DOCENTENHANDLEIDING LESTV PABO Deze handleiding is ontwikkeld voor alle docenten die werken met het leerprogramma LesTV Pabo. Het bevat een complete beschrijving van de inhoud, vorm en werkwijze. Aangeraden wordt om de handleiding, voor aanvang van het leerprogramma, door te lezen. INHOUD ● PROJECT INSTROOM PABO ● LES TV PABO ● DOELGROEP ● DOELSTELLINGEN ● AANSLUITING BIJ DE KERNDOELEN ● WEBSITE LES TV PABO ● INHOUD EN OPZET LESMODULE ● - Tijdsduur ● - Voorbereiding ● - Programmaonderdelen ● TOETSING ● - Verwerkingsopdrachten ● CONTACTGEGEVENS ● BIJLAGEN AARDRIJKSUNDE ● - Overzicht lesmodules ● - Leerdoelen en kernbegrippen ● BIJLAGEN GESCHIEDENIS ● - Overzicht lesmodules ● - Leerdoelen en kernbegrippen ● BIJLAGEN NATUURKUNDE & TECHNIEK ● - Overzicht lesmodules ● - Leerdoelen en kernbegrippen PROJECT INSTROOM PABO Per 1 augustus 2015 gelden er bijzondere vooropleidingseisen voor de pabo. Dit betekent dat iedereen die geen vwo-diploma heeft of hbo-opleiding heeft afgerond, moet aantonen over voldoende kennis te beschikken van de vakgebieden aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek. Bijvoorbeeld door het maken van de landelijke toelatingstoetsen die de pabo’ s aanbieden. Leerlingen die havo-examen hebben gedaan in aardrijkskunde en geschiedenis hoeven voor dat vak of die vakken geen toelatingstoets te maken. Voor natuur & techniek geldt dat een leerling aan de kenniseis voldoet als hij of zij recent eindexamen heeft gedaan in natuurkunde of biologie. Mbo studenten die in de studiejaren 2011/2012, 2012/2013 of 2013/2014 met hun studie zijn begonnen dienen voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en natuur & techniek een landelijke toelatingstoets voor de pabo te maken.
33
Embed
LESTV PABO - Amazon Web Services€¦ · - de spreiding en kenmerken van hoofdklimaten op aarde beschrijven; - de kernbegrippen beschrijven. Kernbegrippen: tropische regenklimaten,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
DOCENTENHANDLEIDING
LESTV PABO
Deze handleiding is ontwikkeld voor alle docenten die werken met het leerprogramma LesTV Pabo. Het bevat een complete beschrijving van de inhoud, vorm en werkwijze. Aangeraden wordt om de handleiding, voor aanvang van het leerprogramma, door te lezen.
INHOUD
● PROJECT INSTROOM PABO ● LES TV PABO ● DOELGROEP ● DOELSTELLINGEN ● AANSLUITING BIJ DE KERNDOELEN ● WEBSITE LES TV PABO ● INHOUD EN OPZET LESMODULE ● - Tijdsduur ● - Voorbereiding ● - Programmaonderdelen ● TOETSING ● - Verwerkingsopdrachten ● CONTACTGEGEVENS ● BIJLAGEN AARDRIJKSUNDE ● - Overzicht lesmodules ● - Leerdoelen en kernbegrippen ● BIJLAGEN GESCHIEDENIS ● - Overzicht lesmodules ● - Leerdoelen en kernbegrippen ● BIJLAGEN NATUURKUNDE & TECHNIEK ● - Overzicht lesmodules ● - Leerdoelen en kernbegrippen
PROJECT INSTROOM PABO
Per 1 augustus 2015 gelden er bijzondere vooropleidingseisen voor de pabo. Dit betekent dat iedereen die geen vwo-diploma heeft of hbo-opleiding heeft afgerond, moet aantonen over voldoende kennis te beschikken van de vakgebieden aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek. Bijvoorbeeld door het maken van de landelijke toelatingstoetsen die de pabo’ s aanbieden.
Leerlingen die havo-examen hebben gedaan in aardrijkskunde en geschiedenis hoeven voor dat vak of die vakken geen toelatingstoets te maken. Voor natuur & techniek geldt dat een leerling aan de kenniseis voldoet als hij of zij recent eindexamen heeft gedaan in natuurkunde of biologie. Mbo studenten die in de studiejaren 2011/2012, 2012/2013 of 2013/2014 met hun studie zijn begonnen dienen voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en natuur & techniek een landelijke toelatingstoets voor de pabo te maken.
