organizator | organiser Al. E. Kwiatkowskiego Czerwonych Klonów Czerwonych Klonów Czerwona Ludowa Park E. Kwiatkowskiego OSIEDLE PółNOCNE OSIEDLE POłUDNIOWE ogródki działkowe / allotments Białych Klonów Jarzębinowa Akacjowa Topolowa Chemiczna Chemiczna Sempołowskiej 11 listopada Anioła Willowa Krakusa Hibnera Kasztanowa Langiewicza Traugutta Traugutta Zbylitowska Kilińskiego Kolejowa Wołodyjowskiego Sienkiewicza Kolejowa Zbylitowska Reca 01 02 03 04 05 06 07 08 09 patroni honorowi Le CorbusYear | honorary patronage of Le CorbusYear partnerzy Le CorbusYear | partners of Le CorbusYear Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Programme subsidized by the Ministry of Culture and National Heritage współorganizator | co-organiser Le Corbusier w TARNOWIE Miniprzewodnik i wycieczki śladami Le Corbusiera w ramach programu artystyczno-edukacyjnego Le CorbusYear LE CORBUSIER IN TARNóW A mini-guide and summary of excursions retracing Le Corbusier’s footsteps, as part of the artistic-educational programme Le CorbusYear KIM BYł LE CORBUSIER? Le Corbusier (właściwie Charles-Edouard Jeanneret, 1887—1965) uchodzi za najważniejszego architekta i urbanistę XX wie- ku. Wpłynął na kilka pokoleń projektantów — najpierw w Europie, a po II wojnie światowej na całym świecie. Reprezentował pokolenie, które pod wpływem rozczarowania stanem miast odziedziczonym po XIX stuleciu, ich bezładnym rozrostem i prze- ludnieniem, podjęło się szukania recept na ich uzdrowienie. Proponował radykalne terapie, polegające na usuwaniu niezdrowej i niefunkcjonalnej starej zabudowy i pozostawieniu tylko najcenniejszych zabytków. Radził ścisłe łączenie funkcji mieszkalnych i rekreacyjnych, dzięki budowie bloków otoczonych starannie zaplanowaną zielenią. Sformułował pojęcie „domu jako maszy- ny do mieszkania”, zaprojektowanego racjonalnie, jak samochód czy samolot. Popularyzował stawianie wysokich budynków dzięki wykorzystaniu możliwości żelbetu i prefabrykacji. Poważał niewielu współczesnych architektów, za to podziwiał logikę i celowość działań inżynierów. Le Corbusier przewodniczył CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne — Międzynarodowy Kongres Architektu- ry Nowoczesnej) — sieci wymiany wiedzy i informacji, łączącej w latach 1928—1959 kilkudziesięciu europejskich (w tym polskich) architektów. Jej najważniejszym dziełem była Karta Ateńska — zestaw wytycznych dla nowoczesnej urbanistyki (1933), stosowanych w wielu krajach podczas powojennej odbudowy i rozbudowy miast. Idee Le Corbusiera rozprzestrzeniały się po świecie również dzięki jego książkom, z których najgłośniejsza to ”Vers une architecture” (1923, pierwsze polskie wyda- nie ukaże się w 2012 roku nakładem Centrum Architektury). Najbliższy budynek Le Corbusiera znajduje się w Berlinie — tzw. jednostka mieszkalna (1957). Jego inne znaczące projekty to jednostka mieszkalna w Marsylii (1947—1952) — pierwowzór berlińskiej, kościół Notre Dame du Haut w Ronchamp (Alzacja, 1950), klasztor La Tourette koło Lyonu (1957—1960) oraz małe domy mieszkalne, np. Villa Savoye koło Paryża (1929—1931). Specjalne miejsce w dorobku Le Corbusiera zajmuje projekt urbanistyczny całkowicie nowego miasta w Indiach — stolicy Ha- ryany i Pendżabu, Czandigarhu (1952—1959). Niemniej ważne od budynków zrealizowanych są niezrealizowane, które przez dziesięciolecia działały na wyobraźnię architek- tów, np. projekt siedziby Ligi Narodów w Genewie (1927) czy Pałacu Sowietów w Moskwie (1931) oraz wielkie wizje urbani- styczne, takie jak La Ville Contemporaine (1922), La Ville Radieuse (1924—1927) czy Plan Voisin dla Paryża (1925). CO LE CORBUSIER ROBIł W TARNOWIE? Nic! Nigdy tu nie był i nic dla tego miasta nie zaprojektował, ani prawdopodobnie w ogóle nie wiedział o jego istnieniu. Po II wojnie światowej jego poglądy i teorie były jednak na tyle znane i popularne, że poprzez większe miasta i ośrodki decyzyjne w kraju docierały do miejsc tak odległych, jak położony 78 km na