KSIGA CZWARTA
Prolog
Kiedyorzekem:Wicejniewydaj!, chciaem,byinnymtestarczyobajek,81
alepocichuswjplanpotpiem. Bojelikomupisaniejestmie, 5
skdmiabywiedzie,ktrepozostay iczyprzeoywanietedlachway?
Wszakmastylinnyiinaczejczuje. Mpracjednakkaprysniekieruje:
czydalejpisa,dobrzerozwayem,10 skoromebajkistobietakmie,
Partykulonie(zwjeezopowe; onspisakilka,jawicejinowe
dajwnichsprawy,choEzopastylem).82
Czczwartczytaj,kiedyznajdzieszchwil.15
Pewnieniektrzypotpizzazdroci, niemogcmojejdorwnatwrczoci.
Czekamniechwaa,gdyponiszesowa ludzietwejmiaryzechczacytowa,83
81chciaem, by innym te starczyo bajek(in hoc ut aliis esset
materiae
satis)FedrusczerpieswojepomysyzezbiorubajekEzopa,oczympiszejuwprologudoksigi1.Tutajprzyznaje,eniewykorzystawszystkich,zateminniautorzyznajdjeszczeutwory,ktremogsamiprzeoynaacin.
82Partykulonie(Particulo)oadresacie4.ksiginiewiadomonicpozatym,ebywyzwolecem.
83Czeka mnie chwaa, gdy ponisze sowa / ludzie twej miary zechc
zacytowa (mihi parta laus est quod tu, quod similes tui / vestras
in chartas verba transfertis
mea;dosownie:otrzymaempochway,gdytyipodobnitobieprzenosiciemeso-wanawaszestronice)FedrusdzikujePartykulonowiijegoprzyjacioomzato,ecytujjegodzieaitymsamymzachowujjedlapotomnoci.adneznichsiniezachowao,aimiFedrusawliteraturzeklasycznejpadazaledwiejedenjedynyraz:uMarcjalisa(Epigr.3,20,5).
84 Fedrus Bajki
sdzc,emgodnyjestzapamitania20 odgupcwwcalenieczekamuznania.
1. Osio kapanw Kybele84
kto jest pechowcem ju od urodzenia, takiemu ycie zgotuje
cierpienia, ktre po mierci kresu te nie maj.
Podczasswychwyprawjamunzbierajc, 5 osiokabralikapaniKybele,
boczstomielidodwiganiawiele. Takzwierzabili,easkonazmki,
wiczjegoskryzrobilibbenki. Agdyktospyta,cosizosemstao,10
otrzymaodnichodpowiedzuchwa: Wierzywspoczynekpoutracieycia,
ateraznadalznosinaszebicia!.
2. Sprytna asica i myszy
Jesttodlaciebiebahostkatoprawda, bawisipirem,gdyczasumamnadmiar.
yczliwymokiemprzyjrzyjsitymartom, ilewnichnaukprzydatnychzawarto! 5
rzecz jest nie zawsze tym, czym si wydaje:
fasadazwodzi,askrytysensbajek niekadyznajdzie,gdysiwwersachschowa.
ebyniebyo,etopustesowa, doczambajkasica i myszy.10
asicastara,takeledwodyszy, niemogcmyszomjudotrzymakroku,
wmcesitarzaichowasiwmroku. Myszbukwidziwlecejbezruchu,
wicnaniskacze,leczkoczywjejbrzuchu.15
Takdruga,trzeciaginwpaszczystwora,
awreszcieprzyszastarejmyszypora.
84kapanw
kybele(Galli)wadzabogini-matkiKybele,zwanejMatkBogwlubWielkMacierz,obejmowaacanatur,aonasamasymbolizowaajejrozrod-czo.ChobstwotowywodziosizFrygii,Rzymianiewierzyli,itopradawnaboginiTrojan,ktrychuwaalizazaoycieliRzymu.Kapanijejkultu,zwanijaktuGallamilubKorybantami,zbieralidatki,ktreprzeznaczalinautrzymaniewi-tyni.Por.takewyej,przyp.70.
Ksiga czwarta Prolog 194 85
Ta,nauczonapuapekunika, zdalapodziwiawicsprytprzeciwnika:
Tyledobregociycz,cowierz,20 ejestebuk,niezagronymzwierzem!.
3. Lis i kwane winogrona
Razchcialisgodnyporewinogrona: skakabezskutku,bokizawieszona
jestzbytwysoko.Odchodzc,powiada: Sniedojrzae,akwanychniejadam. 5
kto rzecz umniejsza, gdy jej mie nie moe,
niechajsamsiebiedojrzywtymutworze.
4. Ktnia konia i dzika
Tam,gdziekorzystakozwykzwodopoju, dziksiwytarza,mccwodzdroju.
Zaczliktni.Ko85ataksiwcieka, ewnetpomocyszukauczowieka. 5
Znalazmczyzn,wicnagrzbietgobierze, wracadodzika.Jedziecwrogiezwierz
strzaamiprzebiitakmiapowiedzie: Cieszsi,mogcdopomcciwbiedzie.
Dzikjestmymupemtymibdzieszsuy!.10 Kouzdspitynalosswjsiburzy:
Zemstyszukaem,alemwolnostraci. O,jaszalony!.Niechwiedzfuriaci:
lepiej znie krzywd, zniewag przebole, ni u obcego tak popa w
niewol.86
85ko(sonipes;dosownie:brzkajcykopytami/brzkokopytny)czsteokreleniekonia;por.np.Katullus(63,41),Wergiliusz(Aen.11,600).
