talimamakin;III. Xatalakchiwinan xatalhkán nak xaliputúm Tamakxtumit,

aná natlan tan Mapaksiná Pulatamat usu tiku wa xlak’ánnamakaminachá, xlakata wa natalichiwinán chuná wantu xlikana titaxtú usu tu lanít namá tu maklaskaskinkán;

IV. Likalhkayawat xamapakuwin; chu

Page 61: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

61

V. Tamatlininkán xlichalhuwa la xla wi, chu xlakaskínja’é Limapakgsin chu xla Litapakgsin.

Ixlitamatlaninín limapaksit usu xalakapalatapakgsin,nalinkán nak Nanapuxkun xla Tatlawakglhat Makgantax-tuninanín wa xlakata namakgatsininán chu makgapuntumínak Lanka Puchiwin Xmapakgsiná Lipulatamatni.

Pala wi tu tunkán ixtalakaskinkán usu latiyá xtalimatlaninítxalilakalhkayawán xaxli’akgtúy xamaktutúm pupitsinxalilakkaxtlawananín tapakgsit nemá xwi, usu akxniamasputkgó ktsu tamakxtumin, Laklanka Tamakxtumitxmatlaní xlakata tlawaya usu nililakkaxtlawayán nemálaktsutapakgsinkán.

Likatsin 36. Katsiniyán xmatlaninit Makgantaxtuminálimapakgsin usu xalakapalatapakgsit nixtataspitnilh nemáxlimín xlikxilhkan xla Lakalanka Tamakxtumit xla watáakgkáw kilhtamakú nemá tlan naskujkán latá akxnixmakgachipanít, xani max’ixtitaxtuma kilhtamakú, ja’éixmalak chu wanít usu xmapanunít ixtamakgstokgni, nakja’é xlipuspitkán natlawakán xlikilhmaktúm kilhtamakúakxni natastokgparáy.

Page 62: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

62

Xla limapakgsin usu xalilakapalatapakgsit nemáixpuspitkanít aná niku xwijá likxilhkan xliwákg usu xtapitsinxtlawanikajá, xtalachiwinankán nak Laklanka Tamakxtumit.Nak ja’é lilakkaxlan natlán napakgtanú MapakgsináxaPulataman usu tiku xla xmakaminchá, xlakatanatalilakkaxláy chuná lilakkaxtlawá xlikakxilhkanan chunalikgalhtikán akxni xalakkaxtlawananín tapakgsitnakgalaskinikán xlakata tu lama. Pala xla litapakgsin usuxalilakapalatapakgsit likanajláy xla lipulitúm xalila-kalhkayawan xli’akgtúy xali’akgtúm pupitsi xlalikkaxtlawanán limapakgsin nemá ixwí, nataspitparakán nakmakgán taxtuniná xlakata chuná Namakatsininán chuNamakgapuntumí.

Akxni tlan namakantaxtini kilhtamakú chu xalimakanajlitxatalakkaxlan ixLikaxtlawananin chi pala xla Makgan-taxtuniná ni ixmatixtuni xalimakpuntumit litapakgsit usuxalilakapalalitaapakgsin xtamatlaninit, xla LangaTamakgxtumit matlani namakgpuntumakgo xlititum nakTatsokgwalin xmapakgsin xla pulatamat.

Likatsin 37. Lakmakankán akgtúm xlimatsukit xlalitapakgsit usu lakgpala tapakgsin, litúm nitamatlanikánnalilakalhkayawaparakán nak xla piwá kilhtamakúxatamakgstokgne, ja’é nitú nalá nichú nawán nixmatlani

Page 63: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

63

xlakata katunu xlikatsinín tlan napakgtanú nak ju’ú. Ja’éxalimakgantaxtin tapakgsin nimapakgsí akxni wa xlalimapakgsin xla limakgamakglhtinán xawá XatakpulhkanxaTalaktlawanán tumin.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Likatsin 38. Xatalakkaxlat xla Langa Tamakxtuminna’ixtakgalhi tliwakge la pewá limapakgsin, lakapa-latapaksin, xtum tapuwán, usu limatsikin nak xlak’án LankaTamakxtumit Xamakgantaxtuninanín.

Likatsin 39. Xla Mapakgsiná pulataman nitlán namatlanítlawakán likakxilhni xapúlh Xalilakkaxlan Tamakxtumin:

I. Nemá xtatsokgkán la xla ixpakgtanuma nak chastúmlilakkaxtlawanatapakgsin nemá niwán lixlimakgas nakxamatixtúm tapakgsi xalipulatamatni usu akxni natlawáixtaskujut tamakxtumit xakxilhnanín lhkayawanananín;

II. Xla takgalhapalan xlakata natalakkaxtawalanan xla ja’éLimapakgsin;

III. Xtum tapuwankán;IV. Xla xlichiwinankanít nak akgtúm takgantaxtin tapakgsit

ixlilakkaxlanalitatamat usu nak lilakgalhapalan xlanikmincha xlakata nakamalakapunán chatúm taskujná

Page 64: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

64

mapakgsiná xlakata max wa xla talipaw xaxlá tikutlawalh akgtúm talakgalhin;

V. Xla talakapalatapakgsin xla limatasaninankán xlaLilakkaxtlawanán Limapakgsin Xankgalhín wantúxalitapitsin kilhtamakú tamastokgne xatalimakin; chu

VI. Namá xla talakaskin xaktsu kilhtamakú usu lakgmakgánxla Mapakgsiná Pulatamat usu xla Matanksa-natapakgsit, Ixtatlewakglhat Putsaná.

LITAPITSIN KILHMAKGTATI

Xla Xlilakkaxtlawananin Xankgalhin

Likatsin 40. Xapúlh akxni chin kilhtamakú akxni nasputaxalitapitsin xatamastokgne xalitayá chuná xla TamakxtumxaPulatamat, xla lilakalhkayawat tasiakg chu xalilhuwa xlalakkaxtlawanatapakgsit nemá aná wi, nalaksakkán akgtúmLilakkaxtlawanan Xankgalhín aná ni pakgtanú tipuxámxakitsispuxám xliwakg tiku nemá xpakgtanuma nak lankatamakxtum, nemá la xla ix’itat nawán la xlak’án chuxamakgapitsi ixlilakgxokgo.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Xalilakkaxtlawaninanín Xankgalhín naskuja akxni lijaxáyLankatamakxtumit chu, nak kata akxni ixmasastinika, asta

Page 65: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

65

akxni nawilinikán xapúlh, natatamakxtumikgóy la xtumlakgchan la liputlakgen xalalilakkaxtlawananín tapakgsitnemá tapakgsiní xatipakgatsi xalipokgtum lipukaxtlawanantapakgsit la wi nak xalimapakgsin.

Likatsin 41. Wa xlilakgchan lilakkaxtlawananínLimapakgsin Xankgalhín:

I. Xtum natalakpuwankán xakstu usu xla naskinikánMapakgsiná Pulatamat, xalimatasinín nak xla LankaTamakxtum xlakata natlawáy tapitsin xalitamakg-stokgni xachunatiyá;

II. Natasanikanan xla Lilakkaxtlawaninanín tapakgsinxalilakgapuxokgo nemá xlak’án pulakkaxtlawaniná,nemá niwí, ninalakgmakgán, limaktiní ixtaskujut, usutalipaw li’uká akgtúm papá’ xla xlak’án;

III. Makglhtinankán xalimatsukinín nemá mamakamastáchu xmalakgachán nak xakaliyawakanín xkalakgchani;

IV. Akpuxkún xatamakxtumit xakakapulhuwa chu talikakníxlimatasanit watiyá xlakata natakgalhaparáyxalimapakgsin natalhikaxláy sasti Lanka Tamakxtum;

V. Namapakuwí xapúlh xamakgantaxtuninanín LankaPumakgatanksan Xatalakkaxlan chu natlawámakgantaxtin xlakata namakí chu tlawá tlan makíxaLimapakgsin Lipulatamanín, xla Pulatamat chu

Page 66: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

66

xalimapakgsinín namá xlichatúm latá antá minchá.Chuná litúm namastakgó usu nalakgmakán nemáwilikán limakgtayana kakapulhuwa;

VI. Mastá litlán, xlakata xla lilakalhkayawat xli’akgtúyxalimakgtutun xalilakkaxtlawananín limapakgsinnemá wi xlak’án, xaTatlawakglhat Pulatamat usu xlaLiputúm mapakgsinanín, chu nastakkgóy xalisitsi usunixokgokán usu namastáy litlán xlakatanamaklakaskinkgóy chu xalipaxawan litayá, xlatakgalhí xlak’an Pulatamat xawá Liputummapak-gsinanín, alistálh namasitsinikán Lankatamakxtum,nak ixlikilhmaktúm litamakgstokgni nemá tlawáy ja’é,akxni nasputkgóy lijaxanan. Xla tastanin usukalakchanimakanín tlan natlawakán watiyá naláylimakuan xla liputukalakchixkuwin;

VII. Limatasanimankán alilakalhkayaw xatalimakin, akxnitsankganí chatúm lakkaxtlawanatapakgsit wantí xlachu xlilakgapuxokgo nak katilanka litamankanxalilakalhkayawan namá xlakgchananichan, watiyáakxni namá litsankganí lanít xapúlh akgtúm kata akxninatlawakán talakalhkayawat xachunatuyá;

VIII. Lilakalhkayawa aktsukilhtamakú tiku amá tinalakgpalekán xla Lanka Makgalhchiwininá xaputúmmakgatanksaninanín nemá xkalaksakninít Lanka-

Page 67: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

67

tamakxtum, chu natalilakkaxlá, tu lay, xlilatxalimapunut nemá xmakamastanít xla limakgtayanákakapulhuwa, xmakatsininán Lankatamakxtum,nakxakilhmaktúm tamakgstokgot nemá natlawáy akxninasputa lijaxananat;

(Makstukkanit nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’noviembre kata 2008)VIII BIS. Litúm nalakgsakgáy aktsukilhtamakú tiku amá

lilakgpalikán xla Liputúm Likxilhkana ninlálilakmaxtukán xapulakalhkayawan liberakrusanu,akxni nalimapanú, tapanukán, nixwí, usu nin,namakatsininán Lankatamakxtum nak xalipulakgtúmxatamastokgot xla natalitlawá akxni nasputa,xalijaxanat xlakata chuná tlan natalaksakkánxalisputut;

IX. Nalakapasay xamakakatsin nemá ixkalakgchaníyxpalakata xpumakinkantumin xla nak Liputum-mapakgsiná chu xla tlawakán xatalakapulhkan,xatalakapulhkan chu xalimatlanikan xalilakapulhannemá ixlakgchán; chu

X. Xla namá xamakgapitsi ama maxkikán xalitapakgsinja’é Limapakgsin.

Page 68: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

68

LITAPITSIN IIIXla Tatlewakglhat Makgantaxtuniná

Likatsin 42. Xla Tatlewakglhat Xamakgantaxtuniná tawiláynak xla chatúm nemá wanikán Lanka Mapakgsiná xalaPulatamat.

Likatsin 43. Pala ti lakaskín nalaksakkán Lanka Mapakgsináxalak Pulatamat nawán wa chu talakaskin.

I. Ixlakgawalh nak Veracruz liw xlikana chu liw xtlawamaixlakgchanat;

II. Xlakata xkgalhí niku xlatamayachá xkanajlayachá nakPulatamat xla latá akgkitsis kata xlipuntsú xapúlhkilhtamakú akxni naláy lilakalhkayawan;

III. Natakgalhí li’uká puxumakáw kata xlakata akxni chinxkilhtamakú xalilakalhkayawat.

IV. Niwán makgtayaná kakapulhuwa xla Pulatamat usuXalipulatamatni akxni xmapakgsí. Ja’é maklakaskinitnixlá snun xtalakaskininkán LankaMapakgsináxalipuxokgo nipala tiku xtalikpalikán xalipuxokgo;

V. Nipala makgtakgalhná xakatiyatni xla, ti xapuxkumakaxalipokgtúm xatatliwakglhat;

VI. Nipala ti pakgtanú xapulatamat xasikulán, nipala tiakpuxkuma xapusikulan watiyá akxni natamapanú

Page 69: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

69

xamapakgsit la wan chu lay nak XalimapakgsinXalipulatamatni xla xlilat xalimakanajlit; chu.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)VII. Tlan katsí takgalhtawakga chu tsoknán chu nemá

ixkgalhí skulunku litalhkapatin xla katilankalitalhkatayan xla tatokglhni nemá xlitlawanítxalixkajnit, chu nixtachuná namá xla xmaxkinít litlánlakgpalilipulakgxokgon usu lisputni xliláyli’akgastakyawan.

Xaliwankan pala xalimakgtayana xakakapulhuwa namá wannak litapitsin IV chu V, nilakgalhni pala natapanukanxmapakgsin tatipuxumakáw kilhtamakú xapúlh akxnix’amaláy xatalaksakni, usu kilhtsukú akgkitsis kilhtamakúxa’astán akxni namakgputumikán xalimatasananín para xlalilakalhkayawan xatiliwakin.

Likatsin 44. Xla Mapaksiná Pulatamat makgapaláy kanaakgchaxán kata chu ixkilhtsuku xlitalhkatayatixlikilhmakgtúm xpapá’ diciembre xapúlh latá xlitalhkanítxla litalhkayawakanít.

Xla Mapakgsiná Pulatamat nemá xtalaksaklhkayawakanítxatalakchixkuwín xachunatiyá usu xatalimakin, xla

Page 70: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

70

nimatlanikán chu ninamapakgsinamparáy nipala xlaxalilakgapuxokgo, titsú kilhtamakú xlipuxokgon, usumapakgsí xapuchiwin.

Xmapakgsit xla Lanka Mapakgsiná xapulatamat watiyá tlannamapanukán xlakata akxni xlilat liw xasnunit nemánatalakpulhkayan Lankatamakxtum xaPulataman.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Likatsin 45. Xla Mapakgsiná xaPulataman, nak likaxtlawanxamakamakglhtinan xmapakgsit, namastá xaliyawamakanxlakatin Lanka Tamakxtum xla Pulatamat, nak xaLilakkax-lananín tapakgsit xankgalhin nak xlijaxanat xlak’án, usu,xlilat nak xla mapakgsiná xaLanka LipumakgatankgasanXalilakkaxlan, nak xalisputnikán xalitum: “Liyawamakanmakikán chu tlawá xmakikan xla Limapakgsin xaKakapu-lhuwa xla Pulatamanin xalimakgxtum Mexicanos, xaxlanPulatamat chu xaLitapakgsin nemá xminchá xlakgtuykán,chu naktlawáy xalitakakni chu xalikatiyatnin xaLimapakgsinxaLanka Mapakgsiná xala Pulatamat nemá xla kachikinínixkimaxkinít xlakata naputsayanán tu xmininiyán chulimakuaniyá lilakatum chu Pulatamat xalak Veracruz xlaIgnacio de la Llave, chi pala nichuná naktlawá, xlaxalilakatum Pulatamanín xawá Pulatamat xkintalakapukan”.

Page 71: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

71

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14ixpapá’ noviembre kata 2008)Likatsin 46. Pala akxni xmatsuki kstu kilhtamakúxalimapakgsinanín ni achinkgóy LankamapakgsináxaPulataman nemá ixtalaksaklhkayawanít usu xlatalaksaklhkayawan nináj xtlawanít usu nináj xtakgalhpa-lananít kanajlanilh, nasputnankán xlimapakgsit xla LankaMapakgsiná nemá tiku xmasputukgólh kilhtamakú,akpuxkunankgó puntsú xaTatlawakglhat Makgantax-tuninanín la xlak’án Lanka Mapakgsiná xapulatamatxalilakgpuxokgo, tiku xmapakgsinán xaLanka Tamakxtum,chu je’é namatasinankán xlilakapala xla talaksaknexatalimakin, nemá xla tlan tlawakán nemá ni xli’ukákilhtamakujkán kutíy ppá’ litsukukán akxni xkillhtsukutkilhtamakú xalimapakgsininanín.

Likatsin 47. Akxni xtsankganí xla Lanka Mapakgsináxapulatamat, nemá lanít nak xlikilhmaktúm kata xla litalhkatkilhtamakú nemá xlakgchan, pala xla Lanka Tamakxtumskujma natalilakkaxtlawá Lipuchiwin TapakgsinxaLilakalhkawayat tunkán chu xwi aná, akglit xli’akgtúyxamakgtutún ti aná pakgtanuma xlichalhuwa natalhká, naklitapulhkan xalikalhkayawat xalitsekg chu xalichalhuwaxlipaks, chatúm Lanka Mapakgsiná, pewá Lanka Tamakxtumnamakamastáy xalimatasanín xalitakalhkayawat,

Page 72: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

72

natakxilhkán xlakata xkilhtamakú xtum nawán, palaxmatlanikan, la xla litakalhkayawat nemá xla makatlawakánxlakata, natalaksaka xaLilakkaxtlawananín limapakgsin.

Pala xla Lanka Tamakxtum nixtlawaná xtamakgstokgne,xla Lilakkaxtlawananín Xankgalhín nalaksakán chatúm sastiLanka Mapakgsiná xlipuntsumapakgsin chu limatasaninánxalimakgstokgni xatalimakin, xlakata xla Ixpukaxtla-wantapakgsit namakamaxkikán xalimatasanín naklitakalhkayawat xla Lanka Mapakgsiná, xtachuná la wi naktatsokgni xla putakgtumtatsokgne xapúlh.

Akxni tsankgáy Lanka Mapakgsiná naláy nak xamakgtatixlisputut kata kilhtamakú xlakgchan, pala xla LankaMamakxtum xwi nak tamakgstokgne, natalaksaka lankamapakgsiná lilakgaxokgot nemá nalimaspukgóy xalaklhkankilhtamakú, pala lanka tamakgxtum ni xtatamakxtumimakaxla lilakkaxtlawananín xankgalhín nalaksaktilhá LankaMapakgsiná xlipuntsunín mapakgsiní chu nalimatasaninánxla Lanka Tamakgxtum xatatamakxtumikgon xatalimakinxlakata xla tatlawalh nak lanka puchiwin pulakalhkayawantlawáy xatalakalhkayawat xla Lanka Mapakgsináxalakgpuxokgo.

Page 73: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

73

Xla Lanka Mapakgsiná xalipuntsú mapakgsiná matlaní tlannatalaksakkán xla Lanka Tamakxtum la xla xlilakgapuxokgo.

Xla chixkuwín nemá xtalaksaktilhakanit Lanka Mapakgsináxalipuntsú mapakgsiná xlakata nalimatasaninankánxatalilakalhkayawan, nak xlilat la xlitsankgan LankaMapakgsiná, nak xli’akgtúy xlikilhmaktúm kata xaxláxatalhkan kilhtamakú nemá xlak’án, ni xmatlanikannatalakgsakgáy nak pulakalhkayawan namá natlawakánxlakata xlitsankgay xla Lanka Mapakgsiná, xlakata xlanamakamakglhtinankán xla tuku xmapakuwinít.

Xla Lanka Mapakgsiná lilakgapuxokgo, akpuxkupulakgaxokgo, xlipuntsú mapakgsini, usu lakchixkuwín,nemá xtalaksaklhkayawanít Lanka Mapakgsiná, xlakata xlanalimasputúy xalitalhkawilin watá akxni namá litsankganíxlipaks xla limapakgsininín usu xla nalakgpalí xlitsankgankatunu katunu latá xla nimatlaní tlan natalaksalhkayawayxla xalitalhkawilin xalitunkán watá akxni xli’akpuxkumaXlimapakgsin xli’akgtúy kata xalisputut xalitalhkawilin.