wschód od Krakowa niewielki Tarnów, posiadający swoją własną mikrohistorię. Idee i postulaty Corbusiera trafiły tu ze znacznym opóźnieniem, przefiltrowane i często uproszczone. Jednak nie zawsze noszą prowincjonalne piętno. Dotyczy to zarówno dwudziestolecia międzywojennego (założenie Mościc), jak i późniejszych, powo- jennych realizacji: domów jednorodzinnych, osiedli mieszkaniowych oraz obiektów użyteczności publicznej. Nasza mapa opowiada o tym, że architektura i urbanistyka XX wieku powstawała w Tarnowie w ścisłym związku z europejskimi koncepcjami i według corbusierowskich recept na zdrowe, nowoczesne miasto. Prześledzimy, jak postulaty Karty Ateńskiej i pięć zasad nowoczesnej architektury funkcjonowały tutaj i jaką miały recepcję. Zobaczymy, dlaczego te miejsca wyglądają tak, a nie inaczej, co pozwoli nam stwierdzić, które rozwiązania sprawdziły się, a które nie. WHO WAS LE CORBUSIER? Le Corbusier (real name: Charles Edouard Jeanneret, 1887—1965) is considered to be the most influential architect and urban planner of the 20 th century. He had a huge impact on a number of generations of designers — initially only in Europe, but after WWII, it was felt all over the world. Le Corbusier belonged to a generation deeply disillusioned with the state in which cities emerged from the 19 th century, with their chaotic expansion and overcrowding; he therefore set out on a quest to find efficient ways to improve them. His proposals were radical: demolishing old, malfunctioning urban sprawl, sparing only the most precious heritage buildings, and he advocated combining residential and leisure functions by way of building blocks surrounded by care- fully designed greenery. Le Corbusier coined the expression “the house as a machine for living in”: a house designed efficiently, as if it were an automobile or an airplane. He promoted the construction of high-rise buildings, made possible thanks to the proper- ties of reinforced and prefabricated concrete. He held most of his contemporary architects in rather low esteem, and yet admired the logic and purposefulness of engineers. Le Corbusier was the chair of CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne — International Congress of Modern Archi- tecture), a network for the exchange of ideas and information, which brought together several dozen European architects (Polish architects amongst them) between the years 1928 to 1959. The major achievement of the Congress was the so-called Athens Charter, a set of guidelines for modern urban design (1933), followed widely in many countries during postwar reconstruction and in the development of cities. Le Corbusier’s ideas spread all over the world through his books, the most acclaimed being ’Towards a New Architecture’ (’Vers une architecture’, 1922; first Polish edition to be published in 2012 by Centrum Architektury). The nearest building designed by Le Corbusier can be found in Berlin, the so-called Unité d'Habitation (Housing Unit, 1957). Other prominent executed projects are Housing Unit in Marseille (1947-52), a prototype of the Berlin project; the church of Notre Dame du Haut in Ronchamp, Alsace (1950); La Tourette Monastery near Lyon (1957—60) and small residential schemes such as Villa Savoye near Paris (1929—31). Special attention should be paid to the urban project for Chandigarh, a brand new city in India, the capital of Haryana and Punjab (1952—59). Le Corbusier’s unexecuted projects made no less of an impact on the work of several generations of architects; notably, on the Palace of the League of Nations in Geneva (1927) or Palace of the Soviets in Moscow (1931) as well as urban visions such as The Contemporary City, The Radiant City or the Plan Voisin. WHAT DID LE CORBUSIER DO IN TARNóW? Not a single thing! He never visited nor did he ever design anything for the city. Most likely, he was not even aware that such a town existed. After WWII, Le Corbusier's ideas and theories