-
1
LEHEN URTEAK
Piarres Lafitte 1901ean sortu zenLuhuson. Iduri luke besteak
ezbezelakoa izateko programatua zela.Aitatxi kaskoina zuen eta
mugazaina,aitak ere ofizio bera zeukan. Euskalmundutik urrun
izateko behar bainogehiago... nahiz ikusi ditugunmugazain eta
mugazain-semeak izenbat egiten euskal literaturan, hala
nolaElizanburu edo Zaldubi.
Ama etikarekin edo biriketatik eriizanez, sortu eta
biharamunean,Senperera igorri zuten Piarres,Elixabet Irigoien
andereari ematenziotela amañotan. Hiru urtetanUztaritzera joan zen
aiton-amonengana, bost urtetan itzultzekobere aitamen etxera,
Urruñaraizendatuak izanak zirelarik artehorretan.
Aita eta ama, biak hil zitzaizkionhilabete bat barne, zortzi
urtezituelarik. Bizpahiru urte bizi izan
AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
Piarres Lafitte (1901-l 983).
daiteke bere aitamekin. Piarres osokiumexurtx gelditu zeia,
bakan ikustendena. Ithorrotzen zeukan osababatengana igorri zuten.
Euskaraz ezzekien biarnes batekin ezkondua zenamaren anaia hori.
Etxean ez zuenbiarnesera baizik entzunen, eskolanfrantsesa eta
zekien euskaraarroztuko zitzaion, biarnesera ikastenzuela.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
2
Salaberria,
Laffitteren
Luhusoko
etxea.
Ez zen sainduenetarik. Ostiraletan,xuriketak eginik, paketaño
bateanekartzen zizkioten ongi plegatu etalisaturik. Atorra eta
gaitzen erdianzeuden asteko egunkariak, kazeta batirakurtzea
gain-gainetik debekatuazeiarik.
1919an, gerla ondoko lehenhauteskundeak izan baitziren,
LeCourrier astekarian, dena gatz etabiper, kontatu zuen nola iragan
zenUztaritzen Garat gorriaren mitina.Frantsesez. Artikulua gustatu
zitzaionzuzendariari, eta honek eskaturiksegitu zuen artikuluak
idazten...izenpetu gabe -apezgaiek kazetakirakurtzeko eskubiderik
ez, eta aregutxiago kazetetan idaztekoa-.
APEZGAI BEREZIA
Eta hona non apez egiteko gogoasortu zitzaion. Gauza arraroa hau
ere,Martzial Dassance apezak ez zuenhorrelakorik nahi: Piarres ez
omen zenaski zintzoa, osagarri txarra zeukan....baina Belokeko
apaizgaitegira joatealortu zuen halere.
Etxe handi hura ez zen berotuaneguan. Piarres ahula osagarri
aldetik.Canton irakaslearen bulegokosutondoan egoten zen, besteak
gelahandian bilduak zirelarik ikasketa etaariketa egiteko. Bere
lanak bururatueta eleberriak ematen zizkionirakurtzera. Sua eta
eleberriak, besteikasleek ez zituzten bi gozotasun.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
3
Ate horretarik sartu eta badakigunola menperatu zuen gure
mintzairaPiarresek. Joskerarekin izan zituenarazorik handienak, ez
baitzen gaurbezalako gramatikarik garai haietan.Irakurtzen zituen
Eskualdunaastekaria, Euskal Esnalea, RIEV,Euskal Erriaren Alde...
Hasi zenEskualduna astekarian idazten, eta1924an, Apeztegi apezak
hartu zuenGure Herria hilabetekari kulturalarenlankide.
Dassance apezarekin.
PIARRES EUSKALDUNDU
Seminarioko jangela handian egitenziren prediku edo
sermoi-ariketak, batfrantsesez, bestea euskara edobiarneseraz.
Bigarrena biarneserazegiteko xedea zuen Piarresek. Geroapezpiku
izan behar zuen Saint Pierreirakasleak bildu zuen euskaraz
egiteraeta horretarako euskara ikastera.Zortzi urtetan zekien
euskara huraosoki arroztua zuen. Jan PiarreArbelbideren Erlisonea
eman zionirakurtzera lehen batean, euskaraikasteko. Ez zen oraino
asmatuaAssimil metodoa! Baina ez da nahiabezalako metodorik.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
4
1914-1918ko gerlatik sartu apezgaielemenia lasterrago apezteko
hiruurtez eragin zizkioten lau urtez egitenohi ziren ikasketak.