86lepiej znie krzywd, zniewag przebole, / ni u obcego tak popa w
niewol (impune potius laedi quam dedi
alteri)odmiantejbajkimonaznaleuAry-stotelesa(Rhet.2,20,5=1393b),ktryprzytaczaanegdotzwizanzpoetStezy-chorem(ok.640555p.n.e.).PoddaniFalarisa,tyranaAkragas(aniejakpodajeArystotelesHimery,chowjednymidrugimwypadkurzeczdziejesinaSycylii),ijednoczenierodacyStezychoraobraliFalarisastrategiemipowierzylimuwadzabsolutn.Gdychcielimujeszczedastraprzyboczn,Stezychorprzestrzegaich,przytaczajcwersjpowyszejbajki,wktrejmiejscedzikazajjele,amorawy-nikazniejtaki,bychcczemstynaprzeciwnikach,nieprzystalimimochodemnietylkonanaoeniesobiewdzida(stratega),aletake,bywadcawsiadimnaplecy(straprzyboczna),bowtedystansiniewolnikamiFalarisa.ZaArystotelesembaj-kprzytaczateHoracy(Epist.1,10,3438).
86 Fedrus Bajki
5. Trzy crki i testament
wicej mdroci w jednym jest ni w tumie,
dzikitejbajcekadytozrozumie. Starzecposobietrzycryzostawi:
pierwszalicznotka,mczyznwzrokiemwabi; 5
drugajestprzdk,nawsilubibywa; trzeciapijaczk,szkaradastraszliwa.
Ojciecwarunekdodawtestamencie, espadekmatcenaleesibdzie,
jelidacrkomtakmajtekcay,10 bydbrnietknyinicniezyskay,
agdysiswoichmajtkwpozbd, postosestercw87matcedunebd.
HuczAteny,amatkazasiga radyprawnikw,aleichpotga15
niezdasinanic,boskorodziewczyny niemajzyskaaniodrobiny,
pienidzematcejakwypacimaj. Dniitygodnieszybciutkomijaj,
asenswarunkuniedozrozumienia,20 matkawbrewprawusuchawicsumienia.
Piknejprzyznajestrojeiklejnoty, kastratw,chopcwisrebrneprzedmioty;
polailudzitoprzdcepowierza teszopypenenarzdziizwierza;25
pijaczkawemiewszystkiezwinemdzbany ipiknwillzogrodemzadbanym.
Gdyjusiwszystkodaotakustali, podziapoparlici,cocrkiznali.
WtemrzeczeEzopskrytydotdwtumie:30 Totestamentwniktczytanieumie?
Ojciecnieznisby,edzisiajwAtenach niktniezrozumiajegozarzdzenia.
Kadywicpyta,jakastarcarada: Willaiogrdniechprzdceprzypada
87po sto sestercw(centena
sestertia)sesterctosrebrnamonetarzymska,b-dcawobieguodczasuIwojnypunickiejapoIIw.n.e.Miaawarto2asa,stdjejnazwatrzecibezpoowy/ptrzeciak,czylisestertius(=semis
tertius
[nummus]),coodpowiadaodenara,azatempowyszasumato25denarw,kwotaniebardzodua,lecznaleybrapoduwagfakt,icrkiprawdopodobniemusiaybyzwrciotrzymanyspadek.WspomnianynominadowodzizresztlatynizacjidokonanejprzezFedrusa,ktryopowiadaprzecieoAtenach,azatemsumapowinnabypodanawdrachmach.
Ksiga czwarta 57,4 87
35 wrazzespichlerzempenymdzbanwwina;
strojeiperyniechwemiedziewczyna, ktrkierujenaoguniewola;
piknaniechbierzezakrowyipola kadazabdzie,etojejprzypada,40
conijakgustomjejnieodpowiada. Brzydkazawinobiuterisprzeda;
naperypjdziecaapiknejscheda; ta,coprzydatnachcebyzawsze,wszdzie,
zakadcenwillisipozbdzie45 taktusiadnaniemoewzbogaci,
aposprzedaykadacizapaci!. czego niejeden nie rozumie czowiek,
znajdzie odpowied w jednej mdrej gowie.
6. Wojna myszy z asicami
Obrazekczstywtawernachnacianach88 totriumfasicimyszyprzegrana:
myszywpopochuwciskajsiwdziur, ledworatujctakprzedmierciskr. 5
Tylkodowdcyzrogaminagowach (rogiprzypite,bysygnalizowa
zwykymonierzom,gdzieszareprowadz) wdziurniewlez,boimrogiwadz.
Wtemwrgichzapaidowdcwciaa10 hordazwyciskichasicrozszarpaa,
lcichzbamiszybciutkowzawiaty. kiedy popadnie nard w tarapaty, w
niebezpieczestwie jest przywdcy gowa, bo tum maluczkich z atwoci si
schowa.
7. Obrona przed krytyk
Krytykupodyzmychbajekmieszszydzi,
aichczytaniempoprostusibrzydzisz zniezcierpliwocimksikweso,
abymtwechmurnewygadzimgczoo
88obrazek czsty w tawernach na cianach(historia quorum et in
tabernis
pingitur)malarstwociennecieszyosiwstaroytnociwielkpopularnoci,copotwierdzajznaleziskaarcheologiczne,np.wPompejach.
