Lablae Textile and Fabric

Lablaeผาและสงทอลบแล

textile and fabricRadamanee Chimliang

เมองลบแล ดนแดนแหงปรศนาลลบ

มมานหมอกพษเปนกำาแพง สรรพสงภายในกลบตาลปตร

เมองนนบถอผหญงกดกนผชาย หญงเปนนายชายเปนขามาลา คำาจนทร

เมองลบแล เปนเมองเกาในตำานานทเปนเรองเลาสบกนมาชานาน ในบาง

ทองทวากนวาเมองลบแลซกซอนอยในปาบางวาเปนเมองแมมายพลเมองมแต

ผหญงบางวาคนเมองนถอศลธรรมและวาจาสตย ในตำานานนนเรองราวเกยว

กบเมองลบแลในแตละทองทมกจะมสำานวนเลาทแตกตางกนออกไปซงเรองราว

ความลกลบเหลานถกนำามาสรางเปนนยายเรองดงบทประพนธของมาลา คำา

จนทร นกเขยนรางวลซไรตดวยความทเปนเรองเลาพนบานทคนไทยสวนใหญ

รจกกนดแมวาเมองลบแลของแตละทองถนจะมสำานวนผดเพยนและแตกตางกน

ออกไปแตทเหมอนกนคอความลกลบและความเปนมาอนเลอนรางราวกบเปน

เมองทตงอยในมานหมอกคลายจะแลเหนเชนเดยวกบชอ เมองลบแล ซงหมาย

ถงทซงมองดไมเหนเปนชอเมองทตงตามลกษณะภมประเทศทลลบซบซอนเมอ

มองจากภายนอกเหนแตปาเขาไมคอยพบเหนบานเรอนซงความลกลบเหลา

นคอเสนหของเมองลบแลทหลายคนอาจสงสยวาเมองลบแลมอยจรงหรอเปน

เพยงเรองเลาปรมปราเทานน

ลบแลเปนอำาเภอหนงในจงหวดอตรดตถอยในเขตภาคเหนอตอนลางทม

ความหลากหลายของวฒนธรรมทผสมผสานและสบทอดมาแตโบราณจากการ

รวบรวมเอกสารประวตการสรางเมองลบแลและตำานานเมองลบแลกลาววาใน

สมยอาณาจกรโยนกเชยงแสนบรรพบรษดงเดมรนแรกของชาวลบแลเปนชาว

ไทยวนทอพยพจากอาณาจกรโยนกเชยงแสนลงมาตงถนฐานทำามาหากนในเขต

ทองทเมองลบแลกอนทคนไทยจะสถาปนาอาณาจกรสโขทยขน

เมองลบ

แล

ในปจจบ

น

เนองจากลกษณะภมอากาศและภมประเทศของเมองลบแลมความอดม

สมบรณเหมาะสมตอการตงถนฐานจงปรากฏวาไดมคนไทจากหวเมองใน

อาณาจกรลานนาและอาณาจกรลานชางหรอนครเวยงจนทนอพยพและทยอย

ลงมาตงถนฐานในเขตทองเมองลบแลตงแตสมยสโขทยและอยธยาตอมาจงไดม

การไดจดสรรทดนใหราษฎรทมเชอสายมาจากอาณาจกรโยนกเชยงแสนไปตง

บานเรอนตงแตบานตนเกลอ ตำาบลแมพล บานทองลบแล ตำาบลฝายหลวง ถง

บานคอกชาง ตำาบลศรพนมมาศ สวนราษฎรทมเชอสายมาจากเวยงจนทรใหไป

ตงบานเรอนอยทบานกระตาย บานนาแตว และบานนาทะเล ตำาบลชยจมพล

วฒนธรรมการทอผา เ ปนวฒนธรรมทถายทอดกนมาชานานและ

กระจดกระจายกนอยมาตงแตดนแดนสบสองปนนาทางตอนใตของจนเรอยลง

มาตลอดพนทในบรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงเปนวฒนธรรมอยางหนง

