SIDA Sindromi I imunodeficences se fituar(AIDS) eshte pergjigja perfundimtare e nje infeksioni nga nje retrovirus, virusi I imunodeficences humane(hiv). Infeksioni nga hiv eshte nje semundje progresive qe con ne Aids, sic eshte percaktuar nga cdc ne janar 1994: “personat me nje numer te qelizave cd4 me pak se 200(me apo pa simptomat e infeksionit oportun) te cilet jane hiv-pozitive jane diagnostikuar se kane Aids.” Studimet kerkimore ne vitin 1995 kane treguar se hiv fillimisht replikohet me shpejtesi ne ditet e para. Gjysme- jeta e virusit eshte 2 dite, pothuajse me qarkullim te plote 14 dite. Per me teper, pergjigja e sistemit imun eshte progresive pergjate gjithe dekursit te zhvillimit te hiv. Te dhenat tregojne qe pergjigja e sistemit imune eshte shume I domosdosheme ne kufizimin e replikimit dhe te shkalles se progresionit te semundjes. Kontrolli I replikimit te virusit per te ulur lodin viral eshte qellimi kryesor I trajtimit. Personat me hiv/aids jane gjetur kryesisht ne pese kategori te pergjithshme: 1- personat homoseksuale dhe/ose biseksuale 2- perdoruesit e droges intravenoze 3- marresit e gjakut te infektuar apo produkteve te gjakut 4- partnered heteroseksuale nga nje person te infektuar me hiv 1
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
SIDA
Sindromi I imunodeficences se fituar(AIDS) eshte pergjigja perfundimtare e nje
infeksioni nga nje retrovirus, virusi I imunodeficences humane(hiv). Infeksioni nga hiv
eshte nje semundje progresive qe con ne Aids, sic eshte percaktuar nga cdc ne janar 1994:
“personat me nje numer te qelizave cd4 me pak se 200(me apo pa simptomat e infeksionit
oportun) te cilet jane hiv-pozitive jane diagnostikuar se kane Aids.”
Studimet kerkimore ne vitin 1995 kane treguar se hiv fillimisht replikohet me shpejtesi ne
ditet e para. Gjysme-jeta e virusit eshte 2 dite, pothuajse me qarkullim te plote 14 dite.
Per me teper, pergjigja e sistemit imun eshte progresive pergjate gjithe dekursit te
zhvillimit te hiv. Te dhenat tregojne qe pergjigja e sistemit imune eshte shume I
domosdosheme ne kufizimin e replikimit dhe te shkalles se progresionit te semundjes.
Kontrolli I replikimit te virusit per te ulur lodin viral eshte qellimi kryesor I trajtimit.
Personat me hiv/aids jane gjetur kryesisht ne pese kategori te pergjithshme:
1- personat homoseksuale dhe/ose biseksuale
2- perdoruesit e droges intravenoze
3- marresit e gjakut te infektuar apo produkteve te gjakut
4- partnered heteroseksuale nga nje person te infektuar me hiv
5- dhe femijet e lindur nga nje nene qe e ka infeksionin
Shkalla e infeksionit eshte ne rritje ne femrat e reja dhe ne personat me ngjyre.
VENDOSJA E KUJDESIT
Megjithese shumica e nderhyrjeve jane te pershtatshme per komunitetin, fokusi apo
kujdesi I ketij plani perkujdeses eshte kerkesa acute e te semureve ne spitale.
FAKTORET LIDHES
findi i
jeta/sherbimi
1
kujdesi I zgjeruar
kujdesi
imbalaca e elektroliteve/fluideve
pacientet hiv-pozitiv
psokologjia
aspektet e kujdesit
sepsis/septicemia
mbeshtjetje e plote ushqyese:
parenterale/enterale
ushqyerje e siperme gastrointestinale/ezofageale
asistence(mekanike) ventilatore e hemorragjise
Te dhenat per vleresimin e pacientit
Te dhenat varen nga organet/ indet e perfshira, lodi viral actual, dhe infeksioni specific
opportunist ose kanceri.
AKTIVITETI / PUSHIMI
Mund te raportoje: ulje te tolerances ndaj aktiviteteve normale, progress ne lodhje te
thelle dhe perkeqesim te gjendjes, lodhje, ndryshim te gjendjeve te gjumit,
Mund te shfaqe: dibesi muskulare, humbje e mases muskulare, pergjigje psikologjike
ndaj aktivitetit, psh ndryshim te nivelit te frymemarrjes.
QARKULLIMI
Mund te raportoje: sherim te ngadalte( nese eshte anemic), hemorragji per nje kohe te
gjate me lendime
Mund te shfaqe: takikardi, puls periferik te ulur, zverdhje ose cianoze, vonese ne
mbushjen kapilare.
2
INTEGRITETI I (VETES)
Mund te raportoje: factor stresi lidhur me ndryshimin e stilit te jeteses, humbje psh,
mbeshtetjen e familjes, marredheniet, financat, dhe shqetesimet shpirterore, shqetesimet
per pamjen: alopeci, lezione shperfityruese, humbje ne peshe, shperndarje e alteruar e
indyrnave trupore, dobesim I ekstremiteteve, rrudha ne lekure,
mohim I diagnoses, ndjesite e pafuqise, mungesa e shpreses, pafuqia, ndjenja e fajita,
humbje e kontrollit, depression.
Mund te shfaqe: mohim, ankth, depression, frike, terheqje, sjellje zemerimi, qan, kontakt
I dobet me sy, deshtim per te organizuar takim me persona me simptoma te ngjashme.
ELEMINIMI
Mund te raportoje: veshtiresi dhe dhimbje gjate eleminimit, dhimbje re zorres se trashe,
kruarje e perhershme dhe e vazhdueshme, diarre e shpeshte me ose pa krampe
abdominale, djegie gjate urinimit
Mund te paraqese: eleminim te qullet me mucus ose gjak dhe te shpeshte, diarre te
shpeshte dhe ne sasi te medha, lezione perianale ose abcese, ndryshime ne sasine e
eleminimit urinar, ne ngjyre, incontinence te zorreve.
USHQYERJA / LIKIDET
Mund te raportoje: anoreksi, ndryshime ne shijen e ushqimeve/ intolerance ndaj
ushqimeve, nauze/te vjella, humbje progresieve/e shpejte ne peshe, veshtiresi ne pertypje
dhe gelltitje( gjuhe e lenduar dhe goje e demtuar), disfagi, dhimbje retrosternale,
intolerance ndaj ushqimit psh diarre pas konsumimit te produkteve te qumeshtit, nausea,
ngopje e shpejte.
Mund te paraqese: zhurme te zorreve, distension abdominal( hepatosplenomegali),
humbje ne peshe, ulje e nivelit te yndyrnave subkutane/dobesim I mases muskulare,
trugor I varfer I lekures, lezione ne kavitetin oral, njolla te bardha, diskolorim, humbje e
dhembeve, edeme( e gjeneralizuar, locale).
3
HIGJIENA
Mund te raportoje: paaftesi per te perfunduar ne menyre te pavarur aktivitetet e
perditshme
Mund te paraqese: paraqitje e shprishur, deficit ne disa apo te gjitha kujdeset personale,
aktivitetet e vete-kujdesjes
NEUROSENSIBILITETI
Mund te raportoje: marrje mendesh, dhimbje koke, qafe e ngrire, ndryshime te gjendjes
mentale, humbje te mprehtesise mendore/aftesise per te zgjidhur probleme, harrese,
perqendrim I dobet, demtim I ndjeshmerise ose I kuptimit te pozicionit dhe dridhje,
dobesi muskulare, ndryshime ne mprehtesine vizuale, mpirje, ndjesi cpimi ne
ekstremitete( kembet duket qe shfaqin ndryshime me shpejt), fotofobi.
Mund te paraqese: ndryshime te statusit mental duke filluar nga konfuzion deri ne
demence, harrese, perqendrim I dobet, vigjilence e ulur, apati, vonesa
psikomotore/pergjigje te ngadalsuara, ide paranoike, ankth, reflekse jo-normale, ulje e
forces muskulare, tremor, hemipareze, verberi.
DHIMBJE / DISKOMFORT
Mund te raportoje: dhimbje e lokalizuar/ e gjeneralizuar, ndjesi e djegies ne kembe,
dhimbje koke, dhimbje gjoksi e tipit pleuritik.