Likatsin 48. Akxni niwilakgóy usu xtsankgá katunu katunukilhtamakú xla Lanka Mapakgsiná xla Pulatamat,nalikxilhkán xmalananín xapúlh.

Page 74: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

74

I. Matlaní tlan ninatamín skuja akgkáw kilhtamakúxaliskujnín chu nitalakaskín namakatsininán LankaTamakxtum ti namakgtakgalha chu namapakgsinán;

II. Pala xla ninatamín skuja xali’uká akgkáw chichiní, wachu xla nipuxumakáw chichiní, xla Lanka Mapakgsinátlan namakatsininán xla Lanka Tamakxtum, usu nakxlijaxananán xla, xaxlá Lipukaxtlawananín Tapakgsitxla Xankgalhín, nak xlilat natimakgxtakga xmapakgsípuchiwin xla xamakgatsokgná xamapakgsiná;

III. Pala nitamincha skuja xaliwaka puxumakáw kilhtamakúxaliskujkán, xla Lanka Mapakgsiná tlan akchanítalakaskin nemá kalakgchan xla Lanka Tamakxtum usunak lijaxanan xaxlá ja’é xla Pukaxtlawananín Tapakgsitxla Xankgalhín, xlak’án nalitalhkayawíy la xtalakaskin,chatúm Lanka Mapakgsiná pulakgaxokgo xlakata xlanaliskujkán latá kilhtamakú xla ninatamín skuja;

IV. Pala xlitsankganí xakakilhtamakú naláy xlipaksnatlawaya la wan tatsokgni xalikatsin 47; chu

V. Nikxni namastá xla Makgantaxtuniná talakaskin xlanamá nixakanajlani, nipala wa akgtúm kilhtamakúxali’uká tatipuxamakáw kata xachutá lay.

Page 75: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

75

Likatsin 49. Wa xlitat Lanka Mapaksiná xapulatamat:

I. Makgantaxtúy chu tlawá xamakgantaxtit xaLimapakgsinchu xla xalitapakgsininín xalipulatamatni,xatalakxtumitachiwín xalak kgetupupunú, ja’élimapakgsin chu xalitapakgsinín watá xlak’án xminchá;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)II. Makgpuntumikán, makgaputumi chu tlawakán xla

litapakgsinín usu xatalakapalalitapakgsi xalikanajlanitLanka Tamakxtum;

III. Xamakamasta xalaktsutapakgsin nemá xtalakaskínxlakata chuná natlawakán chu namakgantaxtiní xlalitapakgsinín chu xalakapalalitapakgsin namáxkanajlanít xla Lanka Tamakxtum;

IV. Natakxilha xlakata natawiláy xamatixtum xakakxwachu xalakatankswi Pulatamat, xmalanán xlakataxakamputúm Makgtakgalhnanín xaPulatamanín chuxalak liputummapakgsinanín liwaj akxni liw xtalakaskinusu liwaj akxni lakgó takglhuwit nak kakapulhuwa;chuná litúm ninaláy xalimawaka xla tatlawakglhatxakakapulhuwa nemá wi nak xlitalhkatayat naktalakatakinín xla lakchixkuwinín, chuná nakanajlaní tuxlakgchan niku xlak’án napakgtanuyachá;

Page 76: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

76

V. Makilhtsukikán chu tlawáy xalimakxtukut, xala naktipakgatsi limakgtayan la wi xakakilhtamakú, xlatakgalhtawakga kakapulhuwa, xalimakgtakgalhattakgsanat chu natakxilha xalimakuat xawá xatakax-tawilan chu tlan natawilakgóy xatachixkuwit nakpulatamat;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 17ixpapá’ octubre kata 2005)VI. Makamastá nak Lanka Tamakxtum xla Pulatamat xla

Talakpulhkantumin xalilaktlawat xalak xapúlh kata,xalilhkayawani xalipukit nemá xmaklakaskín xlatalakaskin xlakata chuná tlan akxilhkán tu wan chuxtatsokgninít nak likatsin 26 litapitsin I litapitsíy a)xla ja’é Limapakgsin;

VII. Tlawakán lanlá liputsakán ninlá tlan nalitaxtukántaskujut nak xla Mapakgsiná xaLipulatamatni chunáxlakata xalilakpalit xatamakglhtasin nemákamaxkikán Pulatamat tlan xtachuná chu laxmaklakaskinkán la xlilhuwa lakchixkuwín chuxalilhmán tiyat, xpalakata chuná nakchanáw nak xlalikxtum nalayachá akxni nalipitsikán xapiwá;

VIII. Namakgtakgalha xlakata amá xapumakintuminkakapulhuwa tlan xtamakininít chu xpukinatuminxawá xmapitsin natlawakán la wan nak tatsokgnelitapakgsin;

Page 77: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

77

IX. Naskinikán xla Pulakkaxtlawaninanín TapakgsinXankgalhín xla namatasaninankán xla LankaTamaktum xlakata natatamakxtumikgóy xatalimakin,natawán xli’akchat xaxlak’án;

X. Lilakkaxtlawatilhayán chu liniya xla litatlawanínxlipaks xla Pulatamat xlilat niku xmapakgsinán,wilinikán ninlá natlawáy xlakata nakalakskininankánxakakapulhuwa xlakata natalilakkaxtlawáy, natlawáy,xtum tlawá chu natalakpulhkawilí xla TalakkaxlanVeracruzano xalitatlawanín chu xla talaklhkawilinínxpalakata aná xtaxtú;

XI. Limatasaninankán la xtalhkanitanchá nak Limapakgsinchu xalitapakgsin nak tamatlanin usu xlitakalhka-yawaputún, xawá xlitaxtu litlajat liw xmakgantaxtinxamapakgsinanín Pulatamat;

XII. Nakgalhí mapakgsit xlakata akxni wi takglhuwit naklakatitum usu wi talakgaputsit nak kakapulhuwa,mastá mapakgsin Lanka Tamakxtum usu xlaLilakkatlawananín Tapakgsit Xankgalhín, xlanatamatlaní xakgtúy xamakgtutún xatapitsinxputumkán xla lilakkaxtlawanín tapakgsit,xalimapakgsinín xatalimakin nemá xtalakaskinkánxlakata nalaktlawakgóy tu paxtokgma;

XIII. Tlawá xtamakgantaxtinankán talakgxokgon xawá latálitamakgxtakgli xalak pumakatanksaninanín chu

Page 78: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

78

namastáy xlak’án limakgtay tiku lakasakkin xlakatatlan xakstu tlawáy xalimapakgsin;

XIV. Nakalhkayawakán chu kalinkán likstukánxamakgtayananín kakapulhuwa xakgchipalinkakapulhuwa, namá ixkalhkayawakanít usuixkalhkayawat ni’ixmapakgsinalh nak Limapakgsinchu xala nak litapakgsin;

XV. Malakapulí nak xla Lanka Tamakxtum nalitachokgonusu nalitapanú xmapakgsin xli chatúm usu xlilhuwaxmakgtayaná mapakgsinanín, nachuná naxtachokgonusu nalisputnakgóy akgtúm usu lilhuwa putumma-pakgsinanín;

XVI. Skalayá xla tamakglhtasitsiyat xlikana na xla-kaskinkan xalak xtum, tawilá nak xtalakgchanxkakapulhuwa namá xmininí chu xalitalhkatayanxla xmakgtakgalhnan, tamakgtakgalhne snunxlimakuán;

XVII. Natlawáy la xlilakgapuxokgo xaLanka MapakgsináxaPulataman chu la xlakxilhkan la wan naklimapakgsin, talakkaxtlawat chu talakkaxtlawan nakxalak tipakgatsi xlat xakgchipalin xakakapulhuwaxaxlá mapakgsinanín xalipulatamatni, pulatamanínusu, makxtum mapakgsinanín, chuná litúm lapulatamanín nemá nikxtúm wi latá xla ja’é lalhxamapakgsinanín chu lakchixkuwín xakanajlá xawá

Page 79: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

79

putumtachixkuwit xliláy xakakapulhuwa usuxalikstu;

XVIII. Lilapuxokgonan Pulatamat, xpalakata xaxlitanu xlatapitsin xaLikatsin 105 xalak LimapakgsinXalipulatatni;

XIX. Xtum naláy xla Putapakgsin, xapúlh xtum tapu-wankán ixlakgchan Putummapakgsinanín, xlakatachuná Pulatamat na namapakgsinán xamakgapitsínixtaskujut xalak akgchipalin xmakamakglhtinanxalilakgxokgon, lilakgchan, limakuat, limakgtay,litanut usu xatunu katuwá xalitanun xakgchipalinnamá tlan namakamakglhtinankán wakgputapakgsinín, usu tlan natlawáy chu kaxtlawamataskujut chu xmakamastá litlán kakapulhuwa nemálimakuanán xla Putapaksinanín, chu naxtumnalayachan xlakata xlak’án nachipáy xlimapakg-sinín xlichatúm usu akgtúm xlimapakgsin, usu lanakaxtlawakán chu natlawakán taskujut chu mastáxalimakuan kakapulhuwa nemá ixlakgchanánPulatamat;

XX. Makamastá xatamakgtsankgan xlak’án xatachinínnemá xla xtalakgxokgonika laklanka pumakga-tanksaninanín xalak Pulatamat la xtsokgnika naklimapakgsin;

Page 80: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

80

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 10ixpapá’ noviembre kata 2011)XXI. Namakamastá nak Liputúm xla Lanka Tamakxtum

xalak Pulatamat xla akgkukitsis xpapá’ noviembrexla kgatunu kata, akgtúm tatatsokgni limakatsininchu nilikgalhtawakgáy akgtúm limaktsuwintatsokgni la lakgó nemá xmakgtakgalha xakg-chipalin kakapulhuwa. Xla lankga tamakxtumitxalimakantaxtlin natalilakakxilhkan xa limaka-katsinin chu tlan na kakalakskinikan xa lankgapúxku mapakgsina natalilhmani xalimakakatsininxa kakalakskininá xa tatsokgni, ch una limatasinikanxla makgatsokgnanin xa lankga puchiwin usu xapiwá, tiku tlákatsiní chu makamastay xamakatsininxlá xtampikanajlá;

XXII. Makamaxkikán xalitapawat tumin Pulatamat,xapúlh xmapakgsinán Lanka Tamakxtum, la wi nakja’é Limapakgsin xawá litapakgsin; chu

XXIII. Xla tunu nemá Limapakgsin lipulatamanín, ja’éLimapakgsin, xla litapakgsinín xalipulatamananínxawá namá Pulataman namá kamaxkikán.

Page 81: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

81

XAKILHMAKTÚM XLIPULAK

Xalak Akgchilpalin Kakapulhuwa

Likatsin 50. Xla Tatlewakglhat xamakgantaxtuniná, xlapumapakgsin xlakgchan lilat, natakgalhí xlipumapakgsinínxalikxtum chu xalipulataman xlalipulatamanín nemáxlimakatsininankán limapakgsin, xla ixlakgchani chu laxlilakkaxtlawa la xla ja’é nawán nikunlá lakaskinkán.

Xla litapakgsin nawilí xalichipaxni xaliputum xlalimakatsukin xalak pumapakgsinín xalakgchipalinkakapulhuwa xakxtunkán chu xlipakgtanun Makgan-taxtuninanín nak ixlitlawat chuná litúm la xli’án nak nemápumapakgsinín chu Makgantaxtuniná usu nak xlak’án chuxkilhwakanín xalak akgchipalin xla kakapulhuwaxakxpu’itatni.

Xla napuxkún pumapakgsinín xawá xtapitsinín xakgchipalinxakakapulhuwa tlaná nawán Veracruzano chu tlakgnatakgalhí mapakuwin tu ixtakgalhtawakganít nemáxmakamastáy mapakgsiná usu pulakakatsin nemáxkanajlaníy chu namakgantaxtíy xlakata xliwakg tumakgskintilhakán nemá skinikán xalitapakgsin.

Page 82: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

82

Xla napuxkún xalak pumapakgsinín chu xakgchipalinkakapulhuwa namatlanikán, xaxmatlanikan xatatsokgni xlaMakgantaxtuniná, tatlawaní xtum tapuwán xawá xaxtúmlanít nak putapakgtat nemá ixlakgchanichan.

Likatsin 51. Xanapuxkún xalak pumapakgsinín xawáxakgchipalin xakakapulhuwa, natalakgkatsán nak LankaTamakgxtum, nemá namakatasinán liwaj xlak’án,ixpalakata Lanka Mapakgsiná, xpalakata natakxilhkánnikulá skujma xapumapakgsinín xawá xli’anán nakxmapakgsit, nachunalitúm akxni natalichiwinankán akgtúmlitapakgsit usu natakgalhtawakgáy akgtúm tlan tamatlanitnemá talipakgtanú akgtúm tlan tamatlanit nemá talipakgtanúniku skujmakgóy usu niku wi xlitlawat.

XLIKILHMAKTÚY XLIPULAK

Xla xpulakatunu pumakgamakgtayanxakakapulhuwa

Likatsin 52. Xla xpulakatunu pumakgamakgtayanxakakapulhuwa nak xla Pulataman wa kilhwakáy nemáxlak’án xla Tatlawakglhat Makgantaxtuninanín namáxlakgchanán xlakata nakxilha chu namakgtakgalháwxlakata namakgantaxtíy xla Litapakgsin,la xla xtum tapuwánxlakata la wan xlimapakgsit Limapakgsin Lipulatamatnín

Page 83: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

83

xla ixmapakgsimaka xtatlawan chuná natlawáy xtatlawakánnemá ixlakgchán nak ktalakatakit nemá nititum wi xkgasatnak xlakatín litapakgsin, chu namá ixkgalhí xtatlawan lanla natalilakkaxtlawapalakán xatalakgalhin nemá ixtlawanítxawá xatamakgtakgalhni lakgchanat xlak’án ti tapatinamakaxlak’án tu nilakatitum.

Ja’é Limapakgsin chu litapakgsin nawilinikán ninlánatlawáy xanitamatlanin nak xla xtapakgtay atapakgsit,xalilakkaxlan xla pulakatunu pumakgamakgtayankakapulhuwa nak limakinín xataliputsanán xapúlh, xawáninatlawáy takgxtakgajne xawá ixlimakgxtakgay.

Likatsin 53. Xapulakatunu pumakamakgtayan xakaka-pulhuwa xla Pulatamat natawiláy nak xmapakgsin chatúmLi’akgawaná pulatamat xaTakkaxlan xlak’án tlan natlawáyxtaskujut, natakgalhí lilakgapuxokgo li’akgawaná,makgtayaná, makgtakgalhnanín pumakgtayan xawáchalhuwatnín, wakg natawilá nak ixmapakgsit chu xla tlannamalanán titum, la wi nak limapakgsin, xla natamasiní tuyaj makgskintilhakán chu nak xla, lanlá natlawá xlakatanakamaxkikán xmapakuwin, lilapuxokgon chu nalata-panunkán.

Page 84: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

84

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ mayo kata 2011)Para ti tayaniputunan liakgawaná xaliputum talolokgatatmak lakaskintilhakan:

I. Xla ti talakachixkun ixlakachinit, chu tlan takgalhíxlakgchanatkan ch uní ixkgalhi xawa ni xkalhinit tununiku xlakgawalh;

II. Ixkgalhini puxamakaw kata xa´akatamay akxnilhkayawaparay xa lankga tamakxtumit;

III. Ixtakgalhini, akxni chin kilhtamakú, akxnimakamaklhtinankan ixmapakgsit xalilakapalan kapsnatxatakgalhtawakgat xa lilakmaxtuná xla lakgonanat,xa´alakamakgas ixlixakstukan akkitsis papá, xláxlakamaxkikanit mapakgsina usu xa pulakakatsin nemaxlikana kamapakgsin wi;

IV. Nemá ni ixtapatinikanit xa taxokgón xatakgalhin nemáztalakaskiní tapatininnankan xmakgni, xaliwká aktumkata nak puláchin; pala ixkalhaninitliakskawilh xawákaliakamananit, usu tiku ni katitum ixlilatamayachanni ixmatlanikan puxkú nawan katu wal xlá tukuyáixkayokgonit; chu

V. Nemá ti ni xakpuxkunit pulataman sikulan, xawa ti niAkpuxku katunu ixtalipawan sikulan, watiya akxní

Page 85: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

85

limapakgsin xa lipulatamatni xawá litapakgsinin nakmaklakaskin.

Likatsin 54. Xapulakatunu pumakgamakgtayanxakakapulhuwa napakgtanú nak taliputsanat nemáxtalakgalhíy tiku xla litapakgsin nakamaxkikanán lantamakgtakgalhat, chu, para Lanka Mapakgsiná Pulatamatchuná nawán nak li’itat xalimapakgsin nikú, la xla wanlitapakgsin, xla Pulataman na napakgtanú usu talakaskintlawáy xakanajla ixlakgchan ixlimakua.

Xla xapulakgatunu pumakgamakgtayan tlan nakanajlaní xlanamatixtumí natachín xawá xla xamakamastat xalak-chixkuwín nemá wilinikán xla xpumakgatanksan xalakPulataman.

LITAPITSIN IVXatatlawakglhat Putsaná

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)Likatsin 55. Xla Tatlawakglhat Putsaná wilininikán nakLanka Pumakgatanksan Xatalakkaxlan, nak aktumpumakataksan xalakalhkayawan, nak akgtúm Pumakga-tanksan xla Tatalakastukne Xakgchipalin, nak akgtúm

Page 86: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

86

Pumakgatanksan Pakgtana maktsuwiná xawá nakPumakatanksaná nemá wankán xla Limapakgsin nemáLitapakgsiyáw xla xlakgchan.

