Dr in. Marcin Krause Kontakt: osobisty Wydzia Grnictwa i
Geologii p. 861 telefoniczny (032) 237-19-52, 517-644-383 Wykady z
przedmiotu: Etyka w biznesie Zakres tematyki wykadw: Wprowadzenie
do etyki biznesu Zarys genezy etyki Definicja i klasyfikacja etyki
Podstawowe kategorie etyczne Podstawowe zasady etyczne Etyka
biznesu i etyka zawodowa Przykadowe zasady i kodeksy etyczne
Zalecana literatura uzupeniajca: Chryssides G.D., Kaler J.H.:
Wprowadzenie do etyki biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999. Gasparski W.: Wykady z etyki biznesu. Wysza Szkoa
Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Komiskiego, Warszawa 2004.
Huntsman J.M.: Zwycizcy nie oszukuj. One Press 2005. Dietl J.,
Gasparski W.: Etyka biznesu. PWN. Warszawa 2002. Kietliski K.,
Reyes V., Oleksyn T.: Etyka w biznesie i zarzdzaniu. Oficyna
Ekonomiczna, Krakw 2005. Suek M., winiarski J.: Etyka jako
filozofia dobrego dziaania zawodowego. Dom Wydawniczy Bellona.
Warszawa 2001. Encyklika Laborem Exercens (O pracy ludzkiej), Jan
Pawe II, LOsservatore Romano, Watykan 1981; polska wersja encykliki
jest dostpna np. na stronie
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/laborem.html.
Kodeks pracy, ustawa regulujca podstawowe stosunki pracy pomidzy
pracodawc i pracownikiem; ujednolicony tekst ustawy jest dostpny
np. na stronie
http://bap-psp.lex.pl/serwis/kodeksy/akty/98.21.94.htm.
Wprowadzenie do etyki biznesu Na tworzenie szczcia i
bezpieczestwa istotny wpyw ma dziaalno gospodarcza, ktra powinna
podlega ocenom etycznym i moralnym, podobnie jak kady rodzaj
aktywnoci ludzkiej. Dlatego aktywno ludzi, ktra nie sprzyja szczciu
i bezpieczestwu jest odrzucana etycznie, czego sygnaem s negatywne
oceny moralne wyraane przez opini publiczn, penic rol moralnego
sumienia spoecznego. Czasy dziaalnoci gospodarczej, ktra nie
uwzgldnia wskaza etyki i ignoruje oceny moralne, coraz czciej w
krajach rozwinitych gospodarczo odchodz w przeszo. Sukces odnosz
takie systemy i dziaalno ekonomiczna, ktre s etyczne, dowodem s
gospodarki wolnorynkowe, szanujce wasno prywatn, przestrzeganie
zasad prawa i etyki. Etyka biznesu lub etyka w biznesie (ang
bussines ethics) zajmuje si zagadnieniami moralnymi w dziaalnoci
gospodarczej, w tym szczeglnoci formuowaniem zasad i kodeksw
postpowania w wiecie biznesu. Oglnoludzkie zasady etyczne obowizuj
kadego czowieka bez wzgldu na stan, wiek, zawd, pozycj, stanowisko
i rodowisko spoeczne, w jakim si znajduje. Bardziej szczegowe
zasady etyczne s formuowane dla okrelonych rodzajw dziaalnoci, np.
reklama, marketing, organizacji, np. przedsibiorstwo, zakad, firma,
grup zawodowych, np. prawnicy, zawodw, np. sdzia, prokurator,
adwokat. Tre norm i zobowiza wymaganych od przedstawicieli danego
zawodu, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie zesp wytycznych,
tworzy kodeks deontologiczny danego zawodu, zwany zawodowym
kodeksem etycznym, a czsto stosowane s w praktyce nazwy: kodeks
zawodowy, kodeks etyki zawodu lub kodeks etyczny zawodu. Tre norm i
zobowiza wymaganych od czonkw danej organizacji, ktra jest uoona w
uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks etyczny danej
organizacji, zwany kodeksem postpowania etycznego, a stosowane s
take w praktyce nazwy: kodeks postpowania, wytyczne postpowania lub
zasady postpowania etycznego. Ksztacenie z zakresu etyki biznesu
stao si w krajach rozwinitych gospodarczo odrbn specjalnoci
akademick, o czym wiadczy chociaby ilo specjalistycznych monografii
i podrcznikw powiconych tej problematyce, a take osobny periodyk
pt. Teaching Business Ethics, wydawany od 1997r. przez Kluwer
Academic. Podobnie sytuacja zaczyna rozwija si w Polsce,
problematyka etyki biznesu jest staym elementem programw ksztacenia
nie tylko na uczelniach o profilu biznesu, ekonomii i zarzdzania,
np. Akademie Ekonomiczne, Uniwersytety, Wysze Szkoy
Ekonomiczne,
Wysze Szkoy Zarzdzania, Wysze Szkoy Biznesu, ale take
wprowadzana jest coraz czciej w innych szkoach wyszych, np.
technicznych i zawodowych, gwnie na kierunku zarzdzanie i inynieria
produkcji. W polskich uczelniach problematyka ta jest wykadana
najczciej pod nazw etyka biznesu lub etyka w biznesie, w praktyce
spotykane s take inne nazwy, np. etyka w biznesie i zarzdzaniu,
etyka gospodarcza, etyka ycia gospodarczego, etyka menederska,
etyka ekonomiczna, etyka pracy, etyka zawodowa. Na Wydziale
Grnictwa i Geologii Politechniki lskiej w Gliwicach problematyka
etyki biznesu jest realizowana na kierunku zarzdzanie i inynieria
produkcji i grnictwo i geologia w ramach przedmiotw majcych w
nazwie sowo etyka, np. Etyka (studia zaoczne), Bezpieczestwo
powszechne i etyka zawodowa (studia dzienne), Etyka zawodowa
(specjalno Geoturystyka) lub w ramach innych przedmiotw z zakresu
organizacji i zarzdzania (specjalno Organizacja i ekonomika
grnictwa). Szkoy wysze i inne jednostki zajmujce si dziaalnoci
naukowo-dydaktyczn oraz wydawnicz w zakresie etyki biznesu to
m.in.: uczelnie katolickie, np. Katolicki Uniwersytet Lubelski w
Lublinie, Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie,
Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Salezjaska Wysza Szkoa
Ekonomii i Zarzdzania w odzi, wydziay teologiczne i seminaria
duchowne; Akademie Ekonomiczne, np. w Krakowie, Poznaniu, Wrocawiu,
Katowicach; Uniwersytety, np. im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, im.
Mikoaja Kopernika w Toruniu, Gdaski, dzki, Opolski, Szczeciski,
lski, Warszawski, w Biaymstoku; szkoy biznesu, np. Wysza Szkoa
Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. Leona Komiskiego w Warszawie,
Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, inne niepubliczne szkoy biznesu,
ekonomii, zarzdzania, handlu, finansw, marketingu, humanistyczne;
uczelnie techniczne, np. Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie,
Politechnika Biaostocka, Gdaska, Lubelska, Opolska, Warszawska;
Polska Akademia Nauk Instytut Filozofii i Socjologii; Towarzystwo
Naukowe Prakseologii Sekcja Etyki Biznesu. Szczeglne miejsce na
mapie orodkw etyki biznesu zajmuj Instytut Filozofii i Socjologii
Polskiej Akademii Nauk oraz Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i
Zarzdzania w Warszawie, ktre utworzyy w 1999r. Centrum Etyki
Biznesu IFiS PAN i WSPiZ.
Jeszcze kilkanacie lat temu trudno byo o krajowe podrczniki i
poradniki na temat etyki biznesu, aktualnie wrd wielu rnych
propozycji mona wymieni m.in. nastpujce: Borkowska M., Gakowski J.
(red.): Etyka w biznesie. KUL, Lublin 2002. Borowski H.: Etyka
pracy i etyka biznesu. Politechnika Lubelska, Lublin 1996. Dietl
J., Gasparski W. (red.): Etyka biznesu w dziaaniu dowiadczenia i
perspektywy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. Dietl J.,
Gasparski W. (red.): Etyka biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2002. Filek J.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Akademia
Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 2002. Gasparski W.: Decyzje i etyka w
lobbingu i biznesie. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im.
L. Komiskiego, Warszawa 2003. Gasparski W.: Wykady z etyki biznesu.
Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Komiskiego,
Warszawa 2004. Howka J.: Etyka w dziaaniu. Prszyski i S-ka,
Warszawa 2001. Karczewski L.: Zarys etyki biznesu. Politechnika
Opolska, Opole 2004. Kietliski K., Reyes V., Oleksyn T.: Etyka w
biznesie i zarzdzaniu. Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2005. Klimczak
B.: Etyka gospodarcza. Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw
1996. Koodziejczyk K.: Etyka spoeczna Karola Wojtyy. Adam Marszaek,
Warszawa 2000. Konieczny J.: Wstp do etyki biznesu. Konsalnet,
Warszawa 1998. Lewicka-Strzaecka A.: Etyczne standardy firm i
pracownikw. Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1999.
Myliwiec G.: Elementy etyki gospodarowania. SGH, Warszawa 1999.
Pietrzkiewicz T.: Etyka zarzdzania dziaalnoci gospodarcz. Instytut
Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 1995.
Pietrzkiewicz T.: Zasady etyczne w zarzdzaniu gospodarczym.
Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa
1997. Pogonowska B. (red.): Elementy etyki gospodarki rynkowej.
PWE, Warszawa 2004. Pogonowska B. (red.): Teorie i aplikacje etyki
gospodarczej. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 2000.
Rybak
M.:
Etyka
menedera
spoeczna
odpowiedzialno
przedsibiorstwa.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Sosenko K.: Ekonomia w
perspektywie aksjologicznej. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw
1998. Sjka J. (red.): Etyka biznesu. Humiora, Pozna 2005. Walkowiak
J.: Misja firmy a etyka biznesu. CIM, Warszawa 1998. Wgrzecki A.
(red.): Etyczne fundamenty gospodarowania. Akademia Ekonomiczna w
Krakowie, Krakw 1999. Zbiegie-Macig L.: Etyka w zarzdzaniu. CIM,
Warszawa 1997. Popularne poradniki i podrczniki przetumaczone na
jzyk polski to m.in.: Chryssides G.D., Kaler J.H.: Wprowadzenie do
etyki biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Huntsman
J.M.: Zwycizcy nie oszukuj. One Press 2005. Jackson J.: Biznes i
moralno. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Minus P. (red.):
Etyka w biznesie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Porbski
Cz.: Czy etyka si opaca? Zagadnienia etyki biznesu. Znak, Krakw
1997. Pratley P.: Etyka w biznesie. Gebethner i Ska, Warszawa 1998.
Ryan L.V., Sjka J. (red.): Etyka biznesu. Z klasyki wspczesnej myli
amerykaskiej. W drodze, Pozna 1997. Spaemann R.: Podstawowe pojcia
moralne. KUL, Lublin 2000. Sternberg E.: Czysty biznes. Etyka
biznesu w dziaaniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Vardy
P., Grosch P.: Etyka. Pogldy i problemy. Zysk i S-ka, Pozna 1996.
Wrd innych rde literaturowych z zakresu etyki biznesu mona wymieni
m.in.: kodeksy zawodowe, kodeksy etyki zawodu lub kodeksy etyczne
zawodu; kodeksy postpowania, wytyczne postpowania lub zasady
postpowania etycznego; dokumenty zwizane z etyk biznesu, np.: 1948;
Europejska Konwencja Praw Czowieka, Rada Europy, Rzym 1953; polska
wersja: Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci,
Dziennik Ustaw z 1993r., Nr 61, poz. 284; Powszechna Deklaracja
Praw Czowieka, Organizacja Narodw Zjednoczonych,
Europejska Karta Spoeczna, Rada Europy, Turyn 1961; polska
wersja: Dziennik Midzynarodowe Pakty Praw Czowieka, Organizacja
Narodw Zjednoczonych,
Ustaw z 1999r., Nr 8, poz. 67; 1966; polska wersja:
Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych,
Dziennik Ustaw z 1977r., Nr 38, poz. 169; Dokument Kopenhaski,
Komisja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, 1990; Encyklika Laborem
Exercens (O pracy ludzkiej), Jan Pawe II, LOsservatore
Romano, Watykan 1981; polska wersja encykliki jest dostpna np.
na stronie religijnej OPOKA
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/laborem.html;
Kodeks pracy, ustawa regulujca podstawowe stosunki pracy pomidzy
pracodawc i pracownikiem; ujednolicony tekst ustawy jest dostpny
np. na stronie prawniczej LEX
http://bap-psp.lex.pl/serwis/kodeksy/akty/98.21.94.htm; czasopisma
naukowe i gospodarcze, np.: Etyka, periodyk wydawany przez Instytut
Filozofii i Socjologii PAN; Prakseologia, periodyk wydawany przez
Instytut Filozofii i Socjologii PAN Biuletyn Etyki Biznesu,
periodyk wydawany przez Zesp Etyki Biznesu Biuletyn Informacyjny,
wydawany przez Towarzystwo Naukowe Prakseologii; Etyka w yciu
gospodarczym, periodyk wydawany przez Salezjask Wysz
(zwaszcza lata 1998-2002); Towarzystwa Naukowego
Prakseologii;
Szko Ekonomii i Zarzdzania; konferencje i seminaria naukowe,
m.in. cykliczne konferencje organizowane przez Centrum Etyki
Biznesu IFiS PAN i WSPiZ, np.: Uczciwo w wiecie finansw (2004);
Europejskie standardy etyki i spoecznej odpowiedzialnoci biznesu
(2003); Etyka biznesu jako przedmiot nauczania (2001);
zasoby internetowe, np.: Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce
http://www.filantropia.org.pl, Amnesty International
http://www.amnesty.org.pl, Centrum Etyki Biznesu
http://www.cebi.win.pl, Etyka Biznesu OPOKA
http://etyka.opoka.org.pl, Forum Odpowiedzialnego Biznesu
http://www.fob.org.pl,
Helsiska Fundacja Praw Czowieka http://www.hfhrpol.waw.pl,
Instytut Filozofii i Socjologii PAN http://www.ifispan.waw.pl,
Kodeks etyki w dziaalnoci gospodarczej
http://www.kig.civ.pl/kodeks.php, Polskie Stowarzyszenie Etyki
Biznesu EBEN Polska http://www.eben.org.pl, Urzd Ochrony
Konkurencji i Konsumentw http://www.uokik.gov.pl.
