8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
1/52
SOFTWERI APLIKATIV SPSS
Prof. Dr. VEHBI RAMAJ
PRISHTINË 2015
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
2/52
SPSS-Statistical Package for the Social
Sciences
• SPSS Statisitics është një paketë softuerike ecila përdorët për analiza statistikore. E
prodhuar nga kompania SPSS Inc., e cila u
përvetësua nga IBM në vitin 2009. Versionet etanishme (2014) janë të emëruar zyrtarisht si
IBM SPSS Statistics. Produktet shoqëruese
nga e njëjta familje janë përdorur për studimetë ndryshme nga autorë të ndryshëm dhe disa
prej tyre janë: IBM SPSS Data Collection, data
mining (IBM SPSS Modeler), text analytics etj.
http://en.wikipedia.org/wiki/Data_mininghttp://en.wikipedia.org/wiki/Data_mininghttp://en.wikipedia.org/wiki/SPSS_Modelerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Text_mininghttp://en.wikipedia.org/wiki/Text_mininghttp://en.wikipedia.org/wiki/SPSS_Modelerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Data_mininghttp://en.wikipedia.org/wiki/Data_mining
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
3/52
• Emri SPSS është akronim i shkronjave të
para nga anglishtja për fjalët Statistical
Package for the Social Sciences (SPSS).Kështu, programi ishte i destinuar që t’u
shërbej hulumtimeve kryesisht nga fushat
sociale por ai tash përdorët në shumë
fusha të tjera siç janë: shkencat
shëndetësore, biologjia, marketingu, perhulumtime ne biznes etj.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
4/52
• Analizat statistikore që përfshihen në këtë softuer
janë:
• Statistikat përshkruese: Tabelat e
kontingjencës(Cross tabulation), frekuencat,
statistikat përshkruese diskriptive etj.
• Statistikat bivariate(me dy variabla): t - test, Anova
, Korrelacioni ( bivariate , i pjesshëm, me distanca),
testet jo-parametrike
• Parashikimi për rezultatet numerike: Regresioni
linear, logjik, logaritmik etj.
• Parashikimi për identifikimin e grupeve: analiza e
faktorëve , analizën e cluster-it (dy-hapshe , K-
means, hierarkike) , diskriminanta
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
5/52
• Shumica e komandave në SPSS mund tëekzekutohen nëse zgjedhen nga shiriti i menysë i cilipërmban(File, Edit, View, Data, Transform, Analyze,
Direct Marketing, Graphs, Add-ons, Window, Help)të cilat mund të ndryshojnë nëse përdorim versionetë ndryshme të kësaj pakete. Disa nga komandatatmë të avancuara kërkojnë që të kemi njohuri nga
gjuha 4GL command syntax language. Programimi ikomandave me sintaksë ka përparësitë e të qenit iriprodhueshëm, thjeshtimin e detyrave që
përsëriten dhe, trajtimin e analizave dhemanipulimeve me të dhëna komplekse. Kjo paketëështë kompatibile edhe me gjuhët programuese siPython apo VB.NET nëse përdorim plug-ins e
përshtatshëm.
http://en.wikipedia.org/wiki/4GLhttp://en.wikipedia.org/wiki/VB.NEThttp://en.wikipedia.org/wiki/VB.NEThttp://en.wikipedia.org/wiki/4GL
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
6/52
• SPSS vendos kufizime(constrains) në strukturën e
brendshme të file, në llojet e të dhënave, në përpunimin e
të dhënave dhe në fajllat që bëhen bashkë, të cilat së
bashku në mënyrë të konsiderueshme lehtësojnëprogramimin. Bashkësitë e të dhënave(Datasets) në SPSS
kanë një strukturë tabelore dy-dimensionale, ku rreshtat
zakonisht përfaqësojnë rastet (si të individëve apo
familjeve) dhe shtyllat përfaqësojnë matjet (të tilla simosha, gjinia, ose të ardhurat familjare). Vetëm dy lloje të
të dhënave janë të definuara: numerike dhe tekstuale (ose
"string"). I gjithë përpunimi i të dhënave ndodh në
mënyrë sekuenciale rast pas rasti brenda fajllit. Fajllat
mund të krahasohen një-me-një dhe një-me-shumë, por
jo shumë-me-shumë.