Likatsin 56. Xla Tatlawakglhat Putsaná xla Pulatamatxapúlh natakgalhí xmapakgsin:

I. Ixlitamakgtayan litalhmani xawa xtuminalá xla ja’elimapakgsin akxni na’akgatakgsa chu namapanu xlalitapakgsinin usu xalakapala litapakgsiyachan nemanixtuman xaxlakan;

II. Namakgtakgalha xawa tlan namakikan ixlakgchanatlakchixkuwin nema xla kachikinin xala nak Veracruz,namakikan, xla takgantaxtin tapakgsit nakamakgtakgalhala’ixlakgachani;

III. Akgatakgsaya chu nawali xla litapakgsininxalilakgxtum litakachixkuwit xawa xalipulatamat ninakixtapakgtat tapakgsit niku tatamakxtumikgo;

IV. Talilakkaxtay xla nitamatlanin nema taxtuy naktalak-sakni xalanka mapakgsina, xalilakkaxtlawananín nakLanka tamakxtumit xalatamananín xawa makxtum-mapakgsinanín nachuna litum xamakgapitsin nemaixmaklakaskinkan litapakgsin xla;

V. Natlaway xalipulhkan xalisputut chu, tlan nakanajlaniyanxa litalhkayawat xa lankga mapakgsina, xawá xla

Page 87: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

87

lankga mapakgsina nemá ixtalakalhkayawanit xla titayaniputum nak talákalhyawan xlá tiku ixlitlajaninitchu lhuwa xmaktinikanit lilákalhkayawat, chúixmapakgsí ixmakgputumiakgó nak xa limakgputuminxa limapakgsit pulátamat;

VI. Lakkaxlaniy takglhuwit nema taxtuy nak ixlakgstipanxalakpulhkawilin kakapulhuwa pulatamat usuputapakgsit lakgtsu lipulataman xawa xakatunu xlakan;

VII. Talakaxlaiy xa takgalhuwit xalak taskujut nemá lay nakixlakgstipan xataliputsanat usu xalikkaxtlawanin-tapakgsit chu ixtachalhkananin, chunálitum xlakstipanxalak lípulhkawilin kakapulhuwa pulatamat chuPutapakgsin lakgtsu lipulatamat xla ixmakgtaya-ninanin, la ixtalakaskiní Litapakgsin;

VIII. Natalitilha chu natalilakkaxtlawá la wan tapakgsit,ixtalakgalhinkán tiku taliktakku lakgkgawasán chulaktsumaján;

IX. Nawán tuku taskiní xlakata lakapala chu kgatsínakgantaxtú talakkaxlan;

X. Namakatsinikán xlakata ixlitalakgmaxtunmapakgsinanín, kalitlawanikán takgantaxtit tapakgsit,akxni natatlawaní talakgalhin tachixkuwit nemákalhkayawanít;

Page 88: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

88

(Lakkaxtlawaka, nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo xla 2003)XI. Nakatsí, la lichiwinán tapakgsit, akxni nakatlawanikán

mapakgsinanín chu napuxkún takgantaxtin tapakgsitakxni tatlawanít talakgalhin nak ixpuskujnikán, lamatanksaná tapakgsit, makgmakgalhchiwininá,ixlikgawaná pulataman, ixmakgtayaná mapakgsiná,chu xamakgapitsi ixmakgamakgtayananín mapaksinánemá makgantaxtuninán, chu nemá putsanán;

XII. Nawán chu namakgpuntumí ixtalakkaxtlawan,nalimakilhawakí makgkitsis talakkaxlan la wanlimapakgsin;

XIII. Nalakkaxtlawá takglhuwit nemá maktiní, nemá nakilhtsukunitanchá nak pumakgatanksan chupumakgatanksaná;

XIV. Nakakaxwalí ixmatanksananín tapakgsit aná nikukamaktiní; chu

XV. Tuku kamaktiní nemá lichiwinán limapakgsin chulitapakgsit.

Likatsin 57. Lanka pumakgatanksan xatalakkaxlan putúmnaliskuja chu natawalá la wan tapakgsit, chuná akpuxkúnchatúm makgtanksaná tapakgsit nemá nimakxtum nakataláxamakgapitsi, watiyá akxni taskiní la wan tapakgsit.

Page 89: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

89

Xapuxku nalhkayawá putúm pumakgatanksananínakgatutún kata xlawán xamana xa’ixpapá diciembre, chutlan nalhkayawapalakán ixlimakgtúy amakgtúm, chu akxnininaskuja nemá nimalakatsalí liwaka akgtúm papá,nalakgmaxtú makgtanksaná tapakgsit nemá xla nalhká chipala lakatitsalá ja’é kilhtamakú tiku natawalá ixpuxokgonatalhkayawá putúm matanksananín.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)Xapuxku naltahkayawa liputum mapakgsinanin xalankapumapakgsin xatalakkaxlan akgatutun kata, xlawan xamanaixpapa diciembre chu tlan natalhkatayapala amakgtumxlakata, akxni ninatawala nak ixpumapakgsin chuninalakatitsala akgtum papa, nawali ixlakgapuxokgo nemanawan, chu pala lakatitsala ja’e kilhtamaku ixpuxokgonatalhkayawa liputum mapakgsinanin xalanka pumapakgsinxatalakkaxlan.

Likatsin 58. Xlakata matanksaná Tapakgsit nawán taskiní:

I. Nawán liberakrus chu latamanit nawán nak Veracruzakgtúy kata latá yalhkayawakán nawán, chu ju’úlakgawanít nawán nak México, nachú latamanít nawánnak Veracruz akgkitsis kata;

Page 90: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

90

II. Kgalhi nawan puxamakukitsis kata akxni nalhka-yawakan;

III. Akxni nalhkayawakán ja’é likgawaná kgalhí nawánixlilakgapalan xatakgalhtawakga xalikgawaná, nemámastanít mapakgsiná usu pukgalhtawakga xakana, chipala kgalhí xalikstu takgalhtawakga usu tapaxtokgotnak ixtaskujutkán putúm makgatanksaninanín akgkitsiskata xlakata;

IV. Tlan chixkú usu puskát wanít nawán, chu nikxni patinítnawán akgtúm talakgalhin nak putalakapun nemálakatitsalanít akgtúm kata; chu pala kgalhananít,akgskgawananít nawán nemá mamaxananinán nilákatilitayalh ja’é taskujut;

V. Ni pakgtanunít nawán chu ni makgskujma nawán nakpusikulan, chi pala makgxtakga ja’é taskujut tlannapakgtanú la wan limapakgsin xalimejikanu; chu

VI. Xamakgapitsi talakaskinín latá lhkanít nak tapakgsin.

Nilá natapakgtanú matanksanatapakgsit, tiku talitayanítixmakgtayaná puxku, ixlikgawaná pulataman, ixlakkaxtla-wananín tapakgsit, puxku xatitsú pulataman akxni ukúkalhkayawakanít.

Page 91: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

91

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)Likatsin 59. Ixmatanksananín tapakgsit nakalhkayawáixtamakxtumit ixlakaxtlawananín tapakgsit, chu lankapuxku xala nak pulataman Veracruz nawan tiku tlannatalhkataya, watiya mapakgsinanin nema nataliskujaixpumakgatanksan litalhkayawat nikatikamalaknulhkakalhkayawakan. Akxni natajaxa ixtamakxtumitixlakaxtlawananí tapakgsit natalhkayawanan xatsina tikutatamakgxtakgnit, akxni natataspita nema ixtajaxmananatamatlani ja’e talhkatayat.

Ja’é Ixmatanksananín tapakgsit natamakgapala nakixtapakgsitkan akgkaw kata Wataya tlan tlan nakama-kgenukan akxni chu taskini lawan limapakgsin.

Likatsin 60. Ixputatlewekglhni putsaná nalakpulhkawalíxlikstu ixtumin nemá naliskuja, chu namapitsí latá lakatunuwi pumakgatanksan, pumakgatanksaná, chu nemá lilakgnúixpumapakgsin, nachú namastá kwenta nak ixtamakxtumitmakgantaxtuninanín kata kata.

Nemá ixlitlawakán talakkaxlan nalakpulhkawalí xatumintamakxtumin putúm mapakgsinanín, chu nemá natastokgalatá nemá litlawakán talakkaxlan la wan tapakgsit, ja’é tumin

Page 92: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

92

nalilakkaxtlawakán talakkaxlan. Chu jaé tamakgstokgottumin nalimaklakaskinkan watiya nema nalimatlanikanxatalan talakkaxlan, natatiyanikan lata lichiwinan tapakgsitxalitatlewekglhit xalilakkaxlan litaxtunit.

Likatsin 61. Makgatanksananín natawán xniku maktí napatíusu natapatí tiku tatlawanít talakgalhin. Akxni nakataskininímakgtakgalhná natalimakgskín xatatsokgni ixpuxkumakgtakgalhnanín, xlakata nalikgantaxtú limapakgsin.

Natalitanu napuxkun tiku talakgayana tapakgsit, chu tikutalakgayana nak puchapan pala ninata masta akxni taskininatamakgtayanan akxni chu taskini.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ mayo kata 2011)Likatsin 62. Tamakxtumit putúm makgatanksaninanínnalitayá talakpulhkawalit, tamakgtakgalhat chu la nali’ánXtapakgsin putsaná, watiyá wa Lanka Pumakgatanksanxatalakkaxlan, chu nalitalakgnú ixchachaxankán: Puxkuxatamakxtumit makgatanksaninanín, tiku nalakatitayáchatutu matanksananín tapakgsit nemá kalhkayawanitnawánixputumkán Lanka Pumakgatanksan kunxatsekg lilhkaya-wan; chatúm makgatanksaná nemá nema namalaknu puxkuxala nak pulataman Veracruz, chu natamatlani putum

Page 93: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

93

ixlakkaxtlawananín tapakgsit, chu chatum stakayawananema nawa natalhka nema natalimatlani ja’e talakaskin:

I. Ju’u taalakgawanitnawan chu nixalaalakatunu nachukgalhi nawan ixlitachixkuwit nema tlan nalipakgtanu;

II. Xala nak Veracruz nawan chu pala nixala ju’u, latamanitnawan ju’u akgtuy kata akxni nalhkayawakan;

III. Kgalhi nawan puxamakaw kata usu liwaka akxninalhkayawakan;

IV. Kgahli nawan akxni nalhkakan ixkapsnat xalikgawananema makamaxkinit nawan lankga pukgalhtawakganema kgalhi limakanajlit xa’akgkitsis kata latakilhtsukunit nawan;

V. Niakgxtakgajnit nawan liwaka akgtum kata nakpulachin, chipala litaknukanit nawan takgalhan,xatakgskgawan takgalhan, nila katiskujli;

VI. Nikgalhi nawan akgtum litayat nak pusikulan chunixapuxku nawan nak ja’e tapakgsit, chipala namakg-xtakga litayat usu li’akpuxkut lawan limapakgsin tlannapakgtanu.

Stakayawananin, watiya xapuxku nichuna nawan,natamakgapala akgkitsis kata, chu nila natatalhkatayapalaamakgtum.

Page 94: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

94

Tamakxtumit Putúm Makgatanksaninanín nalhkayawá chunamalaksija watiyá matanksaná tapakgsit to, makgatank-sananín, ixlikgawananín tachixkuwit, chu xamakgapitsiskujnín ixputatlewekglhni putsaná, nachú litúm nakamaxkítalakaskin chu nalakkaxtlawá tamakgxtakgat taskujut la wanlimapakgsin.

Likatsin 63. Wakg tachixkuwit nak titsú kimpulatamatkánkaglhí mininit, la wan limapakgsin, nalakkaxtlawáixtakglhuwit aná niku napakgtanú chatúm aktsú mapakgsináxamakgtsuwiná akxni ya snunán talakapun.

XLAWAN XATAPITSI

Xalimachokgon xalimapakgsin

Likatsin 64. Xlakata nakgantaxtú tamaktinit nemá talhkánnak litapitsin I chu II xalikatsin 56 xaja’é limapakgsin,Lanka pumapakgsin nakgalhí lakatúm puchiwinxapumapakgsin, natalakatitayá chatutu matanksanatapakgsitchu nakgalhí xamaktinit na:

I. Nalakgapasa chu nalakkaxtlawá, la wan tapakgsit, amátakgantaxtit tapakgsit nemá likgawá ixlatamatkántachixkuwit, akxni natawalá tipalhuwa takglhuwit chu

Page 95: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

95

titsú pulataman Veracruz namakgalha nemá minachának:

a) Ixtamakxtumit makgantaxtuninanín;b) Puxku xalatitsú pulataman xala nak Veracruz; chuc) Xanapuxkun pumapakgsin nemá makwán nak

likapulhuwa xala nak titsú pulataman Veracruz,xatitsuntín pulataman nemá aná tatapakgsí chunemá xlikstukán tatapakgsí nak pulatamanVeracruz.

II. Nalakgapasa chu nalakkaxtlawá, watiyá lakatúm, nemánalakkaxtlawá xapula lakatunupumakgtayan xaliwakgakxni nalá xalitsukun taputsan, ninalá tapatin chuxatalakkaxlan tachokgon takgxtakgajni nemá natawánmakgatanksananín nemá naskinkán xatachokgot nemánamaxtuyachá xapulalakatunu pumakgtayan;

III. Namatlewekglha lilakkaxlan akxni natawalá takglhuwitxalimapakgsin, usu akxni nitlán matlawanimakalimapakgsin chu xata’akgtsonkgswan xatalakkaxlantapakgsit, nachú akxni nalaklhkakán xatasputnililakkaxlan, nemá nalichiwinankán akxni putúm walakanak Lanka pumakgatanksan xatalakkaxlan;

IV. Nalikgalhtinán xatamatlewekglhni tachiwín akxninatamakgskín ixtalakkaxlan xamakgapitsi pumakga-tanksan chu makgatanksananín xala nak titsú pulataman

Page 96: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

96

Veracruz, akxni nita’akgatanksa nak limapakgsin usuakxni nawalikán akgtúm tapakgsin xala ju’ú nak li’ánnemá ta’akxilhmana. Xataskin tlan natachokgó chunakgantaxtú laktsú kilhtamakú latá ninalakatitsalápuxamakáw chichiní’, lalichiwinan tapakgsin.

(Makstukkanit nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 9 ixpapá’marzo kata 2012)V. Lakgapaskan, matlewekglhkan chu lakkaxtlawakan,

lawan tapakgsit, nema ixtapaxtokgkan limatakuxtunanínxala nak Veracruz.

Likatsin 65. Putúm mapakgsinanín xalanka pumakga-tanksan nalakgapasa, la lichiwinán tapakgsit, litlawat uchúwi tutsú:

I. Xatakglhuwit tamapakgsin nemá nakitaxtuyachá nak:a) Putúy usu liwaka lakatsuntín laktsú pulataman

xala nak Veracruz;b) Akgtún usu liwaká lakatsuntín laktsú pulataman

xala nak Veracruz kun xalitayan makgantaxtunináusu xlitayan ixlakkaxtlawaná tapakgsin; chu

c) Xalitayan makgantaxtuniná chu xalitayanixlakkaxtlawaná tapakgsit.

Akxni takglhuwit nalilá xaliwakg tapakgsin xalitayanmakgantaxtuniná, xlitayan ixlakkaxtlawaná tapakgsin;

Page 97: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

97

usu xaputapakgsin laktsú pulataman, chu xatalakkaxlannemá natawalí xaputúm Lanka Pumakgatanksan chuakxni nawán xlakata nimininí la wan nak limapakgsin,ja’é nalá akxni natamatlaní kilhmaktúy xlakata latátawilana makgatanksaninanín, chu natatlewekglhá usunakgantaxtú akxni nataxtú namaxtukán nak ixmakgpun-tuminá mapakgsiná xala nak Veracruz.

II. Xatalán nemá nichú ta’án limapakgsin chu tapakgsinusu talimapakgsin nemá nichú ta’án limapakgsin, chunemá ixlilat ixlipuxamakáw chichiní akxni namakgpun-tumí:

a) Lanka puxku xala nak Veracruz;b) Kana ixkilhmaktúm latáa kilhaktutu xlakata

ixtachixkuwit ixtamakxtumit ixlakkaxtlawananíntapakgsit xala nak Veracruz.

Xatalakkaxlan namatlanikán akxni tamatlaninítkilhmaktutu xlakata latá putumtawilana nakLankapumakgatanksan xatalakkaxlan, chu nakgantaxtúakxni namakgpuntumikán nak ixmakgpuntuminámapakgsiná xla nak Veracruz. Chu ninamaklakaskinkánakxni titaxtunitá kilhtamakú tapaxtokgni, watiyá akxnixatalakgalhin namakgtayá tiku tu liyawamaka;

III. Xatalán nemá akglhtimpusnít ixkaxtlawaná tapakgsit,akxni ixtamakxtumit ixtlawananín tapakgsitnitamatlaninít akgtúm tapakgsit usu talimapakgsin chu

Page 98: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

98

ja’é xata’akglhtimpusni nalakglakgalhí ixkgantaxtutlimapakgsin, nemá namanú likgatayan:

a) Lanka puxku xala nak Veracruz;b) Kana kilhmaktutu xlakata latá tawilana putum

mapakgsinanín xala nak Veracruz.

Xata’akglhtimpusni tapakgsit nakgantaxtú akxni nataxtúixmakgpuntuminá mapakgsiná xala nak Veracruz. Nak ja’étalakkaxlan nalhkakán kilhtamakú nemá namakgapalámakgtúy xlakata ixtastokgotkán ixlakaxtlawananíntapakgsit, xlakata ja’é namaxtú tapakgsit nemáli’akglhtimpusnankanít. Pala titaxtunít ja’é kilhtamakúnililakankanít ja’é takglhtimpusni, Lanka Pumapakgsinxatalakkaxlan natawán nemá natalitatlewekglhamapakgsinanín, akxni yataxtú tapakgsit.

IXLIAKGTÚY XATAPITSI

Xalitachokgo limakanajlit xalilhkayawan

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)Likatsin 66. Xlakata natalitamakgtayakán nak talakkaxlannak xalilhkayawan nalikilhawakakán nak limakanajlit, chunalakkaxwalikán xanilitamatlanit, chu natalakgapasa, la wanLimapakgsin amá ixpukgantaxtun lilakxtumtalhkayawan

Page 99: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

99

xala nak Veracruz chu xapulaktúm pumapakgsin xala nakLanka pumapakgsin xatalakkaxlan.

Xapulaktúm pumapakgsin xalilhkayawan, wa nawan liwajxapuxku nak talhkayawan chu liwaj nakatsi ja’é tatlaw nakVeracruz chu nakgalhi litatlewekglhne latalhkan naktapakgsin.

Xlakata tlan natlawa ixtaskujut ja’é pumapakgsin,xapulaktum pumapakgsin kanikxniwa skujmanawan,nalitalagnu chatutu ixmatanksananín tapakgsit, nalitaxtuní,nakalhkayawa kilhmaktutu xlakata lata tawalanaixlakkaxtlawananín tapakgsin xala nak Veracruz, ja’éskujnin nakamalaknu Lanka pumakgatanksan xatalak-kaxlan, chu xlakata natalilhkataya taskini natamakgstokgatamaklakaskinit lawan limapakgsinchu ja’é pumapakgsinnakgalhi skujnin xalikgawananín chu xamakgatsokgnanínxlakata tlan natlawa ixtaskujut.

Xa’ixlilakkaxlanalilatamat awatiyanawan tiku kgalhitamakanajlit lata kgampalhuwa nak tapulhkatayan,xatikilhakit akxni nalhkayawakan laktsu puxku nak laktsupulataman chu namakanajli ixminitkan tachixkuwit xlakatatlan natalhkayawanan chu nakalhkayawakan, nachu tlanixakstukan natatamakgstokga.

Page 100: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

100

Tapakgsit nawan akxni natachokgo akgtum talhkatayanLanka puxku xala nak Veracruz, lakkaxtlawananín tapakgsit,chu napuxkun xala nak titsu pulataman, nachuna nawantuku nataskini nak litalakapun.

Nachulitum nalakkaxla takglhuwit, xataputlekge lilhkayawanchu namakanajli tiku tlajanit usu tiku makgatsankganit naklitalhkatayan nal lakatunu tichuntin pulhkayawan.

Pumakgatanksan xalilhkayawan watiya tlan nawan tikumakgatsankganit la wan tapakgsin.

Napuxkun xala nak pulataman Veracruz chu xala naktitsuntin pulatamat natatamakgantaxti ixtaskujut ja’épumapakgsin akxni chu nakaskini.

Tapakgsin nawan akxni lanit talakgalhin, chu nikulanalakkaxtlawakan usu tuku nalipatikan akxni nitlankgantaxtu talhkayawat.

