KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI KONFERENCJA GENERALNEJ DYREKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA IDENTYFIKACJA I WALORYZACJA KRAJOBRAZÓW - WDRAŻANIE EUROPEJSKIJ KONWENCJI KRAJOBRAZOWEJ Czosnów k/Warszawy 25-26 września 2013 prof. nadzw. PK. dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KONFERENCJA GENERALNEJ DYREKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA
IDENTYFIKACJA I WALORYZACJA KRAJOBRAZÓW- WDRAŻANIE EUROPEJSKIJ KONWENCJI KRAJOBRAZOWEJ
Czosnów k/Warszawy 25-26 września 2013
prof. nadzw. PK. dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Walka o pierwotny charakter przyrody .... i walka o styl ....(kulturowy)... stanowią ścisłą analogię. Poza strefą przyrody pierwotnej, w strefie kształtowania przez człowieka, budownictwo jako część składowa
krajobrazu stanowi o jego charakterze, kształtuje lice ziemi i daje jej niejako duszę zamieszkującego ją ludu, unaradawia ją ... (Jan Gwalbert
Pawlikowski 1938)
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Program Krajowego Ośrodka Badań i DokumentacjiZabytków
OCHRONA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO POLSKI
(na lata 2008 – 2015)
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI
– PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Czerwona Księga Krajobrazu Polskiprogram pilotażowy MŚ
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Czerwona Księga Krajobrazu Polskiprogram pilotażowy MŚ
+Program Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji ZabytkówOCHRONA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO POLSKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI
– PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
O tym, jaki dany krajobraz reprezentuje rodzaj i typ decyduje przede wszystkim
jego postać (= obraz), czyli fizjonomia – „wygląd”.Można przyjąć wręcz aksjomatyczne stwierdzenia
Zygmunta Novaka i Janusza Bogdanowskiego, że z jednej strony – krajobraz jest odzwierciedleniem wszystkich procesów zachodzących w środowisku tak
przyrodniczym jak kulturowym (cywilizacyjnym) oraz, że z drugiej strony – jest zarazem właśnie fizjonomią
(procesy) i statycznych (obraz, fizjonomia)– pozwala na relatywnie obiektywną klasyfikacjęrodzajów krajobrazów Polski, które w najbardziej podstawowym ujęciu obrazowane są podanym
wyodrębnieniem regionów fizyczno-geograficznych, w klasycznym ujęciu Jerzego Kondrackiego.
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI
– PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Kolejne niejako „przybliżenie” w klasyfikacji krajobrazów, stanowi identyfikacja ich typów
według opisu odnoszącego się do dwóch zasadniczych składowych każdego obszaru i wyrażającego go krajobrazu, a mianowicie:
rzeźby, czyli ukształtowania terenu oraz jego pokrycia, czyli form naturalnych-przyrodniczych i
kulturowych-cywilizacyjnych występujących na danym terenie.
Trzecią składową jest sposób, w jaki człowiek(będący zawsze podmiotem we wszelkich rozważaniach i klasyfikacjach w odniesieniu do środowiska, zatem i do
jego wyglądu – krajobrazu)
– percypuje ów „obraz /otaczającego go/ kraju”.
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI
– PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Dyskusja nad klasyfikacjami rodzajów i typów krajobrazu w różnych środowiskach naukowych wydaje się nie mieć
satysfakcjonującego wszystkie dyscypliny końca. Inaczej postrzega je geograf fizyczny, inaczej botanik czy
leśnik, hydrolog, geolog czy geomorfolog wreszcie – ekolog czy architekt krajobrazu.
Znamienne jest tu z jednej strony stwierdzenie Zygmunta Novaka
w odniesieniu do regionów krajobrazowych,który wprowadza analogię do oglądu człowieka... /.../ widziany
z boku z góry z przodu czy z tyłu jest zawsze inny /.../, z drugiej Władysława Tatarkiewicza, który stwierdza, iż: wieloznaczność uświadomiona przestaje być groźna.