gained such widespread popularity that, via major cities and cul- tural centres, they managed to reach even places as remote as Tarnów. Located 78 km east of Cracow, this small town boasts quite a long history. Le Corbusier's ideas and postulates arrived here somewhat belatedly, slightly altered and often simplified, yet not all of them bear the stain of provinciality. This applies both to the interwar period (when the factory estate Mościce was founded) and the post-WWII projects: houses designed for individual clients, housing estates and public buildings. Our map sets out to reveal that architecture and urban planning in 20 th century Tarnów developed in close alliance with mod- ern European movements, and in accordance with Le Corbusier’s formulas for a thriving modern town. We will investigate how the Athens Charter postulates and the Five Points of Contemporary Architecture were realised here, and also how they were received. We will check what condition certain areas of the town are in today. This should help us as- sess which ideas have stood the test of time, and which have failed to do so. Willa Karola Huellego / Karol Huelle's villa, fot. / photo: Nicolas Grospierre © BWA Tarnów Mościce – osiedle przyfabryczne. Osiedle północne i południowe Mościce – factory estate. North and south estate 1927—1940 A1 A2 A3 A4 Osiedle przyfabryczne, powstałe jako inicjatywa rządowa, składające się z dwóch części: osiedla północnego — bezpośrednio przy zakła- dach i późniejszego osiedla południowego — tzw. Za Torem. W obydwu przypadkach domy jednorodzinne oraz zabudowa wielorodzinna powstały w oparciu o zawiązane spółdzielnie mieszkaniowe działające przy fabryce. Domy, w większości wzniesione w tradycyjnych tech- nologiach, usytuowane zostały w otoczeniu zieleni, z dostępem do światła i świeżego powietrza, oddzielone od zakładu produkcyjnego szeroką drogą i pasem zieleni. W projekcie połączono obecność funkcji społecznych (przedszkole, ośrodek zdrowia, dwa kasyna, kościół, obiekty sportowe, inne usługi) z howardowską ideą miasta-ogrodu. Założenie jest zapowiedzią corbusierowskiej idei „jednostki mieszkal- nej”, korzystającej ze wspólnego systemu usług i form spędzania wolnego czasu. The factory estate, established as a government initiative, consists of two sections: the north estate, adjacent to the factory, and the south estate, also known as Behind the Track. In both estates, detached family houses and multifamily residential units were built by housing cooperatives, newly established as a part of the factory. The buildings were erected thanks to the Workers’ Estate Society funding system, which was meant to secure a place of residence for those of the medium- to low-income brackets, especially for labourers. Most buildings were created along traditional methods, located amongst greenery, with access to natural light and fresh air, and separated from the factory by a wide road as well as a green belt. The project combines social functions (such as a nursery, a health centre, two casinos, a church, sport facilities and other services) with Ebenezer Howard's idea of a “garden city”. The scheme is an introduction to Le Cor- busier's concept of “the housing unit”, which makes good use of the communal service system and leisure facilities. Dom Handlowy Sezam Sezam Department Store ul. Akacjowa 1 Wojewódzkie Biuro Projektów, 1973 P2 P4 P5 Typowy pawilon handlowy — element programu „jednostki są- siedzkiej”. W przeciwieństwie do wcześniejszego podobnego obiektu (Dom Handlowy Świt, 1972), zachował swój pierwotny charakter. Dwukondygnacyjna bryła ma wolny plan, pozwala- jący dowolnie kształtować przestrzeń wewnętrzną. Pierwotna elewacja z kamieni rzecznych, zmieniona w trakcie termomo- dernizacji. Zaplecze i przewiązka zmodernizowane w latach 80. obecnie pełnią funkcję sklepu spożywczego. A typical retail unit, part of “the neighbourhood unit”, it has re- tained its original character, unlike a similar building erected one year earlier (Świt Department Store). The two-storey massing has been based on an open plan layout which allows for various interior arrangements. The original elevation made of river peb- bles was altered after the new insulation was added, and the back office – along with the internal passage – were both refur- bished in the 1980s. At present, they house a grocery store. 