Ακριβούλης ΔΕ. "Το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος και το μέλλον της ανθρωπιστικής επέμβασης: η περίπτωση

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ & ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ & ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΊΑΣ

ΤΜΉΜΑ ΝΟΜΙΚΉΣ, ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Διημερίδα

«Διεθνής Δικαιοσύνη στον 21ο αιώνα. Προκλήσεις και Προοπτικές»

Αφιερωμένη στη Μνήμη Κρατερού Μ. Ιωάννου

Θεσσαλονίκη6 – 7 Μαρτίου 2009

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Αμφιθέατρο 14

Αίθουσα Συνεδριάσεων

ΠρόγραμμαΠαρασκευή 6 Μαρτίου ’09Αμφιθέατρο 14, ΠΑ.ΜΑΚ.10.30 Προσέλευση- Εγγραφές

11.00 Έναρξη – Χαιρετισμοί - Καθηγητής Η. Κουσκουβέλης, Πρύτανης Πανεπιστημίου Μακεδονίας - Καθηγητής Κ. Χατζηκωνσταντίνου, Πρόεδρος Τμήματος Νομικής ΑΠΘ- Καθηγητής Στ. Περράκης, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων

Πρώτη Συνεδρία: 11:30-12:50«Ματιές στη σύγχρονη Διεθνή Δικαιοσύνη: μια γενική προσέγγιση»

Προεδρεύων: Κ. Χατζηκωνσταντίνου, Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ

Εισηγήσεις- Στ. Περράκης, Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο«Ανιχνεύοντας τη διεθνή δικαιοσύνη σήμερα»

- Μ. Περάκης, Δικηγόρος Δ.Ν., Ειδικός Επιστήμονας Νομικής Σχολής Αθηνών, Τομέας Διεθνών Σπουδών«Η γέννηση και αναβάθμιση της διεθνούς δικαστικής εξουσίας και η σύγκρουσή της με την κρατική: παλαιοί προβληματισμοί υπό συνθήκες νέας διακυβέρνησης»

- Θ. Σκουτέρης, Associate Professor, American University, Cairo «Η “δικαστικοποίηση” του Διεθνούς Δικαίου και η έννοια της Προόδου στο Διεθνές Δίκαιο»

Παρέμβαση- Δ. Ακριβούλης, Λέκτορας Διεθνών Πολιτικών Σχέσεων στα Βαλκάνια,Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας «Το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος και το μέλλον της ανθρωπιστικής επέμβασης»

Συζήτηση

Διάλειμμα-καφές: 12:50-13:05

Δεύτερη Συνεδρία: 13:10-14:10«Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου»

Προεδρεύων: Στ. Περράκης, Καθηγητής Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πάντειο Πανεπιστήμιο

Εισηγήσεις-Α. Μπρεδήμας, Καθηγητής, Τμήμα Νομικής, ΕΚΠΑ «Προβλήματα λειτουργίας του ΕυρΔΔΑ: προτάσεις υπέρβασης, εμπόδια, προοπτικές»

2

-B. Tζεβελέκος, Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο, Τμήμα Νομικής, Ιταλία«Αποτίμηση της εφαρμογής της ερμηνευτικής τεχνικής της συστημικής ενσωμάτωσης στη νομολογία του ΕυρΔΔΑ. Ανατροφοδότηση της “ειδικής” φύσης της ΕυρΣΔΔΑ ή αποτροπή του κατακερματισμού του Διεθνούς Δικαίου;»

Παρέμβαση- Ελ. Αγγελοπούλου, ΜΔΕ, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ«Ο θεσμός των πιλοτικών αποφάσεων του ΕυρΔΔΑ»

Συζήτηση

14:30: Ελαφρύ γεύμα

Τρίτη Συνεδρία: 16:00-17:15«Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη»

Προεδρεύων: Β. Βασιλακάκης, Καθηγητής, Τμήμα Νομικής, ΑΠΘ

Εισηγήσεις-Μ.-Ντ. Μαρούδα, Λέκτορας, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο«Τα όρια της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης»

- Ζ. Κωνσταντοπούλου, Δικηγόρος«Προκλήσεις και Προοπτικές Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης»

- Κ. Σαλωνίδης, Υπ. Διδάκτωρ, Τμήμα Νομικής, ΔΠΘ, Ερευνητής Ακαδημίας Αθηνών, Διπλωματούχου Ακαδημίας Διεθνούς Δικαίου της Χάγης«Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ως Μηχανισμός Κοινωνικής Δυναμικής»

- Κ. Μαγκλιβέρας, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

«Η διεθνοποιημένη Δικαιοσύνη στην Αφρική του 21ου αιώνα : Η περίπτωση Hissène Habré»

Συζήτηση

Τέταρτη Συνεδρία: 17:15-18:40«Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων»

Προεδρεύων: Π. Στάγκος, Καθηγητής, Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

Εισηγήσεις-Μ. Σαρηγιαννίδης, Λέκτορας, Τμήμα Νομικής ΑΠΘ«Ο δικαστικός έλεγχος των εξουσιών του Συμβουλίου Ασφαλείας από το ΔΕΚ»

- Θ. Κατσούφρος, Νομικός, ΔΕΚ«Το ΔΕΚ ως αρμόδιο όργανο για την επίλυση διαφορών μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ σχετικά με την ερμηνεία και εφαρμογή της Σύμβασης του 1982 για τη Θάλασσα»

3

- Μ. Χρυσομάλλης, Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Νομικής, ΔΠΘ«Ασφάλεια και ευρωπαική δικαιοταξία. Τριβές και ρόλος του ΔΕΚ»

Παρέμβαση- Δ. Αναγνωστοπούλου, Λέκτορας Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας«Ο ρόλος του ΔΕΚ στην κινητικότητα των ερευνητών»

Διάλειμμα-καφές: 18:40-19:00

Πέμπτη Συνεδρία: 19:00-20:30«Δικαιοδοσία και διαδικασία ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου και άλλων διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων»

Προεδρεύουσα: Π. Νάσκου-Περράκη, Καθηγήτρια, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Εισηγήσεις-Κ. Τσιτσελίκης, Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας«Τα ασφαλιστικά μέτρα ενώπιον του ΕυρΔΔΑ και της ΕΔΑ (ΔΣΑΠΔ): Μια συγκριτική αποτίμηση»

- Ι. Στριμπής, ΔΝ. Η ανταίτηση ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου των ΗΕ

- Στρ. Γεωργιλάς, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, LL M«H διαδικασία ερμηνείας μιας απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου: νομολογιακές εξελίξεις»

Παρέμβαση- Κ. Αντωνόπουλος, Επικ. Καθηγητής, Νομική Σχολή ΔΠΘ«Σκέψεις για το επιτρεπτό των επιφυλάξεων στην αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου»

Συζήτηση

21:00: Δεξίωση

4

Σάββατο 7 Μαρτίου ‘09Αίθουσα Συνεδριάσεων, ΠΑ.ΜΑΚ.Έκτη Συνεδρία: 09:45-12:15«Αναζητήσεις στη Διεθνή Δικαιοσύνη: Ειδικά ζητήματα»

Προεδρεύοντες: Στ. Περράκης, Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αντ. Μπρεδήμας, Καθηγητής, Τμήμα Νομικής, ΕΚΠΑ

Εισηγήσεις- Γ. Κουκιάδης, Ομοτ. Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ«Οι αποφάσεις της Επιτροπής Συνδικαλιστικών Ελευθεριών της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας»

- Β. Καρακωστάνογλου, Λέκτορας, Τμήμα Νομικής ΑΠΘ«Πρόσφατες νομολογιακές εξελίξεις στην οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών»

- Γ. Κυριακόπουλος, ΔΝ, Ειδικός Επιστήμων, Τμήμα Νομικής ΕΚΠΑ«Η πολλαπλότητα των διεθνών δικαιοδοτικών οργανισμών στο πλαίσιο του Δικαίου Θαλάσσης»

-Β. Σαράντη, Υπ. Διδάκτωρ, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο

«Διεθνής Δικαιοσύνη και προστασία των αυτοχθόνων λαών. Η περίπτωση του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου»

-Ε. Κωτσίνα, Υπ. Διδάκτωρ, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο

«ΗΠΑ και Διεθνής Δικαιοσύνη»

- Α. Γουργουρίνης, Υπ. Διδάκτωρ, UCL«Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου στο επίκεντρο της διαλεκτικής, του “κατακερματισμού” του διεθνούς δικαίου: παρούσα προβληματική και νέες εξελίξεις στο πλαίσιο της Διεθνούς Δικαιοσύνης»

Συζήτηση

Συμπεράσματα: 12:15-12:30, Καθηγητής Στ. Περράκης

Πέρας Διημερίδας: 12:30

Στρογγυλό Τραπέζι: Μνήμη Κ. Ιωάννου, 12:40-14:15

Στ. Περράκης, Στ. Νέστωρ, Π. Νάσκου-Περράκη, Μ. Χρυσομάλλης, Β. Βενιζέλος, Κ.

Χατζηκωνσταντίνου, Κ. Κωνσταντινίδης, Α. Γραμματικάκη-Αλεξίου, Χ.

Παπαστάθης, Α. Αλεξίου, Δ. Δημητριάδης, Π. Παπασαραντόπουλος

5

1

Το Μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος και το Μέλλον της Ανθρωπιστικής Επέμβασης: Η περίπτωση του Κοσόβου Δημήτριος Ευθ. Ακριβούλης Λέκτορας Διεθνών Πολιτικών Σχέσεων στα Βαλκάνια, Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών, ΠΔΜ Στο Διεθνής Δικαιοσύνη στον 21ο Αιώνα: Προκλήσεις και προοπτικές, επιμ. Στέλιος Περράκης (Ελληνική Εταιρεία Διεθνούς Δικαίου & Διεθνών Σχέσεων), Αθήνα: Σιδέρης, υπό έκδοση. Πρακτικά Διημερίδας της ΕΕΔΔΔΣ σε συνεργασία με το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και τη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, με θέμα «Διεθνής Δικαιοσύνη στον 21ο Αιώνα: Προκλήσεις και προοπτικές», Αφιέρωμα στη Μνήμη Κρατερού Μ. Ιωάννου, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 6-7 Μαρτίου 2009.

Next the statesmen will invent cheap lies, putting the blame upon the nation that is attacked, and every man will be glad of those conscience-soothing falsities, and will diligently study them, and refuse to examine any refutations of them; and thus he will by and by convince himself that the war is just, and will thank God for the better sleep he enjoys after this process of grotesque self-deception. – Mark Twain, The Mysterious Stranger It is common to think of our own time as standing at the apex of civilization. The reality is that in the long perspective of history, the present century will not hold an admirable position, unless its second half is to redeem its first. – Robert H. Jackson, Δημόσιος Κατήγορος των ΗΠΑ στις Δίκες της Νυρεμβέργης

Το 1999, η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Κοινοτήτων του

Ηνωμένου Βασιλείου κάλεσε ορισμένους από τους σημαντικότερους διεθνολόγους

της χώρας να υποβάλουν έγγραφο υπόμνημα περί των νομικών πτυχών της

επέμβασης στο Κόσοβο. Υποστηρίζοντας τη νομιμότητα της επέμβασης, ο καθηγητής

του LSE, Christopher Greenwood QC, σημείωνε χαρακτηριστικά στο υπόμνημά του:

«Μια ερμηνεία του διεθνούς δικαίου, η οποία θα απαγόρευε να επέμβει κανείς για να

αποτρέψει κάτι τόσο αποτρόπαιο όσο το Ολοκαύτωμα, εκτός αν ένα μόνιμο μέλος

πειθόταν να άρει το βέτο του, θα ήταν αντίθετη προς τις αρχές επί των οποίων το

σύγχρονο διεθνές δίκαιο βασίζεται και αναπτύσσεται υπό των φως των εξελίξεων των

τελευταίων 50 ετών.»1 Πέρα από τις νομικές ενστάσεις που θα μπορούσε να

διατυπώσει κανείς κατά της συνολικής επιχειρηματολογίας του Greenwood, η οποία

μάλιστα απηχεί την κρατούσα άποψη στη Δύση περί της νομιμότητας της επέμβασης

και των μέσων που επιλέχθηκαν, το παρόν άρθρο είναι περισσότερο 1 Greenwood, Christopher, “International Law and the NATO Intervention in Kosovo”, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 49, No. 4, 2000, σελ. 930.

2

προσανατολισμένο στη διερεύνηση ορισμένων πολιτικών ή, καλύτερα, ιδεολογικών

πτυχών της εν λόγω επέμβασης. Για την ακρίβεια, η ανάλυση που ακολουθεί

εφορμάται από μία μεταφορά του Greenwood, μία ιστορική αναλογία με σοβαρές

νομικές συνέπειες και πολιτικές προεκτάσεις: «…τόσο αποτρόπαιο όσο το

Ολοκαύτωμα».

Στη διεθνή βιβλιογραφία έχει ήδη επισημανθεί η ευρεία χρήση μεταφορών και

ιστορικών αναλογιών που επιστρατεύτηκαν ιδεολογικά τόσο στον επίσημο λόγο της

Δύσης (ιδίως των ΗΠΑ), όσο και στα τηλεοπτικά και έντυπα μέσα της εποχής2 κατά

την περιγραφή της κρίσης για διάφορους σκοπούς και με ανταγωνιζόμενα νοήματα.3

Είναι προφανώς αδύνατο να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν τα μέλη του αμερικανικού

Κογκρέσου ή της κυβέρνησης Clinton προσέφυγαν στη χρήση αυτών των μεταφορών

και ιστορικών αναλογιών ως ρητορικά εργαλεία προπαγάνδας και διαμόρφωσης μιας

κυρίαρχης ερμηνείας της κρίσης, ή αν ήταν και οι ίδιοι πεπεισμένοι περί της

αναλογικής ομοιότητας της κρίσης προς τα επικαλεσθέντα ιστορικά γεγονότα.4 Αξίζει

ωστόσο να επισημανθεί ο κατ’ ομολογία έντονος αντίκτυπος παρελθόντων

επεισοδίων στον τρόπο με τον οποίο ορισμένοι κεντρικοί πρωταγωνιστές της κρίσης

κατανόησαν την κρίση στο Κόσοβο, όπως για παράδειγμα ο αντίκτυπος της Ρουάντα

στην περίπτωση Clinton και αυτός του Μονάχου στην περίπτωση Albright.5

2 Βλ. σχετικά Shandler, Jeffrey, While America Watches: Televising the Holocaust, Oxford: Oxford University Press, 1999. Hammond Philip και Edward S. Herman (επιμ.), Degraded Capability: The Media and the Kosovo Crisis, London: Pluto Press, 2000. Virilio, Paul, Strategy of Deception, London: Verso, 2000. Der Derian, James, Virtuous War: Mapping the Military-Industrial-Media-Entertainment Network, Oxford & Boulder, CO: Westview Press, 2001. 3 Βλ. Paris, Roland, “Kosovo and the Metaphor War”, Political Science Quarterly, Vol. 117, No. 3, 2002, σελ. 423-450. Αναφορικά με τον συγκεκριμένο αναλογικό συσχετισμό Κοσόβου-Ολοκαυτώματος, βλ. ακόμη Steinweis, Alan E., “The Auschwitz Analogy: Holocaust Memory and American Debates over Intervention in Bosnia and Kosovo in the 1990s”, Holocaust and Genocide Studies, Vol. 19, No. 2, 2005, σελ. 276-289. Bates, Benjamin R., “Circulation of the World War II/Holocaust Analogy in the 1999 Kosovo Intervention: Articulating a Vocabulary for International Conflict”, Journal of Language and Politics, Vol. 8, No. 1, 2009, σελ. 28-51. Layne, Christopher, “Faulty Justifications and Ominous Prospects: NATO’s ‘Victory’ in Kosovo”, Policy Analysis, No. 357, 25 Οκτωβρίου 1999. Dubiel, Helmut, “The Remembrance of the Holocaust as a Catalyst for a Transnational Ethic?”, New German Critique, No. 90, Φθινόπωρο 2003, σελ. 59-70. 4 Βλ. Halberstam, David, War in a Time of Peace: Bush, Clinton, and the Generals, New York, NY: Scribner, 2001. Clinton, Bill, My Life, New York, NY: Knopf, 2004, Κεφ. 32. Blumenthal, Sidney, The Clinton Wars, New York, NY: Viking Press, 2003. Lippman, Thomas W., Madeleine Albright and the

New American Diplomacy, Boulder, CO: Westview Press, 2000. 5 H βιβλιογραφία έχει άλλωστε ήδη επισημάνει τον έντονο αντίκτυπο των λεγόμενων «μαθημάτων της ιστορίας» στην κατανόηση του ιστορικού ρόλου των ΗΠΑ. Βλ. ενδεικτικά May, Ernest R., “Lessons” of the Past: The Use and Misuse of History in American Foreign Policy, Oxford: Oxford University Press, 1973. Neustadt, Richard E. και Ernest R. May, Thinking In Time: The Use of History for Decisionmakers, New York, NY: Free Press, 1986. Khong, Yuen Foong, Analogies At War: Korea, Munich, Dein Bien Phu, and the Vietnam Decisions of 1965, Princeton, NJ: Princeton University Press,

3

Το Ολοκαύτωμα έχει συμβολικά λειτουργήσει ως το ηθικό σημείο αναφοράς

της μεταπολεμικής εξέλιξης του ανθρωπιστικού δικαίου ήδη από την υπογραφή της

Σύμβασης του 1948 περί της αποτροπής και τιμωρίας του εγκλήματος της

γενοκτονίας.6 Εξετάζοντας την εκτεταμένη χρήση ιστορικών αναλογιών που

συνδέονται με το Ολοκαύτωμα στην περίπτωση του Κοσόβου, το παρόν άρθρο

υποστηρίζει ότι το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος λειτουργεί σήμερα,

περισσότερο ίσως από ποτέ, ως η ιδεολογική βάση για την ανάπτυξη μιας

κοσμοπολιτικής ηθικής και για την αναγωγή της ηθικής αυτής σε παράγοντα

νομιμοποίησης της ανθρωπιστικής επέμβασης ως «δίκαιου πολέμου».7 Παρουσιάζει

μάλιστα ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτή η ηθικοπολιτική ευθύνη

διαμορφώνεται σε μία σφαίρα ανεξάρτητη, πέρα και πάνω από το πλαίσιο

διαμόρφωσης της διεθνούς νομιμότητας που θέτει ο Καταστατικός Χάρτης των ΗΕ,

το οποίο μάλιστα επικρίνεται ως αναχρονιστικό, επειδή αδυνατεί να εκφράσει τους

συσχετισμούς ισχύος στη σύγχρονη, μεταψυχροπολεμική εποχή.

Η εξέλιξη αυτή δεν είναι μόνο νομικά προβληματική, αλλά τουλάχιστον

ανησυχητική, καθώς η εξασφάλιση της νομιμοποίησης της ανθρωπιστικής επέμβασης

1992. Η περίπτωση της ιστορικής αναλογίας του Ολοκαυτώματος παρουσιάζει μάλιστα ένα ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον, δεδομένου του ρόλου του σχετικού αφηγήματος στη διαμόρφωση της μεταπολεμικής αμερικανικής λαϊκής κουλτούρας. Βλ. σχετικά Flanzbaum, Hilene (επιμ.), The Americanization of the Holocaust, Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 1999. Novick, Peter, The Holocaust in American Life, Boston, New York, NY: Houghton Mifflin, 1999. Mintz, Alan, Popular Culture and the Shaping of Holocaust Memory in America, Seattle, WA: University of Washington Press, 2001. Linenthal, Edward Tabor, Preserving Memory: The Struggle to Create America’s Holocaust Museum, New York, NY: Columbia University Press, 2001. Finkelstein, Norman, The Holocaust Industry, London: Verso, 2000. Ronayne, Peter, Never Again? The United States and the Prevention and Punishment of Genocide Since the Holocaust, Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2001. Walser Smith, Helmuth (επιμ.), The Holocaust and Other Genocides: History, Representation, Ethics, Nashville, TN: Vanderbilt University Press, 2002. Landsberg. Alison, Prosthetic Memory. The Transformation of American Remembrance in the Age of Mass Culture, New York, NY: Columbia University Press, 2004. Levy, Daniel και Natan Sznaider, The Holocaust and Memory in the Global Age, Philadelphia, PA: Temple University Press, 2006. 6 Βλ. Robertson, Geoffrey, Crimes against Humanity. The Struggle for Global Justice, London: Penguin, 1999. 7 Οδηγώντας μάλιστα ακόμη και σε αναθεώρηση των εννοιών της εθνικής κυριαρχίας και της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις ενός κράτους. Independent International Commission on Kosovo, Kosovo Report. Conflict. International Response. Lessons Learned, Oxford: Oxford University Press, 2000. Levy, Daniel και Natan Sznaider, “Memory Unbound. The Holocaust and the Formation of Cosmopolitan Memory”, European Journal of Social Theory, Vol. 5, No. 1, 2002, σελ. 87-106. Walzer, Michael, Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations, New York, NY: Basic Books, 1977. Βλ. ακόμη Bartov, Omer, Mirrors of Destruction: War, Genocide, and Modern Identity, Oxford: Oxford University Press, 2000. Dobkowski, Michael N. και Isidor Wallimann (επιμ.), The Coming Age of Scarcity: Preventing Mass Death and Genocide in the Twenty-first Century, Syracuse, NY: Syracuse University Press, 1998.

4

επιδιώκεται λιγότερο στο θεσμικό παρά στο ιδεολογικό πεδίο.8 Προϋποθέτει δηλαδή

μια ιδεολογική διαδικασία ταύτισης, παρομοίωσης ή έστω και χαλαρού αναλογικού

συσχετισμού των συνεπειών της εκάστοτε κρίσης με αυτές του Ολοκαυτώματος.

Μολονότι στο συλλογικό υποσυνείδητο της Δύσης το Ολοκαύτωμα παραμένει μία

οριακή κατάσταση, ορίζοντας την είσοδο του απόλυτου Κακού στην ανθρώπινη

πράξη, η επίτευξη του αναλογικού συσχετισμού είναι ευκολότερη από ό,τι θα

περίμενε κανείς κυρίως για δύο λόγους: Ο πρώτος συνδέεται με την αποτρεπτική

λειτουργία του μετα-αφηγήματος, ενώ ο δεύτερος με την ευρεία του απήχηση στη

Δύση. Πιο συγκεκριμένα, πρώτον, ο παραπάνω αναλογικός συσχετισμός δεν

προϋποθέτει την πραγματική, ολοκληρωμένη και αποδεδειγμένη επανάληψη της

φρίκης του Ολοκαυτώματος, η αποτροπή της οποίας επιδιώκεται με τη

‘νομιμοποιημένη’ επέμβαση. Δεύτερον, η ευρεία απήχηση του μετα-αφηγήματος του

Ολοκαυτώματος στη Δύση δεν συνδέεται μόνο με το μέγεθος του αποτροπιασμού,

αλλά και με το γεγονός ότι ο συμβολισμός της γενοκτονίας υπεραπλουστεύει τον

σύνθετο χαρακτήρα των συγκρούσεων, καθώς δομείται πάνω στη θεμελιακή και

αφαιρετική διάκριση μεταξύ αθώων θυμάτων και ένοχων θυτών. Η ταύτιση του

κοινού με τα θύματα είναι προφανώς ευκολότερη, ενώ τα επιμέρους χαρακτηριστικά

θυμάτων και θυτών καθίστανται δευτερεύουσας σημασίας.9

8 Είναι προφανές ότι οι ανησυχητικές αυτές εξελίξεις δεν αφορούν το μέλλον μόνο της ανθρωπιστικής επέμβασης, αλλά και της θεσμικής απονομής δικαιοσύνης που επιδιώκεται μέσω ad hoc διεθνών ποινικών δικαστηρίων. Βλ., μεταξύ άλλων, Williams, Paul και Michael P. Scharf, Peace with Justice? War Crimes and Accountability in the Former Yugoslavia, London: Rowan & Littlefield, 2002. Hagan, John, Justice in the Balkans: Prosecuting War Crimes in the Hague Tribunals, Chicago, IL: University of Chicago Press, 2003. Rudolph, Christopher, “Constructing an Atrocities Regime: The Politics of War Crimes Tribunals”, International Organization, Vol. 55, No. 3, 2001, σελ. 655-691. Akhavan, Payam, “Justice in the Hague, Peace in the Former Yugoslavia? A Commentary on the United Nations War Crimes Tribunal”, Human Rights Quarterly, Vol. 20, No. 4, 1998, σελ. 737-816. Teitel, Rutti G., Transitional Justice, New York, ΝΥ: Oxford University Press, 2000. deGuzman, Margaret McAuliffe, “The Road from Rome: The Developing Law of Crimes against Humanity”, Human Rights Quarterly, Vol. 22, No. 2, 2000, σελ. 335-403. Verdirame, Guglielmo, “The Genocide Definition in the Jurisprudence of the ad hoc Tribunals”, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 49, No. 3, 2000, σελ. 578-598. Fisher, Siobhan K., “Occupation of the Womb: Forced Impregnation as Genocide”, Duke Law Journal, Vol. 46, No. 1, 1996, σελ. 91-133. Osiel, Mark, “The Banality of Good: Aligning Incentives against Mass Atrocity”, Columbia Law Review, Vol. 105, No. 6, 2005, σελ. 1751-1862. 9 Boltanski, Luc, La souffrance à distance : morale humanitaire, medias, et politique, Paris: Métailié, 1993. Sontag, Susan, Regarding the Pain of Others. New York, NY: Farrar, Straus and Giroux, 2003. Bartov, Omer, “Defining Enemies, Making Victims: Germans, Jews and the Holocaust”, The American Historical Review, Vol. 103, No. 3, 1998, σελ. 812. Ο λόγος της θυματοποίησης δεν λειτουργεί όμως μόνο ως βάση για την ανάπτυξη μιας διεθνούς αλληλεγγύης. Διαδραματίζει έναν αποφασιστικό ρόλο κατά τον ανταγωνισμό των αναμνήσεων και των απεικονίσεων της βίας στην ιστορική συνείδηση και στην πολιτική της ταυτότητας εθνικών και εθνοτικών ομάδων. Jelin, Elizabeth, State Repression and the Struggles for Memory, New York, NY: Social Science Research Council, 2003. Di Lellio, Anna,

5

Η κυριότερη ως τώρα πολιτική ένσταση επί της επέμβασης στο Κόσοβο

συνδέεται με την προβληματική της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος-

υποχρεώσης επέμβασης για ανθρωπιστικούς λόγους.10 Ήδη από τον πόλεμο στο Ιράκ

(1991), η θεωρητική κριτική απέναντι στην πρακτική της ανθρωπιστικής επέμβασης

περιορίζεται κυρίως στην επισήμανση των αναληθών ή υπερβολικών ισχυρισμών της

Δύσης περί μαζικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή στον υποκριτικό

χαρακτήρα της επίκλησης ανάλογων παραβιάσεων με στόχο τη νομιμοποίηση της

ανθρωπιστικής επέμβασης και την απόκρυψη των «πραγματικών» της κινήτρων

(έλεγχος ενεργειακών πόρων, ανατροπή καθεστώτος, πολιτικός έλεγχος, οικονομική

διείσδυση κλπ). Διατηρώντας έναν υλιστικό (μαρξιστικό) ή/και ρεαλιστικό θεωρητικό

προσανατολισμό, η εν λόγω κριτική περιορίζεται συνηθέστερα στην ανάδειξη του

στρεβλωτικού χαρακτήρα της ιδεολογίας της επέμβασης ή/και των πραγματικών,

υποκρυπτόμενων κινήτρων της, τα οποία συνδέονται με την εξυπηρέτηση των στενά

εννοούμενων συμφερόντων του επεμβαίνοντος. Περιοριζόμενη ωστόσο στην εξέταση

της επιχειρηματολογίας του επεμβαίνοντος στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής

“The Narrative of Genocide as Cosmopolitan Memory and Its Impact on Humanitarian Intervention”, Εισήγηση στο Collective Memory and Collective Knowledge in a Global Age, An Interdisciplinary Workshop, 17-18 Ιουνίου 2007, LSE, London. Βλ. ακόμη Mueller, John, “The Banality of ‘Ethnic War’”, International Security, Vol. 25, No. 1, 2000, σελ. 42-70. Hall, John A., “Nationalisms: Classified and Explained”, Daedalus, Vol. 122, No. 3, 1993, σελ. 1-28. Hayden, Robert M., “Schindler's Fate: Genocide, Ethnic Cleansing, and Population Transfers”, Slavic Review, Vol. 55, No. 4, 1996, σελ. 727-748. Denich, Bette, “Dismembering Yugoslavia: Nationalist Ideologies and the Symbolic Revival of Genocide”, American Ethnologist, Vol. 21, No. 2, 1994, σελ. 367-390. Power, Samantha, “A Problem from Hell”: America and the Age of Genocide, New York, ΝΥ: Basic Books, 2002. 10 Για τον Greenwood, μια τέτοια πολιτική ένσταση ούτε πειστική είναι, ούτε αναιρεί το δικαίωμα ανθρωπιστικής επέμβασης σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο. Απαντώντας λοιπόν νομικά στην πολιτική αυτή ένσταση αναφέρθηκε ενδεικτικά στο δικαίωμα της άμυνας, σημειώνοντας ότι η πιθανότητα καταχρηστικής άσκησης ενός δικαιώματος ούτε αναιρεί τη νομική του βάση, ούτε προφανώς θα έπρεπε να οδηγήσει στον αποκλεισμό της άσκησης του δικαιώματος σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Όπως σημειώνει, «το σύγχρονο εθιμικό διεθνές δίκαιο δεν αποκλείει κάθε ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης για ανθρωπιστικούς λόγους [μονομερώς] από τα Κράτη, ή από έναν οργανισμό όπως το ΝΑΤΟ. Αντιμετωπίζει, ωστόσο, το δικαίωμα ανθρωπιστικής επέμβασης ως ένα έσχατο μέσο και το περιορίζει σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπου συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) όταν υφίσταται ή επαπειλείται άμεσα η πλέον σοβαρή ανθρωπιστική κατάσταση ανάγκης που αφορά την ευρείας κλίμακας απώλεια ζωής και β) όταν η στρατιωτική επέμβαση είναι αναγκαία, υπό την έννοια ότι είναι το μόνο πρακτικό μέσο με το οποίο μπορεί να τερματιστεί ή να αποτραπεί η απώλεια ζωής.» Greenwood, “International Law and the NATO Intervention in Kosovo”, σελ. 931. Η αλήθεια της ως άνω νομικής αντένστασης του Greenwood είναι σχεδόν προφανής, τουλάχιστον σε όσους αποδέχονται ότι η κρίση τόσο περί της καταλληλότητας της περίπτωσης όσο και περί της συνδρομής των αντικειμενικών συνθηκών είναι αποκλειστικό προνόμιο και κυριαρχικό δικαίωμα του επεμβαίνοντος ή ακόμη και σε όσους θεωρούν ότι το περιεχόμενο της διεθνούς δικαιοσύνης και η έννοια της διεθνούς κοινότητας διαμορφώνονται από την ηγεμονική βούληση και δράση (μέρους) της Δύσης σε συνδυασμό με τη σιωπηρή αποδοχή των υπολοίπων. Όπως άλλωστε μας θυμίζει και ο ίδιος ο Greenwood, αναφερόμενος στις επεμβάσεις στο Ιράκ (1991, 1992), η τελευταία είναι εξίσου σημαντική με την πρώτη ως αναγκαίο συστατικό διαμόρφωσης εθιμικού δικαίου.

