Liberalism new Version - fnfsc.fnst.org · տ ւ իո ո րԼեն տ « ի՝ ըք արպե ա»մտւ ոես ժե աի րլ , վո լ քո ներարտա հայտ մ աէ«ւ վոն

Հրահանգներ

Բեռնիր ARLOOPA ծրագիրը

Սկանավորիր նկարը

Եվ կհայտնվես վիրտուալ իրականության մեջ

ՄՏՔԵՐազատության

մասին

ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ





3

«Այն մարդը, որն ազատությունից կպահանջի ավելին, քան բուն ազատությունն է, ծնվել է՝ ստրուկ լինելու»։

Ա զա տա կան ուս մուն քի ա մե նա ցայ տուն այս ձևա կեր պու մը տվել է Ա լեք սի դը Տոկ վի լը 1856թ.։

Մար դիկ ա զատ են, երբ ի րենց քայ լե րը չեն ար գե լա փակ վում այ լոց դրած խո չըն դոտ նե րով։ Այ նուա մե նայ նիվ, այս պի սի ա զա տու թյու նը ցանկա լի է և կա րող է բա րո յա պես ար դա րաց ված լի նել միայն, ե թե չի քան դում սկզբունքն ինք նին։ Ա զա տա կան նե րը հա վա տա ցած են, որ գոր ծողու թյուն նե րի ա զա տու թյունն ա վարտ վում է այնտեղ, ուր դի մում է ու ժի և հար կադ րան քի՝ այ լոց ա զա տու թյուն նե րը սահ մա նա փա կե լու հա մար։ Այլ կերպ ա սած՝ հար կա վոր է ա վե լի ճշգրիտ սահ մա նել յու րա քանչ յու րին լիա զոր ված ա զատու թյուն նե րի ո լոր տը, իսկ դա իր հեր թին նշանա կում է ա զա տու թյան սահ ման նե րը շաղ կա պել սե փա կա նու թյան ի րա վուն քին։ Ա զա տու թյունն ար դա րաց ված է միայն այն դեպ քում, երբ կի րառվում է մար դու սե փա կան օ րի նա կան տնօ րին ման շրջա նակ նե րում։ Ուս տի՝ իբրև ընդ հա նուր կա նոն

4

Մտքեր ազատության մասին

պետք է ըն դու նել, որ ոչ ոք ի րա վունք չու նի տնօրի նե լու ու րի շին և ն րա սե փա կա նու թյու նը՝ բա ցի նման ի րա վուն քի կա մա վոր տրա մադր ման դեպքե րից։ Ըստ անգ լիա ցի փի լի սո փա և ա զա տակա նու թյան հիմնա դիր Ջոն Լո քի՝ ա զա տու թյու նը ծա գում է սե փա կա նու թյու նից («Եր կու տրակ տատ կա ռա վար ման մա սին», 1690թ.)։ Սա, սա կայն, սեփա կա նա տի րա կան ին դի վի դո ւա լիզմ չէ, ինչ պես կար ծում են ո րոշ քննա դատ ներ, այլ ան հա տակա նի ո լոր տը սահ մա նե լու խնդիր։ Այն, ինչ նկատի ու ներ Լո քը՝ «տի րա պե տում» ա սե լով, լիար ժեքո րեն ար տա հայտ վում է «ան հա տի սու վե րե նություն» ար դի ա մե րիկ յան եզ րույ թով։

«Ոչ ոք չի կարող հարկադրել ինձ երջանիկ լինել ըստ բարեկեցության մասին իր պատկերացումների, քանի որ յուրաքանչյուրն իրավունք ունի փնտրելու սեփական երջանկությունն ըստ իր հայեցողության՝ առանց ոտնահարելու նույնանման փնտրտուքի՝ այլոց ազատությունը։ Բոլորի ազատությունների հետ սա կարելի է հաշտեցնել իրագործելի ընդհանուր օրենքով, այն է՝ մարդ պետք է դիմացինին օժտի միևնույն իրավունքներով, որոնք ինքը վայելում է»։ Իմանուել Կանտ, 1794 թ.

Մարդ կու թյու նը դեռ հե ռու է ա զա տու թյան ա զա տա կան ի դեալ նե րը լիո վին կյան քի կոչե լուց։ Թեև կա ո րո շա կի ա ռա ջըն թաց, դեռևս շա րու նա կում են գո յու թյուն ու նե նալ պատ ժիչ

5

հա մա կար գեր (սո վո րա բար, պե տա կան հո վա նավո րու թյամբ), ո րոնք մարդ կանց սպա նում, վի րավո րում, բան տար կում կամ զրկում են ինք նու րույն ո րո շումներ ըն դու նե լու ի րա վուն քից։

Իսկ կա՞, արդ յոք, ա զա տու թյու նը սահ մա նափա կե լու ար դա րա ցումնե րի պա կաս։ Ճիշտ չե՞նք լի նի, ե թե պնդենք, որ հա ճախ շա տերն այնքան մեծ վտանգ են զգում ի րեն ցից տար բեր վող մարդ կան ցից, որ կցան կա նա յին ու ժով հե ռաց նել ու ար տամ ղել նրանց։ Շա տե րը չե՞ն հա մա րում, որ չներգ րավ ված եր րորդ կող մե րին պետք է պե տակա նո րեն պար տադ րել, որ ուղ ղեն ի րա կան կամ են թադր յալ սո ցիա լա կան ա նար դա րու թյուն նե րը։ Շա տե րը չե՞ն հա մա րում, արդ յոք, որ ճիշտ է, երբ պաշտ պա նում ես մար դուն ինքն ի րեն հասց նե լիք վնա սից (օ րի նակ՝ թմրան յու թի օգ տա գոր ծու մից), թե կուզև այդ մար դը գոր ծե լու լի նի սե փա կան ո րոշ մամբ։ Շա տե րը չե՞ն ու զում հար կադ րել մնացա ծին եր ջա նիկ լի նե լու այն պես, ինչ պես ի րենք են պատ կե րաց նում եր ջան կու թյու նը։ Ինչ պես գիտենք, շատ հար մար է, մեր խո րա գույն բնազդ ներին հա գուրդ տա լով, հա կադր վել ա զա տու թյա նը նույ նիսկ այն դեպ քում, երբ, որ քան էլ մենք դա չցան կա նանք, հետ ևանք նե րը բա րո յա պես, սոցիա լա պես և տն տե սա պես կոր ծա նա րար լի նեն։

«Տնտեսական ազատությունը երաշխավորված չէ առանց քաղաքական ազատության, իսկ վերջինս ապահովություն է գտնում միայն տնտեսական ազատության շնորհիվ»։ Օյգեն Ռիխտեր, 1894թ.