Zatem dla potrzeb prezentowanej propozycji próby systematyki kryteriów kwalifikacji i oceny krajobrazów Polski – przyjęto klasyfikację
zarówno rodzajów jak i typologię krajobrazu według niżej podanych form reprezentatywności
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Rodzaje krajobrazuReprezentatywność krajobrazów według podstawowych
� ���� Kryterium oceny zagrożenia krajobrazu� krajobraz bardzo silnie zagrożony – mogą nastąpić zniszczenia nieodwracalne,
� krajobraz silnie zagrożony – mogą nastąpić zniszczenia częściowo nieodwracalne,
� krajobraz mało zagrożony – mogą nastąpić zniszczenia odwracalne
� ���� Kryterium oceny wartości estetycznych krajobrazu� krajobraz wybitnie atrakcyjny,
� krajobraz atrakcyjny,� krajobraz średnio atrakcyjny.
� ���� Kryterium oceny według częstotliwości występowania krajobrazu� krajobraz unikatowy,
� krajobraz rzadki,� krajobraz powtarzalny.
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Podział krajobrazu na naturalne, naturalne przekształcone, naturalno-kulturowe, kulturowo-naturalne, kulturowe oraz przedstawienie
specyficznych cech powyższych typów w oparciu o przykłady
� krajobraz naturalny � – to krajobraz zbliżony do pierwotnego, którego postać ukształtowana została i jest nadal
utrzymywana w wyniku samodzielnych procesów przyrodniczych. Przykładem takich krajobrazów są w większości wszystkie obszary objęte konserwatorską ochroną przyrody
� (archetyp: Tatry, Puszcza Białowieska)
� krajobraz naturalny przekształcony � – to krajobraz o zdecydowanej wyłączności lub dominacji siedlisk i biocenoz przyrodniczych, jednakże
jego postać jest bądź utrzymywana w wyniku wspomagania procesów przyrodniczych przez człowieka, bądź ulega po części działaniu czynników abiotycznych. Przykładem takich krajobrazów są
w większości wszystkie obszary objęte czynną ochroną przyrody � (np. parki narodowe w strefie ochrony czynnej)
� – archetyp: Wolin, Dolina Narwi;
� krajobraz naturalno-kulturowy � – to krajobraz o zrównoważonym, wzajemnym przenikaniu się siedlisk i biocenoz przyrodniczych oraz
zespołów i obiektów cywilizacyjnych; osadniczych, sakralnych, militarnych, infrastrukturalnych utrzymywana w wyniku zarówno wspomagania procesów przyrodniczych przez człowieka, jak i
działaniu historycznie nawarstwionych czynników kulturowych. Przykładem takich krajobrazów są w większości wszystkie obszary objęte ochroną w postaci parków krajobrazowych
� (archetyp: Mierzeja Wiślana)
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� krajobraz kulturowy� – to „przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka,
zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze”. Ta definicja przytoczona za wyżej wzmiankowaną ustawą o ochronie zabytków... wydaje
się być jasna i syntetyczna. � Archetypem tak rozumianego krajobrazu kulturowego mogą być zarówno
historyczne centra Krakowa, Torunia czy Gdańska, jak zachowane historyczne układy wsi na przykład Chochołowa, czy Karwieńskich
Błot
� krajobraz kulturowo-naturalny� – to krajobraz czy przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku
działalności człowieka, posiadająca postać komponowaną lub uporządkowaną według określonej zasady (kompozycyjnej, gospodarczej) utworzoną z
tworów cywilizacji i przyrody.
� Archetypem tak rozumianego krajobrazu kulturowo-naturalnego mogą być zarówno założenia parkowo-ogrodowe (arboretum w Kórniku,
Wilanów, Natolin, ogrody botaniczne) jak i kompleksy i systemy wtórnej zieleni na wcześniejszych zespołach kulturowych (zielone
systemy dawnych twierdz: Kraków, Przemyśl, Zamość).