Zarys genezy etyki Zainteresowanie sprawami etyki towarzyszy
ludzkoci od zarania dziejw, zarwno nasi przodkowie, jak i my ludzie
wspczeni, stoimy wobec tych samych odwiecznych pyta. S to
fundamentalne pytania o to jak y, jak postpowa i zachowywa si w
stosunku do siebie i innych, jak realizowa swoj aktywno, aby o
naszym yciu i aktywnoci mona byo powiedzie, e s dobre, pikne i
sprawiedliwe. Etyka stara si broni autentycznego szczcia ludzi i
chroni ich przed zagubieniem w wiecie wasnej cywilizacji, utrat
wasnej tosamoci i godnoci, skania do troski o bezpieczestwo wasne i
innych, blinich i przyrody. Chodzi o to, abymy osignli pene i trwae
zadowolenie z caoci ycia, czyli zapewnili sobie szczcie, abymy
szanowali i czcili ycie wasne i innych, sprzyjali utrwalaniu ycia i
jego doskonaleniu, czyli zapewnili sobie bezpieczestwo. Na
tworzenie szczcia i bezpieczestwa istotny wpyw ma dziaalno
gospodarcza, ktra, podobnie jak kady rodzaj aktywnoci ludzkiej,
podlega ocenom etycznym i moralnym. Jednak prby wyczenia okrelonej
aktywnoci czowieka z tych ocen miay niestety najczciej ze
konsekwencje w duszej perspektywie historycznej. Dlatego aktywno
ludzi, ktra nie sprzyja szczciu i bezpieczestwu jest odrzucana
etycznie, czego sygnaem s negatywne oceny moralne wyraane przez
opinie publiczn. Specyfik czowieka jako istoty ywej jest zarwno
mylenie, jak i wolna wola, ktre s zwizane z ludzk aktywnoci,
dziaaniem i postpowaniem. Podstaw tej specyfiki jest posiadanie
przez czowieka intelektu, charakteru i temperamentu. Dlatego ludzie
od najdawniejszych czasw poszukuj: prawdy i jej odrnienia od faszu,
w czym pomaga intelekt; dobra i jego odrnienia od za, w czym pomaga
charakter jako wraliwo etyczna; pikna i jego odrnienia od brzydoty,
w czym pomaga temperament jako pewna sia reakcji na dobro i zo oraz
jako dziaanie efektywne i skuteczne w prakseologii; sprawiedliwoci
i jej odrnienia od niesprawiedliwoci, w czym pomaga osobowo jako
struktura funkcjonalna caej natury czowieka, a wic intelekt,
charakter i temperament. Ludzie w swojej aktywnoci kierowali si i
kieruj pewnymi wartociami, zasadami i reguami, a za skutki tej
dziaalnoci ponosili i ponosz odpowiedzialno. Aktywno czowieka nie
jest jednak bezwolna i niezalena, poprzedzaj j trzy rodzaje
decyzji:
rozumu (intelektualne), charakteru (etyczne), temperamentu
(prakseologiczne). Decyzja czowieka yjcego wrd innych ludzi ma
skutki nie tylko dla niego, lecz rwnie dla innych osb pozostajcych
z nim w rnego rodzaju wizach spoecznych. Std odpowiedzialno takiego
czowieka przed samym sob, grupami spoecznymi i spoeczestwem, a miar
tej odpowiedzialnoci staa si zasada sprawiedliwoci, ktra przybraa
form tzw. zotej reguy. Na pragnieniu i potrzebie sprawiedliwoci w
relacjach midzy ludmi wsparte s podstawy etyki, std zasada
sprawiedliwoci i zota regua maj swoje gbokie odniesienie w yciu
rnych spoecznoci, np. Mezopotamii, staroytnego Egiptu, staroytnej
Grecji, narodu ydowskiego (etyka hebrajska), narodu chiskiego
(etyka chiska epoki klasycznej). Zota regua wyraa myl czyni ludziom
tak, jakby chcia, aby oni tobie czynili, moe by okrelana w rnych
brzmieniach, np. w wersjach pozytywnych lub negatywnych: Okazuj
innym tak sam mio, dobro i miosierdzie, jakie yczyby sobie od nich
otrzyma; Wszystko wic, co bycie chcieli, eby wam ludzie czynili i
wy im czycie; Czym sam si brzydzisz, nie czy tego nikomu; Nie czymy
tego, co ganimy u innych; Nie czymy tego, co nas gniewa u blinich;
Nie czymy tego, z czego czynimy zarzuty blinim; Nie czy innym tego,
czego nie chciaby, by inni tobie czynili. Wyrniane s m.in.
nastpujce rodzaje dbr i odpowiadajce im cnoty: dobra realne
(podliwe, cielesne) umiar, dobra duchowe (popdliwe, emocjonalne,
psychiczne) mstwo, dobra idealne (intelektualne, rozumne) mdro,
dobra wsplnotowe (spoeczne, wspycia, wspbycia) sprawiedliwo. Wedug
filozofii Platona istota, ktra dba tylko o dobra realne lub
duchowne (czci nierozumnej duszy), a nie zaspokaja potrzeb czci
rozumnej duszy, mao e nie osiga czowieczestwa, to postpuje
niesprawiedliwie i nieetycznie. Jest to istota nierozumna, ktrej
brak tego, co specyficzne dla czowieka, a mianowicie mdroci,
moralnoci i estetycznoci.
Dlatego tylko mdre cele yciowe (rozumne), mnie realizowane z
zaangaowaniem emocjonalnym, przy umiarze poda dbr realnych
(materialnych) i w sposb umiarkowany zapewniaj harmoni w duszy
czowieka i sprawiedliwo we wspyciu z innymi ludmi. Definicja i
klasyfikacja etyki W literaturze spotyka si rne definicje etyki,
ktre mwi e jest to: wiedza o szczciu, czyli o dobru najwyszym i
innych dobrach, nauka o moralnoci, czyli o faktycznych zachowaniach
ludzi i ich zasadach postpowania, nauka o powinnociach, czyli o
powinnych i zobowizujcych normach postpowania. Etyka jest wic wiedz
o tym, co dobre i ze w obyczajach, zwyczajach oraz zachowaniach
ludzi, ktre zmierzaj do doskonalenia cnt i unikania lub
eliminowania wad w swoim dziaaniu i jego skutkach. Ze wzgldu na
sposb podejcia do przedmiotu etyki i tradycj jej rozwoju wyrnia si
trzy dziay etyki: etyka normatywna (etyka waciwa), ktra wartociuje,
postuluje i argumentuje, czyli odpowiada na pytanie jak by powinno;
etyka opisowa (etyka deskryptywna), ktra opisuje i wyjania, jakie
byy lub s obyczaje, zwyczaje i zachowania moralne, czyli odpowiada
na pytanie jak jest lub jak byo; metaetyka, ktra analizuje w sposb
filozoficzno-metodologiczny normy i oceny moralne, czyli odpowiada
na pytanie dlaczego tak jest i dlaczego tak by powinno. Ze wzgldu
na zakres refleksji etycznej i jej przedmiot wyrnia si trzy poziomy
etyki: mikroetyka, ktra zajmuje si relacjami o charakterze etycznym
midzy ludmi; makroetyka, ktra zajmuje si etycznymi problemami o
charakterze regionalnym i globalnym; etyka molarna, ktra zajmuje si
etycznymi problemami ludzi w dowolnej organizacji spoecznej, ich
moralnoci zawodow i postpowaniem firm. Ze wzgldu na szczegowo i
oglno podejmowanych problemw moralnych i uzasadnie goszonych
dyrektyw, norm i zalece wyrnia si dwa dziay etyki: etyka oglna,
ktra jest filozoficzn refleksj nad podstawami etyki takimi jak np.
cel, dobro, powinno, sumienie, odpowiedzialno; etyka szczegowa,
ktra formuuje praktyczne wskazania w odniesieniu do typowych
sytuacji spotykajcych ludzi.
Etyka szczegowa dzieli si na etyk indywidualn, ktra normuje ycie
jednostek ludzkich oraz etyk spoeczn, ktrej adresatem jest spoeczna
sfera ycia. Etyka normatywna, zwana take etyk waciw, zajmuje si
wartociami i zasadami moralnymi, ktre obejmuj m.in. dobro i zo,
dobro najwysze, dobro wsplne, dobro molarne, czyli postulowane
wartoci, zasady i reguy etyczne. Dobro najwysze dotyczy wartoci
najwikszej w indywidualnych wyborach, dobro wsplne zwizane jest z
wartoci wiodc w wyborach charakterystycznych dla danego
spoeczestwa, a dobro molarne, zwane take centralnym, dotyczy
wartoci wanych w dziaaniu grup i instytucji spoecznych. Etyka
normatywna przywizuje szczegln wag do wartociowania moralnoci:
tego, co dobre i ze, wartociowe i antywartociowe, zalecane i
wadliwe. Obejmuje ona rne systemy moralne, ktre najczciej wskazuj:
cel wyraany w dobru najwyszym lub dobru wsplnym, a take dobru
molarnym; pozytywne powinnoci zwizane z tymi dobrami lub tylko z
jednym z nich, wyraane w cnotach, zaletach, zasadach i reguach
wspomagajcych cel; negatywne powinnoci wyraane w wadach i
zachowaniach (ostrzeenia i zakazy); odpowiedzialno za dobre i ze
postpowanie wyraane w sankcjach (nagrody i kary). Etyka opisowa,
zwana take etyk deskryptywn lub etologi, jest nauk o moralnoci i
normach moralnych, ktre funkcjonuj lub funkcjonoway w yciu
spoecznoci ludzkich. Przedmiotem jej zainteresowania s m.in.
obyczaje, zwyczaje, zachowania i dziaania moralne, czyli
funkcjonujce normy moralne, faktyczne wartoci i zasady moralne.
Etyka opisowa obejmuje aktualnie trzy dziedziny analiz moralnoci:
psychologia moralnoci, ktra zajmuje si psychicznymi uwarunkowaniami
zachowa i dziaa moralnych jednostek i grup spoecznych; socjologia
moralnoci, ktra zajmuje si spoecznymi uwarunkowaniami zachowa i
dziaa moralnych jednostek i grup spoecznych; historia moralnoci,
ktra zajmuje si normami moralnymi, ktre istniay lub istniej,
poszukuje logiki w jej przeobraeniach i zmianach. Metaetyka, zwana
take etyk krytyczn lub filozofi moralnoci, obejmuje obyczaje,
zwyczaje i postpowanie majce na celu dobro i unikanie za, zajmuje
si normami i ocenami moralnymi, ich logik i uzasadnieniem.
Przedmiotem jej zainteresowania s m.in. jzyk, kategorie i funkcje
wypowiedzi etycznych, cnoty, zalety, wady i normy moralne.
Platon wyrni cztery cnoty naczelne i zaprzeczajce im wady: mdro
gupota, mstwo tchrzostwo, rozwaga nierozwaga, sprawiedliwo
niesprawiedliwo.
Podstawowe kategorie etyczne Kategorie etyczne, czyli w
tumaczeniu z jzyka greckiego i aciskiego oznacza sdy i orzeczenia,
s podstawowymi pojciami w etyce. Do najpowszechniejszych poj
etycznych nale przede wszystkim: warto, idea, dobro i zo, sumienie,
norma etyczna, norma moralna, obowizek, sankcja, szczcie,
odpowiedzialno. Warto moralna oznacza to wszystko, co cenne, godne
podania lub wyboru, co stanowi cel ludzkich de. Jest to cecha, ktra
moe by traktowana pozytywnie (warto dodatnia, np. dobro, cnota,
zaleta) lub negatywnie (warto ujemna, np. zo, wada). Wartoci moe by
to wszystko, co stanowi przedmiot podania, denia i aspiracji
czowieka, nie ma wartoci negatywnych, istniej tylko antywartoci.
Mog by wartoci autoteliczne, czyli takie, ktrych uznanie lub
realizacja nie wymaga innych wartoci oraz wartoci instrumentalne,
czyli takie, ktre su osiganiu innych, wyszych i bardziej cennych.
