KRIVIČNO PROCESNO PRAVO - posebni dio (skripta)

I - PRETHODNI POSTUPAK 1. POJAM, ZADATAK I OBILJEJA PRETHODNOG POSTUPKA Svrha prethodnog postupka je prikupljanje dokaza o vjerovatnom krivinom djelu i njegovom uiniocu kako bi se u odnosu na potonjeg moglo odluiti hoe li biti podvrgnut sudjenju ili e se postupak protiv njega obustaviti. Sadrina istrage definisana je u zakonu kao obuhvatanje aktivnosti preduzetih od strane tuioca ili ovlaenog slubenog lica u skladu sa ovim zakonom, ukljuujuci prikupljanje i uvanje izjava i dokaza. Zajedno sa postupkom optuivanja, istraga ulazi u stadijum prethodnog postupka koji je neophodan za stadijum glavnog postupka. U njoj sudija za prethodno sasluanje vri prethodnu ocjenu zahtjeva tuioca, iznijetog u optunici, da se optueni izvede pred sud. U odnosu na glavni, u prethodnom postupku ne mogu se u potpunosti sprovesti naela javnosti, usmenosti i kontradiktornosti. Potpunim sprovodjenjem ovih naela prethodni postupak bi izgubio svoj karakter i, umjesto dva stadijuma postupka, prethodnog i glavnog, dobila bi se dva glavna stadijuma, bez prethodnog. Prethodni postupak ima funkciju pripreme sredinjeg stadijuma krivinog postupka, pa se, s obzirom na to, moe oznaiti i kao pripremni postupak.

II - ISTRAGA 1. POJAM I CILJ Istraga je faza prethodnog postupka koju sprovodi tuilac protiv odredjenog lica, zbog postojanja osnova sumnje da je izvrilo krivino djelo. Izvorni nosilac ovlaenja za sprovodjenje istrage je tuilac, koji moe neposredno provoditi istragu ili pojedina ovlaenja prenijeti na ovlaena slubena lica koji rade po nalogu tuioca, odnosno pod njegovim nadzorom i rukovodjenjem. Tuilac odluuje da li e pojedine istrane radnje provesti on neposredno ili e ih povjeriti ovlaenim slubenim licima. Obim istrage odredjen je ispunjenjem cilja. Istraga treba da traje dok cilj ne bude ostvaren. Istraga se moe voditi protiv nepoznatog lica, ali i protiv vie lica alternativno za isto krivino djelo, od kojih samo jedno moe biti uinilac. Istrage nema u knvicnom postupku prema maloljetnicima, ve se sprovodi pripremni postupak. Osnovni uslov za pokretanje istrage protiv odredjenog lica je postojanje osnova sumnje da je ono uinilo krivino djelo. Radi se o obliku vjerovatnoe koji se zasniva na odredjenim okolnostima koje ukazuju na mogue postojanje krivinog djela i nekog lica kao mogueg izvrioca, odnosno o obliku sumnje koji je obiljeen niskim diferencijalnim domaajem. Podaci na kojima se ima zasnivati zakljucak o postojanju osnova sumnje u konkretnom sluaju su oni sadrani kako u prijavi, tako i u obavjetenjima prikupljenim od raznih subjekata, kao i u zapisnicima o preduzetim istranim radnjama, u sluajevima kada su one preduzete prije donoenja naredbe o sprovodjenju istrage. Propisano je da tuilac ima pravo i dunost da odmah po saznanju da je uinjeno krivino djelo preduzme potrebne mjere u cilju njegovog otkrivanja i sprovodjenja istrage, pronalazenja osumnjienog, rukovodjenja i nadzora nad istragom, kao i radi upravljanja aktivnostima ovlaenih slubenih lica vezanih za pronalazenje osumnjienog i prikupljanje izjava i dokaza. Cilj istrage je potpuno i tacno utvrdjivanje svih relevantnih injenica i okolnosti vezanih za krivino djelo i njegovog uinioca, ali i da niko nevin ne bude krivino gonjen ni osudjen. Istraga ne slui samo prikupljanju materijala za odluku o obustavi postupka ili podizanje optunice, ve i da, u sluaju podizanja optunice i iznosenja stvari na glavni pretres, olaka glavni pretres prethodno sprovedenom istragom - na taj nain to e prikupljati osnovni dokazni materijal, osloboditi glavni pretres suvisnog i nekorisnog materijala i blagovremeno provjeriti tvrdenja stranaka, koja cine glavni pretres suvisnim i obezbijediti prisustvo optuenog u postupku. U istrazi se prikupljaju samo oni dokazi koji su potrebni da bi se mogla donijeti odluka da li e se obustaviti postupak ili podii optunica.

KRIVINO PROCESNO PRAVO - POSEBNI DIO

2

2. PRIJAVLJIVANJE KRIVINOG DJELA Za otkrivanje (pronalaenje) i utvrdjivanje krivinih djela primarno ex lege i fakticki odgovorna su ovlaena slubena lica. Ona su duna da samostalno i aktivno djeluju na pravovremenom saznanju za krivine dogadaje, odnosno krivina djela i njihove uinioce (otkrivanje ad rem i ad personam). 2.1. Pojam, sutina i znaaj prijave Otkrivanje krivinog djela obavlja se najee putem prijave, a izuzetno i glasom o tome da je uinjeno krivino djelo, ako glas dopre do tuioca. Kao krivinoprocesni akt, prijava otkriva da je izvreno krivino djelo i o tome obavjetava nadlenog tuioca. Poseban znaaj u sastavljanju, odnosno prijemu prijava i njihovom dostavljanju tuiocu, imaju policijski organi. Prijava je krivinoprocesni akt kojim fiziko ili pravno lice obavjetava nadlenog tuioca o tome da je izvreno krivino djelo i pri tome ukazuje (ili bez toga) i na odredjeno lice kao eventualnog izvrioca tog krivinog djela. Ona je pisano ili usmeno obavjetenje o izvrenom krivinom djelu, upueno tuiocu neposredno ili posredno. Prijava je najvaniji nain saznanja o izvrenom krivinom djelu i njegovom uiniocu. Prema tome ko ih podnosi, prijave mogu biti slubene i privatne. Slubena prijava je akt kojim slubeno i odgovorno lice u organima vlasti, preduzeima i ustanovama obavjetavaju tuioca o krivinom djelu, o kome su oni obavijeteni ili za koje saznaju na koji drugi nain. Slubene prijave - najee podnose policijski organi, ija je osnovna aktivnost na planu spreavanja i suzbijanja kriminaliteta upravo otkrivanje i prijavljivanje krivinih djela i njihovih uinilaca, te je, kao takva, i posebno razradjena i odnosi se na sva ovlaena slubena lica. Prijavu ovlaeno slubeno lice podnosi ili prosljedjuje tuiocu, to zavisi od izvora, odnosno saznanja za krivino djelo. Podnosei prijavu, slubeno ili odgovorno lice e preduzeti mjere da bi se sauvali tragovi krivinog djela. Pored toga, zdravstveni radnici, nastavnici, vaspitai, roditelji, staraoci, usvojioci i druga lica koja su ovlaena ili duna da pruaju zatitu i pomo maloljetnim licima, a koja saznaju ili ocijene da postoji sumnja da je maloljetno lice rtva seksualnog, fizikog ili nekog drugog zlostavljanja, duna su o toj sumnji odmah obavijestiti ovlaeno slubeno lice ili tuioca. Privatna prijava je akt kojim pojedini gradjanin ili pravno lice obavjetava tuioca (neposredno ili preko drugih zakonom odredjenih dravnih organa) o krivinom djelu. Privatna prijava moe potei od svakog lica i od gradjana koji prijavljuju krivina djela ne trai se bilo kakva pravna i procesna sposobnost, jer je ovo prijavljivanje u drutvenom interesu. Gradjanin, pored toga to ima pravo da prijavi krivino djelo, ima i obavezu i dunost prijavljivanja izvrenog krivinog djela za svakog, i to kada i samo neprijavljivanje krivinog djela predstavlja krivino djelo. Od ovog pravila postoji izuzetak koji se odnosi na ona lica koja ne podlijeu obavezi prijavljivanja krivinog djela, a to su: (1) lice kojem je uinilac brani partner, (2) lice koje zivi s njim u vanbranoj zajednici, (3) srodnik po krvi u pravoj liniji, brat ili sestra, usvojilac ili usvojenik i njihov bracni partner ili (4) lice s kojim zive u vanbracnoj zajednici ili koje je branilac, (5) Ljekar ili vjerski ispovjednik uinioca. Zakonodavac je predvidio i posebnu situaciju koja se odnosi na lica koja su optuena od strane Medjunarodnog krivinog suda. U ovoj situaciji potrebno je, kao preduslov za prijavljivanje, da se zna za optunicu Medjunarodnog krivinog suda i kretanje ili mjesto gdje se nalazi optueni, ako blagovremeni pronalazak tog lica zavisi od takve prijave. Posmatrano sa aspekta obaveznosti prijavljivanja krivinog djela, prijave mogu biti obavezne i fakultativne (dobrovoljne). Obaveza prijavljivanja krivinih djela propisana je, prije svega, za slubena i odgovorna lica u svim organima vlasti, javnim preduzeima i ustanovama koja su duna da prijave krivina djela o kojima su obavijetena ili za koja saznaju na koji drugi nain. Ovi subjekti, prema tome, ne mogu cijeniti hoe li prijaviti krivino djelo, ve im je to zakonska obaveza. Slino obavezi navedenih lica, zdravstveni radnici, nastavnici, vaspitai, roditelji, staraoci, usvojioci i druga lica imaju obavezu da o sumnji da je maloljetno lice rtva seksualnog, fizikog ili nekog drugog zlostavljanja - obavijeste ovlaeno slubeno lice ili tuioca. U zakonu, medjutim, nije izriito predvidjena sankcija za nepodnoenje obavezne prijave, s tim da gradjani imaju obavezu prijavljivanja krivinih djela samo u


3

sluaju izvrenja cnih djela za koja je propisana teza kazna, jer neprijavljivanjem ovih krivinih djela cine i sami krivino djelo. Prema nainu podnoenja, prijava moe biti u pisanoj formi ili usmena. U sluaju kada se prijava podnosi usmeno, prijavilac e se upozoriti na posljedice lanog prijavljivanja. O usmenoj prijavi obavezno se sastavlja zapisnik koji potpisuje podnosilac prijave, a ako je prijava saoptena telefonom - sainie se slubena zabiljeka. Podnesena pismena krivina prijava moe biti potpisana ili anonimna. Potpisivanje prijave lanim imenom nije krivino djelo falsifikata, jer se prijava ne smatra ispravom u smislu odredaba KZBiH, niti dokazom u smislu odredaba istog zakona. Anonimne prijave mogu nastati iz raznih razloga (strah podnosioca da se ne izlozi eventualnoj opasnosti, prezir sredine u kojoj zivi i sl.). Na kraju, sadrina prijave moe biti lana ili istinita, odnosno potpuna, djelimino potpuna ili nepotpuna, to zavisi od podataka o krivinom djelu i uiniocu, kao i od podnesenih dokaza. Znaaj prijave uslovljen je kvalitetom njene sadrine. 2.2. Sadrina prijave Zakon o krivinom postupku, kao i zakoni i drugi propisi iz oblasti funkcionisanja ovlaenih slubenih lica ne sadre izriite odredbe o sadrini prijave, osim djelimino kada je rije o izvjetaju ovlaenih slubenih lica. Po mogunosti, svaka prijava trebalo bi da sadri: (1) line podatke o prijaviocu, osim ako bi navodjenje ovih podataka bilo tetno za njega; (2) podatke o krivinom djelu, koji obuhvataju injenini opis krivinog djela u pogledu naina, mjesta, vremena i sredstava izvrenja teventualno motiv; (3) to detaljniji opis mjesta dogadaja i situacije na njemu; (4) opis corpora delicti; (5) ko ili ta je napadnuto; (6) da li je prijavilac izvrio promjene na mjestu dogadaja (gdje, kako i zasto); (7) podatke o prijavljenom licu, koji obuhvataju line podatke, i to: ime i prezime, ime roditelja, mjesto rodenja, prebivalite ili boraviste, bracno i porodicno stanje, zanimanje i zaposlenost u momentu izvrenja krivinog djela, socijalno porijeklo, zavrenu skolu, imovinsko stanje, da li je pri izvrenju djela bio pod uticajem alkohola ili opojne droge i kako je to utvrdjeno, kao i druge injenice iz zivota prijavljenog i njegova svojstva (povratnik, itd); (8) vrijeme saznanja za krivini dogadaj ili djelo; (9) podatke o oteenom, vrste posljedica i uzroke tete; (10) saznanja koja su svojom djelatnou i aktivnoscu pribavila ovlaena slubena lica; (11) podatke o licima koja mogu potvrditi navode u prijavi itd. Ukoliko je uinilac poznat, unose se podaci kojima prijavilac raspolae. U prijavi e se, po potrebi, navesti i koje mjere i radnje ovlaeno slubeno lice namjerava da preduzme poslije podnoenja prijave. 2.3. Prijava ovlaenog slubenog lica Prijave ovlaenog slubenog lica mogu biti razliite s obzirom na izvore saznanja za krivino djelo i uinioca. Radi se o prijavama koje rezultiraju iz neposredne i vlastite aktivnosti ovlaenih slubenih lica i o prijavama drugih subjekata koje su u pismenom ili usmenom obliku dostavljene ovlaenim slubenim licima a) Prijava koju ovlaena slubena lica podnose na osnovu soptvene aktivnosti. Cilj preduzetih radnji je da se pronadje uinilac krivinog djela, da se sprijei skrivanje ili bjekstvo osumnjienog ili sauesnika, da se otkriju i obezbijede tragovi krivinog djela i predmeti koji mogu posluiti kao dokaz, kao i da se prikupe i sve informacije koje bi mogle biti od koristi u krivinom postupku. Na osnovu prikupljenih izjava i dokaza koji su otkriveni, ovlaena slubena lica sastavljaju izvjetaj i podnose ga nadlenom tuiocu. Ako je prijava ranije dostavljena, a sazna se za nove injenice i dokaze ili tragove krivinog djela, onda se dostavlja poseban izvjetaj, kao dopuna prethodnog izvjetaja. Ukoliko je uinilac krivinog djela nepoznat, ovlaeno slubeno lice podnosi prijavu protiv nepoznatog uinioca i istovremeno nastavlja sa preduzimanjem odgovarajuih potranih radnji radi otkrivanja uinioca. Zakon propisuje da se izvjetaj ovlaenog slubenog lica temelji na prikupljenim izjavama i dokazima.