http://en.wikipedia.org/wiki/Graphical_user_interface
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
7/52
• GUI(graphical user interface) i SPSS ka dydritare: Data View- e cila shihet si një tabelëme shumë kolona e rreshta por ndryshe nga
programet e ngjashme spreadsheet që kanëpamje të njëjtë në celulat e kësaj paketesoftuerike nuk mund të shkruhen formula e
funksione por vetëm numra dhe karaktere;‘Variable View’ - përfaqëson fjalorin e tëdhënave ku çdo rresht paraqet një variabël
dhe tregon emrin e variabiles,labelën(etiketën) e variabiles, gjerësinë eprintimit, llojin e matjes(shkallës matëse) dhekarakteristika të ndryshme.
http://en.wikipedia.org/wiki/Graphical_user_interfacehttp://en.wikipedia.org/wiki/Graphical_user_interface
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
8/52
Pamja fillestare e SPSS-it
j li
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
9/52
Bërja e analizave në SPSS
• Shumica e analizave të cilat i nevojiten një
hulumtues janë në opsionin Analyze të menu-së ku
kemi këto nënopcione: Raports, Discriptives
Statistics, Tables, Compare Means, General Linear
Model, Correlations, Forcasting, Loglinear,
Regression etj. Shumica e analizave të cilat ne do tibëjmë në këtë kurs kanë të bëjnë me Discriptives
Statistics, Compare Means dhe Correlations. Duhet
theksuar se nevojitet një nivel më i avancuar i dijesteorike nga aspekti matematiko-statistikë për bërjen
e analizave tjera më të avancuara si Forcasting etj.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
10/52
• Nëse ne dëshirojmë të krijojmë një tabelë të
frekuencave atëherë ndjekim këtë procedurë:
• Analyze > Descriptive Statistics > Frequencies...
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
11/52
• Pastaj zgjedhim variabilen/ablat të cilat dëshirojmë
t’i analizojmë dhe të kryejmë statistikat. Afër secilës
variabël shfaqet një ikonë e cila tregon llojin dhe
shkallën e matjes së variabiles, të cilat do të
shpjegohen më vonë.
• Pas klikimit të butonit OK në dritaren e Outputit apo
në Viewer kemi pamjen si në figurën vijuese.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
12/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
13/52
Paraqitja grafike e të dhënave• Në SPSS paraqitja grafike e të dhënave është bërë
shumë e thjesht dhe tërë procesi është automatik me
ndërhyrje të thjeshta në zgjedhjen e llojit të grafikut qëduam dhe variabiles/ve që do t’i paraqesim vizualisht.Shumë nga analizat statistikore kanë si nënopcionparaqitjen grafike por ajo mund të realizohet edhe ngaopcioni Graphs nga menu.
• Graphs > Chart Builder...
• Tek tabi ‘Gallery’ zgjedhim llojin e grafikut që duam takemi
• Pastaj zgjedhim variablat apo variabilen varësisht ngalloji i grafikut që e kemi zgjedhur
• Në fund rregullojmë grafikun me elemente tëndryshme e veti përkatëse që gjenden në tabet ‘BasicElements’, ‘Grups/Point ID’ dhe ‘ Titles/Footnotes’.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
14/52
• Dritrja e Chart builder duket kështu:
dh
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
15/52
Leximi i të dhënave nga programet
tjera
• Të dhënat mund të futen direkt në SPSS apo mundtë importohen nga burime tjera. Më poshtëdiskutojmë mënyrën e importimit të të dhënave ngaprogramet spreadsheet si Microsoft Excel; nga
programet e databazës si Microsoft Access; dhetekst fajllat.