6

προπαγάνδας και παραπλάνησης, η εν λόγω κριτική επιτρέπει ελάχιστα αναλυτικά

περιθώρια πέραν της μελέτης των πρακτικών διαχείρισης ενός ψεύδους. Με άλλα

λόγια, σύμφωνα με την παραπάνω κριτική, ο αναλογικός συσχετισμός Κοσόβου-

Ολοκαυτώματος ως βάση νομιμοποίησης της επέμβασης θα πρέπει να απορριφθεί όχι

μόνο ως ιστορικά ανακριβής, αλλά και ως σκοπίμως αναληθής.

Ως εκ τούτου, μία πολιτική μεταφορά ή μία ιστορική αναλογία, όπως αυτή του

Ολοκαυτώματος, μπορεί να κριθεί ως ακριβής, αληθής και κατάλληλη, μόνο εφόσον

περάσει αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ως το τεστ της κυριολεξίας. Εδώ

ακριβώς έγκειται και η κεντρικότερη αναλυτική αντίφαση της ως άνω κριτικής, αλλά

και το σημαντικότερο εμπόδιο για περαιτέρω πολιτική ανάλυση. Το μόνο δηλαδή που

απομένει στον αναλυτή είναι να εξετάσει κατά τρόπο κυριολεκτικό την ακριβή

αντιστοίχιση των γεγονότων που συνδέονται μεταφορικά, αν δηλαδή οι θηριωδίες που

θεωρείται ότι διαπράχθηκαν στο Κόσοβο, όπως και σε κάθε άλλη κρίση που εγείρει

την υποχρέωση-δικαίωμα ανθρωπιστικής επέμβασης, είναι πράγματι όμοιες με αυτές

που διαπράχθηκαν κατά το Ολοκαύτωμα, ή έστω αρκετά όμοιες ώστε να

στοιχειοθετηθεί το δικαίωμα-υποχρέωση επέμβασης.11 Μια τέτοια προσέγγιση, όμως,

ουσιαστικά παραγνωρίζει αυτό που ο Paul Ricoeur εύστοχα χαρακτήρισε ως την

ποιητική ικανότητα του μεταφορικού λόγου,12 τη δύναμη δηλαδή της μεταφοράς να

προκαλεί μια «υπεραξία νοήματος»,13 να δημιουργεί νέα νοήματα μέσω της

διαπίστωσης της ομοιότητας σε πράγματα που είναι ανόμοια. Η μεταφορά

προϋποθέτει την ανομοιότητα. Αυτό γνωρίζουμε, άλλωστε, από την Ποιητική του

Αριστοτέλη. Η μεταφορά προϋποθέτει, δηλαδή, τη διαπίστωση της ομοιότητας

(θεωρείν το όμοιον) ανάμεσα σε δύο πράγματα που θεωρούνταν ως τώρα

11 Η νομική σπουδαιότητα μιας τέτοιας εξακρίβωσης είναι ομολογουμένως αναμφισβήτητη. Όμως ούτε ο νομικός λόγος είναι απαλλαγμένος από το ιδεολογικό στοιχείο της μεταφοράς, ούτε η ερμηνευτική ξένη προς τη νομική ανάλυση. Αυτή η επίμονη και φαινομενικά προβληματική σχέση μεταξύ του ποιητικού λόγου της μεταφοράς και του επιστημονικού λόγου του νόμου είναι ομολογουμένως γοητευτική και χρήζει περαιτέρω θεωρητικής διερεύνησης. 12 Βλ. Ricoeur, Paul, The Rule of Metaphor: Multi-Disciplinary Studies of the Creation of Meaning in Language, μτφρ. R. Czerny, K. McLaughlin και J. Costello, εισαγωγή R. Czerny, London και Henley: Routledge and Kegan Paul, 1997. 13 Ricoeur, Paul, Freud and Philosophy: An Essay on Interpretation, New Haven, CT: Yale University Press, 1970, σελ. 25.

7

διαφορετικά.14 Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Ricoeur, «το να διαπιστώνεις το

παρόμοιο είναι να διαπιστώνεις το όμοιο παρά το και μέσω του διαφορετικού.»15

Ακολουθώντας τον Ricoeur, θεωρούμε λοιπόν ότι η πολιτική ανάλυση της

ευρείας χρήσης της μεταφοράς του Ολοκαυτώματος στον υπό εξέταση επίσημο λόγο

των ΗΠΑ κατά τον πόλεμο στο Κόσοβο, θα έπρεπε να επικεντρωθεί περισσότερο

στις λειτουργίες της μεταφοράς παρά στο νοηματικό της περιεχόμενο, περισσότερο

στις κοινωνικές-ιδεολογικές λειτουργίες του συλλογικού φαντασιακού που

αναδύθηκε από την ευρεία χρήση παρόμοιων μεταφορών, παρά στη διαπίστωση της

ακριβούς ή μη αντιστοίχησης Κοσόβου-Ολοκαυτώματος. Για τους σκοπούς της

παρούσας ανάλυσης, το ως άνω συλλογικό φαντασιακό περιγράφεται ως ένα

καθολικό αφήγημα, ένα μετα-αφήγημα ανάγνωσης και κατανόησης του πολέμου,

αξιολογικής αποτίμησης των γεγονότων και ηθικής αποτίμησης της αμερικανικής

αντίδρασης. Όπως κάθε συλλογικό φαντασιακό, το μετα-αφήγημα του

Ολοκαυτώματος στην περίπτωση του Κοσόβου επιτέλεσε τρεις κεντρικές ιδεολογικές

λειτουργίες, τις οποίες θα περιγράψουμε ως λειτουργίες συνοχής, νομιμοποίησης και

στρέβλωσης.16

Τα δυτικά ΜΜΕ: Η «ναζικοποίηση» και «βαρβαροποίηση» των Σέρβων

Στη διεθνή σκηνή ο πόλεμος του Κοσόβου αντιμετωπίστηκε ως η ηχώ της βοσνιακής

τραγωδίας. Στην περίπτωση της Βοσνίας, οι δυτικές Δυνάμεις παρέμεναν αδρανείς

τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που ο συμβολισμός του Ολοκαυτώματος ενδυνάμωσε το

ενδιαφέρον για όσα συνέβαιναν εντός του ευρωπαϊκού χώρου. Το 1992

σηματοδότησε τη μεταστροφή αυτή, όταν οι πολεμικοί ανταποκριτές των δυτικών

ΜΜΕ αναφέρθηκαν για πρώτη φορά σε σερβικά «στρατόπεδα συγκέντρωσης» στη

Βοσνία, δημοσιεύοντας φωτογραφίες αποσκελετωμένων κρατουμένων. Ήδη από τα

μέσα της δεκαετίας του 1990, η περίπτωση της Βοσνίας είχε καταγραφεί στη

συλλογική μνήμη της Δύσης ως η πρώτη περίπτωση γενοκτονίας και αποτυχημένου 14 Aristotle, Poetics, μτφρ. εισαγωγή και σχολιασμός M. Heath, London: Penguin Press, 1996, 21, 1457b. 15 Ricoeur, Paul, “The Metaphorical Process as Cognition, Imagination, and Feeling”, στο On Metaphor, επιμ. S. Sacks, London και Chicago, IL: University of Chicago Press, 1978, σελ. 146. 16 Αναφερόμαστε στις τρεις κοινωνικές λειτουργίες της ιδεολογίας, ως μιας ιστορικά και πολιτιστικά συγκεκριμένης έκφρασης της κοινωνικοπολιτικης φαντασίας, του συλλογικού φαντασιακού, όπως αυτές αναλύονται θεωρητικά στο Ricoeur, Paul, Lectures on Ideology and Utopia, επιμ. και εισαγωγή G.H. Taylor, New York, NY: Columbia University Press, 1986.

8

κατευνασμού σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά το Ολοκαύτωμα.17 Οι πρώτες

δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις από το Κόσοβο και τα στρατόπεδα υποδοχής

προσφύγων στις γειτονικές χώρες έκαναν λόγο για επέκταση της βοσνιακής

θηριωδίας και για τέλεση μαζικών εγκλημάτων κατά των Κοσοβάρων Αλβανών,

ανασύροντας στη μνήμη εικόνες εγκλημάτων παρόμοιων με εκείνα που οι Ναζί

δικαιολογούσαν ως αντίποινα.18

Η ίδια ρητορική συνεχίστηκε και εντατικοποιήθηκε μετά την έναρξη των

νατοϊκών βομβαρδισμών. Γράφοντας για το περιοδικό Time, ο Tim Ash αναρωτιόταν

στις 5 Απριλίου 1999 αν ο Milosevic ήταν «Ο νέος Adolph Hitler;».19 Δύο εβδομάδες

μετά, το εξώφυλλο του περιοδικού απεικόνιζε μια Αλβανίδα του Κοσόβου να θηλάζει

το μωρό της καθ’ οδόν στην κορυφή μιας πορείας απελπισμένων προσφύγων,

ανακαλώντας στη μνήμη εικόνες βιβλικής εξόδου. Ο Ken Livingston της Independent

σχολίαζε στις 21 Απριλίου: «Γιατί δεν είναι λάθος να συγκρίνουμε τον Milosevic με

τον Hitler».20 Στις 28 Ιουνίου, το εξώφυλλο του Time με τίτλο «Η Τρομερή Αλήθεια»

απεικόνιζε μια στιβάδα κατασχεθέντων προσωπικών εγγράφων αμάχων Κοσοβάρων

Αλβανών, θυμίζοντας τις παλαιότερες τακτικές εκκαθάρισης των Ναζί.21

17 “Milosevic Isn’t Hitler, But…”, New York Times, 4 Αυγούστου 1992. Sells, Michael A., The Bridge Betrayed: Religion and Genocide in Bosnia, Berkeley, CA: University of California Press, 1996. Bell-Fialkoff, Andrew, Ethnic Cleansing, New York, NY: St. Martin’s Press, 1996. Cushman, Thomas και Stjepan G. Mestrovic (επιμ.), This Time We Knew: Western Responses to Genocide in Bosnia, New York, NY: New York University Press, 1996. Επιπλέον, η περίπτωση της Ρουάντα παρέμενε μία ζωντανή υπενθύμιση της αδράνειας της διεθνούς κοινότητας, με περιορισμένο ωστόσο αντίκτυπο στη δυτική κοινή γνώμη. Barnett, Michael, Eyewitness to A Genocide: The United Nations and Rwanda, Ithaca, NY: Cornell University Press, 2002. Jones, Bruce D., Peacemaking in Rwanda: The Dynamics of Failure, Boulder, CΟ: Lynne Rienner Publishers, 2001. Kuperman, Alan J., The Limits of Humanitarian Intervention: Genocide in Rwanda, Washington, DC: Brookings Institution Press, 2001. 18 Ενδεικτική είναι η περίπτωση της λεγόμενης «σφαγής» στο Racak. Βλ. Kosovo Verification Mission (KVM), OSCE, “Special Report: Massacre of Civilians in Racak”, 17 Ιανουαρίου 1999. Amnesty International, “The Truth Behind the Killings of 45 Ethnic Albanians in Kosovo Must Be Found”, News Service 011/99, AI Index: EUR 70/05/99, 18 Ιανουαρίου 1999. Smith, Jeffrey R. “Kosovo Killings Called A Massacre: Some Victims Shot While On Their Knees”, The Washington Post, 17 Μαρτίου 1999. “Racak Killings ‘Crime Against Humanity’”, BBC News, 17 Μαρτίου 1999. Bird, Chris, “Racak Report Finds Serbs Guilty: Forensics Show 45 Victims Were Unarmed Civilians”, The Guardian, 18 Μαρτίου 1999. 19 Ash, Timothy Garton, “The New Adolph Hitler?”, Time, 5 Απριλίου 1999. 20 Livingston, Ken, “Comment. Why We Are Not Wrong To Compare Milosevic To Hitler”, The Independent, 21 Απριλίου 1999. 21 Παραθέτοντας μεταφορές και δηλώσεις περί «γενοκτονίας» στον επίσημο κυβερνητικό λόγο, οι πλέον λαϊκές (red top) βρετανικές εφημερίδες δεν έχασαν την ευκαιρία να εγείρουν «μνήμες του Ολοκαυτώματος». (Daily Mail, 29 Μαρτίου 1999) Την 1η Απριλίου 1999, η Daily Mirror περιέγραφε την κατάσταση με όρους «ναζιστικού τρόμου … μια τρομερή ηχώ του εμπόλεμου Ολοκαυτώματος», ενώ η ανταγωνιστική της Sun έγραφε πως «η σκληρότητα των Σέρβων διακρίνεται από την ανατριχιαστική ηχώ του Ολοκαυτώματος.» Επαναλαμβάνοντας τη ρητορική των ανταποκρίσεών της από τον πόλεμο στη Βοσνία, όταν η Daily Mirror είχε περιγράψει το στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Trnopolje ως το «Belsen του 1992», η εφημερίδα ανακάλυπτε πλέον τον τρόμο στα ορυχεία της Trepča

9

Η δαιμονοποίηση των Σέρβων και του Milosevic στη ρητορική των ΜΜΕ και

στον επίσημο λόγο στη Δύση προφανώς δεν ξεκίνησε με την κρίση στο Κόσοβο. Η

λεγόμενη «ναζικοποίηση» των Σέρβων, ως ειδικότερη έκφανση μιας ευρύτερης

ιδεολογικής διαδικασίας δαιμονοποίησης του εχθρού μέσω διάφορων παραστατικών

μέσων, είχε ήδη αναπτυχθεί κατά τον πόλεμο της Βοσνίας. Στην περίπτωση του

Κοσόβου, κυριότερο ιδεολογικό εργαλείο αυτής της διαδικασίας υπήρξε η χρήση

ιστορικών αναλογιών και μεταφορών που ευθέως παρομοίαζαν ή έμμεσα συνέδεαν

τις τακτικές του σερβικού στρατού με αυτές των Ναζί, την προσωπικότητα και τις

πολιτικές επιλογές του Milosevic με αυτές του Hitler, την υποχρέωση της διεθνούς

κοινότητας να παρέμβει άμεσα με την αποτυχία των δυνάμεων της Ευρώπης να

αντιδράσουν έγκαιρα στην προέλαση της ναζιστικής Γερμανίας, τα κύματα των

Κοσοβάρων Αλβανών προσφύγων με τις διώξεις κατά των Εβραίων, τις

εθνοκαθάρσεις με την εβραϊκή γενοκτονία: κατασχέσεις προσωπικών εγγράφων,

τρένα μετακομιδής προς άγνωστους προορισμούς, στρατόπεδα συγκέντρωσης,

βιασμοί, λεηλασίες, μαζικές εκτελέσεις και εν ψυχρώ δολοφονίες αμάχων, ομαδικοί

τάφοι, ένα «νέο Auschwitz», το νέο Ολοκαύτωμα.22 Υπεραπλουστεύοντας τις

πολυπλοκότητες των εθνοτικών και θρησκευτικών διαφορών που οδήγησαν στη

σύγκρουση μέσω του αφαιρετικού δυισμού ανάμεσα στο αιώνιο Καλό και το αιώνιο

Κακό, δημιουργήθηκε, σύμφωνα με τον ανταποκριτή του BBC, John Simpson, «ένα

κλίμα στο οποίο ήταν πολύ δύσκολο να κατανοήσει κανείς τι συνέβαινε πραγματικά,

επειδή καθετί ειδώθηκε μέσω του πρίσματος του Ολοκαυτώματος.»23

Η ταξινόμηση θυτών και θυμάτων στο συλλογικό υποσυνείδητο της Δύσης

ήταν πλέον σαφής. Ωστόσο, οι προβληματικές της διαστάσεις δεν συνδέονται μόνο

με τον υπεραπλουστευτικό της χαρακτήρα ή την προβληματική ηθική/αξιολογική

βάση που πρότεινε ως νέα βάση νομιμοποίησης του πολέμου ως «δίκαιου». Αφορούν

του Κοσόβου, όπου αναφέρθηκε ότι εντοπίστηκαν τα πτώματα 700 Αλβανών που δολοφονήθηκαν από τους Σέρβους. Σύμφωνα με την Daily Mirror (18 Ιουνίου 1999), το όνομα Trepča θα έμενε μαζί με αυτά των Belsen, Auschwitz και Treblinka «στη μνήμη όσων τα προσφιλή τους άτομα βρήκαν ένα κτηνώδες τέλος σαν τη Τελική Λύση των Ναζί». Όπως ήταν αναμενόμενο, όταν στις 13 Οκτωβρίου του ίδιου έτους αποκαλύφθηκε, σύμφωνα με ανταπόκριση του Reuters, η αναλήθεια των παραπάνω δημοσιευμάτων, η είδηση δεν είχε ανάλογη απήχηση στον δυτικό τύπο. Η αποκάλυψη βασίστηκε στα πορίσματα επιτροπών πραγματογνωμόνων που ερεύνησαν τα ορυχεία της Trepča και τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία. Βλ. Gwyn, Richard, “No Genocide, No Justification For War On Kosovo”, The Toronto Star, 3 Νοεμβρίου 1999. 22 Βλ. Gillespie, Nick, “Führer Furor: Is Milosevic A Hitler? Serbian Leader Slobodan Milosevic – Editorial”, Reason, Ιούνιος 1999. 23 Simpson, John, Strange Places, Questionable People, London: Macmillan, 1998, σελ. 444-445.

10

και μια ενδογενή σύγχυση μεταξύ φυλετικών και εθνοτικών στερεοτύπων, επί της

οποίας θεμελιώθηκε η ανάγνωση του πολέμου. Η σύγχυση αυτή είναι

ομολογουμένως πολυδιάστατη. Καταρχήν, μια πρώτη προβληματική διάσταση

προκύπτει από την παράλληλη λειτουργία του «ναζιστικού» και «εθνοτικού»

πλαισίου ανάγνωσης του πολέμου. Από τη μία, η ρητορική του ΝΑΤΟ σε θεσμικό

επίπεδο, αλλά και της ηγεσίας των επιμέρους κρατών μελών του (με προεξέχουσες τις

περιπτώσεις του Αμερικανού Προέδρου Bill Clinton και του Βρετανού Υπουργού

Εξωτερικών Robin Cook) χαρακτηρίστηκε από διαρκείς αναφορές στην ανάγκη

προώθησης ενός πλαισίου πολυπολιτισμικότητας, αντι-ρατσισμού και πολυεθνοτικής

ανεκτικότητας.24 Από την άλλη, ωστόσο, η ανάγνωση του πολέμου μέσω του

«εθνοτικού» πρίσματος θεμελιωνόταν πάνω στην ίδια ακριβώς ρατσιστική και

ελιτιστική προοπτική για την οποία κατηγορούνταν οι Σέρβοι.25

Μία δεύτερη προβληματική διάσταση της ενδογενούς σύγχυσης μεταξύ των

φυλετικών και εθνοτικών στερεοτύπων κατά την ανάγνωση του πολέμου συνδέεται

με μια ουσιοκρατική αντιμετώπιση της ταυτότητας και της διαφοράς. Είναι

ενδεικτικό, για παράδειγμα, ότι σχεδόν σε κάθε ομιλία του, όπου επιχειρούταν ο

αναλογικός συσχετισμός Κοσόβου-Ολοκαυτώματος, ο Bill Clinton αναφερόταν

εκτενώς στο νέο όραμα της αμερικανικής προεδρίας για την καταπολέμηση του

ρατσισμού τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και διεθνώς.26 Σύμφωνα με τον Tim

Allen, η «εθνοτική ταυτότητα» λειτούργησε καταχρηστικά στη ρητορική του

Κοσόβου ως συνώνυμο της «φυλής». Το αποτέλεσμα ήταν η ανάγνωση των

«εθνοτικών διαφορών» ως εκδηλώσεων των ρατσιστικών αντιλήψεων των Σέρβων.27

24 Βλ. Secretary of State for Foreign and Commonwealth Affairs Robin Cook, “It Is Fascism That We Are Fighting”, The Guardian, 5 Μαΐου 2999. NATO Secretary General Javier Solana, “Working Towards A United Europe. Keynote Address of the XVIth International NATO Workshop on Global Security, Budapest, Hungary”, 21 Ιουνίου 1999. 25 Βλ. Cica, Natasha, “Truth, Myth or Genocide? Using the Holocaust to Understand the Kosovo Crisis”, Research paper, London: School of Public Policy, University College London/Holocaust Educational Trust, 2001. 26 Βλ. ενδεικτικά President William J. [Bill] Clinton, “The President’s News Conference, June 25, 1999”, 1999 Public Papers of the Presidents of the United States, Administration of William J. Clinton, Book I, Washington, DC: US Government Printing Office, 2000, σελ. 1012. “Remarks to the Veterans of Foreign Wars of the United States at Fort McNair, Maryland, May 13, 1999”, Ibid, σελ. 757-758, 760. “The President’s News Conference With President Vaclav Havel of the Czech Republic, September 16, 1998”, 1998 Public Papers of the Presidents of the United States, Administration of William J. Clinton, Book II, Washington, DC: US Government Printing Office, 2000, σελ. 1595-1596. 27 Allen, Tim, “Perceiving Contemporary Wars”, στο The Media of Conflict: War Reporting and Representations of Ethnic Violence, επιμ. T. Allen και J. Seaton, London: Zed Books, σελ. 31, 32. Βλ. ακόμη Ignatieff, Michael, The Warrior’s Honour: Ethnic War and the Modern Conscience, London: Chatto and Windus, 1998, σελ. 37-38.

11

Κατά συνέπεια, οι ρατσιστικές συμπεριφορές του εχθρού αντιπαρατέθηκαν με την

πολυπολιτισμικότητα και την ανεκτικότητα που θεωρητικά τουλάχιστον χαρακτηρίζει

τον πολιτικό βίο στα πολιτισμένα κράτη της Δύσης. Η κεντρική αντίφαση πάντως

είναι σχεδόν προφανής: ενώ η Δύση κατηγορούσε τους Σέρβους για ρατσισμό, την

ίδια στιγμή τους περιέγραφε ως ένα απολίτιστο και βάρβαρο έθνος.28

Clinton και Albright: Το «Ολοκαύτωμα» των Κοσοβάρων Αλβανών

25 Μαρτίου 1999, ημέρα έναρξης των νατοϊκών βομβαρδισμών, Αίθουσα Τύπου του

State Department. Η αμερικανίδα Υπουργός Εξωτερικών Madeleine Albright δίνει

μία από τις κρισιμότερες συνεντεύξεις τύπου σχετικά με τις εξελίξεις στο Κόσοβο,

θέτοντας το ιδεολογικό πλαίσιο ανάγνωσης του πολέμου και νομιμοποίησης των

νατοϊκών βομβαρδισμών. Ο αναλογικός συσχετισμός των εξελίξεων με αυτές των

απαρχών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν προφανής. Η πολιτική Milosevic

παραλληλίστηκε έμμεσα με τη χιτλερική πολιτική του Lebensraum και η υποχρέωση

της Δύσης να αντιδράσει έμοιαζε να καθοδηγείται από τα ιστορικά διδάγματα του

Μονάχου.29 Ένα μήνα αργότερα, σε δήλωσή της προς την Επιτροπή Διεθνών

Σχέσεων του Λευκού Οίκου, η Albright μιλούσε για «εικόνες ξεριζωμένων

οικογενειών που στοιβάζονται σε τρένα»30 κατευθυνόμενα προς άγνωστους

28 Ignatieff, Michael, Virtual War: Kosovo and Beyond, New York, NY: Metropolitan Books, 2000, σελ. 213. Βλ. ακόμη President William J. [Bill] Clinton, “Remarks to the Veterans of Foreign Wars of the United States at Fort McNair, Maryland, May 13, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 759. “Remarks at the Legislative Convention of the American Federation of State, County, and Municipal Employees, March 23, 1999”, Ibid, σελ. 428. “Dubrovnik Faces Death by Shellfire”, The Daily Telegraph, 13 Νοεμβρίου 1991. Jenkins, Peter, “No New Ways To Halt This Old Slivovitz War”, The Independent, 12 Νοεμβρίου 1992. Tanner, Marcus, “Do Albanians Look Like Serbs?”, The Independent, 11 Μαΐου 1999. Bishop, Patrick, “‘Serb’ Is Synonym For ‘Barbarian’”, Daily Telegraph, 26 Μαρτίου 1999. Crawshaw, Steve, “A Whole Nation Goes Mad”. The New Statesman, 31 Μαΐου 1999. Η προσφυγή στον ρατσιστικό λόγο κατά την ανάλυση εθνοτικών συγκρούσεων είναι εμφανής και σε μεγάλο μέρος της δυτικής βιβλιογραφίας. Βλ. Huntington, Samuel P., “The Clash of Civilizations?”, Foreign Affairs, Vol. 72, No. 3, Summer 1993, σελ. 30. Kaplan, Robert D., “The Coming Anarchy”, The Atlantic Monthly, Vol. 273, No. 2, 1994, σελ. 44-76. Για ορισμένες κριτικές στην προσφιλή προσφυγή στον ρατσιστικό λόγο, βλ. Phillips, Joan, “Frontier War: Europe’s New East-West Divide”, Living Marxism, Vol. 39, January 1992, σελ. 24-28. Johnstone, Diana, “Humanitarian War: Making the Crime Fit the Punishment”, στο Masters of the Universe? Nato’s Balkan Crusade, επιμ. T. Ali, London: Verso, 2000, σελ. 155. Keegan, John, A History of Warfare, London: Pimlico, 1993, σελ. xi. Brock, Peter, “Dateline Yugoslavia: The Partisan Press”, Foreign Policy, Vol. 93, Χειμώνας 1993-94, σελ. 162-163. 29 Secretary of State Madeleine K. Albright, “Press Conference on ‘Kosovo’”, Washington, DC, 25 Μαρτίου 1999. 30 Secretary of State Madeleine K. Albright, “U.S. and NATO Policy Towards the Crisis in Kosovo. Statement Before the House International Relations Committee”, Washington, DC, 21 Απριλίου 1999. Προφανώς αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που η Albright περιέγραψε την κατάσταση στο Κόσοβο με

12

προορισμούς «χωρίς επιστροφή».31 Στα απομνημονεύματά της συμπλήρωνε μάλιστα

αργότερα πως οι εικόνες αυτές της θύμιζαν «άλλα πρόσωπα, φωτογραφημένα καθ’

οδόν προς άλλα αφιλόξενα και δυσπρόφερτα μέρη, όπως Auschwitz, Treblinka,

Dachau».32 Στοιχειωμένη από το φάντασμα της ευρωπαϊκής πολιτικής του

κατευνασμού στην αυγή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου,33 η Albright ανέλαβε

ηγετικό ρόλο στις διπλωματικές πρωτοβουλίες κατά του Βελιγραδίου οργανώνοντας

τη διεθνή στήριξη προς τη νατοϊκή επέμβαση. Όπως ρητά επαναλάμβανε σε κάθε

ευκαιρία, οι εξελίξεις στο Κόσοβο της θύμιζαν «όσα είχαν συμβεί πριν τον Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο στο Μόναχο».34

Ο συμβολισμός του Μονάχου δεν λειτουργούσε απλά ως υπενθύμιση των

συνεπειών της αδράνειας της Δύσης, αλλά και ως οδηγός πολιτικής για το παρόν και

το μέλλον της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Κατά την ομιλία της

στο Ινστιτούτο Brookings σχετικά με το μέλλον του διεθνούς οργανισμού,

περιέγραψε εξαρχής το ΝΑΤΟ ως την απάντηση της Δύσης στα μαθήματα του

Μονάχου και του Ολοκαυτώματος, θέτοντας τη βάση για την αναλογική περιγραφή

της κρίσης του Κοσόβου με όρους Ολοκαυτώματος. Μολονότι απέφυγε να συγκρίνει

ρητά τον Milosevic με τον Hitler ή να δηλώσει ρητά ότι η κρίση στο Κόσοβο ήταν

όρους γενοκτονίας. Βλ. “Interview for CNN’s ‘Late Edition’ with Wolf Blitzer, London, UK”, Washington, DC, 14 Ιουνίου 1998. “Interview on CBS’s ‘Face the Nation’”, Washington, DC, 28 Μαρτίου 1999. “Statement before The House Foreign Operations Appropriations Subcommittee”, Washington, DC, 15 Απριλίου 1999. “U.S. and NATO Policy toward the Crisis in Kosovo: Statement before the Senate Foreign Relations Committee”, Washington, DC, 20 Απριλίου 1999. “Press Remarks on the ‘Ethnic Cleansing in Kosovo Report’”, Washington, DC, 10 Μαΐου 1999. “Remarks to the Serb People”, Washington, DC, 11 Μαΐου 1999. “Remarks to U.S. Troops in Operation Sabre, Camp Able Sentry, Skopje, FYROM”, Washington, DC, 11 Ιουνίου 1999. 31 Secretary of State Madeleine K. Albright, “The OSCE and Kosovo: Remarks at the Conference on OCSE’s Role in Human Rights and Election Monitoring Missions”, Washington, DC, 19 Απριλίου 1999. 32 Albright, Madeleine K., Madam Secretary: Α Memoir, New York, NY: Miramax Books, 2003, σελ. 117. 33 “My mindset is Munich”, παραδεχόταν συχνά η Albright. Dobbs, Michael, Madeleine Albright: A Twentieth Century Odyssey, New York, NY: Henry Holt, 1999, σελ. 34. 34 Secretary of State Madeleine K. Albright, “Hearing of the House International Relations Committee”, Washington, DC, 25 Φεβρουαρίου 1999. Βλ. ακόμη President William J. [Bill] Clinton, “Remarks on United States Foreign Policy in San Francisco, February 26, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 271-280. Όταν μάλιστα ο σύμβουλος της Albright, Jamie Rubin, της πρότεινε να συμβιβαστεί με τη διαλλακτικότερη θέση της Ρωσίας κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης της Ομάδας Επαφής, η Albright του απάντησε «Που νομίζεις ότι βρίσκεσαι, Jamie; Στο Μόναχο;» Albright, Madam Secretary, σελ. 382. Βλ. ακόμη Secretary of State Madeleine K. Albright, “Interview on The PBS Newshour With Jim Lehrer”, Washington, DC, 10 Ιουνίου 1999. “To Win The Peace…”, The Wall Street Journal, 14 Ιουνίου 1999. “After Kosovo: Building a Lasting Peace. Remarks and Q&A Session with the Council on Foreign Relations, New York, NY”, Washington, DC, 28 Ιουνίου 1999. “Commencement Address at Georgetown University, School of Foreign Service”, Washington, DC, 29 Μαΐου 1999.