4

b) Prijave podnesene od drugih subjekata koje ovlaena slubena lica prosljedjuju tuiocu. Gradjani imaju pravo prijaviti izvrenje krivinog djela. Prijava se podnosi nadlenom tuiocu, a izuzetno sudu i ovlaenim slubenim licima. U praksi gradjani najee prijavljuju krivina djela ovlaenim slubenim licima. Ako je prijava podnesena nenadlenom sudu ili tuilastvu ili ovlaenom slubenom licu, oni e tu prijavu primiti i odmah (znai bez odlaganja) je dostaviti nadlenom tuiocu. c) Angaovanje ovlaenih slubenih lica po podnesenim krivinim prijavama. Poslije podnoenja ili prosljedivanja prijave tuiocu, postupanje ovlaenih slubenih lica je razliito i ne moe se unaprijed precizno odrediti, s obzirom na to da zavisi od raznih okolnosti vezanih za svaki konkretan sluaj. To postupanje zavisi i od stava tuioca, mada je i objektivno uslovljeno sadrinom i kvalitetom prijave. Poslije podnoenja prijave, ovlaena slubena lica gube pravo njenog povlaenja, pa sva daljnja postupanja ovih lica po prijavljenom krivinom djelu usmjerava tuilac. S tim u vezi, ovlaena slubena lica obavezna su da odmah obavijeste tuioca o svakoj radnji koju preduzimaju. d) Poseban izvjetaj kao dopuna prijave. Ako ovlaeno slubeno lice poslije podnesene prijave, sazna za nove injenice, dokaze ili tragove krivinog djela, duno je prikupljati potrebna obavjetenja i izvjetaj o tome kao dopunu prethodnog izvjetaja odmah predati tuiocu. Dopuna prijave obavezna je u sluaj u kada je uinilac bio nepoznat u momentu podnoenja, pa je naknadnom aktivnou otkriven, odnosno krivino djelo rasvijetljeno. 2.4. Postupak podnoenja prijave Prijava se podnosi nadlenom tuiocu, tj. tuiocu koji je nadlean da preduzme krivino gonjenje za odredjeno krivino djelo. Ukoliko je prijava podneena nenadlenom tuiocu, sudu ili ovlaenom slubenom licu, ovi organi e primiti prijavu i odmah je dostaviti nadlenom tuiocu. 2.5. Procesno dejstvo prijave Prijava je prvi izvor saznanja o mogunosti postojanja krivinog djela. Prijava, po prirodi stvari, treba biti opisni odraz krivinog djela koje se prijavljuje. Ona je i osnov i povod za pokretanje krivinog progona. Prijavom se ne dokazuje postojanje krivinog djela i njegovog uinioca, nego se upozorava na njih. Drugim rijeima, prijava ne moe sluiti kao dokaz u krivinom postupku. Prijavom se tuilac obavjetava da je izvreno krivino djelo, kao i o eventualnom njegovom izvriocu. Prijava ne obavezuje tuioca na pokretanje krivinog postupka. 2.6. Drugi naini saznanja tuioca za krivino djelo Krivino gonjenje moe se preduzeti i bez prijave. O krivinom djelu tuilac moe da sazna i na druge naine (neposrednim opaanjem ili posrednim putem, tj. posredstvom glasa o izvrenom krivinom djelu) i tada je duan da postupi isto kao da je primio prijavu. Obaveza preduzimanja krivinog gonjenja u takvim sluajevima posljedica je principa legaliteta krivinog gonjenja, koji obavezuje tuioca na preduzimanje krivinog gonjenja bez obzira na nain na koji je saznao za izvreno krivino djelo. Neposredno saznanje tuioca o krivinom djelu postoji ako tuilac neposredno zapazi radnju koja predstavlja krivino djelo (npr. krivina djela izvrena na glavnom pretresu u njegovom prisustvu) ili sazna za krivino djelo u toku pretresa po nekom drugom krivinom djelu (krivino djelo otkriveno na glavnom pretresu), preko napisa ili oglasa u novinama, prilikom prisustvovanja javnim skupovima itd. 3. SPROVODJENJE ISTRAGE Istraga se pokree naredbom tuioca o sprovodjenju istrage. Naredba za sprovodjenje istrage se donosi na osnovu postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, to predstavlja materijalni uslov za sprovodjenje istrage. Osnovi sumnje se opisuju kao oblik vjerovatnosti koji se temelji na odredjenim okolnostima i koji ukazuje na mogunost postojanja krivinog djela i nekog lica kao mogueg izvrioca. Izvori saznanja o postojanju osnova sumnje o uinjenom krivinom djelu su svi oni koje predvidja zakon.


5

Mada zakon izriito ne propisuje obavezu tuioca o obavjetavanju osumnjienog o donoenju naredbe o sprovodjenju istrage, osumnjieni bi trebao biti obavijeten o toj naredbi osim ako bi to moglo dovesti u opasnost cilj istrage. Protiv naredbe tuioca o sprovodjenju istrage nije doputena alba. Zakon predvidja jo jednu mogunost za pokretanje istrage. To e biti sluaj kad postoji rjeenje suda o ponavljanju krivinog postupka kojim se krivini predmet vraa u stanje istrage. Takodje, za sprovodjenje istrage potrebno je i da ne postoje zakonski osnovi koji iskljuuju sprovodjenje istrage, kao to je sluaj sa licima koja uzivaju pravo imuniteta i na koja se primjenjuju odredbe medjunarodnog prava, kao i lica za ije je gonjenje potrebno pribaviti prethodno odobrenje nadlenog dravnog organa. O sprovodjenju istrage donosi se naredba, koja predstavlja formalni uslov za njeno sprovodjenje, i ona sadri sljedee obavezne elemente: (1) podatke o uiniocu krivinog djela ukoliko su poznati, (2) opis djela iz kojeg proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela, (3) zakonski naziv Krivinog djela, (4) okolnosti koje potvrduju osnove sumnje za sprovodjenje istrage i (5) postojee dokaze. U naredbi e tuilac navesti koje okolnosti treba istraiti i koje istrane radnje treba preduzeti. Danom donoenja naredbe poinje tei zakonom propisani rok koji je dat tuiocu za sprovodjenje istrage. Sadraj istrage odredjen je tako da u toku njenog sprovodjenja tuilac moe preduzeti sve istrane radnje, ukljuujuci ispitivanje osumnjienog i sasluanje oteenog i svjedoka, vrenje uvidjaja i rekonstrukcije dogadaja, preduzimanje posebnih mjera koje obezbjeduju sigurnost svjedoka i informacija i naredjivanje potrebnih vjetaenja. Tuilac je ovlaen preduzimati sve istrane radnje, odnosno radnje dokazivanja propisane zakonom, s tim to u sluajevima kada je to propisano zakonom, prije preduzimanja nekih od tih radnji, mora prethodno pribaviti naredbu sudije za prethodni postupak. O preduzetim istranim radnjama sastavlja se zapisnik u skladu sa zakonom. Tuilac ima pravo i da ne donese naredbu o sprovodjenju istrage, ukoliko ocijeni da prikupljena saznanja i dokazi o krivinom djelu i/ili uiniocu ne predstavljaju potreban osnov za sprovodjenje istrage. Tuilac nee narediti sprovodjenje istrage ako je: (1) iz prijave i pratecih spisa ocigledno da prijavljeno djelo nije krivino djelo, (2) ako ne postoje osnovi sumnje da je prijavljeno lice uinilo krivino djelo, (3) ako je nastupila zastarjelost ili je djelo obuhvaeno amnestijom ili pomilovanjem ili postoje druge okolnosti koje iskljuuju krivino gonjenje. O nesprovodjenju istrage tuilac donosi naredbu, i to u pisanoj formi, o emu obavjetava oteenog i podnosioca prijave u roku od tri dana od dana donoenja naredbe o nesprovodjenju istrage. Podnosilac prijave i oteeni imaju pravo da uloze pritubu uredu tuioca u roku od osam dana. Poseban sluaj kad tuilac nee narediti sprovodjenje istrage jeste kod primjene medjunarodnog prava za lica sa imunitetom, kao i kad je zakonom propisano da se za odredjena lica krivino gonjenje moe preduzeti samo po odobrenju nadlenog dravnog organa. Bez ovog odobrenja tuilac ne moe pokrenuti istragu, niti podii optunicu.. 4. NADZOR TUIOCA NAD RADOM OVLAENIH SLUBENIH LICA Materijalni uslov da bi ovlaena slubena lica vrila odredjene radnje jeste da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, pri emu su mogue dvije situacije: prva, ako je u pitanju krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko pet godina i druga, ako se radi o krivinom djelu s propisanom kaznom zatvora do pet godina. Poseban formalni uslov za preduzimanje tih radnji od strane ovlaenih slubenih lica ne postoji, ve se radi o faktickom vrenju odredjenih radnji, ali postoje izvjesni formalni aspekti koji se odnose na dunost obavjetavanja o tome tuioca i omoguavanja da on vri nadzor nad radom ovlaenih slubenih lica. Rukovodjenje istragom podrazumijeva da tuilac moe odredjene istrane radnje obaviti neposredno, a druge povjeriti ovlaenim slubenim licima. 4.1. Krivina djela s propisanom kaznom zatvora preko pet godina Ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko pet godina, ovlaeno slubeno lice je nuno odmah obavijestiti tuioca i pod njegovim nadzorom preduzeti potrebne mjere koje se odnose na lica ili dokaze. Na lica se odnose mjere da se pronadje uinilac krivinog djela, da se sprijei skrivanje ili bjekstvo osumnjienog ili sauesnika.