Voor leerlingen en studenten die hun vakkenpakket of opleidingskeuze niet hebben kunnen aanpassen aan de nieuwe eisen, is vanaf september 2014 een tijdelijk ondersteuningsaanbod beschikbaar.
LESTV PABO
LesTV Pabo maakt onderdeel uit van het ondersteuningsaanbod. Het biedt de studenten e-learning modules aan waarmee ze hun kennisniveau van één of meerdere vakken kunnen verhogen.
Daarnaast biedt LesTV Pabo ondersteuning aan docenten die de studenten begeleiden binnen het bijscholingsprogramma.
LesTV Pabo waarborgt een optimale integratie van video, tekst en audio. In combinatie met de directe interactie tussen docent en student ontstaat een zeer effectieve en inspirerende leeromgeving.
LesTV Pabo laat studenten sterker voor de dag komen
INTERACTIEF
contact en communicatie met vakdocent en medestudenten
MULTIMEDIAAL
toegevoegde waarde van beeld, tekst en audio
OVERZICHTELIJK
helder, begrijpelijk en geordend
VOLLEDIG
beschikking tot alle onderwerpen binnen de aangeboden vakgebieden
DOELGROEP
Het tijdelijk ondersteuningsaanbod is bedoeld voor studenten die hun opleidings-of vakkenpakketkeuze niet hebben kunnen aanpassen aan de nieuwe eisen.
havo leerlingen die in het schooljaar 2014/2015 eindexamen doen;
mbo studenten die in de studiejaren 2011/2012, 2012/2013 of 2013/2014 met hun studie zijn begonnen.
DOELSTELLINGEN
Door te leren is ontwikkeling mogelijk en ontwikkeling opent de weg naar verandering. Vanuit die visie is het doel van LesTV Pabo om bij de studenten een diepgaand ontwikkelproces op gang te brengen, waardoor ze beter zijn voorbereid op de toelatingstoets van de pabo.
LesTV Pabo
> Biedt docenten ondersteuning bij hun bijscholingsprogramma.
> Sluit aan bij de leerdoelen voor de toelatingstoets.
> Houdt rekening met de verschillende leerstijlen.
> Ambieert een maximaal leerrendement bij de studenten.
AANSLUITING BIJ DE LEERDOELEN
De inhoud van de lesmodules van de drie vakgebieden is afgestemd op de leerdoelen Specificatie leerdoelen instapniveau pabo – specificering van de bijzondere nadere vooropleidingseisen voor aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek (SLO).
WEBSITE LES TV PABO
De website lestvpabo.nl is de plek waar de programmaonderdelen van het leerprogramma LesTV Pabo samenkomen. Bij alle lesmodules van elk vakgebied horen educatieve videoclips, samenvattingen in tekst en audio en verwerkingsopdrachten. De website heeft een overzichtelijke indeling en navigatie waardoor de keuzemogelijkheden makkelijk te vinden zijn.
Van LesTV Pabo ontvang je als docent je inloggegevens per e-mail. In een begeleidende instructie kun je lezen hoe je je studenten zelf kunt uitnodigen om toe te treden tot LesTV Pabo.
INHOUD EN OPZET LESMODULE
Elk vakgebied binnen het leerprogramma LesTV Pabo bevat 30 lesmodules. De inhoud van elke lesmodule is uiterst zorgvuldig samengesteld en afgestemd op de kernthema’s van het vak aardrijkskunde, de tijdvakken van het vak geschiedenis of de kernconcepten van het vak natuur & techniek. De tijdsduur van een lesmodule is ongeveer 1,5 uur.
- Tijdsduur
Voorbereiding: 20 minuten
Uitvoering: 90 minuten
- Voorbereiding
Bekijk voor de start van de lesmodule de educatieve videoclip die bij de les hoort. Neem ook de leerdoelen, kernbegrippen en verwerkingsopdrachten door.