ของชนกลมไทยทมรวมกนสตรไท-ลาวไดสรางสรรคผาทอพนเมองนานาชนด

ภายในครอบครวสมาชกฝายหญงจะรบผดชอบดานการผลตเครองนมหมของ

ครอบครวนบตงแตตนคอเรมปลกฝายและหมอนเพอเลยงตวไหมจนถงทอเปน

ผนและตดเยบเปนเสอผา เดกหญงชาวไทจะเรมหดทอผาตงแตอาย 6-7 ปโดย

เรมดวยการทอลายงายๆเชนทอตนซนสำาหรบผาซนของตนเอง นอกจากนผาทอ

ยงมบทบาทสำาคญอกในชวตตงแตเกดพธการสำาคญในระหวางทมชวตอยแลว

จนถงในพธกรรมเมอสนชวตแลว

สงทอลบ

แล

การทอผาของชาวอตรดตถนนเพอใชสอยกนภายในครอบครวมราย

ละเอยดและรปแบของผาทอเมองอตรดตถเปนไปตามลกษณะของชาตพนธเดม

ซงปจจบนไดมการผสมผสานกลมกลนไดแกกลมวฒนธรรมไทยพนถนมสำาเนยง

การพดแบบคนสโขทย สวนใหญอาศยอยในเขตลมแมนำานานบางสวนของอำาเภอ

พชยและบางสวนของอำาเภอลบแล เขตอำาเภอเมองสวนกลมวฒนธรรมลานนา

จะอยในเขตตอนเหนอของอำาเภอลบแล อำาเภอทาปลาและอำาเภอทองแสนขน

และกลมวฒนธรรมลานชางแบบหลวงพระบางอยใน อำาเภอทองแสนขน อำาเภอ

นำาปาด อำาเภอฟากทาและอำาเภอบานโคก และในบางหมบานของ อำาเภอตรอน

อำาเภอพชย และอำาเภอลบแล ซงมความ สมพนธกบการแตงกายตามประเพณ

พนถนทมรปแบบดงเดมเปนเอกลกษณของโดยการสงเกตจากลวดลายสสน และ

รปแบบของผาทงหมอนหก หมอนมะแปบ ถงกลา ผาปกขนหมาก ผาหมตางๆ

หญงสาวชาวลบแลแตเดมนยมมวยผมและเหนบดอกไม สวมเสอเกงสขาวหรอ

สครามพาดทบดวยสไบ การนงซนหากอยเรอนจะนงซนผาฝาย เชนซนแหล ซน

ซว ซนตาแหลม ซนไก หากไปนอกบานอาจจะนงซนเชนซนลบแลงแดง ซนมก

ซนตนจก นยมใชในโอกาสพเศษตางๆเวลาอากาศหนาวชาวลบแลอาจหมดวย

ผาหมหวเกบ

หมอนหกมลกษณะรปทรงสเหลยมผนผาใชวธการเยบหมอนเปนชองเลกๆ

ดวยผาฝายสขาวตลอดความยาวของหมอนภายในจะยดดวยนนแลวนำามาเยบ

ตดกน 6 ชอง เสนยนมกจะใชฝายสแดงยอมดวยครง เสนพงจะใชไหมยอมสเขยว

และสเหลองซงจะพบมากและลายหนาหมอนทเปนทนยมคอลายนาคโดยลาย

หลกทพบมากจะเปนลายนาคและลายกลบจนทรตามลำาดบ สวนลายอนทพบ

เชน ลายนก ลายเตย และลายขอตางๆ ทงสขอ แปดขอ สบสองขอ

หนาหม

อน

หมอนมะแปบหรอหมอนหนาเดยวมลกษณะรปทรงสเหลยมผนผาใช

วธการเยบหมอนเปนชองใหญชองเดยวดวยผาฝายสขาวภายในจะยดดวยนน

มหนาเดยวมกนำาผาททอดวยเทคนคการจกมาเยบตดหนาหมอนเพอความ

สวยงาม

สไบ เปนผาทสตรใชหมคลมหรอพาดไหลทบจากเสอเกง

เสอเกง เปนเสอโบราณของชาวลบแลปจจบนพบนอยมากไมมการใสใน

ชวตประจำาวนเฉกเชนในอดต เสอเกงมลกษณะททอดวยฝาย คอกลม ผาหนา แขน

กระบอก แตงดวยกระดมเงนราบคอเสอ ลงมาจนถงชายเสอ ดานในมสาบสแดง

ของผหญงจะเวาตรงเอว มทงทเปนสฝายธรรมชาตและแบบทยอมดวยสคราม

เครองน

งหม

ซนไก เปนซนทมองคประกอบเชนเดยวกบซนซวแตมสเขมเชนสดำาหรอ

สนำาเงนแตเปลยนตวใชเทคนคไกคอการใชฝายหรอไหม 2 สปนควบกนเปนเสน