6

U pogledu dokaza mogu se preduzeti mjere da se otkriju i sauvaju tragovi krivinog djela i predmeti koji mogu posluiti kao dokazi, te da se prikupe sve informacije koje mogu biti korisne u krivinom postupku. Ovlaeno slubeno lice je obavezno prikupljati dokaze koji idu i u korist i na tetu osumnjienog. Kada postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo zaprijeeno kaznom zatvora preko pet godina, ovlaeno slubeno lice duno je u sluaju opasnosti od odlaganja preduzeti neophodne radnje da se pronadje uinilac krivinog djela, da se sprijei skrivanje ili bjekstvo osumnjienog ili sauesnika, da se otkriju i sacuvaju tragovi krivinog djela i predmeti koji mogu posluiti kao dokazi, te da se prikupe sve informacije koje mogu biti korisne u krivinom postupku. 4.2. Krivina djela s propisanom kaznom zatvora do pet godina Ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo za koje je zakonom propisana kazna zatvora do pet godina, ovlaeno slubeno lice je duno obavijestiti tuioca o svim raspoloivim informacijama, radnjama i mjerama koje je preduzelo, i to najkasnije sedam dana od dana saznanja o postojanju osnova sumnje da je krivino djelo uinjeno. Raunanje roka od sedam dana treba da otpone od trenutka izvrenja krivinog djela, odnosno od trenutka kad se dolo do saznanja da je krivino djelo uinjeno, a koja saznanja je registrovalo ovlaeno slubeno lice. 5. RADNJE KOJE PREDUZIMA OVLAENO SLUBENO LICE Ovlaeno slubeno lice moe obavljati raznovrsne radnje u cilju ostvarenja cilja istrage. U cilju pronalaska uinioca krivinog djela, spreavanja skrivanja ili bjekstva osumnjienog, pronalaska tragova i predmeta koji mogu posluiti kao dokazi, kao i prikupljanja potrebnih informacija, ovlaeno slubeno lice moe: (1) prikupljati potrebne izjave od lica; (2) izvriti potreban pregled prevoznih sredstava, putnika i prtljaga; (3) ograniiti kretanje na odredjenom prostoru za vrijeme potrebno da se obavi odredjena radnja; (4) preduzeti potrebne mjere u vezi s utvrdjivanjem identiteta lica i predmeta; (5) raspisati potragu za licem i stvarima za kojima se traga; (6) u prisustvu odgovornog lica pretraiti odredjene objekte i prostorije dravnih organa, javnih preduzea i ustanova i obaviti uvid u odredjenu njihovu dokumentaciju, (7) preduzeti druge potrebne mjere i radnje. Pored toga, ovlaeno slubeno lice ima mogunost preduzimanja i drugih radnji koje se svode na poseban oblik lienja slobode (zadravanje na mjestu izvrenja krivinog djela), kao i radnji koje spadaju u nadlenost prvenstveno tuioca, ali ih, pod zakonom utvrdjenim uslovima, moe sprovesti i ovlaeno slubeno lice (uvidjaj i vjetaenje, osim obdukcije i ekshumacije). Ovlaeno slubeno lice ima pravo da zadrzi do est asova lica zateena na mjestu izvrenja krivinog djela radi prikupljanja obavjetenja - ako ta lica mogu dati obavjetenja vana za krivini postupak, moe izvriti fotografisanje, uzimati otiske prstiju tih lica i sl. U pogledu optih radnji dokazivanja - pretresanja stana, prostorija i lica i privremenog oduzimanja predmeta i imovine ovlaeno slubeno lice moe staviti sudu prijedlog za izdavanje naredbe za izvodjenje ovih radnji uz odobrenje tuioca, ukoliko ocijeni da su ove radnje neophodne radi dokazivanja injenica u istrazi. Radi obezbjedjenja prisustva osumnjienog u toku svoje istrage, ovlaeno slubeno lice takodje moe zadrzati osumnjienog do 24 sata - ako ocijeni da postoji osnov sumnje da je to lice uinilo krivino djelo. O injenicama i okolnostima koje su utvrdjene pri preduzimanju pojedinih radnji, kao i o predmetima koji su pronadjeni ili oduzeti, sastavice se zapisnik ili slubena zabiljeska. Kad je to mogue, izjave od gradjana treba uzimati u formi zapisnika, to je i obaveza. Pisanu zabiljesku potpisuje samo ovlaeno slubeno lice, a zapisnik - gradjanin koji je daje i ovlaeno slubeno lice. 5.1. Uzimanje izjava (?) Pod pojmom "uzimanje izjava i prikupljanje drugih dokaza" treba podrazumijevati sva saznanja do kojih su ovlaena slubena lica dola na osnovu svoje operativne djelatnosti. Tim je pojmom obuhvaeno kako otkrivanje i obezbjedjenje dokaza, tako i njihovo izvodjenje u neformalnom, dakle, spoznajnom, kriminalistickom smislu, te u formalnom procesnom smislu.


7

Ovlaeno slubeno lice ima pravo i dunost da razgovara sa gradjanima - da bi od njih dobilo podatke o krivinom djelu i uiniocu. Lice koje se odazove pozivu, nije duno dati bilo kakvu izjavu, niti je duno odgovarati na pitanja postavljena od strane ovlaenog slubenog lica, osim davanja svojih linih podataka, o emu e ga ovlaeno slubeno lice pouiti. Kad neko lice pristane na davanje izjave, zapisnici sa prikupljenim izjavama mogu se koristiti kao dokazi u krivinom postupku. Ne dolazi u obzir da osumnjieni prethodno daje iskaz, a onda se iskaz unese u zapisnik u prisustvu branioca. O preduzetim mjerama i radnjama, kao i o prikupljenim izjavama i dokazima, ovlaeno slubeno lice sastavlja izvjetaj koji dostavlja tuiocu. Izvjetaj moe da sadri pravnu kvalifikaciju krivinog djela, ali mora da obuhvati injenini opis, sa navodjenjem prikupljenih izjava i dokaza, i to kako onih koji idu na teret osumnjienom, tako i onih koji idu u njegovu korist. Uz izvjetaj se dostavljaju i predmeti, skice, fotografije, pribavljeni izvjetaji, spisi o preduzetim radnjama i mjerama, slubene zabiljeske, izjave i drugi materijali koji mogu biti korisni za uspjeno vodjenje postupka. Ako ovlaeno slubeno lice, poslije podnoenja izvjetaja, sazna za nove injenice, dokaze ili tragove krivinog djela, duno je prikupiti potrebna obavjetenja i izvjetaj o tome, kao dopunu prethodnog izvjetaja, odmah dostaviti tuiocu. Tuilac moe da prikuplja obavjetenja i od lica koja se nalaze u pritvoru. Razgovor se moe voditi radi otkrivanja drugih krivinih djela istog lica, njegovih sauesnika ili krivinih djela drugih uinilaca, to podlijee prethodnom odobrenju suda. Ukoliko postoje razlozi za pozivanje nekog lica iz pritvora, tuilac e se zahtjevom obratiti sudu. 5.2. Druge mjere i radnje ovlaenih slubenih lica (?) Ovlaeno slubeno lice moe vriti i potrebne preglede prevoznih sredstava, putnika i prtljage. Pod prevoznim sredstvima se podrazumijevaju sva sredstva koja mogu posluiti za prevoz ljudi i stvari, i to bez obzira na osnovnu namjenu. U pregled prevoznih sredstava, lica i prtljaga, spadaju svi postupci kontrole prostora u vozilu za koje nije potrebno primijeniti nikakvu posebnu tehniku, pa u takvom sluaju ovlaenim slubenim licima nije potrebno posebno odobrenje suda. Pregled prevoznog sredstva i prtljaga obuhvata samo pregled onih dijelova vozila (prtljaga) koji su vizuelno dostupni licu koje vri pregled, dok svako daljnje pretraivanje, posebno u sluaju otvaranja pritvorenih prostora (prtljaznika i prtljaga), predstavlja dublje zadiranje u privatnost lica ije se vozilo pretresa, zbog cega je takvu radnju mogue valjano provesti samo u zakonom propisanoj formi, tj. kao istranu radnju pretresa. Pregled iskljuuje otvaranje i pretraivanje unutranjih dijelova vozila i prtljaga, kontrolu sadraja dzepova. Cilj pregleda je pronalazenje injenica znaajnih za krivini postupak, pri emu je ovlaeno slubeno lice ogranieno na vlastita ula. Kod pregleda lica ne smiju se skidati proteze unutar tijela (npr. zubalo) ili proteze tjelesnih udova ili dijelova tijela. Ne smije se nikako upotrijebiti sredstvo istrane tehnike koje moe ugroziti ili otetiti zdravlje lica, s obzirom na posebne okolnosti (primjera radi, ugradjen stimulator rada srca). Ovaj pregled treba razlikovati od pretresanja stana, prostorija i lica (kao radnje dokazivanja). Kad se ustanovi da se pregledom ne moe u potpunosti ostvariti razlog preduzimanja pregleda, tj. pronalaenje tragova krivinog djela i drugih dokaza, ovlaeno slubeno lice e izvriti pretresanje bez naredbe. Ako je to mogue, ovlaeno slubeno lice e zahtijevati izdavanje naredbe od strane suda, odnosno tuioca. O izvrenom pretresu ovlaeno slubeno lice e saciniti zapisnik, a o pregledu - zapisnik ili slubenu zabiljesku. Ovlaeno slubeno lice moe ograniiti kretanje na odredjenom prostoru za vrijeme potrebno da se obavi odredjena radnja. Ogranienje kretanja traje najkrae potrebno vrijeme, a odnosi se na neodredjeni broj lica koja se zateknu na mjestu gdje se ogranienje primjenjuje. Ovlaeno slubeno lice moe preduzimati sve potrebne mjere radi utvrdjivanja identiteta lica i predmeta, tj. ustanovljavanja svih obiljeja po kojima se ona razlikuju od svih ostalih. Pojedina individualna obiljeja po kojima se jedno lice razlikuje od drugog mogu biti anatomska (npr. otisci papilarnih linija), bioloka (npr. DNK formula) i ostala (npr. osobenost rukopisa).


8

Radi pronalaska uinioca krivinog djela, spreavanja skrivanja i bjekstva osumnjienog ili sauesnika, kao i pronalaska stvari ovlaeno slubeno lice moe raspisati potragu za licima i stvarima za kojima se traga. Ovu potragu treba razlikovati od potjernice i objave. Potraga se moe raspisati i za drugim licima, kao to su oteeni, svjedok i druga lica, koja mogu pruziti korisna saznanja za krivini postupak. Isto tako, potraga se moe raspisati i za nestalim licima. Ovlaeno slubeno lice ima i mogunost pretraivanja odredjenih objekata i prostorija dravnih organa, javnih preduzea i ustanova, kao i mogunost uvida u odredjenu njihovu dokumentaciju. Ovo pretraivanje i uvid u dokumentaciju moraju biti preduzeti uz prisustvo odgovomog lica tog dravnog organa, odnosno javnog preduzea ili ustanove. Ova radnja se razlikuje od radnje pretresanja stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari i uvidjaja, jer je ovlaeno slubeno lice ogranieno u pretraivanju samo na one objekte, prostorije dokumentaciju za koje se vjeruje da su u vezi sa krivinim djelom. Pregled lica mjesta prua znaajnu pomo u objanjenju kriminalnog dogadaja i hvatanju uinilaca. Ovakvi tragovi esto govore o ponaanju uinioca prije i poslije izvrenog krivinog djela, omoguavaju utvrdjivanje pravca dalje aktivnosti na hvatanju osumnjienih lica, pronalaenje rtve i svjedoka. 5.3. Zadravanje na mjestu izvrenja krivinog djela (?) Zadravanje na mjestu izvrenja krivinog djela predstavlja poseban oblik kratkotrajnog ogranienja slobode od strane ovlaenog slubenog lica, i to pod uslovima propisanim zakonom. Ovlaeno slubeno lice ima pravo da lica zatecena na mjestu izvrenja krivinog djela zadrzi radi prikupljanja izjava. To obavjetavanje moe biti usmeno ili pismeno. Zadravanje na mjestu izvrenja krivinog djela, kao i mogunost da to lice moe dati obavjetenja vana za krivini postupak, predstavlja materijalni uslov za njegovo zadravanje. Ne trai se poseban formalni uslov za ovakvo zadravanje, niti se donosi bilo kakva odluka, ali je ovaj oblik ogranienja line slobode ogranien tako da ne moe trajati due od est sati. Ovlaenim slubenim licima data su i neka zakonska ovlaenja za preduzimanje mjera koje znae prinudu nad osumnjienim. To su fotografisanje i javno objavljivanje fotografije osumnjienog i daktiloskopiranje osumnjienog i drugih lica. Lice prema kome je preduzeta neka od ovih radnji ima pravo da podnese pritubu tuiocu. 5.4. Uvidjaj i vjetaenje (?) Ovlaeno slubeno lice, nakon obavjetavanja tuioca, duno je izvriti uvidjaj i odrediti potrebna vjetaenja, osim obdukcije i ekshumacije lea. Zakon ne propisuje obavezu tuioca da prisustvuje vrenju uvidjaja. Uvidjaj se preduzima kad je za utvrdjivanje neke vane injenice u postupku potrebno neposredno opaanje. Sprovodjenje uvidjaja je potrebno bez obzira na teinu i vrstu sluaja, uvijek kada se osnovano pretpostavlja da e se neposrednim opaanjem na licu mjesta i drugim radnjama u okviru uvidjaja otkriti, utvrditi i razjasniti injenice i okolnosti vane za krivini postupak. Nadlenost ovlaenih slubenih lica u odnosu na uvidjaj i vjetaenje je sekundarna i uslovljena: sekundarna jer su za te radnje primarno nadleni drugi organi (tuilac i sud), a uslovljena, jer te radnje ovlaena slubena lica mogu preduzeti samo u izuzetnim okolnostima, te

nakon to o tome obavijeste tuioca. U odnosu na vjetaenje, ova nadlenost ovlaenih slubenih lica je u odredjenoj mjeri i predmetno ograniena, jer su dvije vrste vjetaenja - obdukcija i ekshumacija, apsolutno iskljuene iz nadlenosti ovlaenog slubenog lica. Ako je tuilac prisutan na licu mjesta u toku vrenja uvidjaja od strane ovlaenih slubenih lica, moe traiti da ovlaeno slubeno lice izvri odredjene radnje koje on smatra neophodnim. Ova se injenica treba konstatovati i u zapisniku o vrenju uvidjaja, pa bi takav zapisnik, pored ovlaenog slubenog lica, trebao potpisati i tuilac. Medjutim, tuilac ima pravo i mogunost da u potpunosti preuzme vrenje uvidjaja i u tom sluaju zapisnik o vrenju uvidjaja sacinjava i potpisuje tuilac. Sve radnje preduzete