01 Hala Widowiskowo-Sportowa Jaskółka Jaskółka Multi-Purpose Arena ul. Traugutta 3a Biuro Projektowe Zakładów Azotowych w Tarnowie 1969—1987 P1 ł Budowa hali trwała blisko 20 lat. Wzniesiona ze środków Pań- stwowej Fabryki Związków Azotowych w Tarnowie, ze ślepą podłogą, pierwotnie zakrywającą taflę lodowiska. Obecnie w hali znajduje się boisko do gier sportowych, ze stałym par- kietem. Symetryczny budynek, z czterema wejściami i dachem w formie wklęsłego łuku. Powierzchnia i kubatura: odpowiednio 7474 m 2 i 61 017m 3 . Układ dachu pozwala na wprowadzenie dodatkowego trzeciego poziomu, zwiększającego liczbę miejsc siedzących na trybunach do 2990. Trzynaście filarów przecho- dzących przez całą elewację nadaje rytm fasadom. Zgodnie z ideą osiedla patronackiego, obiekt gwarantował mieszkań- com dostęp do rozrywki i czynnego wypoczynku. The construction of the arena took almost 20 years. Funded by the State Factory of Nitrogen Compounds in Tarnów, it includes a raised floor originally covering an ice-rink surface. Currently, it is being used as a multi-purpose sports pitch finished with a parquet. The symmetrical building covers 7474 sq.m. of area and has 61017 cu.m. of volume, has four entrances, and is cov- ered with a concave arched roof. The roof design allows for the addition of a third grandstand level, thus increasing the number of seats to 2990. Thirteen pillars on the façade give a rhythm and flow to the elevations. According to the idea of sponsored settlements, the arena ensured that the residents had access to leisure and recreational facilities. 04 Centrum Sztuki Mościce (dawny Dom Kultury Zakładów Azotowych) Mościce Arts Centre (former factory cultural centre) ul. Traugutta 1 Zbigniew S. Bielak, Bogumił Zaufal, Bronisław Stefanik, Stanisław Karpiel, Władysław Cukier, 1971 Modernizacja / Redevelopment: Karpla Konsulting sp. z o.o., 2008—2010 P1 P2 P3 P4 P5 A2 Budynek został zaprojektowany dla terenów podgórskich i pier- wotnie miał formę niskiej platformy z trzema skośnymi akcen- tami — dachami, z rzędami wstęgowych okien i elewacją sza- lowaną drewnem. Przypominał masywny transatlantyk sunący pośród zieleni. W 2008 roku wnętrze poddane zostało grun- townej modernizacji. Wprowadzono także betonowe elewacje zewnętrzne, przez co zaburzono rytm okien, oraz zmieniono zakończenie skośnych dachów. W części parteru konstrukcja na słupach, ze spiralną klatką schodową i rampą — schodami prowadzącymi na poziom tara- su na pierwszym piętrze. The building had been designed for piedmont terrains, and therefore its initial shape was a low platform with three inclined accents: roofs, rows of strip windows, and a wood-shuttered wall. It resembled a massive ocean liner sailing through the greenery. The interior was overhauled in 2008. A concrete fin- ish was introduced to the external façades, which disturbed the fenestration pattern, and the finishes on the pitched roof were altered as well. There are structural columns on the ground floor and a spiral staircase and a ramp leading onto a terrace on the first floor. 