6


Ա զա տա կան նե րի ըն կալ մամբ՝ ա զա տու թյունը չա փա զանց կոշտ բա րո յա կան պա հանջ ներ է դնում ան հա տի առջև, ուս տի զար մա նա լի չէ, որ շա տե րը, բա րի մղումնե րից ել նե լով, ձգտում են ի ջեց նել դրա նշա ձո ղը և վե րա սահ մա նե լով մեղմել ա զա տու թյան հիմնադ րույ թը։

Այս հա մա տեքս տում հա ճախ կա րե լի է լսել «դրա կան» քա ղա քա կան ա զա տու թյան, օ րի նակ՝ ա վե լի լայն ու դե մոկ րա տա կան աշ խա տա վո րական վե րահս կո ղու թյան (Mitbestimmung) և ան գամ «նյու թա կան» (սո ցիա լա կան) ա զա տու թյան մասին։ Ա զա տու թյան այս ձևն իր ի րա վա սու թյուննե րը սո վո րա բար միան գա մայն ինք նա հաճ ձևով տա րա ծում է այ լոց կյան քի և ու նեց ված քի վրա՝ հա կադր վե լով ա զա տու թյան ա զա տա կան ընկալ մա նը։ Ա վե լին, ա զա տու թյան մեղ մաց ված այս դրույ թի կողմնա կից նե րը հա ճախ մեծ ե ռան դով կի սում են ա զա տու թյու նը «լավ» (օ րի նակ՝ խոս քի ա զա տու թյուն) և «վատ» (հիմնա կա նում՝ տնտեսա կան ա զա տու թյուն) բևեռ նե րի։ Ա զա տա կան ըն կալ մամբ, սա կայն, ա զա տու թյունն ան մաս նատե լի է։

Ա զա տու թյան հիմնադ րույ թը նե րա ռում է տնտե սա կան ա զա տու թյու նը, ա ռանց ո րի ոչ մի այլ ա զա տու թյուն գո յու թյուն ու նե նալ չի կա րող։ Սա չի նշա նա կում, թե ա զա տու թյան կողմնա կիցներն ան տար բեր են մեր ձա վո րի բա րե կե ցու թյան նկատ մամբ։ Ա զա տու թյունն ու հա մե րաշ խու թյունը միմ յանց չեն բա ցա ռում, քա նի որ ի րա կա նում ա ռանց ա զա տու թյան չկա ճշմա րիտ հա մե րաշխու թյուն։ Ա զա տա կան նե րը սխալ չեն հա մա րում

7

նյու թա կան բա րիք նե րի և հարս տու թյան ձգտե լը, այ նինչ մեր ժում են ու ժի, կո ղո պու տի ու հար կադրան քի կի րա ռու մը՝ իբրև նպա տա կին հաս նե լու մի ջոց։ Հա կա ռա կը, ա զա տու թյունն օգ նում է հեռաց նել դե պի հարս տու թյուն տա նող ու ղու բազմա թիվ խո չըն դոտ ներ, ո րոնք պատ մու թյան ընթաց քում ե ղել են զանգ վա ծա յին աղ քա տու թյան և սո վի հիմնա կան հա րու ցիչ նե րը, և միայն տնտեսա կան ա զա տու թյան աճն էր, որ հնա րա վոր դարձ րեց 19րդ դա րի զանգ վա ծա յին հարս տացու մը։ Ա զա տա կա նու թյան հա ջո ղու թյան պատմու թյուն նե րից մե ծա գույ նը սո վի հաղ թա հա րումն էր։ Այն երկր նե րում, ուր ա զա տու թյու նը գե րա կայող է, կյան քի սպաս վող տևո ղու թյունն ու կեն սամա կար դակն ա վե լի բարձր են, քան ա զա տու թյուն չու նե ցող երկր նե րում։

Ա ռանց ա զա տու թյան, ոչ մի եր կիր չի կա րող հաս նել տնտե սա կան, մշա կու թա յին կամ մտավոր բար գա վաճ ման։ Միայն գա ղա փար նե րի ա զատ փո խա նա կու թյունն է, որ ու նակ է ձևա վորե լու ստեղ ծա գործ և ինք նավս տահ մարդ կանց, ո րոնք գի տու թյան և ար վես տի հիմնա կան շարժիչ ուժն են։

Սա կայն ի րա կան աշ խար հում, ի հե ճուկս գրանց ված ա ռա ջըն թա ցի, ա զա տու թյու նը դեռևս մնում է ա նա վարտ ու տո պիա, սա կայն դա միակ ու տո պիան է, ո րում ան հա տը ստո րա դաս ված չէ հա սա րա կու թյան ընդ հա նուր տես լա կա նին, այլ հան դի սա նում է սո ցիա լա կան բո լոր ձգտումնե րի ա ռանց քը։

8


Ա զա տա կա նու թյուն





9

Ա զա տա կան ներն ա զա տու թյու նը դի տում են իբրև ինք նին նպա տակ։ Մար դիկ չեն կա րող ապ րել ա ռանց ա զա տու թյան,

իսկ հա սա րա կու թյու նը չի կա րող գոր ծել ա ռանց դրա։ Ուս տի՝ ա զա տու թյան գա ղա փարն իր դերն է կա տա րել ա մեն տեղ և բո լոր ժա մա նակ նե րում։ Նույ նիսկ հին և մի ջին դա րե րում բնա կան ի րավուն քի ա վան դույթ նե րը, շեշ տե լով թեև հա մայն քի գե րա զան ցու թյու նը, պա հան ջել են խախ տումներից ե րաշ խա վոր ված ա զա տու թյան շրջա նակ ներ։

Մի նի մալ պե տու թյուն, ա զատ շու կա, խա ղա ղու թյուն

Միայն Լու սա վո րու թյան դա րաշր ջա նում է անհա տի ա զա տու թյու նը դար ձել ի րա վա կան կարգի իշ խա նու թյունն օ րի նա կա նաց նող սո ցիա լական հա յե ցա կար գի հիմնա կան աք սիո մը։ «Երկու տրակ տատ կա ռա վար ման մա սին» եր կում (1690 թ.) Ջոն Լոքն ա ռա ջինն է ձևա կեր պել այն տե սու թյու նը, ըստ ո րի՝ բո լոր մար դիկ պատ կանում են ի րենք ի րենց, և պն դել, որ պե տու թյու նը հիմն ված է պայ մա նագ րի վրա, ո րը մար դիկ ստորագ րել են՝ պաշտ պա նե լու ա զա տու թյան, կյան քի և սե փա կա նու թյան ի րենց ի րա վուն քը։

10


«...ա զա տա կան սկզբուն քը պա հան ջում է, որ անհա տի ա զա տու թյան՝ հան րա յին կյան քով պարտադրված սահ մա նա փա կում ե րը հասց վեն նվազա գույ նի… որ քա նով հնա րա վոր է»։ Կարլ Փո փեր, 1956 թ.