Piarres haienartean sartu zen. Osagarria ez onaizanez, batere ez
zuen soldadugorikegin. Hona non, apez ordenatuaizateko prest zen 22
urtetan, zinezgazteegi, 24 urte behar zirelarik legez.Elizako
kolegio zenbaitetara igortzenahaiko zuten begirale, baina hain
zuengazte markatzen non, apezpikuabeldur izan baitzen ez zuela
larderiatik
aski izanen. Seminarioan gelditu zenliburutegiko gakoarekin,
gela horretansartzeaz beste lanik gabe. Hor zireneuskarazko liburu
guztiak irakurrizituen bere euskara hobetuz zihoala.Mintza-praktika
Arnegin egiten zuenoporretan, Ithorrotzeko erretorea haratizendatua
izana eta bera ere haratjoaten baitzen.
Ezkontza bate
an bere osab
a eta izebarek
in.
Ikasketak egin zituen Belokeko fraile etxea.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
5
TOLOSAKO BAZTERAUZOALDEAN
Apeztu eta Okzitaniako Tolosaraigorri zuten ikasketak
segitzeraunibertsitatean. Saint Pierrek abilkikontseilaturik
filosofía utzi zuenfilologiari lotzeko, euskararentzatbaliagarriago
izanen zeiako. Bainaapeza zen eta apez-lana ere egin nahizuen.
Tolosako apezpikuak igorrizuen, ala Eliza, ala administrazioaldetik
larre gorria zen auzoaldebatera. Hango sortze eta ezkontzenberririk
ez zekiten, ez herriko etxeko,ez Elizako erregistroek.
Igandeetan karrikako hizkuntzanegiten zien predikua elizan
agertzenziren bakarrei. Besteak, etxez etxeibiliz ikusi zituen.
Behin bainogehiagotan kontatu du nola ezkontza
eta bataio, sukaldeetan egin zituen,udaletxe gorriko idazkari
bat lekukoElizarentzat, bera lekukoudaletxekoarentzat -biak egin
beharbaitira Frantzian-. Ekumenismoapraktikan eman zuen beste
nonahiaipatua izan aitzin! Apezpikuak ezzion ez baimenik, ez eta
debekurikeman. Ofizialki ezer ez zekien.
Haurrek ez baitzuten hurbiltzekorikere behar zen kaloriarik
jaten, "Soupepopulaire" deitu bazkaritxoak antolatuzituen
haientzat. Sindikatua eremuntatu zuen, CFTC katolikoa, bainaPiarres
handik joan zelarik, taldearenburua CGT komunistera pasatu zen.
Seminario handiko apezgaiak: Lafitteazken lerroan dago,
eskuinetik lehena
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
6
Tolosan gorriekin egin esperientziahori baliatu zitzaion
Uztaritzen, hor erebaitziren gorriak, hauek amerikanoakegia erran
eta ez behartsuak.l9O5ean, Estatuak beretu zituelarikelizak eta
Elizaren ontasunak,Milafranga-ko eliza armadari
idekirik,eskumikatua izana zen gizon bat hil
zorian zen; ikustera etorri zitzaion jaunerretorea fueratu zuen.
Lafitteren bilajoan ziren. Ez zuen bakarrik gizon horiurrikitzera
ekarri, baina, gelan zegoengorrieria guzia belaunikaraztea
lortuzuen Gure aita eta Agur Maria denekerraten zituztela.
Tolosan zelarik ikasketak egiten.
Lafitte apez gaztea zutik.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
7
UZTARITZEKO SEMINARIOAN
Baina apaizgaitegian zuen berezinezko lana, irakasle-lana.
Horegonen da 1930etik 1986ra arte.Latina, grekera, alemaniera,
literaturafrantsesa eta euskara irakatsiko ditu.Baita, katixima edo
dotrina ere. Gazteainitz beregana zetorren konfesatzera.
Euskarari eman zizkion orengehienak. Gero Landesetako
apezpikuizan behar zuen Mathieu baitzenetxearen zuzendari, armairu
bat emanzion laurogei bat liburu barnean:euskal "liburutegia"!
Dirua eskatu zionliburutegi horri ikastetxe bati doakionneurria
emateko. Mathieuk erran zionez zeia dirua horretan
xahutzekoohiturarik. 2.000 libera eman zizkionhalere bere
sakelatik, lehen eta azkenlaguntza. Ez zen guti garai haietan.