Idea, czyli wzr moralny stanowi w kadym systemie etycznym cao, ktr
okrelaj cele stawiane w yciu i rodki ich realizacji. Zawiera on
rejestr zalecanych, moralnie waciwych form dziaania, przedstawia
natur i istot oraz powoanie czowieka. Idea jest interpretacj poj
abstrakcyjnych, np. mstwo, sprawiedliwo, wolno. Dobro i zo s
pojciami, ktre si wzajemnie zaprzeczaj. Dobro jest okrelane w
szerszym znaczeniu czynem (sposobem dziaania) i jego nastpstwem
(wartoci) oraz w wszym znaczeniu moralnym czynem i postpowaniem
(bardziej sposobem i procedura dziaania). Pod pojciem dobra rozumie
si najczciej to, co jest podane oraz to, co pozytywne i stanowice
warto pozytywn. Sumienie jest wiadomoci moraln, ktra pozwala ocenia
wartoci moralne czynw oraz zdolnoci reagowania na dobro i zo
moralne. Jest to rodzaj predyspozycji do oceniania swoich i cudzych
czynw oraz uczu zwizanych z t ocen. Sumienie peni funkcj sdziego,
ktry decyduje o poczuciu zadowolenia lub winy wynikajcej ze
spenionego obowizku, powinnoci i czynu. Normy etyczne charakteryzuj
si tym, e s respektowane bez wzgldu na sankcje zewntrzne i s
zwizane z dojrzaoci sumienia i osobowoci czowieka. Motywem
postpowania etycznego nie jest zewntrzna nagroda czy kara, ale
warto sama w sobie, czyli dobro. Sens przestrzegania norm etycznych
sprowadza si do dobrego samopoczucia czowieka, ktre ma charakter
psychologiczny. Normy moralne maj szerszy zakres znaczeniowy ni
normy etyczne, obejmuj take normy zwyczajowe, obyczajowe i
faktyczne zachowania ludzi poddawane ocenom etycznym.
Normy te wystpuj w formie nakazw lub zakazw oraz dziel si na
normy etyczne, moralne i pozamoralne, czyli gwnie religijne i
prawne. Niemniej normy moralne i etyczne, religijne i prawne mog by
nastawione na chronienie jednych i tych samych wartoci, np. nie
kradnij lub nie zabijaj. Normy moralne s zwizane z okrelonymi
sankcjami grupy spoecznej, wyraanymi si w opinii jej czonkw, od
grupy czonkw po opini publiczna wsplnoty. W literaturze wystpuj rne
klasyfikacje norm moralnych, np.: normy regulujce istotne podstawy
ycia spoecznego, normy regulujce stosunek czowieka do ochrony
przyrody, normy regulujce stosunki midzy jednostkami w spoecznoci
ludzkiej, normy etyczne zalecajce przyjmowanie pewnych postaw i ich
doskonalenie. Obowizek, czyli powinno moralna jest determinacj do
wykonania lub zaniechania czego, ktra wynika z subiektywnie
rozpatrywanego nakazu moralnego etycznego (gosu wewntrznego lub
gosu sumienia) lub okrelonej spoecznie normy moralnej (etycznej,
zwyczajowej, obyczajowej). Sankcje maj rnorodny charakter i dziel
si na kary i nagrody. Wyraaj si w samoocenie czowieka i ocenie
spoecznej, czyli opinii publicznej. Samoocena wie si z gosem
sumienia i wyrzutami sumienia lub spokojem sumienia. Ocena spoeczna
jest zwizana z sankcjami zwyczajowymi i obyczajowymi, ktre wystpuj
w trzech formach: najoglniejszej jako ocena werbalna czyjego
zachowania, ostrzejszej jako pozbawienie kogo pewnych uprawnie,
najostrzejszej jako ignorowanie jednostki przez grup lub cakowite z
niej wykluczenie. Szczcie jest to pene, trwae i uzasadnione
zadowolenie z ycia lub ycie dajce trwae, pene i uzasadnione
zadowolenie. Szczcie jest dobrem najwyszym w wielu systemach
etycznych, np. Arystoteles identyfikuje szczcie z
samowystarczalnoci, a ta z kolei naley si bytom doskonaym i dlatego
denie do niej czyni ycie godnym podania i wolnym od wszelkich
brakw. Z kolei Wadysaw Tatarkiewicz wyrni cztery zasadnicze pojcia
szczcia, gdzie szczliwy jest ten: komu sprzyja pomylno losu, kto
jest zadowolony z ycia, kto zazna najintensywniej radoci, kto
posiada najwysze dobra lub dodatni bilans ycia. Odpowiedzialno
polega na gotowoci sprawcy czynu moralnego do ponoszenia
konsekwencji, wziciu na siebie dobrych i zych skutkw
postpowania.
Podstawowe zasady etyczne Zasada jest najczciej wizana z
prawidowoci jaka ma miejsce, wystpuje jako sposb osigania czego i
stanowi o tym sposobie. Od zasad odrnialne s reguy, ktre nakazuj
okrelone dziaanie. Mona wic stwierdzi, e zasady orzekaj a reguy
nakazuj okrelone postpowanie i zachowanie. W literaturze wystpuj
rne klasyfikacje zasad etycznych, przykadem s tzw. generalia etyki
sformuowane przez Feliksa Konecznego, ktry wyrni siedem
podstawowych zasad: sumienno, sprawiedliwo, odpowiedzialno,
bezinteresowno, obowizkowo, punktualno (stosunek do czasu) i
pracowito (stosunek do pracy). Z kolei Tadeusz Kotarbiski wyrni
cztery grupy zasad prakseologicznych (prakseologia to nauka o
sprawnym dziaaniu): zasady konstrukcji, zasady dekonstrukcji,
zasady konserwacji, zasady profilaktyki (zapobiegawcze). Do
podstawowych zasad etycznych nale przede wszystkim cztery
nastpujce: etyczna zasada sprawiedliwoci, etyczna zasada umiaru,
etyczna zasada susznoci, etyczna zasada praworzdnoci. Etyczna
zasada sprawiedliwoci orzeka, e dziaanie ludzi jest oceniane w taki
sposb, e za dobre czyny otrzymuje si nagrody, za ze za kary. Zasada
ta obejmuje regu rwnoci, proporcjonalnoci i wzajemnoci, ktre tworz
tzw. zot regu. Sprawiedliwo przyjmowana jest jako podstawowa zasada
funkcjonowania wiata relacji midzy ludmi, aby silny nie krzywdzi
sabszego, co oznacza dawanie kademu, co si jemu naley. Honor,
odwaga i sia fizyczna byy wiodcymi wartociami budujcymi
sprawiedliwo w epoce staroytnej, a zaprzeczenie tych zalet uwaano
za wady. Z kolei tradycja demokracji ateskiej okrelia nastpujce
cnoty: odwaga, przyja, sprawiedliwo (zastpuje si fizyczn),
umiarkowanie (zastpuje chytro i honor), mdro (zastpuje spryt).
Etyczna zasada umiaru lub zasada proporcjonalnoci orzeka, e
dziaanie jest etyczne, jeeli zachowuje zoty rodek midzy
jednostronnoci nadmiaru czego i niedostatku czego innego, jest
dziaaniem optymalnym i powoduje rwnowag. Zasada ta obejmuje regu
optymalnoci, rozwagi i dwoistoci, co mona wyrazi np. jako ani mao
ani duo, a w sam raz. Z zasady tej wynika regua optymalnoci, ani
maksimum, ani minimum, ale tzw. zoty rodek. W umiarkowanym
postpowaniu naley upatrywa cnt i zalet, a wszelki nadmiar, jak i
niedostatek s wadami.
Cnot wan u Arystotelesa jest mstwo, ktra naley si ludziom
dzielnym etycznie. Definiuje on mstwo jako zoty rodek pomidzy
zuchwaoci (zarozumiaoci i pych) a lkliwoci (strachem, bojani i
sualczoci). Etyczna zasada susznoci orzeka, e dziaanie jest
etyczne, jeeli jest racjonalne, zgodne z prawami (boymi, natury i
naturalnymi), powoduje dawanie kademu, co si jemu wedug jego
(dobrej lub zej) aktywnoci naley. Zasada ta obejmuje regu
aktywnoci, zgodnoci i racjonalnoci, co mona wyrazi np. jako praca
miernikiem wartoci czowieka, czy sobie ziemi poddan, mdl si i
pracuj. Wedug Cycerona suszno jest tym, co wybiera i postanawia
rozum zgodnie z prawem natury, co pozwala odrnia dobro od za.
Suszno nakazuje, co naley czyni i zakazuje tego, czego czyni nie
naley, pozwala dy do dobra i osiga dobro, pozwala postpowa etycznie
i moralnie w dziaaniu. W pojmowaniu susznoci wane jest rozrnienie
trzech rodzajw nakazw i zakazw zwizanych z takimi prawami jak:
prawo natury opierajce si na sprawiedliwoci, prawo naturalne
opierajce si na susznoci, prawo stanowione wyraajce wszystkie
nakazy i zakazy zatwierdzone na pimie. Etyczna zasada praworzdnoci
lub zasada autonomii orzeka, e dziaanie jest etyczne, jeeli jest
zgodne z tak wol czowieka i prawem powszechnym, z ktrym
identyfikuje si kady, a powoduje dawanie kademu, co bymy chcieli,
aby si naleao, byo dawaniem uczciwym i powszechnie aprobowanym. Z
zasady tej wynika nakaz moralny indywidualnej wolnoci, ograniczonej
wolnoci innych i wolnoci powszechn, czyli nakaz godnoci ludzkiej.
Nakaz ten suy wspyciu ludzi i doskonaleniu ycia indywidualnego,
uznaniu ich rwnoci, optymalizowaniu i racjonalizowaniu decyzji i
dziaa, szanuje wolno i pozwala poszerza jej zakres. Zasada ta
obejmuje regu uczciwoci, prawoci i tolerancji, co mona wyrazi np.
jako czy to, co chciaby, aby i tobie czyniono i byo to oglnie
obowizujcym prawem, aby tak jak ty, wszyscy czynili, postpuj tylko
wedug takiej maksymy, dziki ktrej moesz zarazem chcie, eby staa si
powszechnym prawem. Podejmujcy wybr i dziaanie wolny i szanujcy
wolno czowiek, powinien kierowa si trzema podstawowymi wartociami:
wolno (przynalena wszystkim ludziom), praworzdno (zalenoci
wszystkich od wsplnie ustanowionego prawa), rwno (wszystkich wobec
prawa).
Etyka biznesu i etyka zawodowa Podstawowe mity zwizane z
problematyk etyki biznesu, ktre mog by przedmiotem dyskusji na
zajciach to m.in.: Etyka biznesu bardziej zajmuje si religi ni
biznesem. Nasi pracownicy s etyczni, wic nie musimy powica uwagi
etyce biznesu. Etyka biznesu jest dziedzin, ktr najlepiej mog
wykada filozofowie, teolodzy i nauczyciele akademiccy. Etyka
biznesu jest zbdna, potwierdza jedynie oczywisty nakaz, by czyni
dobro. Etyka biznesu jest kazaniem wygaszanym przez dobrych ludzi
dla zych ludzi. Etyka biznesu jest wspczesn odmian polityki
personalnej. Etyk nie mona zarzdza. Etyka biznesu i spoeczna
odpowiedzialno biznesu to jest to samo. Nasza organizacja nie ma
problemw z prawem, wic jestemy etyczni. Zasady etyczne w miejscu
pracy maj mae znaczenie praktyczne. Udan prb przegldu literatury
zagranicznej jest publikacja autorstwa Chryssides G.D. i Kaler J.H.
pt. Wprowadzenie do etyki biznesu, w ktrej scharakteryzowano m.in.:
zakres i cel etyki biznesu, teorie moralnoci, kapitalizm, rynek i
sprawiedliwo, miejsce pracy, korporacje a odpowiedzialno,
rachunkowo i inwestycje, zdobywanie rynkw, zielona dziaalno
gospodarcza, etyka a umidzynarodowienie biznesu. Wanym dokumentem
jest Encyklika Jana Pawa II pt. Laborem exercens, ktra stanowi
wykadni katolickiej nauki spoecznej na temat szeroko pojtej pracy
ludzkiej. Problematyk etyki na styku dziedzin biznesu i zarzdzania
przedstawiaj m.in. publikacja autorstwa Kietliski K., Reyes V. i
Oleksyn T. Jedyn aktualnie krajowa pozycj literaturow ujmujca w
sposb kompleksowy problematyk etyki zawodowej jest podrcznik
autorstwa Suek M. i winiarski J. W odniesieniu do etyk zawodowych
trzy podstawowe rodzaje dobra s nastpujce: dobro wsplne doskonao
(np. pastwa, spoeczestwa, wsplnoty), czyli realizowanie wszystkich
potrzeb naturalnych niedoskonaych z natury ludzi (np. obywateli,
czonkw spoeczestwa, przedstawicieli wsplnoty); dobro najwysze
szczcie (indywidualne),
dobro molarne doskonao wsplnoty lub szczcie indywidualne, do
ktrych przyczynia si praca zawodowa, suba lub inna aktywno zawodowa
i osobista, gdy s obowizkowo i najlepiej realizowane. W tradycji
staroytnej dobrem wsplnym jest doskonao wsplnoty pastwa, co polega
przede wszystkim na samowystarczalnoci i suwerennoci. Miar dobra
wsplnego jest realizacja potrzeb, pragnie i zamiarw wsplnoty
pastwa. W podejciu utylitarnym dobro wsplne jest sum poytkw
indywidualnych, std przewodnie haso brzmi nastpujco: jak najwicej
dobra (szczcia) dla jak najwikszej liczby osb. Dla wspczesnych
spoeczestw cywilizacji zachodniej filarami dobra wsplnego jest
wolno, przestrzeganie prawa i zapewnienie dobrobytu, za jego
zasadniczymi warunkami jest wasno prywatna (haso tyle mamy wolnoci,
ile mamy wasnoci), gospodarka wolnorynkowa i przestrzeganie praw
czowieka. Mylenie kategoriami etycznymi jest jednym z istotnych
elementw decyzji, ktre s podejmowane przez ludzi w pracy zawodowej
i yciu osobistym. Podstawowym zaleceniem etyki jest, aby decyzje te
uwzgldniay wymagania nastpujcych nauk: etyki, czyli byy dobre,
estetyki, czyli byy pikne, prakseologii, czyli byy skuteczne,
ekonomii, czyli byy sprawiedliwe. Czasy dziaalnoci gospodarczej,
ktra nie uwzgldnia wskaza etyki i ignoruje oceny moralne, coraz
czciej w krajach rozwinitych gospodarczo odchodz w przeszo. Nie
sprawdzi si wic system gospodarczy i dziaalno ekonomiczna, ktra
pomija te wskazania i opini publiczn, penic rol moralnego sumienia
spoecznego. Sukces odnosz te systemy gospodarcze i taka dziaalno
ekonomiczna, ktre s etyczne, dobitnym dowodem s gospodarki
wolnorynkowe, szanujce wasno prywatn, przestrzeganie zasad
racjonalnego prawa i etyki. Przypieszony w czasach nowoytnych
podzia pracy, pojawienie si nowych zawodw i specjalnoci oraz nowych
form zatrudniania pracownikw legy u podstaw powstawania nie
istniejcych wczeniej etyk zawodowych. Zwikszanie si moliwoci
zatrudnie i aktywnoci zrodzi problem etyk zawodowych, a rda ich
zrnicowania tkwi w sprawianiu dobra wsplnego, a sprawianie to ma
aprobat spoeczn (wsplnoty), o ile suy innym wsplnocie.