• Fajllat e të dhënave në IBM® SPSS® Statisticsorganizohen nga rastet(rreshtat) dhevariablat(kolonat). Zakonisht, rastet paraqesinrespondentët (të anketuarit) në një hulumtim,ndërsa variablat paraqesin përgjigjet e secilës pyetje
të dhënë nga i anketuari në hulumtim.
L i i i f j ll të të dhë ë
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
16/52
Leximi i fajallave të të dhënave në
SPSS• Fajllat e të dhënave të SPSS kanë
ekstensionin .sav. Për të hapur një fajll të
tillë ndjekim procedurën
• File > Open > Data...• Në fund caktojmë lokacionin e fajllit përmes
shfletimit nga dritarja e cila hapet dhe në
fund klikojmë OK. Pasi të kilikojmë Ok pamjae të dhënave(data view) në SPSS popullohet
me të dhënat të cilat ishin të ruajtura në atë
fajll.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
17/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
18/52
–Emërtimi fillon gjithmonë me një
shkronje. Mund të ketë deri në 8
karaktere, përfshirë shkronja, numradhe simbole(@,#, _,ose $).
–Emrat që mund të përkthehen në
veprime aritmetike duhet të shmangen
(p.sh.
• “compute”, “sum” etj).
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
19/52
• Në vazhdim po e japim një ilustrim si duket pamja e
variablit(variable view) pasi të mbushet me të
dhëna.
D it j ll j të l të l j
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
20/52
Dritarja e llojeve të vlerave të lejuara
duket kështu:
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
21/52
Missing( vlerë e munguar) Shenja apo kode që
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
22/52
Missing( vlerë e munguar) - Shenja apo kode që
përdoren në SPSS për të treguar që të dhënat e rastit
konsiderohen si të munguara.Sistemi i Mungesës së të
Dhënave – SPSS shfaq je periudhë të përcaktuar (99,99ose 9999) e cila ilustrohet më poshtë
ata ew pas t em m us ur me sa t na t
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
23/52
ata ew pas t em m us ur me sa t na tcilat janë në përputhje me vetit e deklaruar në
Variabile view.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
24/52
P t i i të dhë
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
25/52
Pastrim i të dhënave• Pasi të përfundojmë me futjen e të dhënave në SPSS
duhet të kontrollojmë nëse kemi futur të dhëna të cilat
nuk janë valide sipas vetive të përcaktuara tek çdovariabël edhe pse në mënyrë automatike vet programinë masë të madhe ndihmon këtë proces ne duhet tëkontrollojmë për të dhëna të papërshtatshmemanualisht. P.sh Nëse një veti e variablit është definuar
të jetë numerike, në mënyrë automatike SPSS nuk nalejon të shkruajmë vlera tjera përveç atyre numerike.Procesi i futjes së të dhënave bëhet nga shumë njerëzdhe si i tillë gjasat e gabimit shtohen prandaj duhet të
bëhet pastrim i tyre. Tek hulumtimet të cilat kanënumër të madh të njësive hulumtuese apo individëveqë marrin pjesë në hulumtim përdoren softuerë optikëtë specializuar për leximin e të dhënave nga pyetësorëtapo instrumentet tjera dhe kalojnë direkt në SPSS aponë ndonjë paketë tjetër të ngjashme softuerike .
K d ll j të l të ë SPSS t
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
26/52
• Ka dy lloje të vlerave të munguara në SPSS: system
missing (mugesat nga sisitemi) dhe user-defined
(mungesa të përcaktuara nga përdoruesi). Vlerat e
mungesave nga sistemi përcaktohen nga SPSS kurp.sh. Ju realizoni një funksion ilegal, p.sh. Pjesëtimi i
një numri me zero. Vlerat e mungesave nga sistemi
mund të përcaktohen gjithashtu në një set të tëdhënave të hedhura. Mungesat e përcaktuara nga
përdoruesi janë vlera numerike që ju i specifikoni
por SPSS i konsideron si vlera të munguara. P.sh. Jumund të përcaktoni që 9999 të jetë një vlerë e
munguar.