- Programmaonderdelen
Elke lesmodule van het leerprogramma LesTV Pabo bevat verschillende onderdelen: leerdoelen en kernbegrippen, educatieve videoclip, een kijkvraag, lesmateriaal in tekst en audio en extra informatie. Deze diverse onderdelen vullen elkaar aan en versterken elkaar. Daarnaast kunnen ze naar eigen inzicht en los van elkaar gebruikt worden. Als docent ben je dus vrij om de verschillende onderdelen in te zetten, op welk moment in de les en op welke manier.
Zo kan er, afhankelijk van de behoeften of het niveau van de groep, voor gekozen worden om de programmaonderdelen klassikaal te behandelen. Daarnaast kan er ook zelfstandig, in tweetallen of kleine groepen gewerkt worden met de programmaonderdelen.
Leerdoelen en kernbegrippen
Bij elke lesmodule hoort een overzicht van de leerdoelen. Deze zijn te vinden op de Startpagina van de lesmodule en kunnen gedeeld worden met de studenten. Zo weten de studenten aan welke doelen er gewerkt gaat worden en zijn ze zich bewuster van de inhoud van de les.
Daarnaast heeft elke lesmodule meerdere kernbegrippen, welke centraal staan in de les.
Na de lesmodule moeten de studenten in staat zijn deze begrippen te verwoorden en verklaren. Aangeraden wordt om ook de kernbegrippen vooraf met de studenten door te nemen.
Educatieve videoclips
In elke lesmodule staat op de pagina Videoles een educatieve videoclip centraal. Deze videoclip is opgedeeld in hoofdstukken en zijn zowel als geheel te bekijken als afzonderlijk.
De videoclips kunnen een meerwaarde zijn in je les. Ze ondersteunen de leerinhoud en zullen op de studenten een inspirerende en activerende werking hebben. Door het gebruik van afwisselende en verhelderende beelden blijft de inhoud beter beklijven. Daarnaast zorgt de videoclip voor afwisseling in de les, waardoor de studenten aandachtig en gemotiveerd de les blijven volgen.
De videoclip kan klassikaal worden bekeken. Wanneer de studenten beschikken over een laptop of tablet kan de videoclip ook individueel of in tweetallen worden bekeken. Zo is het ook mogelijk om de studenten de videoclip thuis te laten bekijken; als voorbereiding op de les of juist als herhaling van de aangeboden leerstof.
Kijkvraag
Bij elke educatieve videoclip wordt een kijkvraag aangeboden. Deze staat duidelijk in beeld naast de videoclip op de pagina Videoles. Je kunt de vraag zelf voorlezen of dat door een student laten doen. Geef de studenten de opdracht om de videoclip te bekijken met de kijkvraag in het achterhoofd. De kijkvraag zal de studenten prikkelen om de videoclip met extra aandacht te bekijken en helpt om de leerstof beter te begrijpen en interpreteren.
Lesmateriaal
Op de pagina Lesmateriaal staat een tekstuele samenvatting van de leerinhoud. In het lesmateriaal worden de kernbegrippen van de lesmodule helder en overzichtelijk uitgelegd. Het lesmateriaal is digitaal te lezen, maar kun je ook downloaden, printen en uitdelen aan de studenten. Studenten die meer auditief zijn ingesteld kunnen de samenvatting als audio beluisteren.
Extra informatie
Elke lesmodule bevat meer achtergrondinformatie of verdieping bij het onderwerp. Studenten die deze informatie willen of nodig hebben kun je verwijzen naar de links die staan onder het kopje Meer weten?. Deze staan naast de samenvatting op de pagina Lesmateriaal.
Hier staan ook andere videoclips en animaties ter verduidelijking van het onderwerp. Deze extra informatie kan geïntegreerd worden binnen de les, maar is ook goed te gebruiken bij het studeren thuis.
TOETSING
Verwerkingsopdrachten
Om te controleren hoe het staat met het kennisniveau van de studenten kun je de studenten de verwerkingsopdrachten laten maken, in de les of als thuisopdracht. De opdrachten zijn te vinden op de pagina Verwerkingsopdrachten. Bij elke lesmodule horen ongeveer 7 verwerkingsopdrachten. Deze opdrachten sluiten direct aan bij het doel en de inhoud van de lesmodule. De verwerkingsopdrachten bestaan uit open vragen, invulvragen, meerkeuzevragen en drag and drop.