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Piękno polskiego krajobrazu � jest
� i powinno na zawsze pozostać � przedmiotem troski zarówno władz wszelkich szczebli, instytucji, organizacji społecznych, jak i każdego obywatela
�
� Człowiek, który jest niepodważalnym podmiotemwszelkich dziedzin nauki, a także działań - zwłaszcza
ochronnych i kształtujących jego byt i środowisko życia –jest jako „centrum” życia minionych, obecnych i przyszłych cywilizacji – podstawowym punktem odniesienia, a zarazem „użytkownikiem” zaspakajającym swoje potrzeby „bycia w
krajobrazie”.
� Zatem zarówno jakość jak i skala występowania krajobrazów pięknych uznane zostały de facto za
podstawowe założenie dla ich wyboru dla dokumentowania ich postaci i walorów w Czerwonej Księdze Krajobrazów
Polski.
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Wobec tego zarówno zasób i reprezentatywność oraz kryteria typowania obejmują od kilku do kilkudziesięciu „obrazów kraju” z jego części i regionów
wyodrębnionych od dziesięcioleci doskonalonym podziałem fizyczno-geograficznym, z równoczesnym uwzględnieniem faktów i ocen związanych z:
� wartościami estetycznymi� – stopniem atrakcyjności krajobrazu danych miejsc czy obszarów, bo pomimo
diametralnego zróżnicowania „materii” danego krajobrazu jest on „wybitnie atrakcyjny”w przypadku Rynku Krakowskiego, Długiego Targu w Gdańsku, jak i Puszczy Białowieskiej czy Morskiego Oka, a „atrakcyjny” w przypadku nabrzeża w Gdyni czy założeń parkowo-
pałacowych w Dolinie Bobru,
� częstotliwością występowania� – znowu inną dla „unikatowych” wydm w rejonie Łeby czy łańcuchów górskich Pienin czy
Tatr, czy też „rzadkich” sylwet historycznych miasteczek dolnośląskich czy małopolskich lub kulturowo-przyrodniczych postaci uzdrowisk górskich czy nizinnych,
� stanem zachowania� i nierozdzielnie niemal związanymi z nim zagrożeniami postaci krajobrazu wielu miejsc w
naszym kraju, które mimo niejednokrotnie dysharmonijnej formy czy silnego nawet stopnia zagrożenia – może nawet tym bardziej – warte są odnotowania i zapisu w Księdze
jak na przykład dynamicznie przekształcane, bezcenne krajobrazowo fragmenty polskiego wybrzeża czy niektóre centra lub przedpola widokowe historycznych
miast i osad.
� Przyjęte skale ocen dla potrzeb wyboru i opisu krajobrazów wydają się umożliwiać i uzasadniać prezentowane zestawienie, poniekąd pionierskie i zapewne wskazane do
dalszego rozbudowania, niemniej poczynione w myśl kartezjuszowskiej zasady mówiącej, iż:
� „jeśli daną rzecz chcesz zbadać – to ja zmierz, jeśli miary nie posiadasz � – to ją stwórz”.