9

tokom uvidjaja moraju se dokumentovati i detaljno obrazloziti kako u zapisniku, tako i u posebnom slubenom izvestaju. 6. PREGLED, OBDUKCIJA I EKSHUMACIJA U svim sluajevima u kojima postoji sumnja ili je oigledno da je smrt prouzrokovana krivinim djelom ili je u vezi sa uinjenjem krivinog djela, tuilac je obavezan da naredi vrenje obdukcije. Potrebno je izvriti pregled lea od strane strunog lica ili vjetaka. Obdukcija se vri u skladu sa naelima medicinske nauke, na nain propisan odredbama zakona. Kad je le zakopan, odredjie se ekshumacija u cilju pregleda i obdukcije, o emu naredbu donosi sud, i to na zahtjev tuioca. 7. SUDSKO OBEZBJEDJENJE DOKAZA Sudsko obezbjedjenje dokaza dolazi u obzir kada je mogue ocekivati da e se pojaviti tekoe u vezi sa prisustvom svjedoka na glavnom pretresu, kao i obezbjedjenjem drugih dokaza za koje postoji vjerovatnoa da se nee moci izvesti na glavnom pretresu. Takvo izvodjenje dokaza je izuzetak u odnosu na naelo neposrednosti Sudsko obezbjedjenje dokaza je dozvoljeno u odnosu na: (1) sluanje svjedoka i (2) druge dokaze. Materijalni uslov za sasluanje svjedoka, prije glavnog pretresa, kako bi se njegov iskaz koristio na glavnom pretresu, jeste da je to u interesu pravde i da postoji mogunost da svjedok nee biti dostupan sudu za vrijeme sudjenja. To bi bili sluajevi kad se radi o svjedoku za koga je, zbog zdravstvenog stanja ili pretrpljenih povreda, izgledno da nee doivjeti glavni pretres ili o svjedoku koji je strani dravljanin ije prisustvo na glavnom pretresu moe biti teko ostvarivo ili povezano sa neopravdano visokim trokovima dolaska. Postojanje ovog uslova svodi se na procjenu nadlenog organa, a to je sudija za prethodni postupak. Formalni uslov za ovakvo sasluanje svjedoka sastoji se u postojanju prijedloga stranaka ili branioca, kao i prihvatanju tog prijedloga od strane sudije za prethodni postupak koji tada donosi naredbu da se izjava tog svjedoka uzme na posebnom sasluanju. To sasluanje e se sprovesti kao direktno i unakrsno, a, po potrebi, i dodatno ispitivanje svjedoka, kojem prisustvuju sudija za prethodni postupak, stranke i branilac. I pod uslovom da je izjava svjedoka pribavljena na nain koji se trai za sudsko obezbjedjenje dokaza, takva izjava se na glavnom pretresu nee koristiti automatski. Naime, prije upotrebe ove izjave, stranka, odnosno branilac koji trai da se izjava uzme u obzir kao dokaz na glavnom pretresu, mora dokazati da je, i pored svih uloenih napora da se osigura prisustvo svjedoka na glavnom pretresu, svjedok ostao nedostupan. U ovom sluaju je teret dokazivanja na licu koje je prethodno predloilo njegovo sasluanje prije glavnog pretresa. Ukoliko je obezbijedjeno prisustvo svjedoka i ako svjedok prisustvuje glavnom pretresu, takva izjava se nee upotrijebiti, ve e se svjedok ispitati na nain predvidjen za ispitivanje svjedoka na glavnom pretresu. U odnosu na druge dokaze koje je potrebno obezbijediti prije glavnog pretresa, ne trae se strogo odredjeni materijalni i formalni uslovi. Potrebno je samo da stranke ili branilac smatraju da e doci do nestanka odredjenog dokaza, odnosno do nemogunosti izvodjenja takvog dokaza na glavnom pretresu, kada mogu predloiti sudiji za prethodni postupak preduzimanje neophodne radnje u cilju obezbjedjenja dokaza. Ako sudija za prethodni postupak prihvati prijedlog o preduzimanju radnje dokazivanja, obavijestie o tome stranke i branioca. Ako sudija za prethodni postupak odbije prijedlog za obezbjedjenje dokaza, bilo da se radi o prijedlogu za sasluanje svjedoka ili o inicijativi za obezbjedjenje drugih dokaza, donijece rjeenje protiv kojeg se moe izjaviti alba vijeu u roku od tri dana od dana dostavljanja rjeenja (opti rok za albu). 8. ZAVRETAK ISTRAGE Istraga se moe zavriti na dva naina, to zavisi od rezultata do kojih se dolo u njenom sprovodjenju. Jedan od naina okonanja istrage je njena obustava, do koje dolazi u sluaju kada rezultati istrage ukazuju da nema mjesta optubi.


10

Drugi nain zavretka istrage je okonanje istrage, do koje dolazi u sluaju kada rezultati sprovedenih istranih radnji ukazu da ima mjesta optubi. 8.1. Obustava istrage Pravo da obustavi istragu ima samo tuilac, koji istragu obustavlja naredbom o obustavi istrage. Naredbom tuioca istraga se obustavlja kada tuilac odluujuci o bilo kom pitanju u toku istrage, ustanovi da: Djelo koje je uinio osumnjieni nije krivino djelo. U ovom sluaju radi se o djelu koje ne sadre

sve elemente i obiljeja krivinog djela, kao i o djelu u pogledu kojeg postoje razlozi koji iskljuuju protivpravnost, a koji su propisani krivinim zakonom.

Postoje okolnosti koje iskljuuju krivinu odgovornost osumnjienog Nema dovoljno dokaza da je osumnjieni uinio krivino djelo. Ovdje se radi o tome da se

raspolae dokazima o tome da je krivino djelo uinjeno, ali ne postoji dovoljno dokaza da je osumnjiceni uinilac krivinog djela. To je situacija nepostojanja dokaza, razliita od situacije kad djelo nije dokazano. Da li su odredjeni dokazi dovoljni za ocjenu da li treba obustaviti istragu po ovom osnovu, fakticko je pitanje, koje se cijeni u svakom konkretnom sluaju.

Djelo je obuhvaeno amnestijom, pomilovanjem ili zastarom ili postoje druge smetnje koje iskljuuju krivino gonjenje. Pod drugim smetnjama koje iskljuuju krivino jonjenje podrazumijevaju se smrt ili duevno oboljenje osumnjienog nakon izvrenja krivinog djela, pravosnano presudjena stvar i imunitet prema medjunarodnom pravu.

O donoenju naredbe o obustavi istrage tuilac je duan obavijestiti oteenog koji ima pravo na podnoenje pritube uredu tuioca u roku od osam dana. 8.2. Okonanje istrage Tuilac okonava istragu kad nadje da je stanje stvari dovoljno razjanjeno da se moe podii optunica. Da li je stanje svari u istrazi dovoljno razjasnjeno da se moe podii optunica, ocjenjuje sam tuilac. To podrazumijeva razjasnjenje o kom se krivinom djelu radi, ko je uinilac, kao i sa kojim se dokazima raspolae. Okonanje istrage zabiljezie se u spisu u formi zabiljeske. Tuilac je duan sasluati osumnjienog prije okonanja istrage i podizanja optunice, i to pod uslovom da osumnjieni ranije nije bio sasluan. Ako se istraga ne zavri u roku od est mjeseci od donoenja naredbe o sprovodjenju istrage, kolegij tuilatva e preduzeti potrebne mjere da bi se istraga okonala. Zakon ne odredjuje koje su to potrebne mjere koje kolegij tuilastva treba da preduzme. Ako se radi o istrazi koja po svom obimu i sloenosti nije realno ni mogla da se zavri u ovom roku, kolegij tuilastva moe razmotriti, pored ostalog, mogunost angaovanja dodatnog broja tuilaca, kao i drugog strunog osoblja, i to u cilju to brzeg okonanja istrage. Ovu mogunost treba primijeniti samo onda kad je izgledno da e se preduzimanjem potrebnih mjera i radnji doi do dovoljno dokaza za podizanje optunice.

III - POSTUPAK STAVLJANJA POD OPTUBU 1. UOPTE O POSTUPKU STAVLJANJA POD OPTUBU Poslije zavrene istrage, postupak pred sudom moe biti nastavljen samo na osnovu odgovarajueg optunog akta (optunice) tuioca. Postupak stavljanja pod optubu je druga faza prethodnog postupka, a sastoji se iz postupka pripreme, podizanja i upuivanja optunice sudiji za prethodno sasluanje, potvrdjivanja ili odbijanja svih ili pojedinih tacaka optunice, izjasnjenja o krivnji, poricanja ili priznanja krivnje, pregovaranja o krivnji i sporazuma o priznanju krivnje, povlaenja optunice i prethodnih prigovora. Kontrolni dio ove faze postupka uslovljen je postojanjem prethodnih prigovora optuenog ili branioca. Cilj je da se sprijei da se na glavnom pretresu pojavi neuredan optuni akt, odnosno neosnovano sudjenje optuenom. Na taj nain omoguava se nastavljanje ili obustavljanje krivinog postupka u konkretnoj krivinoj stvari.


11

Optunica je jedini optuni akt u redovnom krivinom postupku koji priprema i u pismenoj formi podize tuilac. Procesni akti optuenja u posebnim postupcima su: optunica sa zahtjevom za izdavanje kaznenog naloga u postupku za izdavanje kaznenog naloga obrazloeni prijedlog sudiji za maloljetnike za izricanje vaspitne mjere ili kazne (u postupku prema

maloljetnicima) optunica sa prijedlogom da sud utvrdi da je osumnjieni uinio krivino djelo u stanju

neuraunljivosti (u postupku protiv neuraunljivih uinilaca) 2. POJAM OPTUNICE Optunica je u zakonskoj formi sastavljen akt tuioca kojim se omoguava odvijanje krivinog postupka pred nadlenim sudom i rjeenje krivine stvari koja je predmet postupka. Optunica je neophodna forma koja slijedi poslije zavrene istrage. Optunicom se omedava predmet sudjenja: odredjuje se lice kome treba da se sudi i djelo za koje treba da mu se sudi, tj. istorijski dogadaj koji je predmet sudjenja (stvarna osnovica optube), pored toga to tuilac precizira svoj stav i u pogledu pravne kvalifikacije djela (pravna osnovica optube. Pored toga, optunicom se optueni upoznaje sa osnovima optube, da bi sa svojim braniocem mogao pripremiti odgovarajuu odbranu. O djelu za koje se tereti, osumnjieni se upoznaje i prije podnoenja optunice (npr. ve na prvom ispitivanju), ali je to oznaavanje krivnje privremeno, na osnovu dokaza prikupljenih u tom postupku. 3. PODIZANJE OPTUNICE I SADRINA OPTUNICE Sudija ne moe zapoeti postupak ako to ne zatrai tuilac, koji snosi teret prikupljanja dokaza. Kada u toku istrage tuilac nade da postoji dovoljno dokaza iz kojih proizlazi osnovana sumnja da je osumnjieni uinio krivino djelo, pripremice i uputiti optunicu sudiji za prethodno sasluanje. To je materijalni uslov za podizanje optunice koji se svodi na odredjenu procjenu tuioca. Ta procjena se odnosi na dokaze do kojih je tuilac doao tokom istrage i njihov znaaj u odnosu na djelo koje se stavlja na teret osumnjienom i koje je prethodno bilo predmet istrage. Za podizanje optunice neophodan je standard dokazivanja koji se sastoji u postojanju dovoljno dokaza iz kojih proizilazi osnovana sumnja da je upravo osumnjieni uinio krivino djelo. Priprema optunice podrazumijeva procesne radnje tuioca koje se sastoje u analizi dokaza prikupljenih tokom istrage, injeninom i pravnom zakljucku i sastavljanju optunice u pisanoj formi. Nakon toga nastupaju dvije vane procesne posljedice: osumnjieni, odnosno optueni i branilac imaju pravo uvida u sve spise i dokaze stranke i branilac mogu predlagati sudiji za prethodno sasluanje preduzimanje radnji koje se odnose

na sudsko obezbjedjenje dokaza. Formalni uslov za podizanje optunice odnosi se na dva aspekta: svojstvo lica ovlaenog na podnoenje optunice i sadraj optunice. Ako postoje uslovi za njeno podizanje, tuilac sastavlja optunicu, vodeci rauna o njenoj formi i sadrini, koje su odredjene zakonom. Da bi optunica formalnopravno bila uredna, ona treba da sadri obavezne i fakultativne elemente. Sadraj optunice cine tri dijela. U prvom, uvodnom, dijelu navode se podaci o sudu pred kojim treba da se odri glavni pretres, ime i prezime osumnjienog, s linim podacima. Drugi dio sadri pravnu kvalifikaciju krivinog djela, a trei injenini opis djela. Obavezni elementi optunice, bez obzira na to ko je podnosi, jesu slijedei: Naziv suda Individualizacija osumnjienog. To su: ime i prezime osumnjienog, sa linim podacima. Konkretizacija krivinog djela kao injeninog stanja. Ovaj dio optunice sadri opis djela iz koga

proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela, vrijeme (temporalni aspekt) i mjesto izvrenja (lokalni


12

aspekt) krivinog djela, predmet na kome je (viktimoloski aspekt) i sredstvo kojim je izvreno krivino djelo kao i ostale okolnosti potrebne da se krivicno djelo to preciznije odredi.