88 Fedrus Bajki
5 bajkwkoturnach89zaEzopawzorem:
90Precz,sosnocitatessalskimtoporem, obyniespadanaPelionuziemie
iArgus,zmylnyjudzikiAtenie, obyzabjczejniezbudowaodzi!9110
GdyjunaPontusdroginicniegrodzi, Grecyiinninazgubprzypyn.
ZniszczeniewadaPeliasakrain, domAjetesazatoniewaobie
przezt,coskryawielkpodowsobie:15 wiartujcbrata,imucieczdoaa,
zgubaPeliasaMedesizwaa.92
89 bajk w koturnach(et in cothurnis prodit Aesopus
novis;dosownie:iwko-turnachpojawiasinowyEzop)Fedruspoprzezkoturny(wteatrzeantycznymbutynawysokiejpodeszwie,dzikiktrymaktorzybylilepiejwidoczni,przywoanetujakosymboltragedii)sygnalizujezmiantematykinapowaniejsz,przynalenraczejdotragedii.
90
Wersy616opowiadajhistoriMedei,czarodziejki,crkikrlaKolchidy,Ajetesa.Jazon,synkrlaJolkos,zostawysanyprzezstryjaPeliasa,ktryprzejwadzwkrlestwie,pozoteruno.Jelijeprzywiezie,bdziemgobjpanowa-nie.Jazonwyruszawicwrazzkilkudziesiciomamodymiuczestnikamiwyprawy,tj.zargonautami,wpodrdoKolchidynaokrcieArgoitamspotykaMede.Za-kochanadziewczynazapomocczarwpomagamuzdobyto,pocoprzypyn,irazemznimuciekanastatkuzojczyzny.PoprzybyciudoJolkoszaczynaodzemstynaPeliasiedokonanejrkamijegocrekPeliad.PniejszelosyMedei,poucieczcezJazonemdoKoryntu,srwniekrwawe:tatrucicielkazamordowaaswychsynw,byzemcisinaJazonie,ktryporzucijdlainnej.Powyszwersjmituzaczerp-nFedrusnajprawdopodobniejztragediiEurypidesa(Med.18)lubzzachowanejfragmentaryczniesztukiEnniusza(Med.CIIICXIII).
91na Pelionu ziemie(Pelii nemoris
iugo)PeliontoacuchgrskiwTessalii,wcentralnejGrecji.Fedrusczynitualuzjdozdarzesprzedwyprawypozoteruno.Zgodniezmitemstatek,ktrympopynJazon,zbudowanyzostazsosenrosncychnazboczachPelionu.
argus, zmylny ju dziki atenie(Argus opere
Palladio)Argos/ArgustobudowniczyodziJazona,Argo(dosownie:Szybka;nazwapo-chodziodsowa
[args]lnicy,wietlisty,atakemigy).WedugwersjimituprzekazanejprzezApolloniosaRodyjskiego(1,19.111112.526;4,583)ArgosbyjedyniepomocnikiemAtenypodczasbudowyodzi,Fedrusuznajejzatemzainspiratorkbudowyokrtu,leczniezajegowykonawczyni.
92gdy ju na Pontus drogi niC nie grodzi(inhospitalis prima quae
ponti sinus /
patefecit;dosownie:porazpierwszyotwartozatokiniegocinnegoPontosu)Pontos,czyliMorzeOtwarte,tostaroytnanazwaMorzaCzarnego.Wsfor-muowaniuoryginau:inhospitalis
Ponti
sinuskryjesitakealuzjadostosowanejniekiedydlaeuropejskichwybrzeyMorzaCzarnegonazwyMorzeNiegocinne,poniewabyyoneskalisteiczstowiaywzdunichporywistewiatry,atakedlasamegoMorzaCzarnegozpowoduostregoklimatuidzikociplemionscytyjskich.Pniej,kiedyJonowiezaoylimiastanawybrzeu,zaczlitewodynazywaPrzyjaznymi.
Zniszczenie wada Peliasa krain // // zguba Peliasa mede si
zwaa(regna Peliae scelere Medeae iacent // // hic caede patris
Peliadum
Ksiga czwarta 7,58,4 89
C,terazlepiej?Totekiepskie!ganisz.
Gupstwapowiadasz,bojuprzedwiekami Minosswflotzdobymorzecae20
isuszniemiadyatakizuchwae.93 KiepskiKatonie,nictujuniezrobi:
niwiersz,nidramatmjniejestwsmaktobie.94 Juniekrytykujpisarzy,poetw
mgbynieprzeytgiegoodwetu.25 Tootych,ktrzy mdrymi si czuj tylko, gdy
nawet niebo krytykuj.
8. W i pilnik
Niechcisiczujtutajopisani, ktrzy silniejszych od siebie chc
zrani. Razw,szukajcjada,zawdrowa adobudynku,gdziezakadmiakowal.
infecit
manus;dosownie:przezczynMedeilegykrlestwaPeliasa,[Medea]mor-demnaPeliasiezbrukaaswerce)MedeapodotarciuzJazonemdoJolkos,chccdokonazemstynastryjuJazona,pokazaacrkomPeliasa,czyliPeliadom,sztuczk:zabiastaregokoza,apougotowaniuwwywarzezzinajegomiejscepojawisimodykozioek.Wtensposbprzekonaacrki,bywsadziyojcadokota,bowwczasodrodzisiwnowym,modymciele.DziewcztaposuchayMedeiiniewiadomepopenianejzbrodnizabiyPeliasa.
dom ajetesa za tonie w aobie(superbi luget Aeetae
domus;dosownie:domdumnegoAjetesanosia-ob)ojciecMedei,okradzionypodstpniezeskarbu(tj.zotegoruna),utracinietylkocrk,alerwniesyna,Apsyrtosa.OtoMedea,byopnipocigojcowskichsug,zamordowaabrata,ajegopowiartowaneciaostopniowowrzucaadowody.Wiedziaa,eojciec,ktrydowodzipocigiem,bdziemusiawstrzymaflot,bywyowiszcztkisyna.