Analiza dhe editimi i të dhënave nga
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
27/52
Analiza dhe editimi i të dhënave nga
burime të shumëfishta• Që nga versioni 14.0 e këtej i SPSS-it na mundësohet të hapim
burime të shumëfishta të të dhënave(data files) në të njëjtënkohë, duke bërë më të lehtë:
• Kalimin para dhe prapa ndërmjet burimeve të të dhënave.
• Krahasoni përmbajtjen e burimeve të ndryshme të të
dhënave.• Kopjoni dhe ngjiteni(paste) të dhënat midis burimeve të të
dhënave.
• Krijoni nënbashkësi të rasteve dhe/ose variablave për studim
të mëtejmë.
• Bashkoni burime të ndryshme të të dhënave nga format tëndryshme (p.sh. spreadsheets, baza të të dhënave, tëdhënave tekstuale) pa e ruajtur secilin burim të të dhënave
veç e veç.
Analiza e të dhënave me SPSS
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
28/52
Analiza e të dhënave me SPSS
• Pasi të përfundojmë definimin e variablave
në Variable view dhe futjen e tyre në Dataview, dhe më pas edhe pastrimin e tyre
fillojmë me analizat e ndryshme statistikore
të cilat janë në përputhje me qëllimet ehulumtimit të cilin e realizojmë, ku gjetjet
nga ky hulumtim bëhen publike në një raport
final i cili duhet të jetë i strukturuar mirë dhetë ketë një qasje sistematike e bashkëkohore
në fushën e studimit të cilës i përket.
P të fill j ë li ë të dhë dh
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
29/52
• Para se të fillojmë me analizën e të dhënave dhe
paraqitjen e tyre në figura të ndryshme duhet të
kemi të qartë se cilët tregues e figura janë të
përshtatshëm për variablin/lat që bëhet analiza.
• Për variablat shkalla e të cilave është Scale(e
vazhdueshme) ndër të tjera kanë kuptim edhe:
• Treguesit e tendencës qendrore: Mesatarja
aritmetike(mean), mediana dhe moda etj
• Treguesit e dispersionit: varianca, devijimi
standard, minimumi, maksimumi etj.
• Ndërsa paraqitja grafike e tyre mund të bëhet me
histograme, kërcell-gjethe, në formë të pites(pie), të
serive kohore etj.
“
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
30/52
P.sh. nëse duam të gjejmë disa tregues të “Numrit mesatar të
anëtarëve në familjen e ngushtë” të të anketuarve në një
pyetësorë atëherë ndjekim hapat vijues:
Nga menu zgjedhimAnalyze > Discriptive Statistics > Frequencies ...
Ilustrimin e komandave të mësipërme po e japim në figurën
vijuese.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
31/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
32/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
33/52
• Klikojmë Continue dhe dritarja e mësipërme mbyllet
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
34/52
• Klikojmë Continue dhe dritarja e mësipërme mbyllet
dhe pasi të mbyllet largojmë tick( ) nga dhe në fund
klikojmë Ok. Rezultatet e procedurës shfaqen në
dritaren e pamjes(viewer) si në vijim.
•
• Nëse duam të paraqesim të dhënat në histogram
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
35/52
• Nëse duam të paraqesim të dhënat në histogram,
atëherë përsëri duhet të hapim dialogun e
Frequencies si më lart (Analyze > Discriptive
Statistics > Frequencies ...) dhe të klikojmë nëbutonin Charts ku selektojm Histograms dhe With
normal curve(lakoren e shpërndarjes normale).
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
36/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
37/52
• PARAQITJA GRAFIKE E TE DHENAVE
• Edhe pse paraqitja grafike e tëdhënave mund të realizohet pothuajse
në secilin prej opsioneve të Analyze, nëSPSS kemi një zgjedhje të veçantë në
menu Graphs nga e cila mund të
ndërtojmë lloje të ndryshme të grafikëvedhe t’i përshtatim ata për nevojat e
tona.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
38/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
39/52
• Testimi i hipotezave
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
40/52
• Testimi i hipotezave
• Testimi i hipotezave në SPSS bëhet nga menu duke
zgjedhur opsioni Analyse > Compare Means ...