Mund te paraqese: enjtje e nyjeve, noduj te dhimbshem, tendence per ulje te shkalles se
levizjes, ndryshime ne ecje.
FRYMEMARRJA
Mund te raportoje: infeksione te shpeshta dhe te vazhdueshme te rrugeve te siperme
respiratore, frymemarrje progresive te shkurtra, kolle( duke filluar nga kolle e lehte ne te
rende), joproduktive/productive me sputum, ngjeshje apo ngushtim ne gjoks, histori per
ekspozim ndaj tbc.
Mund te paraqese: takipne, ankth gjate frymemarrjes, ndryshim te zhurmes se
frymemarrjes/sputum me ngjyre te verdhe( prodhim gjate pneumonise).
4
SIGURIA
Mund te raportoje: ekspozim ndaj semundjeve infective psh tbc, histori per semundje te
tjera imunodeficitare psh artriti rheumatoid, kancer,
histori per transfuzione te shpeshta gjaku psh ne hemofili, incident traumatic, kirurgji ne
enet e medha., histori djegiesh, sherim I ngadalshem e plageve, plane ose jo per
vetevrasje.
Mund te paraqese: ethe te koheve te fundit, temperature te ulet, djersitje gjate nates,
ndryshim te integritetit te lekures psh prerje, ulceracione, rash( eczema, ekzantema,
psoriasis), diskolorim, plage te shumta injeksionesh( mund te jene infektuar), noduj, nyje
limfatike ne dy ose me shume pjese te trupit( qafe, axilla), renie te tonusit muscular,
ndryshime ne ecje.
SEKSUALITETI
Mund te raportoje: histori per sjellje me rrezik te larte, psh te paturit marredhenie me nje
partner me hiv-pozitiv, shume partnere seksuale, marredhenie seksuale te pambrojtura,
seks anal, humbje e deshires per marredhenie, te qenurit shume I semure per seks, te
pasurit frike per tu perfshire ne marredhenie seksuale, kundershtimi per perdorimin e
kondomeve seksuale, perdorimi I pilulave contraceptive.
Mund te paraqese: shtatzani apo risk per shtatzani( seksualisht active), shtatzani qe
rezultojne me infate hiv-pozitive, shfaqje te herpesit, lythave ne organet genitale.
NDERVEPRIMI SHOQEROR
Mund te raportoje: probleme lidhur me diagnozen dhe trajtimin, humbjet e pjestareve te
familjes apo te miqve, mbeshtetjes; frika e te treguarit te tjereve; frika e refuzimit/
humbja e te ardhurave, izolimi, vetmia, miq apo te aferm qe kane vdekur apo qe jane
semure nga aids, pyetje per aftesite e te mbeturit te pavarur, paaftesi per te planifikuar
nevojat.
Mund te paraqese: ndryshime ne familje, veshtiresi ne vendosjen e qellimit, crregullime
ne vendosjen e aktiviteteve.
5
MESIMI/ NXENIA
Mund te raportoje: deshtim per te permbushur trajtimin, vazhdim ne sjelljen e
rrezikshme( psh mosndryshim te sjelljes seksuale injeksioni I droges), abuzim ne
perdorimin e droges, aktualisht duhanpires, abuzim me alkolin, deshmi e deshtimit per
permiresim qe nga hospitalizimi I fundit.
Konsiderata: zakonisht kerkon ndihme me financat, medikamentet dhe trajtimin, kujdesin
per lekuren/ plaget
Pajisjet/ furnizimet: transporti, pazari dhe pergatitija; vete-kujdesi, procedurat teknike
infermierore, detyrat e mirembajtjes/ zonjes se shtepise, kujdesi per femijen, ndryshimet
ne menyren e jeteses,
STUDIMET DIAGNOSTIKE
Cbc: anemi dhe trombocitopeni idiopatike( anemia ndodh deri ne 85% te pacienteve me
AIDS dhe mund te jete anemi e thelle). Leukopenia mund te jete e pranishme; ndryshimet
diferenciale ne te majte referojne per process infektiv( PCP), edhe ndryshime diferenciale
ne te djathte vihen re me rralle.
Pbb: percakton ekspozimin e pacienteve me Aids ndaj semundjes TBC, 100% e atyre qe
jane te ekspozuar ndaj Micobacterium tuberculosis do te zhvillojne semundjen.
Serologjia: testi per antitrupat ne serum: Elisa, nje rezultat pozitiv mund te jete
indikacion per nje ekspozim ndaj virusit, por nuk eshte vendoses I diagnoses
perfundimtare per shkat te rezultatit falls-pozitiv.
Western Blot test: konfrimon diagnozen per Hiv ne gjak dhe urine.
Testi I lodit viral:
ri-pcr aktualisht testi me I perdorur qe mund te kap nivele te lodit viral te ARN ne me
pak se 50 kopje/ml ne plazme me nje limit maksimal prej 75000 kopje/ml.
vlerat e bdna. Ka nje rang te gjere prej 50-500,000 kopje/ml. terapia mund te fillohet ose
mund te ndryshohet gjate kohes, duke u bazuar ne lodin viral ne rritje per te mbajtur
nivele te ulura te tij. Kjo perben aktualisht indikatorin ne rritje te efektshmerise se
trajtimit.
Qelizat limfocite-T. reduktim total I sasise.
6
Limfocitet CD4+ nje numer me pak se 200 I tyre referon per nje rendim te gjendjes se
sitemit imun duke dhene deficence ne pergjigjen e tij dhe kerkim per ndihme.
C8 + ctl( qelizat supresore citoplazmike) ndryshon ne shkallen (2;1 apo me shume) I
qelizave supresore ne qeliza Helper (c8+ ne qeliza t4+)
Pcr(zinxhiri I enzymes polimeraze) dedekton hiv-dna; eshte shume I domosdoshem ne
evidentimin e lindjeve te reja nga nenat e infektuara me hiv. Infantet duhet ti nenshtrohen
gjetjes se antitrupave me ane te testit Elisa dhe Western blot, edhe pse thuhet qe infantet
nuk jo gjithmone jane te infektuar.
Std screening test: hepatitis B zhvillon dhe formon antitrupa, sifilizi dhe te tjera
semundje mund te jene positive.
Kulturat: studimet histologjike dhe citologjike te urines, gjakut, materialeve fekale,
likidit spinal, lezionet, sputumi dhe sekrecionet mund te behen per te percakuar
infeksionet oportuniste. Infeksionet me te zakonshme et percaktuara jane si me poshte:
- infeksionet protozoale dhe helmintike: pcp, toxoplasmosis, cryptosporidiosis
Monitoron per ndryshime te shenjave vitale apo te ngjyres se lekures psh: pulsi, rrahjet e
zemres, respiracionin, zbehjen ne lekure apo diskolorimin.
Vlereson ndryshimet ne nivelin e koshiences.
18
Ne bashkepunim
Shqyrto studimet laboratorike psh pt, apt, kohen e koagulimit, platelet,
hemogolobine/hematokrit
Administro produktet e gjakut sic eshte e indikuar
Evito perdorimin e produkteve te aspirins/Ansa sidomos ne presence te lezioneve gastrike
- Mbron pacientin nga shkaqet e shfaqjes se hemorragjise si pasoje e procedurave
psh: futja e termometrit, tubat rektale mund te demtojne mukozen e saj. Shenim:
Disa medikamente duhet te jepen me ane te supostove, keshtu qe kujdesi eshte I
keshilluar.
Redukton demtimet aksidentale, te cilat mund te rezultojne ne hemorragji.
Redukton mundesine e demtimeve, edhe pse aktiviteti duhet te ruhet. Mund te jete e
nevojshme nderprerja apo zvogelimi I dozave te ndonje medikamenti. Shenim:
cuditerisht pacienti mund te kete nje ulje te numrit te trombociteve pa pranine e
hemorragjise
Zbulimi I menjehereshem I hemorragjise/ fillimi I shpejte I trajtimit mund te parandaloje
hemorragjine klinike.
Hemorragjia spontane mund te indikoje zhvillimin e Dic ose trombocitopenise
autoimmune , qe jane te nevojshme per nje vleresim te metejshem dhe nje nderhyrje me
te shpejte.
Prania e gjakrrjedhjes/ hemorragjise mund te coje ne crregullime cirkulatore deri ne Shok
Mund te pasqyroje hemorragji cerebrale
19
Zbulohen ndryshime ne aftesine e koagulimit, identifikon terapite e nevojshme. Shenim:
shume individe( deri 80%) paraqesin numer te trombociteve me pak se 50,000 dhe qe
paraqiten si asimptomatike, mund te kene nevojen per monitrim te rregullt.