Ա զա տա կան մտքի հիմնա կան կո րի զը կազ մող այս գա ղա փար նե րը, ժա մա նա կի ըն թաց քում հասու նա նա լով, վե րած վել են քա ղա քա կան տե սության, ո րը բաղ կա ցած է ներ քոնշ յալ տար րե րից։

Ա ռա ջի նը՝ մի նի մալ նվա զա գույն պե տու թյուն։ Պե տա կան լիա զո րու թյուն ներն ու գոր ծու նեու թյու նը պետք է խստո րեն հա վա տա րիմ լի նեն ի րա վունքնե րի ա զա տու թյան ե րաշ խա վոր մա նը։ Ի րա վուն քի գե րա կա յու թյու նը քա ղա քա կան ա զա տա կա նության ապ րան քա նիշն է։ Լո քի գա ղա փար նե րը հետա գա յում զար գաց վել են Մոն տեսք յո ւի, Ի մա նուիլ Կան տի, Վիլ հելմ ֆոն Հում բոլդ տի, Թո մաս Ջեֆեր սո նի, Ջոն Ս թյո ւարթ Մի լի և շատ այ լոց կող մից։

Երկ րոր դը՝ ա զատ շու կա։ Ա դամ Ս մի թից մինչև Լ յուդ վիգ ֆոն Մի զես և Ֆ րիդ րիխ ֆոն Հայեկ բո լոր խո շո րա գույն տնտե սա գետ նե րը հասկա ցել են, որ տնտե սա կան ա զա տու թյու նը զանգվա ծա յին հարս տու թյան տա նող լա վա գույն ու ղին է, և այս փաս տար կը նրանք հետ ևո ղա կա նո րեն հիմնա վո րել են ի րենց աշ խա տու թյուն նե րում։

Եր րոր դը՝ խա ղա ղու թյուն։ Ա զա տա կան միտքն ընդգ ծում է ներ քին և ար տա քին խա ղաղու թյան կար ևո րու թյու նը։

Այս ի դեա լը հա վեր ժաց նող « Հա վեր ժա կան

11

խա ղա ղու թյան մա սին» գրա կան կո թո ղը ստեղծել է Կան տը 1795 թ.ին։ Պա տե րազ մը ա զա տության հնա րա վոր վատ թա րա գույն խախ տումն է, իսկ ա զա տու թյունն ին քը լա վա գույն դար մանն է պա տե րազ մի դեմ։ Ա զա տա կան նե րը պա հան ջում են ա զատ տե ղա շարժ, բաց սահ ման ներ և ա զատ առև տուր։

Հա ջո ղու թյան պատ մու թյու նըԱ զա տա կան այս գա ղա փար նե րը շու տով

հսկա յա կան ազ դե ցու թյուն գոր ծե ցին։ 1776թ. Ա մերիկ յան և 1789թ. Ֆ րան սիա կան հե ղա փո խու թյուննե րից հե տո ա զա տա կա նու թյու նը 19րդ դա րում վե րա ճեց աշ խար հասփ յուռ քա ղա քա կան շարժման։ Գոր ծադր վեց ի րա վուն քի գե րա կա յու թյու նը, ե րաշ խա վոր վեց խոս քի ա զա տու թյու նը։ Նույ նիսկ այն վայ րե րում, ուր ա զա տա կա նու թյու նը թվաց յալ ան հա ջո ղու թյուն կրեց (օ րի նակ՝ 1848թ. հե ղա փոխու թյան ժա մա նակ), այժմ, ըստ էու թյան, անհնար է խո չըն դո տել ա ճող ա զա տա կան մի տումնե րը քա ղա քա կա նու թյան մեջ։

«Ա զա տա կա նու թյան բե րած բար գա վա ճու մը զգալիո րեն նվա զեց րեց ման կա կան մա հա ցու թյու նը՝ նա խորդ դա րաշր ջան նե րի ա նո ղոք պա տու հա սը, և կեն սա պայ ման նե րի բա րե լավ ման արդ յուն քում երկա րաց րեց կյ ան քի մի ջին տևո ղու թյու նը։ Այս բարգա վա ճու մը նաև չուղղ վեց մի այն դե պի ար տոն յալնե րի ընտր յալ դա սը»։ Լ յուդ վիգ ֆոն Մի զես, 1927թ.

12


Տն տե սա կան ա ռու մով՝ ա զա տա կա նու թյու նը և ա զատ շու կան հան գեց րին զանգ վա ծա յին հարստու թյան։ Ա ռա ջին ան գամ, արդ յու նա բե րա կան հեղա փո խու թյան շնոր հիվ, Եվ րո պան ի վեր ջո հաղթա հա րեց կրկնվող սո վի դա ժան ի րա կա նու թյու նը։ 1847թ.ից հե տո Եվ րո պա յում խա ղաղ ժա մա նակ սով չի ե ղել։ Թերևս այն պատ ճա ռով, որ տնտե սական նվա ճումնե րը դար ձան ա զա տա կան նե րի բացա ռիկ հա ջո ղու թյան հա վաս տի քը, նրանք ըն կան ան դա դար քա րոզ չու թյան նշա նա ռու թյան ներ քո։ Քն նա դատ նե րը կա՛մ հե տա դի մա կան ճամ բարից էին (ստրկու թյան ջա տա գով Չարլզ Դի քեն սի նման, ո րի՝ որ պես հու մա նիս տի համ բա վը, մնաց զար մա նա լիո րեն ան խախտ), կա՛մ ներ կա յա նում էին «ա ռա ջա դեմ», ինչ պես Կարլ Մարք սը։ Ինչ ևէ, մո տա լուտ ար հա վիրք կան խա տե սող բո լոր այս մար գա րե նե րը սխալ դուրս ե կան։

Ա ռանց ա զա տա կան և ա զատ շու կա յի ոչ մի տեղ դեռևս հարս տու թյուն չի ստեղծ վել։ Սա է տնտե սա կան զար գաց ման տա նող միակ գործուն ու ղին։

Ան կումն ու վե րած նուն դը19րդ դա րի ա վար տին պահ պա նո ղա կան ներն

ու սո ցիա լիստ նե րը սկսե ցին մի կողմ հրել ա զատա կան նե րին, ո րոն ցից փո խա ռե լով զանգ վա ծային մո բի լի զա ցիա յի ժո ղովր դա վա րա կան ձևե րը՝ զու գոր դե ցին դրանք մաս նա կի շա հերն ու հո վանա վոր չա կան բնազ դը շա հար կող կո չե րով։

Տն տե սու թյան կա ռա վար ման մեջ պե տա կան

13

հսկո ղու թյան կողմնա կից նե րի (է տա տիստ նե րի) «խայ ծե րից» ի րեն փրկե լու նպա տա կով ա զա տակա նու թյու նը թեև հա ճախ փոր ձեց հար մար վել (օ րի նակ՝ «սո ցիա լա կան ա զա տա կա նու թյուն»), սա կայն ան կումն ան խու սա փե լի էր։ Եվ րո պա յի հրա ժա րումն ա զատ առևտ րի սկզբունք նե րից ոչ միայն դար ձավ Ա ռա ջին հա մաշ խար հա յին պատե րազ մի դրդա պատ ճառ նե րից մե կը, այլև գնալով մար գի նա լաց րեց ա զա տա կան նե րին։ 20րդ դա րի ա ռա ջին կե սի ըն թաց քում ա զա տա կա նությու նը հա ճախ ան պաշտ պան մնաց ամ բող ջատի րու թյան դեմ, և միայն Երկ րորդ հա մաշ խարհա յին պա տե րազ մից հե տո էր, որ Արև մուտ քը թևա կո խեց ա զա տա կան վե րած նունդ հի շեց նող մի նոր փուլ, որն ա պա հո վեց խա ղա ղու թյուն և հարս տու թյուն։ 1989թ. խորհր դա յին կո մու նիզ մի կոր ծա նու մը վե րած նեց այն հույ սը, որ ա զա տակա նու թյու նը կա րող է վերս տին դառ նալ ա մե նազո րեղ քա ղա քա կան շար ժումն աշ խար հում։ Եվ այ դու հան դերձ, ա զա տա կան նե րը միշտ բախվե լու են ա զա տու թյան նեն գա միտ քայ քայ ման մշտա կան վտան գի մար տահ րա վե րին։