• Nga shihen se mund të zgjedhim testimin e
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
41/52
Nga shihen se mund të zgjedhim testimin ehipotezave për një mostër( One-Sample T
Test), për mostra të varura(Paired Sample T
Test), për mostra të pavarura (IndependentSaple T Test), Anovën një dimensionale(One-
Way ANOVA) etj. Mënyra e leximit të
rezultateve nga testimi i hipotezave nuk do të
diskutohet meqë kalon njohurit e nivelit të
studentëve që iu dedikohet ky manual si dhe
duhet pasur njohur matematiko-statistike që
të kuptohen më në detaje testim i hipotezave.
Po e paraqesim një rezultat si duket One-
A li i it
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
42/52
Analiza e regresionit• Nëse ka lidhshmëri midis variabla të cilat merren në shqyrtim
atëherë mund të formojmë një lidhje midis këtyre variablave.
P.sh plakja e njeriut si funksion i kalimit të viteve mund tëishte një lidhje funksionale e cila mund të na formojë njëekuacion regresi të formës y = a + bx, ku
• a dhe b janë koeficientet që duhet të caktohen nga të dhënat
që i kemi përkatësisht i cakton vetë SPSS• x është variabli i pavarur( vitet-koha)
• y është variabël i varur(plakja).
• Ekuacioni i më sipërm paraqet formën e regresionit linear të
thjeshtë. Kemi edhe forma të tjera si kuadratike (y = ax2 + bx +c), logaritmike, logjike etj. Për të testuar këtë lidhshmëri midistë dhënave mund të përdorim SPSS. Nga meny zgjedhimAnalyze > Regression ...
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
43/52
Analiza e të dhënave me anë të
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
44/52
Analiza e të dhënave me anë të
Sintaksës• SPSS na mundëson që komandat që i përsërisim shpesh
t’i shkruajmë në një gjuhë të cilën e kupton softueridhe është e lehtë të mësohet nga të gjithë. Duhettheksuar se ata që e mësojnë sintaksën i kryejnë punëtmë lehtë dhe më shpejtë si dhe kanë qasje në të gjitha
komandat e SPSS ndryshe nga ata që komandat izgjedhin dhe ekzekutojnë nga menu.
• Sintaksa mund të hapet nga
• File > New > Syntax...• e cila mund të editohet dhe të korrigjohet e ndryshohet
edhe më vonë për përdorim të poseduesit. P.sh. Njësintaks mund të duket kështu e cila jepet sa për
ilustrim.
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
45/52
Transformimi i variablave dhe
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
46/52
Transformimi i variablave dhe
llogaritja me to• Shpeshherë gjatë punës na novitetet të ndryshojmë
apo të krijojmë variabla të reja nga ato ekzistueset.Në krijimin e tyre shpeshherë duhet të kryejmëllogaritje e funksione të ndërlikuara matematike të
cilat janë të nevojshme për hulumtimin tonë. Për tëmos e zgjatur më shumë, SPSS na ofron mundësi tëmira të transformimit dhe krijimit të këtyrevariablave të reja duke u bazuar në ato ekzistues
dhe mbi kriteret tona në mënyrë mjaftë të thjeshtëmeqë i ka të ndërtuara(bult-in) pothuajse të gjithafunksionet më të përdorshme logjike, matematike,tekstuale etj.
• Llogaritja e variablave të reja
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
47/52
Llogaritja e variablave të reja
• Për të krijuar variabla të reja, nga menu zgjedhim
• Transform > Compute Variable
• Rikodimi i variablave
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
48/52
Rikodimi i variablave
• Nëse gjatë punës e kemi të nevojshme të rikodojmë
variablat, atëherë atë mund ta bëjmë ose në një
variabël të re me anë të opcionit ‘Recode into
defferent Variabels’ apo në
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
49/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
50/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
51/52
8/16/2019 Ligjerata 10 v.r
52/52