93minos sw flot zdoby morze cae(Aegea Minos classe perdomuit
freta)zapanowaniaMinosaKretastaasipotgmorsk,awadzakrlarozcigaasinacawschodniczMorzardziemnego;byatotzw.thalassokracja(tj.panowanienamorzu;por.
[thlassa]morzei [kraten]wada,panowa).
94katonie(lector
Cato;dosownie:czytelnikuKatonie)imiKatonaodnosisidoczowiekasurowego,onieugitychzasadach.Okrelenietopochodziodrzym-skiegomastanu,MarkaPorcjuszaKatonaStarszego(234149p.n.e.;Marcus
Por-cius Cato
Censorius[Cenzor]/Sapiens[Mdry]/Priscus/Maior[Starszy]),pisarza,mwcyihistoryka.Fedrusuywajegoimieniaironicznieizpogardjakoprzezwi-skawstosunkudoosoby,ktrakrytykujewszystkodlazasady.
ni wiersz, ni dra-mat mj nie jest w smak tobie(si nec fabellae te
iuvant nec
fabulae;dosownie:jeliniecieszcianibajki,aniopowieci)terminyfabella
i
fabulasniejednoznaczneikadyznichwzalenociodkontekstumoebytumaczonynawielesposobw:fabellatobajka,historyjka,krtkasztuka;fabulapodanie,rozmowa,mit,bajkalubwiersz.Monajednakprzypuszcza,itutajFedrusowichodziooprzeciwsta-wieniewczeniejszych(typowych)bajekzwierzcych(fabellae)bajceotematycezaczerpnitejztragedii(fabula).
90 Fedrus Bajki
5 Przezswniewiedzugryzpilniktwardy,
tenzamuodrzek,niekryjcpogardy: Jakemnie,gupcze,chceszporezesmakiem,
gdyjaprzegryzammetalewszelakie?.
9. Lis i kozio
spryciarz, cho miaby kopotw niemao, kosztem innego wychodzi z
nich cao. Przypadkiemwleciadostudnilisszczwany:
uciecniedajzbytwysokieciany. 5 Wtemnadszedkozio,konajczpragnienia,
ipytalisaojakostrumienia, czywodystarczytakeidlaniego.
Lissprytnieodpar:Zejdnad,kolego! Wodatakdobra,epijipij.10
Koziozszednadliswskoczynaszyj, wspisiporogachijujestnagrze,
kozasamegozostawizawdziurze.
10. O ludzkich przywarach
DwanamtobokidaJowiszzwadami: tenpeenprzywar,ktremamysami,
naplecyprzypi,napiertenzcudzymi, przeztowin wasnych nigdy nie
widzimy, 5 ganimy za to moc cudzych przewinie, gdy tylko noga komu
si powinie.
11. Zodziej w wityni
Razodotarzakto,ktowszakbyzbjem, lampkodpali95przywietlepldruje
otarzJowiszaizupemuchodzi. Wtemposgrzecze:Totosiniegodzi! 5
Choodgrzesznikwpochodztedary, chonimigardz,nieuniknieszkary:
yciemprzypacisz,choniealmistraty
czekaj,aprzyjdziedziesrogiejzapaty.
Byniekorzystazbjztegopomienia,10 ktrymasuywszakdobogwczczenia,
95Wprzeciwiestwiedoogniskdomowychogiewwityniprzezcayczasstrzeonybyprzedwyganiciem.
Ksiga czwarta 8,513 91
niechbranieogniabdziezakazane!. Dodzisiajgrzechemzwtakwymian
pomidzylampaboskimotarzem. Cobajkaznaczy,tylkotenwykae,15
ktosamukadaowejbajkirymy naprzykad:ludzie, ktrych wielce czcimy,
maj najwicej nam do zarzucenia; podrugietake:nas za przewinienia bg
nie pokarze, choby si i zjey,20 to los po czasie kar nam wymierzy;
ze zym przestawa nakoniecdopowiem nikt nie powinien, zwaszcza dobry
czowiek.
12. O tym, e bogactwo jest zem
szlachetny czowiek gardzi wszelkim zotem, bo cho da presti,
jednak przymi cnot. GdyHerkulesanaOlimpwpuszczono,
gratulowaomucntbogwgrono. 5 WtemnadszedPlutus,96leczHerkulesjemu
nielepowita,Jowiszpytaczemu. Tokompanotrw,wicgniewwemniebudzi.
Kuszczyskami,niszczywszystkichludzi!