Page 101: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

101

LIMAPITSIN VPumapakgsin nemá xlikstukán tatapakgsi

nak Veracruz

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)Likatsin 67. La wan limapakgsin chu tapakgsin,pumapakgsin nemá xlikstukán tatapakgsí nak Veracruznatalitatlewekglha tapakgsin chu natakgalhí tuku nataliskujachu tuku natapuskuja, nachuná xlikstukán natakatsíixliskujnikán chu ixtalaktlawatkan nachuna natamatlaniixtatlawatkan. Natamaxtu laktsu tapakgsin lanatamxtutilhaixtamakitkan nema taliskuja, chu watiya tlan nata’axilhaTamakxtumit ixlakkaxtlawananóin tapakgsit xala nakVeracruz.

Ja’é pumapakgsin natatlawa taskujut la uchú wan:

I. Tamamakxtumitatláw, kgantaxtun chu tamakgtakgalhnixalilhkayawan, takilhakin natlawá ixpukgantaxtunlilakxtumitalhkayawan xala nak Veracruz la uchú wi:

a) Ja’é ixpukgantaxtun lilakxtumitalhkayawannalitapakgsí la wan tapakgsit, chu niti natataya,tlan natlawa chu tanks natlawa ixtaskujut, xikstu

Page 102: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

102

natlawa, chu xman natlawa chu natatiya tapakgsinxala nak pulataman Veracruz;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ noviembre kata 2008)

b) Ja’é ixpukgantaxtun lilakxtumitalhkayawan nakgalhí ja’é tatlaw: tatlaw nemá nalimakgalhtawa-kgenankán nak xatlán latamat, chu niku makachánputalhkayawan, xamininit chu tuku kamaktinítamakxtumit lilakkaxtlawanlilatamat, tamakgta-kgalhni talhkayawan, xalimapulin talhkayawanxa’ixpukgantaxtun lilakxtumitalhkayawan, nakputakgchokgon xataskin talhkayawan, chutamakgstokgot lilakxtumitalhkayawan, xatatsokgnilhkayawananín, xatamaxtut kapsnat nemánalilhkayawanankán, xatamakatakaxni lilhkaya-wan, xataputlekge talhkayawan la wan tapakgsit,natawán tiku tlajanít nak talhkayawan, nakxatamastan limalolokgni nak ixpulhkayawanixlakkaxtlawananín tapakgsin chu nak putum-mapakagsinanín; nachuná nak tamakgtakgalhniakxni lhkayawanamaka, nak xatakgalaskinín chunak xata’akxilhni lilhkayawan. Ixpukgantaxtunlilakxtumitalhkayawan chu ixpukgantaxtunlilakxtúm talhkayawan nak tilanka pulataman

Page 103: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

103

México akxni namakaxkán lilhkayawan la wanlimapakgsin;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ noviembre kata 2008)

c) Xalanka pumapakgsin niku lakatiyakaixpukgantaxtun lilakxtumitalhkayawan nawán,Lanka stakayawaná xaliwakg nemá naskujakanikxniwá. Ja’é Lanka stakayawaná xaliwakgnalitalhkatayá xapuxku stakayawaná chu chatatistakayawananín xalhkayawananín, tlannatachiwinán chu na tlan natamaklhkanán nakixtamakgstokgotkán stakayawananín xaliwakg;chu ixpuxokgokan ixpukgantaxtun lilakxtumi-talhkayawan nemá tatatsokgnít nak pulakalhka-yawan, xlakata tlan namakgpakgtanukán nakpulhkayawan.Xapuxku stakayawaná namakgapalá akgchaxánkata chu tlan natalhtayapalá ata makgtúm.Xamakgapitsi stakyawananín xatalhkatayannatamakgapalá nak ixlitayatkán akgnajatsa kata,kilhmakatunu nakalakgxtapalikán chu nilákatilhkayapalaka. Natatiyanikán nak talhkayawanlatá nataskiní chu nakalhkayawá kilhmaktutuxlakata latá ixliwakg ixlakkaxtlawananín

Page 104: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

104

tapakgsit, akxni nataskín ixpukgantaxtunlilakxtumitalhkayawan. Akxni natsankgá xapuxkustakayawaná usu xamakgapitsi stakayawananín,ixpuxokgo tiku natalhká nalhkayawakán xlakatanamasputú taskujut nemá makgxtakgkanít.Limapakgsin nawán la nakitaxtú ja’é taskujut;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ noviembre kata 2008)

d) Ixpukgantaxtun lilakxtumitalhkayawan nakgalhípulakpulhkaliná xatamakgtakgalhna, chu nakgalhítatlaw xalikstu chu naskín xatumin namá amakamaklakskinkán nak ixpukgantaxtun lilakxtu-mitalhkayawan. Xapuxku pulakpulhkalinánatalhkayawá ixlakkaxtlawananín tapakgsit,kunxalilhkan latá kilhmaktúy wi latá ixliwakg lawan tapakgsit. Namakgapalá akgchaxán kata nakixtalhkatayan chu tlan nalhkayawapalakánamakgtúm watiyá. Naskuja nak xapuxkuxatastakayawan chu natokgokitilhá LankaTamakgtakgalhat nak pulataman Veracruz;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ noviembre kata 2008)

e) Ixpukgantaxtun lilakxtum talhkayawan xala nakVeracruz nakgalhí ikskujni nemá natamakgan-taxtuninán chu nemá natamakgatanksanán latá

Page 105: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

105

nataskiní xlakata tlan nalá ixtaskujut ja’é puskujni.Nemá na’akxilhlín xatalaktlaw tumin nemánatamaklakaskín tamakxtumit lilakkaxtla-wanlilatamat xala nak Veracruz chu xala nakixlitilanka pulataman México, nalitayámakgatanksaná Xastakayawaná Xaliwakgxalhkayawaná napuxkún, ja’é pumapakgsin tanxlikstu natlawá ixtaskujut, chu akxni nalhka-yawakán xapuxku pumapakgsin, natalhkayawáixliwakgkán stakayawananín akxni namalaknúxapuxku chu natalamakgtayá kun xa’akxilhlinátalhkayawan la wan tapakgsit.Xastakayawaná xaliwakg, xlakata tlannataxtuyacha ja’é taskujut, nalhkayawá chatúmxamakgtayaná nemá namaxtuyachá taskujut lawan limapakgsin.

II. Xatakatsin chu tuku nalitatiyanikán talakapunxatalakpulhkalin taskujut nemá sakgalí ixlatamatkánlakchixkuwín usu lakchaján nemá natlawá katiwayamapakgsiná usu napuxkún, natlawá talhkatayanixlakgchanatkán xatachixkuwit la uchú wanlimapakgsin:

a) Ja’é pumapakgsin na’akpuxkún chatúm puxkunemá natalhkayawá putúm ixlakkaxtlawananíntapakgsit xala nak tichú pulataman, natalhkayawá

Page 106: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

106

kilhmaktúy xlakata latá kilhmaktutu xatapitsi.Akxni tajaxmana xamakgapitsi tiku tatamakgx-takgnít natalhkayawanán xatsina, chu akxninatatamakgstokga liwakg tlan natamapalhatnítalhkayawan;

b) Tiku kalimamakkikanit natawan latlan nala,talakapun chu tamalakgsin nak ixlakatinnapuxkun ana niku maktini ; Ja’é tamakgstokgotnila nalakkaxtlawa, tapakgtanun nak xatalhkayawan,nak xataskujut, chu alakatunu puchiwin; chu

c) Akxni namakgtantaxtú tuku wanit ja’épumapakgsin tlan natalakgsí nak ixputamakxtu-minkán ixlakkaxtlawananín tapakgsit chu nakxapuxku aná niku puwán natatayakán.

(Lakkaxtlawaka, nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 24ixpapá’ junio kata 2009)III. Pumapakgsin Xataputsan nak pulataman nak Veracruz

natlawá taputsan nikula laktlawakanit tuminxalakakapulhuwa chu ninalakatitsala akgtum kata lawan ju’u:

1. Naputsanankán astán la tanulh chu la taxtulhtumin, chu lamaklakaskinka, makgtakgalhka chula laktlawaka tumin xaliwakg nak tichú pulatamanchu nak titsuntín pulataman, nachunalitúm lalitaxtunimaka taskujut nemá makganpakikanít nak

Page 107: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

107

pumapakgsin nema xikstukan tatapakgsi Lankapukgalhtawakga xala nak Veracruz, titsuntinpulataman, chu xamakgapitsi pumapakgsin la wanlimapakgsit jala ju’u nak Veracruz.

2. Pumapakgsin Xataputsan nachuna Tamakxtumitixtlawananín tapakgsin xala nak Veracruz, latakamaktini tlan nataskin chu nata’akxilha nikulalaktlawakanit tumin xakakapulhuwa nematitaxtunita, ja’é tatlawat ninalitamakgachakgxixlakata ama akxilhkgo lalaktlawakanit piwatiyanema taskini chu nema namakwan xlakatana’akxilhkan pala lakgchanka ama taskujut tuixtapuwanit Lanka pulatamat, titsu pulatamat usupumapakgsinin nema nakatlawanikan ja’é tatlaw.Talakaskin nema natawan Pumapakgsin Xata-putsan usu Tamakxtumit ixtlawananín tapakgsinnalitaxtuni nema akxilhka watiya.

3. Pumapakgsin Xataputsan, tlan nalimapakgsiPumapakgsin Xataputsan xlakata ama kata nematlawama kamakgtakgalhli lata laktlawamakatumin chu tuku lilaktlawamaka lawanlimapakgsin, chu alistan kamakatsininalh nak ja’éputamakxtumit.

4. Nixatatlawan talakalhin alistan, Tamakxtumitixtlawananín tapakgsin xala nak Veracruz, akxni

Page 108: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

108

chu nawan usu akxni natalakgsikan xlakata nitlanliskujkanit tumin xakakapulhuwa, LankaPumapakgsin Xataputsan tlan nakamakgskin amapumapakgsin nema tukaliyawamaka lata nematlawama kilhtamaku katamasilh xlakata nikanatuku kaliyamaka la wan tapakgsin naklimapakgsin. Palaja’e talakaskinit nitamakamastaama tuku kamakgskimaka nakamimakgxta-kgajnikan lalichiwinan tapakgsin. Ja’é LankaPumapakgsin Xataputsan namasta kwenta nakTamakxtumit ixtlawananín tapakgsin xala nakVeracruz, usu tlan nawan tuku natalipati ama tikutatlawalh talakgalhin.

5. Ixlitlawat nak ixtaskujut Lanka PumapakgsinXataputsan:

a) Namatsuki chu namatlewekglha liputsannak xatalaktlaw nak kakapulhuwa, xlakatanamakanajlikan, putsanankan, chu nawanlawan tapakgsit, tiku akglhtimpusmalitlawat nachu tiku nitlan tlawamaixtaskujut nak talaktlaw xakakapulhuwa;

b) Namapakgsinan, cchu tlan natlawatakxilhin nak putsokgni, chu tapaxialhninak kakxtakga usu nak puskujnilalichiwinan tapakgsin xlakata namakanajli

Page 109: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

109

nikula talaktlawamana tumin tiku taliyanataskujut;

c) Nawan tuku ya talakgalhin lanit usu lamanema makstantlawa nak pulakgaxokgonxakakapulhuwa chu nakaliyawa tikutatlawamana talakgalhin nachu nawannikula nata’akgxtakgajnan usu nikulanatapuspita ama tumin nema laklanit.Xatatlewekglhne pumapakgsin xala nakpulataman Veracruz namakgantaxtitapakgsin xlakata naxokgonan tiku tlawanittalakgalhin, lawan tapakgsin;

d) Natamatlewekglha kunmapakgsinaninxlakata nala taputsan chu natawalatalaktlaw nak taputsan, ak taskalin, naktachapan lataskini, natatiyani lawantapakgsin.

6. Tamakxtumit ixtlawananín tapakgsin xala nakVeracruz nalhkayawa xapuxku tiku natawala nakLanka Pumapakgsin Xataputsan, lata ixlikilhmak-tutu xlakata ixtamakxtumit ixlakkaxtlawananíntapakgsit lawan tapakgsin. Ja’é puxkunamakgapala akgtujun kata nak ixtaskujut chu tlannatalhkatayapala amakgtum xlakata, chu tlannalakgxtapalikan pala nitlan skuja lawan tapakgsit

Page 110: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

110

latalhkan nak ixliakpulan tapakgsit ixliakgkitsisxaja’e limapakgsin.

7. Xlakata tlan puxku nawankan nak pu’akpuxkunnak xalanka xata’akskalin nak Veracruz, taskininamakgantaxtikan, chu nachuna nema talhkan naklimapitsin I, II,IV chu V xalikatsin 58 xala ja’élimapakgsin, nema talhkanit nak litapakgsit.Akxni skujma nawan nak liákpuxkun nilanapakgtanu nak tamakgstokgot litaxtunin, nachunila nalitanu tunu taskujut, watiya tlan nemanilitaskgawalikan nak xaliskgalalan, puma-kgalhtawakgen, putlawan usu nak pumakgtayan.

8. Tiku taliyana akxilhnanin chu xamakgapitsinapuxkun xala nak Veracruz, natamakgtayananakxni naskin tamakgtay pumapakgsin xaputsanaxala nak Veracruz, xlakata namakgantaxtiixtaskujut.

(Makstukkanit nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 29 ixpapá’enero kata 2007)IV. Xalimakatsin lakgchanat chu xatamakgtakgalhat

xatamaklakaskinit tachixkuwit nalimakgtayanánIxpukgantaxtun xatalakgtanun limakatsin xala nakVeracruz la uchú litalakkaxlan:

a) Ja’é pukgantaxtun nalitamakgstokga liwakg,chatutu stakayawananín nemá nalilaksakkán

Page 111: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

111

limatasaninán xaliwakg, ja’é mapakgsinanínnatamakgapalá nak ixtaskujutkán watiyáakgchaxán kata chu tlan nakamakgenukán akxninataskiní la wan ja’é limapakgsin. Xapuxku ja’épukgantaxtun natalhkatayá akgtúy kata watiyá chunilá nalitayapalá amakgtúm ja’é taskujut;

b) Tapakgsin nawán tuku taskininí tiku wamputúnitstakayawaná ixpukgantaxtun xatalakgtanunlimakatsin xala nak Veracruz. Akxni skujma nakja’é pumapakgsin nilá nalakgatayá akgtúmtamakxtumililakkaxtlawan lilatamat nachuná nilánaskuja alakatunu watiyá tlan napakgtanú nakpumakgalhtawakgen chu nak puputsanxalikatsinín chu aná ninamatajinán;

c) Ja’é pumapakgsin natlawá liskujni natatiyaní latlawakán alakatunu pulataman xatamakxtumittatsokgni, xatamakxtumit makatunu tatsokgni chuxatamakin tatsokgni, chu xlakata tiku taskuja anátlan natalín kapsnat;

d) Ja’é pumapakgsin namaxtú la nalitlawakántaskujut, nachú la lakgtsuná nalilakgmakgankánxalimakatsin nemá takinít;

e) Xalimakatsin xatsekg natamakgtakgalha tikukamaktiní, watiyá puxku tiku maktiní tlan

Page 112: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

112

na’akxila chu nalakkaxtlawá, nachuná nalikgawáxlakata namakgtakgalha ja’é pumapakgsin;

f) Xalimakatsin xaliwakg nalimakglhtasikán lalichiwinán limapakgsin. Tiku na’akxilhaninamatajikán chu watiyá naxokgokán tamakxtunxatatsokgni, xatamalakgachan; chu

g) Ixtakilh’akslan mapakgsiná akxni naskinkánxalimakatsin. Tiku namatsekga limakatsin la wantapakgsin tlan napatí ta’akgxtakgajnat. Ja’épumapakgsin nakgalhí litlewekge xlakata tlannalakkaxtlawá talakapun chu tatlaw nemá nitatayá napuxkún.

Ja’é pumapakgsin nalitanu chut la nalakgapasa,namakatsininan chu nalakkaxtlawa watiya wa, taskinxatalakapun chu nema kaliyawamaka napuxkun.

Tapakgsit nawan litayat chu tapatit nema namaklakaskinkannak j’ae pumapakgsin xlakata tlan nataxtuyacha taskujut.

Page 113: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

113

AKGTUTU IXLI’AKPULANA

LIMAPITSIN IXala nak titsuntin pulataman

Likatsin 68. Lakatunu titsuntín pulataman natawalá putúmmapakgsinanín nemá nalhkayawá tachixkuwit, xalikstu, chuxatsekg, nalitayá chatúm xapuxku, ixmakgtakgalhnáixtakgalhit tachixkuwit xakakapulhuwa, chuxamakgamakgtayananín.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Akxni natatalhkatayá putúm mapakgsinanín, tamakxtumitlilakkaxtlawan lilatamat nemá namataxtuka lhuwalilhkayawan maktiní nawalí xapuxku chu ixmakgtakgalhnáixtakgalhit tachixkuwit xakakapulhuwa. Xamakgapitsiixmakgtayananín puxku nakamakamaxkikán xalakatatamakglhtasinit lilhkayawan chu na tlan namakglhtinampalátamakxtumit lilakkaxtlawan lilatamat nemá tlajalh, la wantapakgsit xala nak Veracruz. Ixmakgamakgtayananín puxkunemá natatalhkatayá nak laktsú pulataman, natatalhkatayála wan limapakgsin xala nak putapakgsin laktsupulataman.

Page 114: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

114

Likatsin 69.Tiku nalitayaputun puxku taskiní:

I. Xala nak Veracruz nawán chu namakchaní talakapastakninachú lama nawán nak putapakgsin laktsú pulatamananá niku nalhkakán akgtutu kata ukú latá yalhkakán;

II. Nitapakgsí nawán nak pusikulan, chu niskujma nawánnak pulipawan, chu chi pala makgxtakga amá taskujutla wan limapakgsin tlan napakgtanú;

III. Naniskujma nawán nak pumapakgsin xakakapulhuwalatá tutumpuxám chichiní’ latá akxni nalhkayawakán;chu

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)IV. Tlan nakgalhtawakgá chu natsokgnán chu nitlawanít

nawán talakgalhin nak kakapulhuwa chu nakxatachixkuwit, watiyá nemá nimalalulokgka usu nemámatsankgeninika ixtalakgalhin.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 9ixpapá’ enero kata 2012)Likatsin 70. Ixmakgtayananín puxku natamakgapalá akgtatikata, chu natamakglhtinán taskujut xlawán ixchichiní ixpapá’enero lata uku makglhtinanit islitay, pala tiku nitalakasí usupala makgxtakga ixtaskujut, nalakgmaxtú ixpuxokgo nematalhkayawakanit usu natlawakan lawan tapakgsin.

Page 115: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

115

Ixmakgtayananín puxku, nila natalhkayapala xamakgtumnatsupala xakilhtum puskujni xala nak titsu pulataman,napewa ja’é tapakgsit nakawalinikan skujnin nema tatawalaixpuxokgo napuxkun nak pumapakgsin chu ninakalhka-yawakan amakgtum. Pichi tuku kaj xapuxokgo tatawalanitnama tlan natatalhkatayapala.

Likatsin 71. Putúm Mapakgsinanín tlan natalimatlanítakgantaxtun xatapakgsit nemá namakaminkanachá nakixputamakxtumit ixpukaxtlawakan tapakgsit, xamakgta-kgalhnanín chu xamapakgsiná, laktsú litapakgsin,litamakgatsokgni, xalitlawat xalilakpulhkalin xaliwakg anániku tapakgsí nak pulataman tapakgsit nemá lichiwinánixtaskujutkán skujnín xala nak Putúm Mapakgsinanín.