Ich rdem jest spoeczna potrzeba oceniania aktywnoci podejmowanej
przez przedstawicieli okrelonych zawodw z punktu widzenia ich
spoecznej roli, misji i suby w tworzeniu zarwno wasnego szczcia,
jak i dobra wsplnego. Std etyki zawodowe uwikane s w relacje midzy
dobrem indywidualnym ludzi podejmujcych okrelon aktywno, czyli
dobrem najwyszym, a dobrem wsplnym, czyli dobrem spoecznym.
Wypadkow tego uwikania pomidzy dobrem indywidualnym a wsplnym jest
dobro molarne, czyli drobinowe, zwane take dobrem centralnym, ktre
peni funkcj dobra najwyszego w odniesieniu do danego zawodu lub
grupy zawodowej. Problematyka etyk zawodowych dotyczy ju nie tylko
grup zawodowych tradycyjnie uchodzcych za wyrnione, np. lekarze,
nauczyciele, wojskowi, lecz rwnie wszelkich grup zawodw o szerszym
znaczeniu spoecznym, w tym rwnie nowo tworzcych si. Po podstawowych
zada etyki zawodowej mona zaliczy: regulowanie stosunkw wewntrz
grupy zawodowej, chodzi tutaj o reguy etyki, ktre okrelaj
zachowania si wzgldem siebie przedstawicieli danej grupy, zasady
moralne maj w tym zakresie znaczenie dla okrelonej grupy zawodw
(np. inynierowie i technicy) i dla poszczeglnych zawodw tworzcych t
grup (np. inynier bhp), w celu zachowania m.in. suwerennoci,
dobrego samopoczucia, bezpieczestwa; okrelenie stosunku
przedstawicieli zawodu do przedmiotu pracy, zwaszcza jeli stanowi
go bezporednio jednostka ludzka, czyli zadaniem jest ochrona i
realizacja okrelonych dbr czowieka, np. zdrowie, ycie, uroda,
majtek, poszanowanie godnoci; zabezpieczenie przedstawicieli
poszczeglnych zawodw lub specjalnoci zawodowych przed szczeglnie
zagraajcymi im niebezpieczestwami moralnymi i pokusami, przed
moliwoci naduy moralnych wicych si z charakterem wykonywanej pracy;
podnoszenie prestiu grupy zawodowej w opinii spoeczestwa, a presti
spoeczny zawodu lub specjalnoci oznacza moliwo wyszych dochodw i
satysfakcj moraln, zaspokaja potrzeb samorealizacji i usprawnia
funkcjonowanie caej grupy. Zagadnienia etyk zawodowych podejmuje
zarwno etyka normatywna (waciwa), jak rwnie etyka opisowa
(etologia) i etyka krytyczna (metaetyka). Pojmowana szeroko etyka
zawodowa jest zoona z trzech dziaw: metaetyka danego zawodu,
etologia danego zawodu, etyka normatywna danego zawodu.
Metaetyka zawodowa jest to teoria etyczna zawodu, uzasadnienie
etyk molarnych danego zawodu, jego szczeglnoci i wymogw. Na zakres
metaetyki zawodowej skadaj si odpowiedzi na pytania w odniesieniu
do poszczeglnych grup zawodowych: dlaczego tak mylay i myl,
dlaczego tak postpoway i postpuj, dlaczego powinny myle i postpowa
w sposb wskazany, zalecany lub wymagany w zawodowych kodeksach
etycznych. Etologia zawodowa jest to moralno przedstawicieli danego
zawodu, jego rola spoeczna, a przedmiot zainteresowania to m.in.
postpowania i przekonania moralne danego zawodu, tradycje etyki i
moralnoci. Przekonaniami moralnymi przedstawicieli poszczeglnych
zawodw zajmuje si gwnie psychologia moralnoci, ich ocenianymi
moralnie postpowaniami z kolei socjologia moralnoci, natomiast
historia moralnoci opisuje, jak mylano i postpowano moralnie w
danych grupach zawodowych na przestrzeni dziejw. Etyki zawodowe
jako normy postpowania przedstawicieli danego zawodu obejmuj
kodeksy, przysigi, lubowania i zobowizania. Przedmiot
zainteresowania to m.in. wartoci i zasady, cnoty i reguy oraz
dyrektywy postpowania, normy etyczne, wzorce, procedury,
uprawnienia, przywileje. Etyka zawodowa pojmowana w cisym znaczeniu
(sensu stricto) i usytuowana w zakresie etyki normatywnej jest
zespoem odpowiedzi na pytanie o to, jak powinien postpowa
przedstawiciel danego zawodu w sytuacjach typowych i nietypowych.
Sytuacje typowe s okrelane normami postpowania moralnego,
sprowadzanymi czasami do procedur postpowania, a sytuacje nietypowe
s okrelane zalecanymi sposobami mylenia, utrwalonymi w
przekonaniach moralnych. Etyka zawodowa jest zespoem bardziej
specjalnych ni oglnych norm i zobowiza wymaganych od penicych
okrelone funkcje zawodowe, jest ona treci zawart w kodeksach
deontologicznych okrelonych zawodw. Tre norm i zobowiza wymaganych
od przedstawicieli danego zawodu, ktra jest uoona w uporzdkowany
logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny danego
zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a czsto stosowana w
praktyce nazwa to kodeks zawodowy lub kodeks etyczny zawodu. Etyka
zawodowa okrela wic zesp norm i zasad wynikajcych z tradycji
zawodu, kultury narodowej, z podstawowych wskaza etycznych
przyjtych w danym spoeczestwie, a zastosowanych do wykonywania
danego zawodu lub specjalnoci.
Etyki zawodowe w wskim pojmowaniu s zawsze zwizane z
powinnociami, zobowizaniami i czsto rygorystycznymi procedurami
postpowania, co jest zawarte m.in. w przysigach i lubowaniach
zawodowych. Dotycz one takich obszarw dziaalnoci jak np. solidarno
zawodowa, wzajemna pomoc, yczliwe przekazywanie wiedzy i umiejtnoci
wsppracownikom, zwaszcza modszym uczcym si zawodu. Tradycje etyki
zawodowej w odniesieniu do niektrych zawodw sigaj epoki staroytnej,
dotyczy to przykadowo etyki lekarskiej, odlege tradycje ma etyka
duchownych, onierzy, prawnikw, naukowcw i rzemielnikw. Jednak
wspczenie problematyka ta ulega znacznemu poszerzeniu i zyskaa
odpowiedni rang spoeczn. W ostatnich kilkunastu latach nastpi
wzrost kodyfikacji zawodowych kodeksw etycznych, z ktrych
najpopularniejsze s wytyczne dotyczce m.in.: bankowcw Kodeks Dobrej
Praktyki Bankowej przyjty przez Zwizek Bankw Polskich, doradcw i
maklerw Kodeks Etyki Zawodowej Doradcw i Maklerw przyjty przez
Zwizek Maklerw Papierw Wartociowych i Doradcw, dziennikarzy i
operatorw mass mediw kodeksy Dziennikarski Kodeks Obyczajowy i
Karta Etyczna Mediw przyjte przez Stowarzyszenie Dziennikarzy
Rzeczypospolitej Polskiej, inynierw i technikw kodeksy Zasady Etyki
Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw i Oglne zasady etycznego
postpowania inynierw i technikw przyjte przez Federacj Stowarzysze
Naukowo-Technicznych NOT, lekarzy Kodeks Etyki Lekarskiej przyjty
przez Naczeln Izb Lekarsk i Polskie Towarzystwo Lekarskie, naukowcw
i nauczycieli akademickich kodeks Dobre obyczaje w nauce zbir zasad
i wytycznych przyjty przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii
Nauk, oficerw i onierzy kodeksy Polski kodeks honorowy autorstwa
Boziewicza i Kodeks honorowy oficera przyjte przez Wojsko Polskie,
pielgniarek i poonych Kodeks etyki zawodowej pielgniarek i poonych
przyjty przez Naczeln Izb Pielgniarek i Poonych, rzemielnikw Kodeks
etyki w dziaalnoci gospodarczej przyjty przez Krajow Izb
Gospodarcz.
dziennikarzy i operatorw mass mediw kodeksy pt. Dziennikarski
Kodeks Obyczajowy i Karta Etyczna Mediw przyjte przez
Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, naukowcw i
nauczycieli akademickich kodeks pt. Dobre obyczaje w nauce zbir
zasad opracowany przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii
Nauk. Etyki zawodowe nale do tzw. etyk specjalnych, ktre dotycz
wyodrbnionych dziedzin ycia moralnego. Wyodrbnienie to jest wyraane
ze wzgldu na szczeglne znaczenie tych dziedzin z punktu widzenia
zarwno dobra wsplnego, jak i najwyszego. Etyki specjalne rni si od
etyki oglnej tym, e zawsze odnosz si do dobra wsplnego. Wymagaj one
wic stosunku zobowizania, powinnoci, suby, a stosunek ten okrelony
jest czsto jako powoanie do danego zawodu i zwizanej z nim roli
spoecznej. W stosunku do zawodw, ktre maj za zadanie (rol) dbanie o
cudze dobro, stawanie na stray pozaosobistego dobra, formuowane byy
i s zasady etyk zawodowych. W zawodach tych specyficzne wartoci
(take etyczne) wysuwaj si na plan pierwszy, s to tzw. wartoci
centralne (molarne lub drobinowe), ktre maj charakter szczeglnie
ukonkretnionego dobra wsplnego. O ile dobro wsplne jest celem etyki
kadego zawodu, to dobro poszczeglnych zawodw jako owa warto
centralna rnicuje poszczeglne etyki zawodowe. Wartoci centralne dla
przykadowych popularnych zawodw to m.in.: lekarz zdrowie, naukowiec
prawda, prawnik sprawiedliwo, dziennikarz rzetelna informacja,
wojskowy wolno, suwerenno, bezpieczestwo, rzemielnik rzetelno,
uczciwo, godno zawodowa, nauczyciel rozwj intelektualny i
osobowociowy wychowankw, meneder i kierownik sprawno organizacyjna
i funkcjonalna, biznesmen i przedsibiorca zysk, dochd, efektywno. W
kodeksach etycznych poszczeglnych zawodw s zawarte powinnoci
pozytywne i negatywne. Powinnoci pozytywne wyraane s w zaleceniach
i wskazywanych cnotach wymaganych od przedstawicieli danego zawodu,
natomiast powinnoci negatywne s zabronieniami i ostrzeeniami,
nakazami i zakazami.
Do podstawowych czynnikw ksztatujcych struktur poszczeglnych
zawodw zalicza si przede wszystkim: system czynnoci wewntrznie
spjnych, oparty na okrelonej wiedzy i umiejtnociach, skierowany na
wytworzenie pewnego przedmiotu lub usug, ktre zaspokajaj potrzeby
spoeczne i indywidualne; rodzaj pracy lub czynnoci wykonywanych
przez pracownika systematycznie lub trwale jako wyuczone;
wykonywanie pracy jako podstawy ekonomicznego bytu pracownika;
spenianie pracy jako podstawy prestiu i pozycji spoecznej
pracownika.
Przykadowe zasady i kodeksy etyczne Przykadowe grupy zawodowe,
dla ktrych zistay zaproponowane zasady i kodeksy etyczne to m.in.:
inynier i technik, ktrego wytycznymi s Oglne zasady etycznego
postpowania inynierw i technikw, przyjte przez Federacj Stowarzysze
Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej; inynier i
technik mechanik, ktrego wytycznymi s Zasady Etyki Zawodowej
Inynierw i Technikw Mechanikw, zaproponowane przez Stowarzyszenie
Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich; auditor systemu zarzdzania,
ktrego kompetencje i zasady etyczne okrela polska norma PN-EN ISO
19011 Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub
zarzdzania rodowiskowego, przyjta przez Polski Komitet
Normalizacyjny; konsultant (doradca), ktrego kompetencje i zasady
etyczne okrelaj kodeksy etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw
doradczych i konsultingowych, np. Wytyczne lubowania konsultantw,
przyjte przez Stowarzyszenie Konsultantw Rozwoju Organizacyjnego
oraz Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, zaproponowany przez
Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw. Oglne zasady
etyczne inynierw i technikw Inynierowie i technicy swoj prac wpywaj
na jako ycia i zaspokajania rosncych potrzeb spoeczestwa. Konieczne
jest, aby postpowali etycznie, zasugujc na zaufanie i szacunek
kolegw, podwadnych i przeoonych, podtrzymujc chlubne tradycje
zawodowe i przyczyniajc si do wszechstronnego rozwoju Ojczyzny.