13. Szczero
Nicniejestlepszeniszlachetnamowa kadypochwalateprawdziwesowa,
chociazazwyczajtakwyciusizdarza, eszczero tylko kopotw
przysparza.97
96wtem nadszed Plutus(veniente Pluto, qui Fortunae est
filius;dosownie:gdynadszedPlutus,ktryjestsynemFortuny)Plutus/Plutos,bgbogactwaipienidzy(greckiesowo
[pltos]oznaczabogactwo),przedstawianyjestczstojakokulejcylepieczeskrzydami.Zeuspozbawigowzroku,byboekroz-dawabogactwabezuprzedze,akuleje,gdydoswychwyznawcwprzychodzipowoli,skrzydanatomiastpomagajmuznikaszybciej,nisipojawi.Czstomy-lonyjestzHadesemnoszcymkultoweimiPluton(
[Plton])Bogacz),zktrymdzielipewienzakreswadzy.
97Bajkataniezachowaasiwcaoci.Tematyczniepasujedojednejzbajek,jakiedotrwaydonaszychczaswpodimieniemRomulusa(metryczniezrekonstru-owanawersjazostaaujtawBajkachnowychB24;zob.tewstp,s.23),sta-nowicejprozatorskwersjbajkiFedrusa.
92 Fedrus Bajki
14. Lew krlem98
.......... Lewsamobwoasikrlempolany,
asprawiedliwymchccbynazywany, porzuciwczeniejwszakobrandrog
ijadposikiwmisiwaubogie, 5 ustalaprawaikarywymierza
pojakimczasieznudziotozwierza. ..........
Poniewa nie mg jednak zmieni swej natury, pocz zabiera nie-ktre
zwierzta na stron i pyta, czy przypadkiem nie cuchnie mu z ust. Byo
to przejawem jego sprytu, gdy niezalenie od odpowiedzi, ginli i ci,
ktrzy odparli tak, i ci, ktrzy zaprzeczali. Tyle zabi zwierzt, e
pod koniec skpany by we krwi. Wreszcie zada to samo pytanie mapie,
ktra odpowiedziaa, i z paszczy jego dobywa si wo cynamonu niczym z
otarzy bogw. Lew, syszc komplement, a si sponi, lecz wymyli nowy
podstp, by map przechytrzy. Uda, e jest chory. Przyszli lekarze,
zbadali puls i yy, a wreszcie orzekli, e lew jest zdrw, ale dla
wzmoenia apetytu powinien wzi co lekkiego na zb. Poniewa krl moe
wszystko, lew zaproponowa: Nigdy nie jadem mapy, a chtnie bym
sprbowa. I tak mapa zostaa zgadzona, by lew mg szybko zaspokoi
ciekawo i gd. Taka sama kara spoTyka Tych, co mwi, jak i Tych, co
milcz.
15. Jzyk
.......... jzykkobiecienawzrczonkadaje.
Topodobiestwowkusiprzydaje.99
98Pokilkuwersachwrkopisienastpujeprzerwa:kartazawierajcakocwktejbajkiipoczteknastpnejzostaawyrwana.Najprawdopodobniejbyotowy-nikiemcenzury,jakiejpobonymnichpoddatekst.Trebajkiznamydzikip-niejszej,prozatorskiejwersji(AnonymusNilantius49,Romulus37;numeracjazawydaniem:Phaedri,
Augusti liberti, Fabularum Aesopiarum libri V, accedunt fabulae
Flavii Aviani, Anonymi Neveleti, Romuli et Anonymi
Nilantii,Padova1813).
99jzyk kobiecie na wzr czonka daje. / to podobiestwo w ku si
przydaje (a fictione veretri linguam mulieris. / Affinitatem traxit
inde
obscenitas)wprzy-padkutejbajkizachowaysitylkodwawersy,zktrychkadyjestzaledwieczciduszegozdania.Trudnodefinitywniestwierdzi,oczymtraktujebajkaijakmylwyraazachowanyfragment.Poniewamowaoformowaniu(fictio),bymoelo-gicznieczysiznastpnymutworem,wktrymPrometeuszzajmujesilepieniemludzizgliny.Hipoteza,iwierszten(takjakinastpny)przynosiwyjanieniejakiejpraktykiseksualnej,wydajesiprzekonujca.
Ksiga czwarta 1418 93
16. dze
Ktostarcaspyta:Safizmskdsibierze
czypederastia?.Starzecnatoszczerze: ToPrometeusz,zglinyludziklejc
(totepodlosuciosamikruszej), 5 teczciciaaukrytedlawiata
adowieczoraosobnozagniata. Chciajedokleja,leczjuniedarady,
bogoDionizoscigndobiesiady. Gdyzalayynektarowymsokiem,10
wrcidodomubardzochwiejnymkrokiem. Weniejutrochinadalpijany
mczyznomeskiedoklejaorgany, zatokobietommskiesidostay
taktonaopakwnichdzepowstay.
17. Kozia brdka
KozydostayodJowiszabrody. Kozywtymwidzdozmartwiepowody,
bonaglepanierwnrangmaj. Jowiszstrofuje:Niechsiupajaj! 5
Waszessuszne,aichnicnieznacz kozysimstwemnigdynieodznacz. cierpliwo
znosi spokojnie wymaga, e ten sam wygld, cho ju nie odwaga.
18. O szczciu i niedoli
Abypokrzepiczowiekawrozpaczy, Ezoptbajkopowiedzieraczy:
Gdyrazwpynawrodekburzydka, wezachpodrnitonliismutkach. 5
Wtemsztormsiskoczy,astateknafali lekkosibujataksiradowali
pasaerowiezpogodyodmiany, earzeksternikzyciemobeznany: z umiarem
rado czy al znie wypada,10 bo ycie z uciech i smutkw si skada.