De verwerkingsopdrachten kunnen digitaal worden gemaakt. Je kunt de opdrachten ook downloaden, printen en uitdelen. Wanneer de studenten de opdrachten digitaal maken, worden de antwoorden opgeslagen in het persoonlijke voortgangsdocument van de student. Als docent heb je toegang tot deze voortgangsdocumenten. Je vindt ze via de tab 'Rapportage' onder het gebruikersoverzicht. Op deze manier kun je de voortgang en resultaten van je studenten monitoren.
CONTACTGEGEVENS
LesTV Pabo is een product van LesTV. Voor vragen of extra informatie over LesTV Pabo kun je bellen of mailen met de medewerkers van LesTV Pabo.
- het ontstaan, de doelstellingen, de namen en de ligging van de belangrijkste landen van de Europese Unie beschrijven;
- de effecten van Europese samenwerking op verkeer, migratie en handel beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, Europese Economische Gemeenschap, Europese Akte, Europese Unie, euro, Europees Parlement, Raad van de Europese Unie, Europese Raad, subsidiariteitsbeginsel, verdragen, Verdrag van Lissabon.
18 Wereldreligies
Na deze les kunnen de studenten:
- de spreiding van wereldgodsdiensten en belangrijke taalgebieden op een wereldkaart beschrijven;
- verschillende vormen van duurzame energie beschrijven, zoals zonne-energie, windenergie, waterkracht (stuwdam), fossiele brandstof (steenkool, aardolie, aardgas), kernenergie en biobrandstof.
- de verspreiding van het christendom in Europa toelichten;
- het belang van kloosters en monniken voor schriftelijke cultuur toelichten;
- de rol van de Frankische koningen bij de verspreiding van het christendom uitleggen;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Willibrord, Friezen en Germanen, missionarissen, Bonifatius.
07 Ontstaan van de islam
Na deze les kunnen de studenten:
- het ontstaan en de verspreiding van de islam toelichten;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Mohammed, Mekka, islam, Koran.
08 Hofstelsel en horigheid
Na deze les kunnen de studenten:
- de gevolgen van het verdwijnen van het Romeinse Rijk voor veiligheid, geld, handel verklaren;
- het hofstelsel uitleggen;
- het belang van Karel de Grote voor het hofstelsel toelichten;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: volksverhuizingen, hofstelsel, horigheid, leenstelsel, heren, vazallen, Franken, het rijk van Karel de Grote, bisschoppen als leenmannen, Noormannen, de drie standen (adel, geestelijkheid, boeren).
09 Opkomst van handel en ontstaan van steden
Na deze les kunnen de studenten:
- de opkomst van handel en het ontstaan van steden verklaren;
- de opkomst van stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden verklaren;
- de gevolgen van de ontdekkingsreizen langs Afrika naar Azië en Amerika voor de handel beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: overzeese expansie, kompas, ontdekkingsreizigers (Columbus, Diaz, Da Gama, Magalhães),nieuwe producten (zoals tomaten, aardappelen, maïs, tabak), kolonisatie van Amerika (stichting van plantages, wrede behandeling indianen), Willem Barentsz.
12 Reformatie
Na deze les kunnen de studenten:
- denkbeelden en gevolgen van de Reformatie herkennen en beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Reformatie, Beeldenstorm, Willem van Oranje, Erasmus, heliocentrisch wereldbeeld, Copernicus, Galilei, boekdrukkunst,Bijbelvertalingen, Hervorming, Luther, Calvijn, katholicisme, protestantisme, hagenpreken.
13 De Opstand
Na deze les kunnen de studenten:
- uitleggen hoe de Opstand in een onafhankelijke Nederlandse staat resulteerde;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: de Opstand, Karel V en Filips II, kettervervolgingen, Alva, inname Den Briel door Watergeuzen (1572),Unie van Utrecht 1579, moord op Willem van Oranje (1584), Maurits stadhouder, Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588), Hugenoten.
14 De Gouden Eeuw
Na deze les kunnen de studenten:
- verbanden leggen tussen de overzeese expansie, het handelskapitalisme en het ontstaan van een wereldeconomie;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: VOC, De Atlas Major Blaeu, Michiel de Ruyter, economische wereldmacht, WIC, monopolie, VOC-schepen (specerijen, porselein, koffie, tabak, zijde), vloot, handelsoorlogen met Engeland, inpolderingen (Beemster), turfwinning.