13

ίδια με αυτή του Μονάχου ή του Ολοκαυτώματος, o μεταφορικός λόγος της Albright

καθοδήγησε το ακροατήριό της προς τη διαπίστωση μιας σαφούς αναλογικής

σχέσης.35

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αναλογικός συσχετισμός που επιχείρησε

η Albright κατά την ομιλία της στο δείπνο της Αμερικανο-Εβραϊκής Επιτροπής στις 6

Μαΐου 1999. Η ιδιαιτερότητα του ακροατηρίου της επέβαλε στην Albright να είναι

ιδιαίτερα προσεκτική κατά τον συσχετισμό των δεινών των Κοσοβάρων Αλβανών με

όσα υπέστησαν οι Εβραίοι κατά το Ολοκαύτωμα. Όπως όμως θα σημειώσουμε και

στη συνέχεια, το αφήγημα του Ολοκαυτώματος είχε τελικά μεγάλη απήχηση στο

κοινό της, αλλά και εν γένει στην εβραϊκή κοινότητα36 των ΗΠΑ:

Προάγοντας την εκπαίδευση και τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, έχετε

βοηθήσει να διατηρήσουμε τα μαθήματα του πιο τερατώδους εγκλήματος της

ιστορίας και μας υπενθυμίσατε το αφόρητο κόστος της σιωπής. Επιπλέον, …

έχετε αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσπάθεια ποινικής τιμωρίας όσων

διαπράξαν εγκλήματα πολέμου στη Βοσνία και σε όλο τον κόσμο. Και έχετε

ηγηθεί των προσπαθειών ίδρυσης ενός θεσμοθετημένου, μη-

πολιτικοποιημένου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Σας χαιρετώ για όλα όσα

έχετε πράξει. Και σας ευχαριστώ για ό,τι κάνετε για να βοηθήσετε την

ανθρωπιστική προσπάθεια στο Κόσοβο. Γιατί σε αυτό το μέρος, αυτήν την

ώρα, δέχονται επίθεση οι αρχές που υποστηρίζει η Επιτροπή σας και η χώρα

μας και οι σύμμαχοι και φίλοι μας. Σκηνές που ελπίζαμε ότι δεν θα

αντικρύσουμε ξανά, τις αντικρίζουμε στην Ευρώπη για μια ακόμη φορά. … Ο 35 Secretary of State Madeleine K. Albright, “National Issues Forum: A New NATO for a New Century. Remarks and Q&A Session At The Brookings Institution”, Washington, DC, 6 Απριλίου 1999. Βλ. ακόμη “Remarks at European Institute Awards Dinner”, Washington, DC, 26 Ιανουαρίου 2000. 36 Παρά τον έντονο αντίκτυπο του μετα-αφηγήματος του Ολοκαυτώματος στα μέλη της αμερικανο-εβραϊκής κοινότητας και δεδομένου του ανθρωπιστικού έργου που αυτή ανέλαβε κατά την κρίση, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο παραπάνω ισχυρισμός δεν υπονοεί μια ενιαία στάση της εν λόγω κοινότητας απέναντι στην κρίση στο Κόσοβο ή την απουσία εσωτερικών συζητήσεων ή διαφωνιών στους κόλπους της. Βλ. σχετικά Goldhagen, Daniel Jonah, “A New Serbia”, The New Republic, 17 Μαΐου 1999. Berenbaum, Michael, “Making Sense of Kosovo”, Atlanta Jewish Times, 2 Απριλίου 1999. Rosenthal, Abe, “On Killing Serbs”, New York Times, 26 Μαρτίου 1999. Horowitz, David, “Stop this War”, Salon Magazine, 12 Μαΐου 1999. Schulman, Sam, “The Un-Holocaust”, Jewish World Review, 12 Νοεμβρίου 1999. “For Rabbis, It’s No Coincidence War On Iraq Again Linked To Purim”, Chicago Jewish News, 25 Μαρτίου 2003. Roskies, David G., The Jewish Search for a Usable Past, Bloomington, IN: Indiana University Press, 1999. “Holocaust Survivor Wiesel Says Saddam Must Be Confronted”, Associated Press, 27 Φεβρουαρίου 2003. “Elie Wiesel On Facing Evil”, Chicago Jewish News, 25 Μαρτίου 2003.

14

Milosevic νόμιζε ότι δεν θα ενδιαφερόμασταν αν άρχιζε [τις επιχειρήσεις]

σταδιακά και ότι, εν τέλει, κανείς δεν θα νοιαζόταν πραγματικά για τους

Κοσοβάρους Αλβανούς. Έκανε όμως λάθος. Γιατί ενδέχεται μόλις να έχουμε

αρχίσει να διδασκόμαστε από τα μαθήματα αυτού του αιώνα.37

Ήταν πλέον σαφές ότι, για την Albright, η περίπτωση του Κοσόβου ήταν

εμβληματική, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στην αμερικανική εξωτερική πολιτική.

Θέτοντας τους όρους ενός νέου εγχειριδίου εξωτερικής πολιτικής για τη «μετα-

Κόσοβο εποχή», το καλοκαίρι του 1999 η Αμερικανίδα Υπουργός Εξωτερικών

διαμόρφωνε τις βάσεις μιας νέας διεθνούς «ευθύνης» και υποχρέωσης ανθρωπιστικής

επέμβασης. Για μια ακόμη φορά, ταύτιζε την εθνοκάθαρση με τον Milosevic, όπως

ακριβώς – εσφαλμένα και καταχρηστικά, αλλά με ιδιαίτερη ρητορική επιτυχία –

ταυτίζεται συνήθως στη Δύση ο φασισμός με τον Hitler38 και ο κομμουνισμός με τον

Stalin. Το συμβολικό αποτέλεσμα παρέμενε η καταχώρηση του Milosevic σε μία

μακρά γενεαλογία προσωποποιήσεων του Κακού.39

Ο ρόλος της Albright στον πόλεμο του Κοσόβου και ο αντίκτυπος των

ιστορικών αναλογιών στη διαμόρφωση των πεποιθήσεών και της πολιτικής της

αποτυπώνονται με εξαιρετικό τρόπο στην ομιλία του τότε Υφυπουργού Εξωτερικών

Stuart E. Eizenstat, όταν τιμήθηκε από την προϊσταμένη του με το Βραβείο

Εξαίρετων Υπηρεσιών. Στον απόηχο των νατοϊκών βομβαρδισμών στο Κόσοβο, ο

Eizenstat σημείωνε: «Κανείς δεν έχει πράξει περισσότερα για τη χώρα μας, εκτός από

τον ίδιο τον Πρόεδρο, εκπληρώνοντας το όνειρο της ευρωπαϊκής ενότητας πέραν της

Υπουργού Albright. … Αυτή κατεύθυνε την πρωτοβουλία ενδοκυβερνητικά για να

ανταποκριθεί το NATO στις μεταψυχροπολεμικές πραγματικότητες και ενσωμάτωσε

τα μαθήματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος,

αναχαιτίζοντας τη σερβική επιθετικότητα στη Βοσνία και στο Κόσοβο μαζί με τους

Ευρωπαίους συμμάχους μας. Τώρα που νικήσαμε μαζί σε αυτόν τον πόλεμο, μαζί 37 Secretary of State Madeleine K. Albright, “Pre-taped Video Remarks for the American Jewish Committee Dinner”, Washington, DC, 6 Μαΐου 1999. 38 Η εννοιολογική σύγχυση του ναζισμού με τον φασισμό, ο συσχετισμός του Hitler με τον φασισμό αλλά και η εννοιολογική ασάφεια κατά την προσέγγιση του φασισμού δεν είναι, άλλωστε, ξένα στη δυτική βιβλιογραφία. Προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι ακόμη και στο πρόσφατα εκδοθέν Oxford Handbook of Fascism γίνεται ιδιαίτερη μνεία στο καθεστώς Milosevic ως παράδειγμα νεο-φασισμού. Βλ. Hoare, Marko Attila, “Neo-fascism”, στο Oxford Handbook of Fascism, επιμ. R.J.B. Bosworth, Oxford: Oxford: University Press, 2009, σελ. 586-605. 39 Secretary of State Madeleine K. Albright, “After Kosovo: Building a Lasting Peace. Address to the Council on Foreign Relations”, Washington, DC, 28 Ιουνίου 1999.

15

πρέπει να κερδίσουμε αυτή την ειρήνη, όπως πράξαμε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο.»40

Ασφαλώς η Albright δεν ήταν η μόνη στο State Department και στην

κυβέρνηση συνολικά που κατέφευγε σε αυτόν τον αναλογικό συσχετισμό. Οι

ιστορικές αναφορές στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα ήταν

ολοένα και συχνότερες στη επίσημη αμερικανική ρητορική.41 Για ευνόητους λόγους,

ιδιαίτερα μετά την έναρξη των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων στο Rambouillet στις

αρχές Φεβρουαρίου 1999, οι αναλογικές αναφορές στο «μεγάλο μάθημα του

Μονάχου» πολλαπλασιάστηκαν,42 θέτοντας το πλαίσιο της υποχρέωσης της διεθνούς

κοινότητας να απαντά καίρια και άμεσα στις επιθετικές βλέψεις «δικτατόρων», όπως

ο Milosevic.43

Η καταγραφή των συνεπειών του πολέμου στο Κόσοβο στην Αναφορά του

State Department με τίτλο “Erasing History: Ethnic Cleansing in Kosovo”, όπως ήταν

αναμενόμενο, περιορίστηκε στην καταγραφή – ανακριβώς, όπως αποδείχθηκε

αργότερα – της «βάναυσης, προμελετημένης και συστηματικής εκστρατείας του

Milosevic να διαγράψει την ιστορία μέσω της εκδίωξης μίας ολόκληρης εθνοτικής

ομάδας από την πατρίδα τους.»44 Μολονότι οι σερβικές θηριωδίες και τα δεινά των

Κοσοβάρων Αλβανών δεν περιγράφηκαν με τόνο δραματικό και μεταφορικό, αλλά

απαριθμήθηκαν με στόχο τη διευκόλυνση του έργου της απόδοσης ποινικών ευθυνών,

40 Eizenstat, Stuart E., “Remarks At Presentation of Distinguished Service Award By Secretary Of State Madeleine Albright”, όπως παρατίθεται στο Thomas Peter [Tom] Lantos (D-CA), “Tribute To Deputy Treasury Secretary Stuart Eizenstat In Recognition Of His Distinguished Service Award From The Department Of State”, 145 Congressional Record E2352, 11 Νοεμβρίου 1999. 41 Ανάλογη ρητορική υιοθέτησαν και ορισμένοι από τους κεντρικότερους πρωταγωνιστές της κρίσης στη Δυτική Ευρώπη, όπως ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών, Robin Cook. Secretary of State Madeleine K. Albright και Secretary of State for Foreign and Commonwealth Affairs Robin Cook, “Press Conference”, Washington, DC, 22 Απριλίου 1999. Ενδεικτικές είναι ακόμη οι περιπτώσεις του Βρετανού Πρωθυπουργού Tony Blair, του Γερμανού Υπουργού Εξωτερικών Joschka Fisher και Υπουργού Αμύνης Rudolph Sharping. Βλ. σχετικά Sznaider, Levy και Natan Sznaider, The Holocaust and Memory in the Global Age, Philadelphia, PA: Temple University Press, 2006, σελ. 166-170. 42 Ο αντίκτυπος της μεταφοράς του Μονάχου προφανώς ξεπερνά την περίπτωση του Κοσόβου. Βλ. σχετικά Jensen, Kenneth M. και David Wurmser (επιμ.), The Meaning of Munich Fifty Years Later, Washington, DC: United States Institute of Peace, 1990. Chuter, David, “Munich, or the Blood of Others”, στο Haunted By History: Myths in International Relations, επιμ. Cyril Buffet και Beatrice Heuser, Providence, RI: Berghahn, 1998. 43 Βλ. David J. Scheffer, “Milosevic, Pinochet, and Us: Responding to Crimes Against Humanity: Address to the Union of American Hebrew Congregations, Orlando, FL”, Washington: DC, 17 Δεκεμβρίου 1999. 44 Assistant Secretary of State Harold Hongju Koh, “Remarks to the Congressional Human Rights Caucus”, Washington, DC, 13 Μαΐου 1999. Βλ. ακόμη Taft, Julia, Harold Koh και David Scheffer, “Briefing Upon the Release of the Report Erasing History: Ethnic Cleansing in Kosovo”, Washington, DC, 10 Μαΐου 1999. Η ως άνω αναφορά του State Department συμπληρώθηκε αργότερα με μία δεύτερη, τον Δεκέμβριο του 1999, με τίτλο “Ethnic Cleansing in Kosovo: An Accounting”.

16

η περιγραφή της πρακτικής των διώξεων ως μία απόπειρα «διαγραφής της ιστορίας»

έμμεσα πλην σαφώς παρέπεμπε στις πρακτικές των Ναζί.

Όπως σημειώθηκε στην εισαγωγή, προφανώς η περίπτωση του Κοσόβου δεν

υπήρξε η πρώτη περίπτωση, όπου οι αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας των ΗΠΑ

διαμορφώθηκαν, καθοδηγήθηκαν ή έστω δικαιολογήθηκαν στο κοινό μέσω

ιστορικών αναλογιών που παραπέμπουν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο45 και

ιδίως στο φιάσκο του Μονάχου και το Ολοκαύτωμα. Οι μαθητές της αμερικανικής

ιστορίας, για παράδειγμα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποστηθίζουν το παρακάτω

απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Αμερικανού Προέδρου Harry S. Truman, ο

οποίος περιγράφοντας τις σκέψεις που τον οδήγησαν στην απόφαση να επέμβει στην

Κορέα το 1950, έγραφε: «Θυμήθηκα πως κάθε φορά που οι δημοκρατίες

αποτύγχαναν να δράσουν, αυτό ενθάρρυνε τους επιτιθέμενους να συνεχίσουν. Ο

κομμουνισμός δρούσε στην Κορέα ακριβώς όπως ο Hitler, o Mussolini και οι

Γιαπωνέζοι είχαν δράσει δέκα, δεκαπέντε και είκοσι χρόνια νωρίτερα. … Αν

επιτρέπαμε να εξελιχθεί [η επίθεση της Β. Κορέας] αναπάντητη, αυτό θα σήμαινε

έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, ακριβώς όπως παρόμοια γεγονότα είχαν επιφέρει τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.»46

Ο ρόλος της αναλογίας του Μονάχου στην απόφαση Truman έχει ήδη

μελετηθεί εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία.47 Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον στο

πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης, ωστόσο, αφορά το πολλαπλασιασμένο συμβολικό

περιεχόμενο του παραπάνω επεισοδίου. Η απόφαση Truman, όπως και τόσες άλλες

παρόμοιες που μεσολάβησαν ιστορικά από την Κορέα ως το Κόσοβο, συνέβαλε στον

πολλαπλασιασμό της συμβολικής δύναμης της αναλογίας του Μονάχου και στην

εντατικοποίηση της νομιμοποιητικής της δύναμης. Με άλλα λόγια, η ιστορική

επαλήθευση της «αλήθειας» του ιστορικού μαθήματος του Μονάχου και η

νομιμοποίηση, κατά συνέπεια, της αμερικανικής εμπλοκής στο Κόσοβο μπορούσαν

πλέον να αναζητηθούν εξίσου τόσο στην αποτυχία της πολιτικής του κατευνασμού, 45 Βλ. President William J. [Bill] Clinton, “The President’s Radio Address, February 13, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 190. “Interview With Janet Langhart Cohen of the Armed Forces Television Network, February 25, 1999”, Ibid, σελ. 306. “Remarks to the American Community in Bonn, Germany, June 20, 1999”, Ibid, σελ. 978. 46 Truman, Harry S., Memoirs, vol. 2: Years of Trial and Hope, Garden City, NY: Doubleday, 1956, σελ. 332-333. 47 Βλ. μεταξύ άλλων Record, Jeffrey, Making War, Thinking History: Munich, Vietnam, and Presidential Uses of Force from Korea to Kosovo, Annapolis, MD: Naval Institute Press, 2002. Garofano, John, “Historical Analogies and the Use of Force”, Journal of Cold War Studies, Vol. 6, No. 2, 2004, σελ. 64-68.

17

όσο στις ιστορικές εκείνες αποφάσεις που η τελευταία καθοδήγησε συμβολικά.

Ενδεικτική είναι η δήλωση του Προέδρου Clinton, πενήντα χρόνια μετά την

επέμβαση στην Κορέα και ένα χρόνο πριν την επέμβαση στο Κόσοβο, στο Δείπνο της

Εθνικής Επιτροπής των Δημοκρατικών στο Aspen: «[Α]ν σκεφτείτε τι έπραξε ο Harry

Truman 50 χρόνια πριν, εισερχόμενος … σε μία νέα και πολύ διαφορετική περίοδο

μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτή η σκέψη σας καθοδηγεί αναφορικά με το

τι θα οφείλαμε να πράξουμε σήμερα.»48

Η πρωτοβουλία του Προέδρου Clinton για την καταπολέμηση των φυλετικών

διακρίσεων στο εσωτερικό των ΗΠΑ προσέφερε καταχρηστικά, όπως σημειώθηκε

στην προηγούμενη ενότητα, ένα συμπληρωματικό λεξιλόγιο για τη «φυλετική»

ανάγνωση μιας «εθνοτικής» σύγκρουσης. Η ανάγνωση αυτή μπορεί να διευκόλυνε

επικοινωνιακά τη νομιμοποίηση της επερχόμενης επέμβασης στο εσωτερικό των

ΗΠΑ, αλλά αναμφισβήτητα επέτεινε τη σύγχυση αναφορικά με τις ιδιαιτερότητες της

περίπτωσης του Κοσόβου. Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης, παρουσιάζει

ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι η προσέγγιση της περίπτωσης του Κοσόβου με φυλετικούς

όρους διευκόλυνε και την ανάπτυξη και επικοινωνία της αναλογίας του

Ολοκαυτώματος στο ευρύτερο πλαίσιο της «ναζικοποίησης» των Σέρβων. Όπως

χαρακτηριστικά σημείωνε ο Clinton από την Πράγα ήδη το φθινόπωρο του 1998: «Αν

επιστρέψετε νοερά στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αναλογιστείτε το κομμάτι

της ναζιστικής εμπειρίας που στράφηκε κατά των Εβραίων και εξετάσετε όλη την

πορεία κατά τα επόμενα χρόνια μέχρι και το τέλος αυτού του αιώνα, έως και τα όσα

έχουμε δει στη Ρουάντα, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Ιρλανδία, τη Βοσνία, το

Κόσοβο, … νομίζω ότι στον 21ο αιώνα θα ήταν αναγκαίο οι Ηνωμένες Πολιτείες να

γίνουν στο άμεσο μέλλον μία δύναμη ανεκτικότητας και φυλετικής συμφιλίωσης.»49

48 President William J. [Bill] Clinton, “Remarks at a Democratic National Committee Dinner in Aspen, Colorado, July 25, 1998”, 1998 Public Papers, Book II, σελ. 1326. Βλ. ακόμη “Remarks on United States Foreign Policy in San Francisco, February 26, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 272, 274. “Remarks at Whiteman Air Force Base in Knob Noster, Missouri, June 11, 1999”, Ibid, σελ. 923. “Remarks Following Discussions With European Union Leaders and an Exchange With Reporters in Bonn, June 21, 1999”, Ibid, σελ. 981. “Remarks at the Veterans of Foreign Wars of the United States 100th National Convention in Kansas City, Missouri, August 16, 1999”, 1999 Public Papers, Book II, σελ. 1448. “Remarks on Presenting the Eleanor Roosevelt Awards for Human Rights, December 10, 1998”, 1998 Public Papers, Book II, σελ. 2151. 49 President William J. [Bill] Clinton, “The President’s News Conference With President Vaclav Havel of the Czech Republic, September 16, 1998”, 1998 Public Papers, Book II, σελ. 1595-1596. “Remarks at a Democratic Congressional Campaign Committee Dinner, June 10, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 917. “Remarks at a Reception for Representative Gregory W. Meeks in New York City, October 25, 2000”, 2000-2001 Public Papers of the Presidents of the United States, Administration of William J. Clinton, Book III, Washington, DC: US Government Printing Office, 2001, σελ. 2321.

18

Στις 23 Μαρτίου 1999, τρεις μέρες μετά τη σερβική επίθεση και μία μέρα πριν

τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς, ο Αμερικανός Πρόεδρος ανέφερε:

Τι θα συνέβαινε αν κάποιος είχε ακούσει τον Winston Churchill και είχε

αντισταθεί στον Adolf Hitler νωρίτερα; Πόσες ανθρώπινες ζωές θα

μπορούσαν να είχαν σωθεί και πόσες αμερικανικές ζωές θα μπορούσαν να

είχαν σωθεί; … Δεν είναι η πρώτη φορά … που βρεθήκαμε ενώπιον μιας

τέτοιας επιλογής [ανάληψης στρατιωτικής δράσης]. Όταν ο Πρόεδρος

Milosevic ξεκίνησε τον πόλεμο στη Βοσνία επτά χρόνια πριν, ο κόσμος δεν

έδρασε αρκετά γρήγορα ώστε να τον σταματήσει. Αθώοι άνθρωποι

μαντρώθηκαν σαν ζώα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Παιδιά πυροβολήθηκαν

από ελεύθερους σκοπευτές πηγαίνοντας σχολείο. Γήπεδα και πάρκα

μετατράπηκαν σε νεκροταφεία. 250.000 άνθρωποι – σε μια χώρα με μόλις 6

εκατομμύρια πληθυσμό – σκοτώθηκαν και 2 εκατομμύρια έγιναν πρόσφυγες –

όχι για κάτι που είχαν πράξει, αλλά για αυτό που είναι και εξαιτίας της δίψας

του κ. Milosevic και των συμμάχων του να κυριαρχήσουν, πράγματι, να

συνθλίψουν ανθρώπους που είχαν διαφορετικούς εθνοτικούς ή θρησκευτικούς

δεσμούς. Αυτή τη φορά, επρόκειτο για μία γενοκτονία στην καρδιά της

Ευρώπης. Δεν συνέβη το 1945. Συνέβαινε το 1995.50

Ανεξάρτητα από τις προσωπικές του πεποιθήσεις, η ρητορική του Αμερικανού

Προέδρου διαγράμμιζε το συμβολικό πλαίσιο κατανόησης ενός δύσκολου και

αποτρόπαιου πολέμου σε μια χώρα που φάνταζε σχεδόν εξωτική στα μάτια του μέσου

Αμερικανού πολίτη. Ακόμη κι αν ελάχιστοι μπορούσαν με βεβαιότητα να εντοπίσουν

το Κόσοβο στον ευρωπαϊκό χάρτη, εξίσου ελάχιστοι μπορούσαν να αγνοήσουν τη

σοβαρότητα μιας εθνοκάθαρσης που θύμιζε το Ολοκαύτωμα. Την επόμενη μέρα,

ανακοινώνοντας σε τηλεοπτικό του μήνυμα προς το αμερικανικό έθνος τις

αεροπορικές επιδρομές του ΝΑΤΟ, ο Πρόεδρος συνέχισε στον ίδιο τόνο ξυπνώντας

μνήμες του Ολοκαυτώματος. Ο λόγος του ήταν πιο δραματικός και μεταφορικός από

ποτέ, επιστρατεύοντας πλήθος ιστορικών μεταφορών και συναισθηματικά

50 President William J. [Bill] Clinton, “Remarks at the Legislative Convention of the American Federation of State, County, and Municipal Employees, March 23, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 429, 431. “The President’s Radio Address, February 13, 1999”, Ibid, σελ. 190-191.

19

φορτισμένων εικόνων του παρελθόντος, προκειμένου να εξηγήσει τη σοβαρότητα της

κρίσης και να εξασφαλίσει τη λαϊκή υποστήριξη στην απόφαση της επέμβασης.51

Είναι γεγονός ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος συστηματικά απέφευγε τη χρήση

δραματικότερων και, προφανώς, νομικά βαρύτερων, χαρακτηρισμών, όπως η

γενοκτονία.52 Ενώ η συνεχής, λεπτομερής παράθεση των ιστοριών των Κοσοβάρων

Αλβανών προσφύγων – ελλείψει περαιτέρω αποδεικτικών στοιχείων – εξασφάλιζε

τον απαιτούμενο δραματικό τόνο, ο αναλογικός συσχετισμός του Ολοκαυτώματος

συμπλήρωνε συμβολικά τη δραματικότητα και εξασφάλιζε, παρά τις ομολογούμενες

διαφορές, την αναγκαία νομιμοποίηση: «Μολονότι η εθνοκάθαρση του [Milosevic]

δεν είναι το ίδιο με την εθνοτική εξόντωση του Ολοκαυτώματος, τα δύο σχετίζονται,

καθώς αμφότερα συνιστούν άγρια, προσχεδιασμένη, συστηματική καταπίεση

υποκινούμενη από θρησκευτικό και εθνοτικό μίσος. Αυτή η εκστρατεία να

απομακρυνθούν οι Κοσοβάροι από τη γη τους και να διαγραφεί, πράγματι, η ίδια τους

η ταυτότητα συνιστά προσβολή στην ανθρωπότητα και μια επίθεση όχι μόνο κατά

ενός λαού αλλά κατά της αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων. … Οι πολιτικοί ηγέτες

κάνουν τέτοια πράγματα. Νομίζετε ότι οι Γερμανοί θα είχαν διαπράξει το

Ολοκαύτωμα από μόνοι τους χωρίς τον Hitler; Υπήρχε κάτι στην ιστορία της

γερμανικής φυλής που τους έκανε να το πράξουν; Όχι.»53 Σε κάθε περίπτωση, η

αναγνώριση της διαφοράς της νομικής βαρύτητας των εγκλημάτων δεν εμπόδιζε τον

Clinton να καταφεύγει εκτεταμένα στον αναλογικό συσχετισμό Κοσόβου-

Ολοκαυτώματος.54

51 President William J. [Bill] Clinton, “Address to the Nation on Airstrikes Against Serbian Targets in the Federal Republic of Yugoslavia (Serbia and Montenegro), March 24, 1999”, Ibid, σελ. 451-452. Βλ. ακόμη “Remarks at a Democratic Senatorial and Congressional Campaign Committees Dinner in Beverly Hills, California May 15, 1999”, Ibid, σελ. 785. “Address to the Nation on the Military Technical Agreement on Kosovo, June 10, 1999”, Ibid, σελ. 913-914. “Remarks to the Illinois Air National Guard in Chicago, June 12, 1999”, Ibid, σελ. 935-937. “Remarks at Ganimet Terbeshi Elementary School in Ferizaj, Kosovo, November 23, 1999”, 1999 Public Papers, Book II, σελ. 2144. “Remarks on the National Economy and Kosovar Refugees and an Exchange With Reporters, April 2, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 492. “Remarks at a Reception for Representative Cynthia A. McKinney in Atlanta, April 14, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book I, σελ. 713-714. 52 Βλ. ενδεικτικά President William J. [Bill] Clinton, “Interview With Dan Rather of CBS News, March 31, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 483. 53 President William J. [Bill] Clinton, “Remarks to the Veterans of Foreign Wars of the United States at Fort McNair, Maryland, May 13, 1999”, Ibid, σελ. 757-758, 760. Βλ. ακόμη “Remarks on Hate Crimes Legislation, September 13, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book II, σελ.1808. 54 President William J. [Bill] Clinton, “Remarks to the Military Community at Norfolk Naval Station, April 1, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ 489. “Remarks at a Memorial Day Ceremony in Arlington, Virginia, May 31, 1999”, Ibid, σελ. 860. “Commencement Address at the United States Air Force Academy in Colorado Springs, June 2, 1999”, Ibid, σελ. 868.