เดยว เรยกอกอยางวาหางกระรอก ซนไกแบบโบราณมกจะทอเปนซนไกลวนทง

ตวซน

ซนซว เปนซนททอสำาหรบนงทำางานอยกบบาน ตนซนเปนผาพนสดำา ตวซน

เปนพนสเขยว จะจกลายประกอบระหวางรอยตอตนกบตวและตวกบหวซน ซนซ

วจะเปนซนททอลกษณะเดยวกบซนไก แตเปลยนเปนใชดายสซว (สเขยว) ทอคน

ดวยเสนสดำาเปนตาๆ สวนหวซนและตนซนจะทออยางเดยวกนทกประการ ซนซว

เปนซนทใชเรยกกนโดยทวไปของชาวลบแลและชาวหาดเสยว อำาเภอศรสชนาลย

จงหวดสโขทย

ซนลบแลง เปนซนททอเปนตาขนาดเทาๆ กนจำานวน 5-6 ตา แตละตาจะ

มเสนขาวคนระหวางกลางตาท 3 จะมเสนสเหลองคนอยตลอดใน 1ตาใหญจะม

เสนสดำาหนาคนเปนระยะ ๆ จำานวน 5 เสน เสนท 6 จะใหญเปน 2 เทาหรอ 2

เทาครงของเสนสดำา เปนการทอฝายและมเสนไกแซมเปนเสนเลกๆ ซนลบแลง

หรอซนลบแลทเรยกกนตามทองถนนนมกจะมพนสแดงหรอสแดงเขม(กำา)เปน

เอกลกษณของซนอำาเภอลบแล

ซนมก เปนซนทมการยกดอกเปนลายเลกๆ รปแปดเหลยม เปนแนวขวาง

พาดบนตวซนคอจะทอดวยองคประกอบเดยวกบซนซว ซนแล หรอซนตาเหลม

เพยงแตเปลยนลายรวเปนลายมกซงเปนลายทเกดจากการทอจะมลกษณะเปน

ลายดอกแกว บางครงตวซนเปนมกสวนตนซนจะตอดวยตนจก

ซนตนจก เปนซนทมลกษณโดดเดนตรงบรเวณตนซน ซงซนตนจกของ

อำาเภอลบเเล มกจะทำาไปหวซนสเเดงเเละสขาวเชนเดยวกบไทยวนราชบรตวซน

นยมเปนมกทงสดำาหรอสเขยวเขม สวนตนซนนยมจกเตมพนทตลอดทงผนซง

ตางจากซนไทยวนอนๆทงซนเชยงใหม ลำาปาง เมองลอง ทจะนยมจกเพยง 50-

75% ของตนซนเทานนซนตนจกของลบแลนยมสเอกรงค คอสเขยวและสเหลอง

ทอดวยฝายจกไหมและมแบบทเปนจกผสมสคอใชสนอกเหนอจากสเหลองและส

เขยว

ผาหมหวเกบใชหมในฤดหนาวหรอชวงอากาศเยนตวผาหมทอดวยฝาย

ขาวเปนดอกนนลายสองหรอยำาสตลอดผนมเครอคนเปนระยะระหวางชายกบ

เครอจะพงดวยเครอเหลองหนงรว ตรงมมผาหรอหวจะเกบลายแลวนำาสองผนมา

เพลาะรวมกนเปนผนใหญปลอยชายครยใหสวยงามบางครงกมการตดเมดเงน

หรอเลอมทลายเกบ

ผาหม

ผาหมแตบคลายผาหมหวเกบเพยงแตไมมลายเกบนยมทอลายสองหรอ

ลายสามบางพนทเรยกตามลายทอวาผาหมลายสองหรอผาหมลายสามซง

ของลบแลจะนยมพนสขาวตางจากของหาดเสยวทจะนยมสแดงและสดำา

ผาปกขนหมาก เปนผาทใชในพธกรรมทางศาสนาเชน งานบวชสำาหรบวาง

บนพานหมากพลและเครองสกการะตางๆมรปแบบลกษณะคลายผาเชดมการ

จกลายทปลายทงสองดานและมกทำาเปนเชงครย

ถงกลา เปนถงยามททอขนจากฝายแซมไกไหมตกแตงดวยการจกลายและ

ตดเลอมแวนนำามาตดเยบเปนถงสำาหรบใชใสสงของสำาหรบพกตดตว

ถงยาม

การแตงกายของชาวลบแลในอดตสามารถบงบอกถงกลมชนดงเดมทเขา

มาอาศยอยทอำาเภอลบแลนนคอชาวไทยวน หญงสาวชาวลบแลแตเดมนยมมวย

ผมและเหนบดอกไมเชนเดยวกบสตรชาวไท เครองแตงกายนนจะสวมเสอเกง