Transfuzioni I gjakut mund te kerkohet ne gjakrrjedhjen massive dhe persistente.
Keto medikamente reduktojne grumbullimin e trombociteve, demtimin apo zgjatjen e
perocesit te koagulimit, dhe mund te shkaktojne acarim te mukozes se stomakut, qe rrisin
rrezikun e hemorragjise.
Diagnozat infermierore: ushqyerja, e pabalancuar, me pak sesa kerkesat e organizmit te lidhura me :paaftesine apo aftesine e kufizuar per ushqyerje, trejtjen apo metabolizmin ushqyes:nausea/te vjella, refleksin hiperaktiv, crregullimet e zorreve, infeksionet e traktit g-I, lodhje lidhur me shkallen metabolike apo nevojat ushqyese(temperature/infeksion)
Evidentuar mundesisht nga: humbja ne peshe, ulja e mases muskulare apo yndyrnave, humbje e interest per ushqim, neveri ne ngrenie, alterim I shijes se ushqimit, krampe abdominal, zhurme hiperaktive e zorreve, diarre,
Abnormalitete ne rezultatin e analizave: deficit ne vitamina, protein dhe minerale, imbalance te elektroliteve.
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te:
do te ruaje peshen ose do te shfaqe shtim ne peshe drejt qellimit te deshiruar, do te demostroje balance positive te azotit, te qenurit I lire nga shenjat e kequshqyerjes dhe te paraqese permiresim te nivelit te energjise.
20
NDERHYRJET INFERMIERORE
Monitorimi I ushqyerjes
I pavarur
Vlereson apo paraqet aftesi per te pertypur, ndjere shijen dhe gelltitur
Planifikon dite me pacientin, I sugjeron ushqime nga shtepia nese eshte e pershtatshme. Siguron vakte ushqimore te shpeshta dhe ne sasi te vogla, me ushqime te dendura dhe pijeve jo-acidike, zgjedh ushqime te pelqyeshme per pacientin, inkurajon ne marrjen e ushqimeve te pasura me kalori , disa prej te cilave mund te cilesohen si stimulus te ushqimit. Shenim: shenoni kohen kur oreksi eshte me I mire dhe perpiquni te sherbeni me shume ushqim ne kete vakt ushqimor.
Kufizoni ushqime qe provokojne nauze/ te vjella apo qe jane shume pak te tolerueshme nga pacientiper shkak te demtimeve te gojes/ disfagise,. Shmangni sherbimin e pijeve shume te ngrohta apo edhe ushqimeve te tilla. Sherbeni ushqime qe jane lehtesisht per tu gelltitur psh: veze, akullore, ushqime te gatuara.
Jepni medikamentet ndermjet vakteve ushqimore( nese kjo eshte e tolerueshme) dhe kufizoni marrjen e lengjeve bashke me ushqimin, vetem nese lengjet kane vlera ushqyese. Inkurajoni sa me shume te jete e mundur ushtrimet fizike. Ofro kujdes te shpeshte per gojen, shmangni pastrimin e gojes qe kane permbajtje alkolike.
Siguroni periudha pushimi par avaktit ushqimor. Shmangni procedurat e dhimbshme afer vakti te ushqyerjes.
Largoni stimujt helmues ekzistues ne mjedis ose apo rastet qe perkeqesojne refluksin gastro-ezofagea.
Inkurajoni/nxitni pacientin per tu ulur per te ngrene. Shenoni marrjet e vazhdueshme te kalorive.
Degjoni/vleresoni zhurmen e zorreve.
Peshojeni pacientn sic indikohet. Vleresoni peshen duke e krahasuar ate me periudhen para semundjes
Shenoni efektet anesore te medikamenteve
-lezionet e gojes, fytit apo te ezofagut( shpesh te shkaktuara nga kandida, herpes simplex, apo disa tumore), apo ndryshime te shijes se ushqimit per shkak te marrjes se medikamenteve, mund te shkaktojne disfagi, e cila limiton aftesine e pacientit qe te marre ushqim ne rruge orale duke reduktuar keshtu deshiren per ushqim.
21
Levizshmeria e tepert e zorreve eshte e zakonshme dhe kjo lidhet me te vjellat dhe diarrene, e cila mund te ndikoje ne zgjedhjen e dietes/ rruges se dhenies se ushqimit. Shenim: intolerance ndaj laktozesdhe malabsorbimi, kondtribojne per diarredhe mund te lindin nevojen per ndryshime ne diete/formulen shtese
Treguesi I nevojave ushqimore lidhet me marrjet adekuate. Shenim: per shkak te demtimit te sistemit imun, disa teste te gjakut qe normalisht perdoren per per testimin e statusit nutricional, nuk jane te dobishme.
Medikamentet profilaktike dhe terapeutike mund te kene efekte aneseore qe ndikojne ne ushqyerje psh: zdv( alteron shijen, nauze/te vjella), bactrim( anoreksi, intolerance ndaj glukozes, glosit), pentam( alteron shijen dhe nuhatjen, nauze/te vjella, intolerance ndaj glukozes), frenuesit e proteazes( rrisin nivelin e lipideve dhe sheqerit ne gjak).
Perfshirja e pacientit ne planifikim I jep senskontrollit te mjedisit dhe mund te rrise sasine e marrjes se ushqimeve. Ushqimet e paplanifikuara gjithashtu mund te rrisin oreksin. Shenim; ushqime te ketij grupi, ushqime me permajtje te larte te yndyrnave mund te rekomandohen sit e tolreshueshme per shkak se rrisin shijen dhe marrjen e ushqimeve ne rruge orale.
Dhimbja ne goje apo frika e irritimit te lezioneve orale mund te beje qe pacienti te ngurroje te ushqehet. Keto masa mund te jene te dobishme ne rrijten e marrjes se ushqimit ne rruge orale.
Te pasurit e stomakut plot zvogelon oreksin dhe marrjen e ushqimit.
Mund te permiresoje oreksin dhe te tjera ndjesi te mireqenies se pergjithshme. Redukton diskomfortin e lidhur me nauze/te vjellat, lezionet orale, thatesine e mukozave. Pastrimi I gojes permireson oreksin.
Redukton lodhjen, rrit energjine te nevojshme per momentin e ushqyerjes.
Redukton stimulimin e qendres se te vjelles qe gjendet ne medulle
Lehteson gelltitjen dhe redukton riskun e aspirimit, identifikon nevojen per ushqim shtese apo perdorimin e alternativave te tjera ushqyese.
Ne bashkepunim
Shqyrtohen studimet laboratorike psh: glukozen, funksionet e melcise, elektorlitet, proteinat dhe albuminen
Ruajtja e statusit (npa) kur kjo eshte e pershtatshme
Vendosja/ mbajtja e tubit nazogastrik kur ky idnikohet.
22
Konsulte me dietologun dhe skuadrat mbeshtetese. Perdor ushqyerjen enterale/ parenterale sic indikohet.
Administro dhenien e medikamenteve sic idindikohet:
-tregon statusin nutricional dhe funksionin e stomakut, dhe identifikon nevojat per zevendesim. Shenim: testet nutricionale mund te jete te alteruara per shkak te semundjeve dhe si pergjigje ndaj disa medikamenteve
Mund te nevojitet per te reduktuar nauzen dhe te vjellat
Mund te nevojitet per te reduktuar te vjellat apo per administrimin e ushimeve me tub nazo-gastrik. Shenim: irritimi ezofageal nga prania e infeksionit( kandida, herpes) mund te siguroje vend per infeksion sekondar/ demtim: tubi nazogastrik duhet te perdoret me kujdes.
Ndihmon ne diete duke u bazuar ne shkallen e nevojave apo pershtatshmerise.
Ushqimet enterale perdoren sepse ato kushtojne me pak dhe mbajne me pak rrezik per mosfunksionim per shkak te disfunksionit endokrin
Redukton incidence e nauzes/te vjellave mundesisht duke permiresuar marrjen e ushqimit nga goja.
Jepen me ushqim per te lehtesuar dhimbjen e gojes, rrisin konsumin e ushqimit.
Korrigjon deficitin e vitaminave qe rezultojne nga marrja e ulet e ushqimeve dhe/ose crregullimet e tretjes dhe absorbimit ne traktin g-i. shenim: shmangni dozat e medha, niveli I ushqimeve shtese eshte dy here me shume dhe sherben si ndihme ditore.