20

Ο συμβολισμός του Ολοκαυτώματος και ο μεταφορικός του συσχετισμός με

την περίπτωση του Κοσόβου εξυπηρετήθηκε και μέσω της χρήσης σχετικών φράσεων

και παρόμοιων εικόνων, οι οποίες ευθέως παρέπεμπαν στο Ολοκαύτωμα

ανασύροντας μνήμες ενός αποτρόπαιου παρελθόντος. Για παράδειγμα, η συχνά

επαναλαμβανόμενη φράση «Ποτέ ξανά!» συνόψισε την υπόσχεση και την υποχρέωση

να αποτραπεί η επανάληψη ενός νέου Ολοκαυτώματος.55 Ομοίως, οι αναφορές στην

αναγκαστική επιβίβαση Κοσοβάρων Αλβανών πολιτών σε μεταγωγικά τρένα προς

άγνωστο προορισμό, ανέσυραν εικόνες της μεταγωγής των Εβραίων στα στρατόπεδα

συγκέντρωσης. Η ρητορική αυτή υιοθετήθηκε ευρέως στον Λευκό Οίκο από την

κυβέρνηση Clinton κατά την εν λόγω περίοδο, αλλά και στη συνέχεια.56

Όπως σημειώθηκε και στην περίπτωση της Albright, παρουσιάζει εξαιρετικό

ενδιαφέρον ότι ανάλογες αναφορές ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στους δημόσιους

λόγους εκπροσώπων της εβραϊκής κοινότητας στις ΗΠΑ. Μολονότι, για ευνόητους

λόγους, απουσίαζε μία ευθεία αντιστοίχιση της κρίσης στο Κόσοβο με τη γενοκτονία

των Εβραίων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο συμβολισμός του

Ολοκαυτώματος λειτουργούσε ως νομιμοποιητική πυξίδα ανάληψης δράσης.57

Ενδεικτική είναι η διοργάνωση ενός φόρουμ στον Λευκό Οίκο με κεντρικό ομιλητή

τον επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος Elie Wiesel τον Απρίλιο του 1999 με τίτλο «Οι

Κίνδυνοι της Αδιαφορίας: Μαθήματα που διδαχθήκαμε από έναν βίαιο αιώνα».58

Σχολιάζοντας την αδράνεια της Δύσης και ιδίως των ΗΠΑ να παρεμποδίσουν

έγκαιρα τη γενοκτονία των Εβραίων, ο Wiesel επισήμανε στην ομιλία του την ηχηρή

απάντηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στις βιαιότητες του Κοσόβου. Μολονότι απέφυγε

να αντιστοιχήσει ευθέως το Ολοκαύτωμα με τα μαζικά εγκλήματα που διέπραξε το

55 President William J. [Bill] Clinton, “Remarks at a Military Salute Week Dinner in New York City, July 5, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book II, σελ. 1386. “Remarks at the University of Nebraska at Kearney, Nebraska, December 8, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book III, σελ. 2656. “Statement on North Atlantic Treaty Organization Operations in Southeast Europe, March 24, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book I, σελ. 532. 56 Βλ. President William J. [Bill] Clinton, “Remarks to Kosovar Refugees in Ingelheim, May 6, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 708-709. “Remarks and a Question-and-Answer Session With the American Society of Newspaper Editors in San Francisco, California, April 15, 1999”, Ibid, σελ. 551-561. “Remarks at a Democratic National Committee Luncheon in Houston, May 7, 1999”, Ibid, σελ. 717-722. “Remarks at a Democratic National Committee Dinner in Austin, May 7, 1999”, Ibid, σελ. 724-729. “Remarks to the 54th Session of the United Nations General Assembly in New York City, September 21, 1999”, 1999 Public Papers, Book II, σελ. 1565. 57 Ο Πρόεδρος Clinton επανειλημμένα δήλωνε πως υπολογίζει στη στήριξη της επέμβασης στο Κόσοβο από τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας και ιδίως τους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος. Βλ. ενδεικτικά “The President’s News Conference, June 25, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 1012. 58 “Remarks at the Seventh Millennium Evening at the White House, April 12, 1999”, Ibid.

21

καθεστώς Milosevic, οι ολέθριες συνέπειες της «αδιαφορίας» των ΗΠΑ στο ξεκίνημα

του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου σχολιάστηκαν καυστικά ως ένα μάθημα του

παρελθόντος.59 Η επισήμανση της ιδιαιτερότητας και της μοναδικότητας του

Ολοκαυτώματος από τον Wiesel, δεν απέτρεψαν, ωστόσο, ούτε τον Πρόεδρο Clinton

ούτε την Πρώτη Κυρία που τον προσφώνησε να επαναλάβουν τον ιστορικό

παραλληλισμό. Η περίπτωση του Κοσόβου μπορεί να μην είναι ένα νέο Ολοκαύτωμα

per se, παραδέχθηκε o Clinton, όμως οι ομοιότητες είναι μεγάλες.60

Η ανάγνωση της περίπτωσης του Κοσόβου μέσω του μετα-αφηγήματος του

Ολοκαυτώματος από τον Αμερικανό Πρόεδρο δεν διευκόλυνε μόνο τον αναλογικό

συσχετισμό των δεινών που υπέστησαν οι Κοσοβάροι Αλβανοί και οι Εβραίοι κατά

το Ολοκαύτωμα μέσω της ρητορικής της θυματοποίησης.61 Έθεσε, εξαρχής ακόμη,

την ιδεολογική βάση διαμόρφωσης της αμερικανικής ατζέντας ακόμη και για το

μέλλον του Κοσόβου μετά το πέρας της επέμβασης. Όταν λίγο πριν την έναρξη των

βομβαρδισμών ο Clinton τιμήθηκε από την αμερικανο-εβραϊκή κοινότητα με το

Βραβείο Διεθνούς Ηγεσίας “Peace Garden Scroll and Shalom Chaver”, προέβη στην

ευχαριστήρια ομιλία του σε έναν από τους πρώτους αναλογικούς και ίσως

προφητικότερους συσχετισμούς των εξελίξεων στο Κόσοβο με το Ολοκαύτωμα.

Απευθυνόμενος στη σύζυγο του Yitzhak Rhabin, δήλωσε: «Leah, εσύ και ο Yitzhak

ζήσατε μαζί την ιστορία του Ισραήλ, από τον γάμο σας τη χρονιά γένεσης του έθνους

σας από τις στάχτες του Ολοκαυτώματος και τους σπόρους της Διασποράς.

Αγωνιστήκατε για ανεξαρτησία και επιβίωση. Βοηθήσατε να οικοδομηθεί η

πεφωτισμένη, ζωντανή δημοκρατική κοινωνία που είναι σήμερα το Ισραήλ. Και θέλω

να πω ότι σας είμαστε πολύ ευγνώμονες για τις θυσίες σας, για τη συμβολή σας να

οικοδομηθεί ένα Ισραήλ που να είναι ισχυρό και ελεύθερο, ευημερούν και ειρηνικό.

Σας ευχαριστούμε. Αυτός είναι και ο στόχος της Αμερικής … στην πρώην

59 Wiesel, Elie, “The Perils of Indifference: Lessons Learned From a Violent Century”, στο Ibid, σελ. 540-546. Βλ. ακόμη President William J. [Bill] Clinton, “Remarks at the Partners in History Dinner in New York City, September 11, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book II, σελ. 1794. “Remarks Following a Meeting With Congressional Leaders and an Exchange With Reporters, April 13, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 546. 60 “Remarks at the Seventh Millennium Evening at the White House, April 12, 1999”, Ibid, σελ. 541. Βλ. ακόμη “Interview With Wolf Blitzer of Cable News Network’s “Late Edition” in Cologne, June 20, 1999”, Ibid, σελ. 969-970. “Interview With Joe Klein of the New Yorker in New York City, July 5, 2000”, 2000-2001 Public Papers, Book II, σελ. 2100. 61 Για ορισμένες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εκφάνσεις αυτής της διαδικασίας στην πρώην Γιουγκοσλαβία, βλ. Gordiejew, P.B., “Playing with Jews in the Fields of Nations: Symbolic Contents in the Former Yugoslavia”, Social Identities, Vol. 12, No. 3, 2006, σελ. 377-400.

22

Γιουγκοσλαβία, όπου είμαστε αποφασισμένοι να αποφύγουμε στο Κόσοβο μια

επανάληψη της τρομερής, παράλογης αιματοχυσίας της Βοσνίας.»62

Όπως θα επισημανθεί στην επόμενη ενότητα, το μετα-αφήγημα του

Ολοκαυτώματος συνέχισε να καθοδηγεί την κατανόηση επιμέρους διεθνών κρίσεων

και τη διαμόρφωση-νομιμοποίηση της αμερικανικής απάντησης σε αυτές ακόμη και

μετά το πέρας της προεδρίας Clinton.63 Τόσο ο νέος Πρόεδρος George W. Bush, όσο

και αρκετοί Ρεπουμπλικάνοι βουλευτές του Κογκρέσου συνέχισαν να αναφέρονται

στο Κόσοβο ως έναν σταθμό στην μακρά πορεία του Κακού στον 20ο αιώνα: Σουδάν,

Αρμενία, Καμπότζη, Ιράκ, Βόρεια Κορέα… Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι

ο αντίκτυπος του μετα-αφηγήματος του Ολοκαυτώματος που διαμορφώθηκε κατά

τους πολέμους της πρώην Γιουγκοσλαβίας, από τη Βοσνία ως το Κόσοβο, καθώς και

του λεγόμενου «δόγματος Clinton»64 ήταν τόσο έντονος, ώστε συνέχισε να προσφέρει

το απαιτούμενο ιδεολογικό πρίσμα θεώρησης των επερχόμενων διεθνών

ανθρωπιστικών κρίσεων, καθώς και τα απαραίτητα ιδεολογικά εργαλεία

νομιμοποίησης της αμερικανικής επέμβασης σε αυτές. Είναι ίσως ασφαλέστερο να

υποστηρίξουμε πάντως ότι η ιδεολογική του «επιτυχία» θα μπορούσε να αναζητηθεί

τουλάχιστον στις ιδεολογικές επιπτώσεις που επέφερε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου

και στην αδυναμία των διεθνών θεσμών που διαμορφώθηκαν μεταπολεμικά να

εκφράσουν τους νέους συσχετισμούς ισχύος.

Με άλλα λόγια, η αναγωγή του αφηγήματος του Ολοκαυτώματος σε ένα

καθολικό και περιεκτικό μετα-αφήγημα ανάγνωσης της διεθνούς πολιτικής θα

μπορούσε να ειδωθεί ως το αποτέλεσμα μιας διττής, παράλληλης και ανατροφοδοτικής

κρίσης τόσο ιδεολογικής όσο και δομικής. Αν οι «αναχρονιστικοί» μηχανισμοί

λειτουργίας του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ αποδείχθηκαν εμπόδιο στην

62 President William J. [Bill] Clinton, “Remarks on Receiving the Peace Garden Scroll and the Shalom Chaver Award for International Leadership, March 18, 1999”, 1999 Public Papers, Book I, σελ. 406. 63 Θα περίμενε κανείς ότι ο εκτενής αυτός αναλογικός συσχετισμός είναι ενδεικτικός, μεταξύ άλλων, των προσωπικών επιλογών και θεωρήσεων του Clinton, της ευαισθησίας των Δημοκρατικών σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή ακόμη και της ιδιαιτερότητας της περίπτωσης του Κοσόβου και, κατ’ επέκταση, των ομοιοτήτων της προς αυτών του Ολοκαυτώματος. Ωστόσο, ο ισχυρισμός υπέρ ή κατά αυτής της θέσης θα προϋπέθετε τουλάχιστον μια ολοκληρωμένη συγκριτική μελέτη ή περαιτέρω ανάλυση. Σε κάθε περίπτωση, παρόμοιοι αναλογικοί συσχετισμοί δεν απουσίαζαν και από τη ρητορική του επόμενου συντηρητικού Προέδρου George W. Bush. Βλ. President George W. Bush, “Address at Warsaw University, June 15, 2001”, 2001 Public Papers of the Presidents of the United States, Administration of George W. Bush, Book I, Washington, DC: US Government Printing Office, 2003, σελ. 678. “The President’s Radio Address, March 15, 2003”, 2003 Public Papers of the Presidents of the United States, Administration of George W. Bush, Book I, Washington, DC: Office of the Federal Register, National Archives and Records Administration, 2003, σελ. 266. 64 Krauthammer, Charles, “The Clinton Doctrine”, Time, 29 Μαρτίου 1999.

23

ανάληψη δράσης σε περιπτώσεις ανθρωπιστικής κρίσης με πρωτοβουλία των ΗΠΑ,

τότε το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος προσέφερε την ιδεολογική διέξοδο προς

αναζήτηση μιας νέας εξωθεσμικής νομιμοποιητικής βάσης. Αν το μετα-

ψυχροπολεμικό ενδιαφέρον της Δύσης ενόψει διεθνών ανθρωπιστικών κρίσεων

ενισχύθηκε από το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος, καθώς και από επιμέρους

ιδεολογικές διαδικασίες όπως η λεγόμενη «αμερικανοποίηση» του Ολοκαυτώματος,

τότε ήταν αναμενόμενο ότι το νέο πλαίσιο ανάληψης δράσης θα έπρεπε να

αναζητηθεί σε δομές πέραν του Συμβουλίου Ασφαλείας, όπως το ΝΑΤΟ, ή να

επιλεγεί εξωθεσμικά η ανάληψη δράσης στο όνομα της νομιμότητας μιας

ανερχόμενης κοσμοπολιτικής ευθύνης της «πολιτισμένης» Δύσης.65

Το «Ολοκαύτωμα» του Κοσόβου στο αμερικανικό Κογκρέσο

Όπως σημειώσαμε και παραπάνω, η χρήση μεταφορών και ιστορικών αναλογιών που

συνδέονται με αυτό που περιγράψαμε ως μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος, ήταν

ιδιαίτερα έντονη ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και κατέστη ακόμη

εντονότερη κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Βοσνία. Ο πρώτος πάντως αναλογικός

συσχετισμός που αφορούσε την περίπτωση του Κοσόβου θα λέγαμε ότι «εισήχθη»

στα πρακτικά του Κογκρέσου με έμμεσο τρόπο. Στη συνεδρίαση της 21 Απριλίου

1994, ο επί δεκαετίας πρόεδρος της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Βουλής των

Αντιπροσώπων, παρασημοφορημένος βετεράνος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου

Ρεπουμπλικάνος Ben Gilman (R-NY), ανάγνωσε και ζήτησε να συμπεριληφθεί στα 65 «[Δ]εν θα μπορούσαμε πλέον να ενωθούμε για την επιβολή πολιτισμένων προτύπων συμπεριφοράς σε εκείνους που εμπαίζουν κάθε μέτρο ανθρώπινης αξιοπρέπειας; Δεν πλησιάζουμε ένα σημείο στην παγκόσμια ιστορία όπου τα πολιτισμένα έθνη μπορούν εν τη ενώσει να υψώσουν το ανάστημά τους απέναντι στις πιο ανήθικες και θανατηφόρες υπερβάσεις κατά τις ανθρωπότητας…; [Ο]ι δημοκρατίες του κόσμου πρέπει να επιβάλουν αυστηρότερα ανθρωπιστικά πρότυπα διεθνούς συμπεριφοράς. Αυτό που προτείνω είναι ένα ανθρωπιστικό βελούδινο γάντι [μια ανθρωπιστική αβρότητα προκάλυμμα ισχύος] υποστηριζόμενο από μια ατσαλένια γροθιά στρατιωτικής δύναμης. [Υ]πάρχει ένα αντίδοτο στο χάος και μια ήδη υφιστάμενη δομή ανθρωπιστικής επέμβασης. Το όνομά της είναι ΝΑΤΟ.» Αν και θα περίμενε κανείς το παραπάνω απόσπασμα να προέρχεται από κάποια ομιλία του Προέδρου Clinton εν μέσω της κρίσης στο Κόσοβο το 1999, πρόκειται για απόσπασμα ομιλίας του πρώην Αμερικανού Προέδρου Ronald Reagan στην Ένωση του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης το 1992, η οποία μάλιστα έγινε δεκτή με εξαιρετικό ενθουσιασμό. Reagan, Ronald, “Better Tomorrows As A Noble Vision Approaches Fruition”, Sunday Times, 6 Δεκεμβρίου 1992. Η ομιλία αυτή είναι αξιοσημείωτη, καθώς φαίνεται να προδιαγράφει τις επιλογές της κυβέρνησης Clinton επτά χρόνια μετά. Οι δηλώσεις αυτές, προερχόμενες από έναν υπερσυντηρητικό Πρόεδρο όπως ο Ronald Reagan, δείχνουν ίσως ότι το «νέο δόγμα Clinton» δεν συνιστούσε τόσο μια φιλελεύθερη ιδεολογική ρήξη με το «ρεαλιστικό» παρελθόν ή μια αφετηρία διαμόρφωσης μιας νέας «ηθικής» αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, όπως εσπευσμένα θεωρήθηκε ιδίως από την ακαδημαϊκή κοινότητα της λεγόμενης «φιλελεύθερης αριστεράς» στις ΗΠΑ.

24

πρακτικά μια ομιλία του τέως βουλευτή ιταλο-αλβανικής καταγωγής Joe DioGuardi

(R-NY),66 όπου σημειώνονταν μεταξύ άλλων τα εξής:

Ο Milosevic δεν θέλει να βλέπετε τι κάνει. Όπως ακριβώς ο Adolf Hitler δεν

ήθελε να δείτε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. … Ενώ τίποτε δεν μπορεί να

συγκριθεί σήμερα με τις θηριωδίες που είδαμε να διαπράττονται σε βάρος των

αθώων πολιτών στη Βοσνία, ας μην ξεχνούμε ότι οι Σέρβοι διαπράττουν μια

άλλη μορφή εθνοκάθαρσης στο Κόσοβο, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού

νεαρών Αλβανών γυναικών ενώπιον των οικογενειών τους, του βασανισμού

των κρατουμένων, του βροντοχτυπήματος των θυρών μέσα στη νύχτα κλπ. …

Ο [Milosevic] θέλει να πραγματοποιήσει το μεσαιωνικό όνειρο του Stephan

Dushan. Θέλει μια Μεγάλη Σερβία και, ακόμη χειρότερα, ακολουθεί τα όσα

έγραψε ο Vaso Cubrilovic το 1937 στο «Η Εξορία των Αλβανών» (στην

πραγματικότητα «Η Εξόντωση των Αλβανών»). Αυτό αντιμετωπίζουν οι

Αλβανοί σήμερα και ο κόσμος γνωρίζει ελάχιστα. Επιτρέψτε μου λοιπόν να

ολοκληρώσω λέγοντας, ντροπή σας κ. Milosevic! Ντροπή σας που

ακολουθήσατε τις παραδόσεις του Adolf Hitler, διασκορπίζοντας τις φλόγες

του υπερ-εθνικισμού για να δημιουργήσετε αυτές τις βάρβαρες συνθήκες

διαβίωσης για τον αλβανικό και βοσνιακό λαό στα Βαλκάνια σήμερα.67

Το 1998, ο αντίκτυπος της ιδεολογικής λειτουργίας του μετα-αφηγήματος του

Ολοκαυτώματος στην περίπτωση του Κοσόβου υπήρξε ακόμη εντονότερος, καθώς οι

αναλογικοί συσχετικοί στις συνεδριάσεις της Γερουσίας είχαν ήδη αρχίσει να

πολλαπλασιάζονται από την άνοιξη της ίδιας χρονιάς.68 Στη συνεδρίαση της 23

66 Νυν προέδρου του Αλβανο-Αμερικανικού Πολιτικού Συνασπισμού και ένθερμου υποστηρικτή των αλβανικών συμφερόντων στις ΗΠΑ. 67 DioGuardi, Joseph J., “Peace in the Balkans – The Albanian Perspective”, όπως παρατίθεται στο Benjamin A. [Ben] Gilman (R-NY), “The Albanian Perspective on Peace in the Balkans”, 140 Congressional Record E737, 21 Απριλίου 1994. Βλ. ακόμη Mojzes, Paul, “Travels In The Balkans: The Pro-Serb Montenegrins”, όπως παρατίθεται στο Paul Martin Simon (D-IL), “The Pro-Serb Montenegrins”, 141 Congressional Record S18929, 19 Δεκεμβρίου 1995. Bereuter, Douglas Kent [Doug] (R-NE), “NAA Plenary Statement by Rep. Doug Bereuter, June 1, 1997”, όπως παρατίθεται στο Gerald Brooks Hunt Solomon (R-NY), “NATO Expansion Cannot Be Limited”, 143 Congressional Record E1092, 3 Ιουνίου 1997. 68 Βλ., ενδεικτικά, Biden, Joseph Robinette [Joe], Jr. (D-DE), “Calling For An End To The Violent Repression Of The People Of Kosovo”, 144 Congressional Record S2203, 18 Μαρτίου 1998. Dodd, Christopher John [Chris] (D-CT), Ibid, S2204. Wellstone, Paul David (D-MN), Ibid, S2205. D’Amato, Alfonse Marcello (R-NY), Ibid, S2207. Nickles, Donald Lee [Don] (R-OK), Ibid, S2207. Βλ. ακόμη

25

Σεπτεμβρίου, ο Ρεπουμπλικάνος Γερουσιαστής John McCain (R-AZ) επεσήμανε την

θεσμική αδυναμία του Συμβουλίου Ασφαλείας να αποφασίσει την επέμβαση στο

Κόσοβο εξαιτίας του αναμενόμενου βέτο της Ρωσίας και της Κίνας, συνεχίζοντας με

μία σειρά από αναλογικούς συσχετισμούς: «Αν η ιστορία είναι ένας οδηγός [για το

μέλλον], τα μαθήματα άλλων λαών που υπόκεινται στην επικυριαρχία των

ισχυρότερων γειτόνων τους δεν είναι θετικά. … Η εθνοκάθαρση δεν είναι μια

αφηρημένη έννοια στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος. … [Ο άνθρωπος] είναι ικανός

να πράξει το καλό σε μεγάλο βαθμό. Είναι [όμως] εξίσου ικανός να προβεί σε πράξεις

παρόμοιες με αυτές που κατέστησαν συνώνυμα της θλίψης μέρη όπως το Auschwitz,

η Καμπότζη, η Ρουάντα, η Srebrenica, το Αρχιπέλαγος των Γκούλαγκς και το

Nanking. Θα πρέπει να προσθέσουμε το Κόσοβο σε αυτή τη λίστα;»69

Οι ενστάσεις ορισμένων επιφανών «γερακιών», όπως του Henry Kissinger,

τόσο ως προς την πολιτική ορθότητα μιας επέμβασης στο Κόσοβο, όσο και ως προς

την καταλληλότητα των αναλογικών συσχετισμών με τη χιτλερική απειλή,70 δεν

εμπόδισαν τον περαιτέρω πολλαπλασιασμό των ιστορικών αναλογιών κατά τη

διάρκεια του 1999. Ενδεικτική είναι η συζήτηση στη Βουλή των Αντιπροσώπων επί

της Απόφασης 103 (H. Res. 103) σχετικά με την αποστολή ειρηνευτικής δύναμης

4.000 στρατιωτών στο Κόσοβο, κατά τη διάρκεια της οποίας κυριάρχησαν οι

αναλογικοί συσχετισμοί με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Για

τον Ben Gilman (R-NY), οι ΗΠΑ όφειλαν να αναλάβουν δράση άμεσα, καθώς αν

αψηφούσαν τον κίνδυνο εξάπλωσης της βίας στο Κόσοβο, θα έκαναν το ίδιο λάθος

που είχαν διαπράξει «τα ευρωπαϊκά έθνη όταν ο Hitler εισέβαλε στη Rhineland».71

Επαναλαμβάνοντας τα λόγια του Προέδρου Clinton, ο Sam Gejdenson (D-CT) DeWine, Richard Michael [Mike] (R-OH), “Violence In Kosovo”, 144 Congressional Record S11529-11530, 6 Οκτωβρίου 1998. 69 McCain, John Sidney III (R-AZ), “The Situation In Kosovo”, 144 Congressional Record S10797, 23 Σεπτεμβρίου 1998. Βλ. ακόμη Dole, Robert Joseph [Bob] (R-KS), “Speech Delivered by Senator Bob Dole to the International Republican Institute, September 22, 1998”, όπως παρατίθεται στο John Sidney McCain III (R-AZ), “The Situation In Kosovo”, 144 Congressional Record S10799, 23 Σεπτεμβρίου 1998. Smith, Gordon Harold (R-OR), Ibid, S10800. 70 Kissinger, Henry, “No. U.S. Ground Forces For Kosovo Leadership Doesn’t Mean That We Must Do Everything Ourselves”, The Washington Post, 22 Φεβρουαρίου 1999. Βλ. Roberts, Charles Patrick [Pat] (R-KS), “Kosovo”, 145 Congressional Record S1762, 23 Φεβρουαρίου 1999. Κατά ενδιαφέροντα τρόπο – σίγουρα πάντως υπό διαφορετικό ερμηνευτικό πρίσμα – οι ίδιες θέσεις χρησιμοποιήθηκαν και από τους υποστηρικτές της επιλογής της επέμβασης για τον ακριβώς αντίθετο σκοπό. Βλ. Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), “Peacekeeping Operations In Kosovo Resolution”, 145 Congressional Record H1185, 11 Μαρτίου 1999. Inhofe, James Mountain [Jim] (R-OK), “Military Construction Appropriations Act, 2001”, 146 Congressional Record S4129, 18 Μαΐου 2000. 71 Gilman, Benjamin A. [Ben] (R-NY), “Peacekeeping Operations In Kosovo Resolution”, 145 Congressional Record H1190, 11 Μαρτίου 1999.