«Ա զա տա կա նու թյու նը քա ղա քա կան ի րա վուն քի այն դրույթն է, ըստ ո րի՝ պե տա կան իշ խա նու թյու նը, ի հե ճուկս իր ա մե նա զո րու թյան, սահ մա նա փա կում է ինքն ի րեն և պե տու թյան մե ջ (հա ճախ ի վն աս ի րեն) փոր ձում ապ րե լու տեղ թող նել նրանց համար, ով քեր չեն մտա ծում և չեն զգում իր պես, այսինքն՝ ու ժե ղի ու մե ծա մաս նու թյան պես»։ Խո սե Օր տե գա ի Գա սետ, 1930թ.

14


ՄՐՑԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ





15

Մր ցակ ցու թյու նը՝ որ պես է վոլ յու ցիայի և նոր բա ցա հայ տումնե րի նկատմամբ մղու մի հիմնա րար սկզբունք,

ար ևի ներ քո լա վա գույն տե ղի հա մար պայքա րող թի թե ռից մինչև Պու լի ցեր յան մրցանա կի և օ լիմ պիա կան մե դա լի հա մար մրցող մար դու բնու թյան մի մասն է։ Իբրև հիմք ունե նա լով ռե սուրս նե րի սահ մա նա փա կու թյու նը՝ բաց հա մա կար գե րում տե ղի ու նե ցող մրցակցու թյունն ա պա հո վում է ա ռա վե լա գույն թվով փորձսխալ նե րի հնա րա վո րու թյուն՝ թույլ տալով գտնել տե սակ նե րի է վոլ յու ցիա յի օպ տիմալ ու ղի նե րը։ Շու կա յա կան տնտե սու թյան մեջ ի րա վա կան և ինս տի տու ցիո նալ հա մա կարգե րով ե րաշ խա վոր վող մրցակ ցու թյու նը բաց շու կա յում բա րե լա վում է վե րա կանգն վող ռեսուրս նե րի հայտ նա բեր ման և դ րանք ի րենց այլընտ րան քա յին (զո հա բեր ված) ծախ սումնե րին հա մար ժեք օգ տա գործ ման հնա րա վո րու թյուննե րը։ Օ րի նակ՝ մրցակ ցու թյունն օգ նում է ա ռաջ մղե լու կրթա կան լա վա գույն հա մա կար գե րը և տա րա ծել ա զա տու թյան սահ մա նադ րու թյու նը։

16


Մր ցակ ցու թյան վա խըՄր ցակ ցու թյու նը զրո յա կան գու մա րով խաղ

չէ, երբ մի կող մը շա հում է մյու սի կորց րա ծը ( Մոն տեն, Էս սե XXI), փոր ձը ցույց է տա լիս, որ դրա նից կա րող են շա հել բո լո րը։ Կ յան քը հա րատև հոսք է, և յու րա քանչ յուր փո փո խություն բե րում է նոր լու ծումնե րի հա մար մղվող մրցակ ցու թյան՝ իր հաղ թող ու պարտ վող կողմե րով։ Փո փո խու թյունն ու մրցակ ցու թյու նը հաճախ հան գեց նում են նո րաս տեղծ պայ ման ներին հար մար վե լու դժվա րին գոր ծըն թաց նե րի, իսկ սրա հետ գա լիս է ան հա ջո ղու թյան վա խը։ Ու շա դիր քննու թյամբ եր ևում է, որ կտրուկ փոփո խու թյուն նե րից բխող մրցակ ցու թյան վախն ի րա կա նում վախ է փո փո խու թյան իսկ նկատմամբ։ Տվ յալ նրբու թյու նը, ի հար կե, ա նէա կան է աշ խա տող այն մարդ կանց հա մար, ով քեր փոփո խու թյունն ըն կա լում են որ պես սպառ նա լիք ի րենց սո ցիա լա կան հար մա րու թյուն նե րին, և այս վախն է, որ շա հա գոր ծում են գլո բա լացման հա կա ռա կորդ նե րը՝ մարդ կանց դժվարու թյուն նե րի և վա խե րի հա մար մե ղադ րե լով մրցակ ցու թյա նը։ Ն րանք պա հան ջում են սահմա նա փա կել դա, այ նինչ մրցակ ցու թյունն է, որ մարդ կանց օգ նում է հար մար վե լու ան կա սե լի փո փո խու թյուն նե րին։ Շա տերն են ա կա նա տես դար ձել, թե տե ղե կատ վու թյան և հա ղոր դակցման տեխ նո լո գիա նե րի մե րօր յա հե ղա փո խությու նից սնվող տեխ նի կա կան ա ռա ջըն թա ցի արդ յուն քում ինչ ար մա տա կան փո փո խու թյուննե րի է են թարկ վել ի րենց աշ խա տան քա յին

17

մի ջա վայ րը։ Ս րըն թաց փոխ վող աշ խար հում կրթու թյան և ա պա գա աշ խա տան քի հնա րավո րու թյուն նե րի ա ճող շաղ կապ վա ծու թյու նը նշա նա կում է, որ մար դիկ պետք է ա նընդ հատ սո վո րեն։ Նոր աշ խա տա տե ղեր ստեղծ վում են մե ծա մա սամբ սպա սարկ ման ո լոր տում, իսկ տնտե սու թյան մյուս ճյու ղե րում, հա կա ռա կը, աշ խա տա շու կա յի կոշ տու թյան հետ ևան քով սպաս վում է աշ խա տա տե ղե րի ընդ հա նուր կորուստ։ Մարդ կանց մե ծա մաս նու թյան կյան քի գե րակ շիռ մա սը զբա ղեց նում են կրթու թյու նը, վե րա պատ րաս տու մը և աշ խա տան քը, ուս տի զար մա նա լի չէ, որ կրթամաս նա գի տա կան պա հանջ նե րի կտրուկ փո փո խու թյու նը ա ռաջ է բե րում մրցակ ցու թյան վախ։

Այ դու հան դերձ, մրցակ ցու թյան սահ մա նափա կու մը չի հան գեց նե լու ցան կա լի ա պա հովու թյան։ Մր ցակ ցա յին մի ջա վայ րում՝ փո փոխու թյա նը հար մար վե լու ճնշման ներ քո, մարդկանց օգ նու թյան կա րող է գալ շու կա յա կան տնտե սու թյու նը, քա նի որ վեր ջինս հիմն ված է լրա ցուց չու թյան (սուբ սի դիա րու թյան) սկզբունքի վճռո րոշ հեն քի վրա կա ռուց վող ա զա տության, պա տաս խա նատ վու թյան և հա մե րաշխու թյան վրա։