Marinol( nje antiemetic) dhe megace( nje antineoplastik) veprojne si stimulante te oreksit me pranine e ndihmave. Oxandrin po studiohet per provat klinike ne rritjen e oreksit dhe ne permiresimin e mases dhe forces muskulare.
23
Redukton nivelet e larta te faktorit te nekrozes se tumorit, te pranishem ne semundjet kronike qe kontribojne ne humbje te peshe/kaheksi. Studimet tregojne nje shtim ne peshe 10%.
Frenuesit pengojne levizshmerine e zorreve duke ulur diarrene. Imodium apo sandostatin jane trajtime te efektshme per diarrene sekretore( sekretimin e ujit dhe te elektorliteve nga epiteli I zorreve).
Mund te jepen per te parandaluar/ trajtuar infeksionet qe perfshijnetraktin gastro-intestinal
Diagnozat infermierore: dhimbje acute/kronike mund te jete e lidhur me: inflamacion apo shkaterrim I indeve, infeksione, lezione te brendshme apo te jashtme te lekures, ekskoracion I zorres se trashe, keqformime, nekroza, neuropati periferike, mialgji, atralgji, krampe abdominal
Rezultatet e deshirurara/ kriteret qe vleresohen-pacienti do te: raportoje lehtesim apo control mbi dhombjen, do te demostroje nje sjellje te qete dhe shprehje faciale gjithashtu. Do te jete ne gjendje te bleje apo pushoje pershtatshmerisht.
Nderhyrjet infermierore
Menaxhimi I dhimbjes
I pavarur
Vlereson dhimbjet e raportuara, veren vendodhjen intensitetin, frekuencen dhe kohen kur ndodh ajo.
Meson/inkurajon pacientin per te raportuar dhimbjen sic ajo zhvillohet dhe jot e prese derisa ajo te arrije nivelet me te rend ate saj.
Inkurajon shprehjen verbale te ndjesive qe ka pacienti.
Ofron aktivitete te ndryshme, psh: leximin, vizitat, radio/televizionin.
Meson apo inkurajon pacientin ne perdorimin e vizualizimit, perdorimin e imagjinates, relaksimin progresiv, teknikat e frymemarrjes se thelle, meditimin.
Ofron kujdesin oral( I referohet mukozes se demtuar te gojes0.
Aplikon pakot e ngrohta dhe te lageshta me pentamidine i/v rreth 20 minuta pas aplikimit.
24
-tregon nevojen apo efektshmerine e nderhyrjeve dhe mund te sinjalizoje zhvillimin/rizgjidhjen e komplikacioneve. Shenim: dhimbja kronike nuk prodhon ndryshime autonomike, gjithsesi, dhimbja acute dhe kronike mund te bashkejetojne.
Efikasiteti I masave te komfortit dhe mjekimeve eshte permiresuar me nderhyrjen ne kohen e duhur.
Mund te reduktoje ankthin dhe friken dhe keshtu, te reduktoje perceptimin e intensitetit te dhimbjes.
Rifokusimi I vemendjes mund te rrise aftesite perballuese. Promovon relaksim/ ul tensionin muscular.
Promovon relaksim dhe ndjesine e te ndjerit mire. Mund te ule nevojen e analgjezikeve narkotike, nderkohe qe nje process degjenerativ motor/nervor eshte I perfshire. Mund te mos jete I suksesshem ne semundjen e demences, edhe kur ajo eshte ne fazen minore.
Lezionet apo ulceracionet orale mund te shkaktojne discomfort te rende.
Keto injeksione njihen si shkaktare te dhimbjes dhe abceseve sterile.
-siguron lehtesim te dhimbjes/ diskomfortit; redukton temperature.
Diagnozat infermierore: integriteti I lekures, demtimet, faktoret e riskut mund te perfshijne:
ulje e nivelit te aktivitetit/mobilitetit, ndjeshmeri e alteruar, rendese e skeletit, ndryshime ne trugorin e lekures, kequshqyerja: gjendje metabolike e latreruar
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve-pacienti do te:
ndihet I lire apo shfaq permiresim te te plageve/ plage te sheruara, integriteti I lekures: praktikon teknika apo sjellje qe parandalojne shkaterrimin e lekures/ lekure e sheruar.
NDERHYRJET INFERMIERORE
Mbikqyrja e lekures
I pavarur
Vleresim I perditshem e lekures. Shenim: ngjyra, trugor, qarkullimi dhe ndjeshmeria. Pershkruan lezionet dhe observon ndryshimet.
25
Praktikon udhezimet per nje higjene te mire te lekures psh: te lahet teresisht, vendet e thata me kujdes dhe nje masazh te bute me nje krem te pershtatshem.
Ripozicionim I shpeshte. Perdorni kthimin anash sic eshte e kerkuar. Inkurajoni ndryshime periodike ne peshe. Mbroni daljet kockore si: berryllat, thembrat dhe gjunjet
Ruani te paster, te thate dhe pa rrudha duke perdorur pelhure te bute, mundesisht pambuku.
Inkurajoni kujdesin jashte nga krevati, aq sa eshte I tolerueshem
Pastroni zonen perianale duke larguar materialet fekale me uje apo vaj mineral apo produkte komerciale, shmangni perdorimin e letres higjenike te banjos. Perdorni kremra mbrojtes psh: oxid zinku.
Pritni dhe pastroni thonjte vazhdimisht.
Mbuloni ulcerat e hapura me mbulesa sterile apo barrier mbrojtese psh: tegaderm, duoderm sic indikohet.
Ne bashkepunim
Siguro nje dyshek te pershtatshem apo krevat per te qene I duhur per anesite e trupit.
Merrni culture per lezionet e hapura te lekures.
Aplikoni/administroni medikamente locale/sistemike sic indikohet.
Mbuloni lezionet e ulceruara te lekures me mbulesa te lagura apo vajra antibiotike sic indikohet
Referojeni per terapi fizike per ushtrime te rregullta/ aktivitet te programuar.
-krijon linja baze krahasuese qe sigurojne mundesi per nderhyrje te herpashershme.
Ruan nje lekure te paster, lekura e thate siguron mbrojtje nga infeksioni. Lekura e thate, ne vend te ferkimit redukton riskun per demtim te lekures se thate. Ferkimi rrit qarkullimin ne lekure dhe siguron comfort. Shenim: masat e izolimit kerkohen kur lezionet e hapura apo te gjera te lekures jane te pranishme.
Redukton stresin ne pikat e presionit, permireson rrjedhjen e gjakut ne inde dhe promovon sherimin.
Ferkimi I lekures I shkaktuar nga pjeset e lageshta apo rrudhosja e mbulesave con ne irritimin e lekures fraxhile dhe rrit rrezikun per infeksion. Ul presionin ne lekure nga qendrimi I gjate ne shtrat. Pengon tretjen e shkaktuar nga diarrhea dhe mban lezionet
26
perianale te thata. Shenim: perdorimi I letres higjenike mund te perkeqesoje lezionet e pranishme.
Thonjte e gjate rrisin rrezikun per traumatizimin e lekures.
Mund te reduktoje kontaminimin bacterial, promovon sherimin.
Redukton presionin ne lekure, inde dhe lezione, ul ishemine e indeve. Identifikon trajtime te duhura te pathogjeneve . perdoret ne trajtimin e lezioneve te lekures. Perdorimi I agjenteve te tille si sprai prederm mund te stimuloje qarkullimin , rritjen e procesit te sherimit. Shenim: kur perdoren mbidoza te vajrave trajtuese, kujdesi duhet perqendruar ne parandalimin e kontaminimit apo infektimit te kryqezuar apo te perhapur lokalisht.
Mbron zonat e ulceruara nga kontaminimi dhe siguron sherimin.
Siguron permiresim te tonusit muscular dhe te shendeti te lekures.
Diagnozat infermierore: membrane e mukozes orale, demtimi mund te lidhet me: deficitin imunologjik dhe prezenca e lezioneve te shkaktuar nga patogjenet psh; kandida, herpesi; dehidratimi, malnutricioni, higjene inefektive orale, efektet anesore te mjekimeve: kimioterapia
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te: shfaqe membrane te mukozes te paprekur, te cilat jane ngjyre roze, te lageshta dhe larg nga inlamacionet/ ulceracionet. Do te demostroje teknika per te rivendosur/ apo ruajtur integritetin e mukozes orale
NDERHYRJET INFERMIERORE
Restaurimi I kujdesit per gojen
I pavarur
Vlereson membrane e mukozes/dokumenton te gjitha lezionet orale. Shenon raportimet per dhimbjeve, veshtiresite ne gelltitle dhe vlereson enjtjen.