Ja’é limapakgsin nemá lichináw ukú namatlewekglhaxlakata nalá chuné:

I. Putúm mapakgsinanín natakgalhí litlewekge tlannatamakgantaxtuninán. Tlan natapukinán chunatalakpulhkalaktlawá tumin nemá natapukí latáxapulakgaxokgon xatipakgatsi taskujut nemá kamaktinínemá nawán tapakgsin latá kamaktiní nakixpumapakgsin ja’é Putapakgsin laktsupulataman, chulatá wakg tu namakgamakglhtinán nemá tu maktiní la

Page 116: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

116

nawalikán tapakgsin nak ixpulakkaxtlawakanlimapakgsin;

II. Lilaktlawat nemá kamaktiní nemá makaminkanachá naktilanka pulatamat México, latá xatapitsin lakatunuputapakgsin laktsú pulataman nemá kata katalakpulhkawalikán nak ixpulakaxtlawakan limapakgsin;

III. Akxni Putummapakgsinanín natalakaskín chu nataskiní,tlan natatatlawá kilhakxtum pulatamat akgtúm tapuwántaskujut chu na tlan natamakamaxkí litlewekge liskujnitiku xlikstu skuja, xlakata ja’é tlan naliskuja tukunalimamakkikán kaj xatsiná usu atsiná lakglhman chukatunu Putapakgsin laktsú pulataman kun Kilhaktúmpulatamat ixliputuykán natamakamastá ja’é litlewekge;

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 7ixpapá’ octubre kata 2010)IV. Tumin nemá nalaktlawakán nak Putapakgsin

laktsupulataman natamatlaní Putummapakgsinanín,natatiyaní latá tapukinán chu latá wan limapakgsin nemámaxtukanachá nak ixputlawakán limapakgsin nakVeracruz. Natatiyani la wan tapakgsit 82 xala ja’élimapakgsin;

V. Nak ixlakkaxtlawakan limapakgsin xala nak Veracruznamatlaní tapakgsit nemá nalá xatalaktlaw nak putum-mapakgsinanín chu na’axilha nikulá laktlawamaka usu

Page 117: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

117

nikulá laktlawakanít tumin xakakapulhuwa, kanamakgtúm latá akgtúm kata;

VI. Tapakgsin Kilh’aktúm pulatamat Veracruz nawántuku putummakagsinanín tlan natamatajinán. Amátapakgsit ninakamatsankgenaní tachixkuwit,pumapakgsin usu puskujni. Pakx natalakgaxokgonanlawan limapakgsin.Watiyá tlan ninatalakgaxokgonán la wan tapakgsinnemá uku lichiwinalh titsu tatsokgni talitaxtunítachixkuwit nak Tilankapulataman, kilh’aktúmpulatamat chu putapakgsin laktsupulataman;

VII. Putummapakgsinanín natawán nak ixpulakkax-tlawakán tapakgsit nikulá tlan ixpukika tuminxalilaktlawat, xatapukin latá tiku tu kgalhí, tikulakgaxokgonán nak pustan, puskujni, chu tikutamasakwaninán xatakgalhin;

VIII. Putummapakgsinanín takgalhí litlewekge tlan nata-makgpitsí tumin nemá nakamakamaxkí ixpulakkax-tlawaná tapakgsit, chu natamapulí talaktlaw nakpulataman niku talamana matakuxtunanín. Ja’éxatamapitsi tumin nakamaxkikán tiku liwajtamaklakaskín, natatiyanikán latá wi lilaktlawat chulatá tu taskiní nak laktsú pulataman, chu natamama-kgpakgtanú tachixkuwit akxni nalaklhkakán ja’é

Page 118: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

118

taskujut la wan tapakgsit xala nak putapakgsinlaktsupulataman;

IX. Putummapakgsinanín natalakpulhkayawá ixlitama-chokgonkán nak ixtamakxtumitkán, chu natatlawá ja’élikgantaxtun la talilhkatayan nak limapakgsin;

X. Putapakgsin xala nak laktsupulataman xala nakVeracruz, akxtúm natawalá ixtapuwankán kunpu-tummapakgsinanín xlakata liwaj natamatlaníixtamakamastatkán taskujut xala nak kakapulhuwanemá kamaktiní natatlawá. Ja’é tamakxtumitxatapakgsin laktsupulataman pula namatlaníixputamakxtumit ixlakkaxtlawananín limapakgsinxala nak Veracruz. Chunalitúm akxni chu nataskiníputummapakgsiná tlan natatlawá talakkaxlankilh’aktúm pulatamat Veracruz, xlakata ja’é tlannamakgtayá xatsiná usu xaliwaká nak tamakgtayxakakapulhuwa, usu tlan natalamakgtayá ixputuykánxlakata natatlaní taskujut nemá maxkimakatachixkuwit nak lakatunupulatamat;

XI. Putummapakgsinanín natakgalhí nak ixtaskujutkánchuné tapakgsit chu limakgtay:

a) Chuchut, puputsalanan, chu kgantúmpupumakgan;

b) Skgonut xalikakapulhuwa;

Page 119: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

119

c) Takgpalhni, tasakgni p’alhma, tamakganp’alhma, chu tamamakxtumin p’alhmaxakatuwa;

d) Pustan chu pustan xapumamakgstokgni;e) Putakgjun;f) Pumakgnin;g) Tatlaw xaxulalh, tamakgtakgalhni pujaxni chu

ixpuchankan tipakgtsi xanat;h) Makgtakgalhnanín, ixmakgtakgalhná tachix-

kuwit, chu ixmachokgoná putlaw;i) Mamakgstokgná tachixkuwit xlakata nalaklhka-

kán taskujut nemá nalistaka pulataman, takatsin,litlajat chu xatamakgtakgalhat katuxawat;

j) Tlan latamat xatachixkuwit; chuk) Xamakgapitsi nemá nalhká ixtlawananín

limapakgsin nemá natatiyaní lakatunupulataman lakataskiní chu tuku tamaklakaskín.

XII. Putummapakgsinanín, la wan limapakgsin, natakgalhílitlewekge xlakata tlan natamatlaní, natawán,natalakpulhkawalí xatapuwán chu xalán taskujut xalanak kalakchikinín, nachú natamakgpakgtanú nakpumachokgon nak xatamaklakaskit tiyat, tlannapakgtanú akxni nakaxtlawakán tiyat xala nakkalakchikinín, namastá talakaskin akxni natlawakánchiki, napakgtanú akxni matsukikán chu

Page 120: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

120

lakpulhkawalikán xatamakgtakgalhni katuxawat anániku pakgchán ixlimapakgsin, nachuná napakgtanúxatatlaw taskujut xaputlaw xakakapulhuwa akxninasakgalí aná niku mapakgsinán chu natalakkaxláxatilanka pulatamat. Xlakata nalá ja’é limapakgsintaskiní natatiyanikán likatsin 27 xalimapakgsin tilankapulataman México chu nalá xalaktsú tapakgsin xlakatatlan nalitaxtunikán;

XIII. Xatalan lakpulhkawalin nak ixtaskujut putum-mapakgsinanín nata’aninikán chu natlawakánxa’akxtúm, namakatsininankán, nakgaxmatkán,nalikgawakán chu natlawakán la wan limapakgsin;

XIV. Xlakata nawalikán limapakgsin nemá nalakglakgalhítuku kgalhikán nak Putummapakgsinanín;

XV. Makgtakgalhná xala nak putapakgsin laktsupulatamannak akpuxkuní puxku xalak putapakgsin la wanlimapakgsin. Ja’é makgtakgalhná nakgaxmataixlimapakgsin Lanka Puxku xala nak Veracruz akxnichu nataskiní, la akxni wi Lanka talkglhuwit nakpulataman;

XVI. Namatasaninán, akxni taskiní la wan limapakgsin nakja’é limapakgsin, akxni nalá takilhakin usutakgalaskinin, chu natamakatsininán mapakgsinaníntuku nakitaxtuyachá.

Page 121: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

121

IXLI’AKGTATI AKPULANÁ

LITAMAPITSIN IXalakgapulakgaxokgon chu Xalitapawa Xala

nak Pulataman

Likatsin 72. Xapulakgaxokgon xala nak tichú pulatamanlilakgnú, xachiki pumapakgsin, tuku maklaskinkán aná latapaxtokgni, tuku maskiwikanít, chu tuku tipakgatsitukgalhí, nachuná tapawa, pulakgaxokgon, chutalakgaxokgo.

Latá wakg tuku makglhtinama tichú pulataman natanú nakixpumakinan, la wan limapakgsin, watiya ninatanu nemalichiwinan ja’é limapakgsin chu xatapakgsin nema tatsokgnanak ja’é kapsnat.

Tumin xala nak tichú pulataman nalita’án limapakgsin katakata nemá nalaktlawakán nak kakapulhuwa.

Xatalaktlaw tumin xala nak pulataman Veracruz, taskininali’an tapakgsit chu talakpulhkan talaktlaw nachunalakpulhkalinkan, xlakata lata kata kata, talaktlaw nemanawalikan latiya nawan la xala katata usu pala tlanlimaktikan liwaka litlan nawan.

Page 122: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

122

(Makstukkanít, nak Ixpumakgpuntumin Mapakgsina, 29ixpapá’ enero kata 2007)XalaKkaxtlawat xatatsokgni xalilakpulhkan nalipakgtanukánla wan limapakgsin, xlakata tlan nataxtuyachá ja’é taskujut,nak xatitum, nak xatamakgpuntumit, lilakxtum na’án, chutanks na’án. Chu akxni wi xatakglhuwit, akpulananán xalanak kakapulhuwa tlan natawán tiku tlan namaxkikán.

Likatsin 73. Akxni nalakpulhkakán Xatalakgaxokgonna’akxilhkán xlakata na’akchán nak xatalaktlawnakakapulhuwa, nemá liwaj nak ixkilhtamakú naxokgokánchu nemá astán naxokgokán.

Lankapuxku xala nak Veracruz tlan napawanán akxni taskiníchu ja’é tapawá natamatlaní Ixlakkaxtlawanín Tapakgsitxala nak Veracruz; ja’é tapawa nalaktlawakán aná niku liwajtaskinima. Chu akxni liwaká nalaktlawakán tlannamakgpawakán puxku xala nak Veracruz nalita’ankán lawan limapakgsin.

Tuku kgalhi ixlitaxtunit mak katilanka pulataman chu nakVeracruz, usu xatitsuntin pulatamat nema maklakaskinkannak xakakapulhuwa, nama ninatalakgaxokgonan nakitaxtulalichiwinan limapakgsin.

Page 123: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

123

LITAMAPITSIN IIIxlitakxtut litaxtunít nemá nalimalakatsusukikán

taskujut chu ixlimakgtakgalhni tachixkuwitnemá talamana nak lakatunu pulatamat

Likatsin 74. Kamaktiní mapakgsinanín xalak lakatunupulataman Veracruz natalimakxtukú natamamakgstokga chunatawantilhá la xlitakxtut litaxtunit, chu natatlawayachá, latalhkán nak limapakgsin lipulatamat, chu ja’é limapakgsinxalak Veracruz nalá litapakgsin nemá wi aná, natalakpulhkalínchu natamalakatsukí tipatluwa aná ni nalá taskujut,xamalakatsukinanín, chu xatamakgtayat nak ixtitsuntínpulataman.

Xlakata natasí lhuwa puskujne, mapakgsinanín natamastátamakgtakgalhne ixliwakg tachixkuwit, mapakgsinánamalakatsukí tamanunit tumin nak xalikakapulhuwa,xalikstu taxokgo, xalikakapulhuwa la walachá naklimapakgsin.

Natamakgstokgachá xlitaxtut likgantaxtutamat, litalipaw,tamakxtumit xala kakapulhuwa, xliwakg nalá nemá xalikstutaxokgo, wa ja’é natamakgtayayachá nachú natamakamajátatlawat nemá natalimakxtú xlitaxtunit xliwakg tachixkuwitnalá lipulatamatni, chu kxatamakgtayat xala kakapulhuwa

Page 124: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

124

nalá nak xalikstu taxokgo chu nalayachá la xliwi xlawántalakkaxlan nak takapitsin lipukit latá wi nak limakxtumxaliwakg tamakxtumit.

Latá minitanchá tamakgtayat xla litakxtut, litalakapaxialhnisnun tlan tatláw na la taskiní nak ja’é kinpulatamankánVeracruz, chu nalakputsakán la ja’é ninalakgó litalaka-paxialhne, na la nalakpuwankán la namakikán tu kgalhikánxalakgmakgán tamakit nemá kinkamakgxtakgnikanít, latamakanajlit, wakg ja’é nalimakxtú xlatamatkánliberakrusanu.

Likatsin 75. Mapakgsiná xalak lakatunupulatamatnamamakxtumiyachá akgtúm talakaskin latá naskujalakxtúm latamat xlakata nalitakxtú xakchán nakkilhatunupulataman, nemá namatlawaní chu nakuentajaixtatláw taskujut litaxtunít la xla x’akstukán, chutamakxtumit xliwakg, nak xatawan ja’é limapakgsin chuxla limapakgsin.

Mapakgsinanín natamakgtlawá nak tamalakxtumit, tuwaniputún chu nikulá kitaxtú nak lakgchanat tu kgalhí nachúlalikgalhí, aná nikilhwakachá xlikilhtsukut xaliwakglitakxtunít ja’é tatláw nakgalhiyachá talakpuwan xlawán

Page 125: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

125

xtastakne lilakgtaxtutaman akxtúm nachú natakglhuwíxtastakne lilakgtaxtutaman akxtúm nachú natakglhuwí nakkilhatúm pulatamatni.

XLI’AQKITSIS AKPULANÁ

LITAMAPITSIN IXla lilakatayaninkán xlakán makgtayananín

kakapulhuwa

Likatsin 76. Makgtayananín xala kakapulhuwanakaliyawakanachá tu tsankgá la talakgalhin aná ninatamakgtlawá akxni xlak’án xtaskujmananchá nakxputalhkayawankán.

Mapakgsiná xalak lakatunupulataman, latá ixlimakgasnaskuja, watiyá tlan namalakgsikanachá nak xlakatíntamakxtumit xla talimamakkin xla talakgalhin xasnún nemáwanachá xanimatá, xamakgapitsín talakgalhín chu tutsankgá tlan namalakgsikanachá la wilachá limapakgsinnemá likilhwakachá, akxne ja’é lakgtaxtunitá tu xlaxlilhkayawakanít la mapakgsiná xalak lakatunupulatamat.

Page 126: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

126

(Talakkaxtawalan, xlawan pulakgtúm tatsokgni, nakIxpumakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ noviembre kata2008)Likatsin 77. Tlan nakamakgalhapalikán ixlilakkaxlanálilatamat, tu tatlawanít chu tu tamatsekgnít nemátalakkaxtlawá limapakgsin, nemá talakkaxtlawanít natalipaw xliwakg nemá tataskiní nalá xatlán tamastat:xlakkaxtlawananín limapakgsin, mapakgsiná xalaklakatunupulataman, makgatsokgnanín, xpuchiwinmakgatanksaná, ixlikgawaná xliwakg pulataman,Lakgchapaliná xalilakxtum, xmatanksaninán limapakgsin,puxku xalaktsú pulataman, nalá xatamakxtumit liwakg, laix’akxilhná xtaskujut mapakgsiná, mamakglhchiwiná xlapuxku, limakgalhchiwiná talhkayaw, xla lakgchapalináxalilakxtum chu ixpumakgamakgtayat makgantaxtuniná xlapukgantaxtun talhkayaw liberakrusanu: limakgalhchiwinanínxalak pukgantaxtun liberakrusanu nemá tamakachántakatsin nemá ta’akpulananachá nalá ixtachuná,xlakpulhkawalin xala kakapulhuwa lakatunupulataman chuxalaktsupulataman.

Tamaxokgenat nalayachá aná ni namakglhtikán tuxkalilhkayawakanít tamakgtayat xakakapulhuwa nachú nilákatiskujle latá akgkáw kata na nilá namakgantaxtí ixliskujne,taskujut, litalhkatayat chu la limamakkin xlakata

Page 127: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

127

li’alakgachakanít nak litamakgtayat xakakapulhuwa xalaklakatunupulatamat nachuná nak putamapakgsin xalaklaktsupulataman.

Xlakata tlan natlawakán tamaxokgenat latá tatsokgcháxlawán, xatamakxtumit xla lakatunupulataman nali’anachának talakgsin nemá maktiní nak xlakatín pumakgatanksanxalanka talakkaxlan xalak lakatsú pulatamat, xalaktsútakgalhapalat xli’akgtúy kututu lakalit xliwakg nemátanumachá nak tamakxtumit astán latá litatlewekglhnixatalilakkaxtlawatilhat nalá takgaxmatni ti liyawakanítLimaxtúm xalak Lanka Pumakgatanksan xatalakkaxlannemá wankanachá nak makgatanksaná xla talakgxokgon,xalaktsú tamakgalhsputun la li’án chu takgaxmatni tiliyawakanít, nalakkaxtlawayachá la liminitanchá. Palaxtaxtuchá xlakata xlikana tu xla xliyawamaka. Nawalikántalakgxokget nemá maktiní namalhuwí xatamatlanitxli’akgkutúy kilhtutu talakgpitsit la xchalitkán tanumachá.

Limaxtum xalak Lanka pumakgatanksan xatalakkaxlannemá wankanachá nak makgatanksaná xla talakgxokgonxalaktsú makgalhsputukán la li’án chu takgaxmatni xla tiliyawakanit nalakkaxtlawayachá tu la li’án chunamalokgokán litayat, litamaxokgenat nemá maktiní

Page 128: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

128

namatlawí lilakkaxtlawan tamatlanit xli’akgtúy kilhtututalakgpitsin la xchalitkán tatanumananchá.

Litamamakkit ixlilakkaxlaná lilatamat naskinachá latáxlilakglhmán aná ni makgtayaná xala kakapulhuwa tlawáixtaskujut, litalhkayat chu kaliyawakanít chu nak xpulaknekata nemá pakgmimachá akxni namasputú xtalhkayawatixtalakgxokgon nemá makglhtinama, namakgpuntumika-nachá piwá amá kata akxni kilhtsukulh lilakkaxtlawatilhat.

Litakgalhapalan chu talakkaxtlawat xalak tamakxtumitnachuná xalak Lanka Pumakgatanksan xatalakkaxlanninamatlaniyachá tamakgtayat xlakata.

(Talakkaxtawalan, xli’akgtúm talakgpitsin tatsokgni, nakIxpumakgpuntumin Mapakgsina, 29 ixpapá’ enero kata 2007)Likatsin 78. Ixtamakxtumit lakatunupulatamat xli’akgtúykilhaktutu tapitsin xla lilaklhkayawan xliwakg nemáxtamakgtanumana, kgalhapalayachá pala wi nilá nali’án lakaliyawakanít talakgalhin latá li’anít kilhtamakú akxneskujchá nak xlitalhkayawat nemá litalakapuxtukú: ixlilak-kaxtlawananín mapakgsiná puxku, makgatsokgninanín xlapuchiwin makgatanksaná, xlikgawan talakkaxlanpulataman, lakgchapaliná xalilakxtum xmatanksanínlimapakgsin, lipuxku, xalaktsú pulatamat nachuná tlan xwa

Page 129: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

129

tamakxtumit putapakgsin xala laktsupulataman naláxli’akxilhná xtaskujut mapakgsiná xmakgmakgalhchiwinápuxku, makgalhchiwinanín xla litalhkayaw chu makga-tanksaná xalak pukgantaxtun talhkayaw liberakrusanu:namá puxku xalak lakatunu pulataman kaliyawakanítxlakgchanat chixkú.