05 Park im. E. Kwiatkowskiego E. Kwiatkowski Park ul. Zbylitowska 4 rzeźby „Bez tytułu” (stal, farba) autorstwa Marcina Zarzeki 4 sculptures "Untitled" (steel, paint) by Marcin Zarzeka 2011 A1 A2 A3 W przestrzeni tej usytuowane zostały, odwzorowane w mniej- szej skali, projekty futurologicznych budynków Jana Głuszaka „Dagaramy” (1937—2000), tarnowskiego architekta-wizjo- nera, uczestnika Międzynarodowej Wystawy Intencjonalnej we Wrocławiu Terra 1 i Terra 2 (1975, 1981) oraz Biennale Archi- tektury w Wenecji (1996). Głuszak projektował samowystarczalne megastruktury dla wie- lu tysięcy mieszkańców, np. „Jednostki mieszkalne dla Marsa” (1964), „Zespół jednostek mieszkalnych o mobilnych przesło- nach klimatycznych” (1962), jednostki mieszkalne dla dużych aglomeracji miejskich „Szklana Góra” (1964) osiągające wy- sokość 8 km i pojemność do 1 miliona mieszkańców, parkingi dla mobilnych domów umieszczone na masztach. Głuszak zaprojektował także bloki kwiaty, struktury na łodygach wzno- szące się ku słońcu, działające na zasadach obowiązujących w świecie przyrody (mrówki, termity). Nigdy nie zrealizowane. Inspirowane cobusierowską ideą organizacji społecznej projekty samowystarczalnych jednostek mieszkalnych autorstwa Głu- szaka przewyższały skalą osiągnięcia mistrza. The space accommodates small-scale models of futurist buildings designed by Jan Głuszak ”Dagarama” (1937—2000), a visionary architect from Tarnów. He was a participant in The Intentional International Exhibition Terra 1 and Terra 2 in Wrocław in 1975 and 1981 respectively, and at the Architec- tural Biennale in Venice in 1996. Głuszak designed self-sufficient mega-structures for thou- sands of residents; for example, Residential Units for Mars (1964), Complex of Residential Units with Mobile Climate Shutters (1962), residential units for large city conurbations like A Glass Mountain (1964) which reached a height of 8 km and had the capacity to hold up to 1 million inhabitants, as well as car parks for mobile houses placed on masts. Głuszak also designed flower tower blocks, structures on stems stretching up towards the sun; functioning according to principles which govern nature (ants, termites). None of these projects were ever realised. The scale of Le Corbusier’s inspired projects of sus- tainable residential units designed by Głuszak surpassed the master's achievements. 06 Przedszkola Publiczne nr 35 i 33 Public Nurseries nos. 33 and 35 ul. Topolowa 4 i 5 Centralne Biuro Projektów Architektoniczno-Budowlanych, Oddział w Krakowie, 1950—1964 Wawrzyniec Wojtasiewicz, 1953 A1 A2 Zespół dwóch przedszkoli z łącznikiem i przejściem podziem- nym. Realizacja w oparciu o rozbudowę przedwojennego przed- szkola s.s. Służebniczek NMP przy ul. Topolowej i wybudowanie nowego tzw. Domu Małego Dziecka, mieszczącego przedszkole dla 210 dzieci, żłobek, świetlicę, przychodnię zdrowia dla matek i dzieci (1974). Na uwagę zasługuje parterowy pawilon z czte- rema segmentami (poszczególne oddziały przedszkolne), prze- szkloną fasadą ogrodową (od południa), tarasami schodzącym do ogrodu i trejażami podtrzymujących płaski dach, tworzącymi przestrzenie dla poszczególnych grup wiekowych. Budynki usytuowane w parku, z dostępem do światła i świeże- go powietrza, w pobliżu miejsca pracy i zamieszkania, oddzielo- ne od obszaru przemysłowego strefą zieleni. This is a complex of two nursery units joined by a pedestrian link and an underground passage. It was built according to the ex- tension scheme for a pre-war nursery (s.s. Służebniczek NMP) on Topolowa Street; the newly built so-called House for a Small Child was to accommodate a nursery for 210 children, a creche, a common room and a mother-and-child clinic (1974). Of special interest is the single-storey pavilion divided into four sections (for the respective nursery groups), a glazed garden façade (facing south), terraces cascading down to the garden, and a trellis holding a flat roof and areas subdivided according to respective age-groups. The buildings are located in the park, surrounded by greenery, full of natural light and fresh air, near workplaces and residential areas, and separated from industrial areas by a green belt. 07 Willa Karola Huellego Karol Huelle's Villa ul. Willowa 3 Andrzej Frydecki, 1938—1940 P4 P5 K O Jednorodzinny, wolnostojący dom w ogrodzie, zaprojektowany dla inżyniera mościckiej fabryki – Karola Huellego, nieznacz- nie odbiegający od