Ofron kujdes te perditshem oral dhe pas marrjes se ushqimit, duke perdorur furce te bute dhembesh, paste jogerryese, pastrues te gojes jo-alkolik, pastrim I dhembeve me pe.
Pastron lezionet e mukozes orale me solucion fiziologjik/ peroksid hidrogjeni te holluar apo duke perdorur solucione me soda.
Sugjeron perdorimin e camcakizave te sheqerosur/karamele apo stimulus te salivacionit.
27
Planifikon diete per te shmangur ushqimet e kripura, aromatike, abrasive dhe te pijeve acidike. Kontrollo per tolerance ndaj temperatures se ushqimeve. Ofroni ushqime te ftohta.
Inkurajoni marrjet orale te ushqimeve ne aafersisht 2500ml/dite. Inkurajoni pacientet te permbahen ngaperdorimi I duhanit.
-edema, lezionet e hapura dhe carjet ne mukozen orale dhe ne fyt mund te shkaktojne dhimbje dhe veshtiresi ne pertypje dhe gelltitje.
Lehteson diskomfortin, pengon formimin e acidit te hidhur lidhur me grimcat ushqimore te mbetura dhe promovon ndjesine e te ndjerit mire.
Redukton perhapjen e lezioneve dhe formimin e krustave nga kandida, dhe ofron comfort.
Stimulon formimin e peshtymes per neutralizimin e acideve dhe mbrojtjen e membranes mukozale.
Ushqimet gerryese mund te hapin lezionet e sheruara.hapja e lezioneve eshte e dhimbshme dhe rendohen nga kripa, erezat, ushqimet acidike dhe pijet e tilla. Ushqimet shume te ftofta apo te ngrohta mund te shkaktojne dhimbje te membranave mukoze te ndjeshme.
Ruan hidratimin; ruan tharjen e kavitetit oral. Duhanpirja eshte thares dhe irritues I mukozes orale.
Ne bashkepunim
Merret culture e lezioneve
Administrohen mjekimet sic indikohen psh: nystatin, ketoconazole, tnf-alpha inhibitor( thalidomide)
Referohet apo drejtohet per konsulte dentare nese eshte e nevojshme.
-tregon agjentet shkaktare dhe idintefikon terapite e pershtatshme.
Zgjedhja e medikamenteve specifike varet nga organizmat shkaktare psh kandida.
Efektiv ne trajtimin e lezioneve orale nga stomatiti ekzistues/ I pranishem.
Mund te kerkoje terapi shtese per te parandaluar humbjet dentare.
28
Diagnozat infermierore: lodhja mund te jete e lidhur me: prodhimin e reduktuar te energjise metabolike, kerkesat e rritura per energji, kerkesat e shtuara psikologjike/emocionale
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve-pacienti do te: raportoje permiresim te nivelit te energjise trupore, merr pjese ne aktivitetet e deshiruara ne nivel te aftesise.
NDERHYRJET INFERMIERORE
Menaxhimi I energjise
I pavarur
Vlereson modelet e gjumit dhe shenon ndryshimet ne sjellje dhe ne te menduar.
Rekomandojne aktivitete te caktuara per periudha kur pacienti ka shume energji. Plan kujdeses per te lejuar periudha pushimi. Perfshini pacientin ne planifikimin e orarit.
Percaktoni qellimet realiste te aktivitetit bashke me pacientin.
Inkurajoni pacientin cdo gje qe eshte e mundshme psh: kujdesin per veten, uljen ne karrike, ecjet e shkurtra. Rrisni nivelin e aktivitetit sic indikohet.
Identifikoni teknikat e ruajtjes se energjise psh: ulja, mbani mjetet e ecjes te pastra nga mjetet penguese. Siguro/ndihmo ne komodimin/kujdesin per veten sic kerkohen nevojat.
Vezhgoni pergjigjen fiziologjike ndaj aktivitetit psh; ndryshimet ne fb, numrin e frymemarrjeve apo ndryshimet ne ritmin kardiak.
Inkurajoni marrjet e ushqimeve duke iu referuar disbalances, me pak se kerkesat trupore.
-faktoret e shumte mund te rendojne lodhjen, duke perfshire privimin nga gjumi, shqetesimet emocionale, efektet anesore te medikamenteve/kimioterapine dhe zhvillimin e semundjeve te SNQ.
Planifikimi lejon pacientin qe te jete aktiv gjate kohes kur niveli energjetik eshte I larte, dhe qe mund te lejoje ndjesine e te ndjeri mire dhe nje sens kontrolli. Periudhat e shpeshta te pushimit jane te nevojshme per te rivendosur apo kursyer energji.
Ofron ndjesine e kontrollit dhe te ndjesine e erritjes. Parandalon ndenjen e dekurajimit nga aktiviteti I shtuar.
Mund te ruaje forcen, te shtoje qendrueshmerine dhe te lejoje pacientin te jete me aktiv pa lodhje te tepruar dhe dekurajim.
29
Dobesia mund ta beje (adls) pothuajse te pamundur per tu realizuar. Mbron pacientin nga demtimet gjate aktivitetit.
Tolerance ndryshon shume, varet nga stadi I semundjes, gjendja ushqyese, balanca e likideve dhe nga numri I infeksioneve oportuniste te cilave pacienti iu eshte nenshtruar.
Marrjet ushqimore adekuate dhe shfrytezimi I ushqimeve eshte e nevojshme per te plotesuar nevojat energjetike per aktivitetin. Shenim: stimulimi I vazhdueshem I sistemit imun nga infeksioni Hiv kontribon ne nje gjendje hipermetabolike.
Ne bashkepunim
Referohet per nje terapi fizike profesionale.
Referohet tek burimet e komunitetit psh: ofrimi I ushqimeve/ shperndarja e tyre mbi rrota, pastrami I shtepise/ sherbimet e mirembajtjes se shtepise, agjensia e kujdesit shtepiak.
Siguron oksigjenoterapine plotesuese sic kerkohet dhe indikohet.
-ushtrimet e perditshme ditore dhe aktivitetet ndihmojne pacientin ne mbajtjen dhe rritjen e forces dhe tonusit muscular, rrit ndjenjen e mireqenies.
Ofron ndihme ne fushat e nevojave individuale sic eshte aftesia per kujdesin ndaj vetes e cila behet me e veshtire.
Prezenca e anemise/hipoksemise redukton masen e oksigjenit ne dispozicion te qelizave duke shkaktuar keshtu lodhjen.
Diagnozat infermierore: proceset e te menduarit, shqetesimet mund te lidhen me: hipoksemine, infeksionet e SNQ te shkaktuara nga Hiv, demtimet e trurit, dhe ose shperndarja e infeksioneve oportuniste; aksidentet verebrovaskulare: hemorragji, vaskulitet, ndryshimi I metabolizmit apo absorbimit te medikamenteve, akumulimi I elementeve toksike, demtimi I funksionit te veshkave, imbalance e rende e elektroliteve, insuficence hepatike
Rezultatet e deshiruara/ vlersimi I kritereve- pacienti do te: ruaje orientimin e zakonshem real dhe funksionin optimal njohes
30
NDERHYRJET INFERMIERORE
Stimulimi njohes
I pavarur
Vlereson statusin mental dhe nervor duke perdorur mjetet e pershtatshme.
Merr nje considerate efektet e shqetesimit emocional psh: ankthin, zemerinim, hidherimin.
Monitoron regjimin medikamendoz dhe menyren e tyre te perdorimit.
Heton ndryshimet ne personalitet, pergjigjen ndaj stimujve, orientimin/nivelin e ndergjegjes apo zhvillimin e dhimbjes se kokes, rigiditetit nukal, te vjellave, temperatures, zvogelimin e aktivitetit.
Ruan nje mjedis te kendshem me nje hapesire te pershtatshme, stimul visual dhe konjiktiv.
Ofron menyra per riorientim psh: radio, tv, kalendare, ore, dhome me pamje nga jashte. Perdor emrin e pacientit, identifikoni veten tuaj. Ruan nje personel ne perputhje me oraret e strukturuara.