15 Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur
Na deze les kunnen de studenten:
- het burgerlijk bestuur en de stedelijke cultuur in het Nederland van de 17e eeuw herkennen en beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Burgerlijk bestuur, Statenbijbel, grachtengordel, Hugo de Groot, Rembrandt, de Republiek, Gouden Eeuw, tolerantie,schuilkerken, bloei van kunst en wetenschap, uitvindingen (telescoop, microscoop), Christiaans Huygens, Spinoza.
16 De Republiek
Na deze les kunnen de studenten:
- uitleggen waarin de staatsinrichting van de Republiek zich onderscheidde van die in andere landen;
- aspecten van het absolutisme beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Vrede van Münster (1648), stadhouder, raadpensionaris en Staten-Generaal, regenten, gewesten, absolute vorsten, Lodewijk XIV.
17 Slavenhandel
Na deze les kunnen de studenten:
- de ontwikkeling van slavenhandel en slavernij beschrijven;
- motieven voor afschaffing van slavenhandel en slavernij toelichten;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen:abolitionisme, driehoek handel.
18 De Bataafse revolutie
Na deze les kunnen de studenten:
- denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst en sociale verhoudingen beschrijven;
- grondrechten en toenemende politieke invloed van de burgerij in de Franse en Bataafse revolutie beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Pruikentijd, Verlichting, democratische bewegingen, vrijheid en gelijkheid, Franse Revolutie (1789), Napoleon, buitenhuizen, Eise Eisinga, Willem V, Patriottenbeweging, Bataafse Revolutie (1795).
19 Industriële Revolutie
Na deze les kunnen de studenten:
- kenmerken van de industriële revolutie beschrijven;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: industriële revolutie, emancipatiebewegingen, de eerste spoorlijn, stoommachine, massaproductie.
20 Fabrieksarbeiders
Na deze les kunnen de studenten:
- de gevolgen van de industriële revolutie voor de werk- en leefomstandigheden van arbeiders toelichten;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: kinderarbeid, industriële samenleving, einde huisnijverheid, bevolkingsgroei, verstedelijking, milieuvervuiling,hygiëne, technologische ontwikkelingen, massapers, Vincent van Gogh, De Stijl, Kinderwetje van Van Houten (1874), Leerplichtwet (1901).
21 Opkomst emancipatiebewegingen
Na deze les kunnen de studenten:
- verbanden leggen tussen de industriële revolutie en de opkomst van emancipatiebewegingen;
- uitleggen waardoor de burgerij (bourgeoisie) steeds meer politieke invloed kreeg;
- de begrippen Lebensraum, antisemitisme en rassenleer beschrijven en uitleggen wat zij met de jodenvervolging te maken hebben;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: rassenwetten, discriminatie, concentratiekampen, Holocaust, Februaristaking, deportaties, Auschwitz, Anne Frank.
27 De Tweede Wereldoorlog
Na deze les kunnen de studenten:
- Europa en Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog beschrijven en voorbeelden van collaboratie, verzet en aanpassing van de Nederlandse bevolking noemen;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen:Blitzkrieg, Pearl Harbor, Slag bij Stalingrad, D-Day, tweefrontenoorlog, totale oorlog, atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, bombardement op Rotterdam, capitulatie, bezetting, ballingschap, collaboratie, verzet, razzia’s, radio Oranje, verduisteren, onderduiken, persoonsbewijzen, slag bij Arnhem, hongerwinter, bevrijding (5 mei 1945), jaarlijkse herdenkingen (4 mei dodenherdenking, 5 mei Dag van de vrijheid).
28 De koloniën worden onafhankelijk
Na deze les kunnen de studenten:
- uitleggen welke rol nationale bewegingen in de Nederlandse koloniën speelden bij het verkrijgen van onafhankelijkheid;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen: Nationalistische bewegingen in koloniën, onafhankelijkheid, Indonesië, Suriname en de Nederlandse Antillen, Japanse bezetting, politionele acties, onafhankelijkheid Indonesië (1945-1949), onafhankelijkheid Suriname (1975).
29 De Koude Oorlog
Na deze les kunnen de studenten:
- de spanningen tussen de Sovjet-Unie en de VS ten tijde van de Koude Oorlog beschrijven;
- de belangrijkste gebeurtenissen van deze periode beschrijven en verklaren;
- enkele belangrijke politici noemen en uitleggen welke rol zij in de Koude Oorlog speelden;
- de kernbegrippen beschrijven.