สขาวหรอสครามพาดทบดวยสไบ การนงซนหากอยเรอนจะนงซนผาฝายเพอ

สะดวกตอการลกนง สะดวกสบายในการทำาครวหรอทำางานบานตางๆซนมกมส

เขมเชนซนแหล ซนซว ซนตาแหลม ซนไก หากไปนอกบานอาจจะนงซนทมสสน

มากขนเชนซนลบแลงแดง ซนมก แตเมอครงงานบญอาจจะนงซนตนจก ซงนยม

ใชในโอกาสพเศษตางๆ ซงผาซนตนจกของลบแลเปนทมชอเสยงและมรปแบบ

ทเปนเอกลกษณทตนซนนยมจกดานหนาเตมพนทตลอดทงผนโทนจะมสโทน

เดยวกนเชนในเชงหนงๆ มกมสเหลองเปนตวนำาสวนดายสอนๆทนำามาประกอบ

กนจะเปนสนำาตาลเขมกบแดงเขมหรอเขยวสองสามสเทานน สวนตวซนมกเปน

เขยวหรอดำานยมเปนซนมก

เอกลกษ

ณ

ผาทอลบ

แล

เมอเวลาอากาศหนาวสตรชาวลบแลอาจหมดวยผาหมหวเกบแทนการหม

สไบเนองจากการทอฝายดวยเทคนคทอเปนลายสอง สายสามหรอยกสตะกอนน

ทำาใหผามความหนาเปนพเศษเพมความอบอนใหแกผหมคลมไดผาหมหวเกบ

นยมใชพนสขาวแซมสนำาตาลหรอสเทาเปนลายรวตางจากของหาดเสยวทนยมส

ดำาหรอสแดงทเรยกวาผาหมแซงแดงและผาหมลายดสวนปลายดานหนงจะมการ

จกเปนลายนาค ลายกองขาว ลายดอกพกล ลายไทรยอย ฯลฯ เรยกวาการเกบ

ลายจงทำาใหเรยกผาหมทมลายแบบนวาผาหมหวเกบสวนผาหมทไมมลายเกบ

จะเรยกวาผาหมแตบ ผาหมลายสอง ผาหมลายสาม ซงมลกษณะคลายๆกนแต

ตางกนทเทคนคการทอและชอเรยกตางกนตามทองถน

ชาวลบแลทงชายและหญงนยมสะพายถงยามทเรยกวาถงกลา เวลาไปนอก

บาน ไปวด หรอไปงานบญตางๆสวนการทำาหมอนนนสตรชาวลบแลจะนยมทำา

ขนใชในครวเรอนนยมตกแตงหมอนดวยการจกหนาหมอนทงหมอนหนาเดยว

หมอนส หมอนหก หมอนปอง แตทพบมากมกจะเปนหมอนหกทมใชกน พบมาก

มกจะเปนหมอนหกทมใชกนทกครวเรอนสวนมากจะทำาไวใชเองมใชเพอการ

ซอขายเนองจากประชากรสวนใหญมอาชพเกษตรกรรมจงทอผาทำาหมอนและ

เครองใชอนๆขนเองโดยไมตองเสยเงนซอ

ลวดลายตางๆทปรากฏในผาทอลบแลสวนใหญจะอยในรปแบบเราขาคณต

มการพฒนาและดดแปลงจากสงทพบเหนในชวตประจำาวนเชน ลายสขอ ลาย

แปดขอ ลายดอกจนทร ลายเตย ลายพาน ลายดอกพกล สวนลายทเกดจาก

จนตนาการหรอเรองเลาสบตอกนมา เชนลายนาค ลายมา ลายนกหรอลาย

หงส เปนลายทมกเกยวกบความเชอทางของบรรพบรษและความเชอทางศาสนา

ซงวธการทอจะยากงายตางกนไปขนอยกบความชำานาญของชางทอทประดษฐ

ลวดลายทพบเหนในชวตประจำาวนมาทอเลาเรองราวลงบนผนผาเปนลวดลายท

สบทอดกนมาแตโบราณทอบรมสงสอนถายทอดองคความรจากรนสรน

เหลานเปนสงบงบอกความเปนไทยวนและลาวเวยงจนทนของชาวลบแล

ไดดโดยแสดงออกในงานผาทอซงเปนมรดกรวมทางวฒนธรรมทมความ

สมพนธกนทงอทธพลทสงตอหรอแมแตรปแบบทตางกนดงนนผาทอลบแลจง

เปนการผสมผสานวฒนธรรมทงสองเขาไวดวยกน เพราะความหลากหลายของ

วฒนธรรมทำาใหไมอาจรกษารปแบบดงเดมของขนบธรรมเนยมประเพณของ

ตนไวไดการผสมผสานกลมกลนทางวฒนธรรมจงเกดขนเปนเอกลกษณของชาว

ลบแลในทสด