Gure apez, irakasle sindikalista,brokantore lanetan hasi zen.
Apez,mediku, abokatu, notario edo bestejauntxo bat hiltzen zena
nonbait?
Berehala han zen eta harenliburutegia erostea proposatzen
zuen500 liberetan. Familiak ez baitzuenliburuen axoia izpirik
gehienetan,berehala ematen zioten, afera onaegina zuelako
segurtamenarekin.
Frantsesezko liburuak berehalasaltzen zituen. Euskarazkoak,
delakoarmairuan sartzen eta bat edo bestedoblean baldin bazuen,
bestenorbaitekin trukatzen. Baionako liburuzahar saltzaileekin
harremanetan zen,bai eta Bordele, Paris edoTolosakoekin. Euskarazko
liburuakbazituzten pundutik abisatzen zuten.Gertatu zaio 2.000
libera pagatzeahamabi orrialdeko liburu bat, osoarraroa, Fr.
Schoeeli alemanarenliburu bat.
Uztaritzeko herria eta seminarioa.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
8
Mathieuk eman 2.000 liberek umeakegin zituzten: milioiak balio
zuenliburutegi bat muntatu zuen. Etadenak irakurtzen zituen.
Bazuenjadanik zerbait irakurririk ereseminarioan pasatu azken
urtean etairakurgai horien emaitzak izan dirabere lehen
liburuak.
Euskaldunen loretegia, 1931 n,euskal idazle bakoitzaren
testubatekin. Herriaren inkulturaren lekukolotsagarri, batere ez
zen saldu.
Lhanderen hiztegia gero. Euskara-frantses hiztegia hasi zuen
Lhandejesuitak 1926an, baina Pariseraizendatu zuten. Tolosan
ezagutuazuen Lafitteri eman zizkion bere fitxak
eta honek hartu zuen segida Aranartkalonjearekin 1938an
bururatzekolana. Nonbaiteko gizonarenapaltasuna, ez du bere
izenikagertzen ere azalean, Lhandenarenondoan, liburuaren %80 berak
eginaduelarik.
1941ean Kantuz atera zuen, 120kanturen testuak, gerla ondoan
berrizplazaratuko zuena kantu bakoitzarenmusikarekin. Gero honen
segida,Errepikan, musikarik gabe eta azkenikKantu kanta, kantore,
370 kanturekin.Ez da hain gaizki ezkila arraildu batekbezain boz
ederra zuen batentzat.
Le C
arril
lon
des
Jeun
esal
dizk
aria
.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
9
Gramatikari lotu zitzaion gero.Hamabi urtez lan egin ondoren,
500orrialdeko "laburpen" bat plazaratuzuen 1944an. Nork erosiko
zuen2.000 orrialdeko liburu lodi bat aterabalu? 300 bat saltzea
pentsatu zueneta 1.200 lagunek dirua eman zutenliburua inprimatu
aitzin... Bordeleninprimatua izan zen, nehor ez zelakotzhorrelako
lan bat egiteko gaihurbilago.
Kazetaritza munduan du lanikhandiena egin, jitea eta
gustuabaitzituen horretarako. Ikusi dugu nolaidatzi zuen bere lehen
artikulua boz-kanpaina baten karietara, frantsesez.
Euskaraz, bertsuak agertu zituenlehenik Euskalduna astekarian
etagero artikulu zerrenda luze batebanjelioaz. 1923an hasi zen
GureHerrian artikuluak idazten: lehenak1923an, lehen bi sariak
irabazibaitzituen Euskaltzaleen Biltzarrakantolatu sariketan urte
hartan. Ordukoeuskaltzaleen faroa zen aldizkarikultural honen
idazkari nagusi izanenzen, Mathieuk hartu zuelarikzuzendaritza
1928an.
Berak sortuko zituen Aintzina etaHerria-n da gehienik agertu
kazetari,baina geroxago aipatuko ditugu bialdizkari hauek.
Menditarrak taldearekin.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
10
KEZKA SOZIALAK
Tolosan arazo sozialez kezkaturikibilia eta sail bereari
jarraiki zitzaionhemen. Baionako familia handietakosehiez edo
neskamez arduratu zenapez gazte zelarik Baruch deituandere batekin.