Nauka, wiedza i praktyka powinny suy dobru, zdrowiu i szczciu
kadego czowieka. Wszelkie planowanie, dziaanie i tworzenie
powodujce zgub ludzk, zagad, cierpienie fizyczne i moralne jest
dziaalnoci nieetyczn, zasugujc na bezwzgldne i powszechne
potpienie. Inynier powinien utrzymywa swoje kwalifikacje na
najwyszym poziomie majc na wzgldzie zapewnienie doskonaoci zgodnie
z tym, co jest uwaane za dobr praktyk w zawodzie i szacunek dla
prawa kraju, w ktrym pracuje. Jego zawodowa rzetelno i
intelektualna uczciwo powinny by gwarancj bezstronnoci sporzdzanych
analiz, ocen i wynikajcych z nich decyzji.
Oglne zasady etyczne dla wszystkich inynierw i technikw wskazuje
Federacja Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji
Technicznej (FSNT-NOT). Poszczeglne stowarzyszenia
naukowo-techniczne mog rozwin i ewentualnie ucili poszczeglne
zasady etyczne, stosownie do specyfiki swojego zawodu, np. posiada
wasne kodeksy szczegowe branowe kodeksy etyczne. Naley take zapewni
ochron czonkw, ktrzy by znaleli si w kopotach z powodu
przestrzegania zasad etyki, a ochron t powinny zapewni
stowarzyszenia w oparciu o autorytet Federacji FSNT-NOT jako
Organizacji Wyszej Uytecznoci. W kodeksach zawodowych mona uoy
konkretn list zakresu odpowiedzialnoci specjalistw z zakresu
rozmaitych technologii, a zwaszcza wynikajcej z roli projektantw
(autorw nowych rozwiza), ktrzy odpowiadaj m.in. za: zapewnienie
bezpieczestwa oferowanych dzie techniki; przewidywanie moliwych
skutkw ubocznych proponowanych rozwiza; przejawianie dostatecznej
troski o ledzenie skutkw ubocznych rozwiza zrealizowanych oraz
konsekwencji stosowania tych rozwiza na wielk skal; bezporednie,
osobiste, autentyczne angaowanie si we wszystkie stadia realizacji
przedsiwzi technicznych; rzetelne informowanie o zagroeniach; stae
uwzgldnianie eksperymentalnego charakteru kadego przedsiwzicia;
branie pod uwag przyzwolenia spoecznego na tworzenie, wytwarzanie i
rozpowszechnianie rozwiza technicznych; gotowo do ponoszenia
odpowiedzialnoci za wyniki podejmowanych przedsiwzi. Zgodnie w
ustaleniami podjtymi w 1987r. na XXI Kongresie Technikw Polskich
Federacja FSNT-NOT zaproponowaa Oglne zasady etycznego postpowania
inynierw i technikw, zgodnie z ktrymi inynier i technik powinien
kierowa si 24 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5
nastpujcych rozdziaach: I. Zawsze ma wiadomo, e: Praca zawodowa na
kadym stanowisku powinna by sub spoeczn dla wsplnego dobra
jednostki, rodziny, rodowiska, Ojczyzny. Tworzc dobra materialne i
rozwijajc nauk pamita zawsze o wspudziale w rozwoju kultury i
wartoci, dajcych dobrobyt, szczcie i postp. II. W swej pracy: Jest
uczciwy, pracowity, odpowiedzialny i kieruje si twrcz i zdrow
ambicj zawodow.
Daje swym postpowaniem przykad wysokiej, moralnej i spoecznej
rangi zawodu, przeciwstawiajc si naruszaniu porzdku prawnego i
spoecznego. Przeciwstawia si dostpnymi rodkami wadliwym koncepcjom
oraz realizacji zych rozwiza technicznych i bdnych decyzji
gospodarczych. Swym rzetelnym dziaaniem stara si o zapewnienie
najwyszej jakoci produktw i usug, speniajc oczekiwania odbiorcy i
uytkownika oraz wprowadzajc szeroko pojte innowacje. Nie uchyla si
od decyzji trudnych i niepopularnych. Sw godno osobist i zawodow
ceni wyej ni korzyci materialne, przyjmujc wynagrodzenie tylko za
faktycznie wykonan prac. Podnoszc stale swe kwalifikacje zawodowe,
podejmuje prace odpowiadajce jego wiedzy fachowej, dowiadczeniu
oraz moliwociom. Dziaa zawsze na podstawie rzetelnego rozpoznania
technicznego. Dba o rozwj kultury technicznej i humanizacji pracy.
III. W odniesieniu do wsppracownikw: Jest rzecznikiem otwartej
postawy w stosunkach koleeskich oraz na paszczynie zwierzchnik
podwadny. Szanuje osobowo swych wsppracownikw niezalenie od ich
przekona lub pozycji spoecznej oraz stara si w swym zespole o
wytworzenie szczerej, koleeskiej wsppracy. Jest wiadomy
odpowiedzialnoci za styl i efekty pracy zarwno wasnej, jak swych
kolegw, wymagajc rzetelnej pracy. Dba o sprawiedliw ocen pracy,
zwaszcza swych kolegw i podwadnych, nie wywyszajc si i nie
przypisujc sobie cudzych osigni i zasug. Stwarza moliwoci i kieruje
rozwojem zawodowym swych wsppracownikw, suc im rad i dowiadczeniem.
IV. W swym rodowisku: Zachowuje umiar i rzeczowo, przeciwstawiajc
si rutynie, technokracji i dziaaniom pozornym. Dba w swym dziaaniu
o zapewnienie bezpieczestwa i zdrowia obywateli oraz o zachowanie
rodowiska naturalnego, nie dopuszczajc do jego degradacji. V. W
pracy spoecznej: Bierze udzia w miar swych moliwoci i zainteresowa
w pracy spoecznej, szczeglnie w swym stowarzyszeniu.
Podejmujc si funkcji spoecznej stara si usilnie, jak najlepiej
wywiza z przyjtych obowizkw. Dziaa na rzecz popularyzacji techniki
i jej osigni. Pamita zawsze, e prezentujc pogldy wasnej organizacji
lub jej ogniwa reprezentuje wsplne stanowisko, a nie swoje
indywidualne zdanie. Stosuje w pracy spoecznej oglne zasady
etyczne. Zasady etyczne inynierw i technikw mechanikw Przykadem
branowego kodeksu etycznego s Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i
Technikw Mechanikw, przyjte w 1985r. przez Stowarzyszenie Inynierw
i Technikw Mechanikw Polskich (SIMP), jeszcze przed kodeksem
opracowanym przez FSNT-NOT. Zadaniem zawodowym inyniera i technika
mechanika jest, przy wsppracy z innymi ludmi opanowywa i
przeksztaca najblisze otoczenie dla potrzeb spoecznych. Obowizki
zawodowe nie mog jednak przysoni koniecznoci rozwoju jego osobowoci
jako czonka rodziny, obywatela, czowieka. Realizujc swoje zadania,
wymagajce nieraz wielkiego wysiku intelektualnego, powinien zna i
ocenia uyteczno owocw swojej pracy dla jednostek oraz dla
spoeczestwa, powinien zna, kultywowa oraz pomnaa szlachetne i cenne
tradycje SIMP, a take wnosi te wartoci do rozwoju kulturalnego,
gospodarczego i spoecznego narodu polskiego i kraju dzi i w
przyszoci. Inynier i technik mechanik powinien z przekonania
postpowa zgodnie z nastpujcymi 14 zasadami etycznymi Suy swoj prac
Ojczynie i odnosi si z naleytym szacunkiem do spucizny
historycznej, wiadczcej o kulturze narodu. Dba o wysoki poziom
zawodowej etyki i osobistej moralnoci. W pracy zawodowej zawsze
przyjmowa jako podstaw dziaania dobro czowieka i spoeczestwa oraz
naturalnego rodowiska. Dy do uzyskania najbardziej ekonomicznych i
najnowoczeniejszych rozwiza technicznych, technologicznych i
organizacyjnych, a przez to wynikw dobrej pracy. Budzi zaufanie zag
pracowniczych rzeteln prac zawodow i postaw obywatelsk. Wspdziaa w
popularyzowaniu, zwaszcza wrd modziey, dobrych tradycji zawodu,
jego roli i perspektyw rozwoju.
W stosunku do przeoonych i podwadnych, przy wszelkiego rodzaju
orzeczeniach, owiadczeniach i opiniach, posugiwa si zawsze
obiektywizmem i prawd. Podejmowa przemylane, miae i suszne decyzje
w zakresie swoich obowizkw tak, aby przyczyni si do: zabezpieczenia
gospodarnoci i sprawnoci zarzdzania, zapewnienia wykorzystania
polskiej myli technicznej, podniesienia konkurencyjnoci wasnych
wyrobw i twrczej pracy, stosowania racjonalnej gospodarki kadrami
technicznymi, zabezpieczenia moralnej i materialnej motywacji
pracy. By yczliwym, uczciwym, sprawiedliwym, wiarygodnym i
odpowiedzialnym, co przy wysokich kwalifikacjach zawodowych,
zapewnia wysoki autorytet osobisty. Respektowa opini spoeczn i
krytyk, aeby mc rzetelnie i odpowiedzialnie wykonywa swoje obowizki
zawodowe, stale doskonali swoj fachowo, cenic swj zawd i efekty
wykonywanej pracy. Podejmowa dziaania zgodne ze swoimi
przekonaniami zawodowymi i wystpowa przeciw temu, co moe przynie
szkody spoeczne. Czerpa korzyci tylko prawnie uznane i nalene, jako
wynagrodzenie za rzeczywicie wykonan prac i swoj twrczo, bez
zazdroci ceni zasugi innych osb, sobie przypisywa tylko wasne
osignicia. Szanowa swoich kolegw i nigdy nie obnia wartoci ich
pracy, uznawa ich uprawnienia zawodowe i dba o utrzymanie ich
godnoci osobistej. Wsppraca, solidarno, koleestwo to podstawy, ktre
powinny cechowa stosunek inyniera i technika mechanika do
wszystkich wsppracownikw, powinna go przy tym cechowa lojalno wobec
przeoonych i sprawiedliwo wobec podwadnych. Kady czonek SIMP
postpujcy zgodnie z ww. zasadami etyki musi mie zapewnion
wszechstronn, pen i skuteczn ochron, pomoc i opiek w przypadku, gdy
z powodu stosowania tych zasad znajdzie si w trudnociach osobistych
lub spoecznych, w konflikcie ze rodowiskiem pracy albo z wadzami
administracyjnymi i pastwowymi. Tak opiek, ochron i pomoc musi
zapewni SIMP, przy wszechstronnej wsppracy z FSNT-NOT. Wszelkie
nieprawidowoci i naruszenia ww. zasad etyki naley rozwizywa w
najbliszym otoczeniu koleeskim, a gdy to nie jest moliwe zaatwia
przez prawomocne orzeczenie Sdu Koleeskiego SIMP. Sprawy takie
powinny by rozpatrywane zgodnie z regulaminem Sdw Koleeskich SIMP i
podporzdkowane dobru czonkw i rodowiska. Kompetencje i zasady
etyczne auditora systemu zarzdzania
Podstawowe wymagania dotyczce auditw i auditorw systemw
zarzdzania zostay zawarte w polskiej normie PN-EN ISO 19011:2003
Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub
zarzdzania rodowiskowego. Trzy podstawowe zasady dotyczce
kompetencji auditorw to postpowanie etyczne, rzetelna prezentacja i
naleyta staranno zawodowa: postpowanie etyczne zaufanie, rzetelno,
poufno i rozwaga s istotne dla auditowania oraz stanowi podstaw
etyczn profesjonalizmu, rzetelna prezentacja obowizek
przedstawiania spraw dokadnie i zgodnie z prawd, naleyta staranno
zawodowa odpowiednia do wanoci zada i zaufania klienta, niezaleno
postawa bezstronnoci auditu i obiektywnoci wnioskw z auditu,
podejcie oparte na dowodach zastosowanie racjonalnych metod
umoliwia uzyskiwanie wiarygodnych i odtwarzalnych wnioskw z auditu.