pierwotnego projektu. Budowa rozpoczęta przed wojną, zakończona około 1940 roku. Kubiczna, dwu- kondygnacyjna bryła, artykułowana rzędami poziomych pa- smowych okien z masywnym balkonem, zestawiona została z pionową, półokrągłą formą z owalnym oknem, obłożoną pia- skowcem. Skojarzenie ze statkiem parowym poprzez wprowa- dzenie wysokiego komina, zestawienie dwóch brył i półokrągłej burty (obłożonej piaskowcem). Płaska, dwukondygnacyjna szklana elewacja ogrodu zimowego otwiera się bezpośrednio na otaczającą zieleń. Doskonały przykład architektury moderni- stycznej, który, gdyby został zrealizowany w większym mieście, znalazłby godne miejsce w podręcznikach architektury. A detached family house in a garden setting, it was designed for the engineer of the factory in Mościce, and today it is minimally different from its original design. Construction started before the outbreak of WWII and was completed ca. 1940. A cubic- like, two-storey massing expressed with rows of horizontal strip windows and a bulky balcony has been set against a vertical, semi-circular, sandstone-clad form with an oval window. The introduction of a tall chimney, two masses and a semi-circular sandstone-clad broadside evoke the image of a steam ship. The flat, two-storey glass elevation of the winter garden opens directly towards the surrounding green settings. It's a superb example of modernist architecture; had it been realised in a larger city, it would have undoubtedly found a well-deserved place in architectural textbooks. 09 Dworzec kolejowy Mościce Mościce Railway Station ul. Chemiczna Biuro Projektów Kolejowych — Kraków, Stanisław Wilkosz 1972—1976 Projekt wnętrza / Interior design: Pracownia Sztuk Plastycznych Oddział w Krakowie, Janusz Trzebiatowski, Maria Banaś, 1972 P1 P2 P3 P5 K Projekt obejmował budowę dworca wraz z tunelem. Prosta kubiczna bryła, przekryta płaskim dachem, wychodzącym poza obrys budynku i tworzącym zadaszenie nad schodami prowa- dzącymi na peron. Dwupoziomowy, całkowicie przeszklony budynek, wsparty na masywnych słupach, otwierający się na otaczającą zieleń. Szerokie schody wewnątrz obiektu prowa- dzą na antresolę — poczekalnię dworcową. Lekka, elegancka forma budynku została skontrastowana z masywnym, płaskim, oszalowanym drewnem dachem. Wnętrze zaprojektowano w każdym szczególe: od drzwi wejściowych, kas biletowych, kasetonowego stropu z lampami, poprzez ławki poczekalni i wzór na posadzce. Inwestycja PKP i Zakładów Azotowych w Tarnowie. Jeden z ciekawszych współczesnych dworców PKP w kraju, ulegający postępującej degradacji. Aktualnie nieczynny. Docelowo prze- widziany do remontu. The original project scope included a railway station and a tun- nel. It has a simple cubic shape and is covered with a flat roof. The roof projects from the building footprint and makes up an overhanging area above the stairs which lead onto a railway platform. A two-storey, fully glazed building supported on bulky columns opens towards the surrounding green area. The inter- nal stairs are wide and lead onto a mezzanine which serves as a railway station waiting room. The building's light and elegant form has been contrasted with an ample, flat and wood-shut- tered roof. The interior has been designed with great care, as seen in the details of the entrance door, the ticket cash desks, a coffered ceiling with light fittings, the waiting room benches and the floor pattern. This building, funded by Polish Public Railways and Nitric Works in Tarnów, is one of the most interesting modern railway stations in Poland; sadly, its technical state is gradually dete- riorating. At present It is not being used. Approved for future refurbishment. 