26

μίλησε για «ένα επίπεδο θηριωδίας που δεν έχουμε ξαναδεί από την εποχή του

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου … στην καρδιά της Ευρώπης»,72 ενώ ο Elijah

Cummings (D-MD) ζήτησε από τους συναδέλφους του να μην αδιαφορήσουν

απέναντι στα δεινά των Αλβανοφώνων, αναφωνώντας: «Θυμηθείτε το

Ολοκαύτωμα».73

Στην εν λόγω συζήτηση, όπου σχεδόν μονοπώλησε η αναλογική εξίσωση

Milosevic-Hitler,74 ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ομιλίες των Εβραίων

Δημοκρατικών βουλευτών, όπως των Engel (D-NY), Gejdenson (D-CT), Ackerman

(D-NY) και, φυσικά, του Tom Lantos (D-CA), του τελευταίου εν ζωή επιζήσαντα του

Ολοκαυτώματος, καθώς σε αυτές θα ανέμενε κανείς να διακρίνει μία

επιφυλακτικότητα ως προς τη ρητορική διαχείριση του αναλογικού συσχετισμού του

Κοσόβου με το Ολοκαύτωμα. Ωστόσο, μολονότι οι παραπάνω βουλευτές ήταν

ιδιαίτερα προσεκτικοί, αποφεύγοντας την απόλυτη εξίσωση των δύο περιπτώσεων, οι

αναφορές τους στο Ολοκαύτωμα, χάριν της νομιμοποιητικής λειτουργίας της

συμβολικής του δύναμης, ήταν περισσότερες σε αριθμό, εντονότερες σε συμβολισμό

και δραματικότερες σε τόνο. Για παράδειγμα, ο Eliot Engel (D-NY) καταδίκασε την

επιλογή της αδράνειας ταυτίζοντάς τη μεταφορικά με την παλαιότερη αμερικανική

πολιτική του απομονωτισμού. Μολονότι, σύμφωνα με τον Engel, το μέγεθος της

θηριωδίας στο Κόσοβο ήταν μικρότερο του Ολοκαυτώματος, αυτό δεν μείωνε την

υποχρέωση και το δικαίωμα των ΗΠΑ να επέμβουν.75 Σε περισσότερο διδακτικό

τόνο, ο γηραιότερος Tom Lantos (D-CA) κατηγόρησε όσους διαφωνούσαν με την

επιλογή της επέμβασης ως «ανεπίδεκτους μαθήσεως» όσων διδάσκει η ιστορία.76

Λιγότερο δραματικός και μεταφορικός ίσως όλων, ο Steny Hoyer (D-MD)

περιέγραψε τον αντίκτυπο του Ολοκαυτώματος στην νομικοπολιτική ιστορική

72 Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), Ibid, H1185. 73 Cummings, Elijah Eugene (D-MD), Ibid, H1199. Βλ. ακόμη Menendez, Robert [Bob] (D-NJ), Ibid, H1201, 1227. Pelosi, Nancy Patricia D’Alesandro (D-CA), Ibid, H1233. Hastings, Alcee Lamar (D-FL), Ibid, H1235. Bliley, Thomas J. [Tom], Jr. (R-VA), Ibid, H1235. 74 Buyer, Stephen Earle [Steve] (R-IN), Ibid, H1241. Sanford, Marshall Clement [Mark], Jr., (R-SC), Ibid, H1243. Ακόμη και για όσους ήταν επιφυλακτικοί απέναντι στην εξίσωση Milosevic-Hitler, το αποτέλεσμα ελάχιστα διέφερε, καθώς θεωρούσαν ότι οι ομοιότητες των πρακτικών τους δύσκολα θα μπορούσαν να αγνοηθούν. Βλ. Leahy, Patrick Joseph (D-VT), “Kosovo”, 145 Congressional Record S3668, 14 Απριλίου 1999. Βλ. ακόμη Dunn, Jennifer Blackburn (R-WA), “Salute To Newt”, 145 Congressional Record E748, 22 Απριλίου 1999. Landrieu, Mary Loretta (D-LA), “Kosovo”, 145 Congressional Record S4141, 22 Απριλίου 1999. 75 Engel, Eliot L. (D-NY), “Peacekeeping Operations In Kosovo Resolution”, 145 Congressional Record H1220, 11 Μαρτίου 1999. Ackerman, Gary Leonard (D-NY), Ibid, H1219. Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), Ibid, H1216. 76 Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), Ibid, H1197.

27

εξέλιξη του ανθρωπιστικού δικαίου αναφορικά με την υποχρέωση της μη επέμβασης

στις εσωτερικές υποθέσεις ενός κράτους, δηλώνοντας: «Στον απόηχο του

Ολοκαυτώματος, η [Παγκόσμια] διακήρυξη [των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων]

συνέλαβε την αποστροφή του κόσμου απέναντι στην … παραδοσιακή θεώρηση των

διεθνών σχέσεων [αρχή μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις ενός κράτους] και

κατέστησε σαφή έναν νέο κανόνα — ο τρόπος με τον οποίο ένα κράτος

μεταχειρίζεται το λαό του είναι ένα ζήτημα του άμεσου και νόμιμου ενδιαφέροντος

όλων των κρατών και δεν συνιστά απλά μια εσωτερική υπόθεση του ενδιαφερόμενου

κράτους.»77

Κατά τις παράλληλες συζητήσεις στη Γερουσία, η απάντηση στις ενστάσεις

ορισμένων Γερουσιαστών σχετικά με τον αν επρόκειτο πράγματι για γενοκτονία,78

προερχόταν συνήθως διά στόματος Joe Biden (D-DE), ο οποίος έκανε λόγο για

«αναρίθμητες» καταγραμμένες «σφαγές» μελών του KLA, αλλά και του άμαχου

πληθυσμού από τον σερβικό στρατό. Σχεδόν εμβληματική ήταν η αναφορά στη

διαβόητη «σφαγή» στο Racak, η οποία περιγράφηκε από τον Biden με τόνο

δραματικό, παραπέμποντας μεταφορικά στις χιτλερικές τακτικές.79

Στη συνεδρίαση της 24 Μαρτίου 1999, η απόφαση του Προέδρου Clinton περί

εμπλοκής αεροπορικών δυνάμεων χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό στη Βουλή των

Αντιπροσώπων. Το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος λειτουργούσε πλέον σαφώς

77 Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), Ibid, H1202. Όπως και σε άλλες συζητήσεις, ωστόσο, η ιστορική αναφορά στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε και από ορισμένους βουλευτές που διαφώνησαν με την επιλογή της επέμβασης. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αμφιλεγόμενου Dana Rohrabacher (R-CA), ένθερμου αργότερα υποστηρικτή της πολιτικής Bush για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Rohrabacher, Dana Tyron (R-CA), Ibid, H1243. Βλ. ακόμη Granger, Kay (R-TX), “Peacekeeping Operations In Kosovo Resolution”, 145 Congressional Record E449, 16 Μαρτίου 1999. 78 Βλ., για παράδειγμα, Stevens, Theodore Fulton [Ted] (R-AK), “Emergency Supplemental Appropriations Act For Fiscal Year 1999”, 145 Congressional Record S3050, 22 Μαρτίου 1999. 79 Biden, Joseph Robinette [Joe], Jr. (D-DE), “The Situation In Kosovo”, 145 Congressional Record S3048, 22 Μαρτίου 1999. Θα πρέπει να επισημανθεί, ωστόσο, ότι ορισμένα μέλη του Κογκρέσου διαφώνησαν ρητά με την τακτική του αναλογικού συσχετισμού Milosevic-Hitler. Όπως δεικτικά σημείωνε ο Bill Goodling (R-PA), «είναι σαν να μπερδεύεις πορτοκάλια με μήλα». Goodling, William Franklin [Bill] (R-PA), “U.S. Involvement In Kosovo: Why This Humanitarian Crisis?”, 145 Congressional Record H1835, 12 Απριλίου 1999. Όταν όμως την επόμενη μέρα ανέπτυξε περαιτέρω το νόημα της παραπάνω μεταφοράς, ο Goodling υποστήριξε έμμεσα ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είχαν δράσει πολύ νωρίτερα όταν ο Milosevic εξόπλιζε τη Σερβία μέσω και πάλι μιας ιστορικής αναλογίας. Goodling, William Franklin [Bill] (R-PA), “U.S. Involvement In Kosovo”, 145 Congressional Record H1899, 13 Απριλίου 1999. Βλ. ακόμη Voinovich, George Victor (R-OH), “The Crisis In Kosovo”, 145 Congressional Record S3629-3630, 13 Απριλίου 1999. Dorgan, Byron Leslie (D-ND), “NATO Actions In Kosovo”, 145 Congressional Record S3830, 19 Απριλίου 1999.

28

ως η ιδεολογική πλατφόρμα νομιμοποίησης των βομβαρδισμών.80 Η απόφαση του

Προέδρου περιγράφηκε ως εκπλήρωση της «δέσμευσης που αναλάβαμε στα τέλη του

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί. Οι σπόροι της

απελπισίας, το έγκλημα της γενοκτονίας, θα σταματήσει.»81 Παραπέμποντας σε

προηγούμενη ομιλία του Ackerman, ο Henry Hide (R-IL) ανέφερε: «[Ο Ackerman]

μας υπενθύμισε ότι όταν συνέβη το Ολοκαύτωμα όλοι μας είπαμε ποτέ ξανά, ποτέ

ξανά. Λοιπόν, το ξανά συμβαίνει ακριβώς τώρα. Συμβαίνει στο Κόσοβο.»82

Τονίζοντας την ιστορικότητα της απόφασης, ο Robert Underwood (D-GU) δήλωνε

μάλιστα: «Πάρα πολλές ζωές στο παρελθόν έχουν χαθεί εξαιτίας της αδράνειας.

Φανταστείτε πόσο διαφορετικός θα μπορούσε να ήταν ο κόσμος, αν είχε αντισταθεί

νωρίτερα σε έναν Adolf Hitler ή σε έναν Heideiki Tojo. Ξαναβρισκόμαστε σε ένα

από αυτά τα ιστορικά σταυροδρόμια.»83 O Solomon Oritz (D-NY) σημείωνε πως

στηρίζει ένθερμα την απόφαση του ΝΑΤΟ περί χρήσης βίας με στόχο να ανατραπεί η

απόπειρα του Milosevic «να συνεχίσει το ολοκαύτωμά του στο Κόσοβο. Οι

Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αναλάβει μια μεγάλη ευθύνη σε αυτόν τον κόσμο.

Κάποιος πρέπει να εισβάλει για να τους σταματήσει. Αυτός είναι ένας από τους

θεμελιώδεις λόγους ίδρυσης του ΝΑΤΟ, να σταματά την ανέλεγκτη επιθετικότητα

δικτατόρων.»84

Όπως ήταν αναμενόμενο, κατά τον επετειακό εορτασμό μνήμης

Ολοκαυτώματος στη Βουλή των Αντιπροσώπων η περίπτωση του Κοσόβου σχεδόν

μονοπώλησε το ενδιαφέρον των ομιλητών. Η κεντρική ομιλήτρια Jan Schakowsky

(D-IL) σημείωνε στις 15 Απριλίου του ίδιου έτους: «Σήμερα, η ευθύνη μας υπόκειται

ξανά σε δοκιμασία. Με την κρίση στο Κόσοβο και τις τόσο οικείες εικόνες των

οικογενειών που στοιβάζονται σε βαγόνια τρένων, πτωμάτων που ανακαλύπτονται

και των ορφανών παιδιών που κλαίνε, η εβραϊκή κοινότητα θυμάται με οδύνη τα

δεινά που ορκιστήκαμε να εμποδίσουμε. Θα ήθελα επίσης να δράξω της ευκαιρίας 80 Lewis, John Robert (D-GA), “Expressing Support Of House Of Representatives For Members Of U.S. Armed Forces Engaged In Military Operations Against Federal Republic Of Yugoslavia”, 145 Congressional Record H1664, 24 Μαρτίου 1999. 81 Gilchrest, Wayne Thomas (R-MD), Ibid, H1664. 82 Hyde, Henry John (R-IL), Ibid, H1667. 83 Underwood, Robert Anacletus (D-GU), Ibid, H1668. 84 Ortiz, Solomon Porfirio (D-TX), Ibid, H1668. Βλ. ακόμη Owens, Major Robert Odell (D-NY), “Kosovo Is A Campaign Of Compassion”, 145 Congressional Record Ε621, 13 Απριλίου 1999. Βλ. ακόμη Obey, David Ross [Dave] (D-WI), “Kosovo And Southwest Asia Emergency Supplemental Appropriations Act, 1999”, 145 Congressional Record H2880, 6 Μαΐου 1999. Βλ. ακόμη Owens, Major Robert Odell (D-NY), “Overwhelming Neglect: The Arithmetic Of Federal Aid To Education”, 145 Congressional Record H1921-1922, 13 Απριλίου 1999.

29

για να επιδοκιμάσω τον λαό του Ισραήλ που αναγνώρισε τη σχέση ανάμεσα στα δεινά

του Κοσόβου και στα δεινά της ιστορίας των Εβραίων.» Αναφερόμενη στο

ανθρωπιστικό έργο που ανέλαβαν απλοί πολίτες και η κυβέρνηση του Ισραήλ85 και

παραπέμποντας στην ομιλία του Elie Wiesel στον Λευκό Οίκο στις 12 Απριλίου,86 η

Schakowsky κατέληξε ότι πράξεις σαν αυτές δείχνουν ότι «τα μαθήματα του

Ολοκαυτώματος πρέπει να διδάσκονται πάντοτε.»87

Ο αναλογικός συσχετισμός Κοσόβου-Ολοκαυτώματος διευκολύνθηκε

συμβολικά από παρόμοιες αναφορές στη γενοκτονία των Αρμενίων και

εξυπηρετήθηκε λειτουργικά και πρακτικά από τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις

μνήμης του Κογκρέσου. Ο συσχετισμός αυτός είχε αρχίσει να εμφανίζεται στη

ρητορική των μελών του Κογκρέσου και ως τρίπτυχο, «Γενοκτονία Αρμενίων-

Εβραίων-Αλβανών» ήδη από τον Απρίλιο του 1998.88 Οι εξελίξεις, όμως, στο

Κόσοβο πολλαπλασίασαν τον αριθμό των αναλογικών συσχετισμών, όπως και το

συμβολικό φορτίο των εκδηλώσεων μνήμης της αρμενικής γενοκτονίας. Οι ομιλίες

έκαναν λόγο για τα «μαθήματα ιστορίας» που όφειλε να διδαχθεί η πολιτική ηγεσία

και ο λαός, για τη δέσμευση που ανέλαβε η ανθρωπότητα να μην επιτρέψει την

επανάληψη ενός Ολοκαυτώματος, τις τραγικές συνέπειες της αδράνειας απέναντι σε

μαζικά εγκλήματα, αλλά και την ευθύνη-«συνενοχή» όσων αδρανούν κλπ. Όπως σε

κάθε επετειακό εορτασμό, οι ομιλίες είχαν πολλά κοινά σημεία, επαναλαμβάνοντας

τους ήδη καθιερωμένους αναλογικούς συσχετισμούς με εντονότερο δραματισμό.89 Το

85 Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογη ήταν και η στήριξη της αμερικανο-εβραϊκής κοινότητας στις ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, ήδη μέχρι τα τέλη Απριλίου 1999 η Αμερικανο-Εβραϊκή Επιτροπή είχε συγκεντρώσει το ποσό των 800.000 δολαρίων ως ανθρωπιστική βοήθεια στους πληγέντες Κοσοβάρους Αλβανούς. Βλ. Dodd, Christopher John [Chris] (D-CT), “When History Asks Who Stood Up To Evil In Kosovo, The Answer Will Be: NATO”, 145 Congressional Record S4472, 29 Απριλίου 1999. 86 Βλ. ακόμη Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Nobel Laureate Elie Wiesel Teaches About The Tragedy Of Indifference”, 145 Congressional Record E669, 15 Απριλίου 1999. 87 Schakowsky, Janice D. [Jan] (D-IL), “Holocaust Commemoration And Kosovo”, 145 Congressional Record E682, 15 Απριλίου 1999. 88 McCarthy, Carolyn (D-NY), “Tribute To Victims Of Armenian Genocide”, 144 Congressional Record E660, 23 Απριλίου 1998. Βλ. ακόμη Rothman, Steven R. [Steve] (D-NJ), “Kosovo Refugees”, 145 Congressional Record E1090, 25 Μαΐου 1999. Cole, Leonard A., “Finding Kindness Amid Chaos”, Jewish Standard, 14 Μαΐου 1999. 89 Βλ. Horn, John Stephen [Steve] (R-CA), “Remembering The 85th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 145 Congressional Record E715, 21 Απριλίου 1999. Porter, John Edward (R-IL), “84th Commemoration Of Armenian Genocide”, 145 Congressional Record H2231, 21 Απριλίου 1999. Smith, Christopher Henry [Chris] (R-NJ), Ibid, H2232. Costello, Jerry Francis (D-IL), Ibid, H2232. Waxman, Henry Arnold (D-CA), Ibid, H2233. Eshoo, Anna Georges (D-CA), Ibid, H2233. Lowey, Nita M. (D-NY), Ibid, H2234. Diaz-Balart, Lincoln Rafael (R-FL), Ibid, H2234. Ackerman, Gary Leonard (D-NY), Ibid, H2235. Dingell, John David, Jr., (D-MI), Ibid, H2235. Moakley, John Joseph [Joe] (D-MA), Ibid, H2235-2236. Berman, Howard Lawrence (D-CA), Ibid, H2236. Levin, Sander Martin (D-MI), Ibid, H2236. Dooley, Calvin M. [Cal] (D-CA), Ibid, H2237. Weygand, Robert A.

30

νέο στοιχείο ήταν πως μολονότι το Ολοκαύτωμα των Εβραίων διατηρεί τον

εμβληματικό του χαρακτήρα, η αρχή του Κακού ανατρέχει στις αρχές του αιώνα και

στην αρμενική γενοκτονία. Στο κλείσιμο του 20ου αιώνα, το Κόσοβο περιγραφόταν,

λοιπόν, ως αναπόσπαστο τμήμα μιας μακράς γενεαλογίας του Κακού, η τελευταία

«γενοκτονία» που γνώρισε ο αιώνας, μα σίγουρα όχι η ανθρωπότητα.90 Η

Schakowsky (D-IL) προέβη μάλιστα σε έναν αξιοσημείωτο αναλογικό συσχετισμό. Η

άρνηση των γεγονότων και η απόπειρα υποβάθμισης της αρμενικής τραγωδίας, δεν

αναιρεί την ιστορική της αλήθεια, σημειώνοντας με τρόπο τραγικό: «Όσοι την

αρνούνται είναι ένοχοι ιστορικού σαμποτάζ και εξίσου ένοχοι με όσους συνεχίζουν

να αρνούνται ότι έξι εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια του

Ολοκαυτώματος στην Ευρώπη. Είμαι βέβαιη ότι σε μερικά χρόνια από τώρα μερικοί

θα αρνηθούν επίσης την ανθρώπινη τραγωδία και την εθνοκάθαρση που επιτελείται

σήμερα στο Κόσοβο.»91

Κατά παρόμοιο τρόπο, οι εκδηλώσεις μνήμης του Ολοκαυτώματος κατά τις

λεγόμενες «Ημέρες Μνήμης» (Yom Hashoah) και τον εορτασμό στη Ροτόντα του

Καπιτωλίου της 56ης επετείου της εξέγερσης των Εβραίων στο γκέτο της Βαρσοβίας,

συνοδεύτηκαν από πλήθος αναλογικών συσχετισμών της κρίσης στο Κόσοβο με το

Ολοκαύτωμα. Οι περισσότεροι ομιλητές παρέπεμπαν σε πρόσφατες ομιλίες με

ανάλογο περιεχόμενο επιφανών μελών της αμερικανο-εβραϊκής κοινότητας και

επιζησάντων του Ολοκαυτώματος.92 Η περίπτωση του πλοίου SS St Louis που

[Bob] (D-RI), Ibid, H2237. Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), Ibid, H2237. Napolitano, Graciela Flores [Grace] (D-CA), Ibid, H2237. Kennedy, Patrick Joseph II (D-RI), Ibid, H 2238. McGovern, James P. [Jim] (D-MA), “Armenian Genocide”, 145 Congressional Record H2227, 21 Απριλίου 1999. Horn, John Stephen [Steve] (R-CA), “Protecting The Memory Of The Armenian Genocide”, 145 Congressional Record H2229, 21 Απριλίου 1999. Pallone, Frank, Jr. (D-NJ), “Armenian Genocide Of 1915–1923”, 145 Congressional Record H2296, 22 Απριλίου 1999. Frelinghuysen, Rodney P. (R-NJ), “84th Commemoration Of Armenian Genocide”, 145 Congressional Record E766, 26 Απριλίου 1999. Meehan, Martin Thomas [Marty] (D-MA), Ibid, E766-767. 90 Βλ. Pelosi, Nancy Patricia D’Alesandro (D-CA), “84th Commemoration Of Armenian Genocide”, 145 Congressional Record H2232, 21 Απριλίου 1999. 91 Schakowsky, Janice D. [Jan] (D-IL), Ibid, H2233. 92 Όπως τον Benjamin Meed, Πρόεδρο του Οργανισμού Εβραϊκής Αντίστασης στο Γκέτο της Βαρσοβίας, την Καθηγήτρια Ruth B. Mandel ή τον Miles Lerman, Αντιπρόεδρο και Πρόεδρο αντίστοιχα της Επιτροπής «Ημέρες Μνήμης» του Συμβουλίου του Μουσείου Μνήμης Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ. Meed, Benjamin, “Remarks At Temple Beth Ami”, όπως παρατίθεται στο Paul Spyros Sarbanes (D-MD), “Holocaust Remembrance At Temple Beth Ami”, 145 Congressional Record S4310-4311, 27 Απριλίου 1999. Meed, Benjamin, “Remarks To The Congregation Emanu-El In New York City, On The 56th Anniversary Of The Warsaw Ghetto Uprising”, όπως παρατίθεται στο Charles Ellis [Chuck] Schumer (D-NY), “Tribute To The American Gathering Of Jewish Holocaust Survivors”, 145 Congressional Record S4400-4401, 28 Απριλίου 1999. Meed, Benjamin, “Tribute To The Six Million Jewish Martyrs – 56th Anniversary Of The Warsaw Ghetto Uprising”, όπως παρατίθεται στο Carolyn Bosher Maloney (D-NY), “Benjamin Meed Speech On The Days Of Remembrance”, 145

31

ταξίδεψε το 1939 από το Αμβούργο προς την Αβάνα και επεστράφη από την

κυβέρνηση Roosevelt στη ναζιστική Γερμανία, δίχως να δοθεί άσυλο στους 937

Εβραίους επιβάτες του, κατείχε κεντρική θέση στις σχετικές ομιλίες, υπενθυμίζοντας

την αμερικανική συνενοχή και την ευθύνη πλέον για ανάληψη δράσης στο Κόσοβο.

Η περίπτωση του Κοσόβου είχε αναχθεί σε μια «δεύτερη ευκαιρία», μια ευκαιρία

εξιλέωσης της αμερικανικής κυβέρνησης για την αδράνεια που είχε επιδείξει στις

αρχές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.93

Επιστρέφοντας από το ταξίδι του στο Κόσοβο, ο Dick Durbin (D-IL), ο

πρώτος Γερουσιαστής που στήριξε αργότερα την υποψηφιότητα Barack Obama,

δήλωνε στη Γερουσία ότι η εμπειρία του τον βοήθησε να κατανοήσει καλύτερα το

Ολοκαύτωμα, εκτιμώντας την κοινή επιθυμία όλων των Εβραίων μετά το τέλος του

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου να επιστρέψουν σε ένα δικό τους κράτος. Ήταν

πλέον προφανές ότι ο αναλογικός συσχετισμός δεν διευκόλυνε απλά την κατανόηση

της περίπτωσης του Κοσόβου, ούτε περιοριζόταν στη νομιμοποίηση της διεθνούς

αντίδρασης στη «γενοκτονία» των Αλβανών. Το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος

πλέον προμήνυε και νομιμοποιούσε – κατά παράβαση κάθε παραδοσιακής έννοιας

της διεθνούς νομιμότητας – τη μετέπειτα δημιουργία και αναγνώριση από τις ΗΠΑ

ενός ανεξάρτητου κράτους στο Κόσοβο: «Επέστρεψα από αυτή την εμπειρία Congressional Record E914, 11 Μαΐου 1999. Meed, Benjamin, “Refuge Denied: The Voyage Of The SS St. Louis”, όπως παρατίθεται στο Thomas Peter [Tom] Lantos (D-CA), “Address Of Mr. Benjamin Meed At The National Civic Commemoration Of The Days Of Remembrance”, 145 Congressional Record E921, 11 Μαΐου 1999, καθώς και στο Carolyn Bosher Maloney (D-NY), “Remarks Of Benjamin Meed On The Holocaust”, 145 Congressional Record E955, 13 Μαΐου 1999. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Address Of Ruth B. Mandel At The National Civic Commemoration Of The Days Of Remembrance”, 145 Congressional Record E917, 11 Μαΐου 1999. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Address Of The Honorable Miles Lerman At The National Civic Commemoration Of The Days Of Remembrance”, 145 Congressional Record E911, 11 Μαΐου 1999. 93 Η περίπτωση του St Louis υπήρξε εμβληματική στη ρητορική της αμερικανο-εβραϊκής κοινότητας αναφορικά με την υποχρέωση επέμβασης στο Κόσοβο. Βλ., για παράδειγμα, Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Address Of Lenny Ben-David, Deputy Chief Of Mission At The Embassy Of Israel, At The National Civic Commemoration Of The Days Of Remembrance”, 145 Congressional Record E913, 11 Μαΐου 1999. Lerman, Miles, “Remarks, Days Of Remembrance”, όπως παρατίθεται στο Thomas Peter [Tom] Lantos (D-CA), “Address Of The Honorable Miles Lerman At The National Civic Commemoration Of The Days Of Remembrance”, 145 Congressional Record E911-912, 11 Μαΐου 1999. Ομοίως, όταν αργότερα το Κογκρέσο καταδίκασε τις βιαιοπραγίες σε τρεις συναγωγές στο Sacramento, CA, στις 18 Ιουνίου 1999, τόσο οι ομιλητές βουλευτές όσο και οι Ραβίνοι Jason Gwasdoff του Temple Israel (Alemeda, CA) και Israel Zoberman (Virginia Beach, VA), οι ομιλίες των οποίων συμπεριλήφθηκαν στα πρακτικά, συνέδεσαν τα επεισόδια με τον αντισημιτισμό και τις θηριωδίες κατά των Κοσοβάρων Αλβανών. Rabbi Gwasdoff, Jason, of Temple Israel, “Comments at the Stockton City Hall, June 22, 1999”, όπως παρατίθεται στο Richard William Pombo (R-CA), “Expressing Sense Of House Condemning Acts Of Violence At Three Sacramento, California, Synagogues”, 145 Congressional Record H5033, 29 Ιουνίου 1999. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), Ibid, H5035. Warner, John William, Honorary KBE (R-VA), “Additional Statements. Reflections From Rabbi Israel Zoberman”, 145 Congressional Record S7962, 30 Ιουνίου 1999.

32

κατανοώντας … τι πρέπει να σκέφτονταν τόσοι πολλοί Εβραίοι κατά το τέλος του

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου: Χρειαζόμαστε το Ισραήλ επειδή δεν έχουμε που να

πάμε. Όπου και να πάμε, μας εκδιώκουν, μας σκοτώνουν. Τώρα οι Κοσοβάροι

πρόσφυγες θέτουν το ίδιο ερώτημα: Που να πάμε; Η πολιτική μας είναι να τους

επιτραπεί να επιστρέψουν στο Κόσοβο. Εκεί επιθυμούν να είναι. Εκεί θα έπρεπε να

είναι.»94

Η 28η Απριλίου 1999 υπήρξε ομολογουμένως μια έντονη μέρα για το

Κογκρέσο. Στη Βουλή των Αντιπροσώπων συζητήθηκε καταρχήν η ανάπτυξη

αμερικανικών χερσαίων δυνάμεων εντός και περί της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας

της Γιουγκοσλαβίας. Η δυσκολία του Προέδρου Clinton να εξασφαλίσει τη στήριξη

της Βουλής αποτυπώθηκε στον έντονα δραματικό τόνο των ομιλιών, οι οποίες

έβριθαν αναλογικών συσχετισμών της κρίσης με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και

το Ολοκαύτωμα. Όμως η ερμηνεία των «μαθημάτων της ιστορίας» και, κατά

συνέπεια, η καταλληλότητά τους στην περίπτωση του Κοσόβου καθοριζόταν από την

πολιτική επιδίωξη κατά περίπτωση. Για παράδειγμα, στην ομιλία του ο Sam

Gejdenson (D-CT) δήλωνε: «Μην κατηγορείτε το ΝΑΤΟ για την επιτάχυνση των

θανάτων στο Κόσοβο. Το έχω ξαναπεί στο παρελθόν: Καθώς οι αμερικανικές

δυνάμεις κατευθύνονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι Ναζί αύξησαν την

παραγωγικότητά τους. Σκότωσαν περισσότερους ανθρώπους. Δεν μπορούμε να

χρησιμοποιήσουμε αυτό ως επιχείρημα για να μην τους καταδιώξουμε.»95 Αμέσως

μετά συζητήθηκε στη Βουλή των Αντιπροσώπων η Απόφαση 82 (H. Con. Res. 82)

περί απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων, κατά τη διάρκεια της οποίας επίσης η

ρητορική του Ολοκαυτώματος αποτέλεσε το κύριο εργαλείο πειθούς και

νομιμοποίησης. Κεντρική θέση στις ομιλίες των υποστηρικτών της πολιτικής Clinton

κατείχε, για ακόμη μία φορά, αυτή του Tom Lantos (D-CA), για τον οποίο, η προς

συζήτηση απόφαση απηχούσε τις προπολεμικές «φωνές του κατευνασμού και του

απομονωτισμού». Τη στιγμή που «τα πρώτα θύματα του Hitler», μεταξύ άλλων, 94 Durbin, Richard Joseph [Dick] (D-IL), “The Situation In Kosovo”, 145 Congressional Record S3896, 20 Απριλίου 1999. Βλ. ακόμη Durbin, Richard Joseph [Dick] (D-IL), “Kosovo”, 145 Congressional Record S4142-4143, 22 Απριλίου 1999. 95 Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), “Deployment Of United States Armed Forces In And Around The Federal Republic Of Yugoslavia”, 145 Congressional Record H2385-2386, 28 Απριλίου 1999. Βλ. ακόμη Waters, Maxine (D-CA), Ibid, H2389. Kind, Ronald James [Ron] (D-WI), Ibid, H2390. Βλ. ακόμη Bonior, David Edward (D-MI), Ibid, H2393. Rodriguez, Ciro Davis (D-TX), Ibid, H2398. Buyer, Stephen Earle [Steve] (R-IN), Ibid, H2390. Gallegly, Elton W. (R-CA), Ibid, H2396. Schakowsky, Janice D. [Jan] (D-IL), “Military Operations In The Federal Republic Of Yugoslavia Limitation Act Of 1999”, 145 Congressional Record H2411, 28 Απριλίου 1999.