Nachú makgalhchiwinanín xalak pukgantaxtunliberakrusanu nemá takgalhiyachá xa’akchanat tlawanat:nalá li’án nemá lipakga’án nak talakgachixkuwitixlitamakgtay ixlitakgaxmatni nalá ixlimakanajlit. Palatamakxtumit nakgalhapalá xlakata wi xatlán nali’án,makgtayaná xala ti kakapulhuwa natamakgxtakgachá aksinak xlitalhkatayat nachú natamakgxtakgachá kxmakánmapakgsinanín nemá xla liya xtaskujut xlakata nalá lawaninchá limapakgsin. Akxni nalakgó takgxtakgajni la li’ánnak kaknit tlan namatlaní tu matlawikanít pala lalakgxokgontu litamakgxtakgle, namá ti liyawakanit tlan namatlaní tumatlawikanít pala lalakgxokgon xwa tapatin chu xwaakgtúm talakgalhin akxni ikskujmachá nak ixlitalhkayaw,ninamastakán tach’ín xalipaxkat katsinit xla limatsanqen.

Pala takgalhapalá xlakata nitú ninaj yawakanachá wakg lali’amachá namá nikitimatunujlí xlakata tamalakgsinnamasikanachá xlakatín mapakgsinanín nemá la liyana

Page 130: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

130

ixtaskujutkán akxni ti malakgsikanít natlawakgó tumamakkikanít, tu xlakkaxtlaninchá nimalakgspita tu xlakataxmakgpakgtatunít.

Litalipaw nemá lilaninchá talakgalhin akxni xwalachá naktamamakkit xlakata ixmakgtayaná xala kakapulhuwa, namakgskinka xala tanacha ixkilhtamakú akxni xtatsokgnicháakxni lhkayawanikancha nak limapakgsin takgxtakgajninikxni kitiwa aktsu akgtutu kata.

Latá walinikanchá xlimakgas akxni tatsokgle laklá laixmakgtayaná xala kakapulhuwa natlawá nemá litalhkatayatnemá wanachá ja’é likatsin. Nitaskiní takgalhapalan nemáminachá nak tamakxtumit, akxni xanimata ixmakgtayanámapakgsiná xala kakapulhuwa nemá tawaninchámakglhtikanitá ixtalhkatayat. Na nitaskiní takgalhapalatakxni xlakata makgtayaná mapakgsiná xala kakapulhuwanemá kgalhí ixtalhkayawat xla xlakgapuxokgo chu xwanchápala skujma nak ixtalhkatayat.

Akxni la lakchixkuwín usu lakchaján natamalakapú chatúmikskujná kakapulhuwa nináj taskiniyachá takgalhapalan nakxalakatunu pumakgtayaná. Xalat tamastat xatachixkuwit anáni layachá akxni lakatati chatúm xtamakgtayat kakapulhuwanináj taskiniyachá takgalhapalan xala latá niku minachá.

Page 131: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

131

(Makstukkanít, nak Ixpumakgpuntumin Mapakgsina, 14ixpapá’ noviembre kata 2008)Likatsin 79. Xamakgtayananín xala kakapulhuwatakgalhiyachá tatláw makglit natamastayachá xlitamakgtayatxala kakapulhuwa nemá tawilanachá nak xmakakan laxlak’án kalipawankanít akxtúm ja’é layachá.

(Makstukkanít, nak Ixpumakgpuntumin Mapakgsina, 14ixpapá’ noviembre kata 2008)Tamalaknut xalakata tlawakanít la nawankán xliwakg, namánawanachá xalakata liwalachá ixtatlewekget xalakakapulhuwa, xalikgantaxtun xakstu limapakgsin,xlitapakgsin pumapakgsin nachú nak putapakgsin xalalaktsupulataman natakgalhiyachá litatlewekglhne nachútalakgon tachiwín, nak takgalhtawakgan usu aná naktamakgalhchiwin xliwakg. Nitú talakaskín nak tamalakgnutnawalikanachá tukuwiní, talakgatsokgtayat, takgaxmatniusu tatsokgne aná nimá wan xlakata wa mastama katuwáyanimata makgtayaná xala kakapulhuwa.

(Makstukkanít, nak Ixpumakgpuntumin Mapakgsina, 14ixpapá’ noviembre kata 2008)Limapakgsin natamakxtukuyachá xatlán kaxlan tatláw tuix’akxilhkanichá nak pulaktum tatsokgnín nemá

Page 132: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

132

tatsokgnichá nachú namanuyachá takpuxkun xlatalakgxokgon nemá na lipakganachá.

Nawalikanachá talakgxokgot xatalakgtsokgne nemánamakglhtikán nachú yajna’án nachú nalá la wanlimapakgsin makgtayaná xala kakapulhuwa nemánatamamakgtsekga usu natatlawá tu nichuná nalakapuxtukulimakanajlit, nití talaya, nachú, tu tlawaní aná ninamasiyachá tu xla tlan tlawanít latá skujma, litalhkayaw,taskujut chu talimamakkin.

Talakgxokgot xla talakgtuxtaman nemá nawaliyachálimapakgsin, nalayachá latá tlan namaktiní la xlaktlawaníttumin nemá xkgalhawaní nachú talakgalhit la xtlawaní lalanít nachú tu xmamakgtsekgní chu ja’é nilá Lanka kitiwaxlikilhaktutu la xla xlaktlawanít usu chu la xlimalakg-tsankgenaní talakgalhit la xla xlaninchá.

Tapakgsit nawanachá tu ixlitlawatkán xmakgtayaná xalakakapulhuwa la li’anachá, talakgxokgot nachúmapakgsinanín nemá kamamakkikanít nak pulhkawalín wanamá natatsokgachá xli’akgtutu kata nemá lipakgamacháakxni nalakgó tu xla xlilhkayawakanít.

Page 133: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

133

XLI’AQCHAXÁN AKPULANÁ

LITAMAPITSIN ILiwaj xalikxtu xla limapakgsin

Likatsin 80. Nak lakatunu Pulatamat xla Veracruz,Xalimapakgsin nachú Limapakgsinín xaliwakgnipulatamatni, talakxtuminín tachiwín xala’alakatunuPulatamatni nachú ja’é Limapakgsinín nawanachá XalankaLimapakgsin.

LITAMAPITSIN IIXliwakgni limapakgsinín

Likatsin 81. Akxnita nixtalakpuwan nilá natawalacha nakTamakxtumit usu Mapakgsiná xalak lakatunu pulatamat nilánatanú tu xla xlilhkayawakanít nemá skujmachá usuxlakkaxtlawaná limapakgsin nemá wajá nawanachá tukuyáchichiní na’akxilhkanachá wanchi ja’é chu kitaxtulh.

Akxni xachichiní mapakgsiná xalaklakatunu pulatamatnamatsukí ixtaskujut namá Tamakxtumit lakatunu pulamannitú walachá xwa nixlitawilat ja’é nawanachá xtatlewekglhetxtaskujut lakapala nak xlakatín puxku nak xapumakga-tanksaná nachú nak xalak talakkaxlan lakatunu pulataman.

Page 134: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

134

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 20ixpapá’ mayo kata 2011)Likatsin 82. Talilhkayawan xala kakapulhuwa nak xalaklakatunu pulatamat makgapalá la waninchá limapakgsin,nachú nemá tamakglhtinán nitakgalhiyachá lakgchanatxanimatá xlakata tlan makglit natakgatliyachá xtaskgawkánpulataman nalayachá akxtúm nak xtalilhkayaw chu la xlaxtaskujut.

Skujnanín xalakakapulhuwa nema taskuja nak Veracruz, chunak titsuntin pulataman ana nak pumapakgsin, nak puskujni,putsokgni, chu xmakgapitsi taskujut nak kakapulhuwa,nakamaskgawikan lata nakakchani, natatiyanikan tukuyataskujut tatlawamana nachu nalián ixtaskgawkan, tiku skujaaktsu aktsu natlaja, tiku liwaka ixtaskujut nachu natlaja.

Ama taskgaw nalakpulhkakan kgatunu kata xlakata chulakxtum nak lipulhkawalin xatalaktlaw, la uchú wan tutsú.

I. Litamakgachakgxi taxokgon usu taskgaw amatamakglhtinat xatumin usu nema nitumin, la liway,tamaskiwin, litagamajni, limaxokgon, taskiw, litamakg-tay, chu katuwa lixokgon, watiya ninatamaknukan ana,talaktlaw nema makanajlikan chu nema liskujni chunema litlaw akxni ankan nak taskujut xatamamakkin;

Page 135: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

135

II. Niti skujni xakakapulhuwa namakglhtinan taxokgon,lawan titsu tatsokgni usu wi talhman nak ixliskujni usuixtamamakkin, ixtaskgaw nina’akgapula xalanka puxkunema lakatiyaca xatilanka pulataman nak México. Chuninaakgpula ixtaskgaw xapuxku xala nak pulataman nakVeracruz;

III. Niti skujni xakakapulhuwa namakglhtinan taskgawliwaka lamakglhtinan ixpuxku, tlan namakglhtinanliwaka pala tipalhuwa ixtaskujut, chu ixtaxokgo lita’anlawan ixtapakgsitkan skujnin, ama taskgawninalakatitsala laitad ixtaskgaw xalanka puxku nemalakatiyaca xatilanka pulataman nak México. Chuninaakgpula ixtaskgaw xapuxku xala nak pulataman nakVeracruz;

IV. Ninamastakan chu ninaxokgokan litapakin, limakgtayan,usu litatampuxtun chu usu limapakin taskujut, nachunalitum tamasakwanin tumin nema nilichiwinan tapakgsit.Ja’é talichiwin nila lixokgon nawan. Ja’é ninamanukanju’u litamakgtakgalhni xaskujnin nema liskujni;

V. Taxokgon xataskgaw chu xalilakakatsin taxokgon,li’akapulhuwa tlan nakatsikan chu aná natasi nikulata’akgpitsin ama lixokgon xlakata ninatawalata’akgatuyen.

Page 136: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

136

Nila chatum skujna nalitaya makgtuy litayat nemalitaskgawalikan xa pulataman, xalilanka pulataman, xatichu,chu xatitsuntin la lichiwinan limapakgsin xala nak Veracruz,chi pala ixtamakxtumit ixlakkaxtlawananín tapakgsitnatamatlani chu natatatiyani tapakgsit tlan nakitaxtu jaétapuwan. Naj ja’é tapakgsit nitapakgtanu tiku tamasi,tastakayawanan, usu lakititayananín nak nak alakatunutamakxtumit pumapakgsin, nachuna litum ama litayat nemaliputum tawalakanit lilamakgtayakan chu su pala chu wantapakgsit chu taskini ja’é taskujut nak kakapulhuwa. Palachuna nakitaxtu ama skujni namakatsini ixputaakxtumitixlakkaxtlawananí tapakgsit chu ja’é tamakxtumitnamatlani.

Paks skujnin xakakapulhuwa xala nak Veracruz chuxatitsuntin pulataman, akxni nanatanu nak ixpuskujnikan,natalitaya xlakata ta’aman tamakagantaxti ixtaskujutkan chupala nichu la kakamapatinika la lichiwinan limapakgsin xalanak Veracruz chu xala nak tilanka pulataman México.

Likatsin 83. Pala xakxne nak takgalhapalan xlakgsputletatlewekglhet nak xla ixpulakkaxtlawakán limapakgsinxalak xtapakgsit tachixkuwit, pala tatlewekglhetmakgantaxtuniná la nak xtalakpuwan xapuntsú,

Page 137: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

137

natlawayachá xanimatá chixkú nemá xtawaninchámakgtayaná xalakakapulhuwa nak tatlewekglhet xlawánxa’astán nemá kalimakankán tatsankgan nak ja’élimapakgsin:

I. Xa’alistalh Puxku Mapkgsiná xla Tamakxtumit;II. Puxku xa’alistalh Lakkaxtlawaná Limapakgsin nemá

kanawí;III. Xa’alistalh Puxku Mapaksiná xla Lanka Talakkaxlan

Pumapakgsin.

LITAMAPITSIN IIIXla xatalakkaxtlawaparanín a xalimapakgsin

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 7ixpapá’ octubre kata 2010)Likatsin 84. Ja’é Limapakgsin tlan nalakkaxtlawayacháixlakaxtlawananín tapakgsit wakg usu kaj titsu ixtlawananínlimapakgsit xala nak Veracruz wakg usu kaj titsu. Akxninalak kaxtlawakan taskini natamatlani kilhmaktutu xlakataislakkaxtlawananín tapakgsit makgtuy xlakata lata akgtumkata, tlan makgtum xlakata watiya akxni amaka lakkax-tlawakan lawan limapakgsin xala nak México.

Page 138: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

138

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 7ixpapá’ octubre kata 2010)Xlakata ja’é talakkaxlatawalan natanuyachá naklimapakgsin, tlan nataskiní ixtamatlanit lata lilhuwa putúmmapakgsinanín, nemá na nast’akanachá lakatunu nakxtamakgstokgne mapakgsiná xalaktsú pulataman chuxtaskgawananín nak akgtúm kilhtamakú xla tatipuxamakáwchichiní tsukú nataputlekgé xlichalí amá nemánamakglhtinán xtalakpuwan taskujut.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Xatalakkaxtawalan xliwakg achu maqenukanít xla tunatawán nemá tatanumananchá nak limapakgsinnakamatlawikán tu nawanachá nalimasiyachá likatsinakgkutujún nak ja’é litamakamastan.

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18ixpapá’ marzo kata 2003)Xatamakxtumit usu Xlakkaxtlawananín Limapakgsin nemáTamakgxtakgnitalhkan nataputlakgá litalhkayawan xlaputúm mapakgsinanín chu, nak xlakata, xakgatatlapanxlakata tamatlaní xatalakkaxtlawanín.

Page 139: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

139

(Lakkaxtlawaka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 7ixpapá’ octubre kata 2010)Lanalakkaxla tapakgsit nalimatlaewkglhkan akgtumtapakgsit.

XALITAKSTUKNI

Xli’akgtúm. Ja’é limapakgsin natsukuyachá nakxkilhtamakú xlichalí akxni namakgpuntumikán nak akgtúmtalakgatsokgne makgpuntuminá xalimakanajlit xalaklakatunu pulataman.

Xli’aktúy. Latá akxni natanuyachá ja’é limapakgsin nachúnakaxlatilhá limapakgsin la li’anitanchá, latiyakúnawalikanachá tu nawán limakanajlit la lipakgamachá nachútanuyachá mapakgsinanín usu na’án niku taskiní tlannakitaxtú pala nináj talakatakí tu wan nak ja’é limapakgsin.

Xli’akgtutu. Tu tawanachá xapúlh likatsin nak xtatláwnemá litapakuwí xalachí xpukgantaxtun tachixkuwit chumapakgsinanín nemá kawalikaninchá nak limapakgsinínxalak lakatunu pulataman nak tlawanat xla namastayachátu tukarlí, natamakgachakxiyachá tu xtakxilhni nak ja’élimapakgsin.

Page 140: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

140

Xli’akgtati. Tu tawaninchá nemá tanumachá nak litapitsiIII xla likatsin 65 tsukukán nawalikán xa’akgtúm chichiníenero nak kata 2001.

Xli’akgkitsis. Limapakgsin nemá wanachá xtakilhtsukutla nali’án tachikuwit chu xalitlawapalat nachú la litlawatnak takgantaxtit limapakgsin xmakiná lakgchanat chixkú,namakglhuwikanachá nak akgtúm kilhtamakú niliwaká a180 chichiní xlichalí akxni natsukú tl’awán xkilhtamakúja’é limapakgsin.

Xli’akgchaxán. Nalayachá xatamakgpitsin xlatalhkayawxala Lakatunupulataman, latá ja’é na’án akgtutu papá nemámimachá akxni namakamastakanachá takgalhtawakga nemátaliskgalalaní mapakgsinanín nemá talhkayawanán, chunátakgalhiyachá lichapaxni nak takgantaxtun xla XII akgkutúynak talakgtsokgkin tachixkuwin liputúm xla pulataman nalápulatamatni.

Xli’akgtujún. Latá xatalaklhkawalin xla akgtati papá’nataxtuyachá nak aná ni tatsokgnít Limapakgsin xlaLakpulhkayawan nemá na’akxilachá xliwakg likilhtsukutnínnak lilanat xla talakatitayan ixlilakkaxlanalilatamatwaliyachá Limapakgsin Xliwakg xalak XtapakgsitTachixkuwit chu xla ja’é Limapakgsin.

Page 141: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

141

Xlimakgantaxtinanín tapakgsin nak lilanat litalhkayawannemá tanumachá nak nemá walachá nak Limapakgsinnatanuyachá xlichalí aná ni nakgalhikanachá xatasputneixlilat talhkayaw xla kata 2000.

Manuel Bernal Rivera makgtayá, Carlos Brito Gómezmakgtayá, Carlos Carballal Valero makgtayá, ValentínCasas Cortés makgtayá, Clemente Condado MorteraMakgtayá, Alejandro Cossío Hernández nimakgtayá,Edmundo Cristóbal Cruz makgtayá, Abel Ignacio CuevasMelo nimakgtayá, Pascual Abel Chávez Fernándezmakgtayá, Jesús de la Torre Sánchez makgtayá, GabrielMiguel Domínguez Portilla makgtayá, Jorge José ElíasRodríguez makgtayá, Ezequiel Flores Rodríguez makgtayá,Manuel Jaime Garcés Veneroso makgtayá, Víctor JoaquínGarrido Cárdenas makgtayá, Guillermo GerónimoHernández makgtayá, Octavio Antonio Gil Garcíamakgtayá, Jesús González Arellano nimakgtayá, NoraLucila Guerrero Córdoba makgtayá, Fidel Kurí Grajalesmakgtayá, Víctor Lara González makgtayá, Jaime MantecónRojo makgtayá, José Delfino Martínez Juárez makgtayá,Carlos Alberto Mejía Covarrubias nimakgtayá, ÓscarMoncayo Quiroz makgtayá, Adolfo Mota Hernándezmakgtayá, Gloria Olivares Pérez nimakgtayá, FranciscoRíos Alarcón makgtayá, Flavino Ríos Alvarado makgtayá,

Page 142: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

142

María del Pilar Rodríguez Ibáñez makgtayá, EnriqueRomero Aquino makgtayá, Trinidad San Román Veramakgtayá, Fernando Santamaría Prieto nimakgtayá,Guadalupe Sirgo Martínez makgtayá, Tomás AntonioTrueba Gracián nimakgtayá, Alberto Uscanga Escobarmakgtayá, Orlando Uscanga Muñoz makgtayá, José SergioRodolfo Vaca Betancourt Bretón nimakgtayá, Hugo VegaMorales makgtayá, Juan Vergel Pacheco makgtayá,Eugenio Virgen Quintana makgtayá, Guillermo ZorrillaFernández makgtayá.