94 Fedrus Bajki
19. Psie poselstwo u Jowisza
PsydoJowiszaposelstwowysay, abyimbogilepszeycieday,
byuwolniyodludzkiejudrki, boludziedajzerutbochenki100 5
psygdmieciamisycimuszwreszcie. Poszliposowie,leczidniepiesznie,
bonosemwszzaczymdoschrupania, niereagujctenazawoania.
WreszcieMerkuryodnalazzgubione,10 cigniezasobwJupiterastron:
gdygoujrzay,kiszkiimpuciy juchcuciekaprzedzajciemniemiym.
Pswniewypuszcza!Jowiszzakazuje. Kolegwdziwi,coposwwstrzymuje,15
aprzypuszczajc,ecoprzeskrobali, rychoposelstwokolejneposali.
Leczowczeniejszymwiesijurozniosa, wicprewencyjnieukadegoposa
perfumburkiodbytnapeniy,20 wdrogwysay.Gdynoweprzybyy,
chcporozmawiazostajwpuszczone. Krlbogw,Jowisz,zasiadanatronie,
piorunemtrzsiewszystkodrezaczyna. Zlkuprzedhukiemkadabiednapsina25
puszczaperfumrazemzodchodami. Chzemstytargawszystkimibogami,
przedkarjednakJowiszsiodzywa: Poselstwowizitorzeczniegodziwa,
leczniejesttrudnoznaledlawaskar,30
zamiastwyrokuodejdcieztymdarem:
100bo ludzie daj ze rut bochenki(furfuribus sibi consparsum quod
panem
darent;dosownie:chleb,ktryrozdaj,jestnafaszerowanyrut)staroytnipierwotniewypiekalichlebyzmkiiruty,ktreprzypominaydzisiejszmaclubpodpomyk(atwiejmonagobyozatemama,nikroi).Zczasemzacztodo-skonalitechnikpieczenia,nauczonositespulchniaciastowprocesiefermen-tacji,totezaczaswFedrusapopularnocicieszyysijuchlebyogbczastejstrukturze.Stdalepswnarzekajcychnakiepskjakobochenkw,ktrymikarmijeludzie.
Ksiga czwarta 1921,16 95
wrciedodomugodemwasnaznacz,101 byciepanowamogynadzwieraczem.
Ci,cowysaliwasmimotejskazy, nazawszeludzkieznosibdrazy.35
Taktepsydzisiajnaposwczekaj, nowopoznanepsyztyuwchajc.
20. Chop i w
tych spotka kara, co zym chc dopomc. Ktozmarznitegowawzidodomu,
napiersiogrzalitogubiludzi: wgownetzabi,gdytylkosizbudzi. 5
Gdyinnyspyta,czemuczekumiera: Chcuczyludzi,eza si nie wspiera!.
21. Lis i smok
Liskorytarzewziemipulchnejgrzebie, bygbsznorwykopadlasiebie.
Taksidokopaadosmoczejjamy, gdzieprzezpotworaskarbbypilnowany. 5
Lisjprzeprasza,nimgosmokzobaczy: Tnieostronomusiszmiwybaczy!
Mniesinieprzydatozotoukryte, leczpowiedz,prosz,jakitypoytek
maszzpilnowania.Duajestzapata10 zawartwmrokuizdalaodwiata?.
adnasmokrzecze.Takamojadola zrozkazubogw.Wicaniobola?102
Innymteniedasz?Takiepowoanie. Tysiniegniewaj,epowiemswezdanie:15
tobiepodobnychzrodziazobogw!. Wkocuitobieprzyjdzieidogrobu,
101godem was naznacz(verum cruciari
fame)psywykazujbardzosilnyin-stynkt,toteprzynieograniczonejilocijedzeniabdjady,asipochoruj:toata-wistycznareakcjawynikajcazchcizmagazynowaniajaknajwikszejilocienergii,dlategowikszopswdomowychniemoemienieograniczonegodostpudopokarmu(wprzeciwiestwiedodomowychkotw).
102wic ani obola?(ergo nec sumis
tibi?;dosownie:zatemnicdlasiebieniebierzesz?)oboltojednazpierwszychmonetgreckich,wyrabianazmiedziibrzu,pocztkowooniewielkiejwartoci.Wtumaczeniuposuonosiprzykademtejmo-nety,byuwypuklifakt,esmokniebywstanienicuszczknzpilnowanegoskarbu.
96 Fedrus Bajki
tylepysknero,wicnacotwemki, chospadkobiercciesztweudrki:
odmawiaszbogomdrogiegokadzida,20 asobiejada,iliracizbrzyda,
jakipiszczaekskoczne,dwicznebrzmienia,103
paczesz,gdymyliszokosztachjedzenia,
groszemnajmniejszym104majtekpomnaasz,
krzywoprzysistwotwebogwobraa,25 kosztpogrzebowychobcinaszobrzdkw,
byniezwikszyamierswegomajtku.105
22. Zazdrosny krytyk
CokolwiekZazdrokomupodyktuje, niechlepiejmilczyjatosamjuczuj,
ejeliktrywierszzyskauznanie, zatwrEzopaprzyjtyzostanie,
103 i lira ci zbrzyda,/jak i piszczaek skoczne, dwiczne
brzmienia(qui tristis audis musicum citharae sonum, / quem tibiarum
macerat
iucunditas;do-sownie:ty,ktrywsmutkusuchaszharmonijnychdwikwliry,ktregozo-ciwesoopiszczaek)muzykaodgrywaaogromnrolwyciuspoecznymisakralnymRzymian.Skpiecjestjednaktaksparaliowanystrachemoswebo-gactwa,eniepotrafijejdoceni.Bymoedodatkowomartwigokosztyzwi-zanezwynajciemmuzykantwtenmotywpojawiasiwkomediiPlauta(Aul.280319),gdzieskpiecEuklionmartwisioto,ktozapacizausugifletnistek(tibicinae).
