माहेरसतािण अइउण् ऋलृक् एओङ् ऐऔच् हयरट् लण् ञमङ्णनम् झभञ् घढधष् जबगडदश् खफछटतचटत् कपय् शषसर् हल् इति एिातन माहेरा-स ू ाति । एकय शदय अततिमः अरः अन ु बतधः इति कयिे । "आतदरतयॆन सहॆिा" इयनॆन स ू ॆि याहार-शदय बॊध: जायिॆ । चि ु द दश स ू ै: ४२ + १ याहारािाम् उपतिभदवति । याहारािाम् आधारॆिैव् सप ू िदम् याकरिम् रतचिम् । माहेवरस ू ािाम् अनतिर स कृिे कति वचनातन, कति त गातन, कति तवभििय: , कति कारकाति भवतति इति वदाम: । त गातन - स कृिे िति त गातन भवतति । प ु त गम् - राम: , चषक:, अव:, वृ: इयातद ित गम् - रमा , नदि , घटि इयातद नप ु सकत गम् - फ , ज , यजन , तमम् इयातद । वचनातन - स कृिे िति वचनातन अतप भवतति । एकवचनम् - एकय कृिे य ु यिे । यथा - राम:, सि िा, स: , अह , भवान् इयातद तिवचनम् - जनियय कृ िे य ु यिे । यथा - रामौ, बाकौ, सििे , िौ, आवा , भवतिौ इयातद बहुवचनम् - बहुजनाना कृ िे बहुवचन य ु यिे । यथा - बाका:, रमा:, िे , वय , भवति: इयातद सरस कृ िय अतमन् तशिे केव एकवचन प ु नच बहुवचनय पाननम् एव भतवयति । तिवचनय यग ग: ौढकयाया पतनयाम: । तवभििय: - स कृिे सति तवभििय: भवतति ।
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
माहेश्व् रसत्ािण
अइउण्वऋलृक्वएओङ्वऐऔचव्हय्रट्वलण्वञमङ्णनमव्झभञव्घढधषव्जबगडदशव्
खफछटतचटत्व्कपयव्शषसरव्हल ्इति एिातन माहशे्वरा-सूत्राति । एकस्य शब्दस्य अततिमः
अक्षरः अनुबतधः इति कथ्यिे । "आतदरत्यॆन सहिॆा" इ्यनॆन सूत्रिॆ प्र्याहार-शब्दस्य बॊध: जायिॆ ।
चिुददश सूत्र:ै ४२ + १ प्र्याहारािाम् उ्पतिभदवति । प्र्याहारािाम् आधारॆिैव ्सम्पूिदम ्व्याकरिम ्
रतचिम ् ।
माहशे् वरसूत्रािाम् अनत िरं सं स् कृि ेकति वचनातन, कति त ं गातन, कति तवभ ि िय:, कति
कारकाति भवतति इति वदाम: ।
त ं गातन - सं स् कृिे त्रिति त ं गातन भवतति ।
पुत ं गम ्- राम:, चषक:, अश् व:, वकृ्ष: इ् यातद
स् त्रित ं गम् - रमा, नदि, घटि इ् यातद
नपुं सकत ं गम् - फ ं , ज ं , व् यजनं , तमत्रम् इ् यातद ।
वचनातन - सं स् कृिे त्रिति वचनातन अतप भवतति ।
एकवचनम् - एकस् य कृि ेप्रयु् यि े । यथा - राम:, सििा, स:, अहं , भवान् इ् यातद
तिवचनम् - जनियस् य कृिे प्रयु् यि े । यथा - रामौ, बा कौ, सिि,े िौ, आवां , भवत िौ इ् यातद
बहुवचनम ्- बहुजनानां कृि ेबहुवचनं प्रयु् यि े । यथा - बा का:, रमा:, ि,े वयं , भवत ि: इ् यातद
सर सं स् कृिस् य अतस्मन् प्रतशक्षि ेकेव ं एकवचनं पुनश् च बहुवचनस् य पाननम् एव भतव् यति ।
तिवचनस् य प्रयगग: प्रौढकक्ष यायां पतन् याम: ।
तवभि िय: - सं स् कृिे सत ि तवभि िय: भवतति ।
प्रथमा, तिििया, ििृिया, चिुथी, पं चमि, ष् नि, सत िमि
कारकाति - सं स् कृिे षट् कारकाति भवतति ।
किाद, कमद, करिम्, सम् प्रदानम्, अपादानम्, सम् बत ध:*, अतधकरिम्
(*सम् बत धस् य कारक् वं नातस्ि ।)
कारकि्भक्तीनाांवप्रयोग:
तवभि िय: कारकाति कारकतचह्नातन तवभतिप्रयगग: अथद:
प्रथमा किाद ने स:/सा/िि् वह, उसन े
तिििया कमद कग िम्/िाम्/िि् उसकग
ििृिया करिं के िारा, से िेन/्िया/िेन् उसके िारा, उस स े
चिुथी सम् प्रदानं के त ये िस् मै/िस् यै/िस् म ै उसके त ये
पं चमि अपादानं से िस् माि्/िस् या:/िस् माि् उस स े
ष् नि सम् बत ध: का की के िस् य/िस् या:/िस् य उसका/की/के
सत िमि अतधकरिम् मे, पर ितस्मन/्िस् याम/्ितस्मन् उस पर/में
अद्य एिावि् एव अ म ् । भवत ि: एिस् य स् मरिं कुवदत िु । एिि ्प्रकाश् य पं च वारं अ् यास:
कुवदत िु । अतिम-अ् यासे केचन ्इिगतप मह् वपूिद-तबत दव: प्रकाश् यि े । िावि् नमग नम:
(अतस्मन् भवत ि: तकमतप पररविदनं , शब् दकातनत य वा अनुभवतति चिे् कृपया सूचयति,ु अतिमकक्ष यायां
िस् य तनवारिं कुमद: । धत यवाद:)
भवदिय: - आनत द:
http://www.sanskritjagat.co.in/
Related Documents