33

αντιστέκονταν από κοινού στη «γενοκτονία» που επιτελούταν στο Κόσοβο, οι ΗΠΑ

δεν έπρεπε να εγκαταλείψουν το πεδίο της σύγκρουσης.96

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει η ομιλία του Jim Leach (R-IA),

Επισκέπτη Καθηγητή Δημοσίων και Διεθνών Σχέσεων στην έδρα John L. Weinberg

της Σχολής Woodrow Wilson. Οι απόψεις του Leach συνιστούν έκφραση της πιο

ψύχραιμης ίσως θεώρησης της αμερικανικής πολιτικής στην κρίση, αλλά και μία

ενδιαφέρουσα οπτική στον ρόλο των ιστορικών μεταφορών στη διαμόρφωση της

πολιτικής αυτής. Επικρίνοντας την εκτεταμένη και αποκλειστική χρήση των

«χιτλερικών αναλογιών», η κριτική του Leach κινήθηκε πέραν της ακαταλληλότητάς

τους λόγω της ουσιαστικής δυσαναλογίας των περιπτώσεων και επισήμανε τις

πραγματικές συνέπειες της στρεβλωτικής τους λειτουργίας. Αυτές αφορούν

πρωτίστως τον ουσιαστικό περιορισμό του ορίζοντα των διαθέσιμων επιλογών των

ΗΠΑ σε μία και μόνο στρατηγική, την άνευ όρων νίκη, η οποία «θα μπορούσε να

οδηγήσει από μόνη της σε μεγαλύτερες απώλειες ζωής αθώων σε σχέση με μία

διευθέτηση κατόπιν διαπραγμάτευσης.» Όπως ορθά επισήμανε, «η ιστορία δεν

προσφέρει εύκολες απαντήσεις» κατά την ερμηνεία των σύγχρονων γεγονότων και

την επιλογή της αντίδρασης. Για παράδειγμα, η δυσκαμψία του ευρωπαϊκού

συστήματος το 1914 οδήγησε ως «μάθημα της ιστορίας» στη λανθασμένη επιλογή

του Μονάχου. Προμηνύοντας τον αντίκτυπο των βομβαρδισμών στη διαιώνιση του

μίσους και της σύγκρουσης, σημείωνε χαρακτηριστικά: «Η διαχωριστική γραμμή

ανάμεσα σε έναν τρομοκράτη και σε έναν εθνικιστή αγωνιστή ελευθερίας είναι

λεπτή, όπως και η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη χρήση βίας ως αντίσταση σε

θηριωδίες και στη χρήση βίας κατά τρόπο που επιταχύνει την εκδήλωση ακόμη

περισσότερης βίας. … Απλά δεν έχουμε ιδέα σε πόσο βάθος και πόσο χρόνο θα

διαρκέσουν τα αποτελέσματα των αεροπορικών μας χτυπημάτων και των

επιλεχθέντων στόχων. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι Σέρβοι χρησιμοποιούν μια

ήττα του 14ου αιώνα ως στοιχείο κινητοποίησης των μαζών για τις πράξεις τους

σήμερα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι Αρμένιοι πιστεύουν ότι το 1919 υπέφεραν

το πρώτο ολοκαύτωμα του αιώνα και ότι οι τουρκικές πρεσβείες μέχρι και σήμερα

δέχονται τρομοκρατικές επιθέσεις εξαιτίας των θηριωδιών της ήδη διαλυθείσας

96 Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Removal Of United States Armed Forces From The Federal Republic Of Yugoslavia”, 145 Congressional Record H2420, 28 Απριλίου 1999.

34

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο υπόβαθρο της δυσάρεστης κατάστασης στην οποία

βρισκόμαστε, εντοπίζεται μια αποτυχημένη διπλωματία.»97

Την ίδια ημέρα τέθηκε προς συζήτηση στη Βουλή των Αντιπροσώπων η

Απόφαση της Γερουσίας Νο. 21 (S. Con. Res. 21) περί εξουσιοδότησης του

Προέδρου να διεξάγει αεροπορικές επιχειρήσεις και βομβαρδισμούς σε συνεργασία

με τους νατοϊκούς συμμάχους κατά της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της

Γιουγκοσλαβίας (Σερβίας και Μαυροβουνίου). Όπως ήταν αναμενόμενο, από την

εκτενή συζήτηση δεν έλειψαν οι αναλογικοί συσχετισμοί με το Ολοκαύτωμα.98 Οι

βασικότερες ενστάσεις που διατυπώθηκαν ήταν ότι η κρίση στο Κόσοβο δεν

συνδεόταν με τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ και ότι, πάντως, οι βομβαρδισμοί

συνιστούσαν μία ακραία επιλογή. Απαντώντας στις επιφυλάξεις των συναδέλφων

του, ο Δημοκρατικός Chet Edwards (D-TX) δήλωνε ενδεικτικά σε έναν μάλλον

«ρεπουμπλικανικό» τόνο: «Θα έλεγα ότι η σταθερότητα της Ευρώπης, η οποία

υποστηρίζεται από όλους τους ηγέτες του ΝΑΤΟ, είναι πάρα πολύ προς το συμφέρον

της αμερικανικής εθνικής ασφάλειας. Θα έλεγα επίσης ότι αυτό που είναι ακραίο δεν

είναι η δράση των νατοϊκών μας συμμάχων. Αυτό που υπήρξε ακραίο ήταν οι πράξεις

του σύγχρονου Hitler, του Slobodan Milosevic. … Ας αναγνωρίσουμε ότι αν

σταματήσουμε τον πόλεμο από αέρος τώρα, κερδίζει ο Milosevic και χάνει το ΝΑΤΟ,

κερδίζει αυτός που διεξάγει εθνοκάθαρση και χάνει η ασφάλεια της Ευρώπης. Κάθε

άλλος ασήμαντος τρομοκράτης στον κόσμο θα ενθαρρυνόταν να μιμηθεί αυτό το

97 Leach, James Albert Smith [Jim] (R-IA), Ibid, H2421-2422. Η απάντηση, όμως, του θερμού υποστηρικτή της πολιτικής Clinton στο Κόσοβο Sam Gejdenson (D-CT) επανέφερε «σε τάξη» το σώμα και τη συζήτηση. «Δεν πρόκειται για ακαδημαϊκή συζήτηση. Αν εγκρίνουμε αυτή την πρόταση, ο κ. Milosevic θα δει ένα καταπράσινο φως για να συνεχίσει το έργο των προτύπων του, του Hitler και του Stalin.» Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), Ibid, H2424-2425. Είναι σίγουρα αξιοσημείωτο, αν και μάλλον αναμενόμενο, ότι στις 12 Αυγούστου 2008 ο Leach διέρρηξε τις σχέσεις του με το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων στηρίζοντας την υποψηφιότητα του Δημοκρατικού Barack Obama έναντι του Ρεπουμπλικάνου John McCain στις προεδρικές εκλογές του 2008. Στις 25 Αυγούστου 2008 μάλιστα υπήρξε κεντρικός ομιλητής του Ρεπουμπλικανικού κόμματος (GOP speaker) στην Εθνική Συνεδρίαση των Δημοκρατικών. Βλ. σχετικά Mary Ann Akers, “Surprise GOP Speaker at Dem Convention: Jim Leach”, The Washington Post, 24 Αυγούστου 2008. 98 Βλ. ενδεικτικά Roemer, Timothy John [Tim] (D-IN), “Authorizing President To Conduct Military Air Operations And Missile Strikes Against Federal Republic Of Yugoslavia”, 145 Congressional Record H2448, 28 Απριλίου 1999. Bereuter, Douglas Kent [Doug] (R-NE), Ibid, H2449. Nadler, Jerrold Lewis [Jerry] (D-NY), Ibid, H2450.

35

σύγχρονο Ολοκαύτωμα.»99 Τελικά, στη δραματική ψηφοφορία που ακολούθησε την

ίδια ημέρα, η απόφαση δεν υπερψηφίστηκε λόγω ισοψηφίας.100

Εξίσου έντονες και πλήρεις αναλογικών συσχετισμών με το Ολοκαύτωμα

υπήρξαν οι συζητήσεις σε μια σειρά από διαδοχικές συνεδρίες της Γερουσίας στις

αρχές Μαΐου επί της λεγόμενης Απόφασης McCain-Biden (S. J. Res. 20) «περί της

ανάπτυξης στρατιωτικών δυνάμεων των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή του

Κοσόβου στη Γιουγκοσλαβία». Για ακόμη μία φορά, το Ολοκαύτωμα προσέφερε τον

αναγκαίο ρητορικό εξοπλισμό στους Γερουσιαστές ομιλητές, Δημοκρατικούς και

Ρεπουμπλικάνους, υποστηρικτές ή μη την πολιτικής Clinton, πολλαπλασιάζοντας το

συμβολικό περιεχόμενο της ανάληψης αποφασιστικότερης δράσης στο Κόσοβο101 και

του τερματισμού των δεινών των Κοσοβάρων Αλβανών. Η αδράνεια ενώπιον της

«άρρητης, άμεσης βίας που μπορεί να προληφθεί»,102 μιας σφαγής «που όμοιά της

δεν έχει δει η Ευρώπη από την εποχή του Ολοκαυτώματος»,103 «της πιο αηδιαστικής

εθνοκάθαρσης από την εποχή του Hitler»104 παρέμενε μία απόλυτα απαράδεκτη

επιλογή. Αναφερόμενος στα μαζικά κύματα προσφύγων προς τις γειτονικές χώρες, ο

Chris Dodd (D-CT) αναφέρθηκε μεταφορικά στην ιστορία του SS St. Louis: «Δεν

υπάρχουν πλοία στη θάλασσα απόψε, αλλά θεωρώ ότι υπάρχει πράγματι ένα ‘St.

Louis’. Λέγεται Αλβανία, λέγεται Μαυροβούνιο. … Το μέλλον μας, τα παιδιά μας και

οι επερχόμενες γενιές, τόσο εδώ στην Αμερική όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο, θα

99 Edwards, Thomas Chester [Chet] (D-TX), Ibid, H2447. Βλ. ακόμη Jackson-Lee, Sheila (D-TX), Ibid, H2450. Dodd, Christopher John [Chris] (D-CT), “Y2Κ Act”, 145 Congressional Record S4327, 28 Απριλίου 1999. 100 Οι ψήφοι μοιράστηκαν ακριβώς με 213 YEAS, 213 NAYS και 8 αποχές, καθώς η Mary Bono Mack (R-CA) άλλαξε τη ψήφο της σε NAY την τελευταία στιγμή [Roll No. 103]. Λίγο νωρίτερα είχε συζητηθεί η κοινή απόφαση Γερουσίας και Βουλής των Αντιπροσώπων (H.J. Res. 44) «περί κήρυξης κατάστασης πολέμου ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας», απόφαση η οποία θα αφορούσε και την εμπλοκή χερσαίων δυνάμεων στην κρίση. Η απόφαση αυτή τελικά καταψηφίστηκε λαμβάνοντας μόλις 2 θετικές ψήφους. Βλ. Weinberger, Caspar, “The Uses of Military Power (1984)”, όπως παρατίθεται στο John Stephen [Steve] Horn (R-CA), “Declaring State Of War Between United States And Government Of Federal Republic Of Yugoslavia”, 145 Congressional Record H2436, 28 Απριλίου 1999. 101 Τόσο στο Κογκρέσο όσο στα ΜΜΕ η πολιτική Clinton είχε ήδη αρχίσει να επικρίνεται έντονα ως ανεπαρκής και δυσανάλογη προς το μέγεθος μιας θηριωδίας που η αμερικανική κυβέρνηση συνέχιζε να παραλληλίζει με το Ολοκαύτωμα. Βλ. ενδεικτικά Levin, Carl (D-MI), “Deployment Of U.S. Armed Forces To The Kosovo Region In Yugoslavia”, 145 Congressional Record S4567, 3 Μαΐου 1999. Gorton, Thomas Slade III (R-WA), Ibid, S4536. Βλ. ακόμη, Krauthammer, Charles, “No To A Ground War”, Time, 3 Μαΐου 1999. 102 Wellstone, Paul David (D-MN), “Deployment Of U.S. Armed Forces To The Kosovo Region In Yugoslavia”, 145 Congressional Record S4518, 3 Μαΐου 1999. 103 Hatch, Orrin Grant (R-UT), Ibid, S4545. 104 Boxer, Barbara Levy (D-CA), Ibid, S4531. Βλ. όμως και Inhofe, James Mountain [Jim] (R-OK), Ibid, S4539.

36

επικροτήσουν την πράξη ενός Κογκρέσου που δεν έχει απομακρυνθεί από τα

μαθήματα της ιστορίας.»105

Στις αρχές Μαΐου 1999, την ίδια στιγμή που η σκληροπυρηνική Margaret

Thatcher υποστήριζε σε άρθρο της στη Wall Street Journal ότι «ο κατευνασμός

απέτυχε στη δεκαετία του 1990, όπως είχε αποτύχει και στη δεκαετία του 1930»,

καλώντας για τη λήψη δραστικότερων μέτρων,106 πολλοί δημοσιογράφοι είχαν ήδη

αρχίσει να εκφράζουν την επιφυλακτικότητά τους απέναντι στη χρήση αναλογικών

συσχετισμών με το Ολοκαύτωμα και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Απηχώντας

τις παραπάνω απόψεις Biden, ωστόσο, η κριτική απέναντι στη μεταφορικότητα του

Ολοκαυτώματος λόγω της ουσιαστικής δυσαναλογίας των περιπτώσεων,

χρησιμοποιήθηκε ρητορικά για να υποστηρίξει μια οριστική και άμεση λύση όχι τόσο

διά της βίας, όσο διά του νόμου, της διεθνούς δικαιοσύνης.107 Αυτή τη φορά, λοιπόν,

οι ιστορικές αναλογίες στόχευαν περισσότερο στην ανάδειξη της δίκης Milosevic στο

Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ) ως μίας

σύγχρονης δίκης της Νυρεμβέργης.108 Οι αξιωματούχοι του ΔΠΔΓ, άλλωστε, συχνά

εξέφραζαν την πεποίθηση ότι το δικαστήριο επαναλάμβανε τις ιστορικές στιγμές της 105 Dodd, Christopher John [Chris] (D-CT), Ibid, S4546-4547. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ομιλία του Joe Biden (D-DE), ο οποίος πέραν των συνήθων αναλογικών συσχετισμών προέβη και σε μία ειλικρινή, σχεδόν αφελή, παραδοχή της ιδεολογικής λειτουργίας των μεταφορών για την εξασφάλιση της υποστήριξης του αμερικανικού κοινού και την ελαχιστοποίηση του πολιτικού κόστους τυχόν αμερικανικών απωλειών στο πεδίο της μάχης: «Είναι δύσκολο να εξηγήσεις στον αμερικανικό λαό πως θα μπορούσες να διακινδυνεύσεις έστω και μία αμερικανική ζωή ή περισσότερες, πως θα μπορούσες να πεις, σας διαβεβαιώνω ότι Αμερικανοί θα πεθάνουν για κάτι που δεν έχει συμβεί ακόμη. Πώς το κάνεις αυτό; Είμαι βέβαιος ότι κάποιος είπε το 1935: Αν καταδιώξουμε τον Hitler, θα κοστίσει 100 ή 1.000 ή 2.000 αμερικανικές ζωές για να γίνει η δουλειά. Είμαι βέβαιος ότι Γερουσιαστές όπως ο Προεδρεύων [της συνεδρίασης] και εγώ κάθισαν και είπαν, ‘Πώς θα γυρίσω στην πατρίδα και θα το εξηγήσω στους συμπατριώτες μου; Πώς μπορώ να επιστρέψω στην πατρίδα και να εξηγήσω ότι πρόκειται να χάσουμε χιλιάδες αμερικανικές ζωές για να ξεφορτωθούμε έναν τύπο για τον οποίο δεν γνωρίζουν τίποτε, ο οποίος δεν συνιστά άμεση απειλή γι’ αυτούς τώρα και το μόνο που κάνει είναι να δέρνει Εβραίους και τσιγγάνους;’ Δεν πουλάει εύκολα. Εκεί βρισκόμαστε τώρα. Έχουμε έναν τύπο που κάνει περισσότερα από τα να χτυπά Εβραίους και τσιγγάνους. Έχουμε έναν τύπο που, αν ανοίξεις την τηλεόρασή σου, φορτώνει χιλιάδες ανθρώπους σε βαγόνια τραίνων στην καρδιά της Ευρώπης … εξαιτίας της εθνότητας και της θρησκείας τους.» Biden, Joseph Robinette [Joe], Jr. (D-DE), Ibid, S4551-4552. 106 Thatcher, Margaret, “The West Must Answer Evil With Strength”, Wall Street Journal, 6 Μαΐου 1999. 107 Harden, Blaine, “What It Would Take To Cleanse Serbia”, New York Times, 9 Μαΐου 1999. Wolf, Frank Rudolph (R-VA), “Serbian President Milosevic Has A Long History Of Brutality And Ethnic Cleansing”, 145 Congressional Record H2925-2926, 10 Μαΐου 1999. Smith, Christopher Henry [Chris] (R-NJ), “Calling For Milosevic To Be Held Responsible For His Actions”, 145 Congressional Record E1085, 25 Μαΐου 1999. Ellis, Mark S., “War Criminals Belong In The Dock, Not At The Table”, The Washington Post, 9 Μαΐου 1999. 108 Ellis, Mark S., “Non-Negotiable, War Criminals Belong In The Dock, Not At The Table”, The Washington Post, 9 Μαΐου 1999. Βλ. ακόμη Dorgan, Byron Leslie (D-ND), “Kosovo”, 145 Congressional Record S4940-4942, 10 Μαΐου 1999. Udall, Mark Emery (D-CO), “Holocaust Remembrance Day”, 151 Congressional Record H3041, 5 Μαΐου 2005.

37

Νυρεμβέργης.109 Όπως σημείωνε η Εισαγγελέας του ΔΠΔΓ, Louise Arbour, η οποία

κατά τη διάρκεια των νατοϊκών βομβαρδισμών του 1999 απήγγειλε στον Milosevic

τις κατηγορίες της γενοκτονίας και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας:

«είμαστε συλλογικά συνδεδεμένοι με τη Νυρεμβέργη. Αναφέρουμε το όνομά της

καθημερινά».110

Η συνέχιση και εντατικοποίηση των βομβαρδισμών, οι συνεχείς αστοχίες των

«έξυπνων βομβών», οι ολοένα αυξανόμενες «παράπλευρες απώλειες» και ο

βομβαρδισμός της κινεζικής Πρεσβείας στο Βελιγράδι είχαν αρχίσει να στρέφουν

μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και διεθνώς κατά των

επιλογών της κυβέρνησης Clinton και του ΝΑΤΟ.111 Οι υποστηρικτές των επιλογών

αυτών στο Κογκρέσο, θορυβημένοι ότι η συνέχιση των βομβαρδισμών θα οδηγούσε

σε μία ανάστροφη «θυματοποίηση» του σερβικού λαού στην κοινή γνώμη,

εγκατέλειπαν σταδιακά την παλαιότερη ρητορική της διαφοροποίησης της ενοχής του

σερβικού λαού από αυτή του Milosevic. Το νομοθετικό σώμα των ΗΠΑ, άλλωστε,

γνώριζε ότι η εντατικοποίηση των βομβαρδισμών ενίσχυε τη λαϊκή στήριξη της

ηγεσίας στη Σερβία. Οι μεταφορές και οι ιστορικές αναλογίες διαδραμάτισαν

κεντρικό ρόλο στη νέα ρητορική.112 Αυτή τη φορά, όμως, ο Milosevic περιγραφόταν

ως ένας νέος «δημαγωγός», τύπου Hitler, που κινητοποιούσε τις μάζες, προκειμένου

να επιτύχει τους στόχους του. Όπως και στην περίπτωση της Γερμανίας στα τέλη του

109 Βλ. Goldstone, Richard, For Humanity: Reflections of a War Crimes Investigator, New Haven, CT & London: Yale University Press, 2000. Βλ. ακόμη Meron, Theodor, “Address by ICTY President Theodor Meron at Potocari Memorial Cemetery, The Hague, 23 June 2004”, CT/P.I.S./860-e <www.icty.org/sid/8409> (τελευταία πρόσβαση 4 Μαρτίου 2009). 110 Hagan, John, Justice in the Balkans: Prosecuting War Crimes in the Hague Tribunals, Chicago & London: University of Chicago Press, 2003, σελ. 18. 111 Βλ. ενδεικτικά Whitfield, Wayne Edward [Ed] (R-KY), “How Long Must The Bombing In Yugoslavia Continue?”, 145 Congressional Record H3213-3214, 17 Μαΐου 1999. Rothman, Steven R. [Steve] (D-NJ), “Kosovo Refugees”, 145 Congressional Record E1090, 25 Μαΐου 1999. Βλ. ακόμη Cole, Leonard A., “Finding Kindness Amid Chaos”, Jewish Standard, 14 Μαΐου 1999. 112 Σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός φόρουμ διαλόγου μεταξύ των μελών του Κογκρέσου και του κοινού προς συζήτηση εναλλακτικών ειρηνικών επιλογών και επικοινωνία εμπειριών αναφορικά με την κρίση στο Κόσοβο, το Κογκρέσο οργάνωσε μια σειρά από συνεδρίες με την ονομασία Teach-In Sessions. Όπως αναδύεται από το περιεχόμενο των παρουσιάσεων, οι διοργανωτές θεωρούσαν ότι ο πόλεμος στο Κόσοβο έπρεπε πρώτα να κερδηθεί επικοινωνιακά στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Βλ. Elgindy, Anthony [Tony], “Presentation To Congressional Teach-In On Kosovo”, όπως παρατίθεται στο Dennis John Kucinich, “Crisis In Kosovo (Item No. 4). Remarks By Tony Elgindy Director Of Research & Trading, Pacific Equity Investigations”, 145 Congressional Record E996-997, 18 Μαΐου 1999. Deardorff, Julie, “Two Who Fled Kosovo Land In Chicago”, Chicago Tribune, 1 Μαΐου 1999. Ακόμη και όταν λίγο νωρίτερα, στις 20 Απριλίου 2009, συνέβη η σφαγή στο Γυμνάσιο Columbine, ο παραπάνω αναλογικός συσχετισμός εκφράστηκε και στη συζήτηση στη Βουλή των Αντιπροσώπων περί της κρίσης βίας στα αμερικανικά σχολεία. Βλ. Engel, Eliot L. (D-NY), “Crisis In Our Schools”, 145 Congressional Record H3449, 20 Μαΐου 1999. Engel, Eliot L. (D-NY), “Stay To Course In Kosovo”, 145 Congressional Record H3153-3154, 13 Μαΐου 1999.

38

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι βομβαρδισμοί κατά της Σερβίας έπρεπε να

συνεχιστούν ως «αναγκαίο κακό», προκειμένου να καμφθεί το ηθικό του λαού και,

κατά συνέπεια, η λαϊκή στήριξη προς τον Milosevic.113

Στα τέλη Μαΐου 1999, οι αναλογικοί συσχετισμοί του Κοσόβου με το

Ολοκαύτωμα είχαν πλέον αποκτήσει χαρακτήρα «υστερίας», όπως χαρακτηριστικά

δήλωνε ο Duke Cunningham (R-CA). Οι αριθμοί όμως, για τον Cunningham, δεν

δικαιολογούσαν παρόμοιες ιστορικές αναλογίες, καθώς ο συνολικός αριθμός των

θυμάτων στο Κόσοβο μέσα σε ένα έτος σύγκρουσης πριν ξεκινήσουν οι

βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ ανερχόταν μόλις στα 2.012, εκ των οποίων το ένα τρίτο

ήταν Σέρβοι που σκοτώθηκαν από μέλη του KLA. Σε ακόμη αυστηρότερο ύφος, ο

Cunningham σημείωνε μάλιστα, δεδομένης της υποψηφιότητας Clinton για το

Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, 1999: «[Α]ν προσπαθείτε να αλλάξετε την κληρονομιά σας

με έναν πόλεμο ή να προταθείτε ως υποψήφιος για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης,

κανείς δεν προτείνεται για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για να σκοτώνει

περισσότερους άμαχους σε αυτούς τους βομβαρδισμούς απ’ όσους σκότωσαν οι

Σέρβοι έναν χρόνο πριν. Κανείς δεν προτείνεται για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για

να εξαναγκάζει εκατομμύρια ανθρώπους να εκκενώσουν τον τόπο τους και μετά να

ισχυρίζεται ότι είναι Ολοκαύτωμα, που δεν ήταν. Μιας και μιλάμε για Ολοκαύτωμα,

[η πολιτική] αυτή είναι εγγύτερη στο Ολοκαύτωμα απ’ ότι το Κόσοβο.»114

Κατά τη συζήτηση και ψηφοφορία επί μιας σειράς νομοθετικών

τροποποιήσεων αναφορικά με την εμπλοκή των χερσαίων δυνάμεων στις επιχειρήσεις

του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία, στις 10 Ιουνίου 1999, η κατάσταση στο Κόσοβο

περιγραφόταν και πάλι μέσω μεταφορών και αναλογικών συσχετισμών με το

Ολοκαύτωμα και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.115 Την ίδια ημέρα, ο Γενικός

Γραμματέας του ΝΑΤΟ Javier Solana διέταξε την αναστολή των νατοϊκών

βομβαρδισμών, ενόψει της αποχώρησης των σερβικών δυνάμεων από το βόρειο

113 Βλ. ενδεικτικά Owens, Major Robert Odell (D-NY), “A Necessary Evil?”, 145 Congressional Record H2983-2984, 2986-2988, 11 Μαΐου 1999. 114 Cunningham, Randall Harold [Duke] (R-CA), “History Of Yugoslavia”, 145 Congressional Record H3444, 3447, 20 Μαΐου 1999. Η απάντηση στην ένσταση των αριθμών ήρθε λίγες μέρες αργότερα. Βλ. Owens, Major Robert Odell (D-NY), “The Twin Dangers Of Indifference And Paralysis”, 145 Congressional Record E1171, 9 Ιουνίου 1999. 115 Βλ. ενδεικτικά Kind, Ronald James [Ron] (D-WI), “Announcement By The Chairman Pro Tempore”, 145 Congressional Record H4046, 10 Ιουνίου 1999. Bonior, David Edward (D-MI), Ibid, H4047. Taylor, Gary Eugene [Gene] (D-MS), Ibid, H4051. Cunningham, Randall Harold [Duke] (R-CA), Ibid, H4051. Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), Ibid, H4056. Pomeroy, Earl (D-ND), Ibid, H4064.

39

τμήμα του Κοσόβου. Παράλληλα, το Συμβούλιο Ασφαλείας υιοθέτησε την Απόφαση

1244 για το Κόσοβο, ενώ στη συνάντηση των G8 στην Κολονία σχεδιάστηκε η

σύνδεση των Βαλκανίων με την Ευρώπη και η ανοικοδόμηση του Κοσόβου.

Την ίδια περίοδο, οι παρουσιάσεις στις λεγόμενες συνεδρίες Teach-In

Sessions που διοργάνωνε το Κογκρέσο ως φόρουμ διαλόγου και επικοινωνίας μεταξύ

του Κογκρέσου και του κοινού αναφορικά με την κρίση στο Κόσοβο, δεν απηχούσαν

πλέον το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος, ούτε λειτουργούσαν ως επικοινωνιακές

πλατφόρμες νομιμοποίησης των πολιτικών επιλογών της κυβέρνησης Clinton στο

αμερικανικό κοινό, όπως παλαιότερα. Αντιθέτως, οι νέες παρουσιάσεις επέκριναν τη

χρήση των εν λόγω μεταφορών και αναλογικών συσχετισμών, κατηγορώντας μάλιστα

τα ΜΜΕ για παραπλάνηση της κοινής γνώμης αναφορικά με τις πραγματικές

διαστάσεις της σύγκρουσης.116

Η εντατικοποίηση της κριτικής απέναντι στη δημοσιογραφική κάλυψη του

πολέμου δεν τερμάτισαν, ωστόσο, την ανάγνωση του πολέμου με όρους

Ολοκαυτώματος. Αντιθέτως, οι δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις συνέχισαν να

αντιμετωπίζονται ως μια ασφαλής και πιστή καταγραφή των γεγονότων που

αποδείκνυαν το μέγεθος της θηριωδίας, απόδειξη ενός Ολοκαυτώματος εν τη γενέσει.