08 Miejski Dom Sportu Municipal House of Sports ul. Traugutta 5a Bogumił Zaufal, Stanisław Karpiel, Władysław Cukier, Zbigniew S. Bielak, 1965—1967 Rozbudowa kompleksu, baseny letnie i pawilon / Extension of the centre, open swimming pools, pavilion, 1971—1972 Projekt wnętrza / Interior design project: Pracownia Sztuk Plastycznych w Krakowie, 1967 P2 P3 P4 P5 K B Założenie jest realizacją corbusierowskiej koncepcji sytuowa- nia obiektów rekreacyjnych w pobliżu miejsc zamieszkania. Dwie przenikające się geometryczne bryły: część administracyj- na i właściwa pływalnia z halą sportową. Kryty basen pływacki o długości 25 m. W pobliżu pływalni w 1972 roku wybudowano dwa baseny otwarte oraz wieżę do skoków. Kompleks w oto- czeniu zieleni. Jasne, funkcjonalne wnętrze Domu Sportu, z przestronnym holem wspartym na słupach, doświetlonym od góry, z krętymi schodami prowadzącymi na pierwsze piętro, otwierające się na pływalnię z trybunami. Ceramiczne mozaiki autorstwa J. Sachy i B. Zagajewskiego zdobią hol i pływalnię. Ciekawie prezentuje się elewacja od strony otwartych basenów oraz elewacja bocz- na ze schodami (rampą), prowadzącymi na płaski dach-taras. Przeszklona ściana kurtynowa od strony basenów otwartych, wprowadzająca światło do wnętrza, została artykułowana be- tonowymi filarami w kształcie litery V, podtrzymującymi lekko skośny dach. Budynek jest obecnie w trakcie modernizacji. The project fully realises Le Corbusier's idea promoting the no- tion that sports facilities should be located near housing. There are two interlocked masses: an administrative part and a building proper housing a 25 m-long swimming pool with a sports hall. Nearby, there are two outdoor swimming pools with a diving tower, built in 1972. The whole complex is sur- rounded by greenery. The bright, functional interior of the House of Sports has a spa- cious hall, its roof is supported by columns and is naturally-lit from above. From the hall a spiral staircase leads to the first floor with an open view of the swimming pool and the grand- stand. Ceramic mosaics by J. Sacha and B. Zagajewski adorn the hall and the swimming pool area. Of special Interest are the elevation facing the outdoor swimming complex, and the side elevation with a staircase (a ramp) leading onto the roof ter- race. The glazed curtain wall fronting the outdoor swimming pools lets in natural light, and has been designed with concrete V-shaped pillars supporting the sligthly pitched roof. At present the building is undergoing refurbishment. 03 Spółdzielnia Mieszkaniowa Mościce Mościce Housing Cooperative ul. Akacjowa 6 1966 P3 P4 P5 Zgodnie z postulatami Karty Ateńskiej rzemiosło, ściśle zwią- zane z życiem miejskim, lokalizowane było w łatwo dostępnych punktach osiedla. Budynek parterowy, wcześniej pełnił funkcje usługowe dla tej części osiedla przyfabrycznego (RTV, naprawa pralek, lodówek, zegarmistrz, złotnik), następnie przekształcony w pawilon handlowy Zurt. Ustawiony wzdłuż ulicy, z przeszkloną elewacją południową eksponowaną na światło i otwartą, zieloną przestrzeń osiedla. Przenikające się w planie prostokąty tworzą zygzakowatą linię fasady. Lekka konstrukcja ściany wejściowej została zestawiona z ciężkim, niemal płaskim dachem i gład- kimi betonowymi ścianami bocznymi. Budynek o konstrukcji murowanej, zrealizowany techniką tradycyjną. In accordance with the Athens Charter, craftsmanship, closely linked to everyday life in town, has been located in the easily- accessible areas of the estate. A single-story building that once provided various services to this part of the factory estate (such as household equipment repairs, a watchmaker, a gold- smith) was subsequently refurbished into the Zurt retail store. It is located along the road; its glazed southern elevation faces the open green area of the estate, in order to maximise access to natural light. On plan, interlocked rectangles create the zig- zag-like elevation. The light structure of the entrance façade has been set as a contrast to the heavy, almost flat roof, and the smooth concrete gable walls. The building has been real- ised using traditional methods of masonry structure. 02 TRASA / ROUTE 1 MOśCICE – OSIEDLE PRZYFABRYCZNE MOŚCICE – FACTORY ESTATE