Zakonski naziv krivinog djela, sa navodjenjem odredaba krivinog zakona. Radi se o pravnoj kvalifikaciji krivinog djela.

Prijedlog dokaza koje treba izvesti, uz naznaenje imena svjedoka i vjetaka, spisa koje treba proitati i predmeta koji slue kao dokaz.

Rezlutat istrage. Rezultat istrage je poseban vid skracenog obrazloenja, injenini zakljucak tuioca o dokazima koje je on proveo i za koje je predloio da se izvedu na glavnom pretresu.

Materijal koji potkrepljuje navode optunice. Taj materijal treba da je dovoljan da bi sudija za prethodno jaslusanje donio odluku o potvrdjivanju ili odbijanju svih ili pojedinih taaka optunice.

Uz navedene obavezne elemente, optunica moe da sadri i neke fakultalivne elemente. Oni se odnose na mogue prijedloge tuioca u odnosu na pritvor osumnjienog, u kom smislu tuilac u optunici moe staviti dva prijedloga. Prvo, da se odredi pritvor protiv osumnjienog koji je na slobodi. Drugo, da se osumnjieni koji je u pritvoru pusti na slobodu ili da se pritvor produi. Pored iznesenih, tuilac u optunici ne moe davati i druge prijedloge. Jednom optunicom moe se obuhvatiti vie krivinih djela ili vie osumnjienih. Potrebno je, pri tome, da su ispunjeni isti uslovi kao i kod spajanja postupka, tako da se i u fazi podizanja optunice jednostavno rjeava mogui problem spajanja krivinog ostupka. 4. POSTUPANJE SUDA SA OPTUNICOM Odmah po prijemu optunice, sudija za prethodno sasluanje ocjenjuje da li je optunica propisno sastavljena. Sudija prethodno sasluanje ispituje da li optunica sadri navedene formalne elemente, jer bi, usljed njihovog nedostatka, vodjenje glavnog pretresa bilo oteano ili onemogueno - bez uputanja u sadrinu i osnovanost optunice. Ovom procesnom radnjom vri se formalnopravna kontrola optunice. Pri tome je sudija za prethodno sasluanje ovlaen i da, po potrebi, pozove tuioca da ispravi, odnosno dopuni optunicu kako bi se po njoj moglo postupati. Kontrola sadrine i osnovanosti optunice vri se povodom prethodnih prigovora optuenog protiv optunice. Prvu injeninu kontrolu optunice vri sudija za prethodno sasluanje, i to po slubenoj dunosti, a predmet ispitivanja je injenini osnov optunice, njen dispozitiv i materijali koje je tuilac dostavio uz optunicu. Sudija za prethodno sasluanje prilikom potvrdjivanja optunice prouava svaku njenu taku i materijale koje mu je dostavio tuilac, kako bi utvrdio postojanje osnovane sumnje. Sudija za prethodno sasluanje potvrdjuje ili odbija sve ili pojedine take optunice. Odluka o optunici donosi se u roku od 8 dana od dana prijema optube u sud, a u sloenim predmetima u roku od 15 dana. Ukoliko odbije sve ili pojedine take optunice, sudija za prethodno sasluanje donosi rjeenje koje dostavlja tuiocu. Protiv ovog rjeenja alba se podnosi u roku od 24 sata. O albi odluuje vijee u roku od 72 sata. Poslije ispitivanja sastava optunice i njenog potvrdjivanja, postupak po optunici se nastavlja njenim dostavljanjem optuenom i njegovom braniocu. Nain i rokovi dostavljanja optunice optuenom zavie od toga da li se optueni nalazi u pritvoru ili na slobodi. Ako se optueni nalazi na slobodi, optunica mu se dostavlja bez odlaganja, a ako se nalazi u pritvoru, onda se dostavljanje optunice vri u roku od 24 sata po potvrdjivanju optunice. Uz dostavu potvrdjene optunice, sudija za prethodno sasluanje obavjetava optuenog da se odredjenog dana, a najkasnije 15 dana od dana dostavljanja potvrdene optunice, javi u sud - kako bi se izjasnio da li priznaje ili porice krivnju za svaku taku optunice, da li namjerava podnositi prethodne prigovore i da navede prijedloge svojih dokaza koje treba izvesti na glavnom pretresu. 5. PROCESNE POSLJEDICE POTVRDJIVANJA OPTUNICE Nakon potvrdjivanja pojedinih ili svih tacaka optunice, osumnjieni dobija status optuenog, to za posljedicu ima ogranienje odredjenih prava, odnosno nastupanja pravnih posljedica pokretanja postupka.


13

6. PODNOENJE NOVE ILI IZMIJENJENE OPTUNICE Nakon odbijanja svih ili pojedinih tacaka u optunici, tuilac moe podnijeti novu ili izmijenjenu optunicu, koja moe biti zasnovana na novim dokazima. Nova ili izmijenjena optunica treba biti zasnovana na novim dokazima, jer je prethodna optunica odbijena zbog toga to sudija za prethodno sasluanje nije utvrdio postojanje osnovane sumnje. Nova, odnosno izmijenjena optunica se podnosi na potvrdjivanje, za razliku od optunice izmijenjene na glavnom pretresu, koja se ne potvrdjuje. 7. PRELIMINARNI STAV OPTUENOG U ODNOSU NA NAVODE IZ OPTUBE Preliminarni stav optuenog u odnosu na navode iz optube predstavlja, u stvari, njegov stav u odnosu na potencijalnu krivnju za krivino djelo koje je predmet optube. Prilikom izjanjavanja o krivnji optueni iznosi svoj stav u odnosu na navode u optubi. Dalji tok postupka odvija se zavisno od toga da li se optueni izjasnio kao kriv (prihvata optune navode u cijelosti) ili da se ne smatra krivim (u potpunosti ili djelimino odbija optune navode). Zakonom je regulisana i situacija ukoliko se optueni ne izjasni o krivnji. Tada postoji apsolutna pretpostavka da se optueni izjanjava da nije kriv, odnosno da porie krivnju, pa e sudija za prethodno sasluanje po slubenoj dunosti unijeti u zapisnik da optueni porie krivnju. Izjavu o krivnji optueni daje sudiji za prethodno sasluanje u prisustvu tuioca i branioca. Izjava se unosi u zapisnik. Ukoliko optueni nema branioca, sudija za prethodno sasluanje e provjeriti da li optueni razumije posljedice izjanjavanja o krivici, kao i da li postoje uslovi za postavljanje branioca. 7.1. Izjanjavanje optuenog da je kriv Ako se optueni izjasni da je kriv, sudija za prethodno sasluanje upuuje predmet sudiji, odnosno vijeu radi zakazivanja roista za utvrdjivanje postojanja uslova za razmatranje izjave o priznaju krivice. Zakon ne odredjuje rok u kome postupa sudija za prethodno sasluanje, ali je nesporno da se ova radnja mora preduzeti bez odlaganja. Ako je jednom optunicom obuhvaeno vie optuenih, pa se neki od njih izjasne da su krivi, krivini postupak se u odnosu na njih moe razdvojiti. U odnosu na optuene koji su priznali krivicu, nastavlja se postupak izricanja presude bez odravanja glavnog pretresa, i to ako sud prihvati izjavu o priznanju krivnje, a prema optuenim koji su negirali krivnju - nastavlja se redovan krivini postupak. Ukoliko se optueni proglasi krivim nakon zavretka glavnog pretresa ili promijeni svoju prvobitnu izjavu o poricanju krivnje i naknadno prizna krivnju, njegova izjava o poricanju krivnje nee biti uzeta u obzir kod odmjeravanja sankcije. U ovom sluaju radi se o zabrani da se uzme u obzir izjava o poricanju krivnje, i to kao otezavajuca okolnost prilikom odmjeravanja krivinopravne sankcije. 7.2. lzjanjavanje optuenog da nije kriv Ukoliko se optueni izjasni da nije kriv, nakon unosenja izjave o poricanju krivice u zapisnik, sudija za prethodno sasluanje prosljedjuje predmet sudiji, odnosno vijeu kojem je predmet dodijeljen, i to u svrhu zakazivanja glavnog pretresa, koji se zakazuje u roku od 30 dana od dana izjanjavanja o krivici. Ovaj rok se moe izuzetno produiti za jo 30 dana, i to na prijedlog zainteresovane strane, najee optuenog i njegovog branioca - radi pripreme odbrane. 8. RAZMATRANJE IZJAVE O PRIZNANJU KRIVICE (l. 245) Izjava o priznanju krivnje je predmet odgovarajue sudske kontrole, izmedu ostalog, i zbog toga jer je mogue da optueni lano prizna krivnju. Pored toga, i iz osnovnih etickih razloga se takva vrsta priznanja optuenog mora podvrci odredjenoj kontroli, kako se ne bi dopustilo da optueni prizna djelo u zabludi, bez svijesti o procesnim i faktickim posljedicama tog ina i iz drugih slinih razloga. Prilikom razmatranja izjave o priznanju krivnje sudija, odnosno vijee provjerava vie kumulativno postavljenih elemenata: a) da li je izjava o priznanju krivice uslijedila dobrovoljno, svjesno i sa razumijevanjem. Priznanje mora biti potpuno i nedvosmisleno, svjesno i bez sumnje u uraunljivost optuenog, i ne smije biti posljedica prijetnje, iznude, neznanja, nerazumijevanja, trajne duevne bolesti, privremene duevne poremeenosti, itd. Pri tome, ako optueni nije uzeo branioca, sud e utvrditi da li su ispunjeni uslovi za njegovo


14

postavljanje (sloenost predmeta, mentalno stanje optuenog, interesi pravde ili interesi pravicnosti). b) da li postoji dovoljno dokaza o krivici optuenog. Krivinopravna sankcija se moe izrei samo krivino odgovornom uiniocu krivinog djela. Ovaj elemenat, koji je neophodan da bi se izjava o priznanju krivnje prihvatila, zahtijeva postojanje dovoljno dokaza o izvrenju krivinog djela i o tome da je krivino djelo izvreno u uraunljivom stanju, umiljajno ili iz nehata, ako zakon predvidja krivinu odgovornost i za nehat. v) da li je optueni upozoren i razumio da se izjavom o priznanju krivice odrie od prava na suenje, g) da li je optueni upoznat i razumio mogue posljedice vezane za imovinskopravni zahtjev i oduzimanje imovinske koristi pribavljene krivinim djelom. d) da li je optueni upoznat sa odlukom o naknadi trokova krivinog postupka i sa pravom da bude oslobodjen naknade u sluaju iz lana 99. stav 4 ZKP. Ako sud prihvati izjavu o priznaju krivice, izjava o priznaju optuenog unosi se u zapisnik i nastavlja se sa pretresom za izricanje krivinopravne sankcije. Pretres za izricanje krivinopravne sankcije zakazuje i vodi sudija pojedinac, odnosno vijee koje je razmatralo i prihvatilo izjavu o priznanju krivice. Odluka suda o prihvatanju izjave o priznanju krivice je konana i ne moe se izmijeniti na pretresu za izricanje krivinopravne sankcije. Protiv presude donesene na osnovu prihvatanja izjave o priznanju krivice dozvoljena je alba zbog odluke o krivinopravnoj sankciji, ali alba nije iskljuena ni po ostalim albenim osnovima. Ako sud odbaci izjavu o priznanju krivice, o tome se obajvtavaju stranke i branilac i to se unosi u zapisnik. Na taj nain se zavrava postupak razmatranja izjave o priznanju krivice i nastavlja redovan krivini postupak. Izjava o priznanju krivice se ne moe koristiti kao dokaz u krivinom postupku. Ovo pravilo se primjenjuje i prilikom odbacivanja sporazuma o priznanju krivice. 9. PREGOVARANJE O KRIVICI Osumnjieni, odnosno optueni i njegov branilac mogu prije glavnog pretresa pregovarati sa tuiocem o uslovima priznavanja krivnje za djelo za koje se osumnjieni, odnosno optueni tereti. Sporazum o priznanju krivice se ne moe zakljuiti ako se optueni na roitu za izjanjenje o krivici izjanio da je kriv. Krajnji cilj pregovaranja o krivnji je zakljucenje sporazuma o priznanju krivnje (ugovora u pisanom obliku) koji sacinjavaju tuilac, osumnjieni, odnosno optueni i njegov branilac. Sporazum o priznanju krivnje je sporazum, ne i ugovor koji sainjavaju stranke i branilac s ciljem okonanja odredjenog krivinoprocesnog predmeta bez odravanja glavnog pretresa koji obavezno podnose sudu, a koji proizvodi pravne posljedice ne neposredno, ve putem presude koju donosi sud, nakon to je prethodno prihvatio sporazum. Ovaj sporazum predstavlja prednost ne samo za tuioca nego i za branioca. Predmet sporazuma su uslovi pod kojima osumnjieni, odnosno optueni priznaje krivicu i oni se prvenstveno odnose na vrstu i visinu krivine sankcije. Moe se dogovoriti izricanje kazne ispod zakonskog minimuma (primjenom odredbaba o ublaavanju kazne), blaa vrsta kazne ili blaa vrsta krivine sankcije. Zakon ne ograniava pregovarae da sankciju precizno odrede, i to prema ustaljenoj sudskoj praksi, ime se smanjuje rizik od odbacivanja sporazuma. Ne moe se dogovoriti kazna ili druga krivinopravna sankcija koju ne predvidja krivini zakon ili koja se ne moe izrei primjenom zakonskih odredaba o ublaavanju kazne. Takav sporazum bi morao biti odbaen kao nezakonit. Sporazum o priznanju krivnje mora se odnositi na sve take optunice, jer nema djeliminog priznanja krivice. Sporazum o prizn. krivice sainjava se u pisanom obliku i uz optunicu se dostavlja sudiji za prethodno sasluanje, sudiji, odnosno vijeu. Nakon potvrdjivanja otunice sporazum o priznanju krivice razmatra i izrie krivinopravnu sankciju predvidjenu sporazumom sudija za prethodno sasluanje sve do dostavljanja predmeta sudiji, odnosno vijeu radi zakazivanja glavnog pretresa. Nakon dostavljanja predmeta radi zakazivanja glavnog pretresa - o sporazumu odluuje sudija, odnosno vijee.