lira(citharae)wspomnianaworyginalekitara(gr./
[kithra/ktharis],ac.cithara)togreckiinstrumentmuzyczny,udoskonalonytypliry,odktrejrniasim.in.wikszympudemrezonansowym(drewnianymlubme-talowym),krtszymiiprostymiramionami,liczniejszymiigrubszymistrunami.
piszczaek(tibiarum)teninstrumentdty(gr.
[auls],ac.tibia)wykonanybyztrzcinylubkoci,ajegozasadniczczstanowikorpuswksztacierurkiodugoci3050cm.
104 groszem
najmniejszym(quadrantes)woryginale(w.23)mowaokwadran-sach,tj.monetachwartychczwartczasa,corwnasitrzemuncjom.Wokresierepublikibitybyzbrzu,ajegowagazmalaazpierwotnej68,25gdo3,4.Utrzy-mywasiwobiegudokocaIIw.n.e.Jestwspomnianywewangeliach(Mt5,26;Mk12,42przypowieowdowimgroszu:gr.
, [lept do, h estin kodrntes];Wulgata:duo minuta, quod est
quadrans;BibliaTysiclecia:dwapieniki,czylijedengrosz).
105 by nie zwikszya mier swego majtku(Libitina ne quid de tuo
faciat
lucri;dosownie:bytylkoLibitynanieosignakorzyciztwojegomajtku)imieniaLibityny,rzymskiejboginipogrzebwipochwku,uywanojakosynonimumierci.Powyszabajkaniemakrtkiegomorau,jakiegomonabysispodziewa.Wer-sy116zawierajtypowedlabajkiexemplumotematycezwierzcej,zpodziaemtypowymdlaFedrusa:naekspozycj,konfrontacjipuent,alestylkowstpemdoduszegopouczenia(w.1626),bdcegoretorycznieskonstruowan(m.in.zapomocanaforquiworyginalew.19,20,23,25)przemowpotpiajcskpstwo.
Ksiga czwarta 21,1723,24 97
5 ajaksikomucotamniespodoba, tosizakada,etomojagowa
wierszwymylia;zadoprzeciwnika: czywierszmjdobry,czyzyjest,niewnikam
Ezopwymyli,jagodoskonal.10 Mypokoleiprzejdmyjednakdalej.
23. Skarby Symonidesa106
mdry czek w sobie trzyma skarb swj cay. BySymonidespoetwspaniaym
idzikiwierszomatwoznosindz. NaobjazdAzjiwybrasiczymprdzej 5
tamzapienidzepisaludziomody, asizebrayogromnedochody.
Wreszciebogaczadodomucigno, apowiadaj,ebyzwyspyKeos.
Naajbwsiadawtemwielkamocburzy10 maystateczeksifaliburzy.
Ktotylkozoto,adobytekcay innypakujeipytastruchlay:
Symonidesie,dbrswychnieratujesz?. Zsobmamwszystko,czegopotrzebuj!15
Niewielkaliczbaludziocalaa: szynadnozotemobcioneciaa,
anawybrzeujuofiaromzbje wszystkoukradli.Bliskosiznajduje
grdKlazomeny107tamterozbitkowie20
wszyscyzmierzali.Mieszkazawnimczowiek, mionikwierszynaszegopoety,
ktregonieznazwidzenia,niestety, leczgorozpoznaposposobiemowy:
wzigodosiebie,odziatewstrjnowy,
106symonides(De
Simonide)pochodzcyzwyspyKeos(archipelagCyklad)poetagrecki(556468p.n.e.)znanybyzarwnozeswejtwrczoci,jakibarwnegoycia.Popularnocicieszyysijegopieni,zwaneodami,powiconeolimpijskimzwycizcomlubpolegychwojownikom;ojegostyluiprzygodachpisanp.Kwin-tylian(10,1,64;11,2,1116).
107blisko si znajduje / grd klazomeny(forte Clazomenae prope /
antiqua fuit
urbs)jednozdwunastugwnychmiastjoskich(dodekapolis)nawybrzeuAzjiMniejszej(dzi:ruinywpobliumiastaUrlawTurcji),wstaroytnocizasynoztego,ejakowjednymzpierwszychwprowadzonotamdoobiegusrebrnemonety;pniejnieodegraojuwaniejszejroli.
98 Fedrus Bajki
25 damienie,sugi.Innychlosebraczy
spotkawtymmiecie.108Gdyichrazzobaczy
poeta,rzecze:Wszystkomamprzysobie,
awaszdobytekprzepadwwodnymgrobie!.
24. Gra w poogu
Grawmczarniachrodziaiwrzaskach
ciekaworosawewsiach,jakiwmiastach,
leczmyszpowia.109Bajkatychdotyczy, ktrych pogrki spezaj na
niczym.