Podstawow zasad auditowania jest wymaganie, aby auditorzy mieli
odpowiednie kompetencje. Auditorzy powinni wykazywa staranno
odpowiedni do wanoci zada, jakie wykonuj, oraz zaufania, jakie maj
do nich klienci auditu i inne zainteresowane strony. Wanym
wymaganiem jest kryterium, aby auditorzy byli niezaleni od
dziaalnoci poddanej auditowi oraz wolni od uprzedze i konfliktu
interesw. Auditorzy zachowuj obiektywizm podczas caego procesu
auditu, aby zapewni, e ustalenia i wnioski z auditu s oparte
wycznie na dowodach z auditu. Zaufanie do procesu auditu i jego
wiarygodno zale w duej mierze od kompetencji auditorw, ktre dotycz
gwnie wiedzy i umiejtnoci oraz cech osobowoci. Auditorzy uzyskuj
wymagany poziom wiedzy i umiejtnoci przez odpowiednie wyksztacenie,
dowiadczenie w pracy, szkolenie auditorskie i dowiadczenie w
auditowaniu. Auditorzy powinni utrzymywa i doskonali swoje
kompetencje przez cigy rozwj zawodowy i regularne uczestnictwo w
auditach, mona to osign gwnie poprzez dodatkowe dowiadczenie w
pracy, szkolenie, indywidualne doksztacanie si, prowadzenie szkole,
udzia w spotkaniach, seminariach i konferencjach. Wymagania
dotyczce cech osobowoci auditorw zalecaj, aby auditor by m.in.:
etyczny prawy, prawdomwny, szczery, uczciwy, rozwany; otwarty chtny
do rozwaenia alternatywnych pomysw lub punktw widzenia;
dyplomatyczny taktowny w postpowaniu z ludmi; spostrzegawczy
aktywnie uwiadamiajcy sobie fizyczne warunki otoczenia i
dziaania;
percepcyjny z natury wiadomy sytuacji i zdolny do jej
zrozumienia; elastyczny przystosowujcy si atwo do rnych sytuacji;
wytrway cigle ukierunkowany na osiganie celw; zdecydowany wycigajcy
w por wnioski logicznie uzasadnione i oparte na analizie; niezaleny
dziaajcy i funkcjonujcy bezstronnie, a jednoczenie skutecznie
wspdziaajcy z innymi. Kompetencje i zasady etyczne konsultanta
(doradcy) Trzy zote reguy etycznego postpowania w biznesie to: bd
uczciwy, nie kam, bd odpowiedzialny (rzetelny, terminowy,
punktualny). Wikszo kodeksw postpowania obejmuje trzy podstawowe
obszary dziaania konsultanta, ktre obejmuj: penione role i postawy,
stosunki ze zleceniodawc, sposb zbierania danych, formuowania
opinii oraz wykonywanie ekspertyz i projektw. Odmian popularnych
usug doradczych jest tzw. konsulting wewntrzny, w ktrym jednostka
konsultingowa naley do struktury organizacyjno-prawnej podmiotu
zlecajcego, co powoduje stosunek zalenoci, a czasami nawet
podporzdkowania konsultanta. Dlatego w tym przypadku nie jest czsto
speniona regua penej niezalenoci, ktra stanowi jedn z podstawowych
zasad etycznych dotyczcych konsultingu. Etyczne reguy prowadzenia
usug doradczych obliguj jednostk konsultingow do prezentowania
podmiotowi zlecajcemu penych i pewnych wynikw jej bada i ocen.
Podstawow zasad i obowizkiem jednostki konsultingowej jest
zachowanie tajemnicy oraz nie ujawnianie adnych informacji
uzyskanych od klienta i zdobytych podczas prowadzenia zleconych
bada, analiz i wnioskw. Do podstawowych sytuacji nieetycznych w
pracy konsultanta mona zaliczy przede wszystkim: nierzetelno i
nielojalno wobec zleceniodawcy, niedyskrecja w odniesieniu do
informacji, brak obiektywizmu w ocenie zjawisk i sytuacji
Konsultant powinien przestrzega trzech elementarnych regu
etycznych: nie moe by pracownikiem firmy klienta zlecajcego usug,
nie moe by w jakikolwiek sposb uzaleniony od klienta, musi zachowa
bezstronno swoich opinii i wnioskw. Podstawowe zasady etyczne
jakimi powinien kierowa si konsultant to m.in.: Konsultant w swoim
dziaaniu powinien bezwzgldnie przestrzega naczelnej zasady interes
klienta przede wszystkim.
Na etapie nawizywania wsppracy z klientem wymaga si od
konsultanta zachowania realizmu i obiektywizmu w przedstawianiu
swojej wiedzy i moliwoci. Konsultant nie powinien przyj zlecenia,
jeli nie ma specjalistycznej wiedzy niezbdnej do jego wykonania i
jeli nie ma pewnoci, co do terminowej realizacji zlecenia. W
interesie klienta konsultant przedstawia mu jak najbardziej
aktualny i obiektywny, a nie podany przez niego obraz sytuacji.
Konsultant jest zobowizany zachowa niezaleno opinii, powinien
zapewni sobie moliwo odstpienia od umowy, jeli zaistniayby wane
powody utrudniajce mu zachowanie niezalenoci. Konsultant jest
zobowizany zachowa poufno wszelkich informacji, nie moe ich w adnym
przypadku wykorzystywa we wasnym interesie bez zgody klienta.
Niezaleny inynier konsultant jest to wysoko wykwalifikowany inynier
prowadzcy prywatn praktyk, sam lub z innymi inynierami, zatrudniajc
personel do pomocy w wykonywaniu jego obowizkw. Dziaa na wasny
rachunek i wasn odpowiedzialno, nie jest zwizany z dziaalnoci
handlow lub wykonawcz, nie jest zatrudniony w instytucjach
pastwowych lub innych, dotowanych z budetu pastwa albo gminy.
Niezaleny inynier konsultant przestrzega zasad kodeksu etycznego,
obejmujcego wskazwki dotyczce etyki zawodowej, niezalenoci i
kompetencji. Wikszo renomowanych stowarzysze konsultingowych
(doradczych) opracowaa wasny projekt kodeksu postpowania
dostosowanego do specyfiki pracy, rnicy si swoim zakresem i
szczegowoci. Przykadem zawodowego kodeksu konsultantw jest Kodeks
Etyczny Niezalenego Konsultanta, przyjty przez Stowarzyszenie
Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw (SIDiR), zgodnie z ktrymi
konsultant (doradca) powinien kierowa si 16 poniszymi zasadami
etycznymi, zgrupowanymi w 6 nastpujcych rozdziaach: Odpowiedzialno
wobec spoeczestwa i zawodu konsultanta: Traktowa zawd inyniera z
pen odpowiedzialnoci. Poszukiwa rozwiza zgodnych z zasadami
zrwnowaonego rozwoju. Zawsze podtrzymywa godno, pozycj i reputacj
swojego zawodu. Kompetencje: Utrzymywa swoj wiedz i umiejtnoci na
poziomie odpowiadajcym aktualnemu stanowi w dziedzinie techniki,
prawa i zarzdzania oraz stosowa naleyte umiejtnoci, trosk i pilno w
wykonywaniu swoich usug dla klientw.
Powstrzymywa si od wykonywania jakichkolwiek usug, jeeli nie
jest do ich wykonywania kompetentny. Prawo: Zawsze dziaa w legalnym
interesie swojego klienta i wykonywa swoje usugi zawodowe w peni i
z oddaniem. Bezstronno: By bezstronnym, wydajc swoj zawodow porad,
osd czy decyzj. Informowa swojego klienta o kadym konflikcie, ktry
mgby zaistnie przy penieniu jego misji. Nie akceptowa
wynagrodzenia, ktre wpywa ujemnie na jego niezaleny osd. Uczciwo
wobec innych inynierw konsultantw: Popiera ide wyboru konsultanta
wedug kwalifikacji. Ani przez niedbalstwo, ani celowo nie robi
niczego, co mogoby naruszy reputacj lub interes innych. Ani
porednio, ani bezporednio nie usiowa zaj miejsca innego inyniera
konsultanta, ktry zosta ju zaangaowany do wykonania okrelonej
pracy. Nie przejmowa pracy innego inyniera konsultanta przed
uprzedzeniem go i nie bdc poinformowany przez klienta na pimie o
zakoczeniu poprzedniego angau do tej pracy. Bdc poproszony o
przejrzenie pracy innego inyniera konsultanta postpowa zgodnie z
waciwym zawodowym zachowaniem si i kurtuazj. Korupcja: Ani nie
oferowa, ani nie akceptowa jakiegokolwiek rodzaju zapaty, ktrej, w
postrzeganiu innych lub faktycznie, jest celem: wpyn na proces
wyboru lub wynagrodzenie inynierw konsultantw i/lub ich klientw,
albo oddziaywa na niezaleny osd inyniera konsultanta. W peni
wsppracowa z kadym legalnie utworzonym ciaem ledczym, ktre bada
administracj jakiegokolwiek kontraktu na usugi lub budow. Innym
przykadem zasad etycznych dotyczcych konsultingu mog by opracowane
w USA Wytyczne lubowania konsultantw, przyjte przez Stowarzyszenie
Konsultantw Rozwoju Organizacyjnego), zgodnie z ktrymi konsultant
(doradca) powinien kierowa si 17 poniszymi zasadami etycznymi,
zgrupowanymi w 5 osobnych rozdziaach. Jako profesjonalny konsultant
zobowizuj si do postpowania zgodnie z wytycznymi etyki zawodowej
konsultanta i jestem wiadomy, e swoim postpowaniem ponosz:
Odpowiedzialno za: Dziaania zgodne z prawd i szczeroci wobec
samego siebie. Doskonalenie wasnej wiedzy i umiejtnoci.
Poszukiwanie rozwiza godzcych potrzeby wasne z potrzebami innych.
Zgodno wasnych interesw zawodowych z interesami i korzyciami
klientw. Odpowiedzialno za rozwj zawodowy: Starania, aby wyniki
konsultacji byy prawidowe i waciwie wykorzystane dla poprawy
istniejcej sytuacji klienta. wiadczenie usug w granicach
posiadanych kompetencji, kultury i dowiadczenia. Konsultowanie si z
ludmi znajcymi tajniki kultury i rodowiska, w ktrym konsultant podj
dziaania. Odpowiedzialno wobec klientw: Dziaania na rzecz korzyci
dugoterminowych i rozwoju systemw organizacji klienta nawet wwczas,
jeeli praca ma charakter krtkoterminowy. Zawieranie kontraktw i
opracowywanie programw prac na zasadach penej odpowiedzialnoci i
szczeroci. Konstruktywne rozwizywanie konfliktw, unikajc przy tym
tworzenia konfliktw interesw. Zachowywanie poufnoci kontraktw oraz
zwizanych z nimi informacji. Przestrzeganie zgodnoci treci wystpie
publicznych konsultanta z tym, co gosi w ofertach i promocji firmy.
Odpowiedzialno zawodowa: Przyczynia si do staego rozwoju zawodu
konsultanta z korzyci dla siebie i innych profesjonalistw.
Wsppracowa z innymi konsultantami, aby byo wiadome, e pracujemy
wsplnie zgodnie z naszymi ideami. Aktywnie pracowa i przestrzega
zasad etyki zawodu konsultanta, a obserwowane dziaania negatywne
eliminowa i minimalizowa. Odpowiedzialno spoeczna: By wiadomym, e
dziaalno konsultanta moe wpywa na zmian sposobu ycia osb bdcych w
obszarze jego wpyww.
Szanowa cudze pogldy i wartoci kulturowe pamitajc, e jest to
system wzajemnie si uzupeniajcy.
Dr in. Marcin Krause Politechnika lska, Gliwice Wykady z
przedmiotu: Etyka w biznesie Przegld zasad i kodeksw etycznych
Oglnoludzkie zasady etyczne obowizuj kadego czowieka bez wzgldu na
stan, wiek, zawd, pozycj, stanowisko i rodowisko spoeczne, w jakim
si znajduje. Trzy zote reguy etycznego postpowania w biznesie to:
bd uczciwy, nie kam, bd odpowiedzialny (rzetelny, terminowy,
punktualny). Bardziej szczegowe zasady etyczne s formuowane dla
okrelonych rodzajw: dziaalnoci, np. reklama, marketing,
organizacji, np. przedsibiorstwo, zakad, firma, grup zawodowych,
np. prawnicy, zawodw, np. sdzia, prokurator, adwokat. Przykadowe
grupy zawodowe, dla ktrych zostay zaproponowane zasady i kodeksy
etyczne to m.in.: inynier i technik, ktrego wytycznymi s Oglne
zasady etycznego postpowania inynierw i technikw, przyjte przez
Federacj Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji
Technicznej; inynier i technik mechanik, ktrego wytycznymi s Zasady
Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw, zaproponowane przez
Stowarzyszenie Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich; konsultant /
doradca, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrelaj kodeksy etyki
zawodowej stowarzysze i towarzystw doradczych i konsultingowych,
np. Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, zaproponowany przez
Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw; meneder /
kierownik, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrelaj kodeksy
etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw kadry zarzdzajcej, np.
Kodeks Etyki Menedera, zaproponowany przez Stowarzyszenie Menederw
w Polsce; auditor systemu zarzdzania, ktrego kompetencje i zasady
etyczne okrela polska norma PN-EN ISO 19011:2003 pt. Wytyczne
dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania
rodowiskowego oraz PN-N-18011:2006 pt. Systemy zarzdzania
bezpieczestwem i higien pracy Wytyczne auditowania, ustanowione
przez Polski Komitet Normalizacyjny; inspektor / specjalista
bezpieczestwa i higieny pracy, ktrego kompetencje i zasady etyczne
okrelaj kodeksy etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw
skupiajcych instytucje i osoby zajmujce si ochron zdrowia
pracujcych, np. Kodeks etyki specjalisty bezpieczestwa i higieny
pracy, zaproponowany przez M. Krause. Przedstawione zasady i
kodeksy etyczne: Oglne zasady etyczne inynierw i technikw Zasady
etyczne inynierw i technikw mechanikw Kompetencje i zasady etyczne
konsultanta / doradcy Kompetencje i zasady etyczne menedera /
kierownika Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarzdzania
Propozycja kodeksu etyki specjalisty bezpieczestwa i higieny
pracy
Dyskusja nad zasadami i kodeksami etycznymi Tre norm i zobowiza
wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, ktra jest uoona w
uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks
deontologiczny danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a
czsto stosowane s w praktyce nazwy: kodeks zawodowy, kodeks etyki
zawodu lub kodeks etyczny zawodu. Tre norm i zobowiza wymaganych od
czonkw danej organizacji, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie
zesp wytycznych, tworzy kodeks etyczny danej organizacji, zwany
kodeksem postpowania etycznego, a stosowane s take w praktyce
nazwy: kodeks postpowania, wytyczne postpowania lub zasady
postpowania etycznego. Przykadowa tre kodeksu etycznego firmy:
Preambua / przyrzeczenie Zasady oglne Relacje firma klient (i
przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik klient (i
przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma pracownik (i
przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik pracownik (i
przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma menederowie /
kierownictwo, przeoeni (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
firma kontrahenci / wsppracownicy zewntrzni (i przykadowe
zachowania nieetyczne) Relacje firma konkurencja / reklama,
promocja (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma
rodowisko naturalne (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
firma spoeczno lokalna (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
firma otoczenie (i przykadowe zachowania nieetyczne) Kary i sankcje
Inne informacje Postanowienia kocowe Przykadowa tre kodeksu
etycznego zawodu: Preambua / przyrzeczenie Zasady oglne Relacje
pracownik klient (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
pracownik pracownik (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
pracownik pracodawca (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
pracownik przeoeni (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
pracownik kontrahenci (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
pracownik konkurencja (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje
pracownik spoeczno lokalna (i przykadowe zachowania nieetyczne)
Relacje pracownik rodowisko naturalne (i przykadowe zachowania
nieetyczne) Kary i sankcje Inne informacje Postanowienia kocowe
Przykadowe zawody wymagajce opracowania zasad etycznych: Meneder /
kadra zarzdzajca w grnictwie Meneder jakoci / specjalista ds.