15

Predmet sporazuma mogu biti sva krivina djela propisana u krivinom zakonu, bez obzira na propisanu krivinopravnu sankciju. Sporazum prihvata ili odbacuje sudija za prethodno sasluanje, sudija pojedinac, odnosno vijee. Prilikom razmatranja sporazuma o priznanju krivnje sudija za prethodno sasluanje, sudija, odnosno vijee provjeravaju vie kumulativno postavljenih uslova: da li je do sporazuma o priznanju krivnje dolo dobrovoljno, svjesno i sa razumijevanjem, kao i nakon

upoznavanja optuenog s moguim zakonskim posljedicama, ukljuujuci i posljedice vezane za imovinskopravni zahtjev i trokove krivinog postupka

da li postoji dovoljno dokaza o krivici osumnjienog, odnosno optuenog razumijevanje osumnjienog, odnosno optuenog da se sporazumom o priznanju krivice odrie prava

na sudjenje i da ne moe uloziti albu na krivinopravnu sankciju koja e mu se izrei Ukoliko optueni, odnosno njegov branilac izjavi albu zbog odluke o krivinopravnoj sankciji, alba e se odbaciti kao nedoputena.

da li je izreena krivinopravna sankcija u skladu sa zakonom da li je oteenom pruena mogunost da se pred tuiocem izjasni o imovinskopravnom zahtjevu 10. ODLUKE SUDA O PRIZNAVANJU KRIVICE Sudsko odobrenje sporazuma je posljednja barijera na putu rjeavanja predmeta nagodbom. U odnosu na sporazum o priznavanju krivice, uloga suda je kontrolna. Sud moe sporazum prihvatiti ili odbaciti. U sluaju prihvatanja sporazuma o priznanju krivice, dalji postupak je isti kao kod izjave o priznanju krivice: izjava osumnjienog, odnosno optuenog e se unijeti u zapisnik i istovremeno e se odrediti datum odravanja pretresa za izricanje krivinopravne sankcije predvidjene sporazumom. Odluka o prihvatanju sporazuma je konana i ne moe se izmijeniti na pretresu za izricanje krivinopravne sankcije. U pretresu za izricanje krivinopravne sankcije sudie novi sudija odnosno vijee ako je sporazum prihvatio sudija za prethodno sasluanje. Medjutim, ako je do sporazuma dolo prije poetka ili u toku trajanja glavnog pretresa, ne postoje procesne smetnje da taj sudija, odnosno vijee razmotri i prihvati sporazum i izrekne krivinopravnu sankciju predvidjenu sporazumom. Ukoliko vijee drugostepenog suda povodom albe ukine prvostepenu presudu i odredi pretres, a sporazum se dostavi na pretresu pred vijeem drugostepenog suda. Ukoliko sud odbaci sporazum o priznanju krivice, on e o tome obavijestiti stranke i branioca i to konstatovati u zapisnik. Istovremeno e se odrediti datum odravanja glavnog pretresa. Glavni pretres e se zakazati u roku od 30 dana. Priznanje iz ovog sporazuma ne moe se koristiti kao dokaz u krivinom postupku. O razultatima pregovaranja o krivici sud uvijek obavjetava oteenog i to kako o injenici da je sporazum o priznanju krivice prihvaen, tako i da je sporazum odbaen. Sud treba odbaciti sporazum o krivici ukoliko nadje da je njime doveden u pitanje interes javnosti i ako on ide protiv interesa oteenog. 11. POVLAENJE OPTUNICE Povlaenje optunice je jedno od procesnih prava kojim raspolaze tuilac, u skladu sa naelom akuzatornosti. Ovo pravo tuilac moe koristiti, bez prethodnog odobrenja, do potvrdjivanja optunice. Nakon toga, pa do poetka glavnog pretresa, optunica se moe povui samo uz prethodno odobrenje sudije za prethodno sasluanje koji je potvrdio optunicu, to predstavlja jedan od vidova sudske kontrole optune funkcije u krivinom postupku. Nakon to je poceo glavni pretres, tuilac ne moe na ovaj nain povlaciti optunicu i njegov odustanak od krivinog gonjenja u toj fazi krivinog postupka predstavlja jedan od razloga za donoenje presude kojom se optuba odbija. Bez obzira na to kako je dolo do povlaenja optunice (prije potvrdjivanja ili nakon potvrdjivanja, odnosno sa ili bez sudskog odobrenja), procesne posljedice su iste: sudija za prethodno sasluanje donosi rjeenje kojim se krivini postupak obustavlja. O obustavljanju krivinog postupka odmah se obavjetavaju osumnjieni, odnosno optueni i branilac, kao i oteeni. Protiv ovog rjeenja dozvoljena je alba, o kojoj odluuje vijee. Povlaenje optunice prije potvrdjivanja ne predstavlja presudjenu stvar, pa tuilac uvijek moe podii novu optunicu. Ovo pravo tuilac gubi ukoliko do povlaenja optunice dodje


16

nakon potvrdjivanja, jer je ta procesna situacija identina kao da je do odustanka od optunice dolo na glavnom pretresu (ne bis in idem). 12. PRETHODNI PRIGOVORI Prethodnim prigovorima se vri posebna sudska kontrola optube, i to na inicijativu optuenog i branioca. Prvu kontrolu moemo nazvati sudskom, injeninom ili obaveznom kontrolom optunice, a drugu, posrednom, stranackom ili fakultativnom kontrolom optunice. Svrha i jedne i druge vrste kontrole optube je da se optueni nepotrebno ne izvodi pred sud - ako za sudjenje nisu ispunjeni zakonski uslovi. Prethodnim prigovorima se:

Osporava nadlenost. Praktino, prethodnim prigovorima bi se u konkretnom sluaju mogla osporavati samo stvarna nadlenost na koju sud pazi po slubenoj dunosti. Ako sudija za prethodno sasluanje usvoji ovaj prigovor, on e predmet ustupiti nadlenom sudu na odluku.

Istiu okolnosti da je djelo obuhvaeno amnestijom, pomilovanjem ili zastarom ili poslije druge smetnje koje iskljuuju krivino gonjenje

Ukazuje na formalne nedostatke u optunici. Nedostaci u optunici se odnose na obavezne elemente optunice i oni su od znaaja za ispitivanje vrednosti optunice u formalnopravnom smislu.

Osporava zakonitost dokaza ili dobijenog priznanja. Tiu se zakonitosti svih dokaza koji su izvedeni tokom istrage, i to putem radnji dokazivanja ili posebnih istranih radnji. Ukoliko sudija za prethodno sasluanje usvoji ovaj prigovor, odluie da se takav dokaz izdvoji iz spisa i vrati tuiocu.

Zahtijeva spajanje ili razdvajanje postupka. Bitan uslov da bi prigovor bio osnovan jeste da postoje dvije ili vie optunica podignutih protiv jednog lica optuenog za vie krivinih djela (subjektivni koneksitet) ili dvije ili vie optunica podignutih protiv vie lica zbog jednog krivinog djela (objektivni koneksitet) ili dvije ili vie optunica podignutih protiv vie lica optuenih za vie krivinih djela (mjeoviti koneksitet). Kod donoenja odluke sudija za prethodno sasluanje mora uvijek imati u vidu medusobnu povezanost krivinih djela, dokaza, optuenih, a eventualno i oteenih.

Osporava odluka o odbijanju zahtjeva za postavljanje branioca. Prethodnim prigovorima moe se osporavati i odluka o odbijanju zahtjeva za postavljanje branioca, odnosno besplatna odbrana optuenog koji zbog slabog imovnog stanja ne moe snositi trokove odbrane.

Pravo na podnoenje prethodnih prigovora pripada optuenom, odnosno braniocu. Prethodni prigovori podnose se u pismenoj formi i o njima odluuje sudija za prethodno sasluanje u roku od 8 dana i to jednim rjeenjem protiv kojeg alba nije dozvoljena. Prethodni prigovor se moe odbaciti kao neblagovremen ili nedovoljen. Svi ili samo neki prigovori mogu biti odbijeni kao neosnovani ili prihvaeni kao osnovani.

GLAVNI POSTUPAK I - POJAM GLAVNOG POSTUPKA

Glavni postupak, kao stadijum krivinog postupka, obuhvata skup radnji procesnih subjekata kojima se definitivno odluuje o osnovanosti krivine tube. Kao sredinji dio krivinog postupka, on nije obavezan stadijum opteg krivinog postupka jer je, na primjer, mogue da se na osnovu priznanja osumnjienog, odnosno optuenog odri samo pretres za izricanje krivinopravne sankcije. Pored toga, ako se glavni pretres zavri presudom kojom se optuba odbija, to takodje predstavlja rjeavanje krivine stvari samo na jednom formalnom nivou, bez direktnog rjeenja meritornih pitanja koja se odnose na krivino djelo i krivinu odgovornost. Cjelokupna aktivnost u glavnom postupku sastoji se, uglavnom, u sudjenju, ali sadri i elemente istraivanja. lako od rezultata prethodnog postupka esto zavisi uspjeh glavnog pretresa, prethodni postupak, ipak, slui glavnom pretresu i njemu je podredjen Prvostepeni glavni postupak obuhvata: glavni pretres i donoenje i objavljivanje prvostepene presude.


17

U njemu se rjeava o glavnom pitanju krivinog postupka: da li je optueni uinio krivino djelo, da li je kriv i moe li mu se u smislu odredaba krivinog zakona izrei krivina sankcija za to

djelo. Da bi se to moglo uiniti, potrebno je da optunica tuioca bude pravosnana, da na glavni pretres dodju sva pozvana lica, te da se nakon to optueni ili njegov branilac izlozi svoju odbranu i ukratko iznese dokaze koje e ponuditi u svojoj odbrani, provede dokazni postupak koji e potvrditi ili opovrgnuti tvrdnje tuioca o krivinom djelu i krivnji optuenog. Kad zapone glavni pretres, on se, po pravilu, zavrava presudom, osim u sluaju sudske opomene, kada se donosi rjeenje.

II - PREDPRETRESNO ROITE U toku priprema za glavni pretres sudija ili predsjednik vijea moe odrati roite sa strankama i braniocem - da bi se razmotrila pitanja koja su relevantna za glavni pretres. Cilj ove tree, neobavezne, faze prvostepenog glavnog postupka, je da se pripremi glavni pretres da bi mogao nesmetano da tee.