Σύμφωνα με τον Frank Pallone (D-NJ), αυτή ήταν και η κεντρική διαφορά με τον

Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μολονότι οι συμμαχικές κυβερνήσεις γνώριζαν τι

συνέβαινε στη Γερμανία, το ευρύ κοινό αγνοούσε την κατάσταση. Η δημοσιογραφική

τεκμηρίωση της εξόντωσης των Εβραίων και η πληροφόρηση του κοινού για το

μέγεθος της καταστροφής και των εγκλημάτων ακολούθησε της απελευθέρωσης των

στρατοπέδων συγκέντρωσης και της νίκης των Συμμάχων. Αντιθέτως, όπως δήλωνε ο

116 Ενδεικτική είναι η παρουσίαση του Jeff Cohen, δημοσιογράφου του Harper’s Magazine και ιδρυτή της Fairness & Accuracy In Reporting (FAIR), όπου ασκήθηκε μια ενδιαφέρουσα κριτική στον τρόπο με τον οποίο καλύφθηκε δημοσιογραφικά ο Πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία, περιγράφοντας τη σημασία των λέξεων και των εννοιών που χρησιμοποιήθηκαν σχετικά. Σχολίασε την απροθυμία των ΜΜΕ ακόμη και να χρησιμοποιήσουν τη λέξη «Πόλεμος», καθώς και τη συνδυασμένη απόπειρα δαιμονοποίησης του Slobodan Milosevic. Kucinich, Dennis John (D-OH), “Crisis In Kosovo (Item No. 8) – Remarks By John R. MacArthur, Publisher Of Harper’s Magazine”, 145 Congressional Record E1247, 14 Ιουνίου 1999. Kucinich, Dennis John (D-OH), “Crisis In Kosovo (Item No. 10) Remarks By Jeff Cohen Of Fairness & Accuracy In Reporting (FAIR)”, 145 Congressional Record E1282-1283, 16 Ιουνίου 1999. Hammond, Philip, “A War Of Words And Pictures NATO Casts Doubt On The Veracity Of Yugoslav War Reporting, But Is Our Own Media Any Less Guilty Of Propaganda?”, The Independent, 6 Απριλίου 1999. Το άρθρο συμπεριλήφθηκε στα πρακτικά του Κογκρέσου στις 16 Ιουνίου. Βλ. επίσης FAIR, “Slanted Sources In Newshour And Nightline Kosovo Coverage”, στο Kucinich, Dennis J. (D-OH), “Crisis In Kosovo (Item No. 10) Remarks By Jeff Cohen Of Fairness & Accuracy In Reporting (FAIR)”, 145 Congressional Record E1284-1285, 16 Ιουνίου 1999. Βλ. ακόμη “OSCE Criticizes Media Coverage of Kosovo Violence”, Voice of America, 22 Απριλίου 2004.

40

Pallone, η περίπτωση του Κοσόβου συνιστούσε μία «σημαντική ιστορική καμπή. Όχι

μόνο έχουμε καταγράψει τη γενοκτονία καθώς συνέβαινε, αλλά έχουμε δράσει για να

εμποδίσουμε την περαιτέρω εξάπλωση της σφαγής. Και ελπίζω αυτό να λειτουργήσει

ως προηγούμενο για τις μελλοντικές μας αποφάσεις και δεσμεύσεις. Ακόμη

σημαντικότερα, ελπίζω ότι η δράση μας στο Κόσοβο θα αποτρέψει έναν μελλοντικό

Milosevic προτού ξεκινήσει μια πολιτική γενοκτονίας. … Στον μισό αιώνα που

μεσολάβησε από το Ολοκαύτωμα, είπαμε ‘Ποτέ ξανά’. Στο Κόσοβο επιτέλους

αποδείξαμε ότι το εννοούσαμε.»117

Το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος παρέμενε το κεντρικότερο ιδεολογικό

πλαίσιο κατανόησης της κατάστασης, διαμόρφωσης και νομιμοποίησης των

πολιτικών επιλογών στο Κογκρέσο, αλλά και αξιολογικής αποτίμησης της πολιτικής

Clinton στο Κόσοβο.118 Αναμφίβολα, ο αντίκτυπος του μετα-αφηγήματος συνιστούσε

το αποτέλεσμα μιας ευρύτερης ιδεολογικής διαδικασίας που ξεπερνούσε το πλαίσιο

της ρητορικής, εκτεινόμενης και σε περαιτέρω ιδεολογικές διεργασίες, όπως αυτή της

διαχείρισης της μνήμης του Ολοκαυτώματος και της ευθύνης που αυτή γεννά μέσω,

για παράδειγμα, της μουσειοποίησής της, όπως θα δούμε παρακάτω.119 Ακόμη και

μετά το τέλος του πολέμου, το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος, όπως

τουλάχιστον διαμορφώθηκε στην περίπτωση του Κοσόβου, συνέχισε να κυριαρχεί

στη ρητορική του νομοθετικού σώματος των ΗΠΑ,120 λειτουργώντας πλέον α) ως

117 Pallone, Frank, Jr. (D-NJ), “NATO Got It Right”, 145 Congressional Record H4990, 25 Ιουνίου 1999. Βλ. ακόμη Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Secretary Albright Provides The Blueprint For U.S. Foreign Policy In The Postkosova World”, 145 Congressional Record E1438, 29 Ιουνίου 1999. 118 Βλ. σχετικά Lewis, John Robert (D-GA), “Appointment Of Conferees On S. 1059, National Defense Authorization Act For Fiscal Year 2000”, 145 Congressional Record H5210, 1 Ιουλίου 1999. Gejdenson, Samuel [Sam] (D-CT), Ibid, H5210. Andrews, Robert Ernest [Rob] (D-NJ), Ibid, H5209. 119 Βλ. ενδεικτικά Feinstein, Dianne Goldman Berman (D-CA), “Departments Of Commerce, Justice, And State, The Judiciary And Related Agencies Appropriations Act, 2000 – Continued”, 145 Congressional Record S9042, 22 Ιουλίου 1999. Είναι ενδεικτικό ότι αμέσως μετά την επιστροφή μιας μικρής αποστολής του Κογκρέσου στα Βαλκάνια για επί τόπου εκτίμηση της κατάστασης τον Ιούνιο του 1999, το Κογκρέσο διοργάνωσε με πρωτοβουλία των Judy Biggert (D-IL) και Jan Schakowsky (D-IL) μία τελετή υποδοχής των νέων μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων στο Μουσείο Ολοκαυτώματος στη Washington. Εκεί τους υποδέχτηκε ο πρόεδρος του Μουσείου και επιζήσας του Ολοκαυτώματος Miles Lerman, λέγοντας τα εξής: «Εδώ θα κατανοήσετε πλήρως ότι το Ολοκαύτωμα δεν ξεκίνησε στο Auschwitz ή σε κάποιο άλλο στρατόπεδο θανάτου. Ξεκίνησε όταν οι νομοθέτες δεν είχαν το σφρίγος να εναντιωθούν στα διαρκώς κλιμακούμενα δεινά. Εδώ θα καταστεί πλήρως σαφές σε εσάς ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος σας στο Κόσοβο. … Εδώ θα μπορέσετε να θωρακίσετε τις εσωτερικές σας δυνάμεις, ώστε να εμείνετε στις πεποιθήσεις σας και να εκφράζετε τη γνώμη σας κατά τις νομοθετικές σας συσκέψεις, ακόμη και σε καιρούς όπου η γνώμη σας μπορεί να μην είναι τόσο δημοφιλής.» Όπως παρατίθεται στο Schakowsky, Janice D. [Jan] (D-IL), “Events In The Balkans”, 145 Congressional Record H4728-4729, 22 Ιουνίου 1999. Βλ. ακόμη Kind, Ronald James [Ron] (D-WI), Ibid, H4731. 120 Leahy, Patrick Joseph (D-VT), “Proliferation Prevention Enhancement Act Of 1999”, 145 Congressional Record S8636-8637, 15 Ιουλίου 1999. Delahunt, William D. [Bill] (D-MA), “American

41

ιδεολογική πυξίδα ανάγνωσης τόσο του παρελθόντος όσο και του μέλλοντος των

ΗΠΑ,121 αλλά και β) ως το ιδεολογικό πλαίσιο όχι μόνο διαμόρφωσης της πολιτικής,

αλλά και αξιολογικής αποτίμησης της πολιτικής ηγεσίας και των επιλογών της. Το

ενδιαφέρον της νυν και τέως αμερικανικής ηγεσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και

η ευαισθησία απέναντι στα ιστορικά μαθήματα του Ολοκαυτώματος συνιστούσαν

πλέον δύο σημαντικά αξιολογικά κριτήρια. Είναι πράγματι ενδεικτικό ότι κατά τον

εορτασμό των 75ων γενεθλίων του πρώην Προέδρου George Bush στη Γερουσία,

αναδημοσιεύτηκε παλαιότερο άρθρο της Ανταποκρίτριας του Λευκού Οίκου, Trude

Feldman, που σχολίαζε με πραγματικά αξιοσημείωτο τρόπο: «Εκδηλώνοντας το

ενδιαφέρον του για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο κ. Bush επισκέφτηκε το διαβόητο

στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί στο Auschwitz της Πολωνίας το 1987, όταν

ήταν Αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Μου είπε ότι αυτή η επίσκεψη τον

έκανε όχι μόνο να θυμηθεί το Ολοκαύτωμα, αλλά, πιο σημαντικά, να ενισχύσει την

αποφασιστικότητά του να ανανεώσει τη δέσμευση της Αμερικής προς τα ανθρώπινα

δικαιώματα παγκοσμίως. Παρέπεμψε στον βραβευμένο με Νόμπελ Ειρήνης Elie

Wiesel, επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος που βρίσκεται αυτή την εβδομάδα στην

Μακεδονία, επισκεπτόμενος πρόσφυγες από το Κόσοβο: ‘Σε εξαιρετικές

καταστάσεις, όταν οι ζωές και η αξιοπρέπεια των ανθρώπων κινδυνεύει, η

ουδετερότητα είναι αμαρτία’.»122

Οι αναλογικοί συσχετισμοί και οι μεταφορές του Ολοκαυτώματος συνέχισαν

να εμφανίζονται στη ρητορική των μελών του Κογκρέσου και μετά το 1999.123 Ως επί

το πλείστον, οι ιστορικές αναφορές στο Ολοκαύτωμα και τον Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο πλέον αφορούσαν ζητήματα, όπως η διατήρηση της παρουσίας των

Embassy Security Act Of 1999”, 145 Congressional Record H5795, 19 Ιουλίου 1999. Stanton, Gregory H., “Letter to Congressman Delahunt”, όπως παρατίθεται στο ibid. 121 Βλ. ενδεικτικά Rockefeller, John Davidson [Jay] IV (D-WV), “Honoring Veterans Day”, 145 Congressional Record S14515, 10 Νοεμβρίου 1999. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Expressing Sense Of House Regarding East Timor”, 145 Congressional Record H8882, 28 Σεπτεμβρίου 1999. Βλ. όμως και Packard, Ronald C. [Ron] (R-CA), “Losing The Battle For Peace In Kosovo”, 145 Congressional Record E1742, 4 Αυγούστου 1999. 122 Feldman, Trude B., “George Bush At 75”, όπως παρατίθεται στο Joseph Isadore [Joe] Lieberman (D-CT), “President Bush’s 75th Birthday”, 145 Congressional Record S8256, 12 Ιουλίου 1999. 123 Θα έπρεπε να σημειωθεί, ωστόσο, ότι ο ιδεολογικός αντίκτυπος της φρίκης του πολέμου στο Κόσοβο ήταν τόσο έντονος στο Κογκρέσο αλλά και στην αμερικανική κοινωνία, ώστε η περίπτωση του Κοσόβου λειτουργούσε πλέον αφ’ εαυτής ως μία εμβληματική περίπτωση ανθρώπινης φρίκης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μάλιστα, οποιοσδήποτε αναλογικός συσχετισμός με το Ολοκαύτωμα ήταν σχεδόν περιττός. Βλ., για παράδειγμα, Schaffer, Robert Warren [Bob] (R-CO), “Partial-Birth Abortion Ban Act Of 2000”, Congressional Record H1795, 5 Απριλίου 2000.

42

αμερικανικών δυνάμεων στα Βαλκάνια και στο Κόσοβο124 ή η οικονομική συνδρομή

των ΗΠΑ στις ειρηνευτικές αποστολές των Ηνωμένων Εθνών.125 Επιπλέον, όπως και

παλαιότερα, συνέχισε να σχολιάζεται η καταλληλότητα και εφαρμοσιμότητα του

αναλογικού συσχετισμού. Από τη μία, η επισήμανση της ακαταλληλότητας του

συσχετισμού λόγω δυσαναλογίας των περιπτώσεων, λειτούργησε ως επιχείρημα

κριτικής στην πολιτική Clinton στο Κόσοβο.126 Από την άλλη, όσα μέλη του

Κογκρέσου διαπίστωναν τον επιτυχή χαρακτήρα του συσχετισμού, συνέχισαν να

χρησιμοποιούν την αναλογία ως ρητορικό εργαλείο όχι μόνο επικρότησης των

επιλογών Clinton,127 αλλά και κριτικής για την καθυστερημένη αμερικανική

αντίδραση.128 Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, οι εν λόγω ιστορικές αναλογίες

συνέχισαν να λειτουργούν ως ιδεολογικά εργαλεία είτε α) ανάδειξης μιας νέας ηθικής

που υπερέβαινε, για ορισμένους, ακόμη και τις επιταγές της διεθνούς δικαιοσύνης,

είτε β) νομιμοποίησης της πάγιας αμερικανικής θέσης περί αποκλειστικής

δικαιοδοσίας των αμερικανικών δικαστηρίων για τυχόν εγκλήματα πολέμου που

διαπράχθηκαν από μέλη των αμερικανικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια των

επιχειρήσεων στο Κόσοβο. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το συμπέρασμα ήταν

κοινό. Η αμερικανική περίπτωση συνιστά εξαίρεση στον κανόνα της «διεθνούς

νομιμότητας», όπως αυτή μπορεί να εκφράζεται από ένα μόνιμο διεθνές ποινικό

δικαστήριο.

Όταν στις αρχές του 2000, για παράδειγμα, η Γερουσία πληροφορήθηκε ότι η

Γενική Εισαγγελέας του ΔΠΔΓ, Carla Del Ponte, είχε συντάξει αναφορά για πιθανά

εγκλήματα πολέμου από πιλότους και διοικητές του ΝΑΤΟ κατά τον πόλεμο στο

Κόσοβο, η αντίδραση του συντηρητικού Γερουσιαστή Jesse Helms (R-NC),

124 Βλ. Biden, Joseph Robinette [Joe], Jr. (D-DE), “For Continued U.S. Engagement In The Balkans”, 146 Congressional Record S3497, 4 Μαΐου 2000. Skelton, Isaac Newton [Ike] (D-MO), “Floyd D. Spence National Defense Authorization Act For Fiscal Year 2001”, 146 Congressional Record H3258, 17 Μαΐου 2000. 125 Wolf, Frank Rudolph (R-VA), “Departments Of Commerce, Justice, And State, The Judiciary, And Related Agencies Appropriations Act, 2002”, 147 Congressional Record H4177, 18 Ιουλίου 2001. 126 Βλ. Hollings, Ernest Frederick [Fritz] (D-SC), “Military Construction Appropriations Act, 2001”, 146 Congressional Record S3890, 11 Μαΐου 2000. Hollings, Ernest Frederick [Fritz] (D-SC), “Military Construction Appropriations Act, 2001 – Continued”, 146 Congressional Record S4083, 17 Μαΐου 2000. Inhofe, James Mountain [Jim] (R-OK), “Military Construction Appropriations Act, 2001”, 146 Congressional Record S4129, 18 Μαΐου 2000. 127 Emanuel, Rahm Israel (D-IL), “Expressing Condolences Of House Of Representatives To Assassination Of Prime Minister Zoran Djindjic Of Serbia”, 149 Congressional Record H2886, 8 Απριλίου 2003. 128 Hatch, Orrin Grant (R-UT), “The Birthday Of Former President Clinton”, 150 Congressional Record S9238, 14 Σεπτεμβρίου 2004.

43

προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, ήταν σθεναρή. Σε

δήλωσή του ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στις 20

Ιανουαρίου 2000, ο Ρεπουμπλικάνος Γερουσιαστής σημείωνε με ιδιαίτερα

απαξιωτικό τόνο: «Οι υποστηρικτές του Δικαστηρίου ισχυρίζονται ότι οι Αμερικανοί

θα έπρεπε να θυσιάσουν πρόθυμα μέρος της κυριαρχίας τους για τον ευγενή σκοπό

της διεθνούς δικαιοσύνης. Το διεθνές δίκαιο δεν νίκησε τον Hitler, ούτε νίκησε στον

Ψυχρό Πόλεμο. Αυτό που σταμάτησε την προέλαση των Ναζί σε ολόκληρη την

Ευρώπη και την κομμουνιστική προέλαση σε ολόκληρο τον κόσμο ήταν η ηθική

πρόταξη ισχύος των μεγαλύτερων δημοκρατιών του κόσμου. Και αυτή η ηθική

πρόταξη ισχύος είναι το μόνο πράγμα που θα εγγυηθεί την ειρήνη και την ασφάλεια

του κόσμου στο μέλλον. Πιο συχνά παρά ποτέ, το ‘διεθνές δίκαιο’ έχει

χρησιμοποιηθεί ως προσποιητή δικαιολογία, εμποδίζοντας την προέλαση της

ελευθερίας. [Γρανάδα, Νικαράγουα]»129

Ασφαλώς, η θέση περί της «αμερικανικής εξαίρεσης» δεν εξαντλήθηκε στη

ρητορική των συντηρητικών Ρεπουμπλικάνων Γερουσιαστών. Όπως ήταν

αναμενόμενο, οι ιστορικές αναλογίες με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο

χρησιμοποιήθηκαν για τη ρητορική θεμελίωση της παραπάνω θέσης. Κατά τη

συζήτηση στη Βουλή των Αντιπροσώπων της Τροπολογίας Delay, γνωστής και ως

American Service-members’ Protection Act,130 περί της εξαίρεσης των Αμερικανών

στρατιωτικών και αξιωματούχων από τη δικαιοδοσία ενός διεθνούς ποινικού

δικαστηρίου, ενδεικτική είναι η θέση του Tom Lantos (D-CA): «Η ιδέα ότι διεθνή

ποινικά δικαστήρια σχεδιάστηκαν για να τιμωρήσουν στρατιώτες των ΗΠΑ ξεπερνά

τόσο εμένα όσο και πολλούς συναδέλφους μου. … Μιλούμε για διεθνείς εγκληματίες

πολέμου, όπως αυτούς στη Βοσνία, όπως αυτούς στο Κόσοβο, όπως αυτούς κατά τον

129 Helms, Jesse Alexander, Jr. (R-NC), “Address Before The United Nations Security Council, January 20, 2000”, όπως παρατίθεται στο John William Warner, Honorary KBE (R-VA), “Trips Made Over The Recess Period”, 146 Congressional Record S72, 26 Ιανουαρίου 2000. 130 Ο νόμος American Service-Members' Protection Act (ASPA) ψηφίστηκε τελικά ως ομοσπονδιακός νόμος των ΗΠΑ κατόπιν σχετικής εισήγησης του Γερουσιαστή Jesse Helms (R-NC) ως τροπολογία της National Defense Authorization Act τον Αύγουστο του 2002. Η τροπολογία αυτή τελικά έδινε το δικαίωμα στον Πρόεδρο να χρησιμοποιήσει «κάθε αναγκαίο και κατάλληλο μέσο για να επιτύχει την απελευθέρωση κάθε μέλους του προσωπικού των ΗΠΑ ή των συμμάχων τους που κρατείται ή έχει φυλακιστεί από, για λογαριασμό ή κατόπιν αιτήματος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.» Η εν λόγω νομοθετική ρύθμιση είναι επίσης γνωστή και ως The Hague Invasion Act για ευνόητους λόγους.

44

Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γερμανία και όχι για Αμερικανούς στρατιώτες,

άνδρες και γυναίκες, που εκτελούν το καθήκον τους.»131

Πέραν των προαναφερόμενων περιπτώσεων, ο αναλογικός συσχετισμός

Κοσόβου-Ολοκαυτώματος μονοπώλησε στις πανηγυρικές ομιλίες κατά τις επετειακές

εκδηλώσεις μνήμης της γενοκτονίας των Αρμενίων132 και του Ολοκαυτώματος.133

Ενώ οι παρόμοιες εκδηλώσεις κατά το 1999 στόχευαν στην εδραίωση του

αναλογικού συσχετισμού, οι πρώτες αυτές ομιλίες της μετα-Κόσοβο εποχής

αναδείκνυαν την περίπτωση του Κοσόβου ως ένα ήδη αναπόσπαστο κομμάτι μιας

γενεαλογίας του Κακού που ξεκίνησε με τη γενοκτονία των Αρμενίων, απέκτησε

131 Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Foreign Relations Authorization Act, Fiscal Years 2002 And 2003”, 147 Congressional Record H2118, 10 Μαΐου 2001. Εννοείται ότι παρόμοιες ιστορικές αναλογίες χρησιμοποιήθηκαν για να στοιχειοθετήσουν ρητορικά και την αντίθετη άποψη. Βλ. ενδεικτικά, McCollum, Betty Louise (D-MN), Ibid, H2125. Ομοίως, κατά τη συζήτηση στη Γερουσία της Τροπολογίας Craig (No. 1536 και 1537) περί της απαγόρευσης της διάθεσης αμερικανικών κεφαλαίων προς ενίσχυση του έργου του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ή της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, οι συναισθηματικά φορτισμένες ιστορικές αναλογίες με το Ολοκαύτωμα και τις δίκες της Νυρεμβέργης δεν στάθηκαν ικανές να ανατρέψουν την υπερψήφιση της εν λόγω τροπολογίας. Dodd, Christopher John [Chris] (D-CT), “Departments Of Commerce, Justice, And State, The Judiciary, And Related Agencies Appropriations Act, 2002”, 147 Congressional Record S9241-9242, 10 Σεπτεμβρίου 2001. Ωστόσο, κατά τη συζήτηση μίας σειράς από τροπολογίες της ετήσιας Foreign Operations, Export Financing, and Related Programs Appropriations Act, 2002, η Βουλή των Αντιπροσώπων έσπευσε να επιβεβαιώσει τη στενή συνεργασία των ΗΠΑ με το ΔΠΔΓ, ψηφίζοντας ομόφωνα την Τροπολογία Smith, όπου καθοριζόταν λεπτομερώς το σχετικό πλαίσιο της συνεργασίας. Για μια ακόμη φορά, οι ομιλίες των δύο κεντρικών εισηγητών Chris Smith (R-NJ) και Ben Cardin (D-MD) έβριθαν ιστορικών αναφορών και αναλογικών συσχετισμών του Κοσόβου με το Ολοκαύτωμα και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Smith, Christopher Henry [Chris] (R-NJ), “Foreign Operations, Export Financing, And Related Programs”, 147 Congressional Record H4513, 24 Ιουλίου 2001. Cardin, Benjamin Louis [Ben] (D-MD), Ibid, H4518. 132 Βλ. Morella, Constance Albanese [Connie] (R-MD), “Commemorating The 85th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 146 Congressional Record H2095, 11 Απριλίου 2000. Berman, Howard Lawrence (D-CA), “Commemorating The 85th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 146 Congressional Record H2171, 12 Απριλίου 2000. Lowey, Nita M. (D-NY), “The 85th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 146 Congressional Record H2172, 13 Απριλίου 2000. Abraham, Edward Spencer (R-MI), “85th Anniversary Of The 1915 Genocide Of The Armenian People By The Turkish Government”, 146 Congressional Record S2851, 25 Απριλίου 2000. Reed, John Francis [Jack] (D-RI), “Honoring The Armenian Victims Of The Ottoman Empire”, 146 Congressional Record S2933, 26 Απριλίου 2000. 133 Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), “Permitting Use Of Capitol Rotunda For Ceremony Commemorating Victims Of Holocaust”, 146 Congressional Record H54, 31 Ιανουαρίου 2000. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Remarks Of Ambassador David Ivry At The Days Of Remembrance Commemoration”, 146 Congressional Record E812, 23 Μαΐου 2000. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Remarks Of Rabbi Irving Greenberg At The Days Of Remembrance Commemoration”, Congressional Record E895, 6 Ιουνίου 2000. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Remarks Of Swedish Prime Minister Goran Persson At The Days Of Remembrance Commemoration”, 146 Congressional Record E898, 6 Ιουνίου 2000. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “American Journalist Kati Marton Addresses The Stockholm Holocaust Conference On ‘Remembering Wallenberg’”, 146 Congressional Record E297, 14 Μαρτίου 2000. Marton, Kati, “Remembering Wallenberg. Address to the Stockholm Holocaust Conference”, όπως παρατίθεται στο Thomas Peter Lantos [Tom] (D-CA), “American Journalist Kati Marton Addresses The Stockholm Holocaust Conference On ‘Remembering Wallenberg’”, 146 Congressional Record E297, 14 Μαρτίου 2000.

45

εμβληματικό χαρακτήρα με το Ολοκαύτωμα και συνέχιζε πλέον στη νέα χιλιετία ως

μια διαρκής υπενθύμιση των συνεπειών της αδράνειας απέναντι στο έγκλημα της

γενοκτονίας και των μαζικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η

περίπτωση του Κοσόβου παρέμεινε ένα κοινό σημείο αναφοράς σε όλες τις ομιλίες

και εκδηλώσεις μνήμης του Ολοκαυτώματος134 και της Γενοκτονίας των Αρμενίων135

μέχρι και σήμερα (2001-2009).

Η σπουδαιότητα αυτών των ομιλιών και εκδηλώσεων έγκειται στο γεγονός ότι

με τη θεσμοποίηση της μνήμης των εγκλημάτων, επιχειρήθηκε και η θεσμοποίηση

της μνήμης της αμερικανικής αντίδρασης ως δίκαιης και νόμιμης. Ο εκπαιδευτικός

χαρακτήρας της ιδεολογικής τους λειτουργίας είναι τόσο έντονος, ώστε δύσκολα θα

μπορούσε να παραβλεφθεί. Πράγματι, δύσκολα θα ανέμενε κανείς να εντοπίσει τις

βασικές γραμμές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε παρόμοια κείμενα 134 Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), “Permitting Use Of Rotunda Of Capitol For Ceremony As Part Of Commemoration Of Days Of Remembrance Of Victims Of Holocaust”, 147 Congressional Record H115, 31 Ιανουαρίου 2001. DeLauro, Rosa L. (D-CT), “Holocaust Remembrance Day”, 150 Congressional Record E640, 22 Απριλίου 2004. Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “Address Of Secretary Of State Colin Powell At The Berlin Conference On Antisemitism”, 150 Congressional Record Ε839, 12 Μαΐου 2004. Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), “Commending Countries And Organizations For Marking 60th Anniversary Of Liberation Of Auschwitz”, Congressional Record H154, 151 25 Ιανουαρίου 2005. Owens, Major Robert Odell (D-NY), Ibid, H156. Davis, Jo Ann (R-VA), Ibid, H169. Harman, Jane Margaret Lakes (D-CA), Ibid, H169-170. Rothman, Steven R. [Steve] (D-NJ), “Holocaust Remembrance Day”, 151 Congressional Record H3035, 5 Μαΐου 2005. Crowley, Joseph (D-NY), Ibid, H3035. Bean, Melissa Luburić (D-IL), Ibid, H3035-3036. Price, Thomas E. [Tom] (R-GA), Ibid, H3036. Ackerman, Gary Leonard (D-NY), Ibid, H3040. Udall, Mark Emery (D-CO), Ibid, H3041. Meek, Kendrick Brett (D-FL), “Recognizing Yom Hashoah, Holocaust Remembrance Day”, 152 Congressional Record E641, 27 Απριλίου 2006. Schiff, Adam B. (D-CA), “In Honor Of Holocaust Remembrance Day”, 152 Congressional Record E655, 27 Απριλίου 2006. Βλ. ακόμη Pisar, Samuel, “Will We ‘Never Forget’?”, The Washington Post, 23 Ιανουαρίου 2005. 135 Thomas, William Marshall [Bill] (R-CA), “Commemorating Armenian Genocide”, 147 Congressional Record H1520, 24 Απριλίου 2001. Reed, John Francis [Jack] (D-RI), “Armenian Genocide”, 147 Congressional Record S3832, 24 Απριλίου 2001. Lowey, Nita M. (D-NY), “Commemoration Of The Armenian Genocide”, 147 Congressional Record E751, 8 Μαΐου 2001. Rothman, Steven R. [Steve] (D-NJ), “Remembering The 87th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 148 Congressional Record H1597, 24 Απριλίου 2002. Thomas, William Marshall [Bill] (R-CA), Ibid, H1599. Berman, Howard Lawrence (D-CA), Ibid, H1602. Feingold, Russell Dana [Russ] (D-WI), “Armenian Genocide”, 148 Congressional Record S3300, 24 Απριλίου 2002. Reed, John Francis [Jack] (D-RI), Ibid, S3300. Berman, Howard Lawrence (D-CA), “Remembering The Armenian Genocide”, 149 Congressional Record H3024, 9 Απριλίου 2003. Feingold, Russell Dana [Russ] (D-WI), “Armenian Genocide 88th Anniversary”, 149 Congressional Record S5053, 9 Απριλίου 2003. McGovern, James P. [Jim] (D-MA), “Time To Remember The Armenian Genocide”, 150 Congressional Record H2380, 27 Απριλίου 2004. Rothman, Steven R. [Steve] (D-NJ), “In Observance Of The 90th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 151 Congressional Record E737, 22 Απριλίου 2005. Berman, Howard Lawrence (D-CA), “Commemorating The 90th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 151 Congressional Record E739, 22 Απριλίου 2005. Lowey, Nita M. (D-NY), “90th Commemoration Of The Armenian Genocide”, 151 Congressional Record H2521, 26 Απριλίου 2005. Berman, Howard Lawrence (D-CA), “Ninety-second Commemoration Of The Armenian Genocide”, 153 Congressional Record E848, 24 Απριλίου 2007. Berman, Howard Lawrence (D-CA), “Commemorating The 94th Anniversary Of The Armenian Genocide”, 155 Congressional Record E970, 23 Απριλίου 2009.