Kernbegrippen:Koude Oorlog, satellietstaten, IJzeren Gordijn, containment, BRD en DDR, NAVO, Warschaupact, kapitalisme, democratie, communisme, dictatuur, Stalin, kernwapens, Kennedy, Chroesjtsjov, Berlijnse Muur, Cubacrisis, wapenwedloop, glasnost, perestrojka, val van de Berlijnse Muur, Oostblok, Reagan, Gorbatsjov, Verenigde Naties, Veiligheidsraad.
30 Wederopbouw en toenemende pluriformiteit
Na deze les kunnen de studenten:
- de economische en sociaal-culturele veranderingen en de toenemende pluriformiteit vanaf de jaren ’60 in Nederland beschrijven;
- toelichten dat processen als ademhaling, transport, stofwisseling en uitscheiding met elkaar samenhangen en nodig zijn voor het in leven blijven van planten, dieren en de mens;
- uitleggen hoe de bloedsomloop werkt;
- bij de bloedsomloop betrokken organen benoemen en de functie en werking toelichten.
- functies en onderdelen van het zenuwstelsel benoemen en de werking toelichten.
Kernbegrippen: centrale zenuwstelsel, zenuwcellen, zenuwen, impulsen, grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam, gevoelszenuwen, bewegingszenuwen, reflex.
13 Zintuigen
Na deze les kunnen de studenten:
- de functies van de zintuigen benoemen en de werking van de verschillende zintuigen beschrijven;
- de rol van zintuigen bij dieren en de mens uitleggen in relatie tot hun gedrag.
- een verband leggen tussen gedrag van organismen om zich te voeden, (voort) te bewegen, voort te planten, te verdedigen en te beschermen enerzijds en de rol van hun omgeving daarin anderzijds;
- verschillende vormen van adaptatie beschrijven de functie ervan uitleggen;
- uitleggen hoe het menselijk lichaam reageert op lichaamsvreemde stoffen en welke organen daarbij een rol spelen.
- beschrijven dat een ecosysteem het geheel is van biotische factoren (organismen) en a-biotische factoren (omgeving) die in wisselwerking zijn.
- uitleggen dat een ecosysteem in stand wordt gehouden door de interacties van planten, dieren en de mens met elkaar en hun omgeving en dat hierdoor een dynamisch evenwicht ontstaat.
- enkele lichtbronnen noemen en de voortplanting en eigenschappen van licht beschrijven;
- van een voorwerp dat vóór een vlakke spiegel staat, met een constructietekening uitleggen waar zich het spiegelbeeld bevindt;
- uitleggen dat zichtbaar licht samengesteld is uit primaire licht kleuren (rood, groen en blauw);
- beschrijven dat verschillende lichtkleuren zijn samengesteld uit combinaties van primaire lichtkleuren;
- beschrijven dat voorwerpen bepaalde kleuren licht absorberen dan wel reflecteren en dat op basis daarvan de waargenomen kleuren van een voorwerp verklaard kunnen worden.
- soorten krachten herkennen in verschillende situaties;
- krachten tekenen die werken op een voorwerp, de resulterende kracht herkennen en contactkrachten en krachten die op afstand werken onderscheiden;
- de druk van een voorwerp berekenen als een kracht per oppervlakte-eenheid;
- verklaren dat wanneer een voorwerp in rust is of met een constante snelheid beweegt, de krachten op het voorwerp elkaar in evenwicht houden (de resulterende kracht is gelijk aan nul);
- uitleggen dat het versnellen of vertragen en/of van richting veranderen van een voorwerp veroorzaakt wordt door een werkende (resulterende) kracht;
- zinken, zweven en drijven van voorwerpen in vloeistoffen met verschillende dichtheid verklaren als een resulterende kracht van zwaartekracht en opwaartse kracht;
- uitleggen dat bewegingen en krachten overgebracht kunnen worden door middel van (tand)wielen, hefbomen en katrollen en dat daarbij krachten worden vergroot, verkleind of van richting worden veranderd en bewegingen worden versneld, vertraagd of van richting worden veranderd.
- een elektrische huisinstallatie met een kWh-meter en aangesloten apparaten beschrijven en het energieverbruik berekenen op basis van vermogen van apparaten;
- weersverschijnselen beschrijven en meetinstrumenten en meetgegevens gebruiken;