(սուբ սի դիա րու թյուն – ն շա նա կում է «ա ջակցող, լրաց նող». այս սկզբուն քին հետ ևե լով՝ ա զա տա կան սո ցիա լա կան քա ղա քա կա նությու նը գոր ծադր վում է միայն այն տեղ, որ տեղ ան հա տա կան կամ կո լեկ տիվ ինք նօգ նու թյու նը դառ նում է անհնար կամ ոչ բա վա րար ):

18


Ն րանք, ով քեր մրցակ ցու թյու նը ըն դու նում են ոչ թե իբրև գլո բա լաց ման հիմնախն դիրնե րի լուծ ման մի մաս, այլ դրանց հա րու ցիչ, հակ ված են ան տե սե լու հետև յա լը. երբ տե ղեկատ վու թյան և հա ղոր դակց ման նոր տեխ նոլո գիա ներն ար մա տա պես փո խում են զբաղվա ծու թյան աշ խար հը, հար մար ման խնդիր ներ ի րա կա նում ա ռա ջա նում են զար գա ցող հաջո ղակ երկր նե րի, իսկ 1990ա կան նե րից՝ նաև սո ցիա լիս տա կան երկր նե րի՝ հա մաշ խար հա յին աշ խա տա շու կա յում ին տեգր վե լու պատ ճա ռով։ Ար ևել յան Գեր մա նիա յում և հար ևան ան ցումա յին տնտե սու թյուն նե րում տե ղի ու նե ցող կառուց ված քա յին փո փո խու թյուն նե րի պատ կե րը ցույց է տա լիս, որ Գեր մա նիա յի վրա ա ռանձնա կի ազ դե ցու թյուն է թո ղել այն, ին չը գեր մանա ցի մի խումբ նշա նա վոր տնտե սա գետ ներ («Ք րոն բերգ յան խումբ») ձևա կեր պել են այսպես. « Հա մոզ մուն քը, որ մրցակ ցու թյու նը կյանքում տրա մադ րում է ա վե լի մեծ հնա րա վո րություն ներ, են թարկ վում է հրով փոր ձու թյան»։

Ուս տի՝ հար մար վե լու հիմնախն դիր նե րը և մարդ կանց վա խերն անհ րա ժեշտ է լուրջ ընդու նել, ին չը նշա նա կում է, որ ի լրումն զբաղվա ծու թյան հնա րա վո րու թյուն ներն ընդ լայ նե լու և սո ցիա լա կան հա մա կար գե րը բա րե փո խելու հետ ևո ղա կան քա ղա քա կա նու թյան՝ հարկ է բարձ րաց նել ի րա զեկ վա ծու թյու նը մրցակցու թյան սո ցիա լա կան կող մի մա սին։ Փո փոխու թյան տեմ պե րի ա ճին զու գըն թաց՝ ա ճում է և՛ ա պա հո վու թյան օ րի նա կան կա րի քը, և՛

19

սե փա կան ակ տիվներն այ լոց հաշ վին ա պա հովագ րե լու մի տու մը։ Մար դիկ հա մա րում են, որ մրցակ ցու թյու նից պաշտ պան ված լի նե լու դեպքում կմնան ա վե լի ա պա հով։

Մր ցակ ցու թյու նը որ պես բա ցա հայ տում նե րի գոր ծըն թաց

«Մր ցակ ցու թյու նը՝ բա ցա հայ տումնե րի գործըն թաց». այս պես է Ֆ րիդ րիխ Աու գուստ ֆոն Հա յե կը պատ կե րա վոր ամ փո փել մրցակ ցության սո ցիա լա կան կող մը։ Ա պա գան ան հայտ է, ռե սուրս նե րը՝ սահ մա նա փակ։ Եվ միայն վերջին նե րիս խնա յո ղա բար բաշ խող մրցակ ցա յին հա մա կար գում է, որ լիո վին նո րի մեր ո րո նումնե րում թույ լատր ված են ա ռա վե լա գույն թվով փոր ձար կումներ։ Օ րի նակ, վերց նենք Բեռ լի նի Պոտս դա մի հրա պա րա կը, ո րի հա մե մա տությու նը տե ղան քի մեկ դար ա ռաջ վա վի ճա կի հետ մեզ պատ կե րա ցում է տա լիս այն ամ բողջ ար տադ րան քի, տրանս պոր տա յին մի ջոց նե րի և հա ղոր դակց ման հա մա կար գե րի մա սին, որ հայտ նա գործ վել են մրցակ ցա յին հա մա կարգում գոր ծող մարդ կանց ստեղ ծա րար մտքի և ծանր աշ խա տան քի շնոր հիվ։ Ոչ մի կենտրո նաց ված պլա նա վո րում զո րու չէր լի նի նախագծե լու այս փո փո խու թյուն նե րը և նույ նիսկ հա մա կար գել քա ղա քա ցի նե րի ա պա կենտ րոնաց ված բո լոր այս ծրագ րերն ու հայտ նա գործու թյուն նե րը։

20


Մր ցակ ցու թյու նը որ պես «ա րա րիչ կոր ծա նում»

Նո րա նոր ապ րանք նե րի, ար տադ րա կան մե թոդ նե րի, տե ղադ րու թյան վայ րի ա ռա վե լություն նե րի և տե ղե կատ վա կան հա մա կար գերի գյու տը կամ հայտ նա գոր ծու մը նշա նա կում է, որ մրցակ ցա յին ապ րանք նե րը, ար տադ րական տեխ նո լո գիա նե րը, աշ խա տա տե ղերն ու տե ղադ րու թյան վայ րերն ի բնե են թա կա են փո փոխ վող մի ջա վայ րին հար մար վե լու ճնշմանը, ինչ պես սի լեզ յան ջուլ հակ նե րը Գեր հարթ Հաուփթ մա նի « Ջուլ հակ նե րը» պիե սում, ո րոնք է լեկտ րա հաս տոց նե րի ներ մուծ ման արդ յունքում մատն վե ցին թշվա ռու թյան։ Շում փե թե րը մրցակ ցու թյան այդ կողմն ան վա նել է «ա րա րիչ կոր ծա նում», քա նի որ դա, ստեղ ծե լով սո ցիալա կան հնա րա վո րու թյուն ներ, ա ռա ջաց նում է նաև սո ցիա լա կան հիմնախնդիր ներ, երբ ու ղի հար թող նո րա րար նե րը հայտ նա գոր ծու թյուններ են ա նում՝ մա տա կա րա րե լով ա վե լի բարձրո րակ ապ րանք, իսկ հմուտ նմա նա կող ներն ընդ լայ նում են շու կա նե րը՝ մե ծաց նե լով բո լո րի հարս տաց ման նե րու ժը։

Մր ցակ ցու թյու նը և ա զա տու թյու նըԲազ մա քա նակ ա ռա ջարկ ներ ու նե ցող շու կա