Bordelen inprimatu LeCarillon des Jeunes hilabetekariaematen zieten
formatzeko. Zenbakibakoitzean idazten zuen artikuiu bat,Pierrette
Labbé-k izenpetua -Pierrette,Piarres bere izena emazteari
egokitua;Labbé, erran nahi baita apeza-.Izigarriko arrakasta izan
zuten artikuluhoriek.
Uztaritzen berean ere lan egin zuenmundu sozialean.
Parrokiakogaztetxean, "patronage" delakoan hasizen, gazteak
biltzen, bereziki gogoeta-bilkurak egiteko. Bazterrak mindukoziren
laster. Parrokiako gela utzirik,beren bilgia sortu zuten. Eta hona
nonmintzaldi bat egiten dutenigandearekin bezperak ari
zirelarikelizan.
Lhan
dere
n hi
zteg
ia.
Aintzina
gazteen aldizkaria.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
11
1963an Lafitteren adiskide zenbaitekapezpikuari galdetu
ziotelarikseminarioko lanaren parte bat kenduziezaion, denbora
gehiago izan zezaneuskara eta Herria-rentzat,apezpikutegira deitu
zuen:
-Akitua zara jaun kalonjea. HiriartUrruty apezak hartuko du
kazetakozuzendaritza. Horrela pausatzenahaiko zara.
-Jaun apezpikua, akitua naizelaiduritzen bazaizu, lan hori
uztea
eskatzen ahal didazu apezpiku gisa.Obedituko zaitut. Aldiz,
zuzendariberriaren izendatzea ez da zure esku,astekaria ez baita
apezpikutegiarena,baina elkarte batena, Elkarte horrenburu bainaiz,
proposatzen ahal diotHiriart Urruty har dezanerredakzioaren buru
bezala.
Vincent apezpikua izendatua izanzeiarik Gouyon ordaintzeko, hau
erenorbaitek eskolatua zuen hona etorriaitzin, baizik eta Piarres,
diozesakoapez abertzale errebelatuekin zebilela.
St.Pierr
e apez
pikuak h
irugarre
na
eskuine
tik. Laf
fitte big
arren le
rroan
eskuine
tik bigar
rena.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
12
AINTZINA
Baina itzul gaitezen Uztaritzekoapez gaztera. Seminarioko
gaztebatzuekin Menditarrak elkartea sortuzuen, hegoaldeko
Mendigoizaleakgogoan, euskal eskautak egitekoxedearekin. Geroxago
Begiraleak,nesken adarrean, lagundu zituenDonibane Lohizunen
Arramendi etaJauregiberri andereak. Beti izan dufeminismo-aire bat
eta ordutik,emazteen bozkatzeko eskubidearenalde zen: 1945ean
baizik ez diebozkatzeko eskubidea eman DeGaule-k Frantziako
emazteei.
Gazte horietarik andana batekinsortu zuen
Euskalherrizaleakmugimendua, mugimendu abertzalebaten lehen
urratsak iparraldean.Programa bat idatzi zien euskaraz
etafrantsesez Euskal Herriaren aldeliburutxoan.
Aintzina hilabetekaria sortu zuen1934an gazte horien
gogoakformatzeko, bai euskaldun, bai sozialaldetik. Euskalduna
astekarian ezzuen bere burua libre sentitzen, bereazeukan kazeta
batean, aldiz, bai.
Eus
kal g
ram
atik
a.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
13
Elebiduna zen, euskara gibelkahasia baitzen ordukotzat
ikaslegazteetan. 2.000 aletan atera zuen. 32zenbaki agertu ziren,
sei hilabetepasatu zirelarik 31 eta 32garrenzenbakien artean.
Espainiako gerlazen, beste egitekorik izan zuenLafittek eta orduko
hemengo giroan ezzen gehiago posible Aintzina-renideiak zabaltzea.
Hemengo zuriamorratuei ezin ulertua zitzaien etaezin onetsia,
hegoaldekoek bat eginzezaten gorriekin, Franco
katolikoarenkontra.
Lanak izan zituen Lafittek, apez etaabertzale izanez, bere
xiloaatzematen.
Hona zer irakur daitekeen lehenikAintzina aldizkarian:
"Biibaon berean, zer nahi obra
eraiki dute Eskualdun langileen
onetan: langile etxe, langabeen
aterbe, diruzaintze, eritegi,
xahartegi ... hots! laguntza gaitzak...
Gure zorionak gure hango anaieri.
Bide ona erakusten daukute."