Diskuton perdorimin e librit te te dhenave, listave, pjeseve te tjera per te shenuar gjurmet e aktivitetit.
Inkurajojne familjen per te biseduar dhe siguruar riorientimin me lajmet me te fundit, eventet familjare.
Inkurajohet pacienti te beje aq sa eshte e mundur psh: te vishet dhe paraqitet cdo dite, te vizitoje shoket e keshtu me radhe.
Siguron mbeshtjetje dhe inkurajim per diskutimin e problemeve dhe te frikes.
Ofron informacion per vazhdimesine e kujdesit . pergjigjet per pyetjet thjeshtesisht dhe ne menyre te ndershme. Perserit shpjegimet sipas nevojave.
Redukton stimujt provocative/ apo te demshme. Ruan pushimin ne krevat, dhome te erret nese kerkohet.
Zvogelon zhurmat, vecanerisht naten.
Vendos limitet per sjelljet abusive apo jot e pershtatshme. Shmang zgjidhjet e hapura apo te shpejta.
31
Ruan nje mjedis te sigurte psh: largon pengesat nga rruga, I bie ziles sipas mundesive te pacientit/ krevati ne pozicion te ulet; kufizimi I duhanpirjes( pa qene e nevojshme te monitorohet nga kujdestari)
Diskuton shkaqet apo pritshmerite ne te ardhmen dhe trajtimin per demence nese ajo diagnostikohet. Perdor termat e duhur.
-vendos nivelin funksional ne kohen e pranimit dhe oforn linja drejtuese per krahasimin ne te ardhmen.
Mund te kontribojne ne reduktimin e alterimeve mendore, konfuzionit, terheqjes dhe hipoaktivitetit, duke kerkuar vleresimin dhe nderhyrjen e metejshme.
Veprimet dhe nderveprimet e medikamenteve te ndryshme, medikamentet me gjysme-jete te zgjatur duke rezultuar ne grumbullim te efekteve, risku I vazhdueshem I reaksioneve toksike. Disa medikamente mund te kene efekte anesore psh: haloperidol mund te demtoje rende funksionin motor ne pacientet me Aids, me demence komplekse.
Ndryshimet mund te ndodhin per arsye te ndryshme, duke perfshire zhvillimin e infeksioneve oportuniste/infeksione te SNQ. Shenim: kapja e hershme dhe trajtimi I hershem I infeksioneve te snq mund te reduktoje demtimet e perhershme te aftesise njohese.
Sigurimi I stimujve normale te mjedisit mund te ndihmoje ne ruajtjen e sensit te kuptimit te realitetit.
Riorientimet e shpeshta ne vende dhe kohe mund te jene te nevojshme, vecanerisht gjate temperatures/ perfshirjes se snq. Sensi I vazhdimesise mund te reduktoje ankthin.
Keto teknika ndihmojne pacientin ne menaxhimin e problemeve te harreses.
Kontaktet familjare zakonisht jane te dobishme ne ruajtjen e orientimit, vecanerisht nese pacienti peson halucinacione.
Mund te ndihmoje ne ruajtjen e aftesise mendore per nje periudhe te gjate.
Sjellja e cuditshme/disorientimi mund te jete shume e frikshme dhe keshtu, mund ta beje menaxhimin e kujdesit me te veshtire. Keshtu, disa ndjejne humbje te kontrollit si: stress, ankth, dhe nje pikellim paraprak qe pengon aftesine perballuese te situates se renduar.
Mund te reduktoje ankthin dhe friken nga e panjohura, mund te permiresoje te kuptuarit e pacientit dhe perfshirjen e tij ne trajtim nese eshte e mudur.
Nese pacienti eshte I prirur per agjitim, sjellje te dhunshme, zvogelimi I stimujve te jashtem mund te jete I nevojshem.
32
Ofron gjume, redukton simptomat konjuktive dhe efektet e privimit nga gjumi.
Ofron ndjenjen e sigurise/qendrueshmerise ne nje situate teper konfuze.
Zvogelon mundesine e demtimit te pacientit.
Merret informacion qe zdv ka treguar qe permireson njohjen, keshtu mund te permiresoje shpresen dhe kontrollin nga humbja.
Ne bashkepunim
Ndihmon me mjete diagnostike si: mri, CT skaner, dhe monitorimin e studimeve laboratorike .
Behet dhenia e medikamenteve sic eshte indikuar.; amphotericin;
retrovir dhe antiretroviralet e tjere vetem ose te kombinuara;
antipsikotiket psh: haloperidol, dhe agjentet anksiolitik psh lorazepam.
Siguron nje mjedis te kontrolluar/ menaxhimin e sjelljes.
I referohet konsultes sic indikohet.
-zgjedhja e testeve/studimeve varet nga manifestimet klinike dhe indeksi I ndryshimit, sepse ndryshimet ne statusin mental mund te reflektoje nje varitet te gjere te faktoreve shkaktare psh; meningitis/encefalit, toksiteti nga medikamentet, imbalance e elektroliteve, dhe funksioni I alteruar I organeve.
Antifungealet jane te dobishem ne trajtimin e meningitit nga cryptococcosis.
Ka treguar qe ka permiresuar funksionin nervor dhe mendor per nje periudhe te pacaktuar kohore.
Perdorimi I kujdesshem mund te ndihmojne me problemet e pagjumesise, paqendrueshmerise emocionale, halucinacioneve, dyshimeve dhe agjitimit.
Nevoja e skuadres mund te jete e kerkuar per te mbrojtur pacientin kur demtimi mendor cenon sigurine e pacientit.
Mund te ndihmoje pacientin te fitoje kontrollin ne prani te mendimeve shqetesuese ose simptomatologjise simptomatike.
Diagnozat infermirore: ankthi, frika mund te jete e lidhur me: kercenimin per konceptin per veten, kercenimi per vdekjen, ndryshimet ne shendet dhe ne gjendjen
33
socioekonomike, frika nga ndarja e sistemit mbeshtetes, frika e transemtimit te semundjes tek familjaret/ me te dashurit.
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve-pacienti do te: ndergjegjesohet per ndjesite dhe rruget e shendetit qe duhet te merret me ta. Shfaqe gamen e duhur te ndjenjave dhe pakeson friken/ankthin. Demostron aftesi per zgjidhjen e problemeve. Perdor burimet ne menyre efektive.
NDERHYRJET INFERMIERORE
Reduktimi I ankthit
I pavarur
Siguron besueshmerine e pacientit brenda kufijve te gjendjes apo te situater.
Ruan kontakte te shpeshta me pacientin. Flet me ted he perdor edhe prekjen. Pakeson perdorimin e maskave dhe veshjeve te izolimit.
Siguron informacion qe lidhet me parashikimin e prognozes. Shmang argumentat ne lidhje me perceptimet e pacientit pergjendjen apo situaten.
Te jesh vigjilent per shenjat e mohimit apo te depresionit( terheqja, zemerimi, verejtjet e pavend) percakton ideimin per suicid nga ana e pacientit ne shkallen nga 1-10.
Siguron ambjent te hapur ne te cilin pacienit ndihet I sigurte per te diskutuar per ndjesite apo per te zgjedhur heshtjen.
Lejon shprehjen e zemerimit, frikes, largimit pa ballafaqim. Jep informacion qe keto ndjesi jane normale dhe qe eshte mire te shprehen.
Njeh dhe mbeshtet fazen kur pacienti apo familja jane ne gjendje pikellimi.
Shpjegon procedurat duke dhene mundesine per pyejte dhe pergjigje te drejta. Kerkon dike qe te qendroje me pacientin ne gjendje ankthi
Identifiko dhe nxit nderveprimin e pacientit me sistemet mbeshtetese. Inkurajo bashkeveprimin me familjen gjithashtu.
Siguro informacion te besueshem dhe te qendrueshem qe sherben per support.
Perfshi sic indikohet kur vendime te medha dhe rendesishme duhet te merren.
Diskuto per direktivat e avancuara, nevojat apo deshirat e fundit te jetes. Shqyrto deshirat e vecanta dhe shpjego qarte mundesite e ndryshme.
34
-ofron siguri dhe mundesi per zgjidhjen e problemeve te pacientit per situatat e paparashikuara.
Ofron siguri se pacienti nuk eshte I vetem apo I refuzuar; percjell respect per ted he pranimin e personit, nxitjen e besimit.