յա կան տնտե սու թյան մեջ մրցակ ցու թյան կազմա կեր պու մը պետք է նե րա ռի խթան ներ, ո րոնք լիցք են հա ղոր դում ա զատ քա ղա քա ցի նե րի

21

ստեղ ծա գոր ծա կան նե րու ժին, որ պես զի վերջին ներս չհու սալք վեն ա ներկ բա հա ջո ղու թյուն չե րաշ խա վո րող կոշտ մրցակ ցու թյու նից։ Քաղա քա ցի նե րը միշտ հայտն վում են որ ևէ բան ա նե լու անհ րա ժեշ տու թյան առջև, մինչ սկսվում է ստաց ված (ար տադրված) արդ յուն քի բաշխու մը, ինչ ձևով ու զում է այն ար վի. կա՛մ որպես ընդ հա նուր օ գուտ ա ռան ձին ան հատ նե րի ձեռք բե րումնե րից (երբ նոր մրցա կից նե րի մուտքը բաց շու կա հան գեց նում է գնե րի նվազ մա նը և ո րա կի ա ճին), կա՛մ պե տա կան վե րա բաշխման մի ջո ցով, երբ հարկ վում են ար տադ րողնե րի և աշ խա տող նե րի ե կա մուտ նե րը, ո րոնք ստաց վել են մրցակ ցու թյան արդ յուն քում։

Ուս տի անհ րա ժեշտ է ե րաշ խա վո րել քա ղաքա ցի նե րի մրցակ ցա յին կար գի հետև յալ հիմնա րար սկզբունք նե րը՝

ա զատ մուտք բաց շու կա, մրցակ ցու թյու նը՝ որ պես պե տա կան իշխա նու թյան սահ մա նա փա կում,

կա յուն ֆի նան սա կան մի ջոց ներ կա յուն պլա նա վոր ման հա մար,

հա րա բե րա կան սա կա վու թյա նը հա մապա տաս խան հա րա բե րա կան գներ,

մաս նա վոր սե փա կա նու թյան ե րաշ խավոր ված ի րա վունք ներ,

հաշ վետ վո ղա կա նու թյուն («ա զա տու թյուն պա տաս խա նատ վու թյան հետ միա սին»)

և կա յուն տնտե սա կան քա ղա քա կա նություն։

Ս րանք են շու կա յա կան տնտե սու թյան՝ իբրև

22


մրցակ ցա յին հա մա կար գի և ա զա տու թյան սահ մա նադ րու թյան «հիմնա դիր սկզբունք ները»։ Ճ կուն աշ խա տա շու կա ներն այ սօր կա րող են, ըստ ա մե նայ նի, օգ նել գի տակ ցե լու դրանք և տ րա մադ րե լու սո ցիա լա կան անվ տան գու թյան ա վե լի արդ յու նա վետ ցանց։ Ե թե ա ջակ ցությու նը թի րա խա վոր վի ըստ պատ շա ճի, ա վե լի հեշտ կլի նի օգ նել ան հատ նե րին՝ հար մար վելու կա ռուց ված քա յին փո փո խու թյուն նե րին։ Որպես զի մրցակ ցու թյու նը, հեն վե լով շու կա յա կան գնե րի վրա, գոր ծի արդ յու նա վետ, սո ցիա լական տրանս ֆերտ նե րը պետք է տա րան ջատված լի նեն շու կա յից։ Ն պաս տա վոր սո ցիա լական քա ղա քա կա նու թյա նը նաև անհ րա ժեշտ են գնա պի տակ ներ ու մրցակ ցու թյուն, որ պես զի արդ յուն քում կա րի քա վոր նե րին ցու ցա բեր վեն հու սա լի սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն ներ և թիրա խա վոր ված սո ցիա լա կան օգ նու թյուն։

Ֆե դե րա լիզ մը, լրա ցուց չու թյան (սուբ սիդիա րու թյան) սկզբուն քի հա մա ձայն, նույն պես պետք է հեն վի՝ նվազ հար կե րով ա վե լի լավ ո րո շումներ գտնե լու հա մար, քա ղա քա կան մրցակ ցու թյան վրա։

23

ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ





24


Մար դիկ պա տաս խա նա տու են ի րենց քայ լերի հա մար։ Ն րանք են կրում հետ ևանք նե րը, իսկ ի րենց քայ լե րը չա փում են գլխա վո րա

պես ըստ սե փա կան խղճի ու չա փա նիշ նե րի, ո րոնք կա րե լի է բա ցատ րել բազ մա թիվ ե ղա նակ նե րով։

Հա սա րա կու թյու նում ապ րե լիս ի հայտ է գա լիս մեկ այլ չա փա նիշ՝ օ րենք նե րի և կա նոն նե րի այն ամ բող ջու թյու նը, ո րը հա սա րա կու թյու նը սահ մանել է իր հա մար։ Ար դի պե տու թյուն նե րում այդ օ րենք նե րը կո դա վոր վել են օ րենսդ րա կան համա կար գում և հա վա սա րա պես վե րա բե րում են բո լոր քա ղա քա ցի նե րին։ Ե թե մե կը խախ տում է օ րեն քը, պատժ վում է, իսկ ե թե վնա սում է ուրիշի ու նեց ված քը, տու գան վում է՝ քա ղա քա ցիական օ րենսգր քի հա մա ձայն։ Դա տա կան մար մինն ի րա վա սու է պատ ժե լու ա նօ րի նա կան վար քը՝ ըստ քրեա կան օ րենսգր քի։

Ան հա տը և պա տաս խա նատ վու թյու նըԽիստ սահ ման մամբ՝ միայն ան հա տը կա

րող է պա տաս խա նատ վու թյուն ստանձ նել, քանի որ միայն ան հատն է, որ կա րող է պա տասխա նատ վու թյան են թարկ վել իր քայ լե րի հա մար։ Ուս տի՝ սե փա կան պա տաս խա նատ վու թյու նը և

25

ինք նա պա տաս խա նատ վու թյունն ի րա կա նում նույնն են։

« Հասարակությունը, որը չի ճանաչում, որ յուրաքանչյուր անհատ ունի իր արժեքները, որոնց նա իրավունք ունի հետևելու, չի կարող հարգել անհատի արժանապատվությունը և չի կարող իրապես ունենալ ազատություն»։ Ֆրիդրիխ Աուգուստ ֆոն Հայեկ

Հա վա քա կան պա տաս խա նատ վու թյան բո լոր ձևե րի ար մատ նե րը հաս նում են ընդ հուպ մինչև ան հա տա կան պա տաս խա նատ վու թյուն։ Միացյալ պա տաս խա նատ վու թյան շուրջ զրույց նե րի նպա տա կը սո վո րա բար ի րա կան պա տաս խանատ վու թյու նը թաքց նելն է։

Քա ղա քա կան պա տաս խա նատ վու թյան տեսանկ յու նից լուրջ խնդիր է պա տաս խա նատ վության պատ վի րա կու մը, քա նի որ դրա «կրող նե րը» չեն ստանձ նում սե փա կան ո րո շումնե րի ողջ պատաս խա նատ վու թյու նը։ Ն րանց հա մար խո շո րագույն ռիս կը քվե չհա վա քելն ու ժա մա նա կից շուտ պաշ տո նից հե ռա նալն է։ Ուս տիև ստաց վում է, որ պա տաս խա նատ վու թյու նը պետք է կրի հար կատուն։