Eskuinetik hirugarrena Lafitte, erdian
Otsobi-Moulier eta laugarrena
eskuinetik Dassance.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
14
Abertzaleen xuritzeko beharrasentitu zuen halere zenbait
hilabeteberantago:
"Mendiz bestaldeko eskualdun
suharrek ez dute segur 'Frente
Popular' delakoarekin deus
ikustekorik, Halere, badakite hartaz
baliatzen: eta menturaz, ezkertiarren
ganik eskubide gehiago izanen dute,
eskuindiarren ganik bilduko
zuten baino."
Azkenean mugak argi eman zituen.Hona zer irakur daitekeen
Aintzinahilabetekarian:
"Politikaz den bezenbatean,
gauden nor gure alde: antola ditela
ahal duten bezela Espainiarekin; gu,
Frantziarekin antolatuko gira (... ) Ez
ditake Eskualherriaren salbatzeko
ere Espainia komunixten eskutan
ezar. "
Frantziako hauteskundeen karietarabere adiskideak gomitatu
zituenYbarnegaray bere etsai amorratuarenalde bozkatzera, gorrien
kontra, nahizgorriek ez zuten irabazteko xantza-izpirik hemen.
Uztaritzeko ikasle-taldeak.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
15
GERLA ZIBILA
Buru-beharri sartu zen hegoaldekohaur iheslarien zerbitzuko.
Hirurehunbat sartu ziren Hendaiako geltokian.Errusiara eraman nahi
ziztuzten,"komunisten parabisura". Uhartenbildu ziren
Ybarnegarayren jauregian,Dassance, Jauregiberry, Oxobi apezaeta
beste zenbait. Apezpikuarenbaimena bazuten. Lafitteren gaineman
zuten herriari dei bat idazteahaur horien alde.
Biharamunean apezpikutegira joanzen bere deia izenpetu zezan
Houbaut-ek. Hona non apezpikuakgibelera egiten duen, baizik eta
"haurgorrien" alde mintzatzea, ikaragarrikohutsa litekeela
Elizarentzat. BellevueDonibane-Lohizuneko erretoreakeskolatua zuen
eta hau, Donostianzegoen Harriet medikuak. Haurrak ezzirela ez
gorriak ez urdinak ohartarazizuen Lafittek. Apezpikua ez zen
berehartarik kantitu. Baina Elizak beharbaititu ttanttoak tiratu
denetarik,Lafitteren gain eman zuen haur horienardura. Elizaren
izenean.
Kantuz
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
16
Uharten ere haizea itzulia zen.Bezperan baia emana eta
diputatuakez zuen deia izenpetu nahi. Artehorretan izana zuen Mola
jeneralareneskaintza: dirua behar zuen eta % 17ko interesa
eskaintzen, bihilabetetarik! Ez baita horrelako
haureuskaldunik.
Geroxeago apezpikuak izenpetukozuen dei bat iheslarien alde
baina ezhemengo diputatuek.
Lafitte bera lotu zitzaion lanari.Haurrak aterbetu zituen
Armendaritze,Jatsu, Arrosa eta Atarratzen, baitaDonibaneko
gazteluan ere, hautetsibakar batzuen laguntzarekin; halanola,
Donibane Garaziko Haranburueta Atarratzeko Jauregi, biak
gorriak,eta IIharreborde Armendaritzekoa,hau xuria, bainan Txilen
egona etaabertzaleak han ezagutuak zituena.Bostehun haur egon ziren
BeheNafarroako hiri nagusiko gazteluanberean.
Kantu, kanta, kantore.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
17
Garat seminarioko zuzendariakerreztasun guziak eman zizkion
lanhori egiteko, kurtsoak beste irakasleekhartzen zituztela beren
gain. Berrikiarte zuzendari izana zuten MathieuHazpandarra Akizeko
apezpizkuizendatua izana zen eta euskaldunenaldeko elkarte
internazionalarensortzaileetarik zen. Manuel lntxaustikgarai
haietako 60 milioi libera emanzizkion gastuak pagatzeko.
Eihalarren zeiarik bere Menditarraktaldearekin, intxauspe
bankeroa etorrizitzaion, ararteko lan bat egin zezaneskatuz: Molak
"concierto economico"-ak begiratzea eskaintzen zueneuskaldunak
harekin jartzen baziren.Donostiara joan zen.