Mund te reduktoje ankthin dhe I mundeson pacientit qe te marre vendime apo zgjidhje duke u bazuar ne realitet.
Pacienti mund te perdore mekanizma mbrojtes te mohimit dhe te vazhdoje te shpresoje qe diagnoza e pasakte. Ndjesia e fajita dhe shqetesimet shpirterore mund te shkaktojne terheqje te k pacienti dhe te besojne se vetevrasja eshte nje mundesi. Edhe pse pacienti mund te jete shume “I semure” per te pasur energji per te zbatuar mendimet, ideimi I tij duhet marre seriozisht dhe te fillohet menjehere nderhyrja.
Ndihmon pacientin te jete I pranueshem ne ato kushte qe ndodhet pa u ndjere I paragjykuar, dhe nxit ndjenjen e dinjitetit dhe te kontrollit.
Pranimi I ndjenjave ndihmon pacientin te filloje te merret me situaten.
Zgjedhja e nderhyrjes e diktuar nga stadi I pikellimit, perballuese e sjelljeve psh; zemerim, terheqje, mohim.
Informacioni I sakte lejon pacientin te merret me efektivisht me situaten reale, duke ulur ankthin dhe friken e njohur.
Redukton friken e izolimit. Nese mbeshtetja familjare nuk eshte e disponueshme, atehere duhet kerkuar ndihme nga jashte.
Lejon nje nderveprim interpersonal me te mire dhe reduktimin e ankthit dhe frikes.
Siguron nje system mbeshtetes per pacientin, dhe keshtu te jep mundesine per te qene pjese e jetes se pacientit. Shenim: nese pacienti dhe familja jane ne konflikt, keshillat per nje kujdes ndares dhe oraret per vizita mund te jene te nevojshme.
Ndihmon pacientin per tu pergatitur per stadet rerminale te jetes dhe vdekjen. Shenim: disa paciente nuk I kuptojne terminologjite mjekesore
Ne bashkepunim
E drejton per keshillim psikiatrik( infermier specialis I klinikave psikiatrike, prikiater, punonjes social)
Siguron kontakt me burime te tjera sic indikohet( keshillues spiritual)
Stafi I sherbimit
35
-mund te kerkoje me shume ndihme qe ka te beje me diagnozen/prognozen, vecanerisht kur idete per vetevrasje jane prezente.
Mundeson mundesi adresimi per shqetesimet shpirterore. Mund te lehtesoje ankthin e pacientit ne fund te jetes se tij dhe mbeshtetje per te.
Diagnozat infermierore: izolimi social mund te jete I lidhur me: gjendjen e alteruar te
mireqenies, ndryshime ne aparencen fizike, ndryshime ne gjendjen mentale, perceptime
ten je sjelljeje te pa pranueshme shoqerore dhe seksuale, burime te pamjaftueshme
personale apo mbeshtetje familjare, izolimi fizik.
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te: identifikoje mbeshtetjen
individuale, do te perdore burimet per ndihme, do te marr pjese ne programet apo
aktivitetet duke u bazuar ne aftesite apo deshiren e tij.
NDERHYRJET INFERMIERORE
Sistemi I mbeshtetjes ne rritje
I pavarur
Konstaton ne perceptimin e situates se pacientit
Harxhon kohe duke biseduar me pacientin para dhe ndermjet kohes se aktiviteteve. Te
qenit mbeshtetes, lejon mundesine per te folur. Trajto me dinjitet dhe bazohu ne ate qe
ndjen pacienti.
Kufizo apo shmang perdorimin e maskave, apo edhe te dorezave kur eshte e mundur psh:
kur flitet me pacientin.
Identifiko sistemet mbeshtetese tek pacienti, duke perfshire prezencen apo marredheniet
me Familjen.
36
Shpjego masat e izolimit dhe procedurat tek pacienti dhe gjera te tjera.
Inkurajo vizitat e hapura( nese eshte e mundur), bisedat telefonike dhe aktivitetet sociale
me nje nivel te tolerueshem.
Inkurajo rolin aktiv te kontaktit dhe me teper.
Zhvillo nje plan veprimi me pacientin: shiko per burimet ne dispozicion; mbeshtet sjelljet
e shendetshme. Ndihmon pacientin ne zgjidhjen e problemeve, zgjidhje ten je kohe te
shkurter.
Tregohu vigjilent per shenjat verbale apo joverbale psh: terheqja, gjendjen e deshperimit,
ndjenjen e vetmise. Pyeteni pacientin nese mendimet per vetevrasje jane pjese e tij.
-izolimi mund te jete pjeserisht I vete-imponuar per shkak te frikes se refuzimit nga te
tjeret apo reagimet e tyre.
Pacienti per te provoje izolim fizik si pasoje e mjekimit actual dhe disa shkalle te izolimit
social si pasoje sekondare e diagnoses lidhur me ndihmen.
Redukton ndjesine e izolimit fizik te pacientit dhe ofron kontakt pozitiv social, e cila
mund te rrise vetvleresimin dhe te zvogeloje sjelljen negative.
Kur pacienti merr ndihme nga dicka, ndjenja e vetmise dhe e refuzimit zvogelohen.
Shenim: pacienti mund te mos marre ndihmen e nevojshme per perballimin e kesaj
semundje jetekercenuese per shkak te frikes dhe te mungeses se te kuptuarit( histerik nga
Aids)
Dorezat, maskat trupore dhe maskat e fytyres nuk kerkohen ne menyre rutine me
perjashtim te rastit kur kontakti me sekresionet e pacientit eshte I mundur. Keqperdorimi
I ketyre barrierave rrit ndjesite e izolimit fizik dhe emocional. Kur keto masa jane te
37
nevojshme, shpjegimet ndihmojne pacientin te kuptoje arsyet e ketyre procedurave dhe
ofron ndjenjen e perfshirjes ne ate qe po ndodh.
Pjesemarrja apo bashkepunimi me te tjeret mund te nxise apo rrise ndjenjen e perkatesise.
Ndihmon ne rivendosjen e ndjenjes se pjesemarrjes ne nje marredhenie shoqerore. Mund
te zvogeloje tentativat per vetevrasje.
Te paturit nje plan ndihmon ne nxitjen e kontrollit per jeten e vet dhe I jep pacientit dicka
per te vazhduar perpara per te vazhduar me permbushjen e veprimeve.
Treguesit e deshperimit dhe te vetevrasjes jane zakonisht te pranishem; kur keto veprime
pranohen nga ana e kujdestarit, pacienti zakonisht ka deshire te flase per mendimet per
vetevrasje si dhe ndjenjen e izolimit dhe mungeses se shpreses.
Ne bashkepunim.
Referon burimet psh: keshilluesit e sherbimeve sociale, dhe organizimet apo projektet per
ndihma
Orfon qe te zere vend ne nje strehim ne komunitet kur kjo eshte e nevojshme.
-vendos sistemet e mbeshtetjes; mund te reduktoje ndjesine e izolimit.
Mund te kete nevoje per kujdes te vecante kur eshte ne gjendje qe te mbahet ne shtepi
apo kur nuk eshte ne gjendje qe te menaxhoje kujdesin per veten.
38
Diagnoza infermierore: pafuqia mund te lidhet me: konfirmimin e nje diagnose per nej
semundje potencialisht terminale, process I vazhdueshem brengosjeje, pasojat sociale te
ndihmave, ndryshimet ne imazhet trupore apo ne menyren e jeteses, perfshirje e avancuar
e snq.
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve: pacienti do te: pranoje ndjesite dhe rruget e
shendetit me te cilat do te merret, marre ne dore ndjenjen e kontrollit lidhur me situaten e
tanishme. Merr zgjidhje qe lidhen me kujdesin dhe perfshihet ne vete-kujdesje.
NDERHYRJET INFERMIERORE
Lehtesimi I pergjegjesive per veten
I pavarur
Identifikon faktoret qe e bejne pacientin te ndjehet I pafuqishem psh: diagnozen per nje
semundje terminale, mungesen e sistemeve te mbeshtetjes, mungesen e informacionit per
situaten e krijuar.
Vlereson shkallen e ndjesive te pafuqise psh: shprehjet verbale/joverbale tregojne
mungesen e kontrollit(“nuk do te beje ndonje ndryshim”), ndikimi I baneses, mungesa e
komunikimit.