jakoci Auditor systemu zarzdzania jakoci Auditor zintegrowanego
systemu zarzdzania
Oglne zasady etyczne inynierw i technikw Inynierowie i technicy
swoj prac wpywaj na jako ycia i zaspokajania rosncych potrzeb
spoeczestwa. Konieczne jest, aby postpowali etycznie, zasugujc na
zaufanie i szacunek kolegw, podwadnych i przeoonych, podtrzymujc
chlubne tradycje zawodowe i przyczyniajc si do wszechstronnego
rozwoju Ojczyzny. Nauka, wiedza i praktyka powinny suy dobru,
zdrowiu i szczciu kadego czowieka. Wszelkie planowanie, dziaanie i
tworzenie powodujce zgub ludzk, zagad, cierpienie fizyczne i
moralne jest dziaalnoci nieetyczn, zasugujc na bezwzgldne i
powszechne potpienie. Inynier powinien utrzymywa swoje kwalifikacje
na najwyszym poziomie majc na wzgldzie zapewnienie doskonaoci
zgodnie z tym, co jest uwaane za dobr praktyk w zawodzie i szacunek
dla prawa kraju, w ktrym pracuje. Jego zawodowa rzetelno i
intelektualna uczciwo powinny by gwarancj bezstronnoci sporzdzanych
analiz, ocen i wynikajcych z nich decyzji. Oglne zasady etyczne dla
wszystkich inynierw i technikw wskazuje Federacja Stowarzysze
Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej (FSNT-NOT).
Poszczeglne stowarzyszenia naukowo-techniczne mog rozwin i
ewentualnie ucili poszczeglne zasady etyczne, stosownie do
specyfiki swojego zawodu, np. posiada wasne kodeksy szczegowe
branowe kodeksy etyczne. Naley take zapewni ochron czonkw, ktrzy by
znaleli si w kopotach z powodu przestrzegania zasad etyki, a ochron
t powinny zapewni stowarzyszenia w oparciu o autorytet Federacji
FSNT-NOT jako Organizacji Wyszej Uytecznoci. W kodeksach zawodowych
mona uoy konkretn list zakresu odpowiedzialnoci specjalistw z
zakresu rozmaitych technologii, a zwaszcza wynikajcej z roli
projektantw (autorw nowych rozwiza), ktrzy odpowiadaj m.in. za:
zapewnienie bezpieczestwa oferowanych dzie techniki; przewidywanie
moliwych skutkw ubocznych proponowanych rozwiza; przejawianie
dostatecznej troski o ledzenie skutkw ubocznych rozwiza
zrealizowanych oraz konsekwencji stosowania tych rozwiza na wielk
skal; bezporednie, osobiste, autentyczne angaowanie si we wszystkie
stadia realizacji przedsiwzi technicznych; rzetelne informowanie o
zagroeniach; stae uwzgldnianie eksperymentalnego charakteru kadego
przedsiwzicia; branie pod uwag przyzwolenia spoecznego na
tworzenie, wytwarzanie i rozpowszechnianie rozwiza technicznych;
gotowo do ponoszenia odpowiedzialnoci za wyniki podejmowanych
przedsiwzi. Zgodnie w ustaleniami podjtymi w 1987r. na XXI
Kongresie Technikw Polskich Federacja FSNT-NOT zaproponowaa Oglne
zasady etycznego postpowania inynierw i technikw, zgodnie z ktrymi
inynier i technik powinien kierowa si 24 poniszymi zasadami
etycznymi, zgrupowanymi w 5 nastpujcych rozdziaach: Zawsze ma
wiadomo, e: Praca zawodowa na kadym stanowisku powinna by sub
spoeczn dla wsplnego dobra jednostki, rodziny, rodowiska, Ojczyzny.
Tworzc dobra materialne i rozwijajc nauk pamita zawsze o wspudziale
w rozwoju kultury i wartoci, dajcych dobrobyt, szczcie i postp. W
swej pracy: Jest uczciwy, pracowity, odpowiedzialny i kieruje si
twrcz i zdrow ambicj zawodow. Daje swym postpowaniem przykad
wysokiej, moralnej i spoecznej rangi zawodu, przeciwstawiajc si
naruszaniu porzdku prawnego i spoecznego.
Przeciwstawia si dostpnymi rodkami wadliwym koncepcjom oraz
realizacji zych rozwiza technicznych i bdnych decyzji
gospodarczych. Swym rzetelnym dziaaniem stara si o zapewnienie
najwyszej jakoci produktw i usug, speniajc oczekiwania odbiorcy i
uytkownika oraz wprowadzajc szeroko pojte innowacje. Nie uchyla si
od decyzji trudnych i niepopularnych. Sw godno osobist i zawodow
ceni wyej ni korzyci materialne, przyjmujc wynagrodzenie tylko za
faktycznie wykonan prac. Podnoszc stale swe kwalifikacje zawodowe,
podejmuje prace odpowiadajce jego wiedzy fachowej, dowiadczeniu
oraz moliwociom. Dziaa zawsze na podstawie rzetelnego rozpoznania
technicznego. Dba o rozwj kultury technicznej i humanizacji pracy.
W odniesieniu do wsppracownikw: Jest rzecznikiem otwartej postawy w
stosunkach koleeskich oraz na paszczynie zwierzchnik podwadny.
Szanuje osobowo swych wsppracownikw niezalenie od ich przekona lub
pozycji spoecznej oraz stara si w swym zespole o wytworzenie
szczerej, koleeskiej wsppracy. Jest wiadomy odpowiedzialnoci za
styl i efekty pracy zarwno wasnej, jak swych kolegw, wymagajc
rzetelnej pracy. Dba o sprawiedliw ocen pracy, zwaszcza swych
kolegw i podwadnych, nie wywyszajc si i nie przypisujc sobie
cudzych osigni i zasug. Stwarza moliwoci i kieruje rozwojem
zawodowym swych wsppracownikw, suc im rad i dowiadczeniem. W swym
rodowisku: Zachowuje umiar i rzeczowo, przeciwstawiajc si rutynie,
technokracji i dziaaniom pozornym. Dba w swym dziaaniu o
zapewnienie bezpieczestwa i zdrowia obywateli oraz o zachowanie
rodowiska naturalnego, nie dopuszczajc do jego degradacji. W pracy
spoecznej: Bierze udzia w miar swych moliwoci i zainteresowa w
pracy spoecznej, szczeglnie w swym stowarzyszeniu. Podejmujc si
funkcji spoecznej stara si usilnie, jak najlepiej wywiza z
przyjtych obowizkw. Dziaa na rzecz popularyzacji techniki i jej
osigni. Pamita zawsze, e prezentujc pogldy wasnej organizacji lub
jej ogniwa reprezentuje wsplne stanowisko, a nie swoje indywidualne
zdanie. Stosuje w pracy spoecznej oglne zasady etyczne. Zasady
etyczne inynierw i technikw mechanikw Przykadem branowego kodeksu
etycznego s Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw,
przyjte w 1985r. przez Stowarzyszenie Inynierw i Technikw Mechanikw
Polskich (SIMP), jeszcze przed kodeksem opracowanym przez FSNT-NOT.
Zadaniem zawodowym inyniera i technika mechanika jest, przy
wsppracy z innymi ludmi opanowywa i przeksztaca najblisze otoczenie
dla potrzeb spoecznych. Obowizki zawodowe nie mog jednak przysoni
koniecznoci rozwoju jego osobowoci jako czonka rodziny, obywatela,
czowieka. Realizujc swoje zadania, wymagajce nieraz wielkiego
wysiku intelektualnego, powinien zna i ocenia uyteczno owocw swojej
pracy dla jednostek oraz dla spoeczestwa, powinien zna, kultywowa
oraz pomnaa szlachetne i
cenne tradycje SIMP, a take wnosi te wartoci do rozwoju
kulturalnego, gospodarczego i spoecznego narodu polskiego i kraju
dzi i w przyszoci. Inynier i technik mechanik powinien z
przekonania postpowa zgodnie z nastpujcymi 14 zasadami etycznymi:
Suy swoj prac Ojczynie i odnosi si z naleytym szacunkiem do
spucizny historycznej, wiadczcej o kulturze narodu. Dba o wysoki
poziom zawodowej etyki i osobistej moralnoci. W pracy zawodowej
zawsze przyjmowa jako podstaw dziaania dobro czowieka i spoeczestwa
oraz naturalnego rodowiska. Dy do uzyskania najbardziej
ekonomicznych i najnowoczeniejszych rozwiza technicznych,
technologicznych i organizacyjnych, a przez to wynikw dobrej pracy.
Budzi zaufanie zag pracowniczych rzeteln prac zawodow i postaw
obywatelsk. Wspdziaa w popularyzowaniu, zwaszcza wrd modziey,
dobrych tradycji zawodu, jego roli i perspektyw rozwoju. W stosunku
do przeoonych i podwadnych, przy wszelkiego rodzaju orzeczeniach,
owiadczeniach i opiniach, posugiwa si zawsze obiektywizmem i prawd.
Podejmowa przemylane, miae i suszne decyzje w zakresie swoich
obowizkw tak, aby przyczyni si do: zabezpieczenia gospodarnoci i
sprawnoci zarzdzania, zapewnienia wykorzystania polskiej myli
technicznej, podniesienia konkurencyjnoci wasnych wyrobw i twrczej
pracy, stosowania racjonalnej gospodarki kadrami technicznymi,
zabezpieczenia moralnej i materialnej motywacji pracy. By yczliwym,
uczciwym, sprawiedliwym, wiarygodnym i odpowiedzialnym, co przy
wysokich kwalifikacjach zawodowych, zapewnia wysoki autorytet
osobisty. Respektowa opini spoeczn i krytyk, aeby mc rzetelnie i
odpowiedzialnie wykonywa swoje obowizki zawodowe, stale doskonali
swoj fachowo, cenic swj zawd i efekty wykonywanej pracy. Podejmowa
dziaania zgodne ze swoimi przekonaniami zawodowymi i wystpowa
przeciw temu, co moe przynie szkody spoeczne. Czerpa korzyci tylko
prawnie uznane i nalene, jako wynagrodzenie za rzeczywicie wykonan
prac i swoj twrczo, bez zazdroci ceni zasugi innych osb, sobie
przypisywa tylko wasne osignicia. Szanowa swoich kolegw i nigdy nie
obnia wartoci ich pracy, uznawa ich uprawnienia zawodowe i dba o
utrzymanie ich godnoci osobistej. Wsppraca, solidarno, koleestwo to
podstawy, ktre powinny cechowa stosunek inyniera i technika
mechanika do wszystkich wsppracownikw, powinna go przy tym cechowa
lojalno wobec przeoonych i sprawiedliwo wobec podwadnych. Kady
czonek SIMP postpujcy zgodnie z ww. zasadami etyki musi mie
zapewnion wszechstronn, pen i skuteczn ochron, pomoc i opiek w
przypadku, gdy z powodu stosowania tych zasad znajdzie si w
trudnociach osobistych lub spoecznych, w konflikcie ze rodowiskiem
pracy albo z wadzami administracyjnymi i pastwowymi. Tak opiek,
ochron i pomoc musi zapewni SIMP, przy wszechstronnej wsppracy z
FSNT-NOT. Wszelkie nieprawidowoci i naruszenia ww. zasad etyki
naley rozwizywa w najbliszym otoczeniu koleeskim, a gdy to nie jest
moliwe zaatwia przez prawomocne orzeczenie Sdu Koleeskiego SIMP.
Sprawy takie powinny by rozpatrywane zgodnie z regulaminem Sdw
Koleeskich SIMP i podporzdkowane dobru czonkw i rodowiska.
Kompetencje i zasady etyczne konsultanta / doradcy
Trzy zote reguy etycznego postpowania w biznesie to: bd uczciwy,
nie kam, bd odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny).
Wikszo kodeksw postpowania obejmuje trzy podstawowe obszary
dziaania konsultanta, ktre obejmuj: penione role i postawy,
stosunki ze zleceniodawc, sposb zbierania danych, formuowania
opinii oraz wykonywanie ekspertyz i projektw. Odmian popularnych
usug doradczych jest tzw. konsulting wewntrzny, w ktrym jednostka
konsultingowa naley do struktury organizacyjno-prawnej podmiotu
zlecajcego, co powoduje stosunek zalenoci, a czasami nawet
podporzdkowania konsultanta. Dlatego w tym przypadku nie jest czsto
speniona regua penej niezalenoci, ktra stanowi jedn z podstawowych
zasad etycznych dotyczcych konsultingu. Etyczne reguy prowadzenia
usug doradczych obliguj jednostk konsultingow do prezentowania
podmiotowi zlecajcemu penych i pewnych wynikw jej bada i ocen.