Acajete makgtayá, Acatlán makgtayá, Acayucan makgtayá,Actopan makgtayá, Acula makgtayá, Acultzingo makgtayá,Agua Dulce makgtayá, Alpatláhuac makgtayá, Alto Luceromakgtayá, Altotonga makgtayá, Alvarado makgtayá,Amatitlán makgtayá, Amatlán de los Reyes makgtayá,Ángel R. Cabada makgtayá, La Antigua nimakgtayá,Apazapan makgtayá, Aquila makgtayá, Astacingamakgtayá, Atlahuilco makgtayá, Atoyac makgtayá, Atzacanmaqtayá, Atzalan maqtayá, Ayahualulco maqtayá,Banderilla maqtayá, Benito Juárez maqtayá, Boca del Ríonimakgtayá, Calcahualco makgtayá, Camarón de Tejedamakgtayá, Camerino Z. Mendoza makgtayá, Carlo A.Carrillo makgtayá, Carrillo Puerto makgtayá, Castillo deTeayo makgtayá, Catemaco makgtayá, Cazones de Herrera

Page 143: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

143

makgtayá, Cerro Azul makgtayá, Citlaltépetl nimakgtayá,Coacoatzintla makgtayá, Coahuitlán makgtayá, Coatepecmakgtayá, Coatzacoalcos nimakgtayá, Coatzintla makgtayá,Coetzala makgtayá, Colipa makgtayá, Comapa makgtayá,Córdoba nimakgtayá, Cosamaloapan makgtayá, Cosautlánde Carvajal makgtayá, Coscomatepec makgtayá,Cosoleacaque makgtayá, Cotaxtla makgtayá, Coxquihuimakgtayá, Coyutla makgtayá, Cuichapa makgtayá,Cuitláhuac makgtayá, Chacaltianguis makgtayá, Chalmamakgtayá, Chiconamel makgtayá, Chiconquiaconimakgtayá, Chicontepec makgtayá, Chinameca makgtay,Chinampa de Gorostiza makgtaya, Las Choapas makgtayá,Chocamán makgtayá, Chontla makgtayá, Chumatlánmakgtayá, Emiliano Zapata makgtayá, Espinal makgtayá,Filomeno Mata makgtayá, Fortín makgtayá, GutiérrezZamora makgtayá, Hidalgotitlán makgtayá, El Higomakgtayá, Huatusco makgtayá, Huayacocotla makgtayá,Hueyapan de Ocampo makgtayá, Huiloapan de Cuauhtémocmakgtayá, Ignacio de la Llave makgtayá, Ilamatlánmakgtayá, Isla makgtayá, Ixcatepec makgtayá, Ixhuacánde los Reyes makgtayá, Ixhuatlán de Madero makgtayá,Ixhuatlán del Café makgtayá, Ixhuatlán del Surestemakgtayá, Ixhuatlancillo makgtayá, Ixmatlahuacannimakgtayá, Ixtaczoquitlán makgtayá, Jalacingo makgtayá,Jalcomulco makgtayá, Jáltipan makgtayá, Jamapa

Page 144: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

144

makgtayá, Jesús Carranza makgtayá, Jilotepec makgtayá,José Azueta makgtayá, Juan Rodríguez Clara nimakgtayá,Juchique de Ferrer makgtayá, Landero y Coss makgtayá,Lerdo de Tejada makgtayá, Magdalena makgtayá, Maltratamakgtayá, Manlio Fabio Altamirano makgtayá, MarianoEscobedo makgtayá, Martínez de la Torre makgtayá,Mecatlán makgtayá, Mecayapan makgtayá, Medellínmakgtayá, Miahuatlán makgtayá, Las Minas makgtayá,Minatitlán makgtayá, Misantla makgtayá, Mixtla deAltamirano makgtayá, Moloacán makgtayá, Nanchital deLázaro Cárdenas makgtayá, Naolinco makgtayá, Naranjalmakgtayá, Naranjos- Amatlán nimakgtayá, Nautlamakgtayá, Nogales makgtayá, Oluta makgtayá, Omealcamakgtayá, Orizaba nimakgtayá, Otatitlán makgtayá,Oteapan makgtayá, Ozuluama makgtayá, Pajapanmakgtayá, Pánuco makgtayá, Papantla makgtayá, Paso deOvejas makgtayá, Paso del Macho makgtayá, La Perlamakgtayá, Perote makgtayá, Platón Sánchez makgtayá,Playa Vicente nimakgtaya, Poza Rica de Hidalgo makgtayá,Pueblo Viejo makgtayá, Puente Nacional makgtayá, RafaelDelgado makgtayá, Rafael Lucio makgtayá, Los Reyesmakgtayá, Río Blanco makgtayá, Saltabarranca makgtayá,San Andrés Tenejapan makgtayá, San Andrés Tuxtlamakgtayá, San Juan Evangelista makgtayá, Santiago Tuxtlamakgtayá, Sayula de Alemán makgtayá, Soconusco

Page 145: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

145

makgtayá, Sochiapa makgtayá, Soledad Atzompa makgtayá,Soledad de Doblado makgtayá, Soteapan makgtayá,Tamalín makgtayá, Tamiahua makgtayá, Tampico Altomakgtayá, Tancoco makgtayá, Tantima makgtayá,Tantoyuca nimakgtayá, Tatahuicapan de Juárez makgtayá,Tatatila makgtayá, Tecolutla makgtayá, Tehuipangomaqtayá, Temapache maqtayá, Tempoal maqtayá, Tenampamaqtayá, Tenochtitlán maqtayá, Teocelo makgtayá,Tepatlaxco nimakgtayá, Tepetlán makgtayá, Tepetzintlamakgtayá, Tequila makgtayá, Texcatepec makgtayá,Texhuacán makgtayá, Texistepec makgtayá, Tezonapamakgtayá, Tierra Blanca makgtayá, Tihuatlán makgtayá,Tlacojalpan makgtayá, Tlacolulan maqtayá, Tlacotalpan,maqtayá, Tlacotepec de Mejía makgtayá, Tlachichilcomakgtayá, Tlalixcoyan makgtayá, Tlaltetela makgtayá,Tlalnelhuayocan makgtayá, Tlapacoyan maqtayá, Tlaquilpamaqtayá, Tlilapan maqtayá, Tomatlán nimaqtayá, Tonayánmaqtayá, Totutla nimakgtayá, Tres Valles makgtayá,Tuxpan makgtayá, Tuxtilla makgtayá, Úrsulo Galvánmakgtayá, Uxpanapa makgtayá, Vega de Alatorremakgtayá, Veracruz makgtayá, Las Vigas de Ramírezmakgtayá, Villa Aldama makgtayá, Xalapa nimakgtayá,Xico makgtayá, Xoxocotla makgtayá, Yanga makgtayá,Yecuatla makgtayá, Zacualpan makgtayá, Zaragozamakgtayá, Zentla makgtayá, Zongolica makgtayá,

Page 146: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

146

Zontecomatlán makgtayá, chu Zozocolco de Hidalgomakgtayá.

Mastamachá xliwakg xla 194 putummapakgsinanín nemátamastayachá xlilakalhkayawankán aná ni tawanacháxlakata tamatlaní, tamakgtayá; nemá 185 tamastayachá nakakgtúm tatsokgne ixlitalaklhkayawkán nachú ch’anajatsanitamatlanilh la tatsokgcha nak tawan xalimakanajlit,litiyakanachá xlakata tamatlaní, chu akgkuchaxán putúmmapakgsinanín talakapuxtukulh nak talhkayawan.

Laninchá nak tamakgstokgot xla Lakkaxtlawananín Lima-pakgsin nemá tatamakgxtakgnít nak TatipuxamakunajatsaTamakgstokgot xala nak Veracruz-Llave nak kalakchikinxalak Xalapa-Enríquez, Veracruz, xliqalhtúy xpapá’ febreroxla kata 2000. Carlos Brito Gómez, xlaklhkawaliná tapakgsit,puxku-Makamayak. Flavino Ríos Alvarado, xlaklhkawalinálimapakgsin Xamakgatsokgná-Makamayak.

Chuné kitaxtuyachá, nak xtalan tu xwalikaninchá naklikatsin 87, talaqpitsin 1, nalá 131 xla LimapakgsinIxlilakkaxlanalilatamat xalak Lakatunu Pulatamat Li’akstunachú Litaklhkat xalak Veracruz-Llave nachúixtakgpuntumit nalá xli’akxilhtit, maxtuyachalh wa ja’éxalakapala limapakgsin aná ni wi mapakgsiná tlawayá

Page 147: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

147

xtaskujut xaxlikana xla Ixtatlewekglhat MakgantaxtumináXalaklakatunu Pulataman, nak kalakchikin xalak Xalapa-Enríquez, Veracruz, xliqalhtutu chichiní xpapá’ febrero kata2000. Miguel Alemán Velazco, mapakgsiná xalaklakatunupulataman.-Makamayak. Nohemí QuirascoHernández, Xliwakgni Makgatsokgná xla Pumapakgsin-Makamayak.

Tamakatsinin xla talakgatsokgni tamalhuwit: Chi amakakalakgtsokgkán lakapalh likatsinín nemá tawilananchá nak xalakapalalimapakgsin nak talakkaxtawalan xla umá Limapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 547 xla talakkaxtlawapalan limapakgsinnemá kalakkaxwalipalá akglhuwa likatsin, maxtuka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 18 ixpapá’ marzo kata 2003

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapala Limapakgsin natsukuyacháxlipuxamakáw chichiní chutá kxpajtat chu nemá litlawa-machá latá limakgtumikanchá xawá na tu walinitanchá nakxla likatsin 1 chu 45, natatsukuyachá xkilhtamakú xlichalíakxni makgpuntumikanít nak talakgatsokgne Makgpu-tuminá Xiwakg xla Pulataman.

Xli’aktúy. Latá akxni xlawán tanú tachapá litliwekge ja’éXalakapala Limapakgsin, wakg xlimakanajlit tamakgpun-

Page 148: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

148

tuminit xla “Limapakgsin xakatitsú nakgalhiyacháxatukuwiní xla Limapakgsin xla Lilakkaxlanalilatamat xalakLakatunu Pulataman xla Veracruz xla Ignacio de la Llave.”

Xli’akgtutu. Nak xliwakgni limapakgsinín, xalakapalalimapakgsinín, limasúy usu talaksakwilinín nemá lakilhwankanachá nak lakatunupulataman xali’akxilhtitxliwakg nemá namaxtuyachá, makgputumikán usu chunamaxtukanachá astán latá kilhtsukumachá kilhtamakú xlaja’é lakapala limapakgsin xla talakkaxtawalan limapakgsinnawalikanachá ja’é xatachiwín “…Lakatunupulatamanxalak Veracruz xla Ignacio de la Llave”.

Xli’akgtati. Tu xtalakpuwán xla tamapakgsin chulimakanajlit nemá taminachá, wakg limapakgsin, xalakapalalimapakgsin, limasúy usu limapakgsin xalaklakatunupulataman xali’akxilhtit xliwakg, nak ixkilhtamakúxlitliwekge latá tanu ja’é xalakapala litapakgsin chu nakxtachiwín nawanachá ja’é tachiwín “…lakatunu pulatamanxalak Veracruz-Llave”, natamakgachakgxiyachá xlakatalichiwinama kilhtum pulataman xalak Veracruz xla Ignaciode la Llave.

Xli’akgkitsis. Ixtatlewekglhat kilhatunupulataman,limakgantaxtuninanín xlikstukán liputúm mapakgsinanín,

Page 149: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

149

nachú ixtamakgstokget litliwekge wa ja’é xalakapalalimapakgsin natakgalhiyachá lilatamat tamakgtayat nachúmamakgtanksaná nemá nawanachá “...xalak lakatunupu-lataman xaktsu chu kgalhiyachá takpulhkat xla Veracruz-Llave, nalakgoyachá xlilatamat latá yajtú wan ixtakglhuwitlimakamastaparan.

Xli’akgchaxán. Namakgenukanachá wakg tu talichiwi-nanchá nemá nalakatakí ja’é Xalakapala Limapakgsin.

Xli’akgtujún. Xatamakxtumit xla Pulataman, nak xpulaknexli’akgchaxán papá’ nemá naminachá litanuya cháixtaskujut xla ja’é Xalakapala Limapakgsin, nakalakkaxtla-wayachá Limapakgsin nemá piwá aná tanumachá.

Xli’akgtsayán. Kamakgpuntumikanchá nak XaxlikanaPutsoqni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulataman.

Lakapalalimapakgsin 548 xla talakkaxtlawapalan limapakgsinnemá kalakkaxwalipalá akglhuwa likatsin, makstukkka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 18 ixpapá’ marzo kata 2003

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natsukú liskujaxlichalí kilhtamakú akxni nataqpuntumikgó nak XlikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Page 150: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

150

Xli’aqtúy. Kamakgpuntumika nak Xalikana Putsoqni,likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulataman.

Lakapalalimapakgsin 549 xla talakkaxtlawapalanlimapakgsin nemá kalakkaxwalipalá akglhuwa likatsin,makstukka nak Ixlimakgpuntumin Mapakgsina, 18 ixpapá’marzo kata 2003

Watax’akstu. Umá talakkaxlan natsukú liskuja xlichalí latánalimaqpuntumikán nak Xakana Putsoqni, likgantaxtun xlaPumapaqsin xla Pulataman.

Lakapalalimapakgsin 246 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 17 ixpapá’ octubre kata 2005

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natsukú liskujaxlichalí kilhtamakú akxni nataqpuntumikgó nak XlikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Xalakkaxtlawapalan xalimaqatsinínXalimapakgsinín natatsukú kaliskujkán na’akxnikilhtamakú la xatalakkaxtlapalan Xalimpapakgsin.

Xli’akgtutu. Kamakgpuntumika nak Xalikana Putsoqni,likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulataman.

Page 151: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

151

Lakapalalimapakgsin 602 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 22 ixpapá’ diciembre kata2006

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 603 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 22 ixpapá’ diciembre kata2006

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 604 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 22 ixpapá’ diciembre kata2006

Page 152: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

152

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 838 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 29 ixpapá’ enero kata 2007

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 839 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 29 ixpapá’ enero kata 2007

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Page 153: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

153

Xli’akgtúy. Watá xlimaqtúm, xlikilhmaktúm kilhtamakútaskujut, putúm akgastakyawananín nakalhkayawakánakgtúy kata, axaputúm xli’akgtati kata chu xlipututuxli’akgchaxán kata, nilá xla kalhkayawaparakán.Xa’akgastakyawaná nimá nalilhkayawakán xli’akgtúy kata,wa xla nalimatsukí xtaskujut pumapakgsin, alistán tikuliskuja akgtati kata chu nalilá tiku liskuja akgchaxán kata.

Lakapalalimapakgsin 840 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 29 ixpapá’ enero kata 2007

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 863 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 21 ixpapá’ marzo kata 2007

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Page 154: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

154

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin

Lakapalalimapakgsin 292 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ octubre kata 2008

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 293 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ octubre kata 2008

Xli’akgtúm Likatsin. Xa’umá Lakapalalimapaqsinnatanuyachá liskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nakXalikana Putsokgni

Xli’akgtúy Likatsin. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinínnemá talilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Page 155: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

155

Lakapalalimapakgsin 298 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ noviembre kata2008

Xli’akgtúm. Xa’umá Lakapalalimapaqsin natanuyacháliskunjkán xlichalí xli’akgpuntumikan nak XalikanaPutsokgni, likgantaxtun xla Pumapaqsin xla Pulatamat.

Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilakaxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 555 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 24 ixpapá’ junio kata 2009

Ixli’akgtum. Je’é lakapalalimapakgsin tlan namakla-kaskinkan ixlichali tunkan lata namaxtukan nakixlimakgpuntumin mapakgxina xala nak Veracruz.

Ixli’akgtuy. Xapuxku mapakgsina makgantuxtunina,putum Lanka Pumapakgsin Xataputsan, chu xatamakxtumitixlakaxtlawananín tapakgsit, natamastaka chu natalak-kaxtlawa tapakgsin xalaktsu, lata ixlitumpuxankitsischichini, natatiyanikan lata tsukulh tlawan ja’é tapakgsit.

Page 156: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

156

Ixli’akgtutu. Xli’akgtúy. Wakg kamakgenukánxalimapakgsinín nemá talilalakapuxtukú umáLakapalalimapakgsin

Ixli’akgtati. Akxni nala talakgtapalit nak PumapakgsinXataputsan xalitalhkatayan nak xalimapakgsinxalitalhkatayat xala nak Varacruz-Llave nalitamakgachakgxixlakata xlakata lichiwinamaka Pumapakgsin Xataputsanxalilakkaxlan nak Pulataman Veracruz.

Ixli’akgkitsis. Talakalhkawalit xapuxamakaw chichinixataputlekgen lata makgpuntumikanit ja’é lakapalalima-pakgsit akxni chu naskin Lanka Pumapakgsin Xataputsanxalilakaxlat, xatamakxtumin ixtlawananín tapakgsit,natalhkayawa mapakgsinanín nema natalakatitayaPumapakgsin Xataputsan xalitalhkatayan xalikgantaxtunxala nak Veracruz, chu ja’é mapakgsinanín taskini tikulakgapasata lakitaxtu talhkatayan.

Ixli’akgchaxan. Pumapakgsin xapumakgatanksan,pumapakgsin ixmakina tumin chu pumapakgsinixlakpulhkawalina taskujut xala nak Pulataman Veracruz,natawan latlan nalakaxla nak talaktlaw nema taskini, amaniwaniputun xlakata nalimawakakan talaktlaw nakpumapakgsin xalitalhkatayan nak Veracruz.

Page 157: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

157

Lakapalalimapakgsin 556 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 24 ixpapá’ junio kata 2009

Ixli’akgtum. Ja’é lakapalalimapakgsin namatlawanikanixlichali tunkan lata namaxtukan nak ixlimakgpuntuminmapakgsina xala nak Veracruz.

Ixli’akgtuy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilalakapuxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Lakapalalimapakgsin 860 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 23 ixpapá’ septiembre kata2010

Ixli’akgtum. Ja’é lakapalalimapakgsin namatlawanikanixlichali tunkan lata namaxtukan nak ixlimakgpuntuminmapakgsina xala nak Veracruz.

Ixli’akgtuy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilalakapuxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Page 158: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

158

Lakapalalimapakgsin 861 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 7 ixpapá’ octubre kata 2010

Ixli’akgtum. Ja’e lakapalalimapakgsin namatlawanikanixlichali tunkan lata namaxtukan nak ixlimakgpuntuminmapakgsina xala nak Veracruz.

Ixli’akgtuy. Lata natitaxtu tutumpuxam chichini latatlawamaja ja’é lakapalalimapakgsin, xatamakxtumitixlakaxtlawananín tapakgsin namaxtu tapakgsin nikulanalilakxtawala, kunnitlawakanit ja’é xatalakkaxlan latiyanatlawan tapakgsin 556 la wan tapakgsin 84 limapakgsinxala nak Veracruz la lichiwinan nak limakgpuntumoinIxlimakgpuntumin Mapakgsina xala 12 ixpapá’ julio kata2006.

Ixli’akgtutu. Xatamatukin lilakgxtapalit tapakgsin, latanatanu xalakapalalimapakgsin pala ninaj matlanikanit nakixpulakkaxtlawakan tapakgsit lata ixlimakgtuytamakgstokgot, nalilakapalakan namakanajlikan nakixpulakkaxtlawakan tapakgsit xala nak Veracruz.