Gipuzkoarrakonartzekotan ziren. Bizkaitarrek erranzuten: "Mola
horretan baldin bada, ezda gora! Berrikitan gutiagorentzat ezaeman
digu". Eza izan zen.
Garai haietako giroaren bestelekukotasun bat. Kanbon, bildu
zirenalde batetik frankistak Oviedokoapezpikuarekin;
bestetikantifrankistak, baita Lafitte etaDassance Uztaritzeko
auzapeza ere.Donostia gorrien eskutan zen etaYagüe jenerala
hurbiltzen ari. Delakoapezpikuak erran zuen gorriak utzibehar
zirela hiriaren erretzera. Etamonjak biolatzen bazituzten,
hobe!Mundu guziak jakinen zuen nolakoakziren. "Apezpikua baita hori
?" galdetuzuen Dassance-k, frankista zelarik.
Lafitte soidadu.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
18
ALEMANEN DENBORAN
Espainiako komunista-multzoarenbeldurra izan zuten haiek
berek,Frantzia Alemaniaren kontra gerlansartzearekin ez zuten
dudarik izan.Errusia komunistarekin eskuz eskuaritzeko. Lafitte ere
sartu zen borrokahorretan. Lehenik soldadu izan zenzenbait
hilabetez.
Alemanek Frantzia garaitu zutelarik,Uztaritzeko seminariora
itzuli zen."Réseau Dominique-Base Espagne-DGER" deitu
erresistentzia sareansartu zen, Lacroix izengoitiarekin.
iparAfrikan zegoen Giraud jeneralariigortzen zizkion hemengo
alemanenberriak: zer harma zeukaten, nonzeuden eta beste. Jakes
Mestelanlehenago Aintzina-ko militantea izanaere sare berean
baitzen, behin 49txirrindula ebatsi zizkien alemaneiAhurtiko
baserri batetarik sareko beste kide batzuekin.
Gerla bururatu eta sasi gudariguziak nasaiki medelastatuak
izanbaitziren, Lafitte ez zen agedu "zergerta ere"; komunistek
boterea
hartuko zutelako beldur handia bazeneta haien kontra aritzeko
prest izanenzela sarea erran zien bere adiskideei,hala beharrean.
Komunisten beldurraberriz ere. Zaku berean sartzen zituenfaxixtak
eta komunistak.
Gerla denboran Aintzina aldizkariakizan zuen aro berri bat,
politika-kazetakultur hilabetekari bilakaturik, ez zuelaartikulurik
idatziko alemanak hemenzireno erran zien gazteei. Nahiz,1943ra arte
Eskualduna astekarianikusten den bere sinadura, Pétain-enganik
zerbait esperantza zuenoiparraldearentzat, orduan aipu
zenFrantziaren eskualdekatzearekin.
Erresistentziako dokumentu bat.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
19
HERRIA
Erresistentzian ibilia izatea baliatukozitzaion gerla
bururatzearekin. XalbatArotzarena Eskualduna astekariarenburuak
alemanen hautua egina zuen,beti komunisten beldurrez.
Hitler-enmintzaldi osoak agertu zitueneuskaraz. "Arrotzarena"
esaten ziotenkazetari. Alemanak joatearekin, ixildu
behar izan zuen. Saltzeak azkarkiapaldu ziren 8.000 aletarik
1.200etara
Saint Pierre apezpikuaren etxeanegin zen bilera beste astekari
batsortzeari buruz. Burua xut ibil zitekeennorbait baitezpadakoa
zen, errotikeuskalduna gainera. Xori arraroa!Lafitte baizik ez
zuten ikusten. Ezzuten batere gustukoa, bainan zeregin? Ez zen
besterik eta deitu zuten.
Her
riaal
dizk
aria
ren
lehe
n ze
nbak
ia.
Ehorz
keteta
n Hazp
arnen:
Lafitte
lehena
da.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
20
Telesforo de Monzon eta Manu de laSotak 20 liberako bedera eman
ziotenhilabete oroz. Zerbitzarik 1.000 libera.Beste nehork deus ez.
Hainbesterainonon, kazetaren jabe gelditu baitzen.Ez zitzaion
dolutu.
Lehenago aipatu bilkuratik zenbaithilabeteren buruan, bila
etorrizitzaizkiotenek ikusi zuten kazetamartxan zeia, bainan ez
haiek nahikozuketen bidetik. Berriz elkarretaratuziren eta erabaki
beste zuzendaribaten hartzea. Batek denak salatuzizkion Lafitteri.