III - GLAVNI PRETRES 1. POJAM I ZADATAK GLAVNOG PRETRESA Glavni pretres je faza glavnog postupka u kojoj se pred presudnim sudom svestrano i potpuno raspravlja kako o optunom aktu tuioca, tako i o svim dokazima na kojima e se zasnivati sudska odluka, odnosno i o svim pravnim pitanjima koja se pojave prilikom sudjenja u konkretnom sluaju. Po svojoj formalnopravnoj prirodi, glavni pretres je roite: skup stranaka u odredjeno vrijeme pred sudom u cilju kontradiktornog, usmenog, javnog i neposrednog izvodjenja dokaza i raspravljanja o osnovanosti tube. Sudska odluka na osnovu glavnog pretresa moe se donijeti samo na osnovu injenica koje su utvrdjene dokazima izvedenim na glavnom pretresu. Ako nesto nije izneseno na glavnom pretresu, ne moe biti predmet odluivanja. Princip je da je glavni pretres neophodna pretpostavka za svako krivino sudjenje, tako da osnovica presude moe biti samo ono to je obavljeno na glavnom pretresu. Zadatak glavnog pretresa je svestrano i potpuno rasvjetljavanje konkretne krivine stvari, odnosno donoenje adekvatne sudske odluke. Glavni pretres treba razlikovati od zasjedanja suda koje traje sve vrijeme dok je sudece vijee u sudnici i obuhvata glavni pretres i odredjene radnje koje glavnom pretresu prethode i sleduju. Zasjedanje je iri pojam od glavnog pretresa. 2. PRETPOSTAVKE ZA ODRAVANJE GLAVNOG PRETRESA Da bi se krivini postupak mogao zasnovati i dalje odvijati, moraju biti ispunjeni odredjeni zakonski uslovi. Osnovna pretpostavka za odravanje glavnog pretresa je prisustvo pozvanih lica. O ispunjenosti ove pretpostavke stara se sudija, odnosno predsjednik vijea, koji je duan, kada otvori zasjedanje i objavi predmet glavnog pretresa, da utvrdi da li su na glavni pretres dola sva pozvana lica, pa ako nisu - provjerava da li su im pozivi dostavljeni i da li su svoj izostanak opravdali. Iako je dolazak pozvanih lica opta pretpostavka za odravanje glavnog pretresa, nedolazak bilo koga od pozvanih nema iste posljedice na mogunost odravanja glavnog pretresa. Subjekti ije je prisustvo obavezno dijele se na dvije vrste: subjekti ije je prisustvo apsolutno obavezno, to znai da se bez njih pretres ni u kom sluaju ne

moe odrati (ovdje spadaju: sud; zapisnicar; tuilac, odnosno lice koje ga zamjenjuje; optueni i branilac)

subjekti ije je prisustvo relativno obavezno, to znai da se glavni pretres, ako je to mogue - nee odloiti, ve e se odrati i bez njihovog prisustva, a tu spadaju svjedoci i vjetaci


18

Nedolazak tuioca. Ako tuilac ili lice koje ga zamjenjuje i koje je uredno pozvano ne dodje na glavni pretres, glavni pretres e se odloiti. Glavni pretres se ne moe odrati sa pripravnikom ili strunim saradnikom tuilastva, jer ova lica nisu ona koja zamjenjuju tuioca. Ukoliko je glavni pretres odran bez tuioca ili lica koje ga zamjenjuje, to bi predstavljalo odravanje glavnog pretresa bez lica ije je prisustvo na glavnom pretresu po zakonu obavezno, ime bi bila uinjena bitna povreda odredaba krivinog postupka, zbog koje se presuda mora ukinuti - ako u tom pravcu bude izjavljena alba. Sankcionisanje izostanka sa glavnog pretresa tuioca, odnosno lica koje ga zamjenjuje, pod uslovom da je uredno pozvano na glavni pretres, postie se tako to e u tom sluaju sudija, odnosno predsjednik vijea pozvati tuioca, odnosno lice koje ga zamjenjuje da iznese razloge svog izostanka sa glavnog pretresa. Na osnovu takve izjave, sudija, odnosno predsjednik vijea ocjenjuje da li je nedolazak na glavni pretres tuioca ili lica koje ga zamjenjuje bio opravdan, pa ako nije - moe mu izrei novanu kaznu do 5.000 KM. Takva novana kazna se izrie rjeenjem, protiv kojeg tuilac, odnosno lice koja ga zamjenjuje moe izjaviti albu o kojoj odluuje vijee drugostepenog suda. Ako se tuilac, odnosno lice koje ga zamjenjuje kanjava, o tome se obavjetava Visoko sudsko i tuilacko vijee BiH. Nedolazak optuenog. Nae zakonodavstvo je prihvatilo stav da se glavni pretres ne moe drzati bez prisustva optuenog. Sam nedolazak optuenog proizvodi nekoliko posljedica: Prinudno dovodjenje optuenog. Sudija, odnosno predsjednik vijea e narediti da se na glavni

pretres prinudno dovede optueni koji je uredno pozvan, a na glavni pretres nije doao, niti je svoj izostanak opravdao. Privodjenje optuenog sudija, odnosno predsjednik vijea ne moe narediti prije odranog glavnog pretresa.

Odlaganje glavnog pretresa. Do odlaganja glavnog pretresa zbog nedolaska optuenog dolazi u sluaju kada se njegovo prinudno dovodjenje ne moe izvriti odmah. U takvom sluaju, sudija, odnosno predsjednik vijea e odluiti da se glavni pretres ne odri i narediti da se optueni na sljedei pretres prinudno dovede. Medjutim, ako do privodjenja optueni opravda izostanak, sudija, odnosno predsjednik vijea e opozvati naredbu o prinudnom dovodjenju.

Odredjivanje pritvora. Do odredjivanja pritvora radi obezbjedjivanja prisustva optuenog na glavnom pretresu moe da dodje samo u sluaju ukoliko su kumulativno ispunjena dva uslova: 1) kada je optueni uredno pozvan na glavni pretres i ocigledno izbjegava da dodje i 2) ako prinudno dovodjenje nije uspjelo. Odluku o odredjivanju pritvora donosi sudija, odnosno predsjednik vijea. Pritvor odredjen po ovom osnovu moe trajati do objavljivanja presude, a najdue 30 dana, s tim to moe biti i ranije ukinut - ako prestanu razlozi za njega.

Zabrana sudjenja u odsustvu. Optuenom se ne moe suditi u odsustvu. Obaveza da se sudi samo u prisustvu optuenog usvojena je odnedavno i u naem krivinom procesnom zakonodavstvu. Evropka komisija za ljudska prava (EKLJP) je zauzela stav da sudjenje u odsustvu moe biti dozvoljeno u interesu provodjenja pravde ili u sluajevima bolesti lica protiv kojeg se vodi krivini postupak, te ukoliko je optueni nesposoban pri emu ga predstavlja njegov advokat.

Nedolazak branioca. Posljedice nedolaska branioca su sline onim koje nastupaju u sluaju izostanka tuioca ili lica koje ga zamjenjuje. Glavni pretres e se odloiti ukoliko su kumulativno ispunjena dva uslova: a) da je branilac uredno pozvan i b) da ne dodje na glavni pretres Sudija, odnosno predsjednik vijea e pozvati branioca da objasni razloge svog nedolaska i na osnovu izjave branioca, sudija, odnosno predsjednik vijea e utvrditi da li branilac treba biti kaznjen. Sudija, odnosno predsjednik vijea moe kazniti novanom kaznom do 5.000 KM branioca ukoliko se branilac nije odazvao na uredan poziv, a svoj izostanak nije opravdao. Kada se branilac u ovakvim sluajevima kanjava, obavjetava se advokatska komora iji je on lan. Ako se radi o braniocu postavljenom po slubenoj dunosti, mogue je da on bude razrijeen iz razloga utvrdjenih u lanu 49. Tada se tuenom rjeenjem postavlja novi branilac. Novom braniocu mora ostaviti


19

dovoljno vremena za pripremanje odbrane, a taj vremenski period ne moe biti krai od 15 dana ako se radi o krivinom djelu s propisanom kaznom zatvora deset godina ili tezom kaznom. Ovaj rok nije apsolutnog kajaktera i moe biti i krai, ako su kumulativno ispunjena dva uslova: a) ako se optueni odrekne ovog prava i b) da se sudija, odnosno predsjednik vijea uvjeri da krace vrijeme za pripremu odbrane nee uticati na

pravo optuenog na pravedno sudjenje Nedolazak svjedoka ili vjetaka. Osnovna procesna posljedica neopravdanog nedolaska svjedoka ili vjetaka na glavni pretres sastoji se u mogunosti sankcionisanja takvog ponaanja, i to na dva naina: a) prinudno dovodjenje i b) novano kanjavanje. Sudija, odnosno predsjednik vijea moe narediti prinudno dovodjenje svjedoka ili vjetaka ukoliko su kumulativno ispunjena tri uslova: (1) ako je svjedok ili vjetak uredno pozvan i (2) nije doao na glavni pretres, kao i (3) ako svjedok ili vjetak nije opravdao izostanak. Pod istim uslovima, sudija, odnosno predsjednik vijea moe kazniti svjedoka ili vjetaka novanom kaznom do 5.000 KM. Nedolazak oteenog. U odnosu na "obinog" oteenog, zakon ne propisuje procesnu posljedicu u sluaju njegovog nedolaska na glavni pretres iako je uredno pozvan. Situacija je drukija ako se sudija, odnosno predsjednik vijea odlui da oteeni bude sasluan na glavnom pretresu; u svojstvu svjedoka. U takvom sluaju na tog oteenog primjenjuju se sve procesne posljedice njegovog nedolaska na glavni pretres o kojem je uredno obavijeten kao i za svjedoka. Na kraju, treba istaci da se glavni pretres ne moe odrati ni bez prisustva tumaa, ako je po zakonu njegovo prisustvo obavezno, iako o tome nema izriite zakonske odredbe. 3. RUKOVODJENJE GLAVNIM PRETRESOM Rukovodjenje glavnim pretresom znai staranje o preduzimanju procesnih radnji iz kojih se sastoji glavni pretres, u skladu sa zakonom, na nain na koji se najbolje ostvaruju ciljevi postupka. Glavnim pretresom, u principu, rukovodi sudija, odnosno predsjednik vijea, ali je vrenje nekih radnji rukovodjenja glavnim pretresom povjereno i samom vijeu, kada je to u zakonu izriito propisano. U tim sluajevima vijee zamjenjuje predsjednika vijea ili vri svojevrsnu kontrolu njegovog rada u rukovodjenju. Rukovodjenje glavnim pretresom podrazumijeva ovlaenja, odnosno obaveze sudije, odnosno predsjednika vijea:

da se stara o svestranom pretresanju predmeta, utvrdjivanju istine i otklanjanju svega to odugovlaci postupak, a ne doprinosi razjasnjenju stvari;

ukoliko zakonom nije drukije propisano, da odluuje o prijedlozima stranaka i branioca; da se stara o odredjivanju redoslijeda radnji glavnog pretresa; da se stara o odravanju reda u sudnici i dostojanstvu suda; da se stara o redu i procesnoj disciplini; odluuje o dopustivosti pitanja ili dokaza; odluuje o prekidu glavnog pretresa; stara se o zapisniku sa glavnog pretresa i prepisu zapisnika o iskazu svjedoka ili vjetaka; daje rije strankama i braniocu za direktno i unakrsno ispitivanje svjedoka i vjetaka, te vri

dodatno ispitivanje ukoliko je potrebno; ukoliko je potrebno naredjuje sasluanje svjedoka, odnosno vjetaka van sudnice; objavljuje da je dokazni postupak zavren; daje zavrne rijei tuiocu, oteenom, braniocu, optuenom i objavljuje daje glavni pretres

dovrsen.