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Osadnictwo i budownictwo
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� niszczenie mikroreliefu oraz zacieranie różnorodności form geologicznych i geomorfologicznychuszczuplanie powierzchni biologicznie czynnej,przerywanie i zawężanie
ciągów ekologicznychprzekształcanie i dogęszczanie układów historycznych oraz wprowadzanie w ich obręb obcych regionalnie i bezstylowych formdegradowanie fizjonomii krajobrazu poprzez
rozpraszanie zabudowy, obudowę ciągów komunikacyjnych prowadzącą do łączenia się sąsiednich miejscowości, zabudowywanie i zasłanianie kulminacji terenu oraz ciągów, punktów i
przedpoli widokowych
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Infrastruktura techniczna i komunikacyjna, w tym:� brak pełnego wyposażenia terenu w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków,liczne dzikie
wysypiska odpadów,energetyczne linie przesyłowe wysokich, średnich i niskich napięć,stacje(wieże) przekaźnikowe radiowe, telewizyjne, telefonii komórkowej,nadziemne ciągi gazownicze i
ciepłownicze,sieć różnej klasy dróg,linie kolejowe
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� pogarszanie stanu jakości środowiska, w tym szczególnie wód i gleb, powierza,obniżaniewalorów estetyczno-widokowych,utrudnienia w swobodnym przemieszczaniu się zwierząt,
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Gospodarka rolna
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� recesja tradycyjnych form gospodarki rolniczej, szczególnie pasterskiej i łąkowej,rozwój erozji na stokach o nachyleniu ponad 10o,bezpośrednie i pośrednie zanieczyszczenia wód poprzez spływy
powierzchniowe nawozów i środków ochrony roślin
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Przeszła gospodarka leśna
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� wprowadzenie monokultur na dużych powierzchniach,rozdrobnienie kompleksów leśnych,
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Obecna gospodarka leśna
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� zalesianie ciągów i płaszczyzn widokowych,zalesianie terenów cennych przyrodniczo
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Zagospodarowanie turystyczne
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� wkraczanie z inwestycjami na tereny cenne przyrodniczo,tworzenie barier ekologicznych
� Źródło zagrożeń dla walorów krajobrazowych
� Eksploatacja surowców mineralnych
� Potencjalne skutki dla walorów krajobrazowych w tym wartości ekologicznych (przyrodniczych), estetycznych, kulturowych
� przeobrażenia rzeźby terenu,zaburzenia krążenia wód,uszczuplanie terenów biologicznie czynnych.
Kolejność faz studium i projektu obiektu architektury krajobrazu
� inwentaryzacja� analiza zasobu
� waloryzacja� strefowanie-wytyczne
� projekt� realizacja
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Waloryzacja� I – wartość potencjalna wybitna – układ
bardzo czytelny� II – wartość potencjalna wysoka – układ
czytelny� III – wartość potencjalna powtarzalna–
układ jednorodny lub nawarstwiony� IV – wartość potencjalna współczesna –
układ jednorodny� V – wartość potencjalna współczesna
nawiązująca do dawnego układu� VI wartość potencjalna współczesna
sprzeczna i degradująca układ historyczny
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Wytyczne strefowe
� A – ochrona ścisła� B – ochrona częściowa� E – ochrona elementów i ekspozycji� K – ochrona krajobrazowa
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Z podkładem w postaci mapy cyfrowej (wektorowej) IG iK
Z podkładem w postaci mapy topograficznej (rastrowe j)
Z podkładem w postaci wektorowej mapy IGiK oraz ras trowej mapy topograficznej
W wyniku analiz mo żna np. wybra ć te JARK-i, dla których waloryzacja jest okre ślana jako „zabytkowe” (czyli I lub II lub III)
Wyniki wyboru wy świetlaj ą się na mapie…
KIERUNKI OCHRONY DZIEDZICTWA W POLSCE ORAZ OCENA ZEWNĘTRZNA WALORÓW I POTENCJAŁU KULTUROWO-PRZYRODNICZEGO