Սա է պատ ճա ռը, որ ա զա տա կան նե րը պաշտպա նում են սուբ սի դիա րու թյան սկզբուն քը

(«սուբ սի դիա րու թյուն» նշա նա կում է «ա ջակցող, լրաց նող». ա ռաջ նորդ վե լով այդ սկզբուն քով՝ ա զա տա կան սո ցիա լա կան քա ղա քա կա նու թյու նը

26


սկսում է գոր ծել միայն այն տեղ, որ տեղ ան հատա կան կամ կո լեկ տիվ ինք նօգ նու թյու նը անհ նար է կամ բա վա րար չէ)՝ հա վա տա ցած, որ ո րո շումներն ըստ կա րել վույն պետք է ըն դուն վեն քա ղաքա ցի նե րի կող մից, քա նի որ նրանք են, որ կրե լու են դրանց հետ ևանք նե րը։

Պա տաս խա նատ վու թյու նը և ա զա տու թյու նըԱ զա տու թյունն ու պա տաս խա նատ վու թյունն

ան բա ժան են։ Սե փա կան քայ լե րի հա մար պատաս խա նա տու լի նել կամ պա տաս խա նատ վություն կրել կա րող են միայն նրանք, ով քեր ա զատ են ո րո շում կա յաց նե լու հար ցում։ Ա զա տա կա նությու նը ձգտում է ձևա վո րել այն պի սի հա սա րակու թյուն, ո րում մար դիկ կա րող են ի րենց ա նու նից ո րո շում ըն դու նել։ Ուս տի ա զա տա կան հա սա րակու թյու նում սկզբուն քա յին դեր ու նի ան հա տական պա տաս խա նատ վու թյան պա հան ջը։ Սո ցիալիս տա կան հա յե ցա կար գե րին հա կա ռակ՝ միայն բա ցար ձակ անհ րա ժեշ տու թյան պա րա գա յում է նվա զա գույն պա տաս խա նատ վու թյու նը պատ վիրակ վում հա սա րա կու թյա նը կամ պե տու թյա նը։

«Ազատությունը պատասխանատվություն է նշանակում, այդ պատճառով էլ մարդկանց մեծամասնությունը սարսափում է դրանից»։ Ջորջ Բերնարդ Շոու

Միայն ան հա տա կան պա տաս խա նատ վությու նը կա րող է ծնել մրցակ ցու թյուն՝ ա զատ հասա րա կու թյան հիմնա րար տար րը։ Միայն ի րենց

27

քայ լե րից բխող և՛ օ գու տի, և՛ վնա սի հա մար պատաս խա նատ վու թյուն կրե լու դեպ քում է, որ մարդիկ ի րենց ե ռան դը կկենտ րո նաց նեն ստեղ ծարար գոր ծու նեու թյան վրա։

Պ լա նա յին տնտե սու թյուն ներն ու սո ցիա լիստա կան հա սա րա կար գե րը փլուզ վել են հենց այս պատ ճա ռով, քա նի որ թեև պաշ տո նա պես բո լո րը պա տաս խա նա տու էին ա մեն ին չի հա մար, ի րակա նում ոչ ոք ոչ մի բա նի հա մար պա տաս խա նատու չէր։ Դ րա ա ղե տա լի հետ ևանք նե րը զգաց վում են մինչ օրս, և միայն շու կա յա կան տնտե սու թյա նը և բաց հա սա րա կու թյա նը միտ ված բա րե փո խումներն էին, որ հնա րա վոր դարձ րին վեր ջին տասնամ յա կի տնտե սա կան բա րե լա վու մը։

Սո ցիա լա կան պա տաս խա նատ վու թյունՔա ղա քա կան միտ քը հա ճախ է անդ րա դառ

նում սո ցիա լա կան պա տաս խա նատ վու թյա նը՝ դրան տա լով հա տուկ կար գա վի ճակ։ Այս եզ րույթի ար դի կի րա ռու թյա նը հա կա ռակ՝ սո ցիա լա կան պա տաս խա նատ վու թյու նը և հա մե րաշ խու թյու նը ծնվել են ան հա տա կան պա տաս խա նատ վու թյունից և պա հան ջում են ա զա տու թյան և մր ցակ ցության բարձր մա կար դակ։

Իր «սո ցիա լա կան պա տաս խա նատ վու թյունն» ըստ ար ժան վույն ի րա գոր ծե լու հա մար պե տությունն ու նի բազ մա թիվ հա մա կար գեր (գործազրկու թյան նպաստ նե րից մինչև ծե րու թյան թո շակ ներ), ո րոնք ֆի նան սա վոր վում են հար կերից կամ պար տա դիր վճար նե րից։

28


Քա նի որ խնդրո ա ռար կա հաս տա տու թյուննե րին ան դա մակ ցու թյու նը պար տա դիր է, դրանք զուրկ են կա մա վո րա կան կազ մա կեր պու թյուն ների բա րո յա կան ո րակ նե րից, քա նի որ վեր ջին ներս բաղ կա ցած են ան հատ նե րից, ո րոնք սե փա կան ու սե րին են վերց րել ի րենց և այ լոց հա մար պատաս խա նատ վու թյու նը։

« Խոս տո վա նու թյան փո խա րեն քո ղար կե լը բո լոր բյու րոկ րատ նե րի լուռ նշա նա բանն է»։ Կարլ Հոր բեր (18821931 թթ.), շվեյ ցա րա ցի քա ղա քա կան մտա ծող

Ար դի սո ցիա լա կան պե տու թյուն նե րում ոչ ոք վեր ջում պա տաս խա նա տու չէ սո ցիա լա կան ա պա հո վու թյան վրա քա ղա քա կան ո րո շումների թո ղած ազ դե ցու թյան հա մար։ Հետ ևանք ները կրում են ինչ պես հար կա տու նե րը, այն պես էլ նպաս տա ռու նե րը։

Այ լոց պա տաս խա նատ վու թյու նըԱ մեն ան հատ կա րող է պա տաս խա նատ վու

թյուն ստանձ նել այ լոց հա մար, և կան բազ մա թիվ ի րա վի ճակ ներ, երբ նա ու նի այդ պես վար վե լու օ րի նա կան կամ բա րո յա կան պար տա վո րու թյուն։ Ա վան դա բար, ըն տա նի քի ան դամնե րը կա րող են ե րաշ խա վոր լի նել միմ յանց հա մար։ Ծ նող նե րը պա տաս խա նատ վու թյուն են ստանձ նում ի րենց ե րե խա նե րի հա մար, իսկ մնա ցած ան դամնե րը