Inkurajon rolin aktiv ne planifikimin e aktiviteteve, krijon qellime te perditshme te
arritshme. Inkurajon kontrollin e pacientit dhe pergjegjesite e tij sa me shume te jete e
mundur. Identifikon gjerat qe pacienti eshte ne gjendje ti kontrolloje dhe ato qe nuk eshte
I mundur ti beje.
Inkurajon deshiren per te jetuar dhe fuqine zgjatese te mjekimit ne dokumentat e
avokatise, me udhezime specifike dhe te sakta qe ju perkasin procedurave te pranueshme
dhe te papranueshme per te zgjatur jeten.
39
Diskuton deshirat apo ndihmen per planifikimin e varrimit sic eshte e kerkuar.
-Pacientet me Aids jane zakonisht te vetedijshem per literaturen aktuale dhe prognozen,
pervec pacienteve te rinj. Pafuqia eshte me e perhapur ne pacientet e sapo diagnostikuar
dhe ne ato qe jane ne prag te vdekjes nga Aids. Frika nga Aids( nga popullsia ne
pergjithesi dhe familjaret), eshte shkaku kryesor I izolimit te pacientit. Per disa paciente
homoseksuale, kjo mund te jete hera e pare qe familjaret vihen ne dijeni qe pacienti( I
afermi I tyre) ka jetuar nje stilt e ri jetese.
Percakton statusin individual te pacientit dhe lejon per nderhyrjet e nevojshme kur
pacienti eshte ne nje gjendje te palevizshme si pasoje e ndjenjave depressive.
Mund te rrise ndjenjat e kontrollit dhe te vlerave te vetes, dhe sensing e pergjegjshmerise
personale.
Disa faktore qe lidhen me trajtimin te perdorur per pacientin dhe shpesh, semundje fatale
qe zhvillohen, e vendosin pacientin ne meshiren e personelit mjekesor dhe te te
panjohurve te tjere. Njeherzit qe marrin vendime per te pa marre parasysh deshiren e tij,
rrit humbjen e pavaresise.
Individi mund te fitoje nje sens vleresimi per jeten e tij ose te saj, kur ai ose ajo vendos te
perfshihet ne planifikimin e ceremonies perfundimtare. Kjo ofron mundesine per te
perfshire gjera qe jane te rendesishme per personin.
Diagnoza infermierore: njohurite, mangesite qe kane te bejne me semundjen, prognozen,
teprapine aktuale dhe nevojat per vetekujdesje lidhur me: mungesa e ekspozimit;
40
keqintrepretimi I informacionit, kufizimi njohes, mosfamiljarizimi me burimet e
informacionit
Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te: kuptoje gjendjen aktuale,
procesin e semundjes si dhe komplikacionet e mundshme, do tem und te beje lidhjen e
shenjave/somptomave te pranishme me semundjen dhe te lidhe simptomat me faktoret
shkaktare. Do te kuptoje nevojen e domosdoshme te trajtimit, kryerjen e sakte te
procedurave te nevojshme dhe te shpjegoje arsyet e veprimit. Do te filloje ndryshimet e
menjehershme te stilit te jeteses dhe do te marre pjese ne trajtimin e caktuar per te.
NDERHYRJET INFERMIERORE
Te mesuarit e procesit te semundjes
I pavarur
Shqyrton procesin e semundjes si dhe pritshmerite e saj per te ardhmen.
Percakton nivelin e pavaresise/ varesise dhe gjendjen fizike. Shenon shkallen e kujdesit
dhe mbeshtejtjen e nevojshme nga familjaret dhe kujdesuesit e tjere shendetesor.
Shqyrton menyrat e trajtimit, vecanerisht nese ai eshte nje I sapo diagnostikuar.
Udhezon pacientin dhe kujdesuesit shendeteroser te perqendrohen ne kontrollin e
infeksionit psh: perdorimi I mire I teknikave te larjes se duarve per te gjithe( pacient,
familjar, kujdesues), perdorimi I dorezave kur rregullon krevatin, pastron copezat e
ndotura; veshja e maskes kur pacienti ka kolle me sekrecione, vendosja e copezave te
ndotura ne qese plastike dhe te lahen veqmas rrobave te familjareve, te lahen me
detergjent dhe uje te nxehte; te pastrohen siperfaqet me zbardhues dhe uje ne sasi te
medha; pergatitja e ushqimit te pacientitne nje zone te paster, larja e eneve ne uje te
nxehte me shume shkume sapuni( mund te lahen edhe me enet e familjareve).
41
Stresi per nje kujdes te domosdoshem te perditshem te lekures, perfshire edhe
inspektimin e njollave te lekures, pikat e presionit, perineumin dhe sigurimi I nje
pastrami adekuat dhe I masave mbrojtese
Konstatimi se pacienti mund te kryeje nje kujdes te mire oral dhe te dhembeve. Shqyrto
procedurat sic eshte e indikuar. Inkurajo per nje kujdes te rregullt te higjienes orale.
Shqyrto nevojat ushqimore( proteina dhe kalori ten je niveli te larte) dhe rruget per te
permiresuar marrjet ushqimore kur anoreksia, diarrea, dobesia dhe depresioni nderhyjne
ne konsumimin e tyre.
Diskuto regjimin medikamentoz, nderveprimet dhe efektet anesore te ryre.
Ofro informacion rreth menaxhimit te simptomave dhe qe ploteson regjimin
medikamentoz psh: per diarrene e perhershme perdorni lomotil para se te shkoni ne nje
aktivitet shoqeror.
Rendesia e stresit per nje pushim adekuat.
Inkurajo aktivitet/ushtrime ten je niveli qe pacienti mund ta toleroje.
Nevoja e stresit per vazhdueshmerine e kujdesit per shendetin dhe ndjekjen e tij.
Rekomandon nderprejen e duhanit. Identifiko shenjat/simptomat qe kerkojne vleresim
mjekesor psh: temperature e vazhdueshme/djersitja naten, gjendrra te fryra, humbje e
vazhdueshme ne peshe, diarrea, lezionet ne lekure, dhimbja e kokes, dhimbja e kraharorit
Identifiko sherbimet e komunitetit psh: qendrat e kujdesit te vazhdueshem, vizitat
infermierore, shembimet kujdesuese ne shtepi, ushqimi me rrota, ndjenja e mbeshtetjes se
grupit.
42
-jep informacion baze nga I cili pacienti mund te beje zgjedhje te mireinformuara.
Ndihmon ne planifikimin e sherbimit dhe ne menaxhimin e e simptomave dhe te nevojes
per sherbime shtese.
Korrigjon mitet dhe idete e gabuara; promovon siguri per pacientin dhe te tjeret. Te
dhenat epidemiologjike te sakta jane te rendesishme ne vendosjen e synimeve te
nderhyrjeve parandaluese.
Redukton riskun e transmetimit te semundjeve , ofron mireqenie ne presence te renies se
sistemit imun per te kontrolluar nivelin e flores normale.
Nje lekure e shendetshme sherben si barriere ndaj infeksioneve. Masat per te parandaluar
shkeputjen e lekures dhe pranine e komplikacioneve, jane kritike.
Mukoza orale mund te shfaqe shpejt komplikacione te renda dhe progresive. Studimet
kane treguar se 65% e pacienteve me Aids kane disa simtoma orale. Prandaj, parandalimi
dhe nderhyrja e shpejte jane kritike
Ofron nje ushqyerje te pershtatshme te nevojshme per sherim dhe per mbeshtetjen e
sistemit imun; rrit ndjenjen e mireqenies.
Rrit bashkepunimin me apo mundesine e suksesit me regjimin terapeutik.
I ofron pacientit nje rritje te ndjenjes se kontrollit, redukton riskun e ndjesise se sikletit
dhe rrit rehatine.
Ndihmon ne menaxhimin e lodhjes; rrit aftesite perballuese dhe rrit nivelin e energjise
trupore.
Stimulon lirimin e endorfines ne tru dhe rrit ndjesine e mireqenies.
43
Ofron mundesi per ndryshimin/alterimin e regjimit medikamentiz per te plotesuar nevojat
individuale.
Duhanpirja rrit riskun per infeksione respiratore dhe per me teper mund te demtoje
sistemin imun.
Njohja e hershme me zhvillimin e komplikacioneve dhe nderhyrjet ne kohe mund te
parandaloje situaten qe te con ne rrezikshmeri te shpejte per jeten.
Lehtesite cojne ne vendosjen e kujdesit akut per permiresim apo pavaresi ne fund te jetes