Page 159: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

159

Lakapalalimapakgsin 862 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 7 ixpapá’ octubre kata 2010

Ixli’akgtum. Ja’é lakapalalimapakgsin namatlawanikanixlichali tunkan lata namaxtukan nak ixlimakgpuntuminmapakgsina xala nak Veracruz.

Ixli’akgtuy. Wakg kamakgenukán xalimapakgsinín nemátalilalakapuxtukú umá Lakapalalimapakgsin.

Ixli’akgtutu. Taxokgon nema liwaka lata nemamakanajlikanit nak lakapalalimapakgsit, taskini na’axilhkanchu nalakkaxtlawakan usu namaktsuwikan lilaktlawat xalakata nema mimacha akxni tlawamaja nawan ja’élakapalalimapakgsit.

Ixli’akgtati. Akxni natsuku kata chu pulakgaxokgon akxnitlawamaja nawan ama lakapalalimapakgsit, ixtaskgawkanmapakgsinanín chu makgatanksaninanín xapumapakgsinxalakkaxlan xala nak Veracruz, nema taskujmanaja,natali’an chuné:a) Xataskgaw nema tatsokgne nak xatalaktlaw nema

tlawama, chu liwaka lata wan ixlikilhtsukut la wi nakxatapakgsin II xalikatsin 82 nak limapakgsin xala nakVeracruz.

Page 160: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

160

b) Xataxokgon nema limakkstukkan taskgaw, taskiw,limakamajne, litlaw, xatamaskiwin chu xalitamakgtayusu katuwa lixokgon xatumin nilakatitsala limakin II yIII xalikatsin 82 xalimapakgsin XaVeracruz.

c) Xatalimawakan xataskgaw watiya tlan nala palaninalakatitsala taskgaw lawan tapakgsit.

Ixli’akgkitsis. Ixlakkaxtlawananín tapakgsin xala nakVeracruz namaxtu talakkaxtlaw tapakgsit lawan tapakgsit,natitaxtu tutumpuxam chichini lata tsuku natlawan tapakgsit .

Ixli’akgchaxan. Ixtamakxtumit ixlakkaxtlawananíntapakgsit nawan chu namatlani xatakgxtakgajne chuxatatsokgne akxni nitlan nataskuja tiku taskuja nakkakapulhuwa, lawan tapakgsit, lata natlawa tutumpuxamchichini lata matlawanimaka tapakgsit.

Lakapalalimapakgsin 246 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 11 ixpapá’ mayo kata 2011

Xlawan likatsin. Ja’é likapala limapakgsin nalitsukunatlawan puxamatati papa astan lata namaxtukan naklimakgpuntumin.

Page 161: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

161

Ixliakgtuy likatsin. Ixlitatlewekglhne ixlakkaxtlawanatapakgsin taskini natalakgxtapali, natamakstuka,natamakgenu ne ma xatapakgsin nema lakapuxtukutapakgsin nema lakgxtapalikanit, nachuna namaxtukanxasasti, nak limapakgsin. Makgpuntumikanit 18 ixpapá’junio kata 2008. Nachuna namakan xalilaktlawat nemataskini nalilakkaxla litaxtunin xala nak Veracruz.

Ixli’akgtutu likatsin. Nema lakatsukunit taskujutxalikgxtakgajne xalapula nak Veracruz taskini namasputukanlawan tapakgsin.

Ixli’akgtati likatsin. Pala nitlan tamakgachakgxi usutalakgchinit limapakgsit, nalakkaxtlawakan chu natatiyanikanlimapakgsin xala nak Veracruz lawan likatsin 33 limapitsinII, lalichichiwinan likatsin 64 xalimapakgsin xala nakVeracruz.

Lakapalalimapakgsin 255, limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 18 ixpapá’ mayo kata 2011

Watiya. Ja’é lakapalalimapakgsin namatlawanikan ixlichalitunkan lata namaxtukan nak ixlimakgpuntumin mapakgsinaxala nak Veracruz.

Page 162: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

162

Lakapalalimapakgsin 256 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 14 ixpapá’ mayo kata 2011

Xlawan. Ja’é lakapala limapakgsin namatlawanikanixlichali lata namaxtukan nak limakgpuntuminxamapakgsina xala nak Veracruz.

Ixli’akgtuy. Makgenukan tapakgsin usu xalakapalatapakgsin nema malakastuka ja’é tapakgsin.

Ixli’akgtutu. Xatamakxtumit ixlakkaxtlawananín tapakgsitnamaxtu usu nalakkaxtlawa la taskini chu nataxtuninamakagapala ixlimakgtuy chu alistan nalitanu ja’éxatalakkaxlan.

Lakapalalimapakgsin 542 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 9 ixpapá’ enero kata 2012

Ixliakgtum likatsin. ja’é lakapala limapakgsin natsukutlawan ixlichali tunkan lata namakgpuntumikan nakixlimakgpuntumin mapakgsina xala nak Veracruz xlaIgnacio de la Llave.

Ixliakgtuy likatsin. Napuxkun xala titsuntin pulataman,ixmakgamakgtayananín, chu ixtaskujnin nema

Page 163: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

163

kalhkayawakanit kata 2010 chu nema tatanulh ixli’akgtumenero kata 2011, natamakgapala nak ixtaskujutkan akgtutukata lakalilhkayawaka. Napuxkun xala titsuntin pulataman,ixmakgamakgtayananín, chu ixtaskujnin nema kalhkaya-wakan kata nema tlawama nawan 2013 akxni natamatsukiixtaskujutkan ixli’akgtum ixpapa enero 2014, natamakgapalanak ixtaskujutkan akgtati kata.

Ixliakgtutu likatsin. Taskujut xalimapakgsin xa’akgtatikata xala nak katsu pulataman xala nak Veracruz, natsukuakxni ntalhkatayayacha sasti mapakgsinanín xala nak aktsupulataman xala xlawan chichini ixpapa enero kata 2014.

Ixli’akgtati likatsin. Lata wakg tapakgsin xala nakVeracruz nema wi xala nak tapakgsin xala akgtutu kata naklaktsu pulataman, natamakgachakgxi nema lichiwinan xalaakgtati kata, lawan nak tapakgsit nak ixliakgtuy chuixliakgtutu nak lakapala tapakgsin.

Ixli’akgkitsis likatsin. Makgenuka tapakgsin nema lakatakija’é lakapala tapakgsin.

Page 164: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

164

Lakapalalimapakgsin 548 limakatsininanka nakIxlimakgpuntumin Mapakgsina, 9 ixpapá’ marzo kata 2012

Ixli’akgtum likatsin. Ja’é lakapala tapakgsin natsukutlawan ixlichali tunkan lata nalimakatsininankan nakixlimakgpuntumin mapakgsina.

Ixli’akgtuy likatsin. Kamakgenuka wakg tapakgsin nemalakataki nja’e lakapala tapakgsin.

Page 165: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

165

GLOSARIO DE TÉRMINOS

Abolir: Talakgmakgan, talaktlawá, talaktilhaAbrogación: TalakgmakganAcceso: LitanunActividades: Tatlawat, taskujutnínAdicionado: LimawakakanítAdministrar, Administración: Lilakpulhkawilinán,LakpulhkawalinAfiliación: TatsokgtanunAgropecuario: KatukuxtunkitsistankanínAjustado: LakkaxwalikaÁmbito: XputapakgtatAmbiente: KakilhtamakúAmnistía: XamatsankanikanAprobar: TamatlaninArte: LanlitanutArtículo: LikatsinAsunto: LichiwinAtribución: IxlitlawatAutogobernarse: IxakstutapakgsíAutonomía: IxakstutapakgsiAveriguación previa: Xalitsukun taputsanAyuntamiento: PutummapakgsinaninBases: Lichipaxni

Page 166: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

166

Beneficio social: Ixmakwanit tachixkuwitBienes: MaklakaskinitCargo: LitalhkatayanCabildo: PutummapakgsinanínCapítulo: LitamapitsinCabos: TamakstilittitsutiyatCampaña: TalhkawalinkilhtamakúCampaña electoral: Xataputsan lilhkayawanCandidatos: TitatayaputunCarácter: XlilánatCargo: LitalhkatayanCargos públicos: Ixlitalhkayawan KakapulhuwaCatastro: TalakgtsokgkintakgalhitCátedra: TamakgalhtawakgetCelebrar: TlawayCesar: MamakgxtekgekánCívica: Tlan latamatColegio Electoral: Tamakxtumit TalakapulakalhkaxtunCombatirán: NamalakgsputukanCompetente: IxlitlawatComún: LilakxtumConciliación y arbitraje: PakgtanunamakgtsuwinaConcurrir: NatatamakgstokgaConferir: MakamástaConfieren: Tamaxkí

Page 167: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

167

Confidencial: Xalikstu limakatsinConforme: LatamínCongreso: TamakxtumitConmutación: tamatsankgenittapatinConsejo: TamakxtumitmapakgsinaninConstitución: LimapakgsinContralor General: Lakgchapalina xalilakxtumContexto: XtantamakniContrato: XatalakaxlanConvenio: TalakkaxlanConvocatoria: LimatasinCorporación: LimakxtumCorporativa: Tamakxtumittachalhkatni MakxtumtanukanCorto plazo: Lakgtsu talaklhkawalitCompeler: TamakgantaxtíComposición: PulaklhuwaComprobar: TamakanajlinCompetente: TlanmakgantaxtiCosmovisión: LakxilhalatamatCredencial: LilakgapasniCiencia: MakxtumtakatsinCiudadano: TachixkuwitCircunscripción: Tapukintamapitsin xatalhkatayanConsejo: TamakxtumitmapakgsinanínCulturas: Latámat

Page 168: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

168

Cuenta pública: Talaklhkantalaktlawat xakakapulhuwaDeclarado: TakgalhapulanítDecreto: Xalakapalalimapakgsin. LakapalalimapakgsinDemocrático: LakxtumlatamatDepositarse: LitawakaDerechos Humanos: Ixlakgchanatkán LakchixkuwinDeroga: LakgmakgánDesignado: LitalhkayawanDescentralizadas: XakgpitsinitamanitDictaminar: LimakgantaxtitDiputación: LakkaxtlawananintapakgsitDirecto: KalakatitumDiscapacitado: TakgalhinDiscriminación: TalakgmakganDiscusión: LaliwaniKanDisfrute: litaxtutamakanDistrito: Xatapitsin TitsuntinpulatamatniDistrito Electoral: Xatapitsin tapulhkatayanDuda: NitakgatakgsaDurar: MakgapalayEclesiástico: XalanaksikulanEdiles: Ixmakgtayananin puxku xalaktsupulatamanEducación: TakgalhtawakgaEducación Superior: Xalikstu TakgalhtawakgatEfectos: Kgantaxtu

Page 169: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

169

Egreso: TalaktlawEjecutivo: Makgantaxtunina’Electoral: TalhkayawanEl dos por ciento: Akgtuy Ixliwakg KitsispuxamEnajenar: MakgtaxtukanEnriquecimiento: TatlajatEnte: TamalakakinEnte fiscalizable: Tamalakakin xatakskalinEntidades: TapakgsinatiyatEnviar: MalakgachaEscrutinio: LitapulhkanEspeciales: talaksakniEstado: PulatamatEstado Libre: Likstu PulatamatExaminar: TalakputsánExceptuando: MatsenkgenimakaExtranjeros: AlakatunujninExtraordinario: XalakapalaFallo: LalitamakgxtakgliFijan: TaskujutFines: LitalakgchanFiscalización: IxakxilhinátuminFórmula: Li akxilhxtutFracción: LitapitsinGeografía: Takatsintiyat

Page 170: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

170

Gozarán: NatapaxawaGratuita: KataskiwanGremio: TamakxtumittachalhkatniHacienda: IxpukinatuminImparcial: NititatayaImpugnar: NitamatlanitInformación: LimakatsinInmune: TalakgachixkuwitInocente: Tsatsaka latamatInstituto: XpukgantaxtunInstituto Veracruzano de Acceso a la Información:

Ixpukgantaxtun xatalakgtanun limakatsin xala nakVeracruz

Integración: MakgmanukanIntimidad personal: Lichatuy LitalalinInterponer: LilalakapuxtukuIntegrantes: MakgpakgtanunitJornada electoral: XKilhtamaku xalilkayawanJueces de control: MachokgonanínmakgatanksaninanínJuicio: TakantaxtintapakgsitLaica: Ni pakgtanusiku‘alanLargo plazo: Lakglhman talaklhkawalitLibertad: LikstuLicencia: TalakaskinLista: Tixtumitapakuwit

Page 171: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

171

Liquidación: XokgotamakxtukanMagistrado: MakgatankgsanaMayoría: Lankalilhuwa LilakxtumxtapalhMedida cautelar: LimakatakaxniMediano plazo: Lakgchu talaklhkawalitMesa directa: AkpuxkunaninModalidad: LalilatamatMultiétnico: LhuwamatakuxtunaninMultiplicando: TamalhuwinaMunicipio: Putapakgsin LakgtsupulatamanOficial: Xaxlikana. Xlikana Putsokgni, Gaceta OficialOrdenamiento: XlimakgantaxtinlimapakgsinOrdinaria: XachunatiyáOrdinario: XatalismanÓrgano: LikgantaxtunPadrón: TalakgtsokgnitachixkuwitParaestatal: Ixlitaxtuninmapakgsina xalakatunupulatamatniParamunicipal: Ixlitaxtuninmapakgsina xaputapakgsin

lakatunu pulatamatPeriodo: Talaklhkawalin, IxkilhtamakuPermanente: KamamakkikanitPlazo: TalaklhkawalitPlebiscito: TakgalaskininPopular: KatachixkuwitPosesión: Ta‘akgchipat

Page 172: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

172

Precampañas: XatalaklhkawalinkilhtamakúPreside: AkpuxkunPrevalecerá: TayanimanawánPrincipio: LaktsutapakgsinProceso: LatilhaPromulgar: MakgpuntumikanPropaganda: tamalaknutProtesta: Xtatlawakget taskujutProvisional: XatsinaPublicitario: TamakatsinitRaza: LilatamatRecaudador: PukináRecinto: LankapulakkaxlanReconocer: TalilakgapasaRecursos: LilakgtaxtunReferendo: TatatayanRelativa proporcional: LilákxtumxtapalhReligioso: Xatalipawansiku’alánReglamento: LaktsutapakgsinRéplica: Li’akgtuyuResultado: TamakglhtasitRevisión: TalakakxilhpalatSanción Administrativa: Talakgxokgot xtalakgtsokgwalitSección: XlipulakatunuSecreto: Katamatsekg

Page 173: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xla Ignacio de la Llave

173

Sector Productivo: Pumákxtum TakgantxtunSentencia: TalakgxokgonServicios: LitaxtunínSexo: Lichixku usu lipuskatSíndico: Ixtalakgaxtokg puxku xaktsu pulatamanSociales: TalimakstumSupuestos: NiliwajtakanajlatSuplente: IxpuxokgoSustentable: LitawakatSustituto: LakgxokgoTransitorios: TatlawananínTratado (internacional): Talakxtumini tachiwínTécnica: TamaskujutTecnología: TakatsinlitanutUninominal: LichatuminikaUn treinta por ciento: Aqtúm puxamakáw akitsispuxámUn porcentaje: AkgtúmTatiyanikanValores: LitalakgachixkuwinVigencia: LimakwankúVoto directo: Lichatunutalhk, Xalilakakatsin

Page 174: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

XLAWÁN LI’AKPULANA’

NOTA SOBRE LA TRADUCCIÓN ............................................... 5

XLAWÁN LI’AKPULANA’LITAMAPISTIN IXla takpulhkan xawá xla titsuntin pulatamatnixla Pulatamat ................................................................... 9LITAMAPISTIN IIXla ixlakgchanatkán lakchixkuwín ............................... 10XLAWÁN XLIPULAKATUNU

Xla takgalhtanakga ........................................................ 18LITAMAPISTIN IIIXla liveracruzanos, xla tapulataman xawáxla tachixkuwit .............................................................. 21

XLI’AKGTÚY XLI’AKPULANA’LITAMAPISTIN ILata’ wi mapakgsina’ .................................................... 25LITAMAPISTIN IIXla ixtatliwakglhat Ixlakkaxtlawananintapakgsit .......... 33IXLAWAN IXLIPULAKATUNU

Xla xtamakamastankán ixlakkaxtlawananintapakgsit ... 42IXLI’AKGTUY IXLIPULAKATUNU

Xla ixtaliyawankán xla Tamakxtumit ............................ 43

Page 175: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

PUPITSI XAKILHMAKTUTU

Xla Lili’án Likaxtlawananín Limapakgsin .................... 59LITAPITSIN KILHMAKGTATI

Xla Xlilakkaxtlawananin Xankgalhin ............................ 64LITAPITSIN IIIXla Tatlewakglhat Makgantaxtuniná ............................. 68XAKILHMAKTÚM XLIPULAK

Xalak Akgchilpalin Kakapulhuwa ................................. 81XLIKILHMAKTÚY XLIPULAK

Xla xpulakatunu pumakgamakgtayanxakakapulhuwa .............................................................. 82LITAPITSIN IVXatatlawakglhat Putsaná ................................................ 85XLAWAN XATAPITSI

Xalimachokgon xalimapakgsin ..................................... 94IXLIAKGTÚY XATAPITSI

Xalitachokgo limakanajlit xalilhkayawan ..................... 98LIMAPITSIN VPumapakgsin nemá xlikstukán tatapakgsinak Veracruz ................................................................ 101

AKGTUTU IXLI’AKPULANALIMAPITSIN IXala nak titsuntin pulataman ....................................... 113

Page 176: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

IXLI’AKGTATI AKPULANÁLITAMAPITSIN IXalakgapulakgaxokgon chu Xalitapawa Xalanak Pulataman.............................................................. 121LITAMAPITSIN IIIxlitakxtut litaxtunít nemá nalimalakatsusukikántaskujut chu ixlimakgtakgalhni tachixkuwitnemá talamana nak lakatunu pulatamat ....................... 123

XLI’AQKITSIS AKPULANÁLITAMAPITSIN IXla lilakatayaninkán xlakán makgtayananínkakapulhuwa ................................................................ 125

XLI’AQCHAXÁN AKPULANÁLITAMAPITSIN ILiwaj xalikxtu xla limapakgsin ................................... 133LITAMAPITSIN IIXliwakgni limapakgsinín ............................................. 133LITAMAPITSIN IIIXla xatalakkaxtlawaparanín a xalimapakgsin ............. 137Xalitakstukni ................................................................ 139

Glosario de términos .................................................... 165

Page 177: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido

Limapakgsin Ixlilakkaxlan xla Pulataman Veracruz xlaIgnacio de la Llave se imprimió en junio de 2012 en laEditora de Gobierno del Estado de Veracruz, siendo Go-bernador del Estado, Javier Duarte de Ochoa y DirectoraGeneral de la Editora de Gobierno, Elvira ValentinaArteaga Vega. Cuidado de la edición: Ismael ValenciaToral. Formación: Dalila Islas Ladrón de Guevara. Porta-da: Jacqueline Marenco Mendoza. El tiraje consta de 300ejemplares más sobrantes para reposición.

Page 178: LIMAPAKGSIN GNACIO LAVE - aveli.gob.mx · ... Veracruz y estado de Puebla (1983) que a continuación se ... se pronuncian en una sola emisión de voz; ... una representa un sonido