Honek denak gomitatuzituen bilkura batera, berenarranguren berri
emateko. Uste izsanzuten Lafittek demisionatzea erabakiazuela. Ez
zen horretarik ari! Bilkuraaitzin Baionako Komertzio Ganberanpasatu
zen. Ordu arte ez baitzenpaper ofizial bihirik egina
izankazetarentzat, bere izenean deklaratuzuen eta kazetaren jabe
bakar gelditu.Dirua ere ez ote zuen gehiena berakemana?
Bildu ziren gero beraz:
- Iduriz Herria ez da zuen gustukoa.Gauzak pikoan eman behar
dituguegun. Kazeta sortu delarik laguntza-hitz eman didazue baina
dirurik ezduzue atera zuen sakelatik. Paperaknihaurek egin ditut
eta bakarrik utzi
nauzue izenpetzeko, heldu baitalegez, jabea, ni naizela. Ez
zaituztetkanpo eman nahi, ez baitezaketbakarrik egin kazeta bat.
Hona zeindiren laguntza ekartzeko prest direnadiskideen izenak.
Zuen laguntza eregogotik hartuko dut. Eman zuenizenak beste lagunen
ondotik, zuekere lagundu nahi baldin banauzue.
Papera mahain gainean pausatuzuen.
Harrituta gelditu ziren. AndreinHazparneko auzapeza joan
zen.Besteek beren izena eman zutenhalere. Salbu batek. Hau
Idiederapeza zen. Joan-jinka ari zen karrikan,noiz etorriko
zitzaizkion bila: hurahautatuta zuten Lafitteren
karguahartzeko.
Jauregiberry anderearekin.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
21
ALGERIAK O GERLA
Algeriako gerla-denboran izan zengorenean Herria, soldadu
guzieiigortzen baitzioten. 8.500 ale saltzenziren. Aste oroz
baitzen erdarazkoartikulu bat, delako artikulu horiAlgeriaz izan
zen behin, eta ez arrasfrantsesen aldekoa, Salatari bat izanzen eta
Baionako parakaidistekerabaki zuten kazetara etorriko zirelaale
guziak bahitzekoa. Narbaitzkalonjea jakinean izanik, Lafitteabisatu
zuen. Honek, gauez gau,kantu bat eman artikuluaren tokian.
Kazeta inprimategitik atera orduko,jeneral bat sartu zitzaion
bulegoan ea
kazeta hor zuen. Ale bat eman zion.Hartu lehen orrialdea, hartu
bigarrena,hirugarrena, laugarrena, so egingainbehera, behetik gora,
eskuinetikezkerrera, ezkerretik eskuinera, azkenorrialdetik
lehenera, itzuli gibelka,behar ez zen deus ez zen ageri.
Gurejenerala umil-umila itzuli zen berekasernara, zer gertatu zen
behin ereulertu gabe.
Pabeko prefeta aldatua izanik,Herria-k agertu zuen artikulu bat,
ezbaitezpada konplimenduz betea jaunhorrentzat. Zenbait hilabete
lehenagoetorria zen Vincent apezpiku berriakdeitu zuen Lafitte:
Apezgoaren 50 urteak ospatzen Theas
Lurdako apezpikuarekin.
Hondet Belok
eko abadeare
kin.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
22
-Prefetak gutun bat igorri dit-.Irakurtu zion eta galdetu
zerpentsatzen zuen.
-Jaun apezpikua, ikusten dutapezpikua berria izanagatik,
bidezaharretan gabiltzala. Prefetak beremeneko norbait bezala zauka
eta lantzarra zuri eginarazi nahi dizu.
Baina, Algeria frantsesarenaldekoekin gaitzeko kanpaina eginzuen
Ybarnegarayk Herria-ren kontra.Harpidedunak erdiratu
zitzaizkion.
Eliza eta fedearen zerbitzukozeukan kazeta hori: "Apez
gisa,kazetaren medioz ez genuenaparrokian baino jende
gehiagohunkitzen?" erranen du berak.Euskara eta
abertzaletasunarengainetik ematen zuen bere fedea.