46

εορταστικού χαρακτήρα, ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη μας ότι τουλάχιστον οι

κεντρικές ομιλίες σε παρόμοιες εκδηλώσεις εκφωνούνται κατά κανόνα είτε από

νεαρότερα μέλη του Κογκρέσου που στερούνται κοινοβουλευτικής εμπειρίας, είτε

από αμερικανο-εβραίους βουλευτές που συνδέονται με την εκδήλωση με προσωπικό

ενδιαφέρον. Μία προσεκτικότερη ανάγνωσή τους, ωστόσο, αναδεικνύει όχι μόνο την

αρχαιολογία των μαζικών εγκλημάτων και της διεθνούς αντίδρασης ή αδράνειας,

κατά περίπτωση, αλλά και μία λανθάνουσα ατζέντα μελλοντικών ανθρωπιστικών

επεμβάσεων των ΗΠΑ.136

Εξίσου εκπαιδευτικά για τις σύγχρονες και μελλοντικές γενιές της

αμερικανικής κοινωνίας λειτουργεί και η μουσειακή διαχείριση της οδύνης, όπως

σημειώθηκε παραπάνω. Θα λέγαμε μάλιστα ότι ο αντίκτυπος στην αμερικανική

κοινωνία του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος στη Washington (Holocaust

Memorial Museum), όπως και των 29 ακόμη Μουσείων και Μνημείων

Ολοκαυτώματος στις ΗΠΑ,137 είναι ακόμη εντονότερος. Όπως χαρακτηριστικά

παραδέχθηκε ο Tom Lantos (D-CA), «το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος

πρέπει να ειδωθεί σε ένα πολύ ευρύ πλαίσιο. Είναι μια υπενθύμιση για πάντα στο

μέλλον του εφιάλτη του Ολοκαυτώματος, της σφαγής 6 εκατομμυρίων αθώων

ανθρώπων από ένα καθεστώς απόλυτης κτηνωδίας και βαρβαρότητας. Είναι όμως και

ένας εκπαιδευτικός θεσμός που μας θυμίζει για πάντα στο μέλλον ότι τα εγκλήματα

μίσους οδηγούν σε περισσότερα εγκλήματα μίσους και όταν τα εγκλήματα μίσους

γίνονται ενδημικά, έχουμε ένα Ολοκαύτωμα.»138

Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι ιστορικές αναφορές στο Ολοκαύτωμα και

τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως «μαθήματα της ιστορίας» συνέχισαν να

κυριαρχούν στην πολιτική ρητορική του Κογκρέσου, όπως άλλωστε και καθ’ όλη τη

μεταπολεμική περίοδο. Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον, ωστόσο, στο πλαίσιο της

παρούσας ανάλυσης είναι η συνέχιση του αναλογικού συσχετισμού της περίπτωσης

136 Αν και δεν ήταν η πρώτη φορά που η περίπτωση του Σουδάν συζητήθηκε σε ανάλογη εκδήλωση, η η ομιλία του Steny Hoyer (D-MD) παραμένει ενδεικτική τόσο του εκπαιδευτικού χαρακτήρα παρόμοιων εκδηλώσεων, όσο και του ιδεολογικού αντίκτυπου της μνήμης στη διαμόρφωση της μελλοντικής εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), “Permitting Use Of Rotunda Of Capitol For Ceremony As Part Of Commemoration Of Days Of Remembrance Of Victims Of Holocaust”, 147 Congressional Record H115, 31 Ιανουαρίου 2001. 137 Ο μεγάλος αριθμός των Μουσείων και Μνημείων Ολοκαυτώματος που λειτουργούν στις ΗΠΑ, 30 έναντι των 49 που λειτουργούν διεθνώς, είναι ενδεικτικός της λεγόμενης «αμερικανοποίησης» του Ολοκαυτώματος. 138 Lantos, Thomas Peter [Tom] (D-CA), “United States Holocaust Memorial Museum”, 146 Congressional Record Η7298, 7 Σεπτεμβρίου 2000. Βλ. ακόμη Lowey, Nita M. (D-NY), Ibid, E1461.

47

του Κοσόβου με το Ολοκαύτωμα στη μετα-Κόσοβο εποχή, ως αναπόσπαστο πλέον

στοιχείο του λεγόμενου μετα-αφηγήματος του Ολοκαυτώματος, ως ένα επιπλέον

συμβολικό στοιχείο που πολλαπλασίαζε τις μελλοντικές ιδεολογικές λειτουργίες του

μετα-αφηγήματος. Τόσο οι λειτουργίες αυτές, όσο και ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας

του αναλογικού συσχετισμού αναδεικνύονται πληρέστερα, μεταξύ άλλων, σε δύο

επόμενα επεισόδια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, στα οποία και θα

αναφερθούμε σύντομα κλείνοντας την ανάλυση.

Καταρχήν, στην περίπτωση του Σουδάν, ο αναλογικός συσχετισμός Κοσόβου-

Ολοκαυτώματος στην πολιτική ρητορική του Κογκρέσου λειτούργησε ως ένα

«μάθημα ιστορίας» περί της αδυναμίας των ειρηνευτικών αποστολών να τερματίσουν

τη διάπραξη μαζικών εγκλημάτων και, ιδίως, μιας γενοκτονίας, αλλά και περί της

ανάγκης ανάληψης αποφασιστικότερων και δραστικότερων μέτρων, όπως η

ανθρωπιστική επέμβαση.139 Ακόμη και η επιλογή αποστολής κυανόκρανων στο

Σουδάν αντιμετωπίστηκε ως συνώνυμη της αδιαφορίας και της αδράνειας που

χαρακτήρισαν παλαιότερα την πολιτική του κατευνασμού. Η «λανθασμένη»

ειρηνευτική επιλογή που ακολουθήθηκε αρχικά στη Βοσνία και αποφεύχθηκε στη

συνέχεια στο Κόσοβο, δεν έπρεπε πλέον να επαναληφθεί στο Σουδάν.140

Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση του αναλογικού

συσχετισμού Κοσόβου-Ολοκαυτώματος αναφορικά με τον πόλεμο στο Ιράκ, στο

πλαίσιο του λεγόμενου «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» που εγκαινίασε ο νέος

Πρόεδρος George W. Bush.141 Το νέο πλέον «θηρίο», ο νέος «μανιακός δολοφόνος»

ήταν ένας παλιός γνώριμος που άκουγε στο όνομα Saddam Hussein. Τα «μαθήματα

ιστορίας», στα οποία πλέον νομιμοποιημένα συμπεριλαμβανόταν και η περίπτωση

του Κοσόβου, επέτασσαν για μια ακόμη φορά την ανάληψη στρατιωτικής δράσης. Η

139 Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), “Declaring Genocide In Darfur, Sudan”, 150 Congressional Record H6525, 21 Ιουλίου 2004. Holt, Rush Dew, Jr. (D-NJ), “Darfur Peace And Accountability Act Of 2006”, 152 Congressional Record H1473, 5 Απριλίου 2006. Holt, Rush Dew, Jr. (D-NJ), “Urging The President To Appoint A Presidential Special Envoy For Sudan”, 152 Congressional Record E1952, 29 Σεπτεμβρίου 2006. 140 Hoyer, Steny Hamilton (D-MD), “Calling On The President To Take Immediate Steps To Help Improve The Security Situation In Darfur, Sudan”, 152 Congressional Record H7310, 25 Σεπτεμβρίου 2006. 141 Όταν ο ιδεολογικός αντίκτυπος του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» οδήγησε στην ανάγνωση της σύγκρουσης Παλαιστινίων-Ισραηλινών με όρους τρομοκρατίας, δηλαδή ως «αγώνας του Ισραήλ κατά της τρομοκρατίας», ο Milosevic συνέχισε να εμφανίζεται στη ρητορική του Κογκρέσου ως ένα ακόμη πρόσωπο του Κακού που κατανικήθηκε από τη νέα παγκόσμια ηθική. Βλ. Tutu, Desmond, “Apartheid In The Holy Land”, The Guardian, 29 Απριλίου 2002, όπως παρατίθεται στο Eva M. Clayton (D-NC), “Expressing Solidarity With Israel In Its Fight Against Terrorism”, 148 Congressional Record H2081-2082, 2 Μαΐου 2002.

48

δαιμονοποίηση και «ναζικοποίηση» του Saddam Hussein προφανώς συνιστά από

μόνη της ένα χωριστό κεφάλαιο μελέτης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και

μία χωριστή θεματική προς ανάλυση. Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ, ωστόσο, αφορά

πρωτίστως τον ρόλο του αναλογικού συσχετισμού Κοσόβου-Ολοκαυτώματος στη

διαμόρφωση των θέσεων του Κογκρέσου ως προς το Ιράκ στις αρχές τις νέας

χιλιετίας. Στους παλαιότερους λοιπόν δημοφιλείς συσχετισμούς Saddam-Hitler

προστέθηκε πλέον και το συμβολικό φορτίο της περίπτωσης του Κοσόβου.142 Ο

Saddam δεν ήταν απλά ένας «βάρβαρος δικτάτορας», αλλά μία ζωντανή απειλή για

την ασφάλεια των ΗΠΑ, η προάσπιση της οποίας δεν μπορούσε να εναποτεθεί στα

χέρια «των ανεύθυνων γραφειοκρατών στα Ηνωμένα Έθνη». «Αυτό είναι το μάθημα

που έχουμε διδαχθεί από τις εμπειρίες μας με άτομα σαν τον Hitler, τον Stalin, τον Ho

Chi Minh και τον Slobodan Milosevic.»143 Αν η εθνοκάθαρση των Κοσοβάρων

Αλβανών ήταν λόγος ικανός να νομιμοποιήσει την αμερικανική επέμβαση, τότε οι

μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι θηριωδίες του καθεστώτος

Saddam, σε συνδυασμό με τη διαρκή απειλή στην ασφάλεια των ΗΠΑ που θέτει η

«κατοχή» πυρηνικών όπλων από το Ιράκ δεν νομιμοποιούν απλά, αλλά επιτάσσουν

την άμεση επέμβαση των ΗΠΑ.144

Η επέμβαση στο Ιράκ και η ανατροπή τελικά του Saddam αποτέλεσε

αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Οι επικρίσεις

μάλιστα των Δημοκρατικών βουλευτών επικεντρώθηκαν στη δικαιολόγηση της

επέμβασης στη βάση των μαζικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το

καθεστώς Saddam. Η σθεναρή απάντηση του Curt Weldon (R-PA), μεταξύ άλλων,

στόχευε να αποτελέσει ένα ισχυρό ράπισμα κατά των παραποιήσεων της αλήθειας

από την κυβέρνηση Clinton σχετικά με την κατάσταση στο Κόσοβο, προκειμένου να

επιτύχει τη νομιμοποίηση της επέμβασης. Ο Weldon μάλιστα παρέθεσε

δημοσιεύματα του αμερικανικού τύπου, εφημερίδων μάλιστα φιλικά προσκείμενων

142 Owens, Major Robert Odell (D-NY), “Aspects Of The War On Terrorism”, 147 Congressional Record H900, 13 Μαρτίου 2002. 143 Kyl, Jon Llewellyn (R-AZ), “Authorization Of The Use Of United States Armed Forces Against Iraq”, 148 Congressional Record S10018, 7 Οκτωβρίου 2002. Βλ. ακόμη Gilchrest, Wayne Thomas (R-MD), “Authorization For Use Of Military Force Against Iraq Resolution Of 2002”, 148 Congressional Record H7237, 8 Οκτωβρίου 2002. 144 Carson, Bradley Rogers [Brad] (D-OK), “Further Consideration Of H. Res. 114, Authorization For Use Of Military Force Against Iraq Resolution Of 2002”, 148 Congressional Record H7392, 9 Οκτωβρίου 2002.

49

προς το δημοκρατικό κόμμα,145 που αποκάλυπταν τις υπερβολικές εκτιμήσεις σχετικά

με το μέγεθος της θηριωδίας στο Κόσοβο. Δεδομένων, ωστόσο, των μετέπειτα

αποκαλύψεων σχετικά με την «αποδεδειγμένη» κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής

από το ήδη ανατραπέν καθεστώς Saddam, η ομιλία του Weldon αποτέλεσε, κατά

τρόπο τραγικό, έναν προάγγελο ραπίσματος κατά της πολιτικής Bush που ο ίδιος

υποστήριζε.146

Τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους, ο Weldon είχε ήδη δηλώσει: «Ο ειδικός

εισηγητής των ΗΕ είπε, Κανείς δεν έχει πλησιάσει τόσο πολύ σε αυτού του είδους της

συμπεριφορά [όσο ο Saddam Hussein] από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου

Πολέμου, από την εποχή του μεγάλου Ολοκαυτώματος. Κανείς, κ. Πρόεδρε,

συμπεριλαμβανομένου του Milosevic.»147 Η ρητορική αυτή υπήρξε ιδιαίτερα

δημοφιλής ιδίως στο σώμα των Ρεπουμπλικάνων βουλευτών και κατά τα επόμενα

χρόνια, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των Δημοκρατικών

στις επιλογές Bush στο Ιράκ. Δανειζόμενοι τα ρητορικά και ιδεολογικά εργαλεία των

Δημοκρατικών, επιχείρησαν να φέρουν τους συναδέλφους τους ενώπιον ενός

αξεπέραστου διλλήματος που όριζε η υποκρισία και ο επιλεκτικός ανθρωπισμός.

Ακόμη και όταν αποκαλύφθηκε η μη κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής από το

Ιράκ, το ιδεολόγημα του Saddam ως νέου Hitler, ιεραρχικά ανώτερου του Milosevic

στην κλίμακα του Κακού, δεν άφηνε πολλά περιθώρια πειστικής αντίδρασης στο

ευρύτερο ιδεολογικό πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας».148

Χρειάστηκε να περάσουν μερικά χρόνια ακόμη, όταν εν όψει συζήτησης στη

Βουλή των Αντιπροσώπων σχετικά με περικοπές στις στρατιωτικές δαπάνες το 2008,

συμπεριλήφθηκε στα πρακτικά του Κογκρέσου άρθρο του Evan Thomas στο

περιοδικό Newsweek, περιοδικό που είχε παλαιότερα υιοθετήσει τόσο ένθερμα, όπως

είδαμε, το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος στο Κόσοβο, σύμφωνα με το οποίο:

«Οι αμερικανοί πολιτικοί έχουν φτάσει στα άκρα για να θεωρηθούν ως Churchill, όχι

145 Τα δημοσιεύματα στα οποία αναφέρθηκε ο Weldon ήταν τα εξής: Komarow, Steven, “Numbers Were Best Available, Officials Say”, USA Today, 2 Ιουλίου 1999. “Digging For The Truth In Kosovo”, Arkansas Democrat Gazette, 16 Ιανουαρίου 2000. Layne, Christopher και Benjamin Schwartz, “Was It a Mistake?”, The Washington Post, 26 Μαρτίου 2000. “Troops In Kosovo A Bad Idea, Writers Think”, Contra Costa Times, March 4, 2000. 146 Weldon, Wayne Curtis [Curt] (R-PA), “Enough Is Enough”, 149 Congressional Record H7009-7011, 16 Ιουλίου 2003. 147 Weldon, Wayne Curtis [Curt] (R-PA), “The Need For Further United Nations Action On Iraq”, 149 Congressional Record H1327, 25 Φεβρουαρίου 2003. 148 Inhofe, James Mountain [Jim] (R-OK), “National Defense Authorization Act For Fiscal Year 2007”, 152 Congressional Record S6233, 21 Ιουνίου 2006.

50

ως Chamberlain, με αποτελέσματα που δεν υπήρξαν πάντοτε προς το συμφέρον της

Αμερικής. … Όμως ο μόνος πραγματικός Hitler ήταν ο Hitler. Ο Saddam και ο

Milosevic ήταν φονιάδες, αλλά συνιστούσαν ως επί το πλείστον απειλές τοπικού

χαρακτήρα.»149 Όσο για το Ολοκαύτωμα, είχε ήδη αρχίσει να κυριαρχεί μεταφορικά

στις συζητήσεις επί πλέον επίκαιρων ζητημάτων, όπως οι ταραχώδεις εκλογές στη

Ζιμπάμπουε150 και η επιβολή κυρώσεων στη Βόρεια Κορέα.151 Ο νέος Hitler ήταν

πλέον ο Kim Yong-Il, το νέο Auschwitz ήταν πλέον το διαβόητο Camp 22.152

Επίλογος

Στις παραπάνω ενότητες παρακολουθήσαμε την εκτεταμένη χρήση μεταφορών και

ιστορικών αναλογιών στον επίσημο πολιτικό λόγο των ΗΠΑ κατά τον συσχετισμό

της περίπτωσης του Κοσόβου με αυτή του Ολοκαυτώματος. Αντί να επιχειρήσουμε

να διαπιστώσουμε το ακριβές και αληθές ή μη περιεχόμενο των ιστορικών αυτών

αναλογιών, επικεντρωθήκαμε περισσότερο στις κοινωνικές-ιδεολογικές λειτουργίες

του συλλογικού φαντασιακού που αναδύθηκε από την ευρεία χρήση παρόμοιων

μεταφορών. Το συλλογικό αυτό φαντασιακό αντιμετωπίστηκε ως ένα καθολικό

αφήγημα, ένα μετα-αφήγημα ανάγνωσης και κατανόησης του πολέμου, αξιολογικής

149 Duncan, John James, Jr. (R-TN), “Iraq”, 154 Congressional Record H6204, 8 Ιουλίου 2008. 150 Βλ. ενδεικτικά Kerry, John Forbes (D-MA), “FISA Amendments Act Of 2008 – Motion To Proceed”, 154 Congressional Record S6187, 26 Ιουνίου 2008. 151 Βλ., για παράδειγμα, Brownback, Samuel Dale [Sam] (R-KS), “Nomination Of Christopher R. Hill To Be Ambassador To Iraq”, 155 Congressional Record S4431-4433, 20 Απριλίου 2009. Brownback, Samuel Dale [Sam] (R-KS), “Nomination Of Christopher R. Hill To Be Ambassador To Iraq – Continued”, 155 Congressional Record S4481-4498, 21 Απριλίου 2009. Brownback, Samuel Dale [Sam], “Executive Session. Nomination Of Christopher R. Hill To Be Ambassador To Iraq – Resumed”, 155 Congressional Record S4476-4479, 21 Απριλίου 2009. Παρόμοιοι αναλογικοί συσχετισμοί είχαν γίνει ήδη πολύ νωρίτερα στον αμερικανικό τύπο. 152 Γνωστό και ως Kwan-li-so No.22 Haengyong. Οι πρώτες κατηγορίες είχαν διατυπωθεί σε τηλεοπτική εκπομπή του BBC τη 1 Φεβρουαρίου 2004 με τίτλο Access to Evil, καθώς και σε σχετικό δημοσίευμα στην Observer. Barnett, Anthony, “Revealed: The Gas Chamber Horror Of North Korea's Gulag”, The Observer, 1 Φεβρουαρίου 2004. Ακολούθησαν σχετικές δημοσιεύσεις στον αμερικανικό τύπο. Applebaum, Anne, “Auschwitz Under Our Noses”, The Washington Post, 4 Φεβρουαρίου 2004. Jacoby, Jeff, “An Auschwitz In Korea”, The Boston Globe, 8 Φεβρουαρίου 2004. Πολύ σπανιότερα επισημαίνεται ότι η πρώτη αναφορά που επιχειρήθηκε συστηματικά ένας αναλογικός συσχετισμός ανάμεσα στην περίπτωση της Β. Κορέας και το Ολοκαύτωμα, ανάμεσα στο Camp 22 και το Auschwitz ήταν ένα χρόνο νωρίτερα, το 2003, στην αναφορά του David Hawk για την Αμερικανική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Βόρεια Κορέα με τίτλο “The Hidden Gulag: Exposing North Korea’s Prison Camps. Prisoners’ Testimonies and Satellite Photographs”. Στις 31 Μαρτίου 2004, Βορειοκορεάτες πολίτες παραδέχθηκαν ότι είχαν παραποιήσει τα αποδεικτικά έγγραφα επί των οποίων βασίστηκαν τα παραπάνω δημοσιεύματα. “DPRK Civilians Admit Faking Papers On Chemical Weapons Testing On Humans”, People’s Daily [China], 31 Μαρτίου 2004. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ομολογία αυτή αμφισβητήθηκε έντονα στη Δύση.

51

αποτίμησης των γεγονότων και ηθικής αποτίμησης της αμερικανικής αντίδρασης.

Όπως είδαμε, το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος στην περίπτωση του Κοσόβου

επιτέλεσε τις ιδεολογικές λειτουργίες της συνοχής, νομιμοποίησης και στρέβλωσης, οι

οποίες θα μπορούσαν συμπερασματικά να συνοψιστούν ως εξής.

Καταρχήν, η συνεκτική λειτουργία συνίσταται σε αυτό που ο Clifford Geertz

περιέγραψε ως τη συμβολική διαμεσολάβηση της κοινωνικής δράσης. Χάριν της

λειτουργίας του αυτής, το μετα-αφήγημα του Ολοκαυτώματος διευκόλυνε τη στήριξη

των πολιτικών επιλογών του Προέδρου Clinton από το Κογκρέσο, εξασφαλίζοντας

την ευρύτερη δυνατή πολιτική συναίνεση κατά τη λήψη αποφάσεων στη Γερουσία

και τη Βουλή των Αντιπροσώπων, αναφορικά μάλιστα με μία κρίση που θεωρούταν

ότι δεν διακύβευε ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Παράλληλα, διευκόλυνε την

εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συνοχής στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ιδίως

τη στιγμή που οι αποφάσεις αφορούσαν τη διακινδύνευση αμερικανών στρατιωτών ή

την αύξηση των δαπανών για ανθρωπιστικούς σκοπούς στο Κόσοβο. Η ίδια

συνεκτική λειτουργία διευκόλυνε παράλληλα τη δημιουργία μίας βάσης ενότητας,

συνεννόησης, συμφωνίας και ανάληψης κοινής δράσης καταρχήν με τους ευρωπαίους

συμμάχους στο ΝΑΤΟ, αλλά και διεθνώς στη συνέχεια, συμβάλλοντας στη μετέπειτα

διαμόρφωση ενός ευρύτερου, διεθνούς συμμαχικού συνασπισμού ανάληψης

στρατιωτικών/ανθρωπιστικών επεμβάσεων, γνωστού και ως “Coalition of the

Willing”.153

Δεύτερον, χάριν της νομιμοποιητικής του λειτουργίας το μετα-αφήγημα του

Ολοκαυτώματος επέτρεψε τη νομιμοποίηση της απόφασης της επέμβασης επί μιας

νέας ηθικής βάσης, μιας παγκόσμιας ηθικής πέραν του πλαισίου νομιμότητας που

θέτει ο Καταστατικός Χάρτης των ΗΕ και οι «παραδοσιακές» θεωρήσεις της

κρατικής κυριαρχίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αρχών του διεθνούς

δικαίου. Κάθε νομιμοποιητική διαδικασία, μας θυμίζει ο Max Weber, αφορά τη

153 Ο όρος συνδέθηκε στενότερα με την πολιτική του μετέπειτα Προέδρου George W. Bush και την εισβολή στο Ιράκ τον Μάρτιο του 2003. Ωστόσο, χρησιμοποιήθηκε εκτενώς μεταψυχροπολεμικά για να περιγράψει τις στρατιωτικές ή στρατιωτικές/ανθρωπιστικές επεμβάσεις, για τις οποίες δεν ήταν δυνατό να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη ομοφωνία των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας για την αποστολή ειρηνευτικής δύναμης. Ο όρος εμφανίστηκε στη βιβλιογραφία των πολιτικών επιστημών και των διεθνών σχέσεων μετά το 1993-1994. Είναι αξιοσημείωτο ότι στον επίσημο πολιτικό λόγο ο όρος πρωτοεμφανίστηκε σε ομιλία του Προέδρου Clinton τον Ιούνιο του 1994, αναφορικά με την προοπτική ανάληψης δράσης κατά της Β. Κορέας. President William J. [Bill] Clinton, “Interview With Sam Donaldson of ABC News, June 5, 1994”, 1994 Public Papers of the Presidents of the United States, Administration of William J. Clinton, Book I, Washington, DC: US Government Printing Office, 1995, σελ. 1035. “Interview With Tom Brokaw of NBC News, June 5, 1994”, ibid, σελ. 1039.

52

διαλεκτική σχέση ανάμεσα σε ένα αίτημα για νομιμότητα και μια πεποίθηση περί

νομιμότητας. Μεταξύ τους υφίσταται ένα κενό, το οποίο συμπληρώνεται από τη

νομιμοποιητική λειτουργία μιας ιδεολογίας, η οποία εξασφαλίζει την απαιτούμενη

υπεραξία για να μετατραπεί το αίτημα σε πεποίθηση. Στην περίπτωσή μας, η

νομιμοποιητική λειτουργία του μετα-αφηγήματος του Ολοκαυτώματος προσέφερε

την αναγκαία ιδεολογική υπεραξία για τη διαμόρφωση της πεποίθησης περί της

νομιμότητας της επέμβασης, ως εκπλήρωση της ηθικής και νομικής δέσμευσης που

ανέλαβε μεταπολεμικά η διεθνής κοινότητα να μην επιτρέψει, ‘ποτέ ξανά, την

επανάληψη ενός νέου Ολοκαυτώματος.

Πέραν αυτού, χάριν της νομιμοποιητικής του λειτουργίας το μετα-αφήγημα

του Ολοκαυτώματος προσέδωσε την αναγκαία ιδεολογική υπεραξία στην

αναγκαιότητα του πολέμου, αλλά και στο υλικό και έμψυχο κόστος του, μειώνοντας

έτσι το πολιτικό κόστος των επιλογών. Χάριν της νομιμοποιητικής αυτής λειτουργίας,

για παράδειγμα, οι δύο Αμερικανοί πιλότοι, David Gibbs και Kevin L. Reichert, που

σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι μόνες απώλειες του ΝΑΤΟ σύμφωνα

με τις επίσημες αναφορές, δεν ήταν απλά δύο στρατιώτες που σκοτώθηκαν άδοξα σε

ένα ατύχημα λόγω μηχανικής βλάβης μακριά από το πεδίο της μάχης, σε μία εξωτική

χώρα, σε έναν ανούσιο ή άδικο πόλεμο, όπου κανένα ζωτικό συμφέρον των ΗΠΑ δεν

διακυβευόταν πραγματικά. Οι σωροί των δύο στρατιωτών επέστρεψαν στην πατρίδα

ως οι σωροί δύο τιμημένων ηρώων που έδωσαν τη ζωή τους σε μια ιερή αποστολή

ανθρωπισμού, την αποτροπή ενός νέου Ολοκαυτώματος.

Τρίτον, η στρεβλωτική λειτουργία του μετα-αφηγήματος οδήγησε στη

θεώρηση του πολέμου μέσω ενός αφαιρετικού πρίσματος που διαχώριζε

υπεραπλουστευτικά τα εμπλεκόμενα μέρη σε θύτες και θύματα. Το αποτέλεσμα

αυτής της λειτουργίας ήταν, όπως είδαμε, η «θυματοποίηση» των Κοσοβάρων

Αλβανών που ταυτίστηκαν με τα αθώα θύματα των Εβραίων κατά το Ολοκαύτωμα

και η βαρβαροποίηση/ναζικοποίηση/δαιμονοποίηση των Σέρβων και του Milosevic

που ταυτίστηκαν με τους Ναζί και τον Hitler αντίστοιχα. Επισημαίνοντας, λοιπόν, τη

στρεβλωτική αυτή λειτουργία, η ανάλυσή μας κινείται πέρα από τις στρατηγικές

διαχείρισης ενός ψεύδους στο πλαίσιο της προπαγάνδας. Αντιθέτως, αφορά την

καθολική παρερμηνεία της κατάστασης στο Κόσοβο με συνέπειες α) τον ουσιαστικό

περιορισμό του ορίζοντα των διαθέσιμων πολιτικών επιλογών για τις ΗΠΑ, καθώς

και β) την αδυναμία κατανόησης της πολυπλοκότητας και της ιστορικότητας της

53

διεθνοτικής σύγκρουσης. Με άλλα λόγια, το μετα-αφήγημα συνέβαλε στη

σχηματοποίηση και εκλογίκευση της σύγκρουσης με όρους άλλους από αυτούς που

ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητές της. Το απώτερο αποτέλεσμα αυτής της

στρέβλωσης ήταν η προώθηση μεταπολεμικών λύσεων που τελικά επέτειναν και

αναπαρήγαγαν την αποξένωση, απομακρύνοντας το ενδεχόμενο ουσιαστικής

συνδιαλλαγής και συμφιλίωσης μεταξύ των αντιμαχόμενων κοινοτήτων.