20

4. TOK GLAVNOG PRETRESA Redovan tok glavnog pretresa odredjen je zakonom, medjutim, sudija, odnosno predsjednik vijea moe odrediti da se odstupi od redovnog toka raspravljanja zbog posebnih okolnosti, a naroito zbog broja optuenih, broja krivinih djela i obima dokaznog materijala, utvrdjujui najcjelishodniji red postupanja. O odstupanju od propisanog redoslijeda procesnih radnji donosi se rjeenje, koje se unosi u zapisnik o glavnom pretresu i protiv kojeg nije dozvoljena alba. Za vrijeme redovnog toka glavnog pretresa preduzima se niz procesnih radnji i on obuhvata: a) otvaranje zasjedanja; b) poetak glavnog pretresa, c) dokazni postupak i d) rije stranaka 4.1. Ulazak sudije, odnosno vijea u sudnicu Prilikom ulaska sudije ili vijea u sudnicu i prilikom njihovog izlaska iz sudnice, svi prisutni, na poziv ovlaenog lica, treba da ustanu, to predstavlja znak potovanja suda ime se svim prisutnim licima u sudnici upuuje jasna poruka da se moraju pristojno ponaati i da ne smiju ometati rad suda, i to sve do zavretka glavnog pretresa, to glavnom pretresu, u odredjenoj mjeri, daje karakter solenitetnog (sveanog). Isto tako, stranke i drugi uesnici postupka duni su da ustanu kad se obracaju sudu, osim ako za to postoje opravdane prepreke. Pored toga, da bi se obratili sudu, uesnici u krivinom postupku prethodno trebaju dobiti odobrenje od sudije, odnosno predsjednika vijea. Simbolian znaaj ima i injenica da sudije u toku sudjenja i prilikom javnog objavljivanja odluka nose sudsku togu. Visoko sudsko i tuilacko vijee BiH propisuje korienje i izgled sudske toge, a Federalno ministarstvo pravde, odnosno Ministarstvo pravde RS osigurava njenu nabavku i raspodjelu. Cilj je da se i na taj nain istakne posebno dostojanstvo sudijske profesije, a sudija se na jedan ocigledan simbolican nain "izdie". 4.2. Otvaranje zasjedanja U ovom dijelu glavnog pretresa preduzimaju se procesne radnje provjeravanja da li su ispunjene zakonom utvrdjene pretpostavke za odravanje glavnog pretresa. Zasjedanje otvara sudija, odnosno predsjednik vijea, u prisustvu lanova vijea, lica pozvanih na glavni pretres i publike. Po otvorenom zasjedanju, sudija, odnosno predsjednik vijea objavljuje predmet glavnog pretresa (to podrazumijeva saoptavanje imena optuenog i tuioca, kao i navodjenje krivinog djela za koje je potvrdena optuba), utvrdjujui prozivkom da li su dola sva pozvana lica, a ako nisu, provjerie da li su im pozivi dostavljeni i da li su svoj izostanak opravdali. Pored toga, sudija, odnosno predsjednik vijea treba objaviti i sastav vijea, i to zbog mogueg postavljanja zahtjeva za izuzee. Sudija, odnosno predsjednik vijea zatim odluuje da li e se glavni pretres odrati bez pozvanih lica koja nisu dola ili e se glavni pretres odloiti, odnosno odluivanje o odlaganju ostaviti za kasnije. Poslije donoenja odluke da se glavni pretres odri, sudija, odnosno predsjednik vijea utvrdjuje identitet optuenog (to je tzv. opti ispit optuenog), i to uzimanjem linih podataka. Uz to, sudija, odnosno predsjednik vijea uzimanjem podataka od optuenog provjerava tanost podataka o optuenom navedenih u optunici. Nakon utvrdjivanja identiteta optuenog, sudija, odnosno predsjednik vijea ima sljedee obaveze: upitae stranke i branioca da li imaju primjedbe na sastav vijea i nadlenost suda i dae odredjena uputstva svjedocima i vjetacima Sudija, odnosno predsjednik vijea e, nakon utvrdjivanja identiteta optuenog, uputiti svjedoke i vjetake u za njih odredjenu prostoriju van sudnice, gdje e ekati dok budu pozvani da svjedoe i upozorie ih da dok ekaju, o svojim iskazima ne razgovaraju sa drugim svjedocirna. Svrha ovakvog upozorenja je obezbjedjenje autentinosti iskaza svjedoka, kao i izbjegavanje da svjedoci zahvaljujuci sugestiji drugih svjedoka ili pod uticajem autosugestije, umanje originalnost i autentinost svog iskaza. Dunost je sudije, odnosno predsjednika vijea da preduzme neophodne mjere kako bi sprijeio medjusobno komuniciranje svjedoka, vjetaka i stranaka, to na samom glavnom pretresu ini odravanjem reda u sudnici. Sudija odnosno predsjednik vijea je duan da prui odredjene upute i pouke. Ukoliko je prisutan oteeni, ali jo nije podnio imovinskopravni zahtjev, sudija, odnosno predsjednik vijea e ga pouiti da moe


21

podnijeti taj zahtjev do zakljuenja glavnog pretresa. Sudija, odnosno predsjednik vijea je duan pouiti oteenog o njegovim pravima: da se imovinskopravni zahtjev moe postaviti do zavretka glavnog pretresa, odnosno pretresa za

izricanje krivinopravne sankcije; da je duan odredjeno oznaiti zahtjev i podnijeti dokaze itd. Poseban znaaj ima davanje pouka optuenom, i to bez obzira na to da li optueni ima branioca. Sudija, odnosno predsjednik vijea e upozoriti optuenog na potrebu paljivog praenja toka pretresa i pouice ga da moe iznositi injenice i predlagati dokaze u svoju korist, da moe postavljati pitanja saoptuenim, svjedocima i vjetacima i da moe davati obrazloenja u vezi s njihovim iskazima. Sudija, odnosno predsjednik vijea e pouiti optuenog da moe dati iskaz u toku dokaznog postupka u svojstvu svjedoka i ako odlui dati takav iskaz, da e biti podvrgnut direktnom i unakrsnom ispitivanju. U tom sluaju optueni kao svjedok ne polae zakletvu, odnosno ne daje izjavu. Sud e omoguiti da se o tom svom pravu optueni prethodno konsultuje sa braniocem, a ukoliko nema branioca - sud e paljivo ispitati da li mu je branilac neophodan. Prije poetka glavnog pretresa mogu da se jave i neka preliminarna pitanja (ne prejudicijalna) koja se moraju rijeiti prije glavnog pretresa - da ne bi dolo do povrede postupka i on se bespotrebno vodio (npr. odluivanje o izuzeu). Preliminarna pitanja treba razlikovati od prethodnih (prejudicijalnih) pitanja. Za razliku od preliminarnih, prejudicijalna pitanja se odnose na meritum stvari. Raspravljanje preliminarnih pitanja ima za cilj da sprijei povrede postupka, kao i da onemogui eventualno daljnje vodjenje krivinog postupka. Preliminarna pitanja raspravljaju se logikim redom: npr. pitanje izuzeca prije pitanja nadlenosti, jer od toga zavisi da li e sud u datom sastavu moci da rjeava. 4.3. Poetak glavnog pretresa Glavni pretres poinje itanjem optunice. itanje optunice je pravo i obaveza tuioca. Ona se ita i pored toga to je strankama i sudiji, odnosno predsjedniku vijea poznata, jer sa njenom sadrinom treba da se upoznaju i ostali lanovi vijea, uesnici u postupku i publika. Nakon itanja optunice, sudija, odnosno predsjednik vijea upitae optuenog da li je razumio njene navode. Ako sudija, odnosno predsjednik vijea ustanovi da optueni nije razumio optunicu, ukratko e je izloziti optuenom na nain koji mu je razumljiv. U suprotnom, postoji bitna povreda odredaba krivinog postupka. Nakon toga, tuilac e ukratko iznijeti dokaze na kojima se temelji optunica. Ovo tzv. uvodno izlaganje (uvodna rije ili uvodni govor) je obaveza i pravo tuioca kojeg se on ne moe odrei. Poto je prezentirana optunica i tuilac ukratko iznio dokaze na kojima je zasnovana optunica, prua se mogunost optuenom ili njegovom braniocu da izloe odbranu i ukratko iznesu dokaze koje e ponuditi u svojoj odbrani. Ukoliko optueni eli iznijeti dokaze odbrane, i njemu se mora dati pravo na uvodnu rije, jer postoji opasnost od povrede prava na odbranu i jednakosti stranaka u postupku. 4.4. Dokazni postupak U dokaznom postupku, kao kljunom i najsadrajnijem dijelu glavnog pretresa, preduzimaju se odgovarajue procesne radnje kojima se daju odgovori na sva pitanja materijalnopravne i procesnopravne prirode kako bi se donijela odluka o krivinoj stvari (krivino djelo, krivina odgovornost i krivinopravna sankcija). Karakteristike tog postupka su javnost, usmenost, neposrednost i kontradiktornost glavnog pretresa. Pravo pozivati svjedoke i izvoditi dokaze imaju stranke i branilac. Dokazi se izvode redoslijedom utvrdjenim zakonom, koji polazi od podjele stranakih funkcija. Praktino, svi dokazi se mogu svrstati u tri osnovne grupe: dokazi optube, dokazi odbrane i dokazi suda. Dokazi se na glavnom pretresu izvode sljedeim redom: (1) dokazi optube, (2) dokazi odbrane, (3) dokazi optube kojima se pobijaju navodi odbrane (replika), (4) dokazi odbrane kao odgovor na pobijanje (duplika), (5) dokazi ije je izvodjenje naredio sudija, odnosno vijee, (6) sve dokaze relevantne za izricanje krivinopravne sankcije.


22

Po pravilu, svjedoke koje pozove sam sud, prvo ispituju sudije, a potom unakrsno tuilac i branilac: ovakav redoslijed je ustanovljen u korist odbrane koja na taj nain ima priliku da prije svojih pitanja uje pitanja koja svjedoku postavljaju sudije i optuba. Sud potom moe ponovo ispitati svjedoka, uz uobiajenu ogradu da se u ponovnom ispitivanju ne pokreu pitanja koja prethodno nisu razmotrena u direktnom ili unakrsnom ispitivanju. Ako sud odlui da, ipak, ispituje o takvim okolnostima, optuba i odbrana imaju pravo na unakrsno ispitivanje. 4.4.1. Sasluanje svjedoka na glavnom pretresu Svi svjedoci prije svjedoenja polazu zakletvu ili daju izjavu koja zamjenjuje zakletvu. To predstavlja razliito zakonsko rjeenje od polaganja zakletve svjedoka prije glavnog pretresa koje ima fakultativni karakter. Medjutim, u oba sluaja zakletva se moe dati samo pred sudom. Zakletvu ne smiju polagati maloljetna lica, lica koja zbog duevnog stanja ne mogu da shvate znaaj zakletve i lica za koja je dokazano ili postoji osnovana sumnja da su uinila ili uestvovala u krivinom djelu zbog koga se sasluavaju. Prilikom izvodjenja dokaza dozvoljeno je direktno, unakrsno i dodatno ispitivanje. Direktno ispitivanje obavlja strana koja poziva svjedoka, ali sudija, odnosno vijee moe u svakom trenutku postaviti pitanje svjedoku. 4.4.1.1. Direktno, unakrsno i dodatno ispitivanje svjedoka Direktno ispitivanje postoji kada svjedoka ispituje stranka, odnosno branilac koji je predloio i pozvao svjedoka kao svoj dokaz. Direktno ispitivanje je dijalog svjedoka i ispitivaca (tuilac, optueni, odnosno branilac), svjedok prica o temi koju je odredjio ispitiva: pitanja su tematska i opisna. Pitanja treba da budu jasna i razumljiva za sve uesnike u postupku, a iskaz svjedoka - potpun, ime se iskljuuje ili suava prostor za unakrsno ispitivanje. Unakrsno ispitivanje je ispitivanje svjedoka od suprotne stranke, odnosno branioca, tj. one stranke koja ga nije predlozila kao svoj dokaz. Unakrsno ispitivanje je "ogranieno na pitanja razmatrana tokom glavnog ispitivanja, na pitanje kredibiliteta svjedoka, kao i na one dokaze koje svjedok moe da prui, a na kojima se zasniva sluaj strane koja vri unakrsno ispitivanje". Ovo ispitivanje se naziva i "neprijateljsko ispitivanje" svjedoka, jer ima za cilj da dokaze da svjedok nije govorio istinu. Krajnji cilj ovog ispitivanja je eliminisanje ili ublaavanje injeninog i pravnog znaaja direktnog ispitivanja i ono se preduzima samo ako je svjedok nanio tetu teoriji predmeta (tezi optube, odnosno odbrane). U tom sluaju se radi o destruktivnom svjedoku koji rui koncepciju vodjenja postupka u zeljenom pravcu jedne od stranaka; za razliku od njega, konstruktivni svjedok, u pravilu, ne nanosi tetu, jer govori istinu, pa nema potrebe za unakrsnim ispitivanjem. Dodatno (ponovno) ispitivanje svjedoka je tzv. drugo direktno ispitvanje svjedoka koje se preduzima nakon to je svjedok unakrsno ispitan od suprotne stranke. U tom ispitivanju stranka koja poziva svjedoka moe traiti da svjedok objasni ili razjasni odredjene take koje su se pojavile u unakrsnom ispitivanju, a djeluju nepovoljno za njihov predmet. Cilj ovog ispitivanja je eliminacija ili ublazavanje efekata unakrsnog ispitivanja ili, bolje receno, rehabilitacija, spasavanje svjedoka, pri emu se ispitivanje, naravno, ograniava na pitanja i odgovore koji su bili predmet unakrsnog ispitivanja. Drugoj strani se mora omoguiti pravo na ponovno unakrsno ispitivanje, i to u granicama prethodno obavljenog dodatnog, ponovnog ispitivanja svjedoka. Ovo pravo se stie ukoliko se prilikom dodatnog direktnog ispitivanja postave nova pitanja koja se odnose na nove okolnosti i dobiju odgovori koji na novi nain ugrozavaju poziciju jedne stranke (najee optuenog). Ispitivanje svjedoka je naelno stranakog karaktera, tako da svjedoka ispituje stranka koja ga je pozvala, ali sudija, odnosno predsjednik i lanovi vijea mogu u svakoj fazi ispitivanja postaviti svjedoku odgovarajue pitanje. Pitanja svjedoku od suprotne stranke ograniavaju se i odnose na pitanja koja su prethodno postavljena tokom ispitivanja svjedoka od stranke koja je pozvala svjedoka. Pitanja na pono

KRIVIČNO PROCESNO PRAVO - posebni dio (skripta)

Documents