REGIONU KARKONOSKIEGO I JEGO POZYCJI W KRAJU
� Zalety GIS� Ujednolicenie zasobu
� Umiejscowienie JARK-ów w przestrzeni geograficznej(wiele materiałów źródłowych nie posiadało wcześniej w ogóle odniesienia do przestrzeni geograficznej)
� Umiejscowienie JARK-ów w podkładzie sytuacyjnym(odniesienie JARK-ów do elementów sytuacji, np. dróg, miejscowości, rzeźby terenu)
� Możliwość przeprowadzania dowolnych analiz cech JARK-ów(także w odniesieniu do całego kraju lub jednostek podziału administracyjnego)
37
KIERUNKI OCHRONY DZIEDZICTWA W POLSCE ORAZ OCENA ZEWNĘTRZNA WALORÓW I POTENCJAŁU KULTUROWO-PRZYRODNICZEGO
REGIONU KARKONOSKIEGO I JEGO POZYCJI W KRAJU
Program ochrony krajobrazu kulturowego Polski
� Możliwość integracji i wymiany danych z innymi bazami danych (przestrzennymi lub nie)
� Możliwość sprawnego generowania map cyfrowych i papierowych o dowolnym zakresie treści (prezentacja na mapie danych „ukrytych” w tabelach)
� Możliwość sprawnego generowania zestawień tabelarycznych
� Możliwość dowolnej prezentacji graficznej(zarówno JARK-ów, jak i wyników ich analiz)
38
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
SCHEMAT UKŁADU KARTY KRAJOBRAZU dla audytu krajobrazowego
� A. Dane adresowe� lokalizacja administracyjna� lokalizacja topograficzna
� długość i szerokość geograficzna� istniejąca forma ochrony
B. Opisy� krajobraz � przyroda
� historia i zabytki� streszczenie (jako podstawa do ewentualnego tłumaczenia na język angielski
� C. Szczególne wartości� D. Zagrożenia
� E. Podstawowa bibliografia� F. Ilustracje
� mapka: zaznaczenie na mapie współczesnej 1:100 000� fotografia (z ziemi) – może nawet więcej niż jedna
� zdjęcie lotnicze lub satelitarne� fragment mapy historycznej w skali 1:100 000
Gładysze Kamieniec Sztynort Wielki
Słobity
Gładysze Kamieniec Sztynort Wielki
Słobity
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Wskazując obszary, które stanowią zagrożenie dla prawidłowego i harmonijnego wkomponowania zagadnień dziedzictwa kulturowego i krajobrazu i w konsekwencji ich skutecznej ochrony na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym należy przewidzieć działania ograniczające a w dalszej perspektywie likwidujące
� zubożanie bioróżnorodności przyrodniczej i różnorodności krajobrazowej
� dewastację wartości dziedzictwa historycznego� dalszą „korozja” systemu planowania przestrzennego -
dramatyczne skutki zapisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zwłaszcza dotyczące „zasady dobrego sąsiedztwa”
� faktyczną supremację priorytetu interesu prywatnego nad publicznym
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
� Wskazanie kierunków działań w zakresie wdrażania Konwencji w świetle ochrony dziedzictwa kulturowego i przede wszystkim –krajobrazu w ujęciu „szans”, bazujących przede wszystkim na planowaniu zrównoważonym, które powinno objąć respektowanie następujących zasad i kierunków działań:
– krajobraz jako wspólna płaszczyzna dla zróżnicowanych przedmiotów ochrony
– planowanie przestrzenne jak zintegrowane instrumentarium ochrony i zrównoważonego rozwoju
– ujednolicenie stosowania zasady odszkodowań („kto niszczy - ten płaci”)
– poszerzanie systemu edukacji pro – krajobrazowej ze szczególnym uwzględnieniem studiów podyplomowych dla pracowników administracji samorządowej
– promocję ochrony wartości krajobrazowych poprzez:
– eksponowanie ekonomicznych skutków atrakcji krajobrazu– wyróżnienia dla gmin za wprowadzanie projektów pro –
krajobrazowych i skuteczną ochronę walorów krajobrazowych oraz społecznych i właścicielskich form opieki nad krajobrazami cennymi
– współpracę międzyresortowa na rzecz ochrony i kształtowania krajobrazu
– rozwój metod monitoringu krajobrazowego– rozwój metod oceny oddziaływania na krajobraz
KRYTERIA WALORYZACJI KRAJOBRAZÓW POLSKI – PROPOZYCJA SYSTEMATYKI
Kultura i natura są nierozdzielnymi składnikami krajobrazu, a ich wspólna ochrona – nadrzędną sprawą nas wszystkich.