29

փոխ պա տաս խա նա տու են ի րար հա մար։ Ըն տանի քի ան դամներն օգ նում են միմ յանց բարդ ի րավի ճակ նե րում, իսկ ծե րա նա լիս կամ հի վան դանա լիս խնա մում մե կը մյու սին։ Դա վե րա բե րում է ա ռա ջին հեր թին այն մարդ կանց, ով քեր տարբեր հան գա մանք նե րի բե րու մով չեն կա րող լիովին պա տաս խա նա տու լի նել ի րենց հա մար։ Դա ի րա վա ցի է նաև հա մա տեղ բնակ վող մարդ կանց պա րա գա յում՝ ան կախ նրա նից՝ ա մուս նու թյու նը ձևա կերպ վա՞ծ է, թե՞ ոչ:

Մար դիկ կա րող են տար բեր ձևե րով պա տասխա նա տու լի նել ըն տա նի քից դուրս՝ այ լոց հա մար։ Կար ևոր է միայն, որ եր կու կողմն էլ կա մե նան դա։ Սե փա կան պա տաս խա նատ վու թյու նը չպետք է չքա նա այ լոց փո խա րեն ո րո շումներ կա յաց նե լու՝ բա րի մղումնե րից դրդված ջան քե րի արդ յուն քում։

Պա տաս խա նատ վու թյու նը և ռիս կըԱր դի հա սա րա կու թյուն նե րում մար դիկ են թա

կա են բազ մա պի սի ռիս կե րի։ Ն րանք, օ րի նակ, կա րող են հի վան դա նալ կամ չա փա զանց թանկ բժշկա կան մի ջամ տու թյան կա րիք ու նե նալ, կորցնել աշ խա տան քը կամ ու նեց ված քը։

Գո յու թյուն ու նի լայն գոր ծի քա կազմ, օ րի նակ՝ ա պա հո վագ րա կան ծրագ րեր, ո րոնք ա ռա ջարկում են պաշտ պա նել նմա նա տիպ ռիս կե րից, սա կայն մեզ հար կա վոր չէ պե տա կան հաս տատու թյուն նե րի պաշտ պա նու թյու նը։ Մենք պետք է պա տաս խա նա տու և հե ռա տես լի նենք սե փա կան քայ լե րում։

30


Լրացուցիչ գրականություն. Ազատություն

➣ Isaiah Berlin, Liberty: Incorporating “Four Essays on Lib-erty”, Oxford (Oxford Univ. Pr.) 2002. Էսսեների այս հավաքածուն ներառում է «Ազատության երկու դրույթները» (1958) դասախոսությունը, որտեղ համեմատվում են«դրական» և «բացասական» ազատության դրույթները։

➣ Hardy Bouillon, Freiheit, Liberalismus und Wohlfahrtsstaat, Baden-Baden (Nomos), 1997. Այս գիրքը ցույց է տալիս, թե ինչպես է ազատական կարգն աստիճանաբար քայքայվում ազատության աղոտ ընկալման պատճառով, և իբրև հիմնախնդրի մեղմացման միջոց՝ առաջարկում է հստակ սահմանում։

➣ Detmar Doering, Freiheit: Was sie ist und wie weit sie gehen soll, հետևյալ գրքում՝ liberal, Heft 1, March 2001, p.11ff. Այս համառոտ էսսեն սահմանում է ազատությունն ու բացատրում ազատության լիբերալ հիմնադրույթը։

➣ John Stuart Mill, On Liberty, տարբեր հրատարակություններ։ Սա ազատության բոլոր տեսությունների վերաբերյալ դասական երկերից ամենանշանավորն է և տպագրվել է 1859թ.։ Պետք է կարդան բոլորը։

Լ րա ցու ցիչ գրա կա նու թյուն. Ազատականություն

➣LudwigvonMises,Liberalismus,(1927)2ndedition,SanktAugustin,2001;Անգլերենթարգմանությամբ՝LiberalismintheClassicalTradition,Irvington,1985

31

(FoundationforEconomicEducation).Համաշխարհայիներկուպատերազմներիմիջևընկածտարիներին,երբհակաազատականշարժումներըվերելքիփուլումէին,ավստրիացիտնտեսագետԼյուդվիգֆոնՄիզեսըհեղինակեցազատականսկզբունքներիևծրագրերիթարմ,արմատականնկարագրությամբմինչօրսաչքիընկնողայսհամապարփակգիրքը։

➣J.GMerquior,Liberalism:OldandNew,Boston,1991(Twayne).Ազատականմտքիհամառոտպատմություն՝գրվածբրազիլացիդիվանագետիկողմից։Ազատականմտքիտարբերհոսքերիանաչառնկարագրություն։

➣DetmarDoering,(ed.),KleinesLesebuchüberdenLiberalismus,4thedition,St.Augustin1999;Անգլերենթարգմանությամբ(2րդհրատարակություն):ReadingsinLiberalism,St.Augustin,1998(Comdok).Ազատականությանմասինդասականտեքստերիծաղկաքաղ՝ԼոքիցմինչևԲաստիաևՓոփեր։

➣DavidBoaz,(ed.),TheLibertarianReader.ClassicandContemporaryReadingsfromLaoTsutoMiltonFriedman,NewYork,London,Toronto,1997(CatoInstitute).Ազատականությանմասինհայտնիևանհայտդասականգրվածքներիհամապարփակհավաքածու։

Լրացուցիչ գրականություն. Մրցակցություն

➣ Ludwig von Mises, Market Competition (1949), հետևյալ գրքում՝ Human Action: The Scholar´s Edition, The Mises Institute, Auburn, Ala, 1998.

➣ Շուկայական տնտեսության մեջ մրցակցության դերի վերաբերյալ մինչ օրս հեղինակավոր աշխա

32


տությունը (“Grundsätze der Wirtschaftspolitik” (1952), Ch. XVI), մեջբերված ըստ՝ Walter Eucken, A Policy for Es-tablishing a System of Free Enterprise, հետևյալ գրքում՝ Ludwig-Erhard-Stiftung, Standard Texts on the Social Market Economy, Stuttgart, New York, 1982.

➣ Friedrich A. Hayek, The Meaning of Competition, հետևյալ գրքում՝ Individualism and Economic Order, Chicago 1972.

➣ D.T. Armentano, Efficiency, Liberty, and Antitrust Policy, հետևյալ գրքում՝ Economics, Liberties, and the Judiciary, George Mason University Press, Fairfax, VA, 1987.

➣ Hans Willgerodt, Free Trade under Attack, Madrid 1982.

Լրացուցիչ գրականություն. Պատասխանատվություն

➣ F. A. v. Hayek: The Constitution of Liberty, Chapter 5: Responsibility and Freedom, The University of Chicago Press 1960. Ա զա տու թյան և ան հա տա կան պա տաս խա նատվու թյան փոխ կա պակց վա ծու թյան լիար ժեք նկարագ րու թյուն։

➣ Ֆ. Դոստոևսկի, «Ոճիր և պատիժ», տարբեր հրատարակություններ։ Գրական գլուխգործոց՝ անհատական պատասխանատվության խնդրի մասին։

Liberalism new Version - fnfsc.fnst.org · տ ւ իո ո րԼեն տ « ի՝ ըք արպե ա»մտւ ոես ժե աի րլ , վո լ քո ներարտա հայտ մ աէ«ւ վոն

Documents