25. Mrwka i mucha
nie rbcie rzeczy, ktre nic nie daj. Mrwkaimuchaostrosispieraj,
ktowartjestwicej.Muchawypytuje: Mylisz,esawmitudorwnujesz? 5
Jaczasswjspdzammidzyotarzami: mogkosztowaofiarprzedbogami,
siadamnagowach,conoszkorony, wustabezkarniecaujmatrony.
Mniebezzachoduluksusytedali,10 aty,wieniaczko,maszsiczympochwali?.
Ucztazbogamiuznanieprzynosi, gdycizaprosz,aniegdysiwprosisz.
Turystkowity,wiecznieprzepdzana! Oustachgadasz?Ogowietyrana?15
Torzeczhaniebna,atakcieszyciebie.
Jakniepracujesz,nicniemaszwpotrzebie!
Gdyjanazimziarnkasobiezbieram, widz,jakcudzefekaliapoerasz.
Drwiszzemnielatem,zimmilczemusisz,20 bogdymrzwtobieresztkyciadusi,
jasobiesiedzciepowczterechcianach. Czyjutwapychazostaazamana?
108innyCh los ebraczy / spotka w tym miecie(ceteri tabulam suam
/ por-tant rogantes
victum;dosownie:inniswojtabliczknios,proszcojedzenie)woryginale(w.2425)mowaozwyczajurozpowszechnionymzwaszczawrdrozbitkw,ktrzyzawieszalinaszyitabliczkzopisemlubmalunkiemwasnychnieszcz,gdymusielizajsiebractwemzbrakuinnychrodkwdoycia.
109Por.Horacy(Ars139):parturient montes, nascetur ridiculus
mus(Gryzle-gnwpoogu,zrodzisimiesznamysz;przekadA.Lam).
Ksiga czwarta 23,2526,22 99
Bajkadwiegrupyludzituprzedstawia:
pierwsi,sumiennitychtrzebawysawia,25 wdrugiejzagrupiepyszakwniemao,
ktrzysichepibezzasadnchwa.
26. Uratowany Symonides
Jakieznaczeniejestliteratury wczeniejwspomniaem,abogowiezgry
jakjcenili,chctuodnotowa. TenSymonides(byaonimmowa)110 5
razopiciarzumianapisaod, owielkimmistrzu,zadobrnagrod.
Cikitotemat,wicniewieleskleci, awczciwierszajakczynipoeci
oLedysynachdygresjajestmaa,10 wszakimprzypadatakasamachwaa.111
Dzieododobre,leczdostapienidzy tylkocztrzeci.Gdyprosiowicej,
syszy:Niechpaccidwajopiewani! Bymnieniktjednakzapodoniegani,15
zgdsi,ebdzieszumnienazabawie krewnychzapraszam,atyjakbratprawie.
Chooszukanyizy,rzekmu:Chtnie!, abyprzyjaniniezniszczydoszcztnie.
Oczasieprzyszed,dobremiejscezaj.20 Gdyczarytrunkiemnastoachbyskaj,
gdydomjupeenjestdwikwradoci, przeddomemstajedwchnieznanychgoci.
110Nawizaniedowczeniejszegoutworu(4,23).111o ledy synaCh
dygresja jest maa(atque interposuit gemina Ledae sidera;
dosownie:takzatemwprowadzibliniaczegwiazdyLedy)miertelniczkaLeda,krlowaSparty,wktrejzakochasiZeusiuwidjpodpostaciabdzia,po-wiablinita,KastoraiPolluksa(gr.Polydeukes),zwanychrwnieDioskurami,tj.synamiZeusa.ZaojcaniemiertelnegoPolluksauchodziwanieZeus,nato-miastojcemmiertelnikaKastoramiabymaonekLedyTyndareos,toteniekiedyzwanoichTyndarydami,czylipotomkamiTyndareosa.WedugmituLedaspdziabowiemnocnajpierwzZeusem,potemzeswymmem,stdpodwjneojcostwo.Dioskurowiessymbolemmiocibraterskiej,bopomierciKastoraPollukspo-prosiswegoojca,bypodzieliniemiertelnomidzybraci,dlategoZeuspozwolikademuznichcodrugidzieprzebywawrdbogw.Zostaliwkocuprzemie-nieniwgwiazdytworzcekonstelacjBlinit(Gemini).
wszak im przypada taka sama chwaa(auctoritatem similis referens
gloriae)Kastorwietniejedzikonno,aPolluks/Polydeukesbyniezwycionywaniewwalcenapici;obydwubraciczczonotejakobstwaopiekuczeeglarzy.
100 Fedrus Bajki
Zlanispotemipokrycikurzem nacaymcieleaciaaichdue!25
Symonidesasprowadzizlecaj ipogrkamisugponaglaj.
Chopak,zmieszany,zrobi,cokazali, aSymonidesledwowyszedzsali,
gmachznagarunwprostnabiesiadnikw,30 zapodwchobcychniwidu,nisychu.
Gdyusyszaaotymresztaludzi, wnikimnagrodazastrzeeniebudzi:
bogowiedaliswojemupoecie miasthonorariumduszyczasnawiecie.
Epilog
Tylemijeszczepomyswzostao, leczitematwjestprzecieniemao,
artyukrcijestemjednakwstanie wnadmiarzera.Dlatego,mjpanie, 5
Partykulonie,wmoichbajekzbiorze ytwojeimipowszeczasymoe
pkiacincenibddalej. Docemzwizo,jeliniemjtalent!
Onatymbardziejgodnajestpochway,10 gdyinnipiszdugiedyrdymay.