Podstawow zasad i obowizkiem jednostki konsultingowej jest
zachowanie tajemnicy oraz nie ujawnianie adnych informacji
uzyskanych od klienta i zdobytych podczas prowadzenia zleconych
bada, analiz i wnioskw. Do podstawowych sytuacji nieetycznych w
pracy konsultanta mona zaliczy przede wszystkim: nierzetelno i
nielojalno wobec zleceniodawcy, niedyskrecja w odniesieniu do
informacji, brak obiektywizmu w ocenie zjawisk i sytuacji
Konsultant powinien przestrzega trzech elementarnych regu
etycznych: nie moe by pracownikiem firmy klienta zlecajcego usug,
nie moe by w jakikolwiek sposb uzaleniony od klienta, musi zachowa
bezstronno swoich opinii i wnioskw. Podstawowe zasady etyczne
jakimi powinien kierowa si konsultant to m.in.: Konsultant w swoim
dziaaniu powinien bezwzgldnie przestrzega naczelnej zasady interes
klienta przede wszystkim. Na etapie nawizywania wsppracy z klientem
wymaga si od konsultanta zachowania realizmu i obiektywizmu w
przedstawianiu swojej wiedzy i moliwoci. Konsultant nie powinien
przyj zlecenia, jeli nie ma specjalistycznej wiedzy niezbdnej do
jego wykonania i jeli nie ma pewnoci, co do terminowej realizacji
zlecenia. W interesie klienta konsultant przedstawia mu jak
najbardziej aktualny i obiektywny, a nie podany przez niego obraz
sytuacji. Konsultant jest zobowizany zachowa niezaleno opinii,
powinien zapewni sobie moliwo odstpienia od umowy, jeli zaistniayby
wane powody utrudniajce mu zachowanie niezalenoci. Konsultant jest
zobowizany zachowa poufno wszelkich informacji, nie moe ich w adnym
przypadku wykorzystywa we wasnym interesie bez zgody klienta.
Niezaleny inynier konsultant jest to wysoko wykwalifikowany inynier
prowadzcy prywatn praktyk, sam lub z innymi inynierami, zatrudniajc
personel do pomocy w wykonywaniu jego obowizkw. Dziaa na wasny
rachunek i wasn odpowiedzialno, nie jest zwizany z dziaalnoci
handlow lub wykonawcz, nie jest zatrudniony w instytucjach
pastwowych lub innych, dotowanych z budetu pastwa albo gminy.
Niezaleny inynier konsultant przestrzega zasad kodeksu etycznego,
obejmujcego wskazwki dotyczce etyki zawodowej, niezalenoci i
kompetencji. Wikszo renomowanych stowarzysze konsultingowych
(doradczych) opracowaa wasny projekt kodeksu postpowania
dostosowanego do specyfiki pracy, rnicy si swoim zakresem i
szczegowoci. Przykadem kodeksu etyczno-zawodowego konsultantw jest
Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, przyjty przez
Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw (SIDiR), zgodnie z
ktrymi konsultant (doradca) powinien kierowa si 16 poniszymi
zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 6 nastpujcych rozdziaach:
Odpowiedzialno wobec spoeczestwa i zawodu konsultanta:
Traktowa zawd inyniera z pen odpowiedzialnoci. Poszukiwa rozwiza
zgodnych z zasadami zrwnowaonego rozwoju. Zawsze podtrzymywa godno,
pozycj i reputacj swojego zawodu. Kompetencje: Utrzymywa swoj wiedz
i umiejtnoci na poziomie odpowiadajcym aktualnemu stanowi w
dziedzinie techniki, prawa i zarzdzania oraz stosowa naleyte
umiejtnoci, trosk i pilno w wykonywaniu swoich usug dla klientw.
Powstrzymywa si od wykonywania jakichkolwiek usug, jeeli nie jest
do ich wykonywania kompetentny. Prawo: Zawsze dziaa w legalnym
interesie swojego klienta i wykonywa swoje usugi zawodowe w peni i
z oddaniem. Bezstronno: By bezstronnym, wydajc swoj zawodow porad,
osd czy decyzj. Informowa swojego klienta o kadym konflikcie, ktry
mgby zaistnie przy penieniu jego misji. Nie akceptowa
wynagrodzenia, ktre wpywa ujemnie na jego niezaleny osd. Uczciwo
wobec innych inynierw konsultantw: Popiera ide wyboru konsultanta
wedug kwalifikacji. Ani przez niedbalstwo, ani celowo nie robi
niczego, co mogoby naruszy reputacj lub interes innych. Ani
porednio, ani bezporednio nie usiowa zaj miejsca innego inyniera
konsultanta, ktry zosta ju zaangaowany do wykonania okrelonej
pracy. Nie przejmowa pracy innego inyniera konsultanta przed
uprzedzeniem go i nie bdc poinformowany przez klienta na pimie o
zakoczeniu poprzedniego angau do tej pracy. Bdc poproszony o
przejrzenie pracy innego inyniera konsultanta postpowa zgodnie z
waciwym zawodowym zachowaniem si i kurtuazj. Korupcja: Ani nie
oferowa, ani nie akceptowa jakiegokolwiek rodzaju zapaty, ktrej, w
postrzeganiu innych lub faktycznie, jest celem: wpyn na proces
wyboru lub wynagrodzenie inynierw konsultantw i/lub ich klientw,
albo oddziaywa na niezaleny osd inyniera konsultanta. W peni
wsppracowa z kadym legalnie utworzonym ciaem ledczym, ktre bada
administracj jakiegokolwiek kontraktu na usugi lub budow. Innym
przykadem zasad etycznych dotyczcych konsultingu mog by opracowane
w USA Wytyczne lubowania konsultantw, przyjte przez Stowarzyszenie
Konsultantw Rozwoju Organizacyjnego, zgodnie z ktrymi konsultant
(doradca) powinien kierowa si 17 poniszymi zasadami etycznymi,
zgrupowanymi w 5 osobnych rozdziaach. Jako profesjonalny konsultant
zobowizuj si do postpowania zgodnie z wytycznymi etyki zawodowej
konsultanta i jestem wiadomy, e swoim postpowaniem ponosz:
Odpowiedzialno za: Dziaania zgodne z prawd i szczeroci wobec samego
siebie. Doskonalenie wasnej wiedzy i umiejtnoci. Poszukiwanie
rozwiza godzcych potrzeby wasne z potrzebami innych. Zgodno wasnych
interesw zawodowych z interesami i korzyciami klientw.
Odpowiedzialno za rozwj zawodowy: Starania, aby wyniki konsultacji
byy prawidowe i waciwie wykorzystane dla poprawy istniejcej
sytuacji klienta.
wiadczenie usug w granicach posiadanych kompetencji, kultury i
dowiadczenia. Konsultowanie si z ludmi znajcymi tajniki kultury i
rodowiska, w ktrym konsultant podj dziaania. Odpowiedzialno wobec
klientw: Dziaania na rzecz korzyci dugoterminowych i rozwoju
systemw organizacji klienta nawet wwczas, jeeli praca ma charakter
krtkoterminowy. Zawieranie kontraktw i opracowywanie programw prac
na zasadach penej odpowiedzialnoci i szczeroci. Konstruktywne
rozwizywanie konfliktw, unikajc przy tym tworzenia konfliktw
interesw. Zachowywanie poufnoci kontraktw oraz zwizanych z nimi
informacji. Przestrzeganie zgodnoci treci wystpie publicznych
konsultanta z tym, co gosi w ofertach i promocji firmy.
Odpowiedzialno zawodowa: Przyczynia si do staego rozwoju zawodu
konsultanta z korzyci dla siebie i innych profesjonalistw.
Wsppracowa z innymi konsultantami, aby byo wiadome, e pracujemy
wsplnie zgodnie z naszymi ideami. Aktywnie pracowa i przestrzega
zasad etyki zawodu konsultanta, a obserwowane dziaania negatywne
eliminowa i minimalizowa. Odpowiedzialno spoeczna: By wiadomym, e
dziaalno konsultanta moe wpywa na zmian sposobu ycia osb bdcych w
obszarze jego wpyww. Szanowa cudze pogldy i wartoci kulturowe
pamitajc, e jest to system wzajemnie si uzupeniajcy.
Kompetencje i zasady etyczne menedera / kierownika Przykadem
kodeksu etyczno-zawodowego w rodowisku kadry zarzdzajcej jest
Kodeks Etyki Menedera, przyjty w 2002r. przez Stowarzyszenie
Menederw w Polsce, zgodnie z ktrym meneder (kierownik) powinien
kierowa si 18 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 4
nastpujcych rozdziaach: Zasady oglne: Meneder w swojej dziaalnoci
zawodowej dy do osigania moliwie najlepszych rezultatw, pozostajc w
zgodzie z obowizujcymi normami prawnymi, etycznymi i obyczajowymi.
Dziaania menedera cechuje poszanowanie praw i interesw klientw oraz
adresatw swoich dziaa. Meneder zachowuje rwnowag pomidzy yciem
zawodowym i osobistym - wasnym oraz kierowanego przez niego zespou
pracownikw. Dziaania menedera pozostaj w zgodzie z zasadami
zrwnowaonego rozwoju oraz uwzgldniaj interesy rodowiska, w ktrym
funkcjonuje firma. Postpowaniem menedera w codziennym spenianiu
funkcji zarzdczych kieruj nastpujce zasady: oparcie funkcjonowania
organizacji na najlepszej dostpnej wiedzy, rzetelno i uczciwo w
wykonywaniu powierzonych zada, obiektywizm w relacjach
pracowniczych, konsekwencja w definiowaniu i rozliczaniu zada
powierzonych podlegym pracownikom / komrkom organizacyjnym,
zachowanie poufnoci.
W swojej dziaalnoci meneder rozdziela sfer aktywnoci zawodowej
od publicznej i politycznej. Relacje wewntrz organizacji: Meneder
dobiera i ocenia wsppracownikw zgodnie z obiektywnymi kryteriami
opartymi na kompetencjach. Meneder jasno definiuje cele i zadania
oraz konsekwentnie rozlicza z ich realizacji podlegy mu zesp.
Meneder jest zorientowany na stay i harmonijny rozwj wasnej
osobowoci oraz kierowanych przez siebie wsppracownikw. Meneder dba
o to, aby jego codzienna postawa bya dla wsppracownikw wzorem do
naladowania. Menedera cechuje lojalno i rzetelno w stosunkach z
przeoonymi oraz konsekwentne denie do realizacji wytyczonych celw.
Wszelkie sytuacje rodzce wtpliwoci lub rnice zda meneder wyjania i
rozstrzyga w sposb konstruktywny, unikajc zbdnych konfliktw.
Relacje z otoczeniem zewntrznym: Przestrzeganie prawa stanowi
najwyszy priorytet w postpowaniu menedera. Meneder zapewnia
najwyszy poziom obsugi klientw. Majc na uwadze dobro klienta
meneder dba o respektowanie jego praw i interesw. Meneder
przestrzega zasad etyczno-zawodowych okrelonych w niniejszym
kodeksie, pamitajc, e zawsze reprezentuje swoje rodowisko zawodowe.
Zasady uczciwej konkurencji: W swojej dziaalnoci zawodowej meneder
kieruje si zasadami uczciwej konkurencji, przestrzega obowizujcych
norm i dobrych obyczajw. Za nieetyczne uwaa si wykorzystywanie
wpyww wynikajcych z dziaalnoci publicznej na rzecz prowadzonej
dziaalnoci gospodarczej. Kompetencje i zasady etyczne auditora
systemu zarzdzania Podstawowe wymagania dotyczce auditw i auditorw
systemw zarzdzania zostay zawarte w polskiej normie PN-EN ISO
19011:2003 Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci
i/lub zarzdzania rodowiskowego oraz PN-N-18011:2006 Systemy
zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy Wytyczne auditowania.
Podstawowe wytyczne dotyczce kompetencji auditorw przedstawiono w
punkcie 7. pt. Kompetencje i ocena auditorw normy PN-EN ISO 19011,
ktry obejmuje nastpujce skadowe: Postanowienia oglne, Cechy
osobowoci, Wiedza i umiejtnoci, Wyksztacenie, dowiadczenie w pracy,
Szkolenie auditorskie i dowiadczenie w auditowaniu, Utrzymywanie i
doskonalenie kompetencji, Ocena auditora. Trzy podstawowe zasady
dotyczce kompetencji auditorw to postpowanie etyczne, rzetelna
prezentacja i naleyta staranno zawodowa: postpowanie etyczne
zaufanie, rzetelno, poufno i rozwaga s istotne dla auditowania oraz
stanowi podstaw etyczn profesjonalizmu, rzetelna prezentacja
obowizek przedstawiania spraw dokadnie i zgodnie z prawd, naleyta
staranno zawodowa odpowiednia do wanoci zada i zaufania klienta,
niezaleno postawa bezstronnoci auditu i obiektywnoci wnioskw z
auditu, podejcie oparte na dowodach zastosowanie racjonalnych metod
umoliwia uzyskiwanie wiarygodnych i odtwarzalnych wnioskw z
auditu.
Podstawow zasad auditowania jest wymaganie, aby auditorzy mieli
odpowiednie kompetencje. Auditorzy powinni wykazywa staranno
odpowiedni do wanoci zada, jakie wykonuj, oraz zaufania, jakie maj
do nich klienci auditu i inne zainteresowane strony. Wanym
wymaganiem jest kryterium, aby auditorzy byli niezaleni od
dziaalnoci poddanej auditowi oraz wolni od uprzedze i konfliktu
interesw. Auditorzy zachowuj obiektywizm podczas caego procesu
auditu, aby zapewni, e ustalenia i wnioski z auditu s oparte
wycznie na dowodach z auditu. Mona wyrni m.in. nastpujce rodzaje
audi