Euskarari buruz ere arrazoinamendubera egiten zuen:
"Idazlari kondu, ez genuena
irakurle gehiago liburuen medioz
baino? Euskalzale kondu, ez ote
zen euskararen zaintzeko eta
aberasteko lana hurri eta jarraiki
bat? Urte haste guziez, galtzerat ari
ziren hitz edo joskera molde
batzuen zerrenda bat finkatzen nuen
eta gero, astez aste, noiz artikulu
batean, noiz berrixketan, noiz irri
solasetan, alegia deus ez, sakatzen
nituen. Ondoko egunetan,
atseginekin ohartzen nintzen gure
lankide batek edo bertzeak beretzen
zituela."
Herria beti bizi da 53 urteren buruaneta 4.000 ale saltzen ditu
iparraldettiki honetan.
Sarako liburu- azokan
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
23
EUSKALTZAINABa ote zen abertzalea? Horra
eztabaida! Abertzalea zeia, bai.Aintzina hor zela lekuko
Eskualherrizaleakmugimenduarekin. Hegoaldekohaurrak lagundu
zituela, Hegoaldekoapezen adiskide mina zeia. Euskaraharek bezala
zerbitzatu duen bat ezote da abertzalea?
Ezetz! Aintzina, erregionalista baizikez zela. Aintzina kazetan
agertu lerrobatzuk ez direla nihondik ere abertzalebatek idatziak
izaten ahal. Euskarazerbitzatu duela, Elizaren onetan zeiaikusten
zuelako eta besterik ez.
Bakoitzak epai dezala nahi duenbezala. Euskararen munduan,
denekonartzen dute egin duen lana.Mintzaldi, hiztegi, gramatika,
kazeta,eskuin eta ezker, frantsesez alaeuskaraz agertu dituen
artikuluak,kantu eta antzerki guziak bestalde:bazen hor berean
behar bainogehiago euskaltzain bat egiteko.1949an sartuko da
euskaltzain osoGeorges Lacombe bere adiskideminaren ordez.
Euskara batuaren borroka osoki biziizan baitu, alde agertu zen.
Osokihegoaldekoa zen euskara batu batonartuko zuen, garai
haietan
dakizkizuen kalapitak sortu zituen "h"hura gabe. lparraldean
galdutzatzeukala euskara erran zuenArantzazuko biltzar famatu
hartan.Baina bere lanek erakusten dute ezzuela hurbiltzekorik ere
uko egina!Gauza segurra, ez zuen uste oraikomailara igoko zenik
euskara,unibersitate-mailara arte, haindenbora laburrik barne.
Mitxelena eta Villasanterekin lanegin du gramatika-batzordean
etaLafittek erranak bazuen pisueztabaidetan, gai horretan
zinezjakintsua baitzen. Bazuen pisu,
Euskal Herriko Unibertsitateko Doctor
Honoris Causa izendatzean.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E
-
ATZERA© Hizkuntza Politikarako Sailordetza
24
halaber, iparraldeko euskaltzain berribat hartu behar zenean:
hala nola,Mirande bazterrarazi zuen, ateoa,arrazista eta nazia
zelakotz. Lafitte,Mitxeiena eta Villasanteren batasunarizor diogu
neurri handi batean euskarabatua. Estrategia aldetik;
Lafittekiparraldean hautatuak alde batetik,Mitxelena eta
VillasanterenakHegoaldean, bestetik. Horrelabatuaren aldeko
euskaltzainekgehiengoa bazuten erabakiak hartzekoorenean. Gehiengoa
bat behar baituteerabaki hoberenek ere onartuakizateko.
Besteekin ere harreman onak zituenLafittek, hala nola laguntza
handiaekarri dion Lino Akesolori -Diccionariode autoridades obran-,
baita XantiOnaindiari ere. Mila Euskal Olerki Ederliburuan, erran
daiteke, iparraldeko
olerkien hautua Lafittek egina dela.Zaitegirekin ere ongi
konpontzen zeneta behin baino gehiagotan idatzi duEuzko-Gogoan.
Centre National de la RechercheScientifique erakundeak langile
bezalahartu zuen 1968an. 1982an EuskalHerriko Unibersitateak
"doctor honoriscausa" egin zuen.
Hil arte izan du bere tokia, beraksortua zuen astekari horretan.
Herriada ainitzen ustez, egin dituen languzietan baliosena
iparraldearentzat.
Piarres Lafitteren bizia bi hitzezlaburtzeko erran dezakegu,
osokieuskara eta Euskal Herriarenzerbitzuko izan dela, bainan
orainogehiago Eliza eta fedearen.
Bere buleg
oan.
/cgi